Kolegium Redakcyjne dr Adam Mazur Redaktor Naczelny dr inż. Marcin Bekta Zastępca Redaktora Naczelnego mgr Jadwiga Krząstek Sekretarz Redakcji

Transkrypt

1

2

3

4 Rada Programowa prof. dr hab. Michał Kelles-Krauz prof. dr hab. Józef Grochowicz prof. dr hab. Kazimierz Zawiślak prof. dr hab. Jerzy Macewicz dr Edward Karczewski dr Beata Kozaczyńska Kolegium Redakcyjne dr Adam Mazur Redaktor Naczelny dr inż. Marcin Bekta Zastępca Redaktora Naczelnego mgr Jadwiga Krząstek Sekretarz Redakcji Tłumaczenie mgr Anna Sancewicz-Kliś Layout, projekt okładki, skład i łamanie Mirosław Świerczyński, STOPKA - Agencja Reklamowa Adres Redakcji Zeszytu Naukowego Turystyka i Zdrowie ul. Aleje Jerozolimskie 65/ Warszawa tel turystykaizdrowie@wshifm.edu.pl adres internetowy: Wydawnictwa Uczelniane WSHiFM Copyright by Skarbek Graduate School of Business Economics ISSN Nakład: 200 egz.

5 Spis treści Atrakcje przyrodnicze Biebrzańskiego Parku Narodowego dr Adam Mazur, dr inż. Marcin Bekta Rodzaje czynników motywacyjnych w organizacji mgr Zbigniew Ciekanowski, mgr Wojciech Zapalski Funkcjonowanie jednostki organizacyjnej Lasów Państwowych na przykładzie Nadleśnictwa Radzyń Podlaski dr Anna Irzyńska, mgr inż. Rafał Irzyński Znaczenie współczesnego krajoznawstwa dla rozwoju turystyki kwalifikowanej dr Adam Mazur, dr inż. Marcin Bekta Aktywność szuka człowieka. Ale jeśli nie odnajdzie go umyka dr Edward Karczewski Oszustwa w dokumentacji finansowo-księgowej dotyczące też przedsiębiorstw turystycznych dr. Anna Irzyńska, mgr inż. Rafał Irzyński Polska turystyka uzdrowiskowa zasoby gospodarcze i tendencje rozwojowe dr Adam Mazur, dr inż. Marcin Bekta Turystyka odpowiedzialna w wymiarze lokalnym i globalnym Anna Sancewicz-Kliś Rozwój hotelarstwa na świecie imponujące hotele świata dr Agnieszka Woś Usługi turystyczne w podatku od towarów i usług (VAT) wybrane zagadnienia dr Anna Irzyńska, mgr inż. Rafał Irzyński Turystyka kwalifikowana a formy wypoczynku dr Adam Mazur, dr inż. Marcin Bekta Rola instruktora w organizacji bezpiecznego procesu szkolenia z zakresu rekreacyjnego narciarstwa zjazdowego dr Małgorzata Pasławska Zwiększanie atrakcyjności turystycznej Polski Prof. dr hab. Kazimierz Fiedorowicz Wybrane problemy udostępnienia polskich parków narodowych dr Marek Zgorzelski Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach Zasady organizacji wycieczek krajoznawczych w Wojsku Polskim w trzeciej dekadzie XX w. dr Beata Kozaczyńska Żywność wygodna i jej wykorzystanie w turystyce Prof. dr hab. inż. J. Grochowicz, dr hab. K. Zawiślak, mgr A. Bałdowsk

6 6

7 Od Redakcji Zmiana warunków i tempa życia oraz wzrastające wymagania zawodowe i społeczne zmuszają człowieka do szybszego i efektywniejszego życia, przez co jest on narażony na ciągły stres. Przyczynia się do pogorszenia zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego. Wzrasta zachorowalność na depresję, zawały i inne choroby cywilizacyjne. Sytuacja ta raczej się nie zmieni, a wpływ czynników cywilizacyjnych na życie będzie się zwiększał. Dlatego też każdy sam powinien zatroszczyć się o własne zdrowie i próbować znaleźć odpowiednie dla siebie lekarstwo. Jednym z nich może być uprawianie turystyki i rekreacji, które to pozytywnie oddziaływają na zdrowie jednostki, stwarzając warunki do odprężenia się, relaksu, wyzwolenia w sobie pozytywnych stanów emocjonalnych. Można im przypisać zarówno funkcję profilaktyczną jak i terapeutyczną. Wysiłek fizyczny na łonie natury, związany z wydatkowaniem energii, zmęczeniem i procesami regeneracyjnymi, wpływa na proces samoodnowienia się organizmu i poprawę samopoczucia. Dlatego też racjonalna rekreacja i uprawianie turystyki kwalifikowanej mogą przyczynić się do odnowy sił psychicznych, łagodząc skutki negatywnego oddziaływania współczesnej cywilizacji Zdrowie społeczne człowieka w dużej mierze zależy od jego wychowania, wartości i tradycji wyniesionych z domu czy szkoły. Wspólne wyjazdy turystyczne i rekreacja sprzyjają integracji rodziny i innych grup społecznych. Wśród nich najbardziej doceniane są wspólne wyjazdy turystyczne, zarówno krótkie (weekendowe), jak i dłuższe (odbywające się zwykle w okresie wakacji i ferii). Zdrowie fizyczne jest fundamentem, na którym i dzięki któremu rozwijają się inne wymiary zdrowia. Niekiedy zdrowie fizyczne mierzone odpowiednimi wskaźnikami jest słabe, ale ogólne zdrowie bardzo dobre. Jest to zasługa stanu zdrowia psychicznego, społecznego i duchowego. Na zdrowie psychiczne składa się zrozumienie własnych uczuć, przyjęte zasady myślenia i działania, poczucie własnej wartości, poczucie samospełnienia, brak niepewności, odpowiednie reagowanie na stres, radzenie sobie ze stratami, dobre relacje ze społecznością, uczenie się na podstawie doświadczeń. Na poprawę zdrowia fizycznego największy wpływ ma uprawianie turystyki i rekreacji fizycznej w połączeniu z racjonalnym odżywianiem się. Uprawianie turystyki i rekreacji wywiera znaczący wpływ na zdrowie człowieka. Dzięki temu ludzie zwiększają swoją sprawność fizyczną, integrują się z rodziną i ze znajomymi. Oddając czytelnikom pod rozwagę 5 numer zeszytu naukowego Wydziału Turystyki WSHiFM im. Fryderyka Skarbka w Warszawie Turystyka i zdrowie, życzę miłej i owocnej lektury oraz zapraszam do wypowiedzi własnych związanych z turystyka i rekreacją na naszych łamach. Dziekan Wydziału Turystyki WSHiFM Dr Adam Mazur Redaktor Naczelny Turystyka i Zdrowie 7

