Ubój na potrzeby wspólnot religijnych. Uwarunkowania kulturowe, prawne i ekonomiczne Raport Instytutu Gospodarki Rolnej

Transkrypt

1 . Uwarunkowania kulturowe, prawne i ekonomiczne Raport Instytutu Gospodarki Rolnej Warszawa, styczeń 2016

2 Instytut Gospodarki Rolnej (IGR) to pierwszy w Polsce rolniczy think tank. Jako polska organizacja pozarządowa na bieżąco monitoruje oraz analizuje prace prawodawcze z zakresu gospodarki rolnej, a wiedzą na ten temat dzieli się z mediami, naukowcami, opinią publiczną, politykami oraz urzędnikami. Instytut we współpracy z ekspertami oraz politycznymi decydentami przygotowuje strategie i założenia koncepcji polityki gospodarki rolnej. Ponadto prowadzi niezależne badania z tego obszaru. Wszystkie działania Instytutu mają na celu wspieranie polskich branż rolnych w działaniach rozwojowych i promocyjnych, zarówno w kraju jak i zagranicą. Instytut aktywnie uczestniczy także w procesie tworzenia prawa na różnych etapach jego powstawania, począwszy od wyrażania opinii i sugestii legislacyjnych dla ministerstw, dla publicznych instytucji aż po prace ustawodawcze w sejmie i senacie. 1

3 Spis treści: 1. Ubój rytualny w kulturze żydowskiej i muzułmańskiej Ubój rytualny w Polsce Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dn. 10 grudnia Argumenty weterynaryjne Ubój rytualny w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego Republika Federalna Niemiec Austria Słowacja Cypr, Macedonia, Litwa, Słowenia, Luksemburg Hiszpania, Włochy, Estonia Nadużycia Potencjał ekonomiczny produkcji mięsa koszernego i halal Wnioski

4 Rozdział 1 Ubój rytualny w kulturze żydowskiej i muzułmańskiej W prawie żydowskim kwestię dopuszczalności oraz zakazu spożywania określonych pokarmów reguluje kaszrut. Warunki kaszrutu spełniają produkty nazywane koszernymi. Filozofia kaszrutu polega na wyeliminowaniu z żydowskiej kuchni większości zwierząt, a następnie na zapewnieniu, że pozostałe umrą w najmniej bolesny sposób. Według zasad religijnego prawa żydowskiego zwierzęta zasługują na szacunek, przez co ich zabijanie nie może odbywać się z pominięciem ścisłych zasad wypracowanych w ciągu tysiącleci. W III Księdze Mojżeszowej w rozdziale XI Tory (Starego Testamentu) wyszczególniono niektóre zwięrzęta, które mogą służyć człowiekowi jako pokarm. Ze zwierząt lądowych (poza gryzoniami stadnymi) wolno jeść każde, które ma odsłonięte pazury i przeżuwa pokarm. Zakazane jest spożywanie ssaków lądowych, które nie spełniają tych warunków. Koszerne są zatem owce, bydło, kozy i zwierzyna płowa. Ze zwierząt wodnych można spożywać tylko te, które mają płetwy i łuski. Tora wymienia ptactwo, którego spożycie jest zakazane. Rabini, dokonując wykładni prawa, twierdzą, że dozwolone jest spożycie ptactwa niedrapieżnego i niepadlinożernego. Każde zwierzę musi być zabite według zasad żydowskiego prawa uboju (szechity). Istotą koszerności żywności spożywanej przez społeczeństwo hebrajskie jest wcześniejszej jej poświęcenie przez rabina. Aby zwierzę było koszerne, nie może być ranne, ani chore. Zwierzę ogłuszone jest w świetle prawa religijnego ranne. Głównym celem szechity jest uśmiercenie zwierzęcia tak, aby zminimalizować jego cierpienie. Prawo zakazuje spożywania mięsa zwierzęcia, które cierpiało w czasie uboju. Dokonujący uboju szochet jest specjalnie wyedukowanym w technice uboju oraz prawie religijnym specjalistą. Narzędziem uboju jest precyzyjnie i maksymalnie naostrzony nóż (pozbawiony ząbków), którego długość musi być co najmniej dwukrotną wartością grubości szyi zwierzęcia. Ostrość narzędzia jest każdorazowo sprawdzana przez rabina. Przed ubojem szyja zwierzęcia jest dokładnie myta, aby żadne ewentualne zabrudzenie nie zakłóciło precyzyjnego cięcia nożem. Zanim nastąpi ubój rabin wypowiada błogosławieństwa i modli się o oszczędzenie zwierzęciu bólu. Jednym cięciem przecinane są żyły i tętnice szyjne, przełyk oraz krtań. W przeciągu kilku sekund zwierzę traci świadomość i umiera bez odczucia bólu. Podczas szechity odpływa większość krwi. Pozostałość jest odparowywana, odsączana lub usuwana poprzez osolenie. Martwe zwierzę jest badane przez wykwalifikowanego rabina, który uznaje je za koszerne lub nie. Na każdym etapie produkcji mięsa koszernego prowadzona jest inspekcja religijna, sanitarna oraz weterynaryjna. Dieta dozwolona przez szariat, czyli prawo religijne muzułmanów, nazywana jest halal. Jej zasady zawarte są w Koranie. Islam czerpie z tradycji judaistycznych, więc przepisy dotyczące dozwolonych grup zwierząt są dla tych dwóch religii zbieżne. Podobnie jak w judaizmie, wyznawcy Allacha nie mogą spożywać krwi, padliny, wieprzowiny, a mięso halal to takie, które pozyskano metodą uboju rytualnego. Uboju dokonują specjalnie wykształceni przedstawiciele gminy muzułmańskiej. Rzezak (dokonujący cięcia) musi dopilnować, aby zwierzę podczas uboju było skierowane w stronę Mekki. Sam akt uboju oraz następujące po 3

