Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały Nr Rady Miejskiej w Strzegomiu z dnia 1 roku Opracowanie: Magdalena Kuczyńska Opracowanie: Magdalena Kuczyńska Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 1-13 Opracowanie : Wydział Oświaty, Kultury i Sportu Magdalena Kuczyńska Strzegom 1

2 Spis treści: I. UWARUNKOWANIA FORMUŁOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Podstawy prawne opracowania Gminnego Programu Opieki Zabytkami. 5. Cele programu w świetle ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce...7. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 1.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa Dokumenty programowe powiatu świdnickiego a ochrona dziedzictwa kulturowego II. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW I ANALIZA STANU DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY STRZEGOM.5 1. Gmina Strzegom wczoraj i dziś..5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy Gminny Plan Ochrony Zabytków, a zabytki o największym znaczeniu dla gminy.7 3. Charakterystyka zasobów Gminy Strzegom Zabytki Strzegomia Zabytki wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytków Zabytkowe obiekty małej architektury Zabytki objęte prawnymi formami ochrony.9. Charakterystyka wybranych instrumentów finansowania opieki nad zabytkami Źródła finansowania opieki nad zabytkami ze środków Unii Europejskiej Dofinansowanie opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego z budżetu państwa i budżetu województwa Dolnośląskiego Dotacje na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy Zabytkach wpisanych do rejestru zabytków Gminy Strzegom...1 III. POLITYKA GMINY STRZEGOM W ZAKRESIE OCHRONY ZABYTKÓW Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy Strzegom Instrumentarium realizacji Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami.19

3 Dziedzictwo kulturowe, to dorobek materialny i duchowy poprzednich pokoleń. Najczęściej utożsamiamy dziedzictwo kulturowe z archeologią, architekturą i sztuką. Dziedzictwo kulturowe to także, a może przede wszystkim zabytki, które są nie tylko materialnym śladem przeszłości, lecz także cennym elementem kultury. Musimy pamiętać o bogactwie nieodnawialnych źródeł, informacji o życiu i działalności naszych przodków oraz o potrzebie zachowania tych źródeł dla przyszłych pokoleń. Coraz powszechniejsza wśród mieszkańców naszego miasta i regionu jest także świadomość potrzeby ratowania i ochrony zabytków. Bogactwo i różnorodność dziedzictwa kultury może bowiem w istotny sposób przyczynić się do rozwoju społecznego i gospodarczego gminy, a zatem również do poprawy jakości życia jej mieszkańców. Dbanie o należyty stan i atrakcyjny wygląd naszych zabytków, aby nie były kojarzone tylko z obiektami o złym stanie technicznym, jest naszym obywatelskim obowiązkiem. Rewitalizacja poszczególnych obiektów, jak również całych zespołów zabudowy, jest szansą na ich uratowanie. Koniecznością jest również stworzenie Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami. Formułując Gminny Program Opieki nad Zabytkami założono, że zasoby lokalnego dziedzictwa kulturowego są zasadniczym czynnikiem wpływającym na kształtowanie tożsamości lokalnej społeczności. Zasoby te wyznaczają w dużym stopniu uwarunkowania rozwoju Gminy Strzegom i stanowią szansę jej promocji. Zabytki to przecież atrakcyjne miejsca, pamiątki przeszłości, które powinny przyciągać turystów. Miasto nigdy nie będzie atrakcyjne dla turysty, jeżeli jego zabytki będą zaniedbane, niewłaściwie promowane czy eksponowane. A zatem urok miasta to zadbane zabytki, uliczne zaułki, place, parki i skwery. To właśnie one posiadają nie tylko wartość historyczną, ale również artystyczną, naukową i emocjonalną. Wszystko to tworzy razem niepowtarzalny charakter danego miejsca, do którego z chęcią powraca turysta. Kultura i tradycja Strzegomia, malownicze położenie geograficzne oraz zabytki tworzą niepowtarzalny produkt turystyczny, który może stać się znaczącym elementem rozwoju miasta, który warto pokazać i eksponować. Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta Strzegomia na lata 1-13 jest dokumentem o charakterze uzupełniającym w stosunku do innych aktów planowania w gminie. Nie stanowi aktu prawa miejscowego. Dokument zawiera ogólne założenia co do realizacji celów programu. Głównym zaś jego celem jest dążenie do poprawy stanu zasobów lokalnego dziedzictwa kulturowego, a przez to zachowane piękna krajobrazu kulturowego 3

4 Ziemi Strzegomskiej i Dolnego Śląska. Jest to dokument polityki administracyjnej w zakresie podejmowanych działań dotyczących inicjowania, wspierania i koordynowania prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Program stanowi podstawę dla współpracy między samorządem gminy, właścicielami zabytków, organizacjami pozarządowymi, placówkami oświatowymi, Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków i innymi podmiotami wymienionymi w dalszej jego części. Głównym odbiorcą programu jest społeczność lokalna, nie tylko właściciele i użytkownicy obszarów i obiektów zabytkowych, ale wszyscy mieszkańcy Miasta i Gminy Strzegom. Zachowane i należycie pielęgnowane dziedzictwo kulturowe wyróżnia obszar gminy i ma ogromny wpływ na jej atrakcyjność. Program powinien służyć rozwojowi gminy poprzez dążenie do poprawy stanu zachowania zabytków, eksponowania walorów krajobrazu kulturowego i wykorzystania zabytków na potrzeby społeczne, gospodarcze i edukacyjne. Reasumując, przedmiotem niniejszego opracowania jest dziedzictwo kulturowe w granicach administracyjnych gminy, a celem jest określenie zasadniczych kierunków działań i zadań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami.

