uczyć łatwiej EDUKACJA MEDIALNA Prawo autorskie a nowe technologie Szukaj i... nie daj się oszukać Tworzenie pozytywnego wizerunku Olimpiada Medialna

Transkrypt

1 uczyć łatwiej jesień 2010 Wydawnictwo Szkolne PWN Prawo autorskie a nowe technologie Szukaj i... nie daj się oszukać Tworzenie pozytywnego wizerunku Olimpiada Medialna

2 uczyć łatwiej w numerze: Zdjęcie na okładce: Photographer's Choice / Getty Images / Flash Press Media Wydawnictwo Szkolne PWN ul. Świętojerska 5/ Warszawa Tel. (22) Fax (22) wszpwn@wszpwn.com.pl Redakcja: Joanna Kowalczyk Korekta: Anna Lenart Projekt i skład: Lineland 3 Wstęp Paweł Sito SKUTECZNA KOMUNIKACJA Misja informowania Aleksandra Zieleniewska Etyczna komunikacja Ada Maria Kurtycz Verba volant Ada Maria Kurtycz Dobór kanałów komunikacji 10 Michał Masłowski Sztuka debaty Ada Maria Kurtycz Jak cię widzą... Ada Maria Kurtycz Komunikacja w edukacji Katarzyna Bocheńska -Włostowska E-DUKACJA Cyfrowe zasoby edukacyjne 18 Kamil Śliwowski Szybko, razem! 20 Michał Horbulewicz 24 Autorzy amatorzy Kamil Śliwowski Wiedza otwarta Karolina Grodecka Wolność tworzenia Kamil Śliwowski Nowe metody nauczania Piotr Peszko MATERIAŁY DYDAKTYCZNE Zakładamy gazetę Elżbieta Sura Redakcja w akcji Elżbieta Sura Szukaj i nie daj się oszukać Michał Horbulewicz O potrzebie i specyfice kolegiów redakcyjnych Elżbieta Sura Internetowe wyzwania Marcin Bochenek Autorki i Autorzy tekstów DODATKI Zawartość CD

3 Szanowni Państwo! Mają Państwo przed sobą broszurę wydaną wspólnie przez Fundację Nowe Media i Wydawnictwo Szkolne PWN, poświęconą edukacji medialnej. Napisać, że rewolucja medialna toczy się na naszych oczach i z naszym udziałem, to wejść w strefę banału, a jednak Jednak należy to wyraźnie stwierdzić z trzech powodów. Po pierwsze: należy doprecyzować, że rewolucja medialna to kolejny etap wielkiej zmiany. Czasy, gdy na media mówiliśmy środki masowego przekazu, mając na uwadze praktycznie tylko prasę, radio i telewizję (medioznawcy dodaliby jeszcze np. kino czy plakat, ale w powszechnej świadomości dotyczyło to właśnie tej trójki), przeszły do historii. Rewolucję medialną wywołała wzmożona ekspansja technologiczna końca XX wieku o czym mowa będzie w tekstach tego zeszytu przede wszystkim upowszechnienie komputerów i pokojowa inwazja Internetu. Tym kolejnym etapem jest trwająca od kilu lat multimedializacja naszego życia. Już teraz czasami, a za kilka lat będzie to normą, trudno powiedzieć, co jest radiem, co telewizją, jak nazywa się medium, które w danym momencie nam towarzyszy, informuje nas, uprzyjemnia czas. Przed nami jest już następna faza, mimo że pojawienie się tej multimedialnej jeszcze nie do wszystkich dotarło. Oto mediami stajemy się my sami. Nasze profile na portalach społecznościowych to budowane przez nas info-audio-video-teki, czyli bazy tzw. kontentu (zawartości), którymi w dawnych czasach były kolejne wydania magazynów, audycje radiowe lub telewizyjne. Już niedługo skończy się swoisty terror dyrektorów programowych, którzy każą nam gonić na godzinę na kolejny odcinek serialu, coraz częściej, a niedługo po przejściu całej telewizji i radia na sygnał cyfrowy już powszechnie, możemy być panami swojego wyboru. Proszę zwrócić uwagę jeszcze na jeden paradoks: coraz częściej zmieniają się role nadawcy i odbiorcy medium, co widoczne było (niestety) podczas tegorocznych powodzi. Oto widzowie wysyłają filmy i wiadomości do telewizji, portali internetowych, a te stają się, zanim zajmą się ich redystrybucją, właśnie odbiorcami. To dopiero początek i jednocześnie koniec jasnego podziału my oni (tzw. ludzie vs. media). Po drugie: ta wielka zmiana, o której piszemy, dzieje się na tyle szybko, że trudno względem niej przyjąć naukowe podejście. Rozwój technologii, dając nam przyspieszenie we wszystkich aspektach, działa również destrukcyjnie, bo kto pamięta jeszcze pagery, pierwsze wyszukiwarki internetowe, które wydawałoby się będą z nami na wieczność, kto kupuje dziś magnetowidy na taśmy VHS? A jednak media dotyczą i dotykają nas przez większość doby na dobre i na złe (jeszcze nie wprowadzono maszyny do transmisji informacji dla śpiącego, choć w filmie Incepcja takie medium już jest!), mimo to w szkołach nie ma przedmiotu Wiedza o mediach ani nawet wprowadzonego jasnego, powszechnego programu dydaktycznego do innych zajęć. Fundacja Nowe Media i Wydawnictwo Szkolne PWN starają się tę lukę wypełnić. W roku szkolnym 2010/2011 wspólnie organizujemy regionalne konferencje i lokalne warsztaty medialne dla nauczycieli w całej Polsce. Serdecznie zapraszamy do udziału w nich, zachęcając między innymi biuletynem, który trzymają Państwo w rękach. Spotkania te będą efektem dotychczasowych osobnych doświadczeń warsztatowych Wydawnictwa i Fundacji. Informacje o tych spotkaniach znajdują się pod adresem oraz na Jako Prezes Fundacji Nowe Media mogę pochwalić się zespołem kilkudziesięciu animatorów, którzy przeprowadzili ponad 500 warsztatów w szkołach gimnazjalnych i średnich w całym kraju oraz kilkadziesiąt spotkań z samymi nauczycielami, włączając w prowadzoną przez nas Młodzieżową Akcję Multimedialną ponad osób! Po trzecie: współpraca Wydawnictwa i Fundacji wynikająca z obserwowanego przez nas zalewu życia społecznego przez przekaz nowych mediów, do którego instytucje oświatowe są zupełnie nieprzygotowane, przyniesie w nadchodzącym roku szkolnym jeszcze dwa efekty. Pierwszy z nich to MAM Forum Pismaków ogólnopolski konkurs redakcji szkolnych. Do udziału w konkursie zapraszamy wspólnie z dotychczasowym jego organizatorem, niezwykłą szkołą, jaką jest wyglądający jak Hogwart z Harrego Pottera Zespół Szkół nr 2 w Wałbrzychu, z niestrudzoną propagatorką edukacji medialnej (już od 15 lat!) mgr Elżbietą Surą i rzutkim, nowoczesnym dyrektorem Robertem Wróblem. Finał konkursu odbędzie się właśnie w Zespole Szkół nr 2 w Wałbrzychu, w kwietniu 2011 roku. Po szczegóły odsyłam na stronę Wyrażam nadzieję, że niniejsza broszura pomoże nauczycielom w opiece nad szkolnymi redakcjami, czy to tradycyjnych gazetek szkolnych, czy to radiowęzłów lub szkolnych telewizji (są takie, a jakże!), czy też idących z duchem czasu redakcji multimedialnych (tzw. qmamów), które otworzyć można dzięki systemowi Qmam dostępnemu na naszej stronie Do tych uczniów, którzy niekoniecznie chcą tworzyć media, ale interesują się nimi od strony teoretycznej, skierowana jest z kolei Olimpiada Medialna, której pierwszą edycję przeprowadzimy już w tym roku szkolnym. Szczegółowe informacje dostępne są na stronie Mamy nadzieję, że autorzy programów szkolnych, niekoniecznie przy okazji przeprowadzania kolejnej rewolucji (tym razem edukacyjnej, nie medialnej), dostrzegą konieczność wprowadzenia nowego przedmiotu, jakim jest medioznawstwo. Zbiór tekstów, do którego przeczytania Państwa zachęcamy, byłby wtedy jako ta jaskółka, która być może przyniesie nową porę w edukacji nie pierwsza oczywiście i na pewno nie ostatnia Paweł Sito Prezes Fundacji Nowe Media

4 SKUTECZNA KOMUNIKACJA MISJA INFORMOWANIA Grunt to nie mylić ról Aleksandra Zieleniewska Dziennikarz to ktoś, kogo społeczność odbiorców (czytelników, widzów etc.) wysłała z misją zdobycia informacji, ustalenia, jak jest naprawdę i rzetelnego przekazania tej wiedzy. Ani mniej, ani więcej. Tak pewnie wyglądałby najkrótszy opis zlecenia, jakiego licznej rzeszy dziennikarzy udzielamy codziennie, kupując gazetę, oglądając telewizję lub słuchając radia. Albo raczej mamy nadzieję, że udzielamy, gdyż bardzo wielu dziennikarzy wcale nie ma ochoty pełnić roli służebnej wobec kogokolwiek. Wolą rolę gwiazdy, guru, zaangażowanego zbawcy, kumpla, wesołka (niepotrzebne skreślić). Mało kto więc postrzega siebie jako rzeczywistego zleceniodawcę mediów. Zleceniodawcę, który ma prawo wymagać sumienności i szacunku. W efekcie publiczność dostaje to, na co się godzi. We współczesnym świecie, w którym media coraz częściej pełnią funkcję perswazyjną, a nie informacyjną, gdy dziennikarze starają się przekonać, a nie opisać, wołają Teraz My! i odgrywają role gwiazd, okazuje się, że zdobycie wiarygodnej informacji stanowi dla publiczności nie lada problem. Paradoksalnie, dostępność technologii, która wydawała się panaceum na ograniczenia w dostępie do informacji, sprawia, że największym wyzwaniem jest selekcja materiału, wyłowienie tego co prawdziwe, potwierdzone źródłami i dające rzeczywistą wiedzę. To jednak wymaga od odbiorcy aktywności, zadawania pytań i ciągłego sprawdzania, jak realizowana jest misja, z którą dziennikarz został wysłany. W świecie, w którym każdy może wprowadzić w domenę publiczną dowolną bzdurę, wyzwaniem jest wybranie wiarygodnej informacji. Trudność polega na tym, że w Internecie i w gazetach, w licznych stacjach telewizyjnych i audycjach radiowych podawane są wiadomości, które często wyglądają solidnie i wiarygodnie, a których sens i cel nie są oczywiste nie tylko dla odbiorców, ale także dla samych dziennikarzy, którzy często korzystają z obcych źródeł, powielając półprawdy lub niepotwierdzoną wiedzę. W coraz bardziej skomplikowanej rzeczywistości nie sposób mieć pewność, kto rzeczywiście generuje informacje i dlaczego to robi. Klasyczny przykład to absolutne hity medialne ostatnich lat: globalne ocieplenie i kolejne odsłony światowego kryzysu finansowego. Nie sposób być specjalistą od wszystkiego, a samodzielna weryfikacja informacji jest trudna (jeśli nie niemożliwa). Nie ułatwia sprawy sytuacja, gdy będący autorytetami naukowcy prezentują odrębne zdania lub, co gorsza, promują komercyjne oferty. Tym bardziej w cenie jest sumienność tego, kto informację zbiera i dlatego też coraz większe znaczenie ma każdy codzienny wybór, jakiego dokonuje poszczególny odbiorca. To właśnie wybór i uznanie informacji za prawdę zakorzenia tę informację w rzeczywistości. A to ma już kolosalne znaczenie dla losów świata. Intensywna kampania medialna dotycząca śmiertelnego zagrożenia grypą AH1N1, propagująca konieczność natychmiastowych szczepień przeciwko temu wirusowi, nie tylko nie miała żadnego realnego uzasadnienia, ale także przyczyniała się do lekceważenia zagrożeń niesionych przez inne, pojawiające się corocznie odmiany grypy. A przecież to one właśnie powodują największy wzrost zachorowań. Przypadek ten przejdzie zapewne do historii jako jedna z najbardziej udanych kampanii komunikacyjno-marketingowych przeprowadzonych przez firmy farmaceutyczne i jako klasyczny przypadek manipulacji faktami dokonanej przez media. Co ciekawe, trudno byłoby zarzucić mediom tę manipulację w czystej postaci, to znaczy wprowadzanie odbiorców w błąd przy pełnej świadomości swojego czynu. W tym przypadku zasadniczą rolę odegrało przekonanie dziennikarzy o konieczności zaangażowania się w słuszną sprawę: ochronę zdrowia publicznego. Klasyczne niezrozumienie własnej roli przyniosło żałosny efekt. Inny przykład to materiały produkowane przez wielu tak zwanych dziennikarzy śledczych, którzy opierają swoją wiedzę na materiałach przekazanych im w postaci przecieku kontrolowanego (znane sformułowanie nasza redakcja dotarła do... ). W wielu przypadkach już na pierwszy rzut oka widać, że publikacja ma posłużyć temu, kto poufne materiały udostępnił. Pozornie wszystko wygląda dobrze, tyle tylko, że dziennikarz nie zdobył informacji, a posłużył za przekaźnik. Na dodatek publiczność, w której interesie dziennikarz powinien poszukiwać prawdziwej informacji, zostaje pod pozorem sensacji wprowadzona w błąd, a jej zaufanie wykorzystane do potępienia kogoś, kogo wina nie została udowodniona (a być może zostanie udowodniona jego niewinność). Nie sposób także ignorować znajomości dziennikarzy z politykami. Tutaj, jak dowodzi praktyka, najłatwiej dziennikarzom pomylić role. Obowiązkiem dziennikarza nie jest dbanie o to, by polityk wyglądał dobrze czy wypowiadał się mądrze, od tego są rzecznicy i doradcy. Zadaniem dziennikarza nie jest wyjaśnianie, co polityk miał na myśli, gdy używał skrótu myślowego. Dziennikarz nie musi odpowiadać za trzeźwość, moralność czy przyzwoitość polityka. Publiczność nie oczekuje też od niego, by wspomagał realizację programu politycznego tej czy innej partii. Dodajmy nie oczekuje także, by zwalczał program jakiejś partii czy jej poszczególnych członków. Dziennikarz ma po prostu zbierać i przekazywać informacje polityczne tak, by każdy odbiorca mógł podejmować decyzje we własnym interesie i w zgodzie ze swoimi poglądami. To jest jego podstawowa misja. Źródło: Leo Kundas / Getty Images / Flash Press Media To odbiorca musi być punktem odniesienia dla mediów. Politycy występują w innym wyścigu. Na polityków głosuje się co kilka lat, a głosowanie pilotem na konkretną radiostację czy telewizję albo zakupem w kiosku na gazetę odbywa się codziennie. To jest wyścig, który dziennikarze powinni wygrać. Za efekty w takim wyścigu dziennikarze i wydawcy są i powinni być oceniani. Czy dla publiczności ważne jest to, co dziennikarz myśli na jakiś temat? Niezupełnie. Dużo ważniejsze jest, co się naprawdę stało. Bardzo wielu komentatorów myli role i zamiast podawać odbiorcom kontekst, aby tamci sami mogli sobie wyrobić opinię, prezentuje opinii publicznej swoje poglądy, aby je jej narzucić. Dziennikarz zaangażowany staje się dziennikarzem-guru. Dziennikarz może wreszcie, zamiast posłańcem z misją zdobycia prawdy, stać się wesołkiem i kumplem swojego zleceniodawcy. Mamy wtedy do czynienia z chorobą mediów znaną jako infotainment, czyli połączeniem informacji z rozrywką. Poważne informacje bywają wówczas prezentowane w sposób celowo sensacyjny, aby przyciągnąć odbiorców, a całkowicie niepoważne informacje zyskują coraz więcej miejsca w mediach. Powstają też całe serwisy plotkarskie, a informacje typu majtki Dody coraz silniej przenikają do tzw. poważnych mediów. Czasem dochodzi nawet do takiego absurdu, jak w przypadku wieloryba, którego pewna gazeta śledziła, gdy ten rzekomo płynął w górę Wisły. W relacjach z niecodziennej podróży wieloryba znalazły się zdjęcia i wypowiedzi ludzi, którzy z dziennikarzami wcale nie rozmawiali albo nie potwierdzali historii o wielorybie, traktując ją jak kompletną bzdurę. Tymczasem historia, choć całkowicie wyssana z palca, zyskiwała zainteresowanie publiczności, ponieważ została wydrukowana w gazecie. Gazeta dzięki temu świetnie się sprzedawała, co w końcu było podstawowym celem. Tyle tylko, że o prawdzie nie było już mowy. Żyjemy w świecie, w którym problemem numer jeden jest brak zaufania do informacji krążących w przestrzeni publicznej. W pogoni za karierą i pieniędzmi zgubił się tak bardzo potrzeby dziennikarzosoba zaufania publicznego. Na każdym kroku trzeba ustalać, jak jest naprawdę. Nie wiadomo, komu można uwierzyć, gdy chodzi o deklaracje polityczne, rozwiązania gospodarcze dla kraju i świata, globalne ocieplenie czy oziębienie, sposób i styl życia, wychowanie dzieci, wyrażanie emocji, sposób odżywiania (liczba diet i jedynie słusznych zaleceń jest przecież ogromna), leczenie rozmaitych dolegliwości, etc. Znalezienie drogi wyjścia z tego impasu komunikacyjnego nie będzie ani proste, ani szybkie i nie będzie też uzależnione od rozwoju technologii, która jest jedynie narzędziem. Potrzebny jest człowiek. Jedyne rozwiązanie, z którego nikt ani mediów, ani publiczności nie zwolni, to rzeczywisty powrót do świata wartości podstawowych. Gotowość mówienia prawdy, nawet gdy nie zgadza się ona z interesem mówiącego, świadczenie swoim postępowaniem o tym, co się głosi. A przede wszystkim ciągłe powtarzanie sobie, że rolą dziennikarza jest wypełnianie misji zleconej przez odbiorcę, misji polegającej na poszukiwaniu i przekazywaniu prawdziwej informacji. Ani mniej, ani więcej. 4 UCZYĆ ŁATWIEJ - jesień