5 nim procedury związane z określeniem mięsa jako halal lub haram (czyli nienadające się do spożycia) przebiega niemal tak samo, jak w przypadku uboju w tradycji judaistycznej. Na przestrzeni setek lat niektóre społeczności muzułmańskie zaczęły dopuszczać dokonywanie uboju rytualnego po uprzednim odwracalnym ogłuszeniu. Szyicka społeczność obywateli Iranu (głównie Persów), Azerbejdżanu oraz Bahrajnu dopuszcza stosowanie tego typu ogłuszania przed ubojem. Ta praktyka jest także akceptowana przez niektóre gminy muzułmańskie zamieszkujące państwa członkowskie Unii Europejskiej. 4

6 Rozdział 2 Ubój rytualny w Polsce 1. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz.U. z 2005 r. Nr 231, poz z późn. zm.). 2. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r., poz. 856). 3. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 września 2004 r. w sprawie kwalifikacji osób uprawnionych do zawodowego uboju oraz warunków i metod uboju i uśmiercania zwierząt (Dz.U. Nr 205, poz. 2102; zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 153, poz. 1096, Dz. U. z 2009 r. Nr 118, poz. 992 ) ( 8 ust. 2 rozporzadzenia zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny w listopadzie 2012). 4. Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 41, poz. 251). 5. Ustawa z dnia 21 kwietnia 1936 r. o stosunku Państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w RP (Dz.U. Nr 30, poz. 240 z późn. zm.; obowiazuje od 24 kwietnia 1936 r.). 6. wewnętrzne porozumienia związków wyznaniowych (muzułmańskich) działających na terenie RP. 27 listopada 2012 roku Trybunał Konstytucyjny orzekł o niegodności 8 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Rolnictwa z 2004 roku z art. 34 ust. 1 i 6 ustawy o ochronie zwierząt oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP i uchylił przepis rozporządzenia dający możliwość prowadzenia uboju rytualnego bez wcześniejszego ogłuszania i wyznaczył datę utraty mocy obowiązującej tego przepisu na 31 grudnia 2012 roku. 27 grudnia 2012 roku Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi notyfikował Brukseli, że od 1 stycznia 2013 roku ubój rytualny (bez ogłuszania) na terenie RP jest zakazany. 24 września 2009 roku Rada UE przyjęła rozporządzenie nr 1099/2009 w sprawie ochrony zwierząt podczas ich uśmiercania (Dz. Urz. UE L 2009, Nr 303, str.1). Art. 4 ust. 1 Rozporządzenia brzmi następująco: Zwierzęta są uśmiercane wyłącznie po uprzednim ogłuszeniu zgodnie z metodami i szczegółowymi wymogami związanymi ze stosowaniem tych metod określonymi w załączniku. Dopuszczono jednak wyjątki od powyższej zasady w art. 4 ust. 4 Rozporządzenia: W przypadkach zwierząt poddawanych ubojowi według szczególnych metod wymaganych przez obrzędy religijne wymogi ust. 1 nie mają zastosowania, pod warunkiem, że ubój ma miejsce w rzeźni. Rozporządzenie weszło w życie dwudziestego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, a stosuje się je od dn. 1 stycznia 2013 roku. Rozporządzenie Rady nie uniemożliwiało państwom członkowskim utrzymania (po 1 stycznia 2013 r.) przepisów krajowych, które zapewniały większą ochronę zwierząt podczas ich uboju. Aby państwo członkowskie mogło stosować przepisy surowsze (prawa krajowego), musiały one obowiązywać w dniu wejścia w życie Rozporządzenia (i być stosowane). Dodatkowo o surowszych przepisach krajowych państwo członkowskie musiało poinformować Komisję Europejską przed dniem 1 stycznia 2013 r. 5