5 Gminy program opieki nad zabytkami gminy Strzegom na lata 1-13 I. UWARUNKOWANIA FORMUŁOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI 1. Podstawy prawne opracowania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Obowiązek sporządzania programów opieki nad zabytkami oraz programów ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych wynika z Ustawy z dnia 3 lipca 3 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. nr 16 poz z późn. zm.). Ustawa wprowadza obowiązek sporządzania programów przez samorządy zarówno wojewódzkie, powiatowe oraz gminne. Należy wykazać podstawę prawną obowiązku wykonania Programu Opieki nad Zabytkami określoną w przepisie art. 87 wyżej wymienionej ustawy. W myśl art. 87 ust. 1 zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) zobowiązany jest do sporządzania na okres lat programu opieki nad zabytkami. Jest to odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami. Program gminny jest zatwierdzany uchwałą Rady Gminy, po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, a następnie jest ogłaszany w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Wykonywanie zadań w zakresie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym zadaniem samorządów. W art. 7 ust. 1, pkt 9 Ustawy z dnia 8 marca 199 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 1 r., Nr 1, poz z późn. zm) zostały określone zadania własne gminy: zaspakajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy ( ) kultury, w tym ( ) ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Z realizacji programu wójt (burmistrz, prezydent miasta) co lata sporządza sprawozdanie, które przedstawia Radzie Gminy. Kolejne sporządzane programy powinny uwzględniać pojawiające się nowe uwarunkowania prawne i administracyjne, zmieniające się nieustannie warunki społeczne, gospodarcze i kulturowe. Ponadto kolejne programy powinny mieć na uwadze aktualny stan zachowania zasobów kulturowych oraz efekty wdrażania obowiązującego programu. 5

6 . Cele programu w świetle ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Podstawowe cele programów opieki nad zabytkami również zostały wyartykułowane w Ustawie z dnia 3 lipca 3 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. nr 16 poz z późn. zm.). W myśl litery prawa są to: 1. Włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,. Uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej, 3. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania,. Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego, 5. Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami, 6. Określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków, 7. Podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. Nadrzędnym celem Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 1-13 jest zahamowanie procesów degradacji zabytków i zachowanie wartościowych zasobów dziedzictwa kulturowego na terenie gminy Strzegom oraz wykorzystanie tych zasobów dla potrzeb kształtowania atrakcyjnego wizerunku gminy. W myśl przytoczonej ustawy program ma na celu, w szczególności włączenie problemów ochrony zabytków do bieżących zadań Gminy Strzegom oraz rozpoznanie i wykorzystanie dla potrzeb promocji wartości historyczno przestrzennych poszczególnych miejscowości gminy. Ponadto jego celem jest uwzględnienie przy podejmowaniu działań uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej, a także doprowadzenie do poprawy stanu 6

7 zachowania zabytków. Oprócz tego zasadniczą przesłanką jest wyeksponowanie poszczególnych zabytków i walorów krajobrazu kulturowego oraz podjęcie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami. Kolejne cele i priorytety to - współpraca z właścicielami zabytków dla zapewnienia im należytej opieki, wskazywanie potencjalnych źródeł pozyskania środków na realizację zadań renowacyjnych, remontowych czy dotyczących rewitalizacji obiektów zabytkowych, eksponowanie zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego, podnoszenie świadomości społecznej o wartościach duchowych i materialnych. Celem niniejszego opracowania jest także zapoznanie z zasobami dziedzictwa kulturowego, historią i zabytkami miasta Strzegom oraz poznanie uwarunkowań prawnych dotyczących ochrony i opieki nad zabytkami. 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce W temacie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami obowiązuje szereg uregulowań prawnych. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, na fakt, że zabytki zostały objęte ochroną zdeklarowaną jako konstytucyjny obowiązek państwa i każdego obywatela. Art. 5. Konstytucji RP brzmi: Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju, w art. 6. czytamy: Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. Natomiast art. 86 Konstytucji mówi, że każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Głównym aktem prawnym regulującym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest Ustawa z dnia 3 lipca 3 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 16, poz z późn. zm.). 7

8 Przepisy cytowanej ustawy określają przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi. Ponadto dokument definiuje pojęcie zabytku i wprowadza pojęcia ochrony i opieki nad zabytkami oraz formy i sposoby ochrony zabytków. Zabytek jest to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich część lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki lub zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną artystyczną lub naukową. Wyróżniono trzy grupy zabytków: zabytki nieruchome, zabytki ruchome i zabytki archeologiczne. W myśl cytowanej Ustawy ochronie i opiece podlegają zabytki nieruchome. Są to w szczególności: krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne ruralistyczne i zespoły budowlane, a także dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki takie jak kopalnie, huty, elektrownie i inne zakłady przemysłowe. Ponadto za zabytki nieruchome uważamy cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, a także miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji. Zabytki ruchome to w szczególności kolekcje stanowiące zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, numizmaty oraz pamiątki historyczne, a zwłaszcza militaria, sztandary, pieczęcie, odznaki, medale i ordery. Do zabytków ruchomych zaliczymy także wytwory techniki, a zwłaszcza urządzenia, środki transportu oraz maszyny i narzędzia świadczące o kulturze materialnej i które są charakterystyczne dla dawnych i nowych form gospodarki oraz dokumentują poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego. Zabytki ruchome to także materiały biblioteczne, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 7 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. Nr 16, poz. 668, z 1 r. Nr 19, poz. 1 oraz z r. Nr 113, poz. 98), instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej i rękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne, a także przedmioty upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji. 8

