dr Zbigniew E. Zieliński WyŜsza Szkoła Handlowa im. Bolesława Markowskiego w Kielcach zzielinski@wsh-kielce.edu.pl

Transkrypt

1 Przegląd narzędzi informatycznych wspomagających tworzenie zasobów (kursów) e-learning dr Zbigniew E. Zieliński WyŜsza Szkoła Handlowa im. Bolesława Markowskiego w Kielcach zzielinski@wsh-kielce.edu.pl Przygotowanie interakcyjnych i multimedialnych materiałów dla potrzeby kursu e-learning jest procesem długotrwałym i pracochłonnym. Najczęściej spotykanym rozwiązaniem publikacji materiałów dydaktycznych (aspirujących do rozwiązań e-learning) są skrypty elektroniczne, ze spisem uŝytej w jego tekście literatury, ksiąŝki pdf do wydruku zastępujące np. wykłady, czasami wykładowe multimedia (prezentacje ppt), bądź typowe multimedia, technologie telekonferencyjne media strumieniowe. W artykule przedstawiono opis typowego e-kursu oraz narzędzi umoŝliwiających przygotowanie interaktywnych materiałów e-learning wykładów, testów i narzędzi administracyjnych. Słowa kluczowe: Materiały elektroniczne, e-learning, syllabus, e-kurs. 1. Wstęp Treść szkoleniowa jest pojęciem dosyć pojemnym. Model e-learning przewiduje dostarczanie treści szkoleniowej w róŝnych formach począwszy od tekstu, poprzez proste elementy graficzne i multimedialne (zdjęcia, grafiki, animacje) aŝ po zaawansowane formy takie jak filmy, media strumieniowe (wykłady online), narracja audio, symulacje. Inne zasoby treści wykorzystywane w e- learning to prezentacje PowerPoint, dokumenty w postaci plików pdf (specyfikacje, e-booki), leksykony, bazy wiedzy (wiki), fora dyskusyjne, pliki pomocy (helpy), gry interaktywne. Kurs e- learningowy to podporządkowany określonemu celowi szkoleniowemu elektroniczny zasób treści, przeznaczony do samodzielnego wykorzystania i wyposaŝony w elementy nawigacyjne 1. Istnieją róŝne modele pozyskania materiałów e-learningowych. Pierwszy to pozyskanie kursów elektronicznych od niezaleŝnych instytucji, firm wydawniczych, które są odpowiedzialne za przygotowanie i dystrybucję e-materiałów model kosztowny, z małą elastycznością w jego moŝliwość dostosowania i zmian. Model akademicki pozwala na przygotowanie materiałów odpowiadających potrzebom i w miarę elastycznych jednakŝe wymaga to zmian w podejściu systemowym przy projektowaniu zajęć, syllabusów, podejścia do samej idei e-learningu w uczelni wyŝszej (jednym słowem akceptacji przez środowisko takiej formy uzupełnienia przekazu wiedzy). Ostatni model funkcjonujący w pozyskiwaniu materiałów e-learningowych opiera się na kooperacji, w którym wiele osób przygotowuje materiały multimedialne dla własnych potrzeb. Problemem jaki pojawia się z wykorzystaniem materiałów przygotowanych za pomocą tego modelu są prawa autorskie czy moŝna takie materiały publikować w innych serwisach? Materiały elektroniczne moŝna podzielić na cztery grupy 2 : Informacyjne gdzie podane są cele e-kursu, wstępne wymagania, spis treści kursu, syntetyczne wprowadzenie, zasady oceniania studentów, Dydaktyczne zawierające treści dydaktyczne (skrypt wraz ze spisem uŝytego w jego tekście piśmiennictwa lub wskazanej literatury ksiąŝkowej), symulacje, animacje, filmy, słownik pojęć, Aktywizujące ćwiczenia dla studentów słuŝące do samoewaluacji (testy, quizy, zadania), Sprawdzające tematy do dyskusji, testy wyboru, projekty, studia przypadku, zadania indywidualne i grupowe. 1 M. Hyla, Przewodnik po e-learningu, Kraków, Oficyna Ekonomiczna, 2005, s R. Gajewski, Obce słowo syllabus, edu.elastan.pl, [ ]. 1

2 Projektowanie kształcenia zdalnego jest procesem twórczym, zaleŝnym od koncepcji i preferencji autora, jego zasobów własnych oraz profilu osobowego. Produkt końcowy, w postaci gotowego kursu, na którego moŝna zaprosić uczestników jest wypadkową róŝnych czynników. Na kształt kursu mają wpływ takŝe inne osoby współuczestniