B4. Czwarte Narodziny KANADA

Transkrypt

1 B4. Czwarte Narodziny KANADA Kliknij B4. Czwarte Narodziny KANADA 1.Kanada. 2. Początki. 3.Patrycja 4.Master Builder 5. Project Management Dekada na szczycie. 7.Rodzina. 8.Cztery tragiczne ciosy. 9.Niepokonany. Moc Jednego. Dekada dramatów. 10. Lena wraca. 11.Kingston 1. KANADA - Tu zaczynam budować Nowy BYT... Kreować Nowe 'JA', -moje Czwarte Narodziny. - Tu zakładam Rodzinę, staje się małżonkiem, ojcem, - Tu zaczynam swoją karierę, staję się Inżynierem-Architektem, 'Master Builderem', Przedsiębiorcą... - Tu buduję swój Dom, moją Świątynię... Tu buduję Bazę nowych bogactw i wartości... - Tu bogacę moja duszę, inteligencję, intelekt, mój Nowy Byt... - Tu wznoszę się do szczytu moich możliwości... - Tu,...staję się Kimś... Gdybym pozostał w Anglii, byłbym sfrustrowanym urzędnikiem. Gdybym wrócił do Polski, byłbym kimś innym, może ponownie w łagrze, lub w więzieniu. Gdybym dostał się do USA, znalazłbym się prawdopodobnie, jako pilot, w Korei, i mógłbym tam zginąć środowisko narzuca byt, a 'sytuacja' dyktuje jak się dostosować. - A JA?... Gonię za marzeniami wybieram, lawiruję, sięgam, lub szukam za nowym środowiskiem... - aby łatwiej i bliżej do celu... Droga do celu jednak niewyraźna, zawiła, długa i nie tak prosta... A Kanada to prawie przypadek... Wyczuwałem, może nawet świadomie, że Anglia, - że środowisko Anglii, nie udostępni mi możliwości do osiągnięcia mego potencjału. Nie wiem nawet czy o to mi chodziło. Było kilka powodów. Jednym z czynników, niewątpliwie, było to, że gdy nas potrzebowali, byliśmy bohaterami, a teraz jesteśmy niepożądani... Tak czy siak zdecydowałem zmienić 'Sytuację'. Chciałem mieć kontrolę nad moim przeznaczeniem... Narazie jednak Kanada była tylko obietnicą. Zaczynam odkrywać i zapoznawać się z nowym światem, z nowym środowiskiem, z nowymi możliwościami, i z samym sobą, z moimi ograniczeniami. Bo zasobów, oprócz wykształcenia, nie miałem żadnych. Chociaż i te wkrótce okazały się niewystarczające. 'Kanada Pachnąca Żywicą'....Kanada jest olbrzymim krajem 'Od Oceanu do Oceanu do Oceanu'. Od Atlantyku, do Pacyfiku, do Arktyki......Od ST Johns, stolicy Nowej Funlandii, jest bliżej do Wrześni niż z tego samego punktu do zachodniego wybrzeża wyspy Vancouveru... Toronto jest położone mniej więcej na tej samej szerokości geograficznej, co Rzym, ale północ Kanady sięga B4. Czwarte Narodziny KANADA 146

2 blisko północnego bieguna. Pas Gór Skalistych przechodzi przez całą szerokość Kanady, od Alaski do USA. Góry Skaliste niedaleko Banff Przez Zatokę i rzekę św. Wawrzyńca, jeziora i kanały, statki z oceanu mogą dopłynąć aż do środka kontynentu. Długość tej trasy wynosi ponad 3700km. Wielkie Jeziora stanowią największy zbiornik słodkiej wody na świecie. Pierwsi francuscy osadnicy nazywali je Słodkimi morzami. Jezioro Górne jest największym jeziorem na świecie, pomijając Morze Kaspijskie. Kanada, mimo że jest obszarowo 30 razy większa od Polski, to ma jednak mniej ludności niż Polska. Większość tej ludności skupia się w południowym pasie kraju wzdłuż granicy z USA. Północne rejony kraju są wirtualnie puste. Pierwotnymi mieszkańcami Kanady były szczepy Indiańskie, podobnie jak w obu Amerykach. Dzisiaj żyją w rezerwatach. Nie wiele ich pozostało, bo 'cywilizowani' Europejczycy przez wieki systematycznie ich mordowali. To zasługuje na rangę największego ludobójstwa w historii... B4. Czwarte Narodziny KANADA 147

3 . Kanada dzisiaj Pieszymi Europejczykami, którzy osiedlali się na terenie Kanady byli Francuzi. Osiedlili sie w dorzeczu rzeki św. Wawrzyńca, w początkach siedemnastego wieku, na obszarach, które nazwali Nową Francją., 60 lat później, na zachód od Nowej Francji powstało prywatne Imperium pod nazwą Hudson's Bay Company. Opanowała ta firma tereny naokoło Zatoki Hudson i dużą część środkowej Kanady i północnej części dzisiejszych USA.. Rządzili na tych terenach jakby suwerenne państwo. Ich głównymi dochodami był handel futrami. Handlarze futrami B4. Czwarte Narodziny KANADA 148

4 W 1759 roku, bitwa na 'Plains od Abraham', dzisiaj w Quebek City, która trwała mniej niż godzinę, zmieniła historię Kanady. Brytyjczycy wyparli Francuzów. Wodzowie obu armii, gen Wolfe i Marquis de Montcalm, zginęli w czasie tej krótkiej walki. Francuzi aż do dzisiaj nie pogodzili się z tą klęską.. Gen Wolf na łożu śmierci. Od 1867 do 1982 roku Kanada stopniowo stawała się suwerennym państwem. Dzisiaj jest konstytucyjną monarchią i parlamentarną demokracją. Funkcje królowej ograniczają się do ceremolnianych uroczystości. Składa się z 10 Prowincji i 3 Terytoria. Każda Prowincja ma swój Parlament i Rząd. Rząd Federalny w Ottawie jest odpowiedzialny przede wszystkim za Obronę Narodową i Politykę zagraniczną. Kanada określa siebie, jako multikulturalne społeczeństwo. Oficjalnymi językami są angielski i francuski. Konflikt między angielską i francuską Kanadą dominuje polityką wewnętrzna kraju. Połowa mieszkańców Quebeku pragnie się uniezależnić W Toronto jednak, jego mieszkańcy posługują się 170-ma różnymi językami. Polskie Toronto. W Toronto, mieszka również, blisko 100 tysięcy Polaków, nieco więcej niż w powiecie wrzesińskim. Mamy tu jednak dwa dzienniki i, zależnie od pory dnia, około 10-ciu innych polskich tygodników. Bo nieomal, na co dzień, powstają nowe, a inne bankrutują,.. Wątpię czy 'Wiadomości Wrzesińskie' lub 'Fakty Wrześni', które w międzyczasie upadły, miałyby tutaj jakiekolwiek szanse.. W dodatku bawią nas tu również dwa, a czasem 3 telewizyjne programy i ponad tuzin radiowych programów, również zależnie od pory dnia... B4. Czwarte Narodziny KANADA 149

5 Każdego tygodnia mamy do wyboru różnorodność spektakli, często ze znanymi artystami z kraju. Jarosław Abramow- Newerly dzieli swój twórczy czas między Warszawą i Toronto. Mamy w naszym gronie, również dr Andrzeja Pawlowskiego, człowieka renesansu, który pisze, rzeźbi i produkuje telewizyjne filmy dokumentalne. Dumni jesteśmy również z naszych dwóch orkiestr symfonicznych. Jedną z nich, i chórem Polish Symfonia, dyryguje młody i przystojny Michael Newnham, Kanadyjczyk, który posługuje się płynnym polskim. Studiował w Warszawie. Udziela nam się również, od czasu do czasu, Janina Fialkowska, pianistka międzynarodowej sławy, uczennica Artura Rubinsteina. Zbudowaliśmy pomnik Papieżowi i to w 1994 roku. Kosztował nas 860 tysięcy dolarów, 14 razy tyle, co proponowany pomnik we Wrześni. Konrad Studnicki, zona Lena i Jarek Szymanowski przed pomnikiem Jana Pawła w Toronto Sir Casimir Gzowski Najbardziej znanym Kanadyjczykiem polskiego pochodzenia jest Sir Casimir Gzowski. Przybył tu z rodzicami po upadku powstania listopadowego. Budował tu koleje i mosty. Zapoczątkował tu również wiele instytucji społecznych, które przeżyły do dzisiaj. Zaprzyjaźnił się z pierwszym premierem Kanady, Sir John MacDonaldem. Królowa Victoria mianowała go Gubernatorem prowincji Ontario. W Toronto, nad jeziorem Ontario, w parku jego imienia, stoi jemu poświęcony pomnik. Jego prawnuk Peter Gzowski był jednym z najbardziej znanych i popularnych dziennikarzy Kanady. W całej Kanadzie mamy ponad 800 tys. mieszkańców polskiego pochodzenia i około 800 polskich organizacji.. Swarzymy się jednak tutaj, podobnie jak we Wrześni... B4. Czwarte Narodziny KANADA 150

6 Toronto dzisiaj Kanada jest jednym z największych ekonomicznych mocarstw świata. Jej zasoby ropy są po Południowej Arabii, największe na świecie. Jest największym handlowym partnerem USA. Codziennie przez granice z USA przepływają miliardy dolarów towarów. Wymiany handlowe między Kanadą a USA są większe niż handel między USA i Europą i Chinami razem wzięte(!?) Kanada jest uzależniona od swego potężnego sąsiada nie tylko ekonomicznie, ale i kulturalnie. Chociaż Holywood dominuje nie tylko w Kanadzie. Kanadyjczycy nie lubią Bush'a i kanadyjscy politycy odważyli się nie wysłać swoich wojsk do Iraku.. Amerykanie są dumni z tego, że są Amerykanami, a Kanadyjczycy są dumni z tego że nie są Amerykanami. Kanada przez wiele lat uważana była za najbardziej pożądany kraj, jeśli chodzi o styl i wartości życia. Dzisiaj spadła, w tej kategorii do poziomu USA, do 13-go miejsca. Chociaż według rankingu miast świata, 'The Economist' zalicza wciąż trzy miasta Kanady, z pośród dziesięciu, o najbardziej pożądanej stopie życia na świecie. Vancouver, Toronto i Calgary, z tym, że czołowe miejsce zajmuje Vancouver. Kanada w 1952 roku. Kanada, w 1952, kiedy tu przybyłem, była innym krajem. Nazywali ją 'Dominion of Canada'. Anglosasi dominowali. Nie można było zostać urzędnikiem, lub policjantem, bez przynależności do masonerii. W Toronto Żydom nie można było kupić domu, lub posiadłości w wielu dzielnicach. Mówić po polsku, lub innym językiem w tramwaju, było niebezpieczne. Francuzów nazywali 'żabami'. W Toronto, głównej ulicy, na Queen Street, niedaleko Ratusza, były jeszcze zaniedbane drewniane chodniki i na ulicy wiatr gonił za luźnymi gazetami, a w przyulicznych domach, królowały wróżki i prostytutki. Może, dlatego nazywano Toronto 'Hog Town'(Miasto świń)... B4. Czwarte Narodziny KANADA 151

7 Zanim opuściłem Anglię widziałem Kanadę, tak jak większość Brytyjczyków, jako kraj kolonialny. Zresztą Kanada w moich planach była miejscem przejściowym. Planowałem zatrzymać się tu czekając na wizę do Stanów, w drodze do Kalifornii, gdzie mój kolega Ozda już znalazł dla mnie pracę i mieszkanie. Tak się jednak nie stało stycznia 1952-go r, wylądowałem, po dwutygodniowej morskiej podróży, w Halifax'ie, największym porcie kanadyjskim na Atlantyku. Była gęsta mgła i ponuro. Ceregiele imigracyjne nie poprawiły humoru. Wyruszyłem do Montrealu, pociągiem z całym moim wieczystym dorobkiem w dwóch walizkach, kolonialną klasą, bo na to mnie tylko było stać. W wagonach drewniane ławki, lepiej niż w Rosji, ale nie tak jak w Anglii. Nie byłem zachwycony... Dotarłem do Montrealu wieczorem następnego dnia. Montreal robił wrażenie kosmopolitycznego miasta, co mi się podobało. Był on wówczas największym miastem Kanady. Większość Banków i największych firm miały tu swoje centrale. Mimo że to Quebek, francuska prowincja, wszystkie te były w rękach Anglosasów. Pozwolę sobie nadmienić, co mnie zresztą zaskoczyło, że 2006 roku Montreal był oceniony przez Travelers Digest, jako nr 1 miasto na świecie, jeśli chodzi o kulturę, architekturę, historię i atmosferę. Zatrzymałem się u państwa Kotowiczów, znajomych kolegi, którego zapoznałem na Scythia, i z miejsca zacząłem szukać za pracą. Mimo że był to okres recesji, po kilku dniach dostałem ofertę pracy, jako geodeta, w jednej z dwóch największych linii kolejowych, Canadian Pacific. Niestety wymagała ona przenosin do północnego Quebeku. Olimpijski Stadion. Montreal B4. Czwarte Narodziny KANADA 152

8 Miałem pracę zapewnioną, dzięki pomocy Audrey, jako kreślarz w firmie konstrukcji stalowej w Toronto, tak, że odmówiłem. Nie chciałem zagubić się w północnych tajgach Quebeku. Po trzech latach w Londynie, stałem się 'człowiekiem miasta', chociaż nie 'łykiem',...mam nadzieję... Zauważyłem jednak, że mój 'angielski' akcent i moja wojskowa historia były bardzo pozytywnie spostrzegane. Tak, że te 'ekogeny', których nabyłem się podczas ostatniego Bytu, podczas wojny i w Anglii, przydały się, - pasowały... Dodam, że oferta, którą otrzymałem od Canadian Pacific była nie osiągalna dla 'Quebecois', tzn. frankofona! Coś nie pasowało, niesprawiedliwie, - ja, obcy, miałem większe możliwości i przywileje niż 'rodzimy', - wyraźna dyskryminacja dla rodzimych... Toronto, 'Hog's Town'. Po dwóch tygodniach wyjechałem do Toronto. Znalazłem tu mego szkolnego kolegę, z Walii i Londynu, Jerry ego Szymanowskiego. Nie wiedziałem, że byli tu również, w Toronto, Myszkowski, i Dyzio Klimow, których zapoznałem jeszcze na środkowym Wschodzie, a może nawet w Uzbekistanie. Byliśmy razem w lotnictwie. Znalazłem ich przypadkowo później. Jerry pomógł mi znaleźć mieszkanie, na 35 St Clarens street, w zachodniej części Toronto, stosunkowo niedaleko od mego przyszłego miejsca pracy w JT Hepburn. Okazało się, że moimi gospodarzami byli polscy Niemcy, chociaż z początku tego nie zdradzali... Wybrałem to miejsce, bo kosztowało tylko 5 dolarów na tydzień, a pozostało mi w kieszeni zaledwie około 50-iu dolarów. Pokój ten był na poddaszu, ale z czystą bielizną, którą regularnie zmieniały córki gospodarzy. Jedna z nich w moim wieku a druga młodsza. żadna z nich nie kwalifikowała, aby dorównać Irmie. A może, dlatego, że serce me było wypełnione tęsknotą za Audrey? Następnego dnia zgłosiłem się z listem polecającym do firmy Hepburn. Przyjęli mnie, jako kreślarza 'shop drawings'. Chociaż kreśliłem w Ministerstwie Pracy w Londynie, to jednak coś innego. Nie miałem w tym żadnego doświadczenia, ale szybko się nauczyłem. Płaca prawie 2 dolary na godzinę, blisko dwa razy, co w Ministerstwie Pracy w Londynie. Poznałem tam Mariana żyszkiewicza. Później zostałem ojcem chrzestnym jego jedynaka Ryszarda. Lata potem upierał się, że pamiętał mnie z tych czasów, że chodziłem do pracy w meloniku, z parasolem i paliłem fajkę. Melonika na pewno nie miałem, fajka się rozbiła, jak goniłem za tramwajem, a parasol może tak, chociaż, mimo że w Kanadzie nie padało tak często jak w Anglii... Niewątpliwie, wielu widziało mnie, jako 'Anglika'. Miałem dłuższe włosy i dłuższy płaszcz, i angielski akcent, 'polsko-angielski akcent... Z akcentem, to ciekawie. Mieszkałem w Walii przez dwa lata, i jak przeniosłem się do Londynu to wielu znajomych mówili, że mówię walijskim akcentem POCZĄTKI. P Eng. Te wszystkie elementy, 'ekogeny' nabyte w Anglii, okazały się jednak bardzo pomocne. Dowiedziałem się, że aby móc pracować, jako inżynier, lub obrać sobie karierę zawodowego Inżyniera, a nawet, aby móc nazywać się Inżynierem, nie wystarczy stopień inżyniera nadawany przez wyższe uczelnie, ale wymagany jest Licencjat od Stowarzyszenia Inżynierów Ontario. Stowarzyszenie to było upoważnione przez Rząd, aby wydawać te Licencje dla odpowiednio wykwalifikowanych kandydatów, i nadzorować nad ich praktyką. Podobnie zresztą jak w innych zawodach, lekarzy, architektów, prawników. B4. Czwarte Narodziny KANADA 153