9 Zabytki archeologiczne obejmują pozostałości terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany, relikty działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. Ponadto Ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej (art. 6. ust.. ustawy). Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wprowadziła pojęcia ochrony i opieki nad zabytkami, które zostały zdefiniowane w sposób następujący: Ochrona zabytków polega w szczególności na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu: - zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie - zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków - udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków - przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę - kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków - uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków: - naukowego badania i dokumentowania zabytku - prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku - zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie - korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości - popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury Art. 7 Ustawy definiuje w zamkniętym katalogu formy ochrony zabytków, do których zaliczony został: wpis do rejestru zabytków, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego oraz ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. 9

10 Dla zabytków znajdujących się na terenie województwa Wojewódzki Konserwator Zabytków prowadzi rejestr zabytków. Zgodnie z art. 9. ust.1 Ustawy do rejestru zabytków (...) wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy. Do rejestru może być również wpisane otoczenie zabytku wpisanego do rejestru, a także nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku. (art. 9 ust. ). Zgodnie z art. 1. ust. 1 Ustawy do rejestru wpisuje się zabytek ruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków na wniosek właściciela tego zabytku. Wojewódzki konserwator zabytków może wydać z urzędu decyzję o wpisie zabytku ruchomego do rejestru w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granicę (art. 1 ust. ). Sposób prowadzenia rejestru oraz ewidencji zabytków określa Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 1 maja r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem. (Dz. U. z r., Nr 1, poz. 135). Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, może uznać za pomnik historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury, określając jego granice. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego może złożyć wniosek, o którym mowa, po uzyskaniu opinii Rady Ochrony Zabytków. Rada Gminy, po zasięgnięciu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, na podstawie uchwały, może utworzyć park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Uchwała określa nazwę parku kulturowego, jego granice, sposób ochrony, a także zakazy i ograniczenia. Wójt (burmistrz, prezydent miasta), w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, sporządza plan ochrony parku kulturowego, który wymaga zatwierdzenia przez Radę Gminy. Ostatnią formą ochrony zabytków jest ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. 1

11 W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się w szczególności ochronę zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia oraz ochronę innych zabytków nieruchomych, które znajdują się w gminnej ewidencji zabytków i parków kulturowych. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ustala się również, w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków. Ochronę i opiekę nad zabytkami uwzględnia się także przy sporządzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy w koncepcji, strategiach, analizach, planach i studiach w szczególności uwzględnia się krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, określa się rozwiązanie niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu oraz ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami. Art. 89. cytowanej ustawy definiuje organy ochrony zabytków, którymi w myśl litery prawa są: minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie wykonuje Generalny Konserwator Zabytków oraz wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie wykonuje wojewódzki konserwator zabytków. Z punktu widzenia niniejszego opracowania istotne jest także uwzględnienie innych uregulowań prawnych dotyczących ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, które znajdują się w wielu obowiązujących ustawach, w tym w: - Ustawie z dnia 7 marca 3 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 8, poz. 717 z późn. zm), 11

12 - Ustawie z dnia 7 lipca 199 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 6 r. Nr 156, poz z późn. zm), - Ustawie z dnia 7 kwietnia 1 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 8 r. Nr 5, poz. 15), - Ustawie z dnia 16 kwietnia r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 9, poz. 88), - Ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z r. Nr 61, poz. 63 z późn. zm.), - Ustawie z dnia 5 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 1 Nr 13, poz. 13), - Ustawie z dnia kwietnia 3 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 3 r. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.) Zasady ochrony zabytków znajdujących się w muzeach i w bibliotekach zostały określone w Ustawie z dnia 1 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 1997 r. Nr 5, poz. z późn. zm.) oraz Ustawie z dnia 7 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539 z późn. zm.). Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy ustawy z dnia 1 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz. U. z 6 r. Nr 97, poz. 673 z późn. zm.).. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Pojęcie dziedzictwa kulturowego jest trudne do jednoznacznego zdefiniowania. Z pomocą może przyjąć dokumentacja, która wyznacza strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Dziedzictwa stanowi z jednej strony przedmiot ochrony, a z drugiej potencjał, który warto wykorzystać. Dlatego warto w tym miejscu wspomnieć o uwarunkowaniach zewnętrznych ochrony dziedzictwa kulturowego, z których wynikają strategiczne cele polityki państwa oraz uwarunkowania formalnoprawne w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Na szczególną uwagę zasługują dokumenty wyznaczające strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków oraz dokumenty wykonane na poziomie województwa i powiatu. 1

13 .1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Kluczowe cele wynikają z Krajowego Program Opieki nad Zabytkami oraz Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata - (dokument wdrożeniowy: Narodowy Program Kultury Ochrona Zabytków i dziedzictwa Kulturowego na lata -13 ). Opracowanie Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami jest ustawowym obowiązkiem ministra właściwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego. Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami określa cele i kierunki działań oraz zadania, które powinny być podjęte w szczególności przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Celem programu krajowego jest wzmocnienie ochrony i opieki nad tą istotną, materialną częścią dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytków w Polsce. W założeniach program ma również uporządkowanie działań w sferze ochrony poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich: 1) zasada primum non nocere ( z łac. po pierwsze nie szkodzić, autorstwo tej zasady nie jest znane lecz zgodnie z tradycją przypisywane Hipokratesowi) ) zasada maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartości (materialnych i niematerialnych) 3) zasada minimalnej niezbędnej ingerencji (powstrzymywania się od działań niekoniecznych) ) zasada, zgodnie z którą usuwać należy to (i tylko to), co na oryginał działa niszcząco 5) zasada czytelności i odróżnialności ingerencji 6) zasada odwracalności metod i materiałów 7) zasada wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie Na uwagę zasługuje fakt, że powyższe zasady powinny obowiązywać nie tylko konserwatorów, architektów lub urbanistów, ale również pracowników urzędów konserwatorskich, pracowników samorządowych, zwłaszcza w zakresie opiniowania i przyznawania środków na realizację programów i projektów z zakresu ochrony zabytków. 13