5 SKUTECZNA KOMUNIKACJA Etyczna komunikacja O konieczności stosowania reguł przekazu Ada Maria Kurtycz Jedna z moich maturzystek, adeptka dziennikarstwa, poprosiła mnie o przeczytanie mikropowieści belgijskiej pisarki Amélie Nothomb Kwas siarkowy 1, której akcja dzieje się na planie zdjęciowym telewizyjnego reality show. Ta niewielka książeczka stała się wkrótce punktem wyjścia do rozmowy z moimi uczniami na temat etycznego wymiaru komunikowania i kwestii z tym związanych. Przedstawiony przez autorkę wstrząsający portret widzów reality show mógłby pomóc nauczycielom w uświadomieniu przedstawicielom pokolenia screeny generation, zafascynowanym mediami, że w obszarze komunikowania muszą sprostać wymaganiom etyki. Sami nauczyciele, jako odbiorcy przekazów różnego typu, często doświadczają świadomego naruszenia etycznych podstaw komunikacji. Dostrzegając u uczniów stałą fluktuację uwagi, krótkie zmienne odpowiedzi, zmęczenie stałym napływem informacji i coraz uboższe słownictwo, jesteśmy zmuszeni wdrażać ich już od najmłodszych lat do stosowania reguł komunikacyjnych związanych z pozajęzykowymi wartościami, szacunkiem do innych ludzi, kultury, tradycji i zwyczajów, bowiem komunikowanie oceniamy nie tylko ze względu na jego skuteczność, ale także ze względu na zgodność z obowiązującym prawem i z perspektywy dobra człowieka. Inspiracją do tych działań może być znakomity zbiór siedemnastu esejów E. Bendyka Antymatrix. Człowiek w labiryncie sieci 2. Kilka słów o nieetycznym komunikowaniu Do głównych grzechów komunikowania K. Najder-Stefaniak zalicza kłamstwo i hipokryzję, dodając, że kłamstwem jest również ukrywanie swoich myśli, przekonań, posiadanych informacji 3. Zdarza się, że kłamstwo chroni dobro człowieka, toteż z perspektywy etyki można je usprawiedliwiać. Usprawiedliwiać natomiast nie wolno hipokryzji, działania cechującego się niespójnością stosowanych zasad moralnych. Hipokrytą jest według K. Najder- Stefaniak człowiek, który ignoruje prawdę i komunikuje fałsz 4. O tej drugiej postawie, masowo praktykowanej, opartej na instrumentalnym stosowaniu zasad etycznych, wynikającej z konfliktu między normami obyczajowymi a moralnymi, trzeba w szkole mówić otwarcie, nazywając ją jednoznacznie i oceniając negatywnie, gdyż jest nieszczera, a przez to nieuczciwa. Z perspektywy etyki komunikacji należy również rozpatrywać płynną granicę między perswazją a manipulacją w przekazach. K. Najder-Stefaniak uważa, że przekonywanie kogoś do prawd, w które sami wierzymy, do interpretacji świata i zdarzeń, które uznaliśmy za właściwe, nie jest złe, jeśli nie dokonuje się ślepo, to znaczy, jeśli rozumiemy swoje racje i potrafimy zachować do nich tyle dystansu, by być w stanie zrozumieć cudze przekonania i interpretacje 5. Perswazja oparta jest na trzech technikach oddziaływania na odbiorcę, na: apelowaniu, racjonalnym uzasadnianiu, sugerowaniu pożądanych rezultatów. W szkolnym komunikowaniu potrzebujemy świadomości, że skuteczność komunikatów perswazyjnych zależy od tego, kto mówi, co mówi oraz do kogo mówi. Nadawcy wiarygodni (np. nauczyciele z oczywistymi kompetencjami) są bardziej skuteczni w perswazji niż nadawcy mało wiarygodni. Nadawcy atrakcyjni (chodzi tu nie tyle o wygląd fizyczny, co ich osobowość) są bardziej skuteczni niż nadawcy nieatrakcyjni. Perswazja jest znakomitą metodą szkolnych negocjacji, pomagającą załagodzić spory, osiągać porozumienie, gdy mamy odmienne cele niż odbiorca. Gdy komunikacja przebiega ze szkodą dla jednej ze stron, mamy do czynienia z manipulacją (celowo inspirowaną interakcją społeczną, mającą skutkować oszukaniem i sprowokowaniem ludzi do działania sprzecznego z ich dobrem lub interesem) 6. Z reguły nadawcy komunikatu manipulują treścią i sposobem przekazywania, a najpowszechniejsza i najprostsza manipulacja dotyczy informacji, gdy jest ona świadomie poddawana fałszowaniu, deformacji i filtracji. W nauczycielskich relacjach pojawiać się może manipulacja dotycząca wiedzy, gdy nadawca przekazu preferując określoną doktrynę, ukrywa tę, która nie wspiera jego celów, za to podkreśla ważne dla siebie treści. Wykorzystuje do tego nastrój chwili, system aktywnego wywierania wpływu, obietnice bez pokrycia, nieuwagę, słabe punkty oraz brak wiedzy ucznia. W momencie, kiedy w szkolnej komunikacji jedna ze stron zaczyna sięgać po nieetyczne metody przekonywania, kod zamiast wspierać porozumienie, niszczy je i znieważa drugą stronę. Specjaliści od komunikacji używają terminu mowa nienawiści. K. Najder-Stefaniak zalicza do niej: agresję werbalną (używanie wyrażeń wartościujących, pejoratywnych, obraźliwych, kolokwialnych lub wulgarnych), dogmatyczność i apodyktyczność, ślepe przywiązanie do głoszonych przekonań, odwoływanie się do stereotypów przekonań i myślenia, nieuprawnioną generalizację, traktowanie jednostkowych przypadków jako reguły, manipulację faktami, pomijanie faktów przeczących postulowanym tezom. Choć zwolennicy wolności słowa są przekonani, że swoboda wypowiedzi to wartość najwyższa, krytykują mowę nienawiści. Szczególnie w szkole zawsze powinny niepokoić nas jej przejawy. Analizując etykietę językową przełomu wieków, łatwo można zauważyć irytujące upraszczanie form komunikowania związane z demokratyzacją społeczeństwa, w tym z zanikaniem i pauperyzacją życia towarzyskiego, wzorowanie się na zachodnich, zwłaszcza amerykańskich wzorach kultury i oczywiście komputeryzację relacji między członkami wspólnoty językowej 7. Etyczne kodeksy komunikowania w szkolnej praktyce W różnych środowiskach porozumienie budowane jest na podstawie kodeksów etycznych dotyczących przekazu. Warto przenieść je na szkolny proces komunikacji. Jednym z kodeksów jest Karta Etyczna Mediów (29 marca 1995 r.), opracowana z inicjatywy Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. T. Goban-Klas wymienia jej następujące elementy: 1. Zasada prawdy dokładanie wszelkich starań, by przekazywane informacje były zgodne z prawdą, sumiennie i bez zniekształceń relacjonowały fakty w ich właściwym kontekście, a w razie rozpowszechniania błędnej informacji dbałość o to, by niezwłocznie dokonano ich sprostowania. 2. Zasada obiektywizmu przedstawianie rzeczywistości niezależnie od swoich poglądów, rzetelne relacjonowanie różnych punktów widzenia. 3. Zasada oddzielania informacji od komentarza wypowiedź ma umożliwiać odbiorcy odróżnianie faktów od opinii i poglądów. 4. Zasada uczciwości działanie w zgodzie z własnym sumieniem, nieuleganie wpływom, nieprzekupność, odmowa działania niezgodnego z przekonaniami. 5. Zasada szacunku i tolerancji poszanowanie ludzkiej godności, praw, dóbr osobistych, a szczególnie prywatności i dobrego imienia. 6. Zasada pierwszeństwa dobra odbiorcy podstawowe prawa czytelników, widzów i słuchaczy powinny być nadrzędne wobec redakcji, dziennikarzy, wydawców, producentów i nadawców. 7. Zasada wolności i odpowiedzialności wolność mediów nakłada na nie odpowiedzialność za treść i formę przekazu oraz wynikające z tego konsekwencje 8. Etyczne kodeksy komunikowania wyrastają z szacunku do prawa człowieka do prawdy, zasady wspólnego dobra i świadomości roli mediów w naszym życiu. Szczególnie na płaszczyźnie komunikacji internetowej przydatny okazać się może zbiór zasad opracowany za S. Millerem przez H. i T. Zgółków, którzy precyzują mailową etykietę następująco: e formułuj jasno i zwięźle, uwzględniając potrzeby adresatów; zwracaj uwagę na poprawność pisowni i gramatykę; szanuj czas korespondenta; otrzymane wiadomości traktuj jako poufne; nigdy nie zakładaj, że , który wysyłasz, pozostanie poufny; nie przejmuj się zbytnio wiadomościami, w których napisano: prześlij to do wszystkich swoich znajomych; czytaj instrukcje poznawaj możliwości swojego programu, poczty elektronicznej oraz kulturę Internetu; nie bądź jednak nieuprzejmy wobec tych, którzy wiedzą mniej; pomyśl dwa razy, zanim klikniesz na send (wyślij); nie wszystkie wiadomości wypada przekazywać za pomocą a; poczta elektroniczna jest światem rzeczywistym 9. Warto apelować o dobre obyczaje językowej komunikacji, aby nasi uczniowie nie stali się, jak to określają H. i T. Zgółkowie, kontestatorami i kulturowymi naturystami. Etyka komunikacji nakazuje przygotować się do przekazu, także do słuchania, a to, jak się w szkolnej praktyce okazuje, niełatwa umiejętność, gdyż często brakuje nam zainteresowania cudzymi sprawami. Istnieje kilka prostych technik, którymi możemy sobie pomóc w słuchaniu: parafrazujmy słowa naszego rozmówcy, stawiajmy pytania, potwierdzajmy jego sądy słowami i gestami, używajmy znaków fatycznych, uzasadniajmy wypowiedź faktami, odwołujmy się do przykładów i porównań. W komunikacji bądźmy wiarygodni, starajmy się, żeby nasz przekaz był jednoznaczny, twórzmy komunikaty przeznaczone dla określonego adresata. Budujmy wypowiedzi zgodnie z zasadami spójności kompozycyjnej i jednorodności stylistycznej. Zabiegajmy o zrozumienie, dostosowując nasz przekaz do możliwości odbioru szkolnego adresata. PRZYPISY: 1 A. Nothomb, Kwas siarkowy, Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa E. Bendyk, Antymatrix. Człowiek w labiryncie sieci, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa K. Najder-Stefaniak, O komunikowaniu z perspektywy etyki, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2009, s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s M. Marcjanik, Zmiany w etykiecie językowej ostatnich lat XX wieku, w: Zmiany w publicznych zwyczajach językowych, red. J. Bralczyk, K. Mosiołek-Kłosińska, Warszawa 2001, s T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, WN PWN, Warszawa 1999, s H. i T. Zgółkowie, Językowy savoir-vivre. Praktyczny poradnik posługiwania się polszczyzną w sytuacjach oficjalnych i towarzyskich, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s UCZYĆ ŁATWIEJ - jesień

6 SKUTECZNA KOMUNIKACJA Verba volant Typy i formy przekazu z perspektywy szkolnego dziennikarstwa Ada Maria Kurtycz ( ) istnieje powszechna zgodność poglądów wobec faktu, że skuteczne uczestnictwo, a szczególnie samorządność wymaga zasadniczych transformacji polityki komunikowania i działania mediów 1, wnioskowano w 1977 roku na konferencji UNESCO w Belgradzie, poświęconej promocji powszechnego udziału społeczeństw w komunikowaniu masowym. Eksperci traktują bowiem komunikowanie nie tylko jako działalność pojedynczych ludzi i grup, obejmującą proces przekazywania i wykorzystywania idei, faktów i innych danych. Jak precyzuje Jerzy Olędzki, powołując się na Raport Komisji MacBride a z 1980 roku, główne funkcje komunikowania to: informowanie, socjalizacja, pobudzanie do działania, polemizowanie i dyskusje, edukacja, promowanie wartości kulturalnych, dostarczanie rozrywki oraz integracja społeczna. ALOKUCJA Jednokierunkowy przekaz do wyselekcjonowanych odbiorców; audycje radiowe i TV KONWERSACJA Dwustronny, symetryczny kontakt, w wybranym czasie i miejscu; poczta elektroniczna, fora i listy dyskusyjne, SMS, czat, IRC, komunikatory, wideokonferencje, WWW TYPY KOMUNIKACJI KONSULTACJA Przepływ komunikatów między centrum a odbiorcą za pomocą zasobów Internetu; strony WWW Prowadząc od wielu lat szkolną gazetę, przekonałam się, że forma edukacji medialnej sprzyja aktywnemu uczestniczeniu w życiu publicznym wszystkich uczniów, motywuje i stymuluje ich aspiracje, pomaga wyjaśniać różne punkty widzenia na sprawy publiczne, przekazywać wiedzę w celu rozwoju intelektualnego, wpływać na rozwój poczucia estetyki, a także na poznanie i zrozumienie innych. Uczniowie tworzący gazetę wiedzą, że zdarzenie komunikacyjne jest skomplikowanym procesem wymiany informacji, na który ma wpływ wiele czynników. Kanały komunikacyjne, za pomocą których wysyłają przekaz do czytelników i wpływają na nich, zależą również od kontekstu. Ta świadomość pozwala aktywizować uczniów w szkolnym procesie podnoszenia efektywności wymiany informacji. Gazeta jest czymś namacalnym, trwałym, czymś, co zostaje; to zapis nie tylko szkolnych, ale także środowiskowych, krajowych, a nawet europejskich wydarzeń. Wakacyjne reportaże, felietony, lubiane przez uczniów wywiady, rysunki satyryczne, zdjęcia, fotoreportaże i newsy sprawiają, że choć słowa ulatują, szkolne tu i teraz zostaje w archiwach gazetowych i na elektronicznych nośnikach pamięci. W gąszczu środków i form przekazu REJESTRACJA Przekazywanie przez jednostkę informacji do centrum Uczniowie wybierając klasy o profilu dziennikarskim, mają pełną świadomość, że jeszcze nigdy ludzkość nie dysponowała takim arsenałem środków komunikowania, jak dziś, toteż chcą z niego w pełni korzystać. Język, gest i mimika przez tysiąclecia prymarne techniki przekazu w XXI wieku wzbogacone zostały o nowe środki masowego przekazywania, utrwalania i przechowywania informacji. Pracę w szkolnej redakcji zaczynamy od ćwiczeń związanych z naturalnym, bezpośrednim, spersonalizowanym środkiem, jakim jest mowa. Ta znakomita forma komunikowania opierająca się na biologicznym wyposażeniu człowieka, wymaga bliskości fizycznej rozmówców, którzy są siebie świadomi, toteż sprzyja integracji uczniów już w pierwszym tygodniu pracy na warsztatach dziennikarskich, jakie od lat organizujemy dla klas pierwszych w Rewalu. I choć T. Goban-Klas klasyfikuje mowę, obok gestów i mimiki, jako nietrwały środek komunikowania, gdyż nie nadaje się do utrwalania wiadomości w czasie i ma ograniczony zasięg w przestrzeni, z warsztatów wyjeżdżamy już ze świadomością, że dziennikarstwo może stać się formą utrwalania. Uczniowie wiedzą, że pośrednim, sztucznym i zdepersonalizowanym środkiem komunikowania jest pismo, gdyż wymaga posługiwania się materiałami i narzędziami, zakłada brak fizycznej styczności z odbiorcami, umożliwia zwracanie się do nieznanych osób. Przyjmując, jak Maria Nowina-Konopka, za kryterium podziału form komunikowania sposób przekazywania wiadomo- ści 2, wyodrębnić należy komunikowanie werbalne, które dokonuje się za pomocą słów w procesie czytania, pisania, mówienia i słuchania, zarówno w formie ustnej, jak i pisemnej, oraz niewerbalne (gestykulacja, dotyk, spojrzenie, ton głosu, sposób mówienia, wygląd zewnętrzny). Nauczyciele często doświadczają nieporozumień wynikających z niewiedzy swoich uczniów na temat komunikacji niewerbalnej. A więc i ten typ komunikacji powinien stać się przedmiotem ćwiczeń. Gesty i akty niewerbalne, łatwo przekładalne na słowa, pełnią w przekazie funkcję emblematów. Ilustratory to wszelkie znaki, jakimi posługuje się udzielający wywiadu rozmówca, a które szkolny dziennikarz musi przenieść na komunikowanie werbalne. Trudność może też sprawić uczniom opisanie wskaźników emocji, adaptatorów i regulatorów konwersacyjnych, z którymi zetkną się, przygotowując materiał do gazety. Warto, by opiekun koła dziennikarskiego poświęcił uwagę gestom, spojrzeniom i kontaktowi wzrokowemu, by nauczyć młodzież trafnego odczytywania zachowań niewerbalnych. Trzeba uczniom wskazywać zawarty w tych przekazach ładunek emocjonalny, bowiem spotykają się oni i będą się spotykać z komunikowaniem obojętnym, ciepłym, troskliwym czy lekceważącym. Szczególnie zajęcia z edukacji medialnej dają możliwość doskonalenia kompetencji komunikacyjnych, czego potwierdzeniem był dla mnie udział moich uczniów w konferencjach z redaktorem Piotrem Adamczewskim w Polityce czy redaktorem Wojciechem Mannem w radiowej Trójce. Uwzględniając kontakt osobisty lub jego brak w trakcie komunikowania, mówimy o komunikowaniu bezpośrednim i pośrednim. Gdy nadawca nie oczekuje od odbiorcy komunikatu Zdjęcie 1. Jak rozmawiać? Lekcja w redakcji Polityki, 2009 zwrotnego, mamy do czynienia z komunikowaniem jednokierunkowym, jeśli celem jest sprzężenie zwrotne z komunikowaniem dwukierunkowym. Jeśli nadawca ma ten sam status co odbiorca, komunikowanie ma charakter symetryczny, w przeciwieństwie do niesymetrycznego, gdy jedna ze stron aktu komunikacyjnego ma pozycję uprzywilejowaną. W szkolnej gazecie uczymy się komunikowania formalnego, odmiennego od spontanicznych aktów komunikacyjnych. Polega ono na wykorzystaniu uznanych i powszechnie stosowanych uregulowań normatywnych, określaniu statusu stron oraz sposobu, czasu i miejsca przekazu. Uczniowie muszą wiedzieć, że tylko stosowanie uznanych reguł czyni wiarygodnym ich reportaż, wywiad albo news. Aby tak się stało, szkolni dziennikarze wykonują różne zadania. Oto przykłady: 1. Na podstawie nagrań różnych zdarzeń komunikacyjnych rozważ, na jakie zmysły szczególnie oddziałują? 2. Podaj przykłady komunikatów, które mogą oddziaływać na kilka zmysłów jednocześnie. Co należy zrobić, aby przekaz był skuteczny? 3. Na podstawie nagranego materiału ze spotkania redakcji z wybraną osobą oceń atuty mowy werbalnej i niewerbalnej. Typy i modele przekazu Zdjęcie 2. Funkcja mowy niewerbalnej. Spotkanie z red. P. Adamczewskim w Polityce, 2009 Klasyfikując typy i modele przekazu, należy uwzględnić zmiany wynikające z postępu technologicznego, przede wszystkim rozwój mediów interaktywnych, które wykorzystujemy w procesie edukacji medialnej. T. Goban-Klas podaje cztery podstawowe typy przekazu interpersonalnego charakterystycznego dla mediów interaktywnych, zaproponowane przez holenderskich uczonych Jana Bordewijka i Bena ven Kaama 3 (patrz: schemat na poprzedniej stronie). Gwałtowny przyrost liczby użytkowników nowych mediów oraz wielość typów komunikowania wpływają na proces rozprzestrzeniania się informacji. Komunikacja mass medialna dopełniana jest komunikacją instytucjonalną. Warto mieć także świadomość komunikatów, jakie przekazujemy sami sobie. Ten typ przekazu ma charakter intrapersonalny. I wreszcie, ze względu na cel komunikatu, wyróżniamy przekazy o charakterze informacyjnym (oparte na zasadzie wiarygodności nadawcy, wzmacniane wizualnie, obiektywne i neutralne) oraz perswazyjnym (mające nakłonić, zachęcić odbiorcę do zmiany postawy i do działania). W kontekście sytuacji komunikacyjnej i jej uczestników mówimy także o komunikowaniu grupowym i międzygrupowym. W praktyce szkolnego dziennikarstwa z takimi typami przekazu spotykamy się w czasie konferencji naukowych, debat i dyskusji panelowych, ale także podczas regularnych zebrań redakcyjnych. Komunikacja a zachowania społeczne Dzisiejszy odbiorca komunikatów ma możliwość szybkiego sprawdzenia ich rzetelności i sam może stać się nadawcą. Tę możliwość wykorzystujemy, redagując kolejne numery nasze- 8 UCZYĆ ŁATWIEJ - jesień

7 SKUTECZNA KOMUNIKACJA go pisma. Odbieramy informacje dotyczące naszego środowiska, weryfikujemy ich prawdziwość, następnie odnosimy je do bliższego nam kontekstu, budując nowy, bardziej aktualny przekaz. Pracujemy zespołowo, dbając o prawidłową komunikację w redakcji. Rozmawiamy o postępach i porażkach, relacjonując w zespole nasze poszczególne działania. Dyskusje prowadzi albo redaktor naczelny, albo sekretarz redakcji. Kilkunastominutowe, regularne spotkania sprzyjają konstruktywnej wymianie myśli. Na spotkaniach redakcyjnych przekazujemy sobie informacje, uświadamiamy każdemu jego rolę w redakcji, doceniamy zasługi. Spotkania, które wzorem sprawnie i skutecznie działających firm określamy jako team briefing, stają się nie tylko podstawowym źródłem informacji, ale i kanałem, za pośrednictwem którego trafiamy do adresatów gazety. Stawiamy sobie warunek: musimy zachować dyscyplinę, żeby słowa, które tu padają, nie uleciały. Zadania końcowe: Typy i narzędzia przekazu w szkolnej gazecie: Komunikacja bezpośrednia werbalna: twarzą w twarz rozmowa indywidualna, zebrania, team briefing; wydarzenia konferencje, jubileusze, sympozja, szkolenia, imprezy kulturalne i sportowe. Komunikacja pośrednia , fax; materiały drukowane ogłoszenia, gazetki, ulotki, sprawozdania, artykuły w lokalnej prasie. Komunikaty mogą być przekazywane w formie pisemnej, obrazowej lub jako ich połączenie, komunikacja elektroniczna , newsletter, elektroniczna postać gazety, Internet, video. Możliwa jest również interaktywność przekazu. Komunikacja formalna Zaproponuj i zapisz różne sposoby komunikowania się Twojej redakcji ze środowiskiem szkoły i miasta. Przedstaw kilka symboli przestrzegających współczesnego odbiorcę przed zagrożeniami komunikacyjnymi. W redagowaniu gazety przeszkadzają Wam bariery komunikacyjne w kontaktach z niektórymi nauczycielami. Nazwij te bariery i zaproponuj, jak je zniwelować. PRZYPISY: 1 J. Olędzki, Komunikowanie w świecie, Oficyna Wydawnicza ASPRA- JR, Warszawa 2001, s M. Nowina-Konopka, Wiedza, informacja i komunikacja w rozwoju społeczeństwa informacyjnego, w: Społeczeństwo informacyjne. Istota. Rozwój. Wyzwania, WSiP, Warszawa 2006, s T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, WN PWN, Warszawa 1999, s. 77. Michał Masłowski D obór kanałów komunikacji soba, która chce coś zakomunikować, musi przejść przez Otrzy etapy: określić cel komunikacji; przygotować komunikat zbudować treść i odpowiednio ją zakodować; skutecznie rozdystrybuować zbudowany komunikat. Bardzo często ten ostatni punkt budzi najwięcej trudności. Doskonale wiemy, co chcemy powiedzieć i jaki mamy cel. Ale jak to skutecznie przedstawić odbiorcom, którzy są w kręgu naszego zainteresowania? W końcu dookoła nas jest pełno informacji. Pierwszym działaniem, jakie musimy wykonać, jest rozpoznanie naszej grupy docelowej. Musimy sprawdzić, jak się ona komunikuje, z jakich mediów korzysta, co jest dla niej atrakcyjne. Musimy się dowiedzieć, jakim rodzajem języka posługuje się dana grupa, tak by nasz przekaz był zrozumiały, często bowiem nawet bardzo atrakcyjny przekaz pozostaje niezauważony z powodu niezrozumienia lub braku punktów wspólnych z kulturą danej grupy. Czym jest kanał komunikacji jest to sposób prezentacji komunikatu/treści; może przybrać formę ustną (werbalną), pisemną, wizualną (schematy, wykresy, fotografie, video) lub multimedialną (łączącą wszystkie te formy). Wybór kanału komunikacyjnego jest warunkowany wynikami analizy wskazującymi, w jaki sposób i w jakiej formie przekazać informację, aby dotarła ona do odbiorcy niezniekształcona i aby została właściwie odczytana. Istotne jest to, by planować działania komunikacyjne maksymalnie szeroko, to znaczy wykorzystywać wszystkie możliwości. Dzisiejszy świat pełen informacji powoduje to, że nasi odbiorcy selekcjonują źródła: jedni czytają, inni oglądają, a jeszcze inni klikają. Dlatego szykując plan komunikacyjny, myślmy o tym, jak pozyskują informacje nasi odbiorcy i tak budujmy portfel naszych kanałów. Z czasem, przy długoterminowych działaniach komunikacyjnych, będziemy w stanie ustalać także proporcje wykorzystania tych kanałów, umiejętnie utrzymując poziom zainteresowania. Jak to zrobić w praktyce? Przykład 1 Załóżmy, że stworzyliśmy własną stronę WWW poświęconą naszej szkole lub jakiejś aktywności, którą realizujemy z naszą klasą, i chcemy ją rozpropagować. Definiujemy zatem grupy odbiorców, którzy nas interesują. Mogą to być rodzice, inni uczniowie, lokalna społeczność i media. Oto jakie kanały możemy wykorzystać, zakładając, że strona działa i mamy regularnie pojawiające się na niej nowe informacje. Þ Þ Internet najbardziej oczywisty kanał musimy nawiązać współpracę z innymi serwisami informacyjnymi trafiającymi do naszych odbiorców, zaistnieć na forach dyskusyjnych oraz w serwisach społecznościowych, takich jak Facebook czy Blip. Zapewni nam to znajomość naszego projektu w szerokiej grupie społecznej. Warto także zadbać o to, aby o naszym projekcie przygotować materiał video, który można publikować w sieci. y y Komunikacja bezpośrednia multimedialna prezentacja dla uczniów szkoły oraz ulotki lub plakaty zachęcające do wejścia na stronę. Media drukowane współpraca z lokalną prasą, co powinno zaowocować artykułami o naszej stronie i o projekcie (tu musimy przygotować materiał prasowy, opisujący nasz projekt i zamierzenia). Media elektroniczne współpraca z lokalnymi mediami elektronicznymi, głównie chodzi tu o stacje radiowe i regionalne telewizje (tu raczej musimy zadbać o kontakty, gdyż ten rodzaj mediów samodzielnie przygotowuje materiały). Przyjmując tego typu plan, mamy spore szanse na to, że nasz serwis zaistnieje w przestrzeni medialnej i świadomości społecznej. Kluczowa w tego typu projektach jest kwestia wykorzystania maksymalnej liczby kanałów, gdyż użycie tylko jednego nie gwarantuje sukcesu. Pamiętajmy, że nasi odbiorcy na pewno mają różne preferencje w kwestii pozyskiwania informacji. Przykład 2 Bez względu na to, co chcesz przekazać, Prawda nie jest prawdą, o ile ludzie Ci nie wierzą, A ludzie Ci nie uwierzą jeżeli Cię nie zauważą, A zauważą Cię tylko wtedy, gdy będziesz się do nich zwracał w niecodzienny i interesujący sposób Bill Bernbach Zostaliśmy poproszeni o zrobienie prezentacji dla grupy nieznanych nam osób, ale z określonego środowiska. Przyjmijmy, że jest to grupa przedstawicieli lokalnej społeczności, a my mamy zaprezentować szkolny projekt dotyczący stworzenia multimedialnej historii naszej miejscowości. Cel prezentacji to uzyskanie środków finansowych na realizację projektu oraz wsparcia lokalnego samorządu. Będziemy zatem mówić do dość zróżnicowanego grona, zarówno pod względem wieku, wykształcenia oraz sympatii, jak i światopoglądu. Ta wstępna analiza pokazuje, że nasz przekaz musi być uniwersalny, a dobrane kanały komunikacji atrakcyjne dla wszystkich. Mając takie założenia, decydujemy się na wykonanie merytorycznej prezentacji, pozbawionej potencjalnie kontrowersyjnych rozwiązań. Ponieważ projekt opiera się o nowoczesne rozwiązanie, przygotujemy naszą prezentację w formie multimedialnej. Dobrze byłoby przygotować także makietę graficzną projektu, gdyż wizualizowanie efektu końcowego pozwala szybciej wytłumaczyć jego ideę. Może być jednak tak, że część naszego audytorium nie akceptuje w pełni tego typu przekazu, zatem właśnie dla tych osób powinniśmy przygotować materiał drukowany, który pozwoli im się zapoznać z projektem w bardziej klasyczny sposób. Warto także w prezentacji pokazać współpracowników, którzy biorą udział w projekcie. Uwiarygodni to nasze działania i wzbudzi pozytywne emocje. Dobór kanałów komunikacyjnych to z jednej strony sztuka, a z drugiej kalkulacja. Najważniejsze jest dobre rozpoznanie grupy, do jakiej kierujemy przekaz, dobranie odpowiedniego języka i argumentów oraz zadbanie o różnorodność kanałów. 10 UCZYĆ ŁATWIEJ - jesień