9 Zgłosiłem się niezwłocznie do ich biura, aby sprawdzić czy moje wykształcenie i doświadczenie wystarczą? Zaskoczyło mnie, bo przyjął mnie sam dyrektor Stowarzyszenia, pułkownik Ted Medland. Anglik, który przybył tu zaraz po wojnie. Zainteresowała go moja historia wojenna i moje wrażenia z pobytu w Anglii. Podejrzewam interesowało go więcej to niż moje zawodowe kwalifikacje. Potraktował mnie jak 'swego'!?... Wypełniłem podanie na miejscu. Ma być one rozpatrzone przez specjalną komisję Prosił abym pozostawił to u niego. On się tym zaopiekuje. Podejrzewam, że w postawie pułkownika można byłoby dostrzec dwa lub trzy inne czynniki. Opuścił Anglię krótko po wojnie, tak, że w jego pamięci pozostał wyraźny obraz polskich bohaterów, w Battle of Britain, Monte Casino i pól Normandii. Poza tym w Toronto podczas wojny pracowała tu, w firmach zbrojeniowych, Avro i McDougall-Douglas, grupa wybitnych polskich inżynierów z przedwojennym doświadczeniem w polskich zakładach lotniczych. Polski Związek Inżynierów w Kanadzie skupiał ich w swoim gronie. Przynależność do tego Związku nieomal automatycznie gwarantowała członkowstwo w Stowarzyszeniu Inżynierów Kanady. A trzecim czynnikiem był fakt, że Sir Casimir Gzowski był jednym z założycieli Ontario Association of Professional Engineers, którym teraz pułkownik zarządzał. Tak, że już w maju, zaledwie po trzech miesiącach, (a nie jak normalnie, 3 lub 4 lata, lub nigdy...) zostałem, PEng', 'Profesjonalnym Inżynierem'. W Kanadzie było wygodniej być Polakiem, niż w Anglii, a może nawet niż w ojczyznie?... - Dobry omen... W 1984 miałem zaszczyt być prezesem tego Związku Polskich Inżynierów. EDD. Porażka. Tak, że pierwsze miesiące w Kanadzie uzbroiły mnie w dużą dozę optymizmu, nadzieję na sprzyjającą przyszłość, pewności siebie, zaufania w swoje możliwości i w nowe siły... Kanada - nowy etap - byłem wolny, bez szczególnych odpowiedzialności, naprężony zmianami i obietnicami nowego kontynentu...wyzwolony... 'Ekogeny, małorolnego 'przedsiębiorcy' z Grzybowa, Knieji i Wrześni, przetrwały Łagry, Mundury i Anglię..., i budziły, odradzały i narzucały instynkty niezależności, przedsiębiorczości, akcji... Ale czy to wystarczy? Czy byłem gotowy? Nie dopuszczałem takich możliwości. Nie miałem nic do stracenia... Już w maju, zaraz po otrzymaniu 'PEng', wynająłem biuro, a raczej biurko z telefonem w biurze, pod 237-1/2 Yonge str, w centrum Toronto. Zarejestrowałem firmę pod nazwą 'Engineering Design & Drafting'(EDD). Zacząłem ogłaszać o pomoc na pracę poza godzinami. Szukałem za inżynierami, architektami, kreślarzami. Dobra formuła, do wyboru mogłem mieć najlepszych speców, którzy byliby dostępni do pracy poza godzinami.,. - na zawołanie... Zgłosiło się ich ponad setkę! Były to lata recesji... Byłem zaskoczony, przerażony... - bo czy zaspokoję ich oczekiwania?... Bardziej istotnym, jednak i naglącym problemem było, znaleźć klientów i pracę. I to okazało się kluczem w tej formule, którego nie doceniłem. Były zasoby, siły i eksperci, ale nie było nabywcy. Siedziałem przy telefonie godzinami i dniami. Dzwoniłem do wszystkich potencjalnych klientów, których wyszukiwałem w żółtych stronach książki telefonicznej. żebrałem po biurach, gdzie pojawiały sie obietnice. Bezowocnie... Nie wiedziałem, dlaczego?... Nie wiedziałem jak sprzedać mój 'produkt' i jak sprzedać siebie. Jak znaleźć klienta. Jak być biznesmanem. Gorzej, bo nie wiedziałem, że nie wiedziałem... Nie wiedziałem, że byłem tak naiwny... Z tej pracy którą dostawałem nie wystarczyło, aby zatrudnić nie tylko samego siebie, ale nie wystarczyło aby zapłacić za biuro i telefon......klapa!......klęska... Pokuta. Po trzech miesiącach zlikwidowałem biuro i zacząłem szukać za pracą, aby zarobić na chleb i pięć dolarów na czynsz. Oszczędności też się szybko wyczerpały. I recesja... Nie pomógł mi ani PEng, ani mój angielski, zagasł entuzjazm, ale pozostał upór, wola... a może desperacja?... B4. Czwarte Narodziny KANADA 154

10 To nie tylko recesja, - po prostu zawaliłem... Nie zdałem krytycznego egzaminu. Nie miałem podstawowych kwalifikacji na przedsiębiorcę... Nie wystarczyła akademicka wiedza. Zabrakło 'street smart', zabrakło chłopskiego rozumu... Zabrakło i pieniędzy na chleb... Byłem głodny, ale płaciłem za czynsz... Jerry ofiarował 50 dolarów pożyczki, ale odmówiłem. Nie byłem pewien, czy będę mógł spłacić... Straciłem szacunek dla siebie, - należy się pokarać... Nie było jednak czasu na analizę, trzeba szukać za chlebem... Po kilku dniach znalazłem dorywczą pracę na kilka godzin w tygodniu, pomagając ładować beczki z piwem, oczyszczać śmieci z podwórza itp. Najczęściej moimi współpracownikami byli więźniowie... Później dostałem sezonową pracę na podmiejskiej farmie, aby zbierać pomidory i pyrki, za 26 centów za godzinę, również z więźniami. To było zaledwie jedna ósma tego, co zarabiałem u Hepburn'a. A praca była okrutna. Po ośmiu godzinach trudno mi było się wyprostować, palce popuchły... A farmer nie dał ani mleka na obiad, ani nawet wody. Można jednak było jeść pomidory... Nie pamiętam, że było tak okrutnie w Knieji... Wystarczało jednak na czynsz i na chleb. Oszczędzałem dziennie 10centów na transporcie, bo zamiast tramwajem to na pieszo. Te 'spacery' okazały się konieczną terapią. Zacząłem zastanawiać się, co się stało, co się dzieje. Zacząłem analizować i myśleć, co jutro?... Doszedłem do przekonania, że jestem niedokształcony. - że Uniwersytet ani Anglia nie wystarczają... Trzeba ponownie zacząć od Knieji i Grzybowa. Od korzeni... Znowu do boju.. Z dna... Po kilku tygodniach, zacząłem nie tylko wychodzić z tego szoku, ale nawet zacząłem być dumny z samego siebie, dumny że przetrwałem, że przeżyłem, że się nie załamałem przegrałem walkę, ale wstaję i walczę, - i znowuż do boju... Teraz z planem. Nie wystarczy wizja, entuzjazm, czy wola i chęć, i nie wystarczy praca. Audrey pisze nieomal codziennie, podtrzymuje mnie na duchu... Niektóre listy to strony poezji, tak prostej i tak lirycznej. Pełne nadziei, że się wkrótce połączymy. Zaskoczyła mnie tym niespodziewanym talentem. Tęsknię za nią. Walizki jeszcze nie rozładowałem. Czy nie wrócić? Ona jest gotowa przybyć do Kanady, ma już wizę. Nie mogłem jednak przyznać się, co się tu dzieje. Wyjazd do Stanów stał się również niemożliwy. Dowiedziałem się, że pilotów po krótkim treningu biorą do Korei. A to już nie dla mnie... Nie byłem jednak gotowy, aby się poddać... Wyszedłem z dna... Przeżyłem lagry i wojnę. Jestem Inżynierem i jestem w Kanadzie. Niezależność jest moim celem. Muszę przygotować się i wypracować karierę w tym zawodzie, jako niezależny konsultant, podobnie jak w EDD, ale lepiej przygotowany. To mój plan, i to mój cel. Zdecydowałem, że w następnych kilku latach będę pracował tylko w firmach, od których będę mógł się coś nauczyć, więc firmach o różnych profilach, aby osiągnąć mój ostateczny cel. W małych firmach, i nie dłużej niż 6 miesięcy w każdej... Geometra na budowie. W początku września udało mi się wreszcie znaleźć stałą pracę. Nie, jako inżynier. Był to wciąż okres recesji, i zawód inżyniera nie był popularny, nawet do tego się nie przyznawałem. Zostałem zatrudniony, jako mierniczy na budowie obiektu przemysłowego w największej firmie budowlanej w Kanadzie, Anglin Norcross. To było moje pierwsze doświadczenie w terenie, na konstrukcji. Moim obowiązkiem było sprawdzać czy wykonawcy budują według planów. Oczywiście nie była to mała firma, ale nie byłem w stanie, aby wybierać. To był, jednak, dobry początek. Dużo mogłem się tu nauczyć. Obserwowałem budowę od fundamentów. Przyglądałem się również organizacji i systemu nadzoru na tym obiekcie, tak jak i również organizacji tego dużego koncernu. Firma ta 'zbudowała' w 1930-ych, w Toronto najwyższy wieżowiec w Brytyjskim Imperium, i później największą fabrykę w Kanadzie, dla Forda, a jeszcze później nowoczesny ratusz w Toronto. B4. Czwarte Narodziny KANADA 155