14 Krajowy Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami wyznacza następujące cele działań: 1) W zakresie uwarunkowań ochrony i opieki nad zabytkami będzie to: pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków nieruchomych (oraz kreślenie kategorii i stopnia zagrożeń), pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków ruchomych (oraz określenie kategorii stopnia zagrożeń), pełna ocena stanu krajowego zasobu dziedzictwa archeologicznego (oraz określenie kategorii i stopnia zagrożeń oraz wyznaczenie stref o szczególnym zagrożeniu dla zabytków archeologicznych), objęcie skuteczną i zorganizowaną ochroną przynajmniej najcenniejszych zabytków techniki, pełna ocena stanu krajowego zasobu pomników historii i obiektów wpisanych na listę światowego dziedzictwa (oraz określenie kategorii i stopnia zagrożeń), cena stanu służb i możliwości wypełniania całokształtu zadań związanych z ochroną i opieką nad zabytkami, ocena stanu i stopnia objęcia opieką zabytków w poszczególnych kategoriach, doskonalenie i rozwijanie oraz podnoszenie efektywności i skuteczności instytucjonalnej i społecznej ochrony i opieki nad zabytkami, udoskonalenie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym i zabytkami. ) W zakresie działań o charakterze systemowym: powiązanie ochrony zabytków z polityką ekologiczną, ochrony przyrody, architektoniczną i przestrzenną, celną i polityką bezpieczeństwa państwa. Realizacja powszechnych tendencji europejskich i światowych do rozszerzania pola ochrony na całe dziedzictwo kulturowe obejmujące i dobra kultury i natury (Word Cultural Heritage), przygotowanie strategii ochrony dziedzictwa kulturowego wytyczającej główne założenia koncepcji ochrony w Polsce, wprowadzenie jej do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach i na wszystkich poziomach zarządzania i gospodarowania. 3) W zakresie systemu finansowania: stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej. ) W zakresie dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod działania: tworzenie systemu i stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach i stanie zabytków w Polsce i ich dokumentacji. Stworzenie warunków do realizacji ustawowego obowiązku dokumentowania wszystkich prac, przy wszystkich grupach i typach obiektów zabytkowych, gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania, postępach i wynikach prac 1

15 konserwatorskich i restauratorskich, zagrożeniach, prawidłowości zarządzania i bezpieczeństwie użytkowania obiektów zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa, wypracowanie i wprowadzenie szczegółowych zasad ochrony dziedzictwa w planach zagospodarowania przestrzennego. Wypracowanie standardów zagospodarowania i estetyki zabytkowych przestrzeni publicznych. 5) W zakresie kształcenia i edukacji: utrzymanie i doskonalenie dotychczas wypracowanego systemu kształcenia w dziedzinie konserwacji i ochrony. Zorganizowanie systemu podnoszenia kwalifikacji w każdej grupie zawodowej pracującej na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego, kształcenie społeczeństwa w duchu poszanowania dla autentyzmu oraz wartości materialnych i niematerialnych wspólnego, wielokulturowego dziedzictwa. Nadrzędnym celem jest także budowanie klimatu społecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony i dawności zabytków odczytywanych jako źródło tożsamości, wiedzy i dumy z przeszłości, tradycji, wiedzy o sposobie życia i pracy przodków, a także upowszechnianie wśród właścicieli i użytkowników obiektów zabytkowych znajomości zasad konserwatorskich, zasad etyki i profilaktyki konserwatorskiej i tworzenie mechanizmów ekonomicznych sprzyjających prawidłowemu traktowaniu obiektów zabytkowych. 6). W zakresie współpracy międzynarodowej: wzmocnienie obecności Polski w światowym i europejskim środowisku działającym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja polskich osiągnięć w tej dziedzinie, oparcie działań na pojęciu wspólnego dziedzictwa kultury ludzkości oraz troska o ochronę polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą. Kolejnym ważnym dokumentem jest Narodowa Strategia Kultury na lata 13 przyjęta przez Radę Ministrów 1 września r. rozwinięta poprzez przygotowane przez Ministerstwo Kultury uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata - (dokument wdrożeniowy: Narodowy Program Kultury Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego na lata -13 ). Narodowy Program Kultury Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego na lata - jest podstawowym dokumentem rządowym wyznaczającym ramy dla mecenatu państwa w sferze kultury oraz ochrony dziedzictwa kulturowego. Warto zwrócić uwagę na fakt, że pomimo, iż strategia została stworzona dla obszaru całej Polski, zawiera jednak wytyczne do konstruowania programów na szczeblu wojewódzkim, powiatowym oraz gminnym. 15

16 Celem strategicznym dokumentu jest działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju kulturalnego regionów w Polsce, a celami cząstkowymi są m.in. zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków oraz wzrost efektywności zarządzania sferą kultury. Dokument jest jednym z instrumentów, za pomocą których realizowane są wspomniane cele Strategii. Narodowy Program Kultury Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego na lata - za cel strategiczny przyjmuje intensyfikację i upowszechnianie dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie kompleksową poprawę stanu zabytków nieruchomych. Cel ten ma zostać osiągnięty m. in. poprzez: poprawę warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony zabytków, kompleksową rewaloryzację zabytków i ich adaptację na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne, zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych. Kolejne działania na rzecz osiągnięcia celu obejmują promocję polskiego dziedzictwa kulturowego w Polsce i zagranicą w szczególności za pomocą narzędzi społeczeństwa informacyjnego, rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomości społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego, tworzenie warunków dla rozwoju i ochrony dziedzictwa kultury ludowej oraz zabezpieczenie zabytków przed nielegalnym wywozem za granicę. Cele programu realizowane będą w ramach dwóch priorytetów: Priorytet I - Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe, Priorytet II - Edukacja i administracja na rzecz dziedzictwa kulturowego oraz pięciu działań. Działania w ramach priorytetu Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe: Działanie 1.1. Wzmocnienie ośrodków dokumentacji zabytków oraz budowa nowoczesnych rozwiązań organizacyjno-finansowych w sferze ochrony zabytków. W ramach tego działania zostaną zaproponowane zmiany instytucjonalne, prawne i funkcjonalne w sferze dokumentacji i ochrony zabytków oraz procesu oferowania zabytków na rynku. 16