8 SKUTECZNA KOMUNIKACJA Sztuka debaty publiczna przestała być czymś ekskluzywnym. I tak po prawdzie nie znasz dnia ani debata godziny, kiedy padnie na Ciebie 1. Tak zaczyna Piotr Legutko swój poradnik, podręcznik czy, jak sam określa, pamiętnik znaleziony w telewizyjnym studio, namawiając do doskonalenia umiejętności i kompetencji niezbędnych do udziału w debacie. Te same umiejętności wykorzystywać można w dyskusjach i negocjacjach. Formy debat, metody dyskusji i techniki negocjacji stanowić mogą przygotowanie uczniów do aktywności i społecznego dialogu. Zgodnie z tradycją grecką, która zakłada równość partnerów biorących udział w dyskusji, przez udział ten dokonuje się samoutwierdzenie człowieka jako istoty autonomicznej i rozumnej 2. Szkolne debatowanie może stać się nie tylko świetnym treningiem oratorstwa, ale i szansą na nauczenie się zasad prowadzenia kulturalnej dyskusji. Ucząc zachowania podczas publicznych wystąpień, technik prowadzenia dyskusji grupowej i przyjmowania informacji zwrotnych, budzimy w uczniach poczucie szacunku dla odmienności partnera. Autorki Przewodnika po metodach aktywizujących nazywają debatę dobrą metodą prowadzenia rozmów na trudne tematy 3. Dzięki tej metodzie uczniowie będą gotowi do efektywnego współdziałania w zespole oraz podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji. Na początek... Czas zacząć publicznie rozmawiać Ada Maria Kurtycz Zacznijmy od dyskusji, czyli wymiany zdań na określony temat, podczas której uczniowie prezentują odmienne poglądy. Na lekcjach wychowawczych, na lekcjach wiedzy o kulturze czy języka polskiego mamy ku temu wiele okazji. Gdy spodziewamy się burzliwego przebiegu dyskusji, warto wprowadzić dyskusję moderowaną i moderatora (facylitatora), osobę neutralną, odpowiedzialną za jej tok. W szkolnej praktyce ciekawa może się okazać dyskusja panelowa, która polega na tym, że grupa uczniów, występując w roli ekspertów różnych dyscyplin naukowych, przedstawia zagadnienie z punktu widzenia swojej dziedziny. Tą dyskusją również kieruje moderator, który określa problem będący przedmiotem sporu i dobiera uczestników. Dyskusja panelowa może przebiegać w trzech etapach: dyskusja w ramach grupy panelowej, dyskusja i pytania obserwatorów oraz odpowiedzi na pytania słuchaczy. Funkcja moderatora polega na tym, że nie podsumowuje on dyskusji, a jedynie zestawia poglądy i argumenty dla poparcia lub obalenia tezy. Debata w szkole Debata to sformalizowana dyskusja na dany temat, najczęściej w większym gronie osób, dotycząca wyboru najlepszego rozwiązania omawianego problemu. P. Legutko porównuje ją do swoistego widowiska, rozprawy sądowej, sportowej rywalizacji i przedstawienia teatralnego. Debata jest spektaklem, w którym nikt nie chce zostać przez widownię uznanym za czarny charakter. I grą, w której trzeba pokazać sportową klasę, by przekonać do siebie publiczność 4. W szkole, szczególnie na języku polskim, wykorzystujemy często debatę oksfordzką. Polega ona na tym, że spierają się dwa zespoły, z których jeden broni tezy postawionej w tytule debaty, drugi zaś stara się tę tezę obalić. Przykład tezy, propozycji do odrzucenia dla opozycji może zrodzić się przy omawianiu właściwie każdego kluczowego problemu czy tekstu kulturowego, na przykład: Rewolucja ( ) jest to konieczność, wyższa ponad wszystko. Jest to prawo moralne S. Żeromski. (Przy cyklu lekcji na temat Nie-boskiej komedii Z. Krasińskiego, Szewców St.I. Witkiewicza, Przedwiośnia S. Żeromskiego). Wzajemne oszukiwanie bohaterów noweli B. Prusa Kamizelka to świadectwo wartości niezbędnych w udanym małżeństwie. Uczniowie przygotowując się do debaty, mogą wykazać się wiedzą, celnym ripostowaniem, refleksem, zrobić dobre wrażenie na publiczności, która oceniając siłę argumentów i sposób ich prezentowania, wydaje werdykt. Z praktyki polonistycznej wiem, że debata oksfordzka zniechęca tendencyjnością, bo uczestnikom przychodzi bronić racji, których w rzeczywistości nie podzielają i które prywatnie kwestionują. Ale z kolei ta forma jest według P. Legutki szansą na doskonalenie talentów oratorskich, trudnej sztuki empatii, a także dystansu wobec siebie, wobec swych emocji, uprzedzeń, nawyków, które bardzo często przeszkadzają w spokojnej, racjonalnej argumentacji 5. Warunki udanej debaty Udana debata opiera się na czterech etapach: przygotowanie bowiem musimy ustalić z uczestnikami zasady, właściwie sformułować i przedstawić tezę, przygotować do obrony przedstawicieli dwóch przeciwstawnych stanowisk, wylosować te stanowiska, powołać moderatora i jurorów; przeprowadzenie debaty tu ważne są: strategia, linia, typy argumentów i kontrargumentów oraz dowody; zakończenie wskazanie przez jurorów zwycięzców; podsumowanie i ocena debaty omówienie kluczowych momentów debaty i określenie korzyści z jej przeprowadzenia. P. Legutko podkreśla rolę moderatora debaty, który stoi na straży dyskusji. Porównuje go do regulującego ruch policjanta, sędziego odgwizdującego faule lub udzielającego głosu na sali rozpraw. Mówię moderator, myślę opanowanie, powściągliwość, umiarkowanie, właściwa miara 6. Przygotowujące się do debaty strony muszą wykazać się zrozumieniem tezy i wziąć pod uwagę różne jej aspekty, opracować strategię i linię argumentacji zgodnie z zasadą foritori (od najsilniejszego argumentu) oraz przewidzieć strategię przeciwnika. Siłę argumentów i kontrargumentów debatujący muszą budować na sądach autorytetów oraz przykładach znanych uczestnikom. Cenną umiejętnością jest antycypacja polegająca na uprzedzaniu argumentami działań przeciwnej drużyny. Pomocną lekturą dla osób przygotowujących się do debat może okazać się zawierająca 38 forteli stosowanych w dyskusjach Erystyka. Sztuka prowadzenia sporów A. Schopenhauera 7. Niemiecki filozof podkreśla rolę argumentacji w dialektyce erystycznej. Debatujący mogą z całego arsenału argumentów sięgać po te, które są skierowane do słuchaczy, odnoszą się do spraw ich dotyczących, do nieznajomości problemu po stronie oponentów, do oczywistych faktów i strachu, ale też do poczucia humoru. Wartością debat oksfordzkich jest limit czasu, którego nie wolno żadnej ze stron przekroczyć. Ten warunek narzuca dyscyplinę słowa, wyznacza to, co i jak mówią debatujący. Na koniec kilka niezbędnych wskazówek dla uczniów przygotowujących się do szkolnych debat: 1. Pamiętaj, że pierwsze wrażenie jest najważniejsze. 2. Unikaj wyrażania skrajnych sądów. 3. Zrób wszystko, żeby utrzymać kontakt z adwersarzami, używając właściwych zwrotów. 4. Postaraj się wykorzystać humor. 5. Naucz się przewidywać argumenty przeciwnika. 6. Popracuj nad właściwą dykcją i modulacją głosu. 7. Wprowadzaj do swoich wypowiedzi celowe pauzy. 8. Umiejętnie operuj mimiką i gestykulacją. 9. Postaraj się zrobić wrażenie swobodnego i pewnego siebie. 10. Zadbaj o efekt końcowy. Do wymienionych zasad (umiejętności) P. Legutko dodaje samokontrolę, zalecając umiar i stosowność: trzeba zdiagnozować we własnym zachowaniu wszystkie efekty uboczne, zakłócające komunikację 8. Podkreśla także wagę umiejętności słuchania, zasadę szlachetnego minimalizmu w przemawianiu, poddanie się prądowi debaty, elegancję języka, odwoływanie się do doświadczeń publiczności oraz barwną argumentację. Przyglądając się moim debatującym uczniom, miałam nieodparte wrażenie, że znakomicie wpisują się w typologię ról i postaw P. Legutki: CZARODZIEJA, NARCYZA, MĘDRCA, TECHNO- KRATY, TREFNISIA, IRONISTY, EGZEKUTORA, ŚLEDCZEGO czy TERAPEUTY. I to właśnie ze względu na emocjonalne zaangażowanie uczniów w debaty trzeba ich przygotować do ostatniego etapu podsumowania i oceny. Tu najważniejsza jest rola nauczyciela, opiekuna debat. Oczywiście, wszyscy w debacie chcą być górą, bo nikt nie lubi przegrywać. Dlatego przekazuję im receptę D.J. Schwartza: Unikając gry Jestem górą pokazujesz, że nie brak ci wiary we własne siły (...). Istnieje tylko jeden sposób zwyciężenia w tej grze. Nie graj w nią. Jestem górą to gra dobra dla dzieci 9. Rzadziej w szkolnej praktyce wykorzystujemy debatę amerykańską, częściej bywamy jej obserwatorami jako telewidzowie. To daje okazję do analizy sposobu formułowania pytań przez prowadzącego i umiejętności moderowania przez niego dyskusji, bowiem to właśnie od jego przygotowania, tematycznego precyzowania pytań, ich równoległego adresowania do uczestników debaty i udzielania im głosu zależy przebieg debaty amerykańskiej. Każda z tych form, dyskusja moderowana i panelowa, debata oksfordzka i amerykańska to metody, które warto wprowadzać do szkoły. Zgódźmy się co do jednego czas zacząć ze sobą publicznie rozmawiać. Nie jest dziś w modzie szacunek dla adwersarza. Nie ma woli, by poważnie traktować jego racje. Zamiast ( ) kreować pozytywne wzorce, spierać się i pięknie różnić, coraz częściej unikamy debat. A przecież dają one niepowtarzalną szansę spotkania się, poznania, może nawet zrozumienia, które wcale nie musi oznaczać uznania sensowności cudzych argumentów. 10 PRZYPISY: 1 P. Legutko, Sztuka debaty czyli jak się nie dać, Wydawnictwo WAM, Kraków 2009, s K. Najder-Stefaniak, O komunikowaniu z perspektywy etyki, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2009, s E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owaczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Zakład Wydawniczy SFS, Kielce 2000, s P. Legutko, Sztuka debaty czyli jak się nie dać, Wydawnictwo WAM, Kraków 2009, s Ibidem, s Ibidem, s A. Schopenhauer, Erystyka. Sztuka prowadzenia sporów, Wydawnictwo Helion, Gliwice P. Legutko, Sztuka debaty czyli jak się nie dać, Wydawnictwo WAM, Kraków 2009, s D.J. Schwartz, Magia myślenia kategoriami sukcesu, Wydawnictwo MEDIUM, Warszawa 2001, s P. Legutko, Sztuka debaty czyli jak się nie dać, Wydawnictwo WAM, Kraków 2009, s UCZYĆ ŁATWIEJ - jesień

9 SKUTECZNA KOMUNIKACJA Jak cię widzą... Prezentacja i autoprezentacja Przyglądając się od kilku lat maturzystom prezentującym wyniki swoich rocznych przygotowań do egzaminu ustnego z języka polskiego, odczuwam (jak wielu polonistów) pogłębiającą się frustrację z powodu braku świadomości zdających, że oto zaprzepaszczają okazję do tworzenia swego pozytywnego wizerunku. Nauczyciele jednak nie rozdzierają szat z powodu narastających problemów związanych z przygotowaniami do tego egzaminu, ale ustawicznie szukają rozwiązań i możliwości poprawy sytuacji, traktując tę pracę jako doskonały sposób na budowanie systemu wartości swoich uczniów. Przemówienia i prezentacje to formy komunikacji interpersonalnej realizowane w szkole na poziomie treści i relacji. Dziś kreowanie pozytywnego wizerunku przez wszystkich i wszędzie zmusza do wprowadzenia zasad prezentacji do edukacji na wszystkich poziomach. Kształcąc umiejętności i postawy uczniów, dążymy do tego, by skutecznie docierali do odbiorców, potrafili sobą zainteresować, prowokowali do stawiania pytań. Zachęcam do posługiwania się w tej pracy wskazówkami trenera personalnego, Miłosza Brzezińskiego, zabawnie i przystępnie wprowadzającego w podstawy technik wpływu 1. Ci nauczyciele, którzy mają świadomość, że 55 proc. informacji dociera za pomocą środków pozawerbalnych, 38 proc. za sprawą brzmienia głosu, a tylko 7 proc. znaczenia danej wiadomości dotyczy treści, w swoich przekazach dbają o stosowny wygląd, umiejętność operowania przestrzenią, mowę ciała, stosowność stylu i adekwatne do miejsca słownictwo. Pomóżmy uczniom w budowaniu image u Przygotowanie uczniów do prezentacji zaczynam już w klasie pierwszej, zapraszając ich na pokaz najlepszych maturalnych wystąpień. Z niekłamaną satysfakcją obserwuję obie strony maturzystów, odprężonych i swobodnych, bo wiedzą, że prezentują młodszym kolegom pracę ocenioną na 100 proc. i pierwszoklasistów, zasłuchanych, refleksyjnych, myślących zapewne: co mógłbym zrobić, żeby wypaść tak dobrze? Prosząc uczniów, by sobie wyobrazili, jak sami korzystają z modelowej umiejętności, podaję pod rozwagę następujące kwestie: W jaki sposób autor prezentacji zdobył i utrzymał uwagę słuchaczy? Jaki cel wydaje się realizować? Jakie przekonania i wartości wyraża? Jakie wzorce językowe stosuje? Jakie niewerbalne zachowania wpływają na skuteczność jego przekazu? Mówiąc o wartościach tego egzaminu, uczniowie wymieniają: dużą wiedzę, swobodę jej prezentowania, kompetencje i rzetelność przygotowania, doskonały język i funkcjonalną mowę ciała, znakomite opanowanie, przemyślane posługiwanie się materiałami pomocniczymi. Dostrzegają konkretną umiejętność, którą chcą odtworzyć. Świadczy to o tym, że i najmłodszym uczniom zależy, by być dobrze ocenianymi i postrzeganymi przez innych. Tu zaczyna się rola nauczyciela, który może wskazywać im wizualne i niewizualne składniki Ada Maria Kurtycz pozytywnego wizerunku, bowiem na egzaminie prezentują nie tylko materiał określony zakresem prezentacji, ale także siebie. Powinni więc wiedzieć, w jaki sposób przygotować się do przedstawienia treści oraz znać techniki skutecznego przekazu. Prowokujmy więc uczniów do przemyślenia różnych sposobów ujęcia tematu, a także zastanawiania się nad formą przedstawienia treści. Praca nauczyciela, który chce pomóc uczniom w budowaniu image u, wymaga od niego samego umiejętności autoprezentacji. Uczniowie chcą, by uczyli ich nauczyciele profesjonalni, mający rzetelną wiedzę, otwarci na dialog. M. Brzeziński podaje siedem zasad PR-u, które z powodzeniem odnieść można do nauczyciela, chcącego być ekspertem w swojej dziedzinie: 1. Postawa ciała i wygląd. 2. Uśmiech. 3. Częste używanie słów: umiem, potrafię, nauczyłem się, chcę. 4. Zapamiętywanie imion. 5. Wysyłanie komunikatów wspierających. 6. Operowanie właściwą strefą gestykulacji (powyżej obojczyków), która znamionuje charyzmę, entuzjazm, moc, siłę i energię. 7. Indywidualność reguła zapamiętywania wyjątkowych informacji na temat rozmówcy. Brzeziński przywołuje jeszcze jedną zasadę, nazywając ją zasadą zero. Według niego jest to ciekawa osobowość 2. Główne grzechy szkolnych prezentacji Nieudane prezentacje wynikają z braku przekonania i utożsamiania się z przekazywanymi treściami. Od zaangażowania i pasji prezentowania zależą wpływ i skuteczność wystąpienia. Autor przekazu, tak jak sprzedawca, musi być przekonany do produktu, który sprzedaje odbiorcy. Częstym powodem niepowodzeń autorów prezentacji jest brak umiejętności decentracji słuchaczy. Zdarza się, że w trakcie rozmowy uczeń słyszy od egzaminatora: ja bym inaczej sformułował tezę, ja bym tak nie powiedział. Tymczasem rolą odbiorcy, egzaminatora jest przyjęcie perspektywy mówiącego, ocena jego koncepcji badawczej, argumentów i wniosków, a nie tego, czego uczeń nie przygotował. Na drodze efektywnej szkolnej prezentacji pojawić się mogą zewnętrzne bariery komunikacyjne i utrudnienia percepcyjne, takie jak hałas na korytarzu i za oknem, niewyraźna artykulacja prezentującego czy dekoncentrujące zachowania odbiorcy. Uczniowie skarżą się też na wybiórczość uwagi słuchaczy, którzy nie skupiają się na całości wypowiedzi, tylko na pojedynczych argumentach i wnioskach. Do wewnętrznych barier komunikacyjnych egzaminatorzy zaliczają odchodzenie od tematu i zasadniczej, logicznej linii argumentacyjnej oraz świadome i nieświadome blokady językowe. Tak więc, żeby prezentacja była skuteczna, jej autor musi zdawać sobie sprawę z istnienia barier komunikacyjnych. Co? Przygotowanie uczniów do prezentacji maturalnej trzeba zaczynać od zachęcenia do wyboru tematu, który jest im w jakimś sensie bliski. Rzecz dotyczy treści przekazywanych informacji. Słuchający musi mieć wrażenie, że prezentacja jest przygotowana dla niego i jest rzetelna. Prezentacja treści zaczyna się już na poziomie tezy lub hipotezy, czyli podstawowego komunikatu docierającego do odbiorcy. Częstym błędem jest formułowanie tezy za pomocą sloganów i frazesów. Tezy uczniowskich prezentacji rzadko mają charakter badawczy, jeśli już są stwierdzeniami, to bardzo oczywistymi. Przekazywane treści autor prezentacji musi zagospodarować w limicie czasu i słów. To często sprawia trudność uczniom ambitnym, rzetelnie przygotowującym prezentację przez kilka miesięcy, gdyż muszą podjąć decyzję co do sposobu ujęcia problemu, dokonać selekcji, zrezygnować z części zgromadzonego materiału i zweryfikować przygotowane materiały pomocnicze. Jak? Nauczyciel powinien wspierać przygotowanie szkolnych prezentacji, motywować, wskazywać dobre wzorce i błędy, których należy unikać. Uczeń musi być przekonany, że prezentacja na egzaminie to okazja do popisania się wiedzą, a także pokazania własnego wizerunku, talentu i umiejętności. Czasem obserwujemy, że rzetelnie zdobyta wiedza ucznia nie idzie w parze z umiejętnością przekazywania jej innym. Przygotowania do wystąpienia powinny więc stać się treningiem konstruktywnej autoprezentacji, pomóc uczniowi wyeksponować istotne treści, unikać kwestii drugorzędnych, radzić sobie ze stresem, efektywnie wykorzystywać komunikację niewerbalną. Ułatwieniem w przygotowaniu prezentacji jest stworzenie ramowego planu. Na tym etapie proponuję posłużenie się notatką nielinearną wg techniki T. Buzana, czyli mapą myśli (ang. mindmapping). Wartość tej metody polega na zmniejszaniu uczucia stresu, uruchamianiu asocjacyjnego mechanizmu pamięci, pobudzaniu kreatywności, kontroli procesu analitycznego i twórczego, a w efekcie na stworzeniu spójnej i uporządkowanej prezentacji. Następny etap to przygotowanie wizualnych materiałów pomocniczych (slajdy, handouty, folie prezentacyjne, plansze, prezentacje multimedialne). Materiały ilustracyjne dodatkowo angażują słuchaczy, przybliżają treści, uatrakcyjniają przemówienie. Konieczna jest tu jednak trafna ocena własnej umiejętności korzystania z takich materiałów. Kto? Wielu egzaminatorów ceni prezentację jako formę matury ustnej dlatego, że ma okazję usłyszeć dobrych mówców. Autor dobrej i przemyślanej prezentacji wykaże, że potrafi pracować ze źródłami z zakresu literatury podmiotu, dopełniając je literaturą przedmiotu, a także porządkować prezentację tak, by postawiona teza czy problem zostały logicznie wyjaśnione. Dobry mówca jest rozważny, dostrzega odbiorcę, konsekwentnie i logicznie realizuje temat, posługując się adekwatnym do niego językiem. Jest entuzjastą tematu, powtarza wiodący wątek, w umiarkowany sposób personalizuje swoje przemówienie, zwracając się w należyty sposób do słuchaczy. Przedstawianie siebie, czyli sztuka autoprezentacji Tej sztuki uczymy młodzież na co dzień, prezentując swoje umiejętności komunikacji werbalnej, odbioru przekazów uczniowskich, empatycznego słuchania i wykorzystywania kodów niewerbalnych. Bardzo ważna jest otwartość i bezpośredniość nauczyciela wyrażana w kontakcie wzrokowym, uśmiechu, przejawach dobrego humoru, przyjaznej postawie ciała i mimice. Nauczyciel powinien posiąść umiejętność korelacji przekazu werbalnego z niewerbalnym, gestów ze słowami, których używa. Nasza własna osobowość i zachowanie wobec uczniów mogą stać się silną motywacją do doskonalenia tych cech, dzięki którym oni sami staną się przekonującym wzorem osobowym. Bibliografia: Bocheńska K., Sztuka retoryki uczeń w roli mówcy, WSiP, Warszawa Brzeziński M., Pracować i nie zwariować, Wydawnictwo W.A.B, Warszawa Campbel M.G., Jak przygotować profesjonalną prezentację, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska, Kraków Kuziak M., Jak mówić, rozmawiać, przemawiać?, Wydawnictwo ParkEdukacja, Bielsko Biała Kuziak M., Sztuka mówienia: poradnik praktyczny, Wydawnictwo ParkEdukacja, Warszawa Miyata C., Mów śmiało!: ćwiczenia przygotowujące uczniów do wystąpień przed publicznością, Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdańsk Sanders T., Jak być lubianym: bądź sympatyczny i zrealizuj marzenia, Wydawnictwo Jacek Santorski, & Co Agencja Wydawnicza, Warszawa PRZYPISY: 1 M. Brzeziński, Pracować i nie zwariować, Wydawnictwo W.A.B, Warszawa Ibidem, s UCZYĆ ŁATWIEJ - jesień