11 Odkryłem, że oni jednak nie 'budowali' w pełnym tego słowa znaczeniu. Oni byli tylko pośrednikami, nadzorcami, kierownikami, zarządcami, 'menadżerami'. Pracowali u nich inżynierowie, kreślarze, kierownicy budowy, geometrzy, księgowi, administratorzy, i sekretarki, dużo sekretarek... Ale nie stolarze, murarze, hydraulicy, czy też elektrycy... Ci, co 'Budowali' to były inne firmy, podwykonawcy(subkontratorzy). Zapamiętałem.... 'Wizjoner' u Konsultanta. Zgodnie z moim planem, po sześciu miesiącach przeniosłem się do firmy, JC Crump Consultants. Pan Crump był inżynierem w podeszłym wieku, z pochodzenia Norwegiem. Pracowało w tym biurze ponad dwudziestu inżynierów i kreślarzy. Kierownikiem tego biura był dwu metrowy Amerykanin, Stan Keyes. Mówił kilka słów po polsku, podejrzewam, że mógł być polskiego pochodzenia. Może Stasio Kijewski, lub coś podobnego? Imponowało mu to, że byłem pilotem. Byłem również z wykształcenia inżynierem mechanicznym, no i Polakiem... Może, dlatego mnie przyjął. Większość projektów, które tam wykonywaliśmy były na zlecenia z dużego zakładu fabryki samolotów Avro. Nie długo tam byłem i nie dużo się tam nauczyłem. Zapamiętałem jednak jeden bardzo intrygujący fragment. Stan powierzył mi zadanie naszkicowania samolotu przyszłości. Przecież ani nie byłem artystą, ani projektantem samolotów. Wydawało mu się jednak, że skoro byłem pilotem, to gdzieś w zakątkach mojej wyobraźni, znajdę wizję samolotu jutra. I tak zrobiłem, bez dużego wysiłku, od ręki, lakonicznie... Zagadkowo, rok później, firma Avro zaczęła pracować nad projektem CF-105 Arrow, który podejrzliwie przypominał ten odręczny szkic. Z przekonaniem, ale może raczej z próżności, przypisywałem sobie tą zasługę przez lata. Aż wczoraj nie odkryłem, że Kazimierz, Siemienowicz już w początkach 17-go wieku miał podobny pomysł. Avro Arrow B4. Czwarte Narodziny KANADA 156

12 Dodatkowa ciekawostka to to, że pierwszy lot, w 1958 roku, na tym myśliwcu wykonał słynny pilot doświadczalny, bohater 'Battle of Britain', pułkownik Janusz Żurakowski. Później na tym samolocie, jako pierwszy pilot w Kanadzie, pokonał on barierę dźwięku. Arrow uchodził za najnowoczniejszego myśliwca tych lat. W 1959 roku, Rząd Kanady, z niezrozumiałych do dziś powodów, zdecydował nie tylko zaprzestać produkcję, ale i zniszczyć wszystkie modele dotąd wyprodukowane. Tysiące wybitnych inżynierów straciło pracą. Wielu dostało się do NASA w USA: Janusz poszedł na emeryturę i osiedlił się na polskich Kaszubach, niedaleko Wilna, w malowniczej części Ontario. Tam zmarł dwa lata temu. Kreślarz w 'Cyrku'... Następna firma, do której się dostałem to była nie normalna 'firma', ale cyrk, teatr Ale był to jednak 'biznes'... Pracowałem tam, nie 6 miesięcy, ale cały rok... Gdyby kiedykolwiek w moim życiu zaszły okoliczności, kiedy musiałbym porzucić moją niezależność, i pracować dla pracodawcy to bym właśnie wybrał takie miejsce pracy, w takim środowisku... Właścicielami tego biznesu było trzech braci, Billers, żydzi. Najstarszy, Irving, urodził się w Polsce. Rodzice przybyli tu chyba wkrótce po 1-ej Wojnie Światowej. Ojciec zaczął ten biznes zbierając złom. Pchał wózek po ulicach z dzwonkiem i krzyczał. Tak jak w Polsce. Sprzedawał ten złom do małych hut. Po drugiej Wojnie, synowie dorastali, jeden z nich Hy skończył nawet studia, jako inżynier, ale nigdy nie dostał licencji. Nie wiem, czy dlatego że był Żydem, czy dlatego że był niedołężnym? Synowie odziedziczyli to zajęcie po ojcu. Najstarszy Irving został kierownikiem tej spółki, był bardzo energicznym, zaradnym i przedsiębiorczym. Kombinatorem, - ale lubianym. Trudno było go nie lubić, ale wierzyć jemu to inna sprawa. Chyba z jego inicjatywy, zaczęli skupować większy złom. Z tego, większe części żelaza czy stali, prefabrykowali na belki i kolumny na budowę, i sprzedawali je dla firm budowlanych. A tylko resztki dla hut. Pracowali ze swego domu i garażu przy Maria Street, w zubożałej części miasta. Dochody wzrosły, ale i konkurencja. Rodzina Tanenbaum'ów, także polskiego pochodzenia, i o podobnej historii, dorobili się z czasem, dużej fortuny. Jeden z nich Max w osiemdziesiątych, uważany był za najbogatszego w Kanadzie. A brat, Joe, Józef, założył firmę Runnymede Steel, i konkurował nie tylko z Irvingiem, ale i że swoim bratem. Córka Joe'a wyszła zamaż za Roberta Kaplan'a, który później został Ministrem Sprawiedliwości w federalnym rządzie. A dzisiaj jego synowie, są uznawani za największych mecenasów sztuki, w Toronto i w Kanadzie... Czy nie godne podziwu, że ta rodzina po dwóch pokoleniach, przeszla od roli śmieciarzy', do najbogatszych, i do pozycji ministra, - i pionierów kultury? I nie z powodów, które my jesteśmy skłonni podejrzewać... Może będzie okazja, aby powrócić do tego tematu... Fabryka w domu. Kiedy dostałem się do Biller'ów, to była już to firma, 'West Toronto Steel.' Pracowali z tym samym domu, ale już tam nie mieszkali. Oprócz ich trzech, pracowali tam, Irving'a bratowa, Honey i jej nieudany mąż, Harold, no i my, na piętrze, w poprzednich sypialniach,. Dwóch Rosjan Daniel Poliakoff i Sergiej Kozakow, Szkot Jim Mackenzie, Hindus Hargit Dhillon, Niemiec Ted Fitzselmen i ja... Fitzselmen przygotowywał kosztorysy a pozostali kreślarzami. Nie przyznałem się, że jestem inżynierem, bo może nie zostałbym przyjęty. Wciąż nie było 'mody' na inżynierów... Z tyłu przebudowali garaż na warsztat dla fabrykacji stali na budowlane projekty. Pracowało tam, w garażu i na otwartym podwórku, ponad 10-ciu 'ślusarzy', niemal wszyscy to Ukraińcy. Wszędzie było za ciasno, - niesamowity bałagan i hałas... W biurze bracia się głośno kłócili i to, na co dzień nieustannie, czasem dochodziło do fizycznych bójek... Zarządzała w tej 'anarchii' mała Honey, siostra Irvinga żony, i to z autorytetem, typowa żydówka, Wszyscy jej się bali, włącznie z Irving'iem. Jednym z jej żądań było narzucanie rozejmu, między wojownikami.....teatr i Cyrk, - i bałagan... Było to wszystko otwarte i dostępne, było wesoło, tak jak na scenie. Ale były i wyniki... B4. Czwarte Narodziny KANADA 157