17 Działanie 1.. Kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne. W ramach działania realizowane będą projekty rewaloryzacji zabytków i ich adaptacji na cele społeczne. Projekty muszą posiadać znaczący wpływ ekonomiczny na rozwój regionalny, w tym szczególnie przyczyniać się do wzrostu dochodów, jak i zwiększać ilość miejsc pracy. Działanie 1.3. Zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości przez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych. Tutaj stawiamy na programowanie i wdrażanie kompleksowych programów dotyczących markowych produktów turystyki kulturowej w Polsce w latach -. Działanie obejmuje pięć największych miast, które mają największą szansę na europejskim rynku turystyki kulturowej. Wśród nich znalazła się: Warszawa, Kraków, Gdańsk, Poznań i Wrocław. Działania w ramach priorytetu Edukacja i administracja na rzecz dziedzictwa kulturowego : Działanie.1. Rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomości społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego. Przewiduje się zrealizowanie zadań mających na celu wykształcenie kadr zatrudnionych w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego oraz podniesienie zainteresowania społeczeństwa problematyką ochrony zabytków, jak również powołanie zespołu naukowego zajmującego się badaniami naukowymi w sferze wpływu zachowania i rewaloryzacji dziedzictwa kulturowego na rozwój społeczno ekonomiczny regionów. Zachowanie dziedzictwa kulturowego wsi ma być promowane także poprzez aktywizację społeczności wiejskich oraz ochronę i popularyzację kultury ludowej. Działanie.. Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym wywozem i przewozem przez granice. Działanie realizowane będzie poprzez wdrożenie Programu Absent Patrymonium - sieci informacji wirtualnej o zabytkach wywożonych i zaginionych. Zadania wytyczone 17

18 w dokumencie będą realizowane przez różne podprogramy m.in. Program Polskie regiony w europejskiej przestrzeni kulturowej, Program Operacyjny Promesa Ministra Kultury, Program Narodowy Produkt Turystyczny Miasta Stołecznego Warszawy Trakt królewski. Celem strategicznym jest zróżnicowanie rozwoju kultury w regionach. Ma to odbywać się m.in. poprzez wzrost efektywności zarządzania sferą kultury, zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju kultury, poprawę dziedzictwa kulturowego i ochronę zabytków. Instrumentami realizacji założonych celów cząstkowych w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury są narodowe programy kultury: 1. Narodowy Program Kultury Wspierania Debiutów i Rozwój Szkół Artystycznych,. Narodowy Program Kultury Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego, 3. Narodowy Program Kultury Rozwój Instytucji Artystycznych,. Narodowy Program Kultury Znaki Czasu, 5. Narodowy Program Kultury Promocja Czytelnictwa i Rozwój Sektora Książki... Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa Na poziomie województwa opracowane zostały trzy strategiczne dokumenty tj.: Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do roku, Plan zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego i Program Opieki nad zabytkami Województwa Dolnośląskiego. Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do roku została przyjęta przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego Uchwałą nr XLVIII/69/5 z dnia roku. Określa główne cele rozwoju województwa i działania samorządu wojewódzkiego. W myśl jej postanowień działania samorządu wojewódzkiego mają zmierzać do wspierania społeczno-gospodarczego rozwoju regionu, wzmocnienia jego konkurencyjności, wzrostu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Przydatna może w tym okazać się analiza mocnych i słabych stron regionu, które ściśle wiążą się z ochroną zabytków. Do mocnych stron regionu zaliczono: wartości kulturowe o znaczeniu europejskim (zabytki, zespoły pałacowo klasztorne), liczne zasoby zabytkowe oraz pamiątki historyczne, jak: obiekty architektury i budownictwa, muzea i skanseny, stanowiska archeologiczne, miejsca pielgrzymkowe, obiekty martyrologii, imprezy kulturalne i turystyczne, występowanie najwyższej klasy miejskich zespołów zabytkowych oraz zabytków pocysterskich o znaczeniu międzynarodowym. 18