8

9 Atrakcje przyrodnicze Biebrzańskiego Parku Narodowego dr Adam Mazur, dr inż. Marcin Bekta Wyższa Szkoła Handlu i Finansów Międzynarodowych im. Fryderyka Skarbka w Warszawie Streszczenie Tereny północno-wschodniej Polski przyciągają wielu turystów z kraju, jaki z zagranicy. Celem podróży turystów jest naturalne środowisko, malownicze krajobrazy i możliwość obcowania z unikalną przyrodą Biebrzańskiego Parku Narodowego. Dominującym elementem Parku są rozległe torfowiska. Są one miejscem występowania rzadkich gatunków roślin i niespotykanych w innych częściach Europy gatunków zwierząt. Różnorodność florystyczna stwarza na terenie bagien warunki do życia wielu osobliwościom faunistycznym, niekiedy są to gatunki rzadkie lub grożące wyginięciem. Od momentu powstania Parku systematycznie i umiejętnie, nie szkodząc przyrodzie rozbudowuje swoją infrastrukturę. Ważne znaczenie dla turystyki w Biebrzańskim Parku Narodowym mają zabytkowe budynki i obiekty historyczno-wojskowe. W Polsce jest już niewiele tak unikalnych i malowniczych miejsc jak tereny nadbiebrzańskie, dlatego szczególnie warto je odwiedzić. Biebrzański Park Narodowy powołano w 1993 roku, aby chronić najbardziej rozległe i najlepiej zachowane w Unii Europejskiej torfowiska położone w bagiennej dolinie rzecznej. W dolinie Biebrzy zachowała się unikalna różnorodność gatunków roślin i zwierząt oraz naturalnych ekosystemów. Odnotowano tu występowanie 280 gatunków ptaków, w tym 178 lęgowych. Stwierdzono obecność 48 gatunków ssaków oraz największą populację łosia w kraju około 600 sztuk. Godna uwagi jest obecność kilku rodzin wilków, rysi, licznych wydr i bobrów. W Parku występuje ponad 1000 gatunków roślin naczyniowych. Mało, który region w Polsce może poszczycić się tak dużą liczebnością naszego najbardziej okazałego storczyka obuwika pospolitego. Bagna biebrzańskie to ważne miejsce gniazdowania, żerowania i odpoczynku ptaków wodno-błotnych i drapieżnych. Tereny te uznawane są za ostoję dla ptaków o światowej randze. Dolina Biebrzy jest jedną z ostatnich ostoi w Europie dla takich ptaków jak wodniczka, orlik grubodzioby, dubelt i cietrzew. Dolina Biebrzy została włączona do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, chroniącej najcenniejsze przyrodniczo ekosystemy w Unii Europejskiej. Summary The area of the north-eastern Poland attract many tourists from Poland and from abroad. The purpose of their travel is the natural environment, picturesque landscapes and the possibility of experiencing the unique nature of Biebrza National Park. Dominating element of the Park are vast swamplands and backwaters; homeland of rare species of flora and fauna that cannot be found in any other parts of Europe. Floral diversity of the swampland makes favourable conditions for the life of the rare fauna. 9

10 dr Adam Mazur, dr inż. Marcin Bekta From its very beginning the Biebrza National Park has been developing tourist infrastructure in a skilful and systematic way, with great respect for the nature. Tourist attraction of this area is additionally enhanced by historic military buildings. Few places in Poland can compare with the unique and picturesque area of the Biebrza National Park and therefore it is well worth visiting. The Biebrza National Park was founded in 1993 to protect the vastest and best preserved European swamplands in a marshy river valley. The valley of river Biebrza maintains a unique diversity of flora and fauna as well as natural ecosystems with 280 species of birds, including 178 breeding species. There are 48 species of mammals and the largest, in Poland population of elk; about 600 specimens. Apart from that, the valley of river Biebrza is the home of a few families of wolves, lynx, numerous otters and beavers. The Park has over 1000 species of vascular plants. Few regions in Poland can boast of so many specimens of lady s slipper, the most impressive European orchid. The swamplands and backwaters of the river Biebrza are nesting and feeding and resting terrains for water, swamp and prey birds. The area is considered as one of the sanctuaries for rare birds of world range, and the last sanctuary for such species as the aquatic warbler, greater spotted eagle, sniper and grouse. The Valley of River Biebrza has been included in European Ecological Network, Natura 2000 protecting the most valuable ecosystems in European Union. 10