13 Moja praca, jako kreślarz, podobna jak u Hepburn'a, było doceniana ze względu na doświadczenie w polu i u Hepburna, a przez Irving'a przede wszystkim, dlatego że 'byłem z Oxfordu'. Wszystkim swoim klientom chwalił się, że ma studenta Oxfordu. Bo w swoim 'resume' napisałem, że mam dyplom angielskiego, 'Oxford English'. Bo tak się ten kurs nazywał, - oprócz nazwy nie miał nic wspólnego z Uniwersytetem... Na górze było spokojniej. Trzy sypialnie zostały połączone dla kreślarzy. A w czwartej, w dobudówce, chyba poprzednio pokój dla dziecka, oddzielnie, trzy stopnie poniżej, pracował 'Fritz'. I dobrze, że tak, bo nienawidził go Daniel. Przy każdej okazji, groził mu palcem i wytykał:- 'I remember you', ja ciebie pamiętam, w mundurze... Dan przeżył okrutną wojnę, był kilka razy ranny, i spędził kilka lat w szwabskich obozach jenieckich... Naprzeciw mnie pracował Jim. Mimo że nie był inżynierem, ale był najbardziej wykwalifikowanym z pośród nas, jako kreślarz 'roboczych rysunków'. Wywiózł te swoje talenty z Glasgow. Był bardziej jednak znany i doceniany przez swój 'geniusz' humoru. Od ósmej do piątej, bez przerwy, opowiadał kawały i nigdy się nie powtarzał. Nie przeszkadzało mu to w jego pracy. Zaprzyjaźniłem się z nim, i wciąż opowiada te żarty do dzisiaj, chociaż teraz od czasu do czasu się powtarza... 'Nasza' firma regularnie bankrutowała... Ale zaradny Irving, nigdy nie stracił swego Cadillaca, ani swego domu, ani i nas... Zmieniały się tylko nazwiska firmy. A 'biznes', no i nas, gdy zaszła taka ewentualność, Irving przekazywał swemu konkurentowi Joe Tennenbaumowi, który w sąsiedztwie prowadził już dobrze prosperujący zakład, w tej samej branży, pod nazwą Runnymede Steel. Joe z biegiem czasu doszedł do przekonania, że aby uwolnić się od małych klientów, i małych projektów, od których trudno było zebrać należności, że trzeba wstąpić do ligi, gdzie dominowały anglosaskie firmy takie jak Dominion Steel, a nawet nie duży John T Hepburn. Do nich należały projekty rządowe, dużych banków, dużych firm takich jak Ford, General Motors, Chrysler itp. Mosty, szkoły, duże fabryki, wieżowce. Nie było to łatwe, bo była tam i masoneria, i przypuszczalnie z nią połączone związki zawodowe, i urzędnicy... A Joe tak jak i zresztą Irving, działali poza tymi układami. Zatrudniali ludzi, którym trudno było dostać pracę, bo nowo przybyli i bez przynależności. No i jako Żydzi byli jeszcze poza nawiasem. Ale Joe znalazł na to odpowiedź. Zamiast licytować bezpośrednio, licytował do tych konkurentów, na część ich kontraktów, i to z niższą ceną, niż oni sami mogliby to zrobić w ich własnych zakładach. Bo u niego pracowali niezwiąkowcy, a więc taniej i wydajniej. Rozum na sprzedaż... Jednym z takich projektów był plan budowy dużego mostu nad zatoką Burlington, nad którą znajdowała się największa huta stali w Kanadzie, Stelco Steel. Most ten skróciłby odległość z Toronto do USA i do Niagary o kilkanaście kilometrów i pozwolił dostęp oceanicznym statkom do tej huty. Projekt ten składał się z dwóch części. Główna rozpiętość nad zatoką i struktury podejścia do tego mostu, również ze stali. Był to właśnie czas, kiedy my należeliśmy do Joe'a. A Daniel był dobrym inżynierem i projektantem, chociaż bez licencjatu. Pracował jednak nad mostami za sowieckich czasów przed wojną. Joe powierzył mu zadanie, aby przyjrzał się tym planom i znalazł sposób, aby uprościć tą strukturę. I Dan znalazł sposób z dramatycznymi wynikami. Jedną z firm, która brała udział w przetargu na ten projekt, był właśnie Dominion Bridge, największa firma stalowych konstrukcji w Kanadzie. Joe zdawał sobie dobrze z tego sprawę, że nie ma szans, aby wziąć udział w przetargu, bezpośrednio do ministerstwa. Więc zwrócił się do Dominion z propozycją, że jak wygrają przetarg oparty na Dana projekcie, to oni dadzą jego firmie kontrakt(subkontrakt) budowy struktur dojściowych. A było tam więcej stali niż w głównej rozpiętości. Gwarantował im, że zbuduje to o wiele taniej, i szybciej, niż oni sami mogą to zrobić w swoim własnym zakładzie. Reszta to już historia. B4. Czwarte Narodziny KANADA 158

14 Dominion wygrał przetarg dzięki Joe, a Joe wygrał dzięki Danielowi... A Daniel może dostał 10 dolarów podwyżki?... Joe zrobił kupę forsy, z biegiem czasu setki milionów, stał się ekspertem budowy mostów i budował je później po całej Kanadzie. Dorobił się również zięcia, który później został ministrem, a jego synowie, dzisiaj, budują nową kulturę Kanady... I prawdopodobne że ostatecznie został i masonem... Dla Daniela, i dla mnie, dobra lekcja: wiedzę i rozum można kupić i to za nieduże pieniądze... - nawet przynależność do masonerii... Pieniądz to wspaniałe narzędzie! Wątpię jednak czy Daniel z niego skorzystał... Sam zdawałem sobie z tego sprawę w EDD, dwa lata temu, ale i to mi nie pomogło... Niemniej jednak, wciąż lekcja, potwierdzona... Burlington Skyway Fitz. Kiedy wróciliśmy do 'naszej' bazy, to już pod inną nazwą: 'Irving Steel', z tym, że dołączył się do nas, młody, energiczny kanadyjski Żyd, Trefler, też Harry, może ze świerzymi pieniędzmi. Chociaż w tej firmie nie było tytułów, zachowywał się jak by miał coś do powiedzenia... Fritzselmen stał się ważniejszy i wyłudził od Irvinga, aby dał mu pomocnika. Wybrał mnie na tą funkcję i przeprowadziłem się do pokoju Fitz'a. Byłem z tego bardzo zadowolony, bo zawód 'estymatora' był niezmiernie ważnym w każdym biznesie, a przede wszystkim w budownictwie. Nie podobało to się Hy Biller'owi. Uważał, że jako inżynier to on powinien być odpowiedzialny za kosztorysy. Nienawidził, więc Fritza chyba więcej niż sam Dan. Pewnego dnia, Hy bez uprzedzenia otworzył drzwi do naszego pokoiku i stanął groźnie na najwyższym stopniu. Włosy stanęły mu na sztorc, a oczy nieomal wypadły z oczodołów. Był wysoki i potężny, zablokował całe wyjście... Zaczął się krztusić, ale sygnał dość zrozumiały. Strzelał pięścią w stronę Fitza:, jeśli ty nie wyniesiesz się stąd w następnej minucie to ja złamię każdą kość w twoim ciele!!! Won!!!' Fitz zdążył zabrać swoją teczką i bez zwłoki zniknął i nigdy już nie wrócił. A Hy jeszcze w transie szału podszedł do stołu, na którym pracował Fitz a który był przymocowany do podłogi, wyrwał go ze śrubami, wrzucił do swego wozu i wywiózł do jeziora. Irving nie odważył się protestować, mimo że potrzebował Fritza. Przekonał go jednak, aby pracował w swoim domu, lub w swoim aucie, byle tylko nie za blisko Maria Street... Dobiegał już rok mojej pracy w tym niezwykłym środowisku. Kupiłem sobie nowy wóz, 1953 Oldsmobile. Zaimponowałem Treflerowi... Ale kupiłem ten już z myślą o następnej pracy... B4. Czwarte Narodziny KANADA 159

15 Inżynier w 'cyrku'.. Zanim odeszłem, spotkała mnie jeszcze jedna przygoda. Ukraińcy przynieśli plany cerkwi, którą zamierzali budować w zachodniej części miasta, na Lakeshore Blvd. Dan wypracował konstrukcyjne plany, ale nie mogli dostać pozwolenia budowy, bo ani architekt Kodak ani on nie mieli licencji. Zaskoczyło to wszystkich a przede wszystkim Irvinga, że mam licencję i stempel i jestem gotów im pomóc... Tak, że opuściłem tą firmę, już, jako inżynier... W tej zawadiackiej, dziwnej firmie, w tym surrealistycznym doświadczeniu, w tym to roku, nauczyłem się więcej niż przez lata studiów. To była szkoła ulicy... Szkoła Biznesu... Był to duży krok w mojej drodze do niezależności... Tu również znalazłem przyjaciół... To była szkoła nie tylko dla mnie. Każdy 'z piętra' stał się 'kimś'. Hargit dzisiaj jest prezesem Foundation Company, jednej z największych firm budowlanych. Fitzselmen stał się prosperującym developerem, Sergiej zrobił karierę w USA, Dan dostał bardzo odpowiedzialne stanowisko w Rządzie, jako inżynier, a Jim MacKenzie został menażerem tej tu firmy, kiedy Irving był zmuszony ją ostatecznie opuścić. Teraz już z nową nazwą, Bond Steel. W tym teatralnym dramacie główną rolę grał Irving. Kombinował, ryzykował, uwodził... Trudno mu było wierzyć, ale można było jemu zaufać... Lubił ludzi, i lubił i opiekował się nami... I był lubiany. W każde Święta Bożego Narodzenia urządzał uroczyste przyjęcie, w swoim domu, dla swoich pracowników, dla nas i tych z podwórka i garażu. Każdy był obdarowany prezentem. Ja dostałem duży Telefunken. Nie pamiętam, żeby kiedykolwiek kogoś zwolnił. Smutno, ale w końcu stracił swoją wolność, niezależność, o którą tak dzielnie walczył. Stracił wiarogodność i tak stracił biznes... Być lubianym i popularnym, nawet dobrym nie wystarczy, trzeba być wiarogodnym... i rzetelnym... Pracując u Irvinga, najpierw, jako kreślarz, a później nad kosztorysami, przeglądałem setki planów. Fabryk, centrów handlowych, biurowców, domów, bloków mieszkalnych, mostów, szkół, kościołów. Poznałem kilkadziesiąt Architektów, Inżynierów, Developerów i Budowniczych. Często tylko z nazwiska, lub przez telefon. Każdy z nich to potencjalny klient... Wciąż się uczyłem, ale jeszcze nie byłem gotowy... Bałem się ponownej klęski... Jeszcze miałem braki, które trzeba uzupełnić... Przysiężniakowie. Znalazłem przypadkowo Dyzia Klimowa. Dyzio skończył studia inżynierii we Lwowie i uzupełnił je na PUC'u, polskim Uniwersytecie w Anglii. Po kilku latach w Kanadzie dostał pracę, jako wykładowca na wydziale elektryczności na Politechnice Ryerson w Toronto. Mimo swoich ograniczeń w angielskim, jego uczniowie osiągali u niego najlepsze wyniki. Mieszkał w okazałym domu, na okazałej ulicy, Palmerston Boulevard. Dom ten należał do państwa Przysiężniaków, prostej rodziny, którzy opuścili swoją wioskę w Galicji w 1920-ych. Mieli wolny pokój na piętrze, obok pokoju Dyzia, więc się tam przeprowadziłem. Przysiężniakowie byli bezdzietni i pani Przysiężniakowa opiekowała się nami jak matka. W czynszu były włączone posiłki, a gospodyni okazała się również wyśmienitą kucharką. Zapoznałem się z pyszną polską kuchnią. W domu, kuchnia Mamy była raczej wzorowana na kuchni niemieckiej, a od przyjazdu do Kanady, karmiłem się chlebem i wędlinami, lub w tanich restauracjach, - lub głodowałem... B4. Czwarte Narodziny KANADA 160

16 Pan Przysiężniak był sprzedawcą posiadłości, i oprócz tego domu był właścicielem dwóch innych, w których wynajmował pokoje. Wielu z imigrantów, a szczególnie z terenów wschodnio-środkowej Europy dorabiali się fortun w ten to prosty sposób. Pracowali ciężko, oszczędzali, kupowali domy i wynajmowali je innym nowoprzybyłym, i spłacali hipoteki... U Przysiężniaków nie było to jednak tak proste i zabrało to wiele czasu, i wiele bólu... Imigranci. Kanada zawsze potrzebowała imigrantów. Dzisiaj, procentowo, bierze ich więcej niż jakikolwiek inny kraj. Są jednak uprzedzenia dla nowoprzybyłych, w przeszłości nawet poparte rasistowskimi prawami. Pod koniec 19-go wieku Chińczykom narzucono 'podatek od głowy'. W 1903 roku wynosił on 500 dolarów, odpowiednik ceny domu. W 1923, władze przerażone 'chińską plagą' zabronili Chińczykom całkowicie prawa imigracji. Nie było ograniczeń do 'British Subjects', obywateli Wielkiej Brytanii i jej imperium. Tak, że w 19tym wieku przybyło tu wiele Anglików i Szkotów. W tym to czasie przybyli tu również Niemcy i Irlandczycy. Dzisiaj w Kanadzie mamy więcej mieszkańców Irlandzkiego pochodzenia niż w samej Irlandii. Po 1-ej Wojnie Światowej, w początkach 20-ych, prerie środkowej Kanady były wciąż puste. Władze aktywnie zachęcały 'białych' osadników ofiarując im bezpłatną ziemią. Mimo to, 'białych ze 'wschodniej ' Europy traktowali jak bydło. A w USA, kompletnie wstrzymali napływ osiedleńców z tej części świata. W tym to czasie wylądowali tu Przysiężniakowie. Z portu Halifaksu, przewieźli ich do Toronto w bydlęcych wagonach. W Toronto 'wyrzucili' ją, bo tu była potrzeba na sprzątaczki domów, a jego zabrali na dalekie prerie, w Manitobie. Zabrało kilka miesięcy jak się odnaleźli i ponad dwa lata jak się jak się na nowo połączyli. Mimo że dostał 100 akrów ziemi od Rządu, mieszkali wciąż w ziemiance. Po kilku miesiącach, Przysiężniakowa zaszła w ciążę. Pewnego dnia, wracając z pracy w polu, schodząc po kilka stopniach do ciemnej ziemianki, nadepnęła na gniazdo węży... W szoku zemdlała. W wyniku poroniła dziecko. Tragedia tym okrutniejsza, bo nie mogła mieć już więcej dzieci, i zawiązać własnej rodziny, o której tak marzyli, jeszcze w kraju... Po kilku latach zaoszczędzili sobie na tyle pieniędzy, że mogli opuścić te okrutne prerie, i przybyć do Toronto. Tu ona ponownie pracowała, jako sprzątaczka, a on reperował domy. Po pewnym czasie kupił dom, wyremontował go i wynajął i sprzedał. I później następny. Powtórzył to kilka razy tak, że, jak ja się tam wprowadziłem, to już byli właścicielami trzech domów, a on zajmował się teraz wyłącznie pośrednictwem w sprzedaży posiadłości. Byłem tu świadkiem nie tylko ich zaradności i pracy, ale i szczodrobliwości, tych prostych, ale tak szlachetnych ludzi, ludzi wielkiego serca. Stworzyli nową Rodzinę. Zaadoptowali pięć polskich sierot. Dwie dziewczyny i trzech chłopców. Dwóch wykształcili na księży, a trzeci został Inżynierem. Agent. (Salesman). O następnym kroku w mojej karierze myślałem od miesięcy. Chociaż na ostateczną decyzję skłonił mnie Przysiężniak. Była to praca pośrednika sprzedaży posiadłości, nie etatowa, ale na komis. Jeśli interes się udał, to płaca bardzo dobra, a jeśli nie wychodziło, to się głodowało. Większość w tym zawodzie głodowało. Zostałem zatrudniony, oficjalnie, jako taksator (appraiser) przez firmę Walter Teslia Real Estate. Nie B4. Czwarte Narodziny KANADA 161