10 SKUTECZNA KOMUNIKACJA Komunikacja w edukacji Edukacja poprzez komunikację Katarzyna Bocheńska-Włostowska Edukowanie wymaga wielu kompetencji, pośród których kluczowe wydaje się być komunikowanie społeczne, łączące w sobie wiele dziedzin i drobniejszych dyscyplin. Komunikowanie, czyli Definiując kluczowy termin, możemy uznać, że komunikacja to proces porozumiewania oparty na zależnościach między nadawcą a odbiorcą 1. Warto także podkreślić, że dotyczy on porozumiewania się jednostek, grup lub instytucji. Jego celem Wykres nr 1. Piramida komunikacyjna jest wymiana myśli, dzielenie się wiedzą, informacjami i ideami. S.W. Littlejohn zauważył 2, że do zdefiniowania komunikacji wykorzystywano wielokrotnie takie terminy jak: mowa, proces, transmisja, kanał itd. L.R. Frey, C.H. Botan, G.L. Kreps podkreślili zaś, że komunikacja należy do procesów organizowania wiadomości, których celem jest stworzenie znaczenia. Przy takim założeniu podstawowymi terminami stały się: wiadomość, organizowanie i znaczenie. Analizując cele stawiane przed procesem komunikowania, należy zaznaczyć, że nie da się raz na zawsze ustalić wszystkich jego zadań. Jesteśmy jednak w stanie stworzyć w miarę wyczerpujący wykaz celów przypisywanych nadawaniu i odbieraniu komunikatów. Co osiągamy dzięki komunikowaniu? Z całą pewnością informujemy, perswadujemy, nakazujemy, stymulujemy kontakt komunikacyjny, wyrażamy siebie. Chęć osiągnięcia poszczególnych zadań pociąga za sobą wykorzystanie rozmaitych środków i narzędzi. Samo komunikowanie zaś może się odbywać na kilku płaszczyznach. Wymienione na wykresie nr 1. poziomy wskazują na charakter, zasięg, formułę i uczestników komunikowania. Komunikując się na wymienionych piętrach, dostosowujemy język, środki, określamy cel, używamy innych strategii. Na co dzień wsłuchujemy się w sygnały, jakie wysyła nasze ciało. Ból, głód, zmęczenie to komunikaty nadawane do naszego ośrodka nerwowego, nazywamy je komunikowaniem intrapersonalnym. Odbieramy je i odpowiadamy określonym zachowaniem. Podstawą każdego komunikowania jest zjawisko komunikacji interpersonalnej. Życie w grupie (rodzinie, plemieniu itd.) stało się podstawą do wytworzenia komunikowania grupowego, które musi uwzględniać potrzeby i oczekiwania kilku osób. W grupie wytwarzają się określone hierarchie, a proces komunikacyjny nabywa nowych elementów. Jakość takiego wewnątrzgrupowego komunikowania zależy m.in. od tego, czy grupa stanowi zespół nieformalny, czy też jest to zespół osób spotykających się ze sobą każdego dnia i pracujących na wspólny sukces. Ludzie, którzy spędzają ze sobą sporo czasu, rozwijają niewerbalne sposoby porozumiewania. Podobnie przedstawia się komunikowanie międzygrupowe. Tu w interakcję wchodzą różne grupy. Podstawową cechą komunikowania organizacyjnego jest sformalizowanie komunikatów. Jednym z najnowszych jest komunikowanie masowe. W XXI wieku media zajmują procentowo najwięcej miejsca w komunikacji. Skróciły odległości, udostępniły informacje, powieliły komunikaty, wykreowały swój własny język, oddziałujący na kilka zmysłów jednocześnie, przez co zmusiły do nabycia nowych kompetencji. Zmieniła się także dynamika oraz charakter interakcyjności. Znaleźliśmy się w środowisku posługującym się coraz częściej obrazem i znakiem. Aby zdać sobie sprawę z tego, jak dalece jesteśmy uwikłani w ten poziom komunikowania, wystarczy się przyjrzeć danym statystycznym (patrz: wykres nr 2). Technologia w komunikacji i edukacji formalnej i nieformalnej Osoba pracująca zawodowo podlega obowiązkowi ustawicznego i wielokierunkowego kształcenia. Co z tego, że w zasięgu ręki mamy komputer, Internet, telefon komórkowy i szereg innych urządzeń, jeśli nie zechcemy ich funkcjonalnie i z pożytkiem dla naszego rozwoju intelektualnego wykorzystać. Korzystanie z dostępnych tematycznych i branżowych portali internetowych to nie tylko umiejętne wpisanie adresu. Komunikowanie synchroniczne i asynchroniczne możliwe w tym zakresie oczekuje m.in. od nauczycieli rozumienia języka nadawcy, umiejętnego zabierania głosu, a więc tworzenia komunikatów medialnych. Komunikowanie z udziałem technologii komunikacyjnych, to inny sposób nadawania i odbierania komunikatów. Nie przenosimy tu wprost schematów komunikacyjnych z kontaktów bezpośrednich. E-biuletyny 3 nauczą nas, poza dostarczaniem nowości, dyscypliny słowa i tworzenia tekstu według piramidy odwróconej informacji. Warto na takich tekstach zrobić z uczniami ćwiczenia dekompozycyjne. Pozwoli nam to poznać zasady pisania leadów, dobierania tematycznie różnych informacji czy stosowania klamry kompozycyjnej. Jest to także świetne narzędzie promocji dla placówek dydaktycznych. W komunikowaniu z udziałem technologii musimy pamiętać, że statyczne dokumenty zamknięte w postaci PDF powoli odchodzą do lamusa. Nastaje czas lekcji wideo, transmisji na żywo, wideo i audio podcastów. Uczestnictwo w tym komunikowaniu wymagać będzie nowych kompetencji nie tylko znajomości odpowiednich programów, ale i przemawiania, narracji radiowej, gatunków dziennikarskich, zachowania przed kamerą, fotografii, budowania wizerunku, bon tonu mediów, przekazu medialnego. Kontakty ze swoim środowiskiem, te prywatne i zawodowe, coraz częściej podtrzymujemy za pomocą komunikatorów internetowych, portali społecznościowych i na forach dyskusyjnych także dla nich jest miejsce w edukacji, choćby w postaci tworzenia nowej jakości komunikowania oraz tworzenia kolejnych form edutainment. Godne uwagi są tworzone przez nauczycieli strony tematyczne WWW oraz blogi. Są to świetne miejsca na prezentację nowych ujęć wybranych problemów i inspirowanie innych do poszukiwań merytorycznych. Ci, którzy sięgają po Moodle opanowują kolejny stopień wtajemniczenia w telekomunikowaniu. Nowy język przekazu tworzymy, wykorzystując w edukacji np. telefony komórkowe i aparaty fotograficzne. Urządzenia te dają ogromne możliwości w pobudzaniu do interpretowania świata, aktywnego dochodzenia do wiedzy oraz jej odwzorowywania. Nastaje też czas e-korepetycji odbywanych w czasie rzeczywistym, mądrego uczenia z udziałem gier komputerowych oraz internetowych telewizji edukacyjnych. Bariery, mury, zapory Żaden proces ani działanie nie jest pozbawione błędów. W rozmowie z drugim człowiekiem bywa niestety tak, że to, co nam się wydaje naturalne i normalne, podyktowane dobrymi intencjami, nie zawsze tak zostaje odebrane. Zdarza się, że życzliwe słowa wypowiadamy nieodpowiednim tonem, co powoduje, że rezultat dialogu nas nie zadowala. Wchodząc w interakcje, powinniśmy się przypatrywać komunikowaniu werbalnemu i niewerbalnemu, zarówno z punktu widzenia nadawcy, jak i odbiorcy. Często żyjemy w przekonaniu, że mając dobre intencje, nie musimy zważać na całą resztę, a więc forma przestaje być taka istotna. Nic bardziej mylnego. Tajemnicą poliszynela jest to, że mamy kłopoty ze słuchaniem. Przeszkadza nam w tym procesie wiele czynników. Niezwykle uciążliwe bywają czynniki fizyczne, np. temperatura, światło czy otoczenie. Każdy z uczestników procesu komunikacji wie doskonale, że wszystkie skrajne warunki same przez się wykluczają dialog. Podobnie rzecz się ma z niedopasowaniem tematu do sytuacji. Kolejną grupę stanowią czynniki kulturowe. Naruszenie tabu, nieposzanowanie wartości i symboli skutkuje prawie zawsze zaniechaniem dialogu lub konfliktem. Zakłócać komunikację mogą również trudne do wyeliminowania tzw. czynniki psychologiczne. Nastawienie do Wykres nr 2. Jak często używa Pan/Pani Internetu do? Źródło: Opracowanie własne. określonej sytuacji, uprzedzenia do osób uniemożliwiają konstruktywne porozumiewanie. Mając świadomość występowania takich przeszkód, powinniśmy zadbać o ich usunięcie, a najlepiej zapobiec ich pojawieniu się w środowisku komunikacyjnym. W programowaniu neurolingwistycznym mówi się o tzw. systemach prezentacji. Od tego, który z kanałów percepcyjnych preferujemy (zmysł wzroku, węchu i smaku), zależy forma i jakość naszego porozumiewania. Osoby faworyzujące konkretny zmysł muszą dążyć do zharmonizowania bodźców, tak by komunikacja przebiegała zadowalająco. Kolejną płaszczyzną, na której może dojść do zablokowania komunikacji, jest werbalna i niewerbalna forma ekspresji. Od doboru słów, zastosowanej gramatyki, wyrazistości gestów, mimiki twarzy zależy rezultat rozmowy. Aby zablokować dialog, wystarczy zlekceważyć rolę kontaktu wzrokowego. Większość ludzi nie wierzy osobom 16 UCZYĆ ŁATWIEJ - jesień

11 E-DUKACJA unikającym spojrzeń i nie lubi z nimi rozmawiać, bo budzą one w nas wątpliwości. A co ze słowami? Jak one mogą zerwać nić porozumienia? Do grupy głównych uchybień należy tzw. nadmierna generalizacja: Ty zawsze zapominasz o moich urodzinach, Ciągle liczysz tylko na mnie. Stwierdzenie zawsze jest przykładem oskarżającego uogólnienia. W kontaktach część przestrzeni komunikacyjnej zajmuje komunikowanie z udziałem stereotypów. Łatwiej nam osądzać, oskarżać, niż przypatrywać się problemowi wnikliwie i dociekać przyczyn. Trudno wówczas o budowanie porozumienia. Komunikacja wymaga zarówno umiejętności, jak i chęci. Gdy edukujemy się z udziałem mediów, niezbędne jest wyważenie formy i treści, aby zapobiec przerostowi któregoś z elementów. Podsumowanie Czy jako nauczyciele naprawdę musimy wiedzieć aż tyle o komunikowaniu oraz korzystać z komunikowania z użyciem technologii? Czy będziemy gorsi, jeśli nie staniemy się uczestnikami czatów i czytelnikami e-biuletynów, uczestnikami e-learningu? Na pierwsze pytanie odpowiedź brzmi: TAK. W przeciwnym razie będziemy jak słoń w składzie porcelany. Na drugie pytanie odpowiem: NIE, ale musimy pamiętać, że nauczanie to także dialog międzypokoleniowy, a ten będzie możliwy z młodymi ludźmi operującymi narzędziami telekomunikacji tylko wówczas, kiedy sami tę sztukę opanujemy. PRZYPISY: 1 Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego z 1988 r. podaje: komunikacja technika transportu i łączności; szlaki, środki łączności; łączność, przekazywanie wiadomości, myśli; cybernetyczna technika przenoszenia informacji między układami technicznymi. Komunikowanie pochodzi od łacińskiego czasownika communico, communicare (uczynić wspólnym, połączyć, udzielić komuś wiadomości, naradzać się, patrz: Słownik łacińsko-polski, oprac. K. Kumaniecki, PWN, Warszawa 1973, s. 101). 2 S.W. Littlejohn, K.A. Foss, Theories of Human Communications, CA: Wadsworth, Belmont Warte uwagi e-biuletyny to: E-biuletyn o nowoczesnej edukacji wydawany przez PWN i Edu News oraz e-edukacja Wydawnictwa Verlag Dashofer. Cyfrowe zasoby edukacyjne Wygodne narzędzia wyszukiwania Kamil Śliwowski Technologiczna rewolucja sprawia, że coraz ważniejsze stają się umiejętności korzystania z nowych urządzeń i serwisów. Zmiany trafiają także do szkół, kreując nowy model edukacji, w którym z jednej strony uczniowie niekiedy wiedzą o przedmiocie nauczania więcej od nauczycieli, a z drugiej te przedmioty (technologie i wiedza) są wielką szansą edukacyjną, pozostającą na wyciągnięcie ręki. Wspólne działanie obu zainteresowanych stron może uczynić polską szkołę miejscem nowoczesnej wymiany wiedzy. Kolaże Papier, klej, nożyczki, gazety i ksero... Brzmi znajomo? Tak powstaje do dziś wiele pomocy naukowych od klasówek po szkolne infografiki. Wciąż niewiele przy ich tworzeniu rozwiązań, jakie daje Internet narzędzie, które zmieści każdy materiał, pomoże złożyć go w całość, a na koniec wyśle uczniom wszystko mailem lub wydrukuje. Dlaczego nauczyciel, który przecież nie od dziś korzysta z nowych technologii, tak rzadko wykorzystuje je w swojej pracy? Czy dlatego, że w sytuacji, gdy przygotowanie materiałów (tak samo, jak papierowych) wymaga czasu, a do starszych metod jesteśmy przyzwyczajeni, wolimy wybrać te, w których czujemy się bezpieczniej? Tymczasem zasoby edukacyjne w Internecie należy rozpatrywać znacznie szerzej niż w przypadku tradycyjnych pomocy naukowych. Wykład z pokazem eksperymentów fizycznych zarejestrowany na amerykańskiej uczelni dostępny w sieci (np. na YouTubeEdu specjalnej wersji popularnego YouTube dla materiałów dostarczanych przez wyższe uczelnie 1 ) może posłużyć uczniom natychmiast po jego publikacji, pomóc w nauce języka obcego albo zastąpić konieczność przeczytania nudnego fragmentu z podręcznika. Dzięki opcji dodawania napisów do filmów 2 na YouTube, można wspólnie uczyć się tłumaczenia lub przygotować je dla uczniów przed lekcjami. To świetny przykład tego, jak aktywnie podchodzić do każdego serwisu internetowego. Ale takich możliwości jest znacznie więcej. Wyszukiwanie Znaczenie tego słowa, dzięki technologicznemu postępowi, ulega ogromnemu przeobrażeniu. Dziś stało się ono prawie tożsame z czynnością dokonywaną wyłącznie w Internecie. Mało kto jednak jest świadomy, że każda wyszukiwarka internetowa podczas kliknięcia szukaj, po wpisaniu interesującego nas zapytania, podejmuje za nas kilkanaście, jeśli nie kilkadziesiąt decyzji, które za kilka milisekund zaważą na precyzji otrzymanych wyników. Każda z tych wyszukiwarek oferuje w bardzo łatwy sposób, dosłownie za pomocą kilku kliknięć, precyzowanie zapytania. Zwykle wystarczy przejść do zakładki wyszukiwania zaawansowanego i ustawić klika prostych opcji, by zawęzić wyniki wyszukiwania do bardziej odpowiadających naszym potrzebom. Możemy w ten sposób, na przykład, wyszukiwać tylko materiały zawierające jedno z kilku wybranych słów (np. synonimów) lub wyszukać dokładny fragment (podajemy wówczas zapytania w cudzysłowie). Możemy także szukać materiałów w interesującym nas języku lub posiadających określone zezwolenia użycia (np. na licencjach Creative Commons). Ogrom materiałów graficznych i zdjęć dostępnych w Internecie oraz ułatwienia, jakie dają nam wyszukiwarki, zachęcają do wykorzystywania ich w szkole i nauce. Jednak, o czym łatwo zapomnieć, każde zdjęcie, obrazek, grafika, muzyka czy materiał video do kogoś należą i ten ktoś ma prawo nie życzyć sobie, by jego praca lub własność były szeroko dostępne i wykorzystywane. Jednocześnie coraz częściej można znaleźć autorów, którzy chętnie udostępniają swoje prace innym bez żadnych ograniczeń. Aby uniknąć problemów związanych z prawem i nie ograniczać się wyłącznie do własnej twórczości, warto zapoznać się z możliwościami, jakie dają nam otwarte archiwa. Najprostszym sposobem na wyszukiwanie udostępnionych do darmowego użytku i rozpowszechnia prac, jest skorzystanie z zaawansowanego wyszukiwania, np. w Google lub Yahoo Search. Obok podstawowego okienka wyszukiwarki możemy kliknąć na ustawienia zaawansowane, w których da się wybrać więcej szczegółów, m.in. status prawny wyników, jakie chcemy otrzymać. Google określa je jako dostępne do darmowego użytku i rozpowszechnia. Ogromnymi archiwami są Wikimedia Commons 3, Internet Archive 4 i Flickr 5. Wikimedia Commons jest zapleczem multimedialnym internetowej encyklopedii Wikipedii. Internet Archive to ogromne archiwum multimediów, filmów, muzyki, ale również zachowanych starych wersji stron internetowych. Flickr zaś to największy serwis fotograficzny na świecie, zawiera ponad 800 milionów zdjęć, z czego ponad 100 milionów dostępnych jest na licencjach Creative Commons. Daje on użytkownikom wiele możliwości możemy przeszukiwać go dzięki wyszukiwaniu zaawansowanemu nie tylko po opisach czy tagach nadawanych przez innych użytkowników, ale nawet po dacie czy miejscu wykonania fotografii. Świat cyfrowy odzwierciedlający rzeczywisty? Widok na dowolny krajobraz czy budowlę na świecie? Dzięki powszechnie dostępnym mapom satelitarnym całego świata (najpopularniejsze to Google Maps/ Google Earth, mapy Bing) oferującym widok satelitarny, a w przypadku niektórych miast nawet widok panoramiczny ulic (Google Streetview), jest to już możliwe. Narzędzia te, proste w obsłudze, pozwalają na tworzenie własnych map, wyznaczanie tras czy oznaczanie i opisywanie ważnych miejsc, co można wykorzystać nie tylko na lekcji geografii. Komunikacja Być może już niebawem także telefony komórkowe wspominać będziemy przede wszystkim jako narzędzia służące osobistym i prywatnym kontaktom. Aktualny trend społecznościowy skraca dystans już nie tylko między dwoma osobami, ale coraz częściej między jednostką a całą jej społecznością. Dziś serwisy takie jak Facebook, które wraz z rozwojem przestały służyć tylko i wyłącznie celom komunikacyjnym między użytkownikami, dzięki oddolnym innowacjom stały się także bardzo sprawnymi narzędziami dla biznesu i edukacji. Dzieje się tak nie tylko dzięki ich popularności, ale także z powodu możliwości dotarcia do określonych grup odbiorców i jednocześnie otwartych środowisk, w których użytkownicy mogą tworzyć potrzebne im rozwiązania. Tego typu udogodnienia mają coraz silniejszy wpływ na cyfryzację edukacji. Facebook czy wzorowane na nim serwisy (również poświęcone wyłącznie edukacji, jak schoology.com) zyskały już spore uznanie wśród nauczycieli akademickich i szkolnych w USA. Tam wykorzystywane są do tworzenia wirtualnych klas i zajęć oraz sprawnych systemów szkolnej komunikacji. Podobne oddolne innowacje pojawiają się również w Polsce. Jeden z najbardziej popularnych serwisów społecznościowych nasza-klasa.pl (dziś NK.pl) służy uczniom do tworzenia tablic ogłoszeń i wzajemnego informowania się o ważnych wydarzeniach i terminach. Także nauczyciele powinni coraz śmielej włączać się w takie działania nie po to, aby je zdominować czy kontrolować uczniów, ale aby odnaleźć się w nowej technologicznie rzeczywistości. Technologiczna rewolucja nie zmienia przecież podstawowego zadania szkoły, jakim jest kształcenie umiejętności, które pozwolą realizować się społecznie, zawodowo i prywatnie. Przekazywanie wiedzy, gdy jej ogrom już dawno przerósł nasze możliwości poznawcze, staje się mniej istotne od nauczania, jak ją zdobywać i selekcjonować dla naszych potrzeb. Najprościej zacząć od zapoznania się ze sposobem działania serwisów i odnalezienia w nich interesujących treści. Grup tematycznych o edukacji na Facebooku czy materiałów szkoleniowych i pokazów eksperymentów na YouTube jest coraz więcej. I choć znajdziemy tam wiele materiałów niskiej jakości, przygotowanych przez autorów o niekiedy niskiej kulturze, to przecież rolą nauczycieli jest uczyć, jak wybierać rzeczy wartościowe, a także pomagać w kształtowaniu wysokiego poziomu komunikacji. PRZYPISY: 1 YouTube.com/education 2 YouTube Subtitles watch?v=qrs8mklhqmm 3 commons.wikimedia.org UCZYĆ ŁATWIEJ - jesień