11 Atrakcje przyrodnicze Biebrzańskiego Parku Narodowego Klimat Kotlina Biebrzańska jest poza górami najchłodniejszym regionem kraju. Dzieje się tak, dlatego, iż jest to teren, na którym ścierają się dna klimaty kontynentalny i północny. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej przeprowadził badania w środkowym basenie Doliny Biebrzy. Na terenie zmeliorowanego torfowiska Kuwasy, w miejscowości Pińczykówek wykazują, iż roczna amplituda temperatur na tym terenie wynosi 6,5 C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą 17 C, natomiast najzimniejszym jest styczeń z temperaturą 4,7 C. Lato jest krótkie, gdyż trwa od 80 do 85 dni. Zima natomiast jest długa i mroźna, trwa średnio dni. Pokrywa śnieżna zalega tereny Parku od listopada do kwietnia średnio 65, i maksymalnie 131 dni. Cechą charakterystyczną jest skrócony okres wegetacyjny, który średnio trwa 192 dni. Warto również wspomnieć, iż przymrozki nie są w tym regionie niczym nadzwyczajnym, ponieważ występują one około 284 dni w roku. W porównaniu do reszty kraju w dolinie biebrzańskiej jest niewiele dni bezchmurnych, bo około 47 w ciągu roku, pochmurnych natomiast jest najwięcej, bo średnio aż Z zachmurzeniem związane jest zjawisko mgły. Występują one dni w ciągu roku w pogodne wieczory i utrzymuje się do rana. Maksymalne nasłonecznienie dochodzi do 8,4 godzin na dobę i występuje w czerwcu. Średnia roczna suma opadów wynosi 583 mm. Najwięcej występuje w lipcu (około 100 mm), natomiast najmniej w lutym, jest to około 30 mm. W ciągu roku deszcz pada tutaj od 144 do 160 dni. Gleby Na znacznych obszarach doliny Biebrzy występują gleby hydrogeniczne, wśród których dominują gleby torfowo-murszowe. Na terenie Parku gleby te zajmują około ha. Zróżnicowanie gleb bagiennych w Biebrzańskim Parku Narodowym jest zależne od stopnia ingerencji człowieka w system hydrologiczny doliny. W górnym biegu rzeki najwięcej powierzchni zajmują gleby torfowo-bagienne. Gleby torfowo-murszowe zajmują brzeżne części doliny, na terenach meliorowanych. W środkowym basenie Biebrzy w prawie równym stopniu występują gleby bagienne i gleby torfowo-murszowe. Gleby hydrogeniczne na tym obszarze są najbardziej zróżnicowane pod względem stanu i stopnia przeobrażenia. W północnej części tego basenu najwięcej jest podatnych na przesuszenia gleb torfowomurszowych. W dalszej części w przybrzeżnej strefie występują gleby mułowe lub torfowo- mułowe. Najwięcej gleb bagiennych w basenie środowym można zaobserwować w obszarze ścisłej ochrony Czerwone Bagno. Południowa cześć Biebrzańskiego Parku Narodowego pokryta jest mułami telmatycznymi i glebami mułowymi, powstającymi przy wylewach i uwadnianiu Biebrzy. Hydrologia Główną osią systemu hydrologicznego Parku tworzy rzeka Biebrza. Jej długość od źródeł do ujścia Narwi wynosi 1644 km (około 152,5 km długości w granicach Parku), a powierzchnia zlewni 7062 km 2. 1 Biebrza jest rzeką typowo nizinną i największym prawobrzeżnym dopływem Narwi. 1 A. Pałczyński, Bagna Jaćwieskie (Pradolina Biebrzy), Rocznik Nauk Rolniczych, Seria D 145, 1975 r., str

12 dr Adam Mazur, dr inż. Marcin Bekta Do największych dopływów Biebrzy należą rzeki: Nurka i Niedźwiedzica w Basenie Północnym; Netta, Brzozówka i Ełk w Basenie Środkowym oraz Klimaszewnica i Wissa w Basenie Południowym. Oprócz rzek charakterystycznym dla Kotliny Biebrzańskiej elementem sieci wodnej są kanały. Największym i najstarszym z nich jest Kanał Augustowski. Wybudowano go w latach Łączy on Biebrzę z Niemnem, jego całkowita długość wynosi 101,2km. Innymi większymi kanałami są Kanał Woźnawiejski z XIX wieku łączący rzeki Jegrznię i Ełk. W tym samym wieku powstał Kanał Rudzki łączący rzeki Biebrzę i Ełk, Kanał Kuwasy zbudowany w latach 50-tych XX wieku w miejscu starego kanału. Łączy on jezioro Rajgrodzkie z rzeką Ełk. Wyżej wymienione kanały to jedynie nieliczne znajdujące się na terenie Parku. Zdjęcie Wiosenne rozlewiska Biebrzy Źródło: autor. Torfowiska Wraz z końcem ostatniego zlodowacenia, czyli około lat temu na terenie doliny Biebrzy zaczęły kształtować się torfowiska. Woda z topiącego się lądolodu wytworzyła ogromną rzekę, kilkadziesiąt razy większą od współczesnej Biebrzy. Rzeka ta płynąc w kierunku południowo-wschodnim wyrzeźbiła bardzo szeroką dolinę, kształtując w ten sposób Pradolinę Biebrzy. Podczas wycofywania się lądolodu odczepiały się od niego mniejsze kawałki lodu, które przy roztapianiu się wytworzyły jeziora. Ocieplenie się klimatu spowodowało zarastanie jezior roślinnością torfowiskową. W polodowcowej rzece zaczęło ubywać wody a jej szerokie koryto zamieniało się powoli w tereny bagienne. Do obecnie silnie nawodnionej doliny Biebrzy w dalszym ciągu napływają wody z otaczających ją terenów wyżynnych, co sprzyja dalszemu rozwojowi biebrzańskich torfowisk. Odwodnienie torfowisk jest równie proste jak ich nawodnienie. Wystarczy wykopać rów melioracyjny i w ten sposób umożliwić odpływ wody z torfu. Odwodnienie powoduje dostanie się powietrza do torfu. W ten sposób zachodzi szybki rozkład złoża torfowego, czyli murszenie. W skutek utleniania zanikają procesy torfotwórcze. Im więcej wody zostanie odprowadzonej z torfu tym grubsza jego warstwa ulega murszeniu. Mursz zbija się w ubitą warstwę pyłu, której wierzchnia część jest rozwiewana przez wiatr. Utleniający się torf uwalnia duże ilości składników chemicznych, które użyźniają środowisko, co umożliwia szybki rozwój roślin. W ten sposób po kilku latach z torfowiska powstaje łąka. Jednak rośliny pobierają tylko niedużą część uwalnianych substancji, gdyż nie są w stanie w tak krótkim czasie przyswoić jak dużej ilości pokarmu. 12

13 Atrakcje przyrodnicze Biebrzańskiego Parku Narodowego Nieprzyswojone substancje spływają do rzek, a przesuszone torfowisko staje się bezużyteczne. Zmienione właściwości podłoża uniemożliwiają, nawet po ponownym nawodnieniu terenu, wyrośnięcie tam roślin torfowiskowych. Roślinność biebrzańskich torfowisk jest bardzo zróżnicowana. Najczęściej spotykane są szuwary turzycowe. Na ich najbardziej podmokłych obszarach rozwija się szuwar turzycy sztywnej, tworzący duże kępy wysokie do 1 metra. Pomiędzy jej kępami często rosną bagienne rośliny: jaskier wielki, tojeść bukietowa, boberek trójlistkowy, siedmiopalecznik błotny. Wełnianka delikatna, turzyca bagienna, gniadosz błotny i pływacz zwyczajny to niektóre stwierdzone w tym środowisku gatunki roślin objęte ścisłą ochroną. Duże powierzchnie zajmuje również szuwar turzycy tunikowej. Wykształca się ona w miejscach płytszych o krótszym zalewie. Obok kęp turzycy tunikowej możemy spotkać gatunki typowo bagienne, wśród nich wymienione wcześniej: boberek trójlistkowy czy siedmiopalecznik błotny. Na wilgotnych łąkach i zaroślach spotkać można między innymi wiązówkę błotną i krwawnicę pospolitą oraz należące do roślin chronionych: pływacza zwyczajnego, i kukułkę krwistą i wymienionego wcześniej gniadosza błotnego. Roślinnością o charakterze przejściowym, które porastają jedynie silnie zabagnione wodami gruntowymi tereny są zbiorowiska mszysto-turzycowe. Są to zbiorowiska z silnie wykształconą warstwą mchów, które porastają turzyce: nitkowata, obła, strunowa, oraz bagienna. Stwierdzono tutaj obecność 15 gatunków roślin objętych ochroną na przykład: krytycznie zagrożona w Polsce wełniankę delikatną, 5 gatunków zagrożonych wyginięciem między innymi brzozę niską i wierzbę lapońską. Mechowiska są bardzo cenne przyrodniczo, mają szczególne znaczenie dla ochrony różnorodności biologicznej. W związku z tym ujęte są w Dyrektywie Siedliskowej pośród siedlisk ważnych dla Wspólnoty Europejskiej. W Basenie Górnej Biebrzy występują rzadkie w Polsce zbiorowiska torfotwórcze bogate florystycznie-eutroficzne młaki niskoturzycowe. Wymagają one szczególnej ochrony i tak jak mechowiska są ujęte w Dyrektywie Siedliskowej. W miejscach oddalonych od rzeki, poza zasięgiem intensywnych zalewów bądź obejmowanych nieregularnymi, krótko trwałymi zalewami występują kwaśne młaki niskoturzycowe. Spotyka się tu 9 gatunków objętych ochroną np. wspomniany wcześniej gniadosz królewski i błotny. Czynniki zagrażające walorom przyrodniczym torfowisk to: zaprzestanie użytkowania łąk bagiennych, co wiąże się z dopuszczeniem do produkcji rolnej odwodnionych i zagospodarowanych torfowisk w sąsiedztwie doliny; eutrofizacja wzbogacenie w związki pokarmowe na skutek odwodnienia torfów, ale też niewłaściwej gospodarki wodno-ściekowej w dolinie; pożary torfowisk szczególnie groźne w okresie lęgów ptaków; intensyfikacja rolnictwa na odwodnionych torfowiskach czyli wcześniejsze i wielokrotne koszenie łąki, mechanizacja prac, zbyt niskie koszenie i zbiór siana ciężkim sprzętem, wzrost poziomu nawożenia. Do ochrony terenów bagiennych konieczne są zabiegi ochrony czynnej. Polegają one na usuwaniu zakrzeczeń wierzbowych i młodników brzozowych oraz wykaszaniu. Na terenie parku od dłuższego czasu realizowany jest szereg takich projektów. Należą do nich między innymi: ochrona otwartych terenów bagiennych, ochrona populacji cietrzewia i wodniczki, ochrona terenów żerowiskowych orlika grubodziobego i krzykliwego. 13