17 miałem pojęcia o szacowaniu nieruchomościami, ale Harry Nazar, menadżer, obiecał, że pomoże. A w rzeczywistości miałem być 'salesman'em' i zarabiać na życie, jako salesman, pośrednik. Trzeba było mieć licencje, aby móc być salesman'em. Nie miałem z tym kłopotu. Decydował o tym wówczas pracodawca, a urząd wydawał je automatycznie. Dzisiaj jest inaczej i nie tak łatwo. Właściciel Walter Teslia był Kanadyjczykiem ukraińskiego pochodzenia. Pochodził gdzieś z zachodniej Kanady, może z Saskatchewan. Miał w Toronto dwa biura. To gdzie ja pracowałem zatrudniało około 40'tu 'salesman'ów', i drugie dalej w zachodniej części Toronto, gdzie pracowało około dwudziestu. Oprócz Kanadyjczyków pracowali tam i Ukraińcy, Polacy, Żydzi i inni. Praca salesmana była bardzo prosta. Trzeba znaleźć klienta i trzeba znaleźć dom czy też posiadłość, która mu odpowiada. Jak transakcja doszła do skutku, salesman dostawał komis, coś w granicach 2% do 3% od sumy sprzedaży. 'Salesman' z Oldsmobilem. Czy nie wyglądam na typowego salesmana? Jak udało się sprzedać przyzwoitą posiadłość, to można, bez dużego wysiłku zarobić odpowiednik kilku miesięcy pracy etatowej. Mój znajomy Stasio Russocki, w 1980-ch, był gwiazdą sukcesu w tej dziedzinie i zarabiał ponad milion dolarów rocznie. I to mimo dużej konkurencji, bo wówczas w Toronto, pracowało w tym zawodzie, blisko salesmanów, chociaż 90% z tych to głodowało, podobnie jak to za moich czasów. Zaniedbany Klient kupuje zapomniany dom... Pierwszym moim klientem była Irlandka, Norma, i jej narzeczony, także Irlandczyk. Zapoznałem ją z czasów pracy, kiedy u Crump Consultants. Pracowała tam, jako sekretarka. Pamiętam szukali za domem już wówczas, ponad rok temu. Mieli umowę między sobą, że nie pobiorą się aż nie znajdą domu. Większość biur sprzedaży w Toronto znali ich, jako 'shoppers', 'kupują, ale nie kupią', i przestali ich obsługiwać. Ja o tym B4. Czwarte Narodziny KANADA 162

18 oczywiście nie wiedziałem i z entuzjazmem nowicjusza obwoziłem ich, dzień i noc, po całym Toronto. Każdy z nas, salesmanów miał katalog z listą z kilkudziesięcioma domami do sprzedaży. Wbrew przepisom biura, udostępniłem im ten katalog na jeden wieczór, aby się przyjrzeli i porównali ceny i rodzaje domów, i sami wybrali. Następnego dnia pytają czy mogą złożyć ofertę na dom, który im pokazałem wcześniej. Byłem zaskoczony, bo dom ten, mimo że w dobrym miejscu, był na małej działce, nie miał ani garażu ani miejsca na parkowanie. Stał on również na rynku długi czas i salesmani uznali, że przeceniony, i przestali się im interesować. Moi klienci polecili mi przygotować ofertę, ale na niższą cenę. Oczywiście, dlaczego nie?. Transakcja kupna i sprzedaży domu jest pewnego rodzaju rytuałem. Wymaga znajomości prawa i wiedzy o posiadłościach, i kunsztu i finezji salesmana-psychologa. Salesman jest oficjalnie agentem sprzedawcy, i ma reprezentować jego interesy. W rzeczywistości, tak jak w moim wypadku, starałem się znaleźć dom dla moich znajomych, a więc kupujących. Oczywiście poza entuzjazmem byłem w tej dziedzinie zupełnie zielonym. Nie wiedziałem nawet, co znaczy hipoteka... Menadżer przygotował ofertę i uznał, że, taktycznie, ja osobiście mam ją przedstawić do nich do podpisu, tego samego wieczoru. I tak zrobiłem. Podpisali bez poprawek, i przygotowali czek na kaucję. Zaskoczyło to menadżera. Następnego dnia Nazar umówił się na spotkanie ze sprzedawcą. Zamknięcie transakcji jest najważniejszym elementem tego rytuału. Radził, żebym skorzystał z jego pomocy. Tak, że oboje, bez kupującego, poszliśmy prezentować tą ofertę. Właściciele zaprosili nas do salonu i ofiarowali 'cup of tea'(filiżankę herbaty). To dobry omen. Nazar po wstępnych grzecznościowych wymianach stopniowo przeszedł do 'dzieła'. Najpierw ogólnikowo o rynku, o recesji, jak trudno znaleźć kupujących z pieniędzmi. 'Radził', ostrożnie, z taktem i z tonem przyjaciela-doradcy, eksperta, że dom ten był na rynku blisko rok, nie ma miejsca do parkowania i wydaje mu się, że jest przeceniony. A 'nasza' oferta, mimo że poniżej żądanej ceny, jest za gotówkę, co jest ważnym i rzadkim elementem transakcji. Uznaje, że jest to dobra oferta... Małżonkowie przeprosili i poszli na naradę do sąsiedniego pokoju. Zauważyłem, że Harry zaczął gryź swoje paznokcie... Przyglądałem się tej ceremonii z ciekawością, bez słowa, chociaż zaczynałem wyczuwać, że jestem częścią tego życiowego dramatu... Rodzina roztaje się ze swoim domem, mieszkali tu przez lata, zaprzyjaźnili się z sąsiadami, dzieci uczęszczali do pobliskiej szkoły, i byli ochrzczeni w miejscowym kościele, może się tu urodzili... i obawy, gdzie znajdą nowe mieszkanie?... Trudna decyzja... Po pewnym czasie wrócili, jeszcze nie zupełnie pewni. A może kompromis, podzielić się różnicą? Harry tłumaczył, po ojcowsku. Oferta ta jest prawnym, i obowiązującym dla kupujących dokumentem, popartym kaucją. Pracowaliśmy nad nią wytrwale, aby ją dostać. Gdy zajdą jakiekolwiek zmiany, ta oferta traci swoją prawną ważność, a kupujący może się wycofać i jesteśmy zobowiązani zwrócić mu zadatek. A rynek jak sami się przekonaliście jest w recesji... Popatrzyli się na siebie i podpisali. Ja podpisałem, jako świadek. Wstaliśmy i pogratulowaliśmy im, Harry zapewniał ich, że to dobry 'deal' i że nie będą żałować. Wróciliśmy do biura i Harry, z dumą, wszystkim tam obecnym, nagłośnił, że ja, nowicjusz, zrobiłem pierwszy 'deal' już w pierwszym tygodniu mojej nowej kariery. Sam zacząłem doceniać, że coś się stało... I dużo się nauczyłem... Było już późno wieczorem, zadzwoniłem do Normy. Czekali na wiadomość. Zaprosiłem ich na kawę w w pobliskiej im restauracji. Nie zdradziłem czy oferta została przyjęta, aż nie spotkaliśmy się. Norma była w ekstazie, rzuciła się w ramiona swemu narzeczonemu. Wreszcie mają dom i wreszcie mogą się pobrać... B4. Czwarte Narodziny KANADA 163