19 o interesującej historycznie zabudowie, które stanowić mogą dobrą bazę małych regionalnych centrów rozwoju. Mocnym atutem regionu są również górskie i podgórskie miejscowości turystycznie z XIX-wiecznymi tradycjami letniskowymi i charakterystyczną stylową zabudową sanatoryjno-pensjonatową. Pod uwagę należy wziąć także słabe strony regionu związane z ochroną zabytków, do których zliczono: zły stan techniczny wielu zabytków, (głównie rezydencjonalnych), obniżających ich atrakcyjność turystyczną, brak ładu przestrzennego w zagospodarowaniu miejscowości, obszarów i tras komunikacyjnych oraz niski poziom estetyki otoczenia na terenach mieszkaniowych, brak tras systemowych np. zwiedzania obiektów architektury przemysłowej, drewnianej architektury przysłupowej oraz powszechny brak informacji turystycznej, głównie oznakowania tras, kierunków i obiektów do zwiedzania w dużych i średnich miastach. W oparciu o założenia zawarte w Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do roku powstał Plan zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego, który określa cele strategiczne rozwoju przestrzennego województwa oraz cele, zasady realizacji i kierunki polityki przestrzennej dla podstawowych systemów zagospodarowania województwa, współpracy międzynarodowej oraz ustala priorytety polityki przestrzennej województwa. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa został uchwalony przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego uchwałą nr XLVIII/873/ z dnia 3 sierpnia r. Dokument zakłada m.in. ochronę bogatego i różnorodnego dziedzictwa kulturowego województwa poprzez kształtowanie struktur przestrzennych umożliwiających ochronę krajobrazu kulturowego, obiektów zabytkowych oraz wskazania działań dla udostępnienia tych zasobów społeczeństwu. W sferze kulturowej, obejmującej system ochrony dziedzictwa kulturowego, w planie przyjęto ogólne zasady kompleksowości działań ochronnych i rewaloryzacyjnych, w tym łączenie ochrony środowiska kulturowego z ochroną środowiska przyrodniczego oraz promowanie regionalnych walorów dziedzictwa kulturowego. Powyższe kierunki i wytyczne zawarte w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego oraz w Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do roku uwzględnia Program Opieki nad Zabytkami Województwa Dolnośląskiego. Rolą dokumentu jest określenie w jakim zakresie Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego będzie prowadzić działania w obszarze ochrony dziedzictwa kulturowego. 19

20 Województwo dolnośląskie dysponuje dużym zasobem kulturowego dziedzictwa zarówno pod względem liczby obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków jak i zasobu zabytków ruchomych. Dlatego podstawowym założeniem programu opieki nad zabytkami Województwa Dolnośląskiego na lata 7-11, przyjętego uchwałą Nr LX/91/6 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 6 października 6 r., jest uznanie zasobów regionalnego dziedzictwa kulturowego za zasadniczy czynnik wpływający na kształtowanie się tożsamości regionalnej. Program określa ponadto organizacyjne i finansowe warunki ochrony i opieki nad zabytkami będące w kompetencjach Urzędu Marszałkowskiego..3. Dokumenty programowe powiatu świdnickiego a ochrona dziedzictwa kulturowego Na potrzeby niniejszego opracowania i pod kątem znaczenia zapisów i działań dotyczących dziedzictwa kulturowego gminy, bardzo ważna jest nie tylko analiza opracowań strategicznych i planistycznych sporządzonych dla obszaru województwa, ale także na poziomie powiatu. Należałoby szczególnie uwzględnić strategię rozwoju powiatu świdnickiego. Powiat świdnicki obejmuje następujące gminy: Gminę Dobromierz, Miasto i Gminę Jaworzyna Śląska, Gminę Marcinowice, Miasto i Gminę Strzegom, Miasto Świdnica, Gminę Świdnica, Miasto Świebodzice, Miasto i Gminę Żarów. Stolicą powiatu świdnickiego jest Świdnica, miasto położone na Dolnym Śląska przy drodze krajowej nr 35, między Wrocławiem a Jelenią Górą. Powiat świdnicki leży na Dolnym Śląsku, w południowej części Niziny Śląskiej, u podnóża gór Sowich i Wałbrzyskich. Zajmuje powierzchnię 73 km, co stanowi 3,7% terytorium województwa dolnośląskiego. W jego skład wchodzi 113 sołectw oraz 13 miejscowości (łącznie z miastami). Pod względem powierzchni największe w powiecie są gminy: wiejska Świdnica (8,3 km) zajmująca 8% jego terytorium, miejskowiejska Strzegom (13,6 km) obejmująca 19,3% powierzchni oraz wiejska Marcinowice (96 km) rozpościerająca się na 1,9% obszaru powiatu. Pozostałe gminy zajmują od,9% (gmina miejska Świdnica 1,8 km), poprzez % (gmina miejska Świebodzice 3,1 km), 9% (Jaworzyna Śląska 67 km) i 1,9% (Żarów 81,3 km) do 11,6% (Dobromierz 86 km) terytorium powiatu świdnickiego. Świdnica jest stolicą powiatu i stanowi jego centrum administracyjne.

21 W 5 roku Rada Powiatu w Świdnicy przyjęła w drodze uchwały Strategię Rozwoju Powiatu Świdnickiego (Uchwała Nr XI/9/7 Rady Powiatu w Świdnicy z dnia 6 września 7 r.). W strategicznym dla powiatu dokumencie określono cele, główne kierunki rozwoju i misję, która po dzień dzisiejszy wyznacza kierunek i sposób działania samorządu. W dokumencie określono także politykę władz samorządu powiatowego, którą oparto na wartościach wyznaczonych przez zasady lokalnego partnerstwa. Strategia Rozwoju Powiatu Świdnickiego stanowi podstawę dla realizacji działań o charakterze perspektywicznym, przyczyniających się do rozwoju społeczno-gospodarczego i odnosi się do priorytetów Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego. Ponadto formułuje trzy cele strategiczne i wyróżnia trzy główne kierunki rozwoju: awans cywilizacyjny, wspieranie przedsiębiorczości i innowacji oraz integrację z regionem. Powyższe zadania są realizowane przy pomocy szczegółowo opracowanych programów skupiających się na konkretnej dziedzinie. W tym właśnie celu stworzono osiem programów: Program Bezpieczeństwa (Program KO1), Program Rozwoju Oświaty (Program KO), Program Ochrony Krajobrazu Kulturowego (Program KO3), Program Rozwoju Gospodarczego (Program KO), Program Promocji (Program KO.1.), Program Ochrony Środowiska (Program KO5), Program Ochrony Zdrowia (Program KO6), Program Ochrony Społecznej (Program KO7), Program Rozwoju Infrastruktury Technicznej (Program KO8) Każdy z wymienionych programów wspomagany jest przez szczegółowe zadania operacyjne umożliwiające jak najlepszą realizację przyjętych założeń. Na potrzeby niniejszego opracowania w obszarze naszego zainteresowania znajduje się cel pierwszy Awans cywilizacyjny. Edukacja, humanizacja środowiska, kultura, zdrowie i rekreacja to z kolei określone w strategii obszary i działania prowadzące do jego osiągnięcia. Edukacja to skuteczne i optymalne wykorzystanie istniejących zasobów ludzkich pod kątem rzeczywistych potrzeb. W celu zapewnienia możliwie najlepszego poziomu edukacji dla mieszkańców opracowano szczegółowe rozwiązania (Program Rozwoju Oświaty - KO). 1