12 E-DUKACJA Szybko, razem! O specyfice publikowania w sieci Michał Horbulewicz Siadając przed ekranem komputera z myślą, że ma się coś do przekazania w sieci, warto pamiętać, że różnice jakościowe i ilościowe, które decydują o specyfice Internetu, nie są drobne. To dużo bardziej rozległe i zróżnicowane medium niż wszystkie inne razem wzięte, a co najważniejsze najbardziej dynamiczne i interaktywne spośród nam znanych. Zmienia to tradycyjne spojrzenie na przekaz oraz klasyczne role nadawcy i odbiorcy treści. Jest naprawdę ciekawie. Chciałbym pokrótce wskazać na kilka nowatorskich i popularnych narzędzi, dzięki którym w sieci można nie tylko stworzyć i urządzić własną przestrzeń informacyjną, ale i zgromadzić w niej grono wiernych i oddanych internautów. Każde z tych narzędzi zostało stworzone przez jakąś grupę zapaleńców wizjonerów. Efekty ich pracy różnią się funkcjonalnością i skierowane są do odmiennych grup użytkowników. Mają wszakże jedną cechę wspólną: zmieniają internautę z odbiorcy treści w ich autora. Wystarczy mieć coś do przekazania i pragnąć podzielić się pasją czy emocjami bez wydawania jakichkolwiek pieniędzy mamy w zasięgu ręki cały wirtualny świat. Cała sieć w naszych rękach Kluczem do zrozumienia specyfiki publikowania w sieci jest pojęcie Web 2.0. Wbrew pozorom, nie jest to nowa wersja Internetu, lecz potoczne określenie serwisów internetowych, powstałych po 2001 roku, w których działaniu podstawową rolę odgrywa treść generowana przez użytkowników danego serwisu. Uważa się, że serwisy Web 2.0 zmieniają paradygmat interakcji między właścicielami serwisu i jego użytkownikami, oddając tworzenie większości treści w ręce użytkowników. Ten cytat, tworzący zwięzłą i obrazową definicję Web 2.0, pochodzi z Wikipedii jak dotąd najbardziej spektakularnego przedsięwzięcia internetowego, a na pewno jednego z najbardziej udanych zastosowań technik Web 2.0. Internauta, wchodząc na strony tego portalu, zrzuca uniform zwykłego użytkownika, przywdziewa zaś szaty (współ)autora. I to nie byle czego, bo największej obecnie encyklopedii świata kosmicznego kompendium wiedzy, jak nazwał ją w 2006 roku tygodnik Time. Szybko i prosto Dzieje się tak, bo Wikipedia bazuje na mechanizmie Wiki, umożliwiającym bezproblemowe tworzenie strony i zarządzanie jej treścią (CMS) przy użyciu przeglądarki internetowej. Jego nazwa pochodzi od hawajskiego zwrotu wiki wiki, co oznacza bardzo szybko. Twórca tej koncepcji, Ward Cunningham wyłuskał w ten sposób zasadniczą cechę serwisów opartych na tym modelu szybkość i prostotę tworzenia, a także aktualizacji internetowych serwisów. Wiki bazuje na filozofii wspólnego działania społeczności i skierowane jest przede wszystkim do tych, którzy chcą stworzyć i razem z innymi rozwijać ogólnie dostępne bazy wiedzy, dokumentacje, archiwa czy instrukcje. Twórca dowolnej witryny w Wiki z łatwością może współpracować przy jej edycji z wieloma innymi użytkownikami, bez względu na to, gdzie się znajdują. Nie jest potrzebne posiadanie specjalistycznej wiedzy programistycznej. Administrator witryny w Wiki może określić stopień uprawnień dla zarejestrowanych oraz niezarejestrowanych internautów, śledzić modyfikacje i naprawiać błędy. Czego potrzebujemy, by uruchomić własną stronę w Wiki? Po pierwsze, oprogramowania jest ono dostępne bezpłatnie na wolnej licencji, pod nazwą Media- Wiki i możliwe do pobrania pod adresem: mediawiki.org/wiki/mediawiki/pl. Po drugie, konieczny będzie serwer z obsługą języka PHP i dostępem do bazy danych MySQL. W tym przypadku można skorzystać (zwłaszcza, jeśli stawia się pierwsze kroki w świecie Wiki) z gotowego rozwiązania hostowego. Jednym z najpopularniejszych jest Wikia ( będąca projektem założyciela Wikipedii Jimmy'ego Walesa. Użytkownik po prostu zakłada konto i otrzymuje limitowaną przestrzeń dyskową do wykorzystania za darmo. Bloguję, więc jestem Wordpress Innym wartym polecenia systemem zarządzania treścią dostępnym na wolnej licencji jest Wordpress powszechnie uznawany za najlepszy system blogowy. Jego początki sięgają roku Wykorzystywany głównie do prowadzenia blogów, jest ceniony za estetykę, zgodność z internetowymi standardami i użyteczność. Niezliczone możliwości rozbudowy (tzw. wtyczki) i tysiące szablonów pozwalają bez wydania choćby złotówki stosować go zarówno w tworzeniu własnych internetowych wizytówek, jak i bardziej zaawansowanych projektów, takich jak serwisy informacyjne czy sklepy internetowe. Co ważne, to system interaktywny i pod pełną kontrolą administratora możliwe jest tworzenie grup rejestrowanych użytkowników, komentowanie opublikowanych materiałów, uczestniczenie w ankietach i udostępnianie przez użytkowników własnych artykułów. Jak zacząć? Podobnie, jak w przypadku Wiki potrzebny będzie serwer i dostęp do bazy MySQL. Najnowsza edycja Wordpressa (jest on systematycznie aktualizowany) dostępna jest na stronie pl.wordpress.org. Tam też znajdziemy bogatą dokumentację, przydatną na każdym etapie przygody z tą platformą. Warto rozejrzeć się także za darmowymi szablonami i wtyczkami znajdziemy je na oficjalnej globalnej stronie projektu: wordpress.org. Razem, czyli Joomla! Joomla! w języku suahili znaczy: razem. To kolejny system zarządzania treścią, rozprowadzany na zasadach wolnego oprogramowania. Powstały w 2005 roku jest dzisiaj potężnym projektem, który dzięki ciągłemu udoskonalaniu wciąż zyskuje na funkcjonalności i staje się coraz bardziej przyjazny dla użytkownika. W przeciwieństwie do Wordpressa, nie jest to platforma blogowa. Joomla! stosowana jest powszechnie do budowy zarówno złożonych portali oraz serwisów korporacyjnych, jak i do prostych, lecz bardzo efektownych witryn internetowych. Blog może być oczywiście ich częścią, ale mnogość funkcji Joomli! i gotowych szablonów stron sprawia, że dzięki temu możemy stać się właścicielami własnego niezwykle atrakcyjnego portalu pełnego multimediów, bogatego w możliwości interakcji z jego użytkownikami. Także w tym przypadku, do rozpoczęcia pracy z Joomlą! potrzebujemy serwera z dostępem do bazy MySQL. Aktualne oprogramowanie można pobrać z oficjalnej strony polskiej edycji, pod adresem: Przydatną bazę informacji z poradnikiem dla nowicjusza umieszczono w bibliotece polskiej dokumentacji Joomli!: wiki.joomla.pl. Tysiące wtyczek, pozwalających uczynić z naszego portalu nowoczesny serwis, znajdziemy w globalnej bibliotece rozszerzeń pod adresem: extensions.joomla.org. Qmam to! Liczy się myśl Ostatnim z polecanych narzędzi, na które warto zwrócić uwagę, zwłaszcza będąc opiekunem szkolnej redakcji, jest polska nowinka: Qmam System dostępna pod adresem mam.media.pl wirtualna platforma do wydawania qmamów. To tworzone online multimedialne gazety nowej generacji. Wzorowane na tradycyjnym (szpaltowym) układzie czasopisma, pozwalają na umieszczanie w nich multimediów: wideo, zdjęć, grafiki, dźwięków, linków. Qmam jest zoptymalizowany do druku to, co widać na ekranie, jest tym, co trafia do rąk czytelnika. W Qmam System możemy założyć i prowadzić wirtualną redakcję, zajmującą się składaniem e-gazety. Na każdym etapie pracy autorzy zachowują swobodę wyboru (treści i układu), możliwość kontaktu za pośrednictwem platformy oraz pełną kontrolę nad własnym tytułem. To proste, intuicyjne narzędzie stworzone dla wszystkich, którzy szukają nowoczesnych, atrakcyjnych środków wyrazu. Multimedialność e-gazety pozwala zaangażować w jej wydawanie także tych, którzy w klasycznej gazecie nie mieliby wiele do powiedzenia: amatorów grafiki, zdjęć, form filmowych, muzyki. Liczy się myśl qmam daje możliwość ubrania jej w przystępną formę i dotarcia z nią do szerokiego kręgu odbiorców. Podziałowi zadań w grupie odpowiada siedem funkcji z różnym poziomem dostępu do edycji treści: redaktor naczelny i jego zastępca, sekretarz, redaktor tematyczny, dziennikarz, grafik i korektor. Członkowie redakcji mogą wybrać jedną z kilku makiet sformatowanych ze względu na profil tematyczny gazety (np. magazyn kulturalny lub informacyjny) i dowolnie modyfikować style strony. Łącznie to ponad 100 gotowych schematów kolumn. Serwis udostępniony przez Fundację Nowe Media w lutym 2009 roku, w ciągu półtora roku działalności zgromadził blisko 6000 zarejestrowanych użytkowników, powstało w nim blisko 1000 redakcji, a pod koniec sierpnia 2010 roku trwale dostępnych było już ponad 700 qmamów stworzonych przede wszystkim przez uczniów gimnazjów i liceów z całej Polski. Ze wszystkich platform zaprezentowanych w tym tekście, Qmam System wydaje się być skrojony najbardziej na miarę szkolnych redakcji. Ostateczny wybór oprzyrządowania pozostaje ściśle związany z potrzebami użytkowników. Baza wiedzy, blog, własny portal, a może własna gazeta? Na cokolwiek się zdecydujemy, chcąc zaistnieć w sieci, jednego możemy być pewni nie blokuje nas język, nie trapi nas brak funduszy, ogranicza nas tylko nasza wyobraźnia. To bardzo dobra wiadomość. 20 UCZYĆ ŁATWIEJ - jesień

13 fundacjanowemedia.org pismakow. pl Najstarszy ogólnopolski konkurs redakcji szkolnych / 16 edycja Młodzieżowa Akcja Multimedialna kontakt: MAM Młodzieżowa Akcja Multimedialna mam wybór, mam wpływ mam.media.pl 700 przeszkolonych nauczycieli 500 warsztatów dla młodzieży uczęstników akcji MAM e-learning scenariusze lekcji edukacja medialna porady dziennikarskie praktyczna wiedza E-lekcje.org TALENTÓW POSZUKUJEMY organizator MAM Forum Pismaków Nowe Olimpiada medialna prawo i etyka w mediach sprawdzian wiedzy i umiejętności Forum Pismaków ogólnopolski konkurs mediów młodzieżowych konkurs Qmam media nowotorska formuła kreowanie liderów mediów MAM FORUM PISMAKÓW OGÓLNOPOLSKI KONKURS MEDIÓW SZKOLNYCH I MŁODZIEŻOWYCH e-gazeta w 5. krokach Qmam mam.media.pl promocja kompetencji komunikacyjnych sztuka retoryki promocja twórczego myślenia wymiana doświadczeń edycja 2010/2011

14 E-DUKACJA Autorzy amatorzy Krótki słownik nowoczesnego modelu publikacji Kamil Śliwowski Biznes wydawniczy, zarówno książkowy, jak i prasowy, nie może obejść się bez transformacji, jaką wymuszają zmiany technologiczne i społeczne zachodzące w naszych czasach 1. Długo można by rozwodzić się nad rewolucją, która doprowadziła nas do miejsca, w którym jest dziś cywilizacja, społeczeństwo usieciowione i gospodarka oparta na informacji i innowacji. W tym przeskoku końca XX i początku XXI wieku ogromną rolę odgrywa usamodzielnianie się jednostek w tworzeniu treści niegdysiejsza elita intelektualna i twórcza nie jest już głównym nadawcą ani wzorem w komunikacji. Z przewidywań snutych w poprzednim wieku, te najbardziej bezlitosne dla kultury na szczęście się nie sprawdziły: kino nie zabiło teatru, telewizja kina, a Internet książek. Nie obyło się jednak bez ofiar. Tradycyjna prasa i telewizja nie zdążyły zrozumieć zmieniających się i dywersyfikujących wymagań odbiorców. Prosument (od: profesjonalny konsument) czy Pro-am (profesjonalny amator) to słowa-klucze do współczesnego rynku nie tylko książek, muzyki czy dziennikarstwa. Oznaczają one użytkownika, który dzięki swoim umiejętnościom, doświadczeniom lub po prostu łatwemu dostępowi do wiedzy, staje się autorem, aktywnym, świadomym konsumentem i współproducentem otaczających go rzeczy. Przykładowo, dzięki coraz tańszemu sprzętowi fotograficznemu i kursom fotografii prowadzonym przez innych doświadczonych fotografów, dotychczasowy amator może osiągać profesjonalne wyniki. Choć wydawałoby się, że każdy amator o odpowiedniej dozie talentu lub praktyki może stać się profesjonalistą, a dyplomy ukończonych uczelni już od dawna nie są głównym wyznacznikiem możliwości, to jednak dotychczasowym zawodowcom nie przychodzi łatwo pogodzenie się ze skalą zjawiska. Masowy i łatwy dostęp do narzędzi i wiedzy, które razem upraszczają proces tworzenia i rozprowadzania zarówno treści, jak i produktów dotąd powstających tylko w ramach profesjonalnych instytucji, stał się powszedni jak chleb. Jak wpływa to na rynek, na proces twórczy, jakość i charakter współczesnej kultury? Treść powstaje niemal w każdym momencie i na każdym kroku w Internecie. Mając takie platformy jak Facebook czy zwykłe forum internetowe, użytkownicy wypełniają je treścią. Wiersz pisany za pomocą statusów w komunikatorze Gadu Gadu nadal jest wierszem, lecz kontekst, w jakim istnieje, jest już zupełnie inny od tego, jaki zapewnia wydrukowanie wiersza w tomiku poezji, leżącym później na półce w księgarni. Hipertekst nielinearna i niesekwencyjna organizacja danych, sposób przedstawienia tekstu w rozbiciu na fragmenty w różny sposób połączone ze sobą odsyłaczami (tzw. linkami). Termin ten stworzony został w 1965 roku przez Teda Nelsona jako określenie hipermediów o charakterze tekstowym. W literaturze idea hipertekstu rozwinęła się wraz z popularyzacją komputerów i możliwości sieci internetowej. Choć literatura hipertekstualna nie przyjęła się masowo, to świetnie przewidywała to, jak dziś wygląda model czytania i pisania w sieci internetowej, gdzie wstawianie linku i jego klikanie stało się czynnością znacznie bardziej naturalną od czytania każdego tekstu od początku do końca. Upowszechnienie narzędzi i wiedzy, o których mowa była przed chwilą, rewolucjonizuje dzisiejsze środki przekazu w skali bliskiej wynalazkowi Guttenberga. W odróżnieniu od tamtych czasów nie potrzebujemy statków, by dotrzeć z informacją do Ameryki Północnej. Nie musimy jej nawet odkrywać. Wystarczy, że wyślemy mail lub po prostu opublikujemy coś na stronie, do której dostęp będzie miał każdy z każdego miejsca na Ziemi. Tak działa Internet. O ile jego twórcy mogli spodziewać się społecznie aktywnego wykorzystywania sieci, to już nikt (a na pewno nie firmy, które skomercjalizowały komunikację w Internecie) nie mógł przewidzieć, jak wielkie pole oddają swoim do tej pory biernym odbiorcom. O nowych mediach takich jak Internet mówi się, że w przeciwieństwie do np. telewizji są dwukierunkowe, umożliwiają błyskawiczną odpowiedź, wyrażenie opinii, zostawienie komentarza czy znalezienie setek innych stron na ten sam temat. Idąc dalej, nasze komentarze, opinie czy wystąpienia mogą spotkać się z kolejnymi reakcjami można by rzec, że Internet jako medium nigdy nie śpi i nie da się wyłączyć go z kontaktu. Taki model, dający znacznie większej liczbie osób możliwość zabrania głosu, obala dotychczasową odgórną selekcję autorów i opiniotwórców. Autorem ciekawej wiadomości, filmu czy sztuki może być każdy, kto ma dostęp do Internetu. Do sukcesu oczywiście nadal potrzebna jest widownia, odbiorcy, którzy zechcą nie tylko zobaczyć, ale i polecić oraz przekazać dalej nasz komunikat. Ci jednak mają nie tylko tysiące razy większy wybór niż jakikolwiek pakiet telewizyjny może zaoferować, ale mogą również, jeśli tylko zechcą, komunikować się z autorem, dyskutować, oceniać czy tworzyć własne wersje komunikatu. Nikt nie może im tego zabronić, tak samo jak nikt nie może przewidzeić, jak potoczą się dalsze losy owego komunikatu. Tak usieciowieni autorzy i odbiorcy tworzą system stale otwarty na zmiany, niezwykle zdywersyfikowany i demokratyczny. Dla uczestników tego procesu nie będzie niczym niezwykłym nazwać się współtwórcami własnych mediów. Self publishing to zjawisko publikowania nakładem własnym autora. Procentowo stanowi niewielką część rynku, ale bardzo szybko zwiększa swój udział dzięki takim technologiom jak kserokopiowanie, DTP, druk na żądanie i e-booki. Warto zauważyć, że do self publishingu nie zalicza się jeszcze znacznie szerszych autorskich zjawisk, takich jak blogi czy publikowanie na własnych stronach internetowych. Ten model umożliwia nie tylko zatrzymanie przez autora całości praw autorskich i pełne dysponowanie nakładem oraz formą wydania, ale daje szansę na wydanie czy to drukiem, czy w formie elektronicznej dzieł, których z różnych względów nie wydaliby profesjonalni wydawcy. To prowadzi nas do kwestii niszy, czyli części rynku dotąd pozostawianej poza polem zainteresowania głównych wydawców i nadawców. Z ich perspektywy zawsze najbardziej opłacalne było ujednolicanie komunikatów dla uśrednionych gustów i potrzeb odbiorców. Obniżało to koszty produkcji i pozwalało masowo sprzedawać przekazy czy produkty. Technologie umożliwiające własną produkcję mediów dość szybko wykazały jednak, że wokół nisz możliwe jest budowanie społeczności zainteresowanej treściami pomijanymi przez media masowe. Długi ogon jest to zasada mówiąca o tym, że posiadanie bardzo szerokiego asortymentu może zaowocować wygenerowaniem dochodów na niszowych pozycjach, na które zapotrzebowanie jest większe lub równe najpopularniejszym, masowo sprzedawanym towarom. Zaprzecza to zasadzie Pareto, według której przedsiębiorstwa uzyskują ok. 80 proc. przychodów dzięki sprzedaży jedynie 20 proc. swojego asortymentu. Zasadę tę opisał w swej książce o tym samym tytule Chris Anderson, ilustrując ją systemem zdalnych wypożyczalni filmów w Stanach Zjednoczonych Netflix, w których ogromną część ruchu generują nie bestsellery, lecz ogromna liczba filmów niszowych wypożyczanych bardzo rzadko. Jednym z najczęstszych przykładów, jak w praktyce wygląda długi ogon, jest największy sklep internetowy Amazon.com. Jak to się ma do nowych modeli publikacji i dystrybucji contentu? Najprościej ujmując, wbrew temu, co od lat mówili ekonomiści o wolnym rynku, na którym najsilniejsi wypierają słabszych, jest jednak na nim miejsce dla znacznie większej różnorodności produktów i treści. Od wiadomości pisanych przez najlepiej opłacanych dziennikarzy wolimy relacje naocznych świadków publikowane na żywo w serwisach społecznościowych. Zamiast recenzji, odpowiedni serwis, na podstawie wiedzy o naszych wcześniejszych lekturach i gustach innych czytelników, może wyliczyć, jakie książki spodobają nam się najbardziej. Wobec takich możliwości, ogromnym nadawcom i wydawcom trudno dotrzeć do odbiorców i nadal twierdzić, że to ich oferta jest najlepsza. Do tej pory być może taka była, głównie z braku konkurencji... User-generated content (UGC; ang. treść generowana przez użytkownika) to treści wytwarzane i nadawane przez użytkowników, w przeciwieństwie do zawartości tworzonych przez zawodowych autorów i producentów w ramach ich działalności zawodowej. UGC dotyczy różnych typów treści i mediów. Związany jest z upowszechnieniem się technologii umożliwiających produkcję i dystrybucję treści medialnych przy bardzo niskich czy zerowych kosztach, a równocześnie jest to treść, za którą autorzy nie oczekują wynagrodzenia. UGC odgrywa również coraz większą rolę w mediach profesjonalnych oraz społecznościowych, dostarczając informacji bardziej aktualnych i zróżnicowanych niż media masowe. Kilka dni przed powstaniem tego tekstu największa światowa księgarnia i sklep internetowy Amazon.com ogłosił, że sprzedaż e-booków przekroczyła liczbę sprzedawanych egzemplarzy w wersji papierowej. Gdyby ten artykuł był wpisem na blogu, opublikowanym na wolnej licencji, mógłby nie tylko zostać błyskawicznie skomentowany przez czytelników, ale również skopiowany i po zaktualizowaniu danych oraz dodaniu kilku nowych zdań np. o self publishingu opublikowany zgodnie z prawem na innym blogu. Jeśli opublikowany w sieci artykuł otrzymałby kilka precyzyjnych tagów, np. HIPERTEKST, czytelnicy subskrybujący ten tag zobaczyliby go na liście innych artykułów na ten temat w swoim agregatorze informacji i być może przeczytaliby tylko interesujący ich fragment, nie wiedząc zupełnie, po co powstała reszta tekstu. Być może reklamy kontekstowe obok artykułu na blogu kierowałyby do drukarni cyfrowej, która mogłaby wydrukować cały blog jako tradycyjną książkę dla kochającego papier i szelest kartek użytkownika, a autor otrzymałby z tej racji prowizję. Być może kliknąwszy w pierwszy link w tekście do filmu na YouTubie, nikt w ogóle nie doczytałby tego tekstu do końca. Być może to są właśnie zapowiedzi tego, jak niebawem będzie wyglądać świat słowa pisanego. PRZYPISY: 1 Na początek polecam wyszukanie w sieci filmu The Future of Publishing by DK stworzonego przez amerykański oddział wydawnictwa Penguin Books (adres YouTube: shxghcg). 24 UCZYĆ ŁATWIEJ - jesień