7 Gminy wyznaniowe podnosiły zarzut bezprawności działania Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Podnoszono argument, że polski ustawodawca nie spełnił przesłanki utrzymania przepisów krajowych zapewniających dalej idącą ochronę zwierząt, a pismo notyfikacyjne Ministra nie jest konstytucyjnym źródłem prawa powszechnie obowiązującego i nie może być traktowane jako źródło praw i obowiązków obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, a także nie zwalnia ono Polski ze stosowania prawa unijnego. Gminy wyznaniowe, kierując się teleologiczną wykładnią przepisów prawa, stały na stanowisku, że prawodawca unijny, zostawiając możliwość stosowania przepisów krajowych, nie dążył do kolizji przepisów. Rozporządzenie unijne ma za zadanie możliwie najskuteczniejsze ujednolicanie systemów prawnych państw członkowskich. Jeżeli zatem akt unijny dopuszcza stosowanie uboju rytualnego, jego całkowity zakaz nie może być traktowany jako zawarta w tym samym akcie przesłanka dalej idącej ochrony zwierząt. Rozporządzenie unijne ma zasięg ogólny, wiąże w całości i jest stosowane bezpośrednio we wszystkich krajach członkowskich. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej utrzymuje, że rozporządzenie musi zapewnić bezpośredni skutek w ten sposób, że jednostki mogą powołać się na jego (rozporządzenia) przepisy i nie mogą temu przeszkodzić przepisy, ani praktyka państwa członkowskiego. W związku z powyższą argumentacją, wraz z 1 stycznia 2013 roku w Polsce zaczęły funkcjonować dwa przepisy regulujące ubój rytualny w Polsce, które były ze sobą sprzeczne. Chodziło o regulację zawartą w art. 34 ust 1 oraz art. 35 Ustawy o ochronie zwierząt, która przewidywała sankcje karne za przeprowadzanie uboju rytualnego, oraz Rozporządzenie Rady UE 1099/2009, które takie ubój dopuszcza. Konstytucja RP w art. 91 ust. 3 stanowi: Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami. Pierwszeństwo prawa unijnego było w opinii gmin wyznaniowych wystarczającym argumentem za twierdzeniem, że od 1 stycznia 2013 roku w Polsce ubój rytualny (bez ogłuszania) był dopuszczalny. Jednak polskie przedsiębiorstwa de facto zostały zmuszone do zaprzestania produkcji mięsa koszernego oraz halal (drobiu i wołowiny) Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dn. 10 grudnia 2014 O zbadanie zgodności z Konstytucją RP regulacji krajowej wystąpił Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej. W dniu 10 grudnia 2014 roku zapadał wyrok Trybunału Konstytucyjnego o sygn. akt K 52/13, którego sentencja jest następująca: 6