19 Sukces ten zmobilizował mnie do jeszcze większego wysiłku. Pracowałem dzień i noc, siedem dni w tygodniu. Tym bardziej, że potencjalni klienci byli tylko dostępni wieczorami i na weekendy, bo pracowali w ciągu dnia. W pierwszym miesiącu tej pracy pozyskałem również dużo tak zw. 'listing', to znaczy powiernictw od właścicieli sprzedaży ich posiadłości przez naszą firmę. Imponowało to Nazarowi i budziło uznanie u seniorów, którzy od lat pracowali w tym zawodzie. Moje ogłoszenia w mediach cieszyły się wyjątkowymi wynikami. Podejrzewam, że sekretem mego powodzenia i zaufania, którym mnie obdarzali klienci, była moja nieśmiałość i mój angielski. A rzetelność to już chyba tylko bonus?... Następnego miesiąca firma urządziła przyjęcie z kolacją dla wszystkich pracowników. Menadżerowi zależało abym uczestniczył w tej imprezie. Nalegał, a ja bałem się tłumu, tak jak u Szumińskiego w Grzybowie. Kryłem się... Gorzej, podejrzewałem, że będzie tam mówił o mnie. Obiecałem, że będę próbował, a może i więcej, bo był przekonany, że ja się tam zamelduję... Nie poszedłem,...z tchórzostwa chyba... zabrakło odwagi, niegrzecznie... Harry uznał to za zniewagę... Czekało mnie tam jakieś osobiste uznanie i wyróżnienie. Okazało się, że w poprzednim miesiącu miałem najlepsze wyniki z pośród tych wszystkich 60-ciu salesmanów. I znów, - 'praca opłaca', nawet bez doświadczenia i ekspertyz... - A więc następna lekcja... Poker dla ulgi... Była to jednak praca bardzo stresowa, emocjonalnie wyczerpująca. W pewnym momencie klient był gotów złożyć, lub już złożył ofertę i zdawałoby się, że transakcja zapewniona, ale klient, lub sprzedający, w ostatniej chwili rozmyślił się, albo gorzej, kupił coś innego, i to od konkurenta. Wieczorami 'wyjałowieni' weterani siedzieli naokoło telefonu, czekając na klienta z dobrą wiadomością. Telefon rzadko dzwonił, a weterani czekając i w ucieczce przed realnościami, wpadali w nawyki i grali w pokera lub oczko, czasem w brydża. Bo było pokrewieństwo między tym zajęciem i pokerem. Wydawało się, że bogini Fortuna decyduje o wynikach... Wpadłem dość wcześnie w ramiona tej Bogini. Entuzjazm zagasał, i o wyniki coraz trudniej. Zaledwie po trzech miesiącach zostałem przyjęty do tego 'klubu' wyczerpanych emocjonalnie, wyjałowionych weteranów. Nauczyłem się grać w karty jeszcze w Knieji, chociaż w brydża i pokera to już dopiero w wojsku i za czasów studenckich. Nie pomogło mi to, bo systematycznie przegrywałem. Mówią, że jak nie w kartach, to szczęście w miłości. Upłynęły dwa lata jak się rozstaliśmy z Audrey. Pisze już teraz coraz rzadziej i bez poezji... Czas i okoliczności zatarły węzły naszej przyjaźni... Głównym jednak powodem było to, że zapoznałem ostatnio Betty, przyjaciółkę Jerry'go narzeczonej. Tak, miałem szczęście do Bettych... Betty była urocza i młoda. Zakochaliśmy się. Po pewnym czasie, przeprowadziła się z Peterboro do Toronto, gdzie pracowała jej przyjaciółka. Stosunki z nią dominowały wówczas w moim życiu. Czy niewykorzystana Okazja? W biurze Harry dawał coraz wyraźniejsze sygnały, że nie jest zadowolony z naszego 'klubu'. W rezultacie ktoś w klubie podrzucił dyskretnie myśl, aby czworo z nas, Walter Vasis, Stan O'Gels, Emil Kołodziej i ja, stworzenia niezależnej spółki. Schlebiała mi ta propozycja, i to, że 'weterani' uznali mnie za równego. Ale przede wszystkim była to niesamowita okazja, aby się uniezależnić, chociaż tylko częściowo... B4. Czwarte Narodziny KANADA 164

20 Miałem jednak zastrzeżenia do Walter'a. Grałem często z nimi w karty. Mówi się, że ludzi najłatwiej się zapoznaje przy kartach... Walter był jednym z wyjątkowych salesmanów. Kiedyś sprzedał dom Działoszyńskiemu, w nocy. Działoszyński, był to polski żyd, znany, jako sprytny i wyrafinowany 'spekulant'. Kupował stare rudery 'za darmo', wyporządzał je 'za darmo' i sprzedawał je za duże hipoteki, ale z małym zadatkiem. Dorobił się w ten sposób dużych pieniędzy. Walter był bardzo dumny z tego, że sprzedał dom sprytnemu Działoszyńskiemu w ciemno. Nie za bardzo zadowolony był jednak z tego kupna Działoszyński. Po kilku dniach poszedł sprawdzić swoją nową posiadłość. Okazało się, że zamiast okazałej plebanii kupił i przepłacił za sąsiednią ruderę. Sprawa znalazła się w sądzie a wynik napewno nie z pożytkiem dla Waltera. Walter nadużywał sobie także i w kartach. Często można było jego przychwycić na gorącym uczynku. A gdy mu się zwróciło na to uwagę, zrywał się, oburzony, zaczerwieniły mu się policzki, oczy wypadały z orbit, groził i krzyczał 'jak można go posądzić o taki podły czyn?!' Robił to z taką pasją, tak przekonywująco, że sami zaczęliśmy wątpić w to, co wspólnie, na własne oczy, wyraźnie, przed chwilą widzieliśmy. Zastanawiam się, kim mógł się stać Walter, gdyby wykorzystał ten talent dla wzniosłych, pozytywnych, lub 'uświęconych' celów?... Zdecydowałem, że nie dołączę się do tej spółki. Bałem się Waltera. Zawiązali ją be zemnie... Nie długo ta spółka jednak się utrzymała. Ale w wyniku, Emil i Walter zaczęli swoje własne niezależne firmy, a Stan został kierownikiem zarządzania posiadłościami w jednych z największych firm w Toronto. Wkrótce potem, i ja opuściłem tą firmę i Harry'go, i znalazłem pracę w sąsiednim biurze, Frank Lennox Real Estate. Właścicielem tego biura był Franek Ziębowicz, jak się później dowiedziałem, kuzyn Kanonika Henryka Jankowskiego, z parafii św Brygidy w Gdańsku. Franek zmienił swoje nazwisko na Lennox, bo trudno było Kanadyjczykom wymawiać jego polskie 'ę' i 'cz, i zapożyczył nowe od nazwy lokalnej rozdzielni telefonicznej. Franek był człowiekiem sukcesu. Dorobił się później milionów w Kanadzie, a jeszcze później może setkę milionów na Florydzie. Później był jednym z moich pierwszych klientów. Sprzedałem u niego dom memu przyjacielowi Rosiowi Zabłockiemu, z którego Rosiu był bardzo zadowolony. Chociaż, sam nie byłem równie zadowolony z tej transakcji. Współpraca między nami nie za bardzo nam się układała. Franek był bardzo inteligentny, 'czarujący', przekonujący biznesman, chociaż w niektórych swoich transakcjach może nie za bardzo fair. Więc się rozeszliśmy. Byłem tam zaledwie sześć tygodni. W tych ostatnich kilku miesiącach dużo się nauczyłem i zapoznałem wielu potencjalnych klientów...i ich marzenia, plany i preferencje, i jak dochodzą do sukcesów, jak organizują i finansują swoje przedsięwzięcia. Nauczyłem się pracować niezależnie. Zdecydowałem jednak, że to nie kariera dla mnie. Za dużo kombinacji i łajdactwa... Mimo to, zacząłem doceniać, że praca, wiedza i rzetelność opłacają. I że można bardzo łatwo zbłądzić, przecenić swoje możliwości, a nie docenić swoich ograniczeń... Zawód ten był bliski do niezależności, więc zachowałem to doświadczenie, jako 'rezerwę' w razie, gdy nie uda mi się osiągnąć podstawowych celów... B4. Czwarte Narodziny KANADA 165