15 E-DUKACJA Wiedza otwarta Według raportu Giving Knowledge for free (OECD, 2007), słowo otwartość stało się słowemkluczem. Kojarzone jest z innowacją, postępem, zmianą. Zdaniem Materu (2004), lata 90. XX w. to e-dekada, gdzie widoczny był dynamiczny rozwój e-usług. Analogicznie pierwszą dekadę XXI w. można nazwać dekadą otwartą (o-dekadą). Ruchy związane z rozwojem oprogramowania o otwartym kodzie źródłowym (ang. open source) nie pozostają bez wpływu na rozwój otwartości także w obszarze nauki, badań i edukacji. Diagnoza trendów edukacyjnych w corocznym HORIZON Report 2010 (New Media Consortium, 2010), potwierdza, że rozwój otwartych treści edukacyjnych na szeroką skalę to kwestia maksymalnie jednego roku. Zmiany w edukacji Według raportu Młodzi i media (Filiciak et al., 2010), Internet jest obecny w niemal każdej przestrzeni życia uczniów. Nie zastępuje tradycyjnych relacji, lecz jest ich cyfrowym przedłużeniem. Młodzi wykorzystują sieć do wzmacniania kontaktów, rozrywki, dzielenia się informacjami, plikami, rozwijania swoich zainteresowań oraz do uczenia się. Implementacja Internetu do procesu kształcenia z jednej strony obniża bariery dostępu do wiedzy, z drugiej wymaga redefiniowania modeli i celów nauczania oraz stawia nowe wyzwania. Najważniejszym jest wiarygodność i prawomocność wiedzy dostępnej w sieci w kontekście wymagań szkoły (Filiciak et al., 2010). Dziś najczęściej odwiedzanymi przez uczniów stronami edukacyjnymi są Wikipedia i Ściąga.pl. Internet jest podstawowym miejscem, gdzie uczniowie szukają informacji podczas odrabiania zadań czy przygotowywania się do klasówki. To przekłada się na jakość edukacji i poziom wykształcenia. Popularność ściąg nie wynika tylko z chęci ułatwienia sobie pracy, ale z braku alternatywnych zasobów o wysokiej jakości (Lipszyc, 2010). W obliczu tych przemian nauczyciele stanęli przed koniecznością opracowania materiałów zgodnych z nowymi wymogami, które zaoferują uczniom więcej niż wspomniane ściągi. W rzeczywistości takie działania niejednokrotnie wykraczają poza zasoby czasowe, jakimi dysponują nauczyciele, a także poza posiadane przez nich umiejętności. Jednocześnie, przydatne dla nauczycieli materiały są łatwo dostępne w sieci, ale wciąż w zdecydowanej większości chronione prawem autorskim. Widmo popełnienia plagiatu poprzez wykorzystanie gotowych materiałów cyfrowych doprowadziło do ogólnej dezinformacji, co można, a czego nie można wykorzystywać podczas prowadzenia zajęć z uczniami. W tej sytuacji zasadne jest postawienie pytania, w jaki sposób umożliwić nauczycielom swobodne i twórcze korzystanie z materiałów edukacyjnych w zamian za oferowanie gotowych, sformatowanych produktów? Otwarta edukacja Karolina Grodecka Otwarta edukacja to światowy ruch na rzecz rozwijania otwartych zasobów edukacyjnych. Idea otwartości w edukacji to gwarancja dostępu do informacji, wiedzy i wymiany doświadczeń. U podstaw otwartej edukacji leży prosta i przekonująca koncepcja, że wiedza całego świata jest dobrem publicznym. W swoim wstępie do pierwszego Światowego Raportu UNESCO Towards Knowledge Societies, Prezes Koïchiro Matsuura napisał: Społeczeństwa oparte na wiedzy będą musiały dzielić się wiedzą, aby zachować swoją ludzką naturę (Kostera et al., 2009). Otwarta edukacja łączy przez to utrwaloną tradycję dzielenia się dobrymi pomysłami z opartą na współpracy, interaktywną, remiksową kulturą Internetu XXI w. Ruch ten zbudowany jest na przekonaniu, że każdy powinien mieć swobodę wykorzystywania, dostosowywania do swoich potrzeb, ulepszania i rozpowszechniania materiałów edukacyjnych bez ograniczeń, by uczynić edukację zarówno bardziej dostępną, jak i bardziej skuteczną. Drugą podstawą otwartej edukacji jest czysto ekonomiczny rachunek zysków i strat z jednorazowej inwestycji w powtarzalny i ciągły, a dotyczący każdego obywatela proces, jakim jest edukacja. Narzędziem promowania otwartej edukacji jest ruch Otwartych Zasobów Edukacyjnych. Otwarte Zasoby Edukacyjne (OZE) Otwarte Zasoby Edukacyjne (ang. Open Educational Resources, OER) definiowane są jako te materiały, które są publicznie dostępne w Internecie (bez kontroli dostępu), opublikowane wraz z prawem do dalszego wykorzystania (w tym celu zalecane jest stosowanie tzw. wolnych licencji) i najczęściej rozwijane w otwarty sposób. Zasoby mogą mieć formę podręczników, kursów online, sylabusów, testów, multimediów, oprogramowania i innych narzędzi, które można wykorzystać w procesie nauczania i uczenia się. Mówiąc ogólnie, mogą to być materiały dedykowane, opracowane na potrzeby programu kształcenia lub każdy inny zasób, który w procesie kształcenia można wykorzystać. Tak otwarty model publikacji umożliwia efektywną i powszechną dystrybucję wiedzy, otwarcie jej na możliwości ponownego wykorzystania, aktualizowania i dostosowywania do potrzeb jej odbiorców. Rozwijanie OZE i korzystanie z nich przynosi pozytywne rezultaty w kilku aspektach: Umożliwiają powszechny i darmowy dostęp do treści o wysokiej jakości. Dzięki transparentności zasobów i możliwości ich publicznej oceny i komentowania, nauczyciele i uczący się mają szansę dotrzeć do wyselekcjonowanych treści (także tych udostępnianych przez najlepsze uczelnie świata). Obniżają jednostkowe koszty związane z edukacją. Dzięki cyfrowej formie nie wymagają od odbiorców ponoszenia dodatkowych kosztów korzystania/dostępu (poza nośnikami fizycznymi). Znacznie skracają czas opracowania treści edukacyjnych oraz ułatwiają aktualizację już istniejących. Niwelują także deficyty umiejętności związane z opracowaniem zaawansowanych zasobów (np. symulacji, nagrań doświadczeń, gier edukacyjnych). Sprzyjają wielokanałowości przekazu. Ze względu na swoją multimedialność angażują różne kanały percepcji, wpływając na jakość procesu uczenia się. Dzięki temu proces kształcenia może być również bardziej interesujący dla uczniów. Sprzyjają komunikacji między autorami/nauczycielami oraz współpracy między odbiorcami i autorami (autorzy potrafią lepiej i szybciej reagować na potrzeby edukacyjne odbiorców). Stanowią doskonałe narzędzie samokształcenia dla osób uczących się przez cały życie. Tworzenie OZE wspiera kulturę uczestnictwa: wspólnego nauczania, tworzenia, dzielenia się i współpracy. Projekty i serwisy OZE Polska baza Otwartych Zasobów Edukacyjnych powstaje w efekcie projektów podejmowanych przez organizacje sektora publicznego, szkoły wyższe i biblioteki. Koalicja Otwartej Edukacji jest grupą odpowiedzialną za kształtowanie i promowanie otwartej edukacji w Polsce. Jej członkowie realizują aktualnie kilkanaście otwartych projektów. Szkolna Biblioteka Internetowa Wolne Lektury to projekt Fundacji Nowoczesna Polska, w ramach którego powstają cyfrowe wersja lektur szkolnych zalecanych do użytku przez MEN, które trafiły już do domeny publicznej, więc nie są związane rygorami prawa autorskiego. Biblioteka działa od 2007 roku, udostępnia lektury opracowane i opatrzone komentarzami ułatwiającymi interpretację, przypisane do epoki literackiej i motywu oraz udostępnione w kilku formatach (html, odt, txt i pdf). Można je bezpłatnie przeglądać, ściągać na swój komputer, a także udostępniać innym. Rodzina projektów Fundacji Wikimedia to, oprócz bardzo dobrze znanej Wikipedii, także bogata baza multimediów, czyli Wikimedia Commons. Jest to prawdopodobnie największy w internecie zbiór zdjęć, grafik, schematów, filmów i muzyki, z których wszystkie bez wyjątku są dostępne na wolnych licencjach. Aktualnie zawiera ponad 6 milionów plików. Z innych siostrzanych projektów Fundacji warto poznać Wikicytaty, Wikisłownik czy Wikiźródła. Na gruncie polskich OZE powstają także otwarte zasoby techniczne, rozwijane w ramach Open AGH, uczelnianego repozytorium otwartych treści przygotowanych przez pracowników, doktorantów i studentów AGH. Obecnie w serwisie znajduje się około 90 różnych zasobów (całe kursy e-learningowe, podręczniki, symulacje, grafiki, etc.). Szczególnie ciekawe są materiały przygotowujące uczniów do nauki w AGH. Są to kursy z matematyki, chemii i fizyki opracowane w formie cyfrowego repetytorium w ramach inicjatywy AGH Rok Zerowy. W kontekście globalnym nauczyciele mogą korzystać z niezliczonych baz otwartych treści. Jednak na poziomie szkolnym wymienić należy szczególnie trzy inicjatywy. Pierwszą jest portal Connexions tworzony od 1999 r. Zawiera on blisko 10 tys. modułów, zebranych w blisko 500 kolekcjach. Moduły to małe porcje wiedzy łączone w kolekcje, które są alternatywą dla tradycyjnych podręczników. Materiały skierowane są do wszystkich grup wiekowych. Curricki to kolekcja ponad 36 tys. materiałów edukacyjnych dla szkoły średniej. Zawierają one plany lekcji, sylabusy, pełne kursy w formie tekstowej, audio lub video. Pełniejszą listę baz OZE można znaleźć w Przewodniku po Otwartych Zasobach Edukacyjnych, dostępnym na stronach Koalicji Otwartej Edukacji (Grodecka, 2010). Zostań nauczycielem otwartym! W dobie sieci 2.0 każdy może być zarówno odbiorcą, jak i aktywnym (współ)- twórcą. Od założenia konta w serwisie edukacyjnym do kliknięcia przycisku opublikuj dzieli tylko decyzja o otwartym modelu dzielenia się własną pracą z innymi. Kierując się zasadą współdzielenia zasobów dla rozwoju edukacji, korzystając z pracy innych, pozwólmy innym korzystać z naszej. Z takim apelem zwraca się do społeczności nauczycieli Deklaracja Kapsztadzka (2008), jeden z kluczowych dokumentów określających cele i metody ruchu na rzecz budowy i rozwijania OZE. Bibliografia: EduNews (2010), Jak nowe technologie pomagają uczyć? Wyniki badań Edunews.pl wśród nauczycieli polskich szkół, dostęp: odczyt: Filiciak M., Danielewicz M., Halawa M., Mazurek P., Nawotny A. (2010), Młodzi i media: Nowe media a uczestnictwo w kulturze. Raport Centrum Badań na Kulturą Popularną SWPS, dostęp: wyborcza.pl/0, html (odczyt: ). Grodecka K. (2010), Przewodnik po Otwartych Zasobach Edukacyjnych, dostęp: koed.org.pl/2010/03/szkolenie-oze-dla-metodykow/, odczyt: Hofmokl J., Tarkowski A., Bednarek-Michalska B., Siewicz K., Szprot J. (2009), Przewodnik po otwartej nauce, dostęp: otwartanauka.pl/przewodnik-pootwartej-nauce, odczyt: Kapsztadzka Deklaracja Otwartej Edukacji (2008), dostęp: polish-translation, odczyt: Koalicja Otwartej Edukacji, koed.org.pl Kostera A., Lipszyc J., Siewicz E. (2009), Otwarte Zasoby Edukacyjne: Plan działania. Refleksje międzynarodowej społeczności tłumaczenie na podstawie: Susan D Antoni, Open Educational Resources: the Way Forward, dostęp: oerwiki.iiep-unesco.org/index.php?title=oer:_the_way_forward/collaborative_work_ on_translations/polish_version, odczyt: Tekst dostępny na licencji CC BY SA 2.5. Materu P., Open Source Courseware: A Baseline Study, The World Bank, Washington, DC, New Media Consortium, EDUCAUSE Learning Initiative: The Horizon Report, 2010 Edition, 2010, dostęp: wp.nmc.org/horizon2010, odczyt: OECD, Centre for Educational Research and Innovation: Giving Knowledge for Free: The Emergence of Open Educational Resources, 2007, dostęp: document/41/0,3343,en_2649_ _ _1_ 1_1_1,00.html, odczyt: Lipszyc J. (2010), Otwarta edukacja, edukacja przyszłości, Edunews.pl, dostęp: php?option=com_content&task=view&id=1157&itemid=8, odczyt: Linki do projektów: Szkolna Biblioteka Internetowa Wolne Lektury, Open AGH, open.agh.edu.pl Wikimedia Commons, commons.wikimedia.org/ wiki/strona_g%c5%82%c3%b3wna WikiCytaty, pl.wikiquote.org/wiki/strona- _g%c5%82%c3%b3wna WikiŹródła, pl.wikisource.org/wiki/wiki%c5%bar%c3%b3d%c5%82a:strona_g%c5%82%c3%b3wna Connexions, cnx.org Curriki, WebHome Wikiedukator, wikieducator.org 26 UCZYĆ ŁATWIEJ - jesień

16 E-DUKACJA Wolność tworzenia Prawo autorskie w świecie nowych technologii i edukacji Kamil Śliwowski Postęp technologiczny wywołuje wiele zmian w kwestiach związanych z własnością intelektualną (ang. intellectual property). Dotyczy to także współczesnej młodzieży, zaczynającej się wychowywać w rzeczywistości, w której dobra kultury (książki, filmy, muzyka etc.) dostępne są już nie tylko na tradycyjnych nośnikach, ale również w innych atrakcyjnych formach. Ponieważ młodzież jest jednym z najważniejszych konsumentów dóbr bazujących na nowych technologiach, już na etapie szkolnym potrzebna jest edukacja prawna w zakresie praw autorskich i korzystania z różnorakich utworów. Prawne ABC Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór zdefiniowany jako każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Oznacza to, że prawu autorskiemu podlega zarówno twórczość naukowa i audiowizualna, jak i notatki zapisane na serwetce w kawiarni. Prawa autorskie dzielą się na majątkowe i osobiste. Ponadto posiadają wyjątki, a część z przepisów nie dotyczy szkolnej rzeczywistości. Za to bez wiedzy o niektórych z nich, żaden nauczyciel lub uczeń nie powinien wykonywać najprostszej nawet prezentacji. Jak sobie w tym gąszczu zasad poradzić? Warto poznać kilka podstawowych punktów orientacyjnych, które mogą pomóc nauczycielom w ich pracy. Ochrona prawna Utwór jest chroniony prawem autorskim od chwili powstania, bez żadnych wymaganych formalności. Niekiedy rodzi to problemy, zwłaszcza z ustaleniem autorstwa utworu. Prawa osobiste chronią intelektualny związek autora z jego dziełem, są nieograniczone w czasie, związane z kwestiami autorstwa i integralności dzieła. Prawa majątkowe chronią finansowe interesy twórców i wydawców. Podmiot tych praw ma wyłączne prawo do pobierania wynagrodzenia za wszelkie formy wykorzystania utworu (dotyczy to wszystkich, nawet nieznanych jeszcze pól eksploatacji), decyduje on o tym, jak utwór może być utrwalany i powielany. Prawa majątkowe są ograniczone w czasie, zależnie od formy i rodzaju dzieła. Najczęściej trwają one przez 70 lat po śmierci twórcy lub ostatniego współtwórcy (np. w przypadku współpracy reżyserów filmu). Po upływie czasu obowiązywania majątkowych praw autorskich dzieła trafiają do domeny publicznej. To ich drugie życie, w którym mogą być swobodnie wydawane bez kosztów wobec autorów lub ich spadkobierców (archiwalne nagrania Fryderyka Chopina może dziś wydać każdy, o ile oczywiście nie nagra ich na nowo; jeśli by to zrobił, wówczas zaczynają działać nowe prawa chroniące te konkretne nagrania). Do czasu przejścia do domeny publicznej dzieła posiadają ograniczoną liczbę możliwości wykorzystywania przez odbiorców w zakresie dozwolonego użytku. Dozwolony użytek zezwala na legalne, nieodpłatne wykorzystanie utworów chronionych normalnie prawem autorskim, m.in. przez instytucje naukowe i oświatowe. Dozwolony użytek to również prawo do cytatu dzieła oraz dozwolony użytek osobisty. Ten ostatni dotyczy wykorzystywania utworu na własne potrzeby (bez publikacji) czy kopiowania go na użytek własny i bliskich osób (np. można legalnie skopiować bratu, przyjacielowi lub członkowi rodziny płytę muzyczną). W ramach dozwolonego użytku możemy korzystać z utworów bez zgody twórców danych dzieł. Dozwolony użytek w edukacji Dla codziennego funkcjonowania instytucji edukacyjnych być może najważniejszym elementem prawa autorskiego jest właśnie kwestia dozwolonego użytku i zakres swobód, jakie on ze sobą niesie. Instytucjom edukacyjnym na zasadach dozwolonego użytku wolno: sporządzać kopie i nieodpłatnie korzystać z fragmentów utworów w celach dydaktycznych (np. kserokopie utworów rozdawanych uczniom); biblioteki, archiwa i szkoły mogą rozpowszechniać wcześniej nabyte utwory przez ich udostępnianie i pożyczanie w ramach swoich zadań statutowych (prawo regulowane przez ustawę o działalności bibliotek); przytaczać fragmenty innych utworów w dziełach stanowiących samoistną całość w ramach prawa cytatu; publicznie wykonywać utwory podczas imprez szkolnych i akademickich pod warunkiem, że wstęp na te imprezy jest bezpłatny, a osoby wykonujące utwór nie pobierają za to żadnych korzyści majątkowych. Prawo dozwolonego użytku wykraczającego poza zakres osobisty wymaga zawsze wymienienia źródła i nazwiska oraz imienia twórcy. Wolne licencje W odróżnieniu od tradycyjnego prawa autorskiego istnieją również wolne licencje. Jeden z takich modeli Creative Commons definiuje to, co autor pozwala robić odbiorcom ze swoimi pracami, nie zaś to, czego zabrania. To możliwość stosowania alternatywnego wobec tradycyjnego prawa autorskiego (Copyright) rozwiązania, które odpowiada na warunki, w jakich własność intelektualna znalazła się w dobie globalnego wykorzystania Internetu. Zmianę tę najlepiej ilustruje podstawowy podpis wolnych licencji, który brzmi: pewne prawa zastrzeżone. Różni się on od tradycyjnego Copyrightu, który nie zawiera możliwości ustalania, jakie prawa autor chciałby zabezpieczyć, a jakie odstąpić użytkownikom. Licencje Creative Commons podzieliły warunki, jakie tradycyjne prawo autorskie zawiera w całości i pozwoliły na wyodrębnienie praktycznych dla autorów i odbiorców licencji: Uznanie Autorstwa (CC-BY) Uznanie Autorstwa Na Tych Samych Warunkach (CC-BY-SA) Uznanie Autorstwa Użycie Niekomercyjne (CC-BY-NC) Uznanie autorstwa (ang. Attribution) Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne pod warunkiem, że zostanie przywołane nazwisko autora pierwowzoru. Użycie niekomercyjne (ang. Noncommercial) Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne jedynie dla celów niekomercyjnych. Uznanie Autorstwa Użycie Niekomercyjne Na Tych Samych Warunkach (CC-BY-NC-SA) Uznanie Autorstwa Użycie Niekomercyjne Bez Utworów Zależnych (CC-BY-NC-ND) Uznanie Autorstwa Bez Utworów Zależnych (CC-BY-ND) Dozwolony użytek nie dotyczy bloga uczniów Gdyby nie gwałtowny rozwój Internetu i dostępności prawie każdej treści za pośrednictwem sieci, zapewne nie zastanawiano by się tak powszechnie, czy np. zdjęcia wykonane przez nieznanego turystę w Paryżu mogą posłużyć jako pomoc podczas lekcji historii sztuki w polskim gimnazjum. Możliwości technologiczne uczyniły tę sytuację nie tylko możliwą, ale również niezwykle wzbogacającą proces nauczania. Wspomniane zdjęcia mogą pokazywać bardziej aktualny widok niż te w podręczniku, być znacznie lepszej jakości, ukazywać szersze otoczenie zabytku. Co ważniejsze, jeśli wyraża na to zgodę autor, zdjęcia mogą posłużyć uczniom nie tylko na lekcji, ale także zainspirować ich do nauki fotografii, obróbki zdjęć, stworzenia własnego projektu czy bloga o architekturze Paryża. Nie istnieją przecież żadne ograniczenia technologiczne dla takiej kreatywności. Należy jednak pamiętać, że działania w Internecie, których przecież nie możemy ograniczać uczniom, nie podlegają zasadzie dozwolonego użytku, ponieważ zostają upublicznione, co oznacza, że prawie na pewno będą naruszać czyjąś własność intelektualną. Dlatego tak ważne jest nauczanie prawa autorskiego oraz różnych modeli i możliwości twórczego działania w ramach legalnych rozwiązań. Swoboda i nieświadomość, z jaką dziś podchodzi się do prawa autorskiego, które w polskich warunkach nie jest jeszcze dostosowane do warunków globalnego wykorzystywania technologii, bardzo łatwo mogą powodować wiele zagrożeń i ograniczeń dla kreatywności, a tym samym dla misji edukacji. Bez utworów zależnych (ang. No derivative works) Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać utwór jedynie w jego oryginalnej postaci tworzenie utworów zależnych nie jest dozwolone. Na tych samych warunkach (ang. Share Alike) Wolno rozprowadzać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. 28 UCZYĆ ŁATWIEJ - jesień

17 E-DUKACJA Nowe metody nauczania Webquest oraz wirtualne portfolio e-learningowe Piotr Peszko Jeśli rozpocznę ten tekst zdaniem, że Internet zmienił świat, powiem truizm, jeśli zacznę od powszechnie wiadomo..., niczego to nie wniesie. Na początek podam więc kilka liczb opisujących Internet. Potrzeba miliona mózgów, żeby pomieścić jego zasoby. Korzysta z niego ponad 1/4 populacji. W czasie, który potrzebny był Ci na przeczytanie tego fragmentu, pojawiło się w nim ponad 30 godzin nagrań video, a z każdą sekundą (teraz, teraz, teraz...!) twitter upublicznia 600 wiadomości. Jedynie 38 lat zajęło transmisji radiowej zjednanie sobie 50 milionów użytkowników, telewizja była szybsza, poradziła sobie w 13 lat. Internet potrzebował już tylko czterech, ipod trzech, a Facebook? No cóż, w ciągu 9 miesięcy miał dwa razy tyle odbiorców. Dla edukacji oznacza to mniej więcej tyle, że sposoby nauczania, prowadzenia szkoleń i przekazywania informacji skutecznie podążają za zmieniającą się rzeczywistością. Powstają nowe podejścia i metody. Następnie są testowane, udoskonalane i wdrażane w życie. Ciężko jest określić, które są najciekawsze i najbardziej skuteczne. Niemniej jednak z racji potwierdzonej skuteczności, a przy tym niestety niewielkiej popularności w naszym kraju, na szczególną uwagę zasługują dwie, a mianowicie WebQuest i eportfolio. Obydwie realizowane z wykorzystaniem Internetu i oparte na konstruktywizmie pozwalają osiągać kompletnie inne cele szkoleniowe, stając się niekiedy komplementarnymi narzędziami, których synergia niesie ogromny potencjał. Przygoda w sieci WebQuest to nowatorska metoda pracy z uczniami, będąca jak sama nazwa wskazuje wirtualną przygodą i przedzieraniem się niczym Indiana Jones przez gąszcz informacji Internetu. Podstawowym celem tej metody jest nauczenie wyszukiwania i wartościowania informacji w sieci oraz przedstawienie nowego sposobu pracy, wykorzystującego elementy uczenia się zespołowego, poprzez budowanie własnej wiedzy. Metoda ta została opracowana w 1995 roku przez Berniego Dodge a i Toma Marcha, dwóch nauczycieli z San Diego State University w USA i od tego czasu stosuje ją wiele szkół na całym świecie. WebQuesty to prawdopodobnie najbardziej dyskutowane i najszerzej stosowane aktywności szkolne wykorzystujące Internet. Według Dodge a, WebQuesty to aktywność zorientowana na dociekanie, w której większość lub całość informacji uzyskanych przez uczących się pochodzi z Internetu. Powstają one, aby wydajnie spożytkować czas osoby uczącej się, aby bardziej skupić się na wartościowaniu i użyciu informacji niż na ich szukaniu oraz aby wspomóc myślenie na poziomie analizy, syntezy i oceny. Webquesty wykorzystują teorię konstruktywizmu i są znakomitym narzędziem edukacyjnym pisze na stronie webquest.org Kenton Letkeman, twórca wielu znakomitych WebQuestów. Omawiana metoda w pewnym sensie rozwiązuje problem rozmijania się celów ucznia i nauczyciela. Jak powiedział kiedyś w trakcie audycji radiowej Jarosław Lipszyc: celem nauczyciela jest zmusić ucznia do np. czytania lektury, a celem ucznia jest zdać kartkówkę. WebQuesty definiują zadania, które pozwalają wykorzystać wyobraźnię oraz zastosować umiejętność rozwiązywania problemów. Odpowiedzi nie są z góry założone i dlatego muszą zostać odkryte lub stworzone. Uczniowie muszą włączyć kreatywne myślenie oraz zastosować umiejętność rozwiązywania problemów. WebQuesty są również znakomitym sposobem, aby zaangażować wyobraźnię uczniów oraz pozwolić im na poszukiwanie informacji w sposób przemyślany i kontrolowany. Komunikacja, praca w grupie, rozwiązywanie problemów, krytyczne i twórcze myślenie stają się w dzisiejszym świecie o wiele ważniejsze niż zadawanie uczniom materiału do zapamiętania. Wprowadzenie tej metody nauczania pozwala uczniom badać ważne kwestie i znajdować na nie własne odpowiedzi. Szczególnie dotyczy to tematów kontrowersyjnych, takich jak zanieczyszczenie środowiska, hazard czy odpady nuklearne. Uczniowie muszą zrobić więcej, niż tylko zapamiętać informacje. Muszą je przetworzyć znaczeniowo i na podstawie faktów dojść do moralnych i etycznych wniosków. Zdolność wprowadzania poprawek do programów edukacyjnych w celu zaadaptowania wielorakich potrzeb edukacyjnych uczniów jest także ważną cechą charakterystyczną WebQuestów. Również uczniowie niepełnosprawni, ze specjalnymi potrzebami, mogą mieć przydzieloną ważną rolę, która sprawi, iż poczują się częścią grupy. Natomiast uczniowie szczególnie zdolni mogą przeprowadzać bardziej zaawansowane badania i wykonywać zadania wykraczające ponad wymagany poziom. Zainteresowanie, jakie tego typu projekty wzbudzają, to już rzeczywistość, a nie fantastyka. Według stosujących je nauczycieli, webquesty promują myślenie wysokiego lotu. Rozwijają umiejętność rozwiązywania problemów oraz umożliwiają bezbolesną integrację technologii z podstawami programowymi. Dostępnych jest wiele stron, które pomogą w przejściu przez ten proces, jednak ciągle najlepszą z nich jest WebQuest Page 1 Berniego Dodge a. Zgodnie z jego teorią, jest sześć cegiełek WebQuestu: Wprowadzenie spełnia funkcję informującą oraz motywującą uczniów. Zadanie opisuje produkt końcowy. Proces wyjaśnia strategie, jakie uczeń ma zastosować, aby wykonać zadanie. Źródło to strony internetowe, które uczeń wykorzysta, aby wykonać zadanie. Ewaluacja ocenia rezultaty zadania. Konkluzja podsumowuje zadanie i zachęca ucznia do refleksji na temat procesu i wyników zadania. Przed zaprojektowaniem WebQuestu, potrzeba przykładu, który pomoże przejść przez ten proces. Pomocne może być zapoznanie się z kilkoma przykładami znakomitych WebQuestów, jak choćby Sample WebQuest Development Christiny Schindler 2 ze szkoły w Południowej Karolinie czy Prewriting Your WebQuest 3 Toma Marcha. Internetowa teczka osobowa Przechodząc do drugiego tematu, zaryzykuję stwierdzenie, że jakąś formę portfolio ma każdy z nas. Gdy tylko zaczynamy się uczyć, zbieramy szkolne świadectwa, później dyplomy, zaświadczenia o zatrudnieniu. Każdy więc posiada papierową teczkę z mnóstwem dokumentów. Od czasu do czasu przewietrzamy ich strony, w pośpiechu szukając konkretnego papierka, a czasami, powiedzmy przy sprzątaniu, zaglądamy do nich, przypominając sobie różne sytuacje i snując ulotne refleksje. Dostępne już od kilku lat narzędzia pozwalają przenieść wspomnianą teczkę do Internetu. Możemy napisać, jakie ukończyliśmy szkoły, studia, kursy, co osiągnęliśmy, gdzie pracujemy, jakie mamy kompetencje, umiejętności i czym się interesujemy. Z różnymi aplikacjami realizującymi to zadanie spotykamy się na co dzień. LinkedIn czy Goldenline, w których możemy utworzyć swój publiczny profil i kontaktować się z innymi użytkownikami, są powszechnie i skutecznie wykorzystywane. Realizują one jednak tylko część definicji eportfolio, nie wspierają bowiem procesów uczenia się. Są narzędziami stricte prezentacyjnymi i HR-owymi, choć nie pozbawionymi możliwości refleksji i autorefleksji. Skupmy się teraz przez moment na znamiennym e. Dla łatwiejszego zapamiętania charakterystyki tej metody możemy przyjąć, że owo e związane jest z edukacją, a dokładniej z funkcjami pozwalającymi na śledzenie własnych postępów, ich analizowanie i porównywanie oraz na planowanie rozwoju. Analizując słowo eportfolio dochodzimy więc do definicji mówiącej, że jest to dedykowane rozwiązanie elektronicznych teczek osobowych pozwalające na gromadzenie autentycznych, różnorodnych i wybranych z szerszego zbioru dowodów, reprezentujących to, czego osoba lub instytucja nauczyła się w przeciągu dłuższego czasu, czego jest świadoma i co wybrała do zaprezentowania konkretnemu odbiorcy w określonym celu i konkretnym zastosowaniu 4. Ujmując wykorzystanie eportfolio praktycznie: służy ono odpowiedzi na pytanie, po co się uczymy, łącząc wszystkie typy kształcenia ze współdzieleniem wiedzy, oceną, zdefiniowaniem własnych kompetencji i umiejętności oraz jako efekt ich prezentacją. eportfolio jest więc narzędziem, które jedną nogą stoi w edukacji, a drugą w zarządzaniu zasobami ludzkimi. Pomaga się uczyć i planować własny rozwój, jednocześnie prezentując wymierne dowody naszych osiągnięć. Myślę, że za kilka lat eportfolio pozwoli naszym umiejętnościom i kompetencjom na swobodny przepływ pomiędzy różnymi środowiskami uczenia się i pracy. Dane na temat naszych umiejętności, także tych zdobywanych w kształceniu nieformalnym, będą zbierane automatycznie, wymagając od nas jedynie zgody na ich upublicznienie. Systemy takie zapewnią spersonalizowane, idealnie dopasowane do naszych potrzeb kształcenie oraz miejsce pracy i zadania odpowiadające naszym kompetencjom. Podsumowując, skupmy się na tym, jakie cechy wspólne mają obydwie metody. Przede wszystkim, do realizacji obydwu konieczny jest Internet i swobodne poruszanie się po jego meandrach. Choć początki bywają trudne, z czasem poczujemy, że pędzimy autostradą. Konieczne jest także wsparcie techniczne i metodyczne organizacji wdrażającej. Z ideowego punktu widzenia WebQuest i eportfolio wspierają refleksyjne, spersonalizowane uczenie się oraz tworzą nowe wyzwania i potrzeby szkoleniowe dla nauczycieli, trenerów, dydaktyków i pasjonatów, którzy będą pracować z uczniami, studentami i uczestnikami szkoleń. PRZYPISY: 1 webquest.org/index.php tommarch.com/learning/prewrite.php 4 Paul Gathercoal et al., On Implementing Web-Based Electronic Portfolios, EDUCAUSE Quarterly, Vol. 37, No. 2, UCZYĆ ŁATWIEJ - jesień

18 MATERIAŁY DYDAKTYCZNE Zakładamy gazetę Jak zabrać się do stworzenia czegoś, o czym nie ma się pojęcia i co robi się po raz pierwszy w życiu? Otóż, wcale nie tak trudno. Dziś mamy już szereg publikacji dotyczących szkolnego dziennikarstwa. Organizowanych jest także wiele warsztatów, które mogą nam pomóc w stworzeniu szkolnych mediów. Kompletujemy zespół Na ogół dobrze znamy uczniów i potrafimy ocenić ich zdolności. Spróbujmy namówić do pracy redakcyjnej dobre pióra i talenty plastyczne. Nie musimy od razu wyznaczać ról i powierzać zadań. Zacznijmy od rozmowy o uczniowskich wyobrażeniach o pisemku. Można też wywiesić ogłoszenie i poprosić o przybycie na pierwsze spotkanie wszystkich, którzy chcą mieć wpływ na gazetkę. Okaże się, że znajdą się nie tylko ci, którzy umieją pisać i rysować, ale także m.in. dobrzy organizatorzy. Penetrujemy Internet Warto pooglądać inne gazetki szkolne (bardzo dobre Qmamy znaleźć można na stronie Prześledzić stopki redakcyjne i spisać funkcje. Przyjrzeć się poruszanym w gazetkach tematom. Wreszcie ocenić pisma pod kątem układu tekstów i ilustracji, rysunków czy zdjęć, a także numeracji stron, pagin itd. Wymyślamy tytuł gazetki Można to zrobić na dwa sposoby: każdy z przyszłych redaktorów proponuje nazwę i w głosowaniu wybieramy najciekawszą lub angażujemy do tego całą szkołę i prosimy klasy o propozycje. Przedstawiamy ogółowi najlepsze pomysły i w głosowaniu wybieramy najlepszy tytuł. Najważniejsze, by był on w miarę prosty i krótki, łatwy do zapamiętania. Kilka definicji Zanim wybierzemy, najlepiej wspólnie z uczniami, redaktora naczelnego i osoby pełniące inne funkcje, trzeba młodzieży wyjaśnić, jakie obowiązki spoczywają na członkach redakcji. Redaktor 1. zajmuje się pisaniem tekstów lub zbieraniem, ocenianiem, opracowywaniem i przygotowywaniem ich do druku; 2. redaguje, opracowuje, przygotowuje. Redaktor działu Każda redakcja ma strukturę, w której skład wchodzą działy (np: krajowy, zagraniczny, miejski, sportowy, opinii, gospodarczy, wydania weekendowego etc.). Redaktor naczelny odpowiada za całość czasopisma. Kieruje pracą zespołu dziennikarzy, często odpowiada także za ich przyjmowanie i zwalnianie. W gazetkach szkolnych redaktorem powinien być uczeń, choć bywa, niestety, że mianuje się nim dorosły opiekun redakcji (nazywany żartobliwie nadredaktorem). Redaktor prowadzący redaktor odpowiedzialny za jedno wydanie gazety, czasopisma. W gazetkach szkolnych rzadko się zdarza, by kolejny numer miał różnych redaktorów prowadzących. Tę funkcję na ogół sprawuje redaktor naczelny. Redaktor techniczny odpowiedzialny za stronę techniczną procesu wydawniczego, kontroluje dział graficzny, nadzoruje prace DTP (desktop publishing, przygotowywanie publikacji za pomocą komputera). Sekretarz redakcji organizuje pracę całej redakcji, zatwierdza do druku wszystkie strony, często jest odpowiedzialny za stronę językową gazety. Utrzymuje także kontakt z czytelnikami, odpowiadając na ich listy, e. Być może warto też stworzyć inne funkcje, np. fotoreportera czy grafika. A ponieważ nie wiemy jeszcze, czy uczniami powoduje autentyczne zainteresowanie, czy raczej słomiany zapał, proponujemy wybór kolegium redakcyjnego na próbne dwa czy trzy miesiące. Skład komputerowy Elżbieta Sura Możemy wykorzystać możliwości, jakie daje nam Fundacja Nowe Media gotowe makiety, do których wrzucamy teksty i zdjęcia czy rysunki. Można się też posłużyć programami do składania gazetek: od najprostszego Worda przez Publishera, aż po wysoce specjalistyczny Page Maker. Powinniśmy przemyśleć kształt naszej gazetki: jaki będzie miała format, ile będzie liczyła stron, które strony przeznaczymy na ważniejsze informacje, a które na własną twórczość i rozrywkę. Podpowiedzmy uczniom, że nie należy się bawić w gazetce czcionkami. Wybierzmy te, które najlepiej nadają się do czytania, z szeryfami, i niech nie będzie ich za dużo, najlepiej dwa, trzy podstawowe kroje. Zwróćmy uwagę na kształt tekstów w innych gazetkach bądź dorosłych pismach: wielkość tytułów, leady, podtytuły, śródtytuły w tekstach długich, sposób zamieszczania zdjęć i innych elementów graficznych, podpisy pod zdjęciami i rysunkami, a także komiksami, wreszcie kropeczkę kończącą każdy tekst. I podpis autora, imię i nazwisko nie należy się wstydzić napisanych tekstów i trzeba brać za nie odpowiedzialność. W sytuacji, gdy trzeba autora ukryć, podpisujemy go pseudonimem lub używamy sformułowania: nazwisko znane redakcji. Nie drukujemy anonimów i paszkwili, a także tekstów z wulgaryzmami. Kształt gazetki Na stronie tytułowej pod tytułem musi się znajdować nazwa szkoły i numer kolejnego wydania z nazwą miesiąca i roku wydania. Resztę strony komponujemy według własnego pomysłu. Może to być tylko zdjęcie, zdjęcie z tytułami najciekawszych zdaniem redakcji tekstów z zaznaczeniem strony, na której się znajdują, albo niewielki obrazek (zdjęcie, rysunek) z fragmentami najciekawszych dwóch, trzech tekstów i obok spisem treści. Druga strona to miejsce na wstępniak kierowany do czytelników przez naczelnego. Wystarczy zaledwie kilka zdań. Na tej samej stronie można umieścić stopkę redakcyjną (ale także na przedostatniej lub ostatniej) z najważniejszymi danymi: nazwiskiem redaktora naczelnego, jego zastępcy i innych funkcyjnych redaktorów pisma, nazwiskiem dorosłego opiekuna redakcji, nazwą i adresem szkoły (z numerem telefonu i adresem owym oraz stroną internetową), wielkością nakładu i kolejnym numerem. Pod danymi warto umieścić zastrzeżenie co do długości tekstów nadsyłanych przez czytelników, języka, jakim powinni się posługiwać czy konieczności podpisywania artykułów. Wiele czasopism umieszcza też takie zdanie: Niezamówionych artykułów redakcja nie zwraca. Na trzeciej stronie znajdują się zwykle najistotniejsze wiadomości. Wiąże się to z pierwszym odruchem czytającego. To pierwsza ze stron, jakie otwieramy. Środkowe strony zarezerwowane są na fotoreportaże, tu najłatwiej umieścić kilka zdjęć czy rysunków i stworzyć opowieść, podpisując materiał. Na końcowych stronach zamieszczamy teksty mniej ważne, rozrywkowe: anegdoty z lekcji, krzyżówki, ankiety i konkursy. Na sport pozostawiamy osobne strony. Finansowanie gazetek Opiekun gazetki z pewnością martwić się będzie brakiem funduszy na realizację tego pomysłu. Gdzie ich szukać? Najprościej uzgodnić z dyrektorem szkoły, że będzie on finansował każdorazowe wydanie pisemka w określonej liczbie egzemplarzy. Wsparcia może też udzielić Rada Rodziców. Ponieważ nie we wszystkich szkołach się to udaje, pozostają rodzice i lokalne firmy oraz władze gminy. Warto pomyśleć, zanim zaczniemy z nimi rozmawiać, jaką korzyść może im dać wsparcie gazetki. Czas na nasze pisemko Prace redakcyjne zaczynamy od ustalenia, kto pisze, rysuje, fotografuje. Wyznaczamy też tzw. deadline, czyli nieprzekraczalny termin zakończenia prac nad poszczególnymi zadaniami. Nie jest to łatwe na początku uczniowie piszą dłuższe teksty, niż zostało to ustalone albo nie dotrzymują terminów. System pracy jednak trzeba sobie wypracować, choć potrzebny jest na to czas. W końcu teksty są gotowe, ilustracje także czas na skład. Trwa godzinami, zanim wszystko ułoży się tak, jak trzeba. Byłoby dobrze, aby każdy redaktor gazetki zobaczył, ile trudu trzeba włożyć w wypełnianie stron i ile problemów pojawia się, gdy tekst jest dłuższy niż ustalono wcześniej. Poszukiwanie tematów Pomysłów jest bez liku wymienię tylko kilka: uczestnictwo w wydarzeniach szkolnych, udział w imprezach lokalnych, działalność charytatywna, zacieśnianie więzów i tworzenie redakcyjnej tradycji (uroczyste włączanie w poczet członków redakcji nowych redaktorów, pożegnanie odchodzących, identyfikatory, legitymacje, spotkania z okazji Wigilii, a także rocznic gazetowych, np. setnego wydania, zapraszanie byłych gazetkowiczów), przyjmowanie na spotkaniach młodszych klas (korespondencja na łamach gazetki), współpraca z dyrektorem (komentarze), wycieczki do redakcji gazet lokalnych, udział w warsztatach dziennikarskich, własna twórczość: poezja, proza, rysunki, omawianie problemów nurtujących młodzież. Pozyskać czytelnika! Warto stworzyć skrzynkę kontaktową, która będzie miejscem kontaktu redakcji i czytelników. Przy tej skrzynce możemy rozdawać nagrody za rozwiązanie krzyżówki, rozmawiać z czytelnikami. Jak zachęcać do czytania gazetki? Na szkolnej tablicy informacyjnej powiadamiać uczniów o tym, co się w redakcji dzieje, organizować akcje promocyjne, dodawać do gazetki gadżety jak to robią gazety dorosłych, atrakcyjnie pisać o ciekawych postaciach uczących się w szkole (to zawsze przyciągnie uwagę przynajmniej kolegów z klasy), wreszcie sprzedawać gazetkę rodzicom przed zebraniami oni są bardzo ciekawi tego, co się w szkole dzieje. Skuteczne jest także zachęcanie do pisania dorosłych: pedagoga czy psychologa szkolnego (mają doskonałą okazję do wyjaśniania spraw związanych np. z dojrzewaniem), rodziców (jedna z mam przytaczała kapitalne anegdoty z lat szkolnych) czy dyrektora szkoły. Po jakimś czasie Konkursy gazet szkolnych to miejsce porównywania swojej pracy z innymi. Jeżeli znajdziemy okazję do takich porównań, lepiej będziemy dostrzegać, co można w gazetce poprawić: może zmienić jej charakter, dodać schemat lub wykres albo tabelkę z danymi uzupełniającymi treść, powiększyć zdjęcie lub oblać je tekstem itd. Jednym słowem organizowanie szkolnej redakcji już nie jest trudne, można się spokojnie zacząć w to bawić. Specjalnie użyłam tu tego słowa, bo to ma być zabawa. A że z poważnymi treściami UCZYĆ ŁATWIEJ - jesień

19 MATERIAŁY DYDAKTYCZNE Redakcja w akcji Podział funkcji i zadań między uczniów Elżbieta Sura Wstopkach redakcyjnych dużych pism możemy znaleźć wiele rozmaitych funkcji: od redaktora naczelnego, poprzez kierowników działów i redaktorów funkcyjnych, po szeregowych dziennikarzy i korektorów. W gazetce szkolnej istnienie aż tylu funkcji nie ma uzasadnienia. Naczelny musi być! Szkolne kolegium redakcyjne składa się na ogół z niewielkiej liczby osób. Oczywiście, można wymyślić funkcję dla każdego, ale w praktyce w sposób wystarczający wypełniają swoje zadania redaktor naczelny, sekretarz redakcji, fotoreporter i korektor. Naczelny wybierany jest przez całą redakcję, najczęściej drogą głosowania. Zostaje nim osoba, która ma cechy przywódcze, potrafi egzekwować złożone przez kolegów zobowiązania, dyscyplinuje redakcję i dość samodzielnie nią kieruje. Rzadko się ktoś taki zdarza, bo jednak uczniów z racji wieku charakteryzuje słomiany zapał. Mnie trafiły się dwie osoby dziewczynka (gimnazjum) i chłopiec (liceum) które doskonale radziły sobie z organizowaniem pracy redakcyjnej. Właściwie ja im się tylko przyglądałam, ze zdumieniem zauważając, że stanowiły dla innych autorytet i miały posłuch. Oczywiście, zawsze się zdarza, że ktoś czegoś na czas nie napisze, ale jednak większość redaktorów naczelnych potrafiła zdyscyplinować autorów. Bez względu na to, czy naczelny będzie samodzielnie prowadzić pracę, czy też nie, taka funkcja musi istnieć i musi ją sprawować uczeń nie nauczyciel! Inni według uznania i potrzeb W redakcji szkolnej wybiera się często zastępcę redaktora naczelnego, choć w praktyce taką funkcję może pełnić sekretarz redakcji. Młodzieży trzeba wyjaśnić, że sekretarz redakcji to nie sekretarka, jaką znają ze szkolnej rzeczywistości. Jest to bardzo odpowiedzialna funkcja (patrz: słowniczek), którą faktycznie sprawuje opiekun nauczyciel. Niemniej może się znaleźć szczególnie w szkołach ponadgimnazjalnych osoba, która tej odpowiedzialności sprosta. Kolejną funkcją, którą z powodzeniem może sprawować uczeń, jest funkcja fotoreportera. Obecnie nie ma większych problemów z wykonywaniem zdjęć. Niemal w każdej klasie znajdzie się uczeń, którego pasjonuje fotografia i który z przyjemnością będzie świadczył usługi szkolnej redakcji. Podobnie rzecz się ma z korektorem. W pracę mojej redakcji zawsze angażuje się ktoś, kto zna zasady ortografii. Jeśli nawet czegoś nie wie, zawsze może zapytać opiekuna (jeśli jest nim polonista) lub innego nauczyciela. Zresztą programy edytorskie zaopatrzone są w słowniki ortograficzne. W redakcjach szkolnych rzadko natomiast redaguje się teksty. Nie ma więc typowego redaktora. Nauczyciel nie jest zazwyczaj w tym kierunku wykształcony, a uczeń tym bardziej nie wie, na czym polega redagowanie. Redagować w dużym skrócie oznacza: przystosować tekst do czytelniczego odbioru, czyli przegadane fragmenty skrócić, powtórzenia i dygresje nie na temat usunąć. Najlepiej radzą sobie z tym zadaniem poloniści. Redaktorzy działów Czy konieczne jest tworzenie działów w gazetce i przypisywanie odpowiedzialności za każdy z nich osobnemu redaktorowi? Oczywiście, sportem mógłby się zająć redaktor sportowy, kulturą kulturalny, itd. Można tak zrobić, jednak nie zawsze się to udaje. Z mojego doświadczenia wy- nika, że młodzieży, która z natury jest ciekawa świata i żądna nowości, szybko nudzi się taki sztywny podział. Przyznam szczerze, że i mnie także. A przy tym życie niesie różne niespodzianki i może się okazać, że w kolejnym wydaniu zabraknie miejsca na taki czy inny stały temat. Wszystko zależy od konkretnego zespołu redakcyjnego. Zatem pełna dowolność. Oddzielny problem stanowią sytuacje, kiedy przydziela się komuś jakąś redakcyjną funkcję za względów wychowawczych czy psychologicznych: wielu uczniów potrzebuje dowartościowania, okazji do uwierzenia we własne możliwości, dlatego powstaje funkcja kolportera gazetki, redaktora gospodarczego, osoby do kontaktów z klasami, redakcyjnego skarbnika itd. Osoby te nie potrafią pisać ani rysować, ale przydają się w redakcji w związku z umiejętnościami organizacyjnymi. I wilk syty, i owca cała. Rozdzielamy zadania Sądzę, że nauczycielowi będącemu opiekunem redakcyjnym nie trzeba wyjaśniać, jak przydzielać obowiązki i jak je potem egzekwować. Ma to wpisane niejako w swój zawód. Na pewno warto podkreślić konsekwencję, jako najważniejszą z cech niezbędnych w pracy redakcji. Jeżeli jej zabraknie, to niewiele osiągniemy. Dobrze jest, jeśli kolegia redakcyjne prowadzi nie nauczyciel, a redaktor naczelny. Może się on wcześniej spotkać z opiekunem i skonsultować własne propozycje. Albo też pójść na żywioł i o wszystkim rozmawiać w gronie kolegów. Rówieśnicy inaczej podchodzą do propozycji kolegi-naczelnego, inaczej zaś przyjmują polecenia dorosłego opiekuna. Zebranie redakcji to nie lekcja, ale zajęcia wybrane przez uczniów, na których nareszcie mogą pokazać, że potrafią być samodzielni i samorządni. Zatem dyskutują o tym, co powinno się znaleźć w gazetce i przyjmują na siebie poszczególne zadania nie warto zmuszać nikogo do czegoś, czego nie lubi. Na pewno nie zrobi tego dobrze (o ile w ogóle zrobi). Gazetka internetowa Coraz więcej szkół, oprócz tego, że wydaje gazetkę tradycyjną, umieszcza swoje pisemko w Internecie. Zajmują się tym sami uczniowie, ale opiekun ma dodatkową pracę, gdyż musi czuwać nad tym, aby ukazywała się ona systematycznie i była aktualizowana. W przeciwnym razie tytuł straci czytelników. Naturalnie najtrudniejszy jest początek, przeniesienie elementów graficznych gazetki do Internetu, czyli wykorzystanie umiejętności programowania. Chyba że korzystamy z qmamów. Jeśli jednak pozostajemy przy własnej stronie internetowej, musimy wyznaczyć uczniom przynajmniej funkcje redaktora naczelnego e-gazetki oraz programisty. Teksty i zdjęcia prawdopodobnie będą te same, co w gazetce tradycyjnej. A jeśli się nie uda? Pracuję w szkole (mówię o liceum), w której większość uczniów ma mnóstwo obowiązków i nauki, a do tego dojeżdża do szkoły z różnych, nieraz odległych okolic. Trudno jest więc wydawać gazetkę szkolną raz w miesiącu ukazuje się ona na ogół rzadziej, nawet co dwa miesiące, choć ma wówczas większą objętość. W takiej sytuacji na zebrania redakcyjne nie wszyscy przychodzą regularnie, kontaktujemy się za pomocą komunikatora lub i. Uczniowie zakładają skrzynkę kontaktową, ale w Internecie. To tam wysyłane są teksty, a ja mam do nich dostęp jeszcze przed umieszczeniem w gazetce. Jak w takiej sytuacji wyegzekwować zobowiązania poszczególnych funkcyjnych wobec redakcji? Większa odpowiedzialność spada, niestety, na redaktora naczelnego i najbliższych mu współpracowników, czyli korektora i składającego tekst. Kolegia redakcyjne służą omówieniu tematów, które mają się znaleźć w gazetce. A potem redaktor naczelny dwoi się i troi, żeby zdyscyplinować kolegów i na czas wydać kolejny numer pisemka. Samo złożenie gazetki odbywa się nocą w domu kosztem lekcji, niestety. Minusem takiej sytuacji jest słaba więź między szkolnymi redaktorami, brak możliwości zbudowania własnych tradycji. Liceum trwa obecnie za krótko, by stworzyć coś stałego. W moim przypadku naczelni zmieniają się co rok: zostają nimi te osoby, które wcześniej pełniły tę funkcję w redakcji gazetki naszego gimnazjum. Ale są też i plusy: gazetka wychodzi przynajmniej 5 razy w ciągu roku, na uczniów spada większa odpowiedzialność i potrafią jej sprostać. Ja z kolei jako opiekun redakcji staję się swego rodzaju konsultantem i doradcą. Czuwam nad redakcją z pewnej odległości. Wspólnie wyjeżdżamy tylko na warsztaty dziennikarskie. Cóż, nie da się inaczej. Samo życie Przed paru laty w gazetce, której jestem opiekunem, ukazały się refleksje jednego z moich redaktorów: Z życia wzięte, czyli bitwa pod OBOKIEM OBOK szczyt szczytów i najwyższe dobro zapaleńców z wałbrzyskiego II LO. Rzeczywiście przez kilka październikowych dni kilku zapaleńców zachowywało się jakby byli OBOK, ale lekcji, zadań domowych, sprawdzianów liczył się tylko ON. Naszą gazetę szkolną OBOK-a objęliśmy w tym roku jako klasa humanistyczna z profilem dziennikarskim. Na tę chwilę czekaliśmy całą pierwszą klasę. I się doczekaliśmy... No, właśnie cieszyć się czy płakać? Chyba jednak cieszyć. Pierwszy numer wspominamy jako koszmar z happy-endem. Na dwa tygodnie przed datą wydania gazety klasa przypomniała sobie, że trzeba napisać artykuły, bo gazeta bez artykułów nie ruszy. Pospolite ruszenie osaczyło naczelnego z technicznym w ciągu dwóch dni i dostarczyło masę dyskietek, z których część się popsuła, część była już popsuta, a kilka działało względnie (czyli wtedy, kiedy chciały). Nawałnica przeszła przez skrzynkę mailową, bo nowoczesnymi drogami komunikacji też do nas dotarto. Tydzień był okraszony dyskusjami i polemikami na temat artykułów. Tradycyjne zdanie: nie ma o czym pisać zostało podważone przez zdolnych humanków i tak powstały artykuły na pierwsze kolegium redakcyjne. Nasza szkoła ma wiele zalet, ale jedną wadę synchronizacja czasu choćby kilku osób graniczy z cudem. Dlatego też kolegium odbyło się przed prywatnym komputerem technicznego (czyli on i naczelny), było burzliwe i z piorunami. Po selekcji tekstów wystarczyło już tylko zamówić rysunki i okładkę u najzdolniejszych malarzy w klasie, zeskanować je, powklejać do tekstów i gazeta gotowa. No, może nie tak do końca. Przed nami stanęło najtrudniejsze zadanie wydrukowanie owocu pracy. Niby takie proste, a jednak. Na wstępie okazało się, że w szkolnych 34 UCZYĆ ŁATWIEJ - jesień

20 MATERIAŁY DYDAKTYCZNE komputerach nie ma programu, w którym powstał OBOK, następnie skończył się tusz w drukarce i cierpliwość technicznego. Postanowił odpocząć i powierzyć wydrukowanie gazety niewzruszonemu redaktorowi naczelnemu. Ten z dzielnością Achillesa i prometejską siłą przebicia dokończył dzieła. Druk to jednak nie wszystko, zostało nam kserowanie i składanie. Tu leżał pies pogrzebany, jak zwykła mówić babcia jednego z redaktorów. Osoba odpowiedzialna za ksero p. bibliotekarka udzieliła nam tak fachowej pomocy, że OBOK o mały włos by się nie ukazał w terminie (czyli następnego dnia). Po wielogodzinnych pertraktacjach, zawiązywaniu rokoszy i konfederacji, podpisano pokój pod Kserem i gazeta w liczbie 70 egzemplarzy ukazała się dnia 15 października Roku Pańskiego Fakt ten został umieszczony w kronikach szkolnych i opatrzony złotymi literami. Klasa humanków oszalała z radości, walnym zgromadzeniem wykupiła połowę nakładu i zamiast izomerii alkanów, na przerwach czytała kolejne strony Ich dzieła. Tutaj należałoby napisać coś o artykułach. Najwięcej kontrowersji wzbudziła wypowiedź pewnego ucznia, który opisał jedną z najbardziej kontrowersyjnych profesorek w szkole prof. W. Niektórzy, przynajmniej z tego, co słyszałem na korytarzach, uczyli się fragmentów artykułu na pamięć i chętnie go cytowali w różnorodnych sytuacjach. Pisano o wszystkim o pierwszakach, którzy szturmują szkołę, o pewnej pani minister, która zrobiła pewne małe zamieszanie z pewnym egzaminem. Czy wiedzą Państwo, że w ubikacji spędzamy siedem lat swojego życia? Tak, właśnie o tym napisała jedna z dziewczyn z humana. Tradycyjnym powodzeniem cieszyły się teksty nauczycieli, które niekiedy wyrwane z kontekstu, a niekiedy wypowiedziane ze śmiertelną powagą są skrupulatnie notowane na marginesach kajetów wszystkich uczniów klas II. Praca nad gazetą szkolną jest z pewnością sprawdzianem przed późniejszą, poważną karierą dziennikarską, dlatego dobrze, że możemy popracować (i trochę się pośmiać) nad 22 stronami OBOK-a. Wojciech Szot, red. techniczny i zastępca naczelnego w jednej osobie. Szukaj i nie daj się oszukać Zróbmy mały eksperyment. Weźmy do ręki pięć najpoczytniejszych gazet, zaplanujmy telewizyjny maraton informacyjny (na podwieczorek, a najlepiej i kolację), wejdźmy na główne strony pięciu największych portali internetowych. W każdym z tytułów czy serwisów znajdziemy multum treści wysuniętej na czołówki i z dala od nich. Nie chcę nikomu odbierać radości odkrywania, ale już teraz ręczę, że niejedną główną informację z dowolnego medium znajdziemy w innym jako jedną z wielu. Zdarzyć się może i tak, że pierwsza będzie ostatnią. Lub na odwrót. Pół biedy, jeśli traktując o tym samym, mają podobny sens. Ale co, jeśli są ze sobą sprzeczne? Takie na pozór banalne, uczniowskie zadanie to świetny punkt wyjścia do twórczej refleksji o tym, czym jest informacja, wedle jakich kryteriów jest konstruowana i podług jakiego klucza dystrybuowana. W globalnej powodzi wiadomości te elementarne pytania zdają się zyskiwać rangę najważniejszych, a odpowiedź na nie staje się ambitnym wyzwaniem. Spróbujmy się z nim zmierzyć. Google yourself! O sztuce wyszukiwania i oceny informacji Michał Horbulewicz Życzliwi mawiają, że nim nastała era Internetu, ruch na ulicach był większy, bo to na nich dziennikarze szukali tematów. To wyostrzone spojrzenie na zmianę, jaką przyniosło objęcie świata globalną siecią, jest jednak faktem. Od tego momentu wiele się zmieniło. Zmiany nastąpiły w pracy dziennikarzy oraz w klasycznym podziale na nadawcę i odbiorcę treści. Ewoluują międzyludzkie relacje kontakt realny ustępuje miejsca komunikacji wirtualnej. Nie pozostaje to bez wpływu na naszą zdolność do wyszukiwania i oceny informacji. Kiedyś katalog źródeł wiadomości można było ująć w alfabetycznym spisie książki teleadresowej dziennikarza. Dziś klasyczne podejście nie uwzględnia całego wachlarza nowych zjawisk powstałych na bazie rewolucyjnych rozwiązań technologicznych, takich jak choćby wyszukiwarki internetowe, które dla jednych są wybawieniem z kłopotów, a dla innych przekleństwem współczesności. Jeśli nie ma cię w Google, nie istniejesz. Jedną z kluczowych umiejętności, w dużej mierze czyniących dzisiaj użyteczną zdolność pisania i czytania, stało się operowanie zestawem kwantyfikatorów podczas eksplorowania zasobów Internetu. Szansę na znalezienie tego, czego szukamy, zwiększa umiejętność konstruowania schematu złożonego ze słów-kluczy i selektorów (przecinków, plusów, minusów, itp.), a nie budowanie pełnych zdań. Dr Gary Small z Uniwersytetu Kalifornijskiego mówi wręcz o pokoleniu tzw. cyfrowych autochtonów, czyli osób urodzonych w latach 90. XX wieku oraz później. Jego zdaniem, codzienny kontakt z technologią, taką jak komputer czy komórka, może zmienić sposób funkcjonowania mózgu. Dotyczy to zarówno relacji społecznych (samoizolacji jednostek), jak i umiejętności stricte komunikacyjnych. Przemianę tę widać w dynamicznie rozwijających się portalach społecznościowych wirtualnej przestrzeni spotkań, wymiany poglądów i uczuć. Zapewne niejeden z nas spotkał kiedyś człowieka, który przechadzał się po chodniku z reklamowymi tablicami przyczepionymi z przodu i z tyłu tułowia. Ta sytuacja świetnie obrazuje jeden z kluczowych aspektów tzw. social media, których siłą stają się ludzie w znakomitej większości najprawdziwsi, realnie żyjący, którzy tworząc osobiste profile, stają się nośnikiem informacji. Kumulują wiadomości wokół siebie, udostępniając je zarazem innym. Ich przekaz już na wstępie ma u odbiorców (znajomych, przyjaciół z portalu) pokaźny kredyt zaufania, ergo: wiarygodności. Bo przecież to ktoś, kogo znam, kto swoją twarzą, imieniem i nazwiskiem firmuje wobec mnie jakąś informację podświadomie wykluczamy możliwość, aby chciał zrobić sobie obciach. Czy to trafione założenie? Po pierwsze człowiek, po drugie dziennikarz Warto w tym miejscu odwołać się do kanonów dziennikarstwa, mając na uwadze to, że czerpią z uniwersalnych i sprawdzonych zasad nie tyle wprost przekładalnych na codzienną rzeczywistość, co wychodzących z niej i spinających klamrą dwa światy (medialny i pozamedialny). Dziennikarz jest bowiem w pierwszej kolejności człowiekiem, powinien się zatem odwoływać do własnego poczucia odpowiedzialności i uczciwości; w drugiej dopiero zawodowcem, który odwołuje się do kanonów sztuki dziennikarskiej. Konieczność częstego drukowania sprostowań godzi w wiarygodność tytułu, stąd podstawowym wymogiem wobec informacji jest jej rzeczowość i sprawdzalność. Tworząc wiadomość, rzetelny dziennikarz powinien odpowiedzieć na pięć fundamentalnych pytań: co, kto, gdzie, kiedy, jak. O kolejności odpowiedzi decyduje to, jaki charakter ma nasze doniesienie czy, na przykład, dotyczy konkretnej osoby, czy jakiegoś wydarzenia, czy jest aktualne, wreszcie czy jest newsem (tzn. tekstem oznajmiającym całkowicie nowe fakty), 36 UCZYĆ ŁATWIEJ - jesień