8 1. Art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2013 r. poz. 856) w zakresie, w jakim nie zezwala na poddawanie zwierzat ubojowi w ubojni (rzeźni) według szczególnych metod wymaganych przez obrzedy religijne, jest niezgodny z art. 53 ust. 1, 2 i 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w związku z art. 9 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej nastep nie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, z 1995 r. Nr 36, poz. 175, 176 i 177, z 1998 r. Nr 147, poz. 962, z 2001 r. Nr 23, poz. 266, z 2003 r. Nr 42, poz. 364 oraz z 2010 r. Nr 90, poz. 587). Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego stanęli przed pytaniem, czy ubój rytualny podlega ochronie w ramach konstytucyjnej wolności wyznania. Doszli do wniosku, że gwarancja wolności religijnej obejmuje wszelkie czynności, nawet te, które mogą wzbudzać kontrowersje. W opinii sędziów nie było podstaw do zastanawiania się nad moralnością uboju rytualnego. W swoim uzasadnieniu sędziowie przekazali argumenty pragmatyczne, które przemówiły za takim wyrokiem. Utrzymywanie zakazu szechity nie przyczyniłoby się do ochrony zwierząt przed cierpieniem. Nie można, posługując się pretekstem ochrony zwierząt przed cierpieniem i okrucieństwem, zakazywać tylko jednej wybranej metody uboju. Sędziasprawozdawca Maria Gintowt-Jankowicz podkreśliła, że: Poszanowanie wolności religii jest podstawą konstytucyjną każdego demokratycznego państwa prawa. Zezwolenie na ubój rytualny jest wyznacznikiem stosunku Rzeczypospolitej do mniejszości wyznaniowych Argumenty weterynaryjne Trybunał ważył również argumenty dostarczone przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, według których nie istnieją jednoznaczne dowody na to, że ubijane rytualnie zwierzę cierpi bardziej. Czas anemizacji mózgu u dorosłej krowy wynosi według opinii różnych lekarzy weterynarii od 20 do 30 sekund. Po tym czasie zwierzę przestaje odczuwać cokolwiek i de facto usypia. Podnoszony przez przeciwników uboju rytualnego argument, jakoby zwierzę odczuwało większy stres przed dokonaniem szechity niż przed tzw. ubojem mechanicznym, nie znalazł pokrycia w przedstawionych faktach. Czas doprowadzenia do tzw. klatki, w której dokonywany jest każdy rodzaj uboju, trwa w obu przypadkach tyle samo. Traktowanie zwierzęcia przed każdym z ubojów jest niemal identyczne. Niektóre ubojnie, dla wygody dokonującego uboju, pozwalają na obrócenie klatki na bok po umieszczeniu w niej zwierzęcia. Statystyka skuteczności przeprowadzanego uboju wskazuje na dużo większy odsetek nieudanych procedur w przypadku uboju mechanicznego. W przypadku uboju z ogłuszaniem, które polega na przestrzeleniu pnia mózgu (otwarciu jednego naczynia krwionośnego), co dziesiąta procedura jest nieefektywna i wymaga dobicia zwierzęcia. W przypadku uboju bez ogłuszania (cięciem, otwierającym siedem naczyń krwionośnych) nieskuteczny okazuje się jeden na sto. 7

9 Rozdział 3 Ubój rytualny w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego Ubój rytualny bez ogłuszania dozwolony jest na terenie większości państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Całkowity zakaz uboju na potrzeby wspólnot religijnych obowiązuje jedynie w Danii, Szwecji oraz Norwegii. Państwa członkowskie UE zobowiązane są do przestrzegania przepisów Rozporządzenia Rady UE nr 1099/2009. Niektóre państwa utrzymują przepisy, które czynią zadość przesłance dalej idącej ochrony zwierząt Republika Federalna Niemiec Na terenie Niemiec dopuszczalne jest wykonywanie uboju bez ogłuszania tylko na potrzeby tych wspólnot, które bezwzględnie wymagają dokonywania takiego uboju lub też zabraniają spożycia mięsa, które wyprodukowano z zastosowaniem innego rodzaju uboju. Dana społeczność religijna zobowiązana jest do zgłoszenia organom administracyjnym planowanego uboju. W zgłoszeniu należy wskazać dokładną liczbę zwierząt, społeczność religijną, na potrzeby której ubój ma być dokonany, dokładne określenie metody uboju oraz zasady religijne, w myśl których ogłuszanie jest bezwzględnie zakazane. Zgłoszenie jest następnie poddawane weryfikacji. W sposób szczególny bada się, czy liczba zwierząt przeznaczonych do uboju bez ogłuszania nie przekracza zapotrzebowań danej społeczność, a także to, czy wymóg uboju bez ogłuszania ma w świetle prawa religijnego danej społeczności charakter bezwzględny. Weryfikacja kończy się wydaniem lub odmową wydania zgody na przeprowadzenie uboju bez ogłuszania. W praktyce przyjęta procedura często uniemożliwia dokonanie uboju bez ogłuszenia. Problematyczny jest w szczególności przepis pozwalający organom administracyjnym na badanie bezwzględnego charakteru wymogu takiego uboju w danej społeczności religijnej. Urzędnicy państwowi nie są ekspertami w dziedzinie prawa religijnego wspólnot żydowskich i muzułmańskich, przez co wolność praktyk religijnych jest często ograniczana Austria Podobnie jak w Niemczech, na terenie Austrii ubój rytualny bez ogłuszenia wiąże się z wydaniem zgody organów administracyjnych dla danej wspólnoty. O zgodę mogą wystąpić jedynie rejestrowane związki wyznaniowe (związek muzułmański i związek żydowski mają taki status). Przepisy austriackie również wymagają wskazania bezwzględnego zakazu ogłuszania, jednak urzędnicy państwowi nie mogą badać jego zasadności w świetle prawa religijnego Słowacja Przeprowadzanie uboju rytualnego na Słowacji jest ściśle związane ze statusem prawnym mniejszości wyznaniowej. Zarejestrowana mniejszość może dokonywać uboju bez ogłuszania. Na terenie Słowacji jedynie mniejszość żydowska jest prawnie zarejestrowana, a ciągłe odmowy władz słowackich formalnego uznania mniejszości muzułmańskiej są dostatecznym powodem do stawiania zarzutu dyskryminacji i ograniczania praw mniejszości wyznaniowych do swobodnych praktyk religijnych. 8 5