14 dr Adam Mazur, dr inż. Marcin Bekta Osobliwości Faunistyczne Biebrzańskiego Parku Narodowego Fauna Parku jest niezwykle bogata i wciąż mało poznana. Najwięcej wiadomości jest na temat ptaków i ssaków, słabo poznane są gady i płazy. Najmniej wiadomo o bezkręgowcach. Ornitofauna W Biebrzańskim Parku Narodowym odnotowano 279 gatunków ptaków, z czego 176 gatunków lęgowych. Spośród 56 gatunków zagrożonych w Polsce, 21 gniazduje w Parku. Fauna Biebrzy zajmuje czołowe miejsce jako najważniejszy obszar lęgowy ptaków wodnobłotnych o randze europejskiej. Świadczą o tym liczne grupy obserwatorów ptaków przyjeżdżających tutaj z całej Europy, a nawet z innych kontynentów. O tak wysokiej randze Bagien Biebrzańskich stanowi występowanie gatunków zagrożonych wyginięciem o skali globalnej. Mowa jest przede wszystkim o wodniczce, zamieszkuje tutaj ok. 80% populacji krajowej i 15-20% populacji światowej. Innymi gatunkami są orlik grubodzioby, dubelta i derkacz. Dolinę Biebrzy zasiedlają również istotne pod względem liczebności w Polsce populacje bociana czarnego, trzmielojada, cietrzewia, zielonki, żurawia, rybitwy czarnej, puchacza itp. Inne ciekawsze gatunki ptaków lęgowych występujących na terenie Parku to: łabędź krzykliwy, bąk, czapla biała, bielik, wójcik, podróżniczek i rybitwy: białoczelna, białowąsa i białoskrzydła. Szczególną atrakcją Parku jest obecność dużych drapieżnych ptaków. Gnieździ się tutaj kilka par orła bielika, krzykliwego, grubodziobego i przedniego stanowi on jednak rzadkość. Niektóre ptaki znajdują warunki do zasiedlenia jedynie na terenie BPN i nie spotyka się ich w pozostałej części Europy. Do takich ptaków należą mewa mała i bekasik. Wszelkie formy aktywności związane z poznawaniem piękna biebrzańskiego ptactwa, w tym obserwowanie i fotografowanie, należy prowadzić w sposób bezpieczny dla ptaków i ich lęgów. Bezpiecznemu obserwowaniu ptaków i całej przyrody Biebrzańskiego Parku Narodowego służą wieże obserwacyjne, kładki i sieć szlaków turystycznych. Ssaki Różnorodność ssaków Biebrzańskim Parku Narodowym jest bezpośrednio związana z bogactwem środowiska naturalnego na jego obszarze. Występuje tu wiele rzadkich i bardzo rzadkich gatunków. Dotychczas na terenie Parku stwierdzono 49 gatunków ssaków. Wiele z nich przywędrowało w przeszłości na tereny Biebrzy. Należą do nich np.: norka amerykańska, jenot czy piżmak. Najliczniejszą grupę ssaków stanowią gryzonie, stwierdzono tutaj obecność 20 gatunków, w tym chronione np. bóbr europejski. Nazwa rzeki Biebrza pochodzi od bobrów, dawniej nazywano ją Biebra, Bobra czy Bobr. Na terenie Parku stwierdzono obecność 200 rodzin, czyli około 740 osobników. Dzięki tym badaniom można stwierdzić, iż w Parku występuje połowa populacji bobrów żyjących w polskich parkach narodowych. Szesnasty rok działalności BPN, czyli rok 2009 był obchodzony pod hasłem Roku Bobra. Kolejnym ssakiem charakterystycznym dla BPN jest łoś nazywany Królem Biebrzy. Jest on największym ssakiem występującym w Parku a jego liczebność wynosi 700 osobników. Łosie najłatwiej spotkać rankiem i wieczorem. We wrześniu podczas rui łosia można usłyszeć charakterystyczne dla niego odgłosy. Ulubione miejsca występowania tego ssaka to tereny bagienne i podmokłe. Zimą łosie migrują z bagien do lasów iglastych w celu poszukiwania pokarmu. Migrujące łosie mogą stanowić niebezpieczeństwo na drogach. W związku z tym w 2007 roku 14

15 Atrakcje przyrodnicze Biebrzańskiego Parku Narodowego wprowadzono akcję informacyjną dla kierowców JEDŹ ŁOŚTROŻNIE. Na terenie Parku corocznie dochodzi do wielu kolizji i wypadków drogowych z udziałem zwierząt. Zdjęcie Łoś na terenie Długiej Luki Źródło: autor. Ryby/ Ichtiofauna Biebrza to jedna z nielicznych Europejskich rzek średniej wielkości, która w dużym stopniu zachowała swój naturalny charakter. Dzięki temu i licznym starorzeczom występuje tu 36 gatunków ryb należących do 11 rodzin. Najliczniejszymi gatunkami są ryby z rodzin karpiowatych, piskorzowatych i okoniowatych. W Biebrzy wyodrębniono 5 typów środowisk wodnych. Różnią się one składem gatunkowym i liczebnością ryb. Charakterystyczna dla Biebrzy jest obecność gatunków drapieżnych tj.: szczupak, okoń, miętus, kleń, sum. Dominującymi gatunkami są okoń, płoć, szczupak, miętus, ukleja i kleń. Wędkowanie na terenie Parku odbywa się według zasad określonych w regulaminie, gdzie ustalone są wymiary okresy ochronne ryb oraz wyznaczone miejsca do połowów. Płazy i gady Mokradła Biebrzańskie są prawdziwym rajem dla żyjących to płazów. Wieczorami zewsząd słychać żabie koncerty. W Parku spotykamy takie płazy jak: żaby zielone, brunatne, ropuchy, rzekotki drzewne, grzebiuszki ziemne i traszki. Stwierdzono tu występowanie 12 gatunków płazów z 18 żyjących w Polsce. Z grupy gadów stwierdzono w BPN trzy gatunki jaszczurek: zwinkę, żyworodną oraz beznogą zwaną padalcem. Nad Biebrzą żyją również 2 gatunki węży: żmija zygzakowata i zaskroniec zwyczajny. Flora W dolinie Biebrzy występuje ogromna różnorodność zbiorowisk roślinnych. Za względu na położenie we florze Parku obecne są elementy geograficzne północne, południowe, wschod- 15

16 dr Adam Mazur, dr inż. Marcin Bekta nie i zachodnie. Bogactwo i różnorodność tutejszej flory wynika również ze zróżnicowania siedlisk w obrębie doliny rzecznej. Przechodząc obok pospolitych rosnących w innych regionach kraju roślin, nie sposób ominąć unikalnych, niewystępujących w żadnym innym miejscu perełek botanicznych Biebrzańskiego Parku Narodowego. Do najcenniejszych gatunków flory należą rośliny pochodzenia z okresu zlodowacenia bałtyckiego dolinie Biebrzy stwierdzono występowanie 1016 gatunków roślin z tego 18 gatunków zagrożonych wyginięciem w skali kraju oraz 5 gatunków zagrożonych w krajach Unii Europejskiej. Gatunkami roślin bardzo rzadko występujących, a które możemy spotkać w Biebrzańskim Parku Narodowym są na przykład: gniadosz królewski, skalnica torfowiskowa, wielosił błękitny, niebielistka trwała, turzyca strunowa i dwupienna, fiołek mokradłowy, kosiaciec syberyjski i pięciornik norweski. Gatunki odjęte całkowitą ochrona na terenie Parku to: bluszcz pospolity, lilia złotogłów, widłak wroniec i jałowcowy, buławnik czerwony, gnieźnik leśny, wawrzynek wilczełyko, goździk piaskowy i pyszny, storczyk szerokolistny, grążel żółty, kruszczyk błotny i szerokolistny, sasanka otwarta, rosiczka długolistna i okrągłolistna. Biebrza jest rzeką, która co roku zatapia na kilka miesięcy obszary wśród rzeki. Tworzy ona w ten sposób piękne rozlewiska, które w zależności od ukształtowania doliny na danym terenie mogą osiągać szerokość nawet do kilku kilometrów. Niekiedy rozlewiska nie ustępują aż do czerwca. Tereny zalewowe są trudnymi do przeżycia dla roślin. Jednak na przestrzeni wielu lat przyzwyczaiły się one do tych warunków. Bliżej wody można spotkać zbiorowiska szuwarowe. Nieco dalej na płytszych warstwach wód zalewowych znajdują się zbiorowiska turzycowiskowe. W zależności od poziomu wody w rzece i intensywności jesiennych i zimowych opadów wielkość rozlewisk jest różna. Szata roślinna w Parku jest różna w poszczególnych basenach. Jest to zależne w głównej mierze od sposobu zasiedlenia wodnego. Basen Górnej Biebrzy jest miejscem zajmowanym przez torfowiska wysokie, na których wykształciły się bory bagienne. Znaczną powierzchnię tej części doliny zajmują zbiorowiska mechowiskowe. Basen Środkowy w znacznej mierze jest porośnięty torfowiskami niskimi i przejściowymi. Porasta je roślinność turzycowo-mszysta i turzycowo-trawiasta. Torfowiska porastają również lasy brzozowe i zarośla wierzbowo-brzozowe. Bory bagienne znajdujące się na obszarze rezerwatu Czerwone Bagno porastają torfowiska wysokie. Basen Dolny Biebrzy jest największym kompleksem torfowisk niskich. Najlepiej rozwinęły się tutaj zbiorowiska turzycowo-mszyste i szuwarowe oraz mechowiska i zbiorowiska olsów. W Dolinie Biebrzy zachowała się dwukierunkowa strefowość ekologiczna, czyli strefowość poprzeczna i podłużna ukierunkowana stosunkami hydrologicznymi. W strefowości poprzecznej rozróżnia się pięć stref roślinno-glebowych. Kierując się do koryta rzeki w kierunku brzegów doliny przedstawiają się one następująco: strefa zbiorowisk immersyjnych (zalewowych); strefa immersyjno emersyjna (okresowo zalewowych); strefa emersyjna (niezalewana); strefa zbiorowisk turzycowo-mszystych i mechowych; strefa olsów bagiennych. Lasy w Biebrzańskim Parku Narodowym są zróżnicowane pod względem siedliskowym i drzewostawowym. Cechą charakterystyczną Parku jest duży udział lasów na siedliskach mokrych i wilgotnych. Wyróżnia to je wśród innych jednostek przyrodniczo-leśnych. 16

17 Atrakcje przyrodnicze Biebrzańskiego Parku Narodowego Przy całkowitej powierzchni Parku ha, lasy zajmują ,81 ha, czyli 23% jego całości. Oprócz tego 1530 ha lasów na terenie Parku stanowi własność prywatną. Powierzchnie leśne będące własnością Parku w podziale na poszczególne baseny przedstawiają się następująco: Basen Górny 498,11 ha; Basen Środkowy 8 189,93 ha; 2 Basen Dolny 5 073,77 ha. Ochrona przyrody Głównym zadaniem Parku jest ochrona różnorodności biologicznej jego terenów. Obszar objęty jest ochroną: gatunkową, struktur przestrzennej ekosystemów, siedliska bagienne, których istnienie warunkowane jest utrzymaniem właściwych stosunków wodnych. Zadaniami Parku w sprawie ochrony jego terenów są: ocena aktualnego stanu oraz określenie potrzeb i kierunków ochrony przyrody i swoistych cech krajobrazu; ochrona przyrody z uwzględnieniem wartości kulturowych Polski; wykonanie badań naukowych, monitorowanie środowiska przyrodniczego, prowadzenie działalności edukacyjnej i udostępnianie Parku dla turystyki; 3 ochrona imienia Parku, zwalczanie przestępstw i wykroczeń z zakresu ochrony przyrody. Park podzielono na 9 Obwodów Ochronnych. Mają one na celu zapewnić jego prawidłowe funkcjonowanie. Te Obwody to: O. O. Trzyrzeczki z siedzibą w Kuderewszczyźnie; O. O. Kopytkowo z siedzibą w Goniądzu; O. O. Kapice z siedzibą w Wólce Piasecznej; O. O. Tajno z siedzibą w Orzechówce; O. O. Ciszewo z siedzibą w Ciszewie; O. O. Grzędy z siedzibą w Grzędach; O. O. Osowiec z siedzibą w Osowcu Twierdzy; O. O. Werykle z siedzibą w Weryklach; O. O. Brzeziny z siedzibą w Laskowcu. Wśród najważniejszych zadań ochrony przyrody najważniejsza jest ochrona nieleśnych ekosystemów lądowych. Są one siedliskami rzadkich w ginących gatunków flory i fauny. Dlatego też stosuje się zabiegi w celu eliminacji lub ograniczenia zarastania terenów otwartych. Prócz tego na ciekach, kanałach, rowach melioracyjnych konieczne jest wykonywanie progów czy zastawek, które ułatwiają regulację stosunków wodnych. W 1995 roku Biebrzański Park Narodowy został wpisany na listę obszarów chronionych przez konwencję RAMSAR. Ma ona na celu ochronę zapewniającą przetrwanie obszarów wodno-błotnych na całym świecie. Rezerwaty ochrony ścisłej Na terenie Parku utworzono dwa rezerwaty ochrony ścisłej. Pierwszym z nich jest rezerwat Czerwone Bagno. Został on utworzony z 1925 roku i ma powierzchnię 2 172,07 ha. Na terenie 2 A. Czerwiński, Plan Ochrony Biebrzańskiego Parku Narodowego; Operat: Ochrona Terenów Leśnych, Tom I, Statystyczna i administracyjna charakterystyka lasów, Warszawa, 2000 r., s A. Wiatr, W. Wróblewski, Biebrzański Park Narodowy, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2005 r., s