22 Humanizacja środowiska będzie realizowana poprzez skoordynowaną politykę rozwoju przestrzennego gmin wyrażającą się m.in. poprzez stosowanie zasady oceny wspólnego efektu oraz wspólnych uzgodnień inwestycyjnych z realnymi możliwościami uzbrojenia terenu. Bezwzględnym priorytetem zostaną objęte wszelkie inicjatywy i projekty sprzyjające ochronie środowiska, a szczególnie czystości wody. W tym celu będzie realizowany Program Rozwoju Infrastruktury Technicznej (KO8), Program Ochrony Środowiska (KO5) oraz Program Bezpieczeństwa Społecznego (KO1). Kultura to ochrona krajobrazu kulturowego, historycznych układów urbanistycznych oraz rewitalizacja zespołów rezydencjonalnych. To świadome działanie mające na celu odbudowę historycznej specyfiki i tradycyjnych form uprawiania sztuki, sprzyjających podnoszeniu poziomu atrakcyjności turystycznej i rozwojowi różnych form przedsiębiorczości np: rękodzielnictwo, agroturystyka. To także kultywowanie polskich tradycji ludowych i narodowych. Kierunek ten będzie realizowany w ramach Programu Ochrony Krajobrazu Kulturowego (KO3). Zdrowie i rekreacja to bezwzględny priorytet skierowany szczególnie do dzieci i młodzieży. Profilaktyka, aktywne formy spędzania wolnego czasu, uprawianie sportu przez młodzież są czynnikiem przyczyniającym się do poprawy zdrowotności społeczeństwa, co gwarantuje lepsze wykorzystanie potencjału intelektualnego i gospodarczego powiatu (Program Ochrony Zdrowia - KO6). Ponadto w dokumencie wyznaczono trzy cele strategiczne: 1. Cel strategiczny nr C-1: Poprawa warunków życia mieszkańców poprzez zwiększenie dostępności do infrastruktury technicznej i społecznej.. Cel strategiczny nr C-: Tworzenie warunków do rozwoju przedsiębiorczości. 3. Cel strategiczny nr C-3: Pozyskiwanie inwestycji oraz tworzenie pozytywnego wizerunku Powiatu. Na potrzeby niniejszego opracowania interesuje nas realizacja zadań, których celem jest poprawa warunków życia mieszkańców poprzez zwiększenie dostępności do infrastruktury technicznej i społecznej.

23 W ramach realizacji celu strategicznego C-1, zgodnie ze strategią powiatu świdnickiego, będą realizowane cele średniookresowe i operacyjne: Cele średniookresowe 1. Zniesienie infrastrukturalnych barier rozwoju. Poprawa dostępu do edukacji i informacji 3. Promocja zdrowia. Tworzenie warunków dla zaspokajania potrzeb kulturalnych 5. Ochrona społeczna Cele operacyjne 1. Rozbudowa infrastruktury wodno-kanalizacyjnej. Modernizacja infrastruktury drogowej 3. Zabezpieczenie przed kryzysami. Modernizacja bazy oświatowej 5. Wzrost jakości wykształcenia 6. Wdrożenie programów wychowawczych 7. Dostosowanie kierunków kształcenia zawodowego do zmieniających się warunków społeczno ekonomicznych 8. Poprawa jakości oraz dostępności usług opieki zdrowotnej 9. Budowa nowych obiektów sportowo-rekreacyjnych i modernizacja istniejącej bazy 1. Doposażenie obiektów sportowych w sprzęt sportowo-rekreacyjny 11. Stworzenie warunków do opieki nad osobami przewlekle chorymi 1. Wyposażenie placówek kulturalnych w nowoczesne urządzenia techniczne 13. Modernizacja istniejących obiektów kultury 1. Tworzenie sprawnego systemu poradnictwa rodzinnego i interwencji kryzysowej 15. Opieka nad rodziną i dzieckiem 16. Rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych 17. Praca socjalna na rzecz osób wymagających wsparcia i pomoc w zapewnieniu im godnych warunków życia 3

24 Szczegóły realizacji KO3 - Programu Ochrony Krajobrazu Kulturowego Lista zadań priorytety 1. Cykliczne opracowywanie kalendarza imprez kulturalnych.. Opracowanie i realizacja porozumień z instytucjami kultury prowadzącymi działalność statutową na terenie Powiatu. 3. Opracowanie i realizacja porozumień z organizacjami pozarządowymi zaangażowanymi w projekty budowania demokracji lokalnej i propagowania idei społeczeństwa obywatelskiego.. Monitorowanie listy projektów finansowanych ze środków europejskich /występowanie jako inicjator i partner w projektach mających na celu ochronę krajobrazu kulturowego Ziemi Świdnickiej. Program Ochrony Krajobrazu Kulturowego (KO3) ma na celu odtworzenie zanikającej spuścizny kulturowej oraz inspirowanie upowszechniania kultury poprzez wspieranie działalności instytucji kultury i lokalnych inicjatyw. Program będzie realizowany przez następujące cele cząstkowe: przekazywanie spuścizny kulturowej w ramach programu szkolnego, pobudzanie wśród mieszkańców patriotyzmu lokalnego, budowę i modernizację obiektów kultury, poprawę wyposażenia placówek kultury w środki techniczne, angażowanie środków zewnętrznych, w tym pochodzących z UE dla przeprowadzania projektów rozwoju świadomości obywatelskiej oraz zintensyfikowaną współpracę z organizacjami sektora pozarządowego. Realizacja projektu będzie przebiegała poprzez: propagowanie idei projektu, wprowadzenie elementów patriotyzmu lokalnego do programu szkolnego, budowę świetlic wiejskich, komputeryzację bibliotek oraz odtworzenie wartości kulturowej. Reasumując, Strategia Rozwoju Powiatu Świdnickiego jest dokumentem, który stanowi podstawę dla realizacji działań o charakterze planowym, przyczyniającym się do rozwoju społeczno-gospodarczego. Jest zatem podstawą dla kontrolowanego, celowego i świadomego procesu kształtowania zmian i stanowi bazę dla zagospodarowania przestrzennego Powiatu Świdnickiego.

25 II CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW I ANALIZA STANU DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY STRZEGOM 1. Gmina Strzegom wczoraj i dziś Fot. 1 Strzegom panorama miasta Strzegom to stare piastowskie miasto i jedno z najstarszych miast na Dolnym Śląsku. Potwierdzają to badania archeologiczne, które wykryły na Górze Bazaltowej ślady grodu kultury łużyckiej z lat 1-5 p.n.e. Po raz pierwszy Strzegom wymieniony został w Srebrnej Bulli papieża Hadriana IV w 1155 r. Za panowania Bolesława Krzywoustego stanowił gród kasztelański, który mieścił się w dzisiejszej północno-zachodniej części miasta. Prawa miejskie Strzegom otrzymał w 1 r. Jest zatem jednym z najstarszych miast w Polsce. W XVI w. rozsławił miasto na całą Europę, lekarz, późniejszy medyk cesarski, Jan Montanus, który leczył ludzi na dolegliwości żołądkowe glinką strzegomską. Glinka ta, pod nazwą Terra sigillata de Strigovia (w tłumaczeniu ziemia pieczętna strzegomska), cieszyła się bardzo dużą popularnością w całej Europie, tamowała krwotoki, odtruwała organizm, dobrze działała na serce. Eksponowana jest dziś w Muzeum Okręgowym w Wałbrzychu. Wojna 3-letnia doprowadziła gospodarkę miejską do ruiny. Ponowny rozwój miasta rozpoczął się w okresie kapitalizmu. 5

26 Dziś Strzegom to 18 tysięczne miasto położone pomiędzy Wrocławiem, Jelenią Górą, a Legnicą. Gmina zajmuje obszar 1,71 km² (w tym obszar miejski,5 km²). Strzegom jest gminą miejsko wiejską, nazywaną często Ziemią Strzegomską. Gmina Strzegom leży w północno zachodniej części Przedgórza Sudeckiego na wys. ok. 3 m n.p.m. Jest to teren lekko pofałdowany z charakterystycznym trójczłonowym wzniesieniem (Góra Krzyżowa, Góra Św. Jerzego i Góra Bazaltowa, zwana dawniej Szeroką). Najwyższym wzniesieniem Wzgórz Strzegomskich jest Góra Krzyżowa (zwana Kromołą) wys. 35 m n.p.m., z tarasem widokowym na panoramę miasta i okolicę oraz z metalowym krzyżem upamiętniającym 1. rocznicę drugiej wojny śląskiej (175 r.). Piękny widok na panoramę miasta z platformy widokowej na szczycie Góry Krzyżowej oraz liczne ścieżki spacerowe przez las w kompleksie góry i kamieniołom to niepowtarzalna atrakcja turystyczna. W skład gminy wchodzą sołectwa: Bartoszówek, Goczałków, Goczałków Górny, Godziszówek, Granica, Graniczna, Grochotów, Jaroszów, Kostrza, Międzyrzecze, Modlęcin, Morawa, Olszany, Rogoźnica, Rusko, Skarżyce, Stanowice, Stawiska, Tomkowice, Wieśnica, Żelazowo, Żółkiewka oraz miasto Strzegom. Strzegom uważany jest za stolicę polskiego granitu. Na terenie gminy znajduje się wiele kopalni tego naturalnego bogactwa. Gmina Strzegom stara się promować granit, w związku z tym organizuje corocznie imprezy, aby przyciągnąć wielu gości, także z zagranicy. Są to Festyn Kamienia (przemianowany w 1 r. na Święto Kamienia) i Plener Rzeźby w Granicie. W ich trakcie prezentowane są profesjonalnie wykonane rzeźby oraz wyroby firm kamieniarskich. Strzegom jest przede wszystkim ośrodkiem przemysłowym związanym z eksploatacją i przeróbką kamienia. Zasoby granitu, rozmieszczonego w złożach wokół Strzegomia oraz w północnej i zachodniej części gminy. W mieście i gminie zlokalizowana jest duża ilość wyrobisk wydobywających ten kamień i firm zajmujących się jego przeróbką, a i jakość strzegomskiego granitu znana jest daleko poza granicami kraju. Wykonano z niego elewacje reprezentacyjnych budowli: Reichstagu w Berlinie oraz kamienic Amsterdamu. Strzegomską kostką wybrukowano wiele europejskich ulic. Cenną inicjatywą odnoszącą się także do bogactwa naturalnego Strzegomia było utworzenie w 8 r. wraz z innymi gminami Lokalnej Grupy Działania - Stowarzyszenie Szlakiem Granitu, co umożliwia pozyskiwanie w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 7 13 dodatkowych środków finansowych. 6