10 3.4. Cypr, Macedonia, Litwa, Słowenia, Luksemburg W przypadku tej grupy państw konieczne jest uzyskanie zezwolenia, wydawanego przez służby weterynaryjne. O zezwolenie mogą starać się związki wyznaniowe Hiszpania, Włochy, Estonia Na terenie tych państw wykonywanie uboju bez ogłuszania musi być zgłaszane służbom weterynaryjnym. Zgłoszenie musi zawierać wskazanie liczby zwierząt przeznaczonych do tego typu uboju. Dokonujący uboju nie muszą czekać na zgodę służb weterynaryjnych Nadużycia W państwach, w których ubój bez ogłuszania dopuszczalny jest dopiero po uzyskaniu zgody administracyjnej, niestety często dochodzi do ograniczania prawa do stosowania praktyk religijnych. Przykład Luksemburga pokazuje jak bardzo władze publiczne uzależnione są od narracji przeciwników uboju rytualnego. W państwie tym obowiązuje swoista cicha zmowa służb weterynaryjnych i organizacji prozwierzęcych. Na jej skutek na ternie Luksemburga nie możliwe jest dokonywanie uboju bez ogłuszania (mimo obowiązywania prawa, które dopuszcza ten rodzaj uboju). Związki wyznaniowe, chcące dokonywać uboju bez ogłuszania, zachęcane są do stosowanie tego typu praktyk w innych państwach. Warto przypomnieć uzasadnienie wyroku polskiego Trybunału Konstytucyjnego. Sędziowie zauważyli, że obrządek ten jest dopuszczalny przez większość państw europejskich, a zakazywanie go niejako automatycznie zwiększa intensywność dokonywanego uboju rytualnego w państwach, skąd następnie importowane jest koszerne mięso. Utrzymywanie takiego zakazu nie przyczyniałoby się więc do ochrony zwierząt przed cierpieniem. W Polsce w okresie od 1 stycznia 2013 roku do grudnia 2014 roku wielokrotnie alarmowano o rzekomym łamaniu prawa przez wspólnoty religijne, które dokonywały uboju bez ogłuszania. Nie można jednak jednoznacznie ocenić ewentualnego bezprawnego charakteru takich praktyk. Zgodnie ze wskazaną już argumentacją związków wyznaniowych twierdzenie, że od 1 stycznia 2013 roku ubój bez ogłuszania był w Polsce zakazany, jest nieprawdziwe. Niestety Trybunał Konstytucyjny nie mógł wyjść poza granice zaskarżenia i nie oceniał mocy unijnego rozporządzenia i jego pierwszeństwa w sytuacji kolizji z polską ustawą. Do nadużyć należy również zaliczyć fałszywie skonstruowany przekaz, który kanałami dyplomatycznymi został przekazany kontrahentom polskich producentów mięsa koszernego i halal z końcem 2012 roku. Organy inspekcji weterynaryjnych oraz resorty handlu i rolnictwa państw-odbiorców mięsa koszernego i halal otrzymały informację, która wskazywała, że w Polsce od dnia 1 stycznia 2013 roku zakazany będzie ubój rytualny. Brak rozróżnienia na ubój rytualny z ogłuszeniem i bez ogłuszenia sprawił, że odbiorcy zdecydowali się na poszukiwanie nowych dostawców. Z polskich dostaw zrezygnował m.in. Iran, które obywatele dopuszczają spożywanie mięsa pochodzącego z uboju rytualnego z wcześniejszym ogłuszeniem. Produkcja dla tego kraju mogła z powodzeniem nie ustawać, jednak ta zbyt ogólna i niefortunna informacja przekazana władzom Iranu sprawiła, że zrezygnowano z polskich dostaw, a na dyplomatyczną korektę trzeba było czekać prawie rok. W tym czasie rynek irański znalazł nowych dostawców m.in. w Rumunii. 9