18 dr Adam Mazur, dr inż. Marcin Bekta rezerwatu ustanowiono 2569 ha strefy ścisłej ochrony. Nazwa rezerwatu pochodzi od złóż rudy darniowej zabarwiającej wody bagienne na kolor czerwony, które porastają teren rezerwatu. Celem powstania rezerwatu była ochrona jedynej w Polsce naturalne ostoi łosia. W czasie II wojny światowej, poza kilkoma sztukami zamieszkującymi ten rezerwat, wyginęły wszystkie łosie na terenie Polski. Po wojnie na teranie Czerwonego Bagna przeprowadzono zabiegi restytucyjne. Dzięki nim odbudowano populację łosia. Obszar tego rezerwatu charakteryzuje się koncentrycznie ułożonymi kompleksami torfowisk: wysokich, przejściowych i niskich, najmniej zniekształconymi w Polsce. Drugi rezerwat przyrody Uroczysko Grzędy, został powołany z 1921 roku. Obejmował on wyłaniające się z grzęzawisk piaszczyste wydmy, porośnięte bujnym latem liściastym. Początkowo teren rezerwatu obejmował cały obszar wydmowy w leśnictwie Grzędy, jednak w 1934 roku nieco się to zmieniło. Niektóre oddziały zostały pod ochrona ścisłą, a inne były częściowo chronione. W 1959 roku Ministerstwo Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego uznało rezerwat przyrody pod nazwą Grzędy, położony w leśnictwie Grzędy, nadleśnictwo Rajgród o powierzchni 225,63 ha. Podsumowanie Biebrzański Park Narodowy ze względu na światowej rangi walory przyrodnicze i krajobrazowe pełni ważną rolę w rozwoju turystyki na północno wschodnich terenach Polski. W ostatnich latach Park ten odwiedza coraz więcej turystów z kraju i ze świata. Najczęstszymi gośćmi z zagranicy są Niemcy i Holendrzy. Turystyka na nadbiebrzańskich terenach przynosi coraz więcej dochodów zarówno dla Parku jak i dla ludności zamieszkującej te tereny. Rosnący ruch turystyczny niesie ze sobą również szkody, zwłaszcza zagraża środowisku. Skażenie powietrza, gleb, wód, nadmierny hałas, to tylko niektóre powody, przez które władze Parku powinny intensywnie chronić unikatową przyrodę nadbiebrzańskich terenów. Nie tylko walory przyrodnicze przyciągają na tereny Parku rzesze turystów. Nad Biebrzą znajdują się również obiekty historyczno wojskowe takie jak mieszczący się w Osowcu Twierdzy Fort IV. W Biebrzańskim Parku Narodowym każdy znajdzie coś dla siebie, coś co go zainteresuje. Jest to również idealne miejsce do wyciszenia i zrelaksowania się. Biebrza czeka na turystów, aby podzielić się z nimi swoją urokliwością i unikalnością. Bibliografia 1. Czerwiński A., Plan Ochrony Biebrzańskiego Parku Narodowego; Operat: Ochrona Terenów Leśnych, Tom I, Statystyczna i administracyjna charakterystyka lasów, Warszawa, 2000 r., s Pałczyński A., Bagna Jaćwieskie (Pradolina Biebrzy), Rocznik Nauk Rolniczych, Seria D 145, 1975 r., s Wiatr A., Wróblewski W., Biebrzański Park Narodowy, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2005 r., s

19 Rodzaje czynników motywacyjnych w organizacji mgr Zbigniew Ciekanowski, mgr Wojciech Zapalski Akademia Obrony Narodowej w Warszawie STRESZCZENIE Niniejsze opracowanie przedstawia charakterystykę motywacji oraz jej znaczenie w organizacji. Opisano jakie podstawowe funkcje spełnia motywacja. Następnie dokonano podziału motywacji zaczynając od negatywnej i pozytywnej, kończąc na podziale motywatorów ekonomicznych i pozaekonomicznych. Zwrócono również uwagę jak ważną rolę w motywowaniu pracowników mają kierownicy, zwracając uwagę na oceny okresowe. Zakończenie kończy się podsumowaniem. Summary The following study presents the characteristics of motivation and its significance to the organisation. It begins with the description of basic functions of motivation. It is followed by a division of the kinds of motivation, beginning from the negative and the positive and ending on the division of economic and off-economic motivators. Attention has been drawn to the role of managers in staff motivating, especially through the job appraisal. The presentation ends with a conclusion. 19

20 mgr Zbigniew Ciekanowski, mgr Wojciech Zapalski 1. Istota motywowania Motywowanie, wraz z planowaniem, organizowaniem i kontrolowaniem jest podstawowymi funkcjami zarządzania. Dlatego też, przed przystąpieniem do charakterystyki motywatorów pracy ważne jest poznanie definicji i istoty motywacji. W literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele definicji motywacji. Jedna z nich charakteryzuje motywację jako ogół motywów, które wpływają na decyzję człowieka o zachowaniu: podjęciu zachowania, jego podtrzymaniu lub kierunku 1. Inna mówi, iż motywacja to dokładanie wszelkich starań, aby wywoływać, kierunkować i podtrzymywać zachowania ludzi dla osiągnięcia zamierzonych celów 2 lub wewnętrzny stan (potrzeba), który aktywuje ludzkie zachowania i nadaje mu kierunek 3. Motywacja rozumiana jest także zarówno jako pewien stan psychiczny, jak i cecha osobowości. W pierwszym znaczeniu motywację utożsamia się ze stanem wewnętrznego napięcia, które wywołuje zachowania zamierzające do jego redukcji. W drugim motywacja to pewna względnie stała właściwość, która nadaje jednostkowym zachowaniom cechę względnie stałego ukierunkowania i wyrazistości 4. Motywowanie przedstawiane bywa również jako proces oddziaływania przez rozmaite formy i środki na pracowników tak, aby ich zachowania były zgodne z wolą kierującego, aby zmierzały do zrealizowania postawionych przed nimi zadań 5. Uogólniając, stwierdzić należy, iż motywowanie to układ sił, które skłaniają ludzi do zachowania się w określony sposób 6. Poniższy schemat nr 1. przedstawia model przebiegu procesu motywowania. 1 S. Borkowska, System motywowania w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa 1985 r., s A. Sajkiewicz (red.), Zasoby ludzkie w firmie, Poltext, Warszawa 2003 r., s J. Szaban, Miękkie zarządzanie. Ze współczesnych problemów zarządzania ludźmi, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, Warszawa 2003 r., s T. Wach, Motywowanie i ocenianie pracowników, Oficyna Wydawnicza Warszawskiej Szkoły Zarządzania Szkoły Wyższej, Warszawa 2001 r., s Z. Jasiński, Motywowanie w przedsiębiorstwie. Uwalnianie ludzkiej produktywności, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 2001 r., s R. W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006 r., s