11 Rozdział 4 Potencjał ekonomiczny produkcji mięsa koszernego i halal opr. własne na podst. MRiRW O ile kwestia dopuszczalności samego uboju bez ogłuszania wydaje się być zamknięta wraz z wydaniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego, o tyle skala dopuszczalności tej metody wciąż pozostaje w gestii ustawodawcy. Niektóre środowiska postulują ograniczenie uboju rytualnego bez ogłuszania jedynie do potrzeb społeczności muzułmańskiej i żydowskiej zamieszkujących terytorium RP. Pojawiają się też głosy za wprowadzeniem specjalnych zezwoleń na eksport mięsa pozyskanego tą metodą. W Polsce produkcją mięsa pochodzącego z uboju rytualnego bez ogłuszania zajmuje się blisko 80 podmiotów gospodarczych. Według szacunków Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi zatrudniają one ok osób. Wykonywanie uboju rytualnego bez ogłuszania na potrzeby społeczności muzułmańskiej i żydowskiej wiąże się z wymogiem uzyskania certyfikatów koszerności lub halal. Wydają je uprawnieni do tego przedstawiciele związków wyznaniowych. 10

12 W okresie od 1 stycznia 2013 r. do grudnia 2014 r. część przedsiębiorstw produkujących mięso koszerne i halal wywoziła hodowane w Polsce zwierzęta do państw, w których dopuszczalne było dokonywanie uboju rytualnego bez ogłuszania. Po samym akcie uboju mięso wracało do Polski, po czym było pakowane, certyfikowane i przeznaczane na eksport. Wraz z wejściem w życie w Polsce zakazu dokonywania uboju rytualnego bez ogłuszania drastycznie zmniejszyły się dochody rolników, gdyż cena skupu bydła spadła średnio o ok. 10 proc. opr. własne na podst. Eurostat. 11

13 Przed utratą części odbiorców polskie przedsiębiorstwa sprzedawały 200 tys. ton mięsa z uboju rytualnego. Dochody ze sprzedaży szacowało się na 1,5 mld zł. Przed 1 stycznia 2013 r. polskie przedsiębiorstwa eksportowały mięso halal do 10 krajów muzułmańskich. Rynek odbiorców mięsa halal stale się powiększa. Instytut Pew Research szacuje, że do 2030 roku odsetek muzułmanów zamieszkujących Europę wzrośnie z 6 proc. do 8 proc., przy czym w takich krajach jak Szwecja i Francja odsetek wyznawców Allacha może wynieść powyżej 10 proc. W związku ze wzmożoną migracją mieszkańców Syrii oraz uchodźców z terenów tzw. Państwa Islamskiego, dotychczasowy przewidywany przyrost liczby muzułmanów w Europie może okazać się zaniżony. W Polsce muzułmanie stanowią 0,1 proc. ludności, jednak prężnie rozwijają się bary i restauracje, oferujące dania kuchni krajów arabskich. Wartość tzw. rynku kebabowego" szacuje się na 2,6 mld zł. Właściciele tego typu lokali w większości zaopatrują się w mięso z certyfikatem halal. opr. własne na podst. MRiRW 12

14 Według międzynarodowych roczników statystycznych publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny niespełna 23 proc. ludności świata stanowią wyznawcy Islamu. Krajowe izby i rady gospodarcze szacują, że na Bliskim Wschodzie jest miliard potencjalnych odbiorców produktów rolno-spożywczych. opr. własne na podst. KE W kontekście nasyconego rynku unijnego i skutecznych zabiegów państw zachodnich, mających na celu promocję własnych produktów wśród swoich obywateli, polscy producenci muszą szukać nowych rynków zbytu. Przez lata naturalnym partnerem w relacjach handlowych była dla Polski Federacja Rosyjska. Nałożone w 2014 roku embargo zamknęło rosyjski rynek dla polskich produktów. Nawiązywanie i rozwijanie stosunków gospodarczych z krajami Dalekiego Wschodu wiąże się z wyznawaną przez ich mieszkańców filozofią wieloletniego procesu budowania wzajemnych relacji. Z kolei rynki obu Ameryk są właściwie niemożliwe do podbicia. Tamtejsza produkcja mięsa wielokrotnie przewyższa wartość polskiego wytwórstwa. Naturalnym i pewnym (z punktu widzenia ciągłego popytu) wydaje się zwrot w kierunku Północnej Afryki i Bliskiego Wschodu. Tempo wzrostu eksportu mięsa halal przed 1 stycznia 2013 roku pokazuje, że rynki muzułmańskie wykazują korzystne dla dostawców nienasycenie. Według danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w latach eksport do Egiptu wzrósł o 84 procent, Iraku - 77 proc., Libii - 67 proc., Tunezji 53 proc., Zjednoczonych Emiratów Arabskich - 48 proc. oraz Arabii Saudyjskiej - 41 proc. 13

15 Na ponad rok od wydania wyroku Trybunału Konstytucyjnego przedsiębiorstwa systematycznie odbudowują kontrakty z odbiorcami zarówno wewnątrz UE, jak i poza Unią. Niestety w niektórych przypadkach straty spowodowane niemal dwuletnią prawną blokadą są nie do odrobienia. Miejsce polskich dostawców zajęły m.in. przedsiębiorstwa francuskie, rumuńskie, czeskie i holenderskie. Obecnie bardzo trudne wydaje się ponowne uruchomienie większych dostaw np. do Iranu. opr. własne na podst. GUS 14

16 Rozdział 5 Wnioski 1. jest w Polsce dopuszczalny na skalę przekraczającą potrzeby społeczeństw muzułmańskich i żydowskich zamieszkujących terytorium RP. Polski stan prawny jest zgodny z prawem Unii Europejskiej oraz z konstytucyjną zasadą wolności wyznania. Dodatkowo regulacje prawa polskiego są w swojej istocie zbieżne z regulacjami większości państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego. 2. Nie istnieją żadne powody, które uprawniałyby do oceny moralnej jedynie uboju rytualnego bez ogłuszania. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego niezwykle trafnie stwierdzili, że nie można mówić o ograniczaniu cierpienia i okrucieństwa wobec zwierząt, zakazując tylko tej metody uboju. Zwolennicy zakazu uboju rytualnego często posługują się grą na emocjach społecznych, przedstawiając nieprawdzie dane dotyczące zarówno traktowania zwierząt, jak i samego aktu uboju. Podczas uboju bez ogłuszenia dziesięciokrotnie rzadziej konieczne jest dobicie zwierzęcia. Nadrzędnym przepisem prawa religijnego (żydowskiego oraz muzułmańskiego) jest maksymalne ograniczenie cierpienia zwierzęcia. 3. Bardzo ważnym aspektem dyskusji o uboju jest kontrola standardów weterynaryjnych oraz sanitarnych całego procesu produkcji mięsa. W przypadku uboju mechanicznego dokonują jej organy i inspekcje publiczne. W przypadku produkcji mięsa koszernego i halal pojawia się dodatkowy czynnik kontrolny w postaci samych konsumentów. To oni decydują o przyznaniu stosownego certyfikatu danej ubojni. 4. Produkcja zwłaszcza mięsa halal stanowi ogromną szansę dla polskich przedsiębiorstw. Ich bardzo dobre relacje handlowe z państwami arabskimi oraz muzułmanami z państw UE ucierpiały na dwuletniej blokadzie prawnej (w latach ). Od ponad roku odbudowują eksport mięsa halal (drobiu i wołowiny). Wszystkie statystyki wskazują na to, że liczba wyznawców Islamu, czyli potencjalnych odbiorców polskich produktów, będzie w najbliższych latach dynamicznie rosła. Wobec powyższego, wysoce niepożądane byłyby jakiekolwiek działania ustawodawcze lub administracyjne, mające na celu ograniczenie, utrudnianie lub uniemożliwienie produkcji mięsa z wykorzystaniem uboju rytualnego bez ogłuszania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 15

17 Instytut Gospodarki Rolnej ul. Lindleya 16/ Warszawa tel.: +48 (22) KRS: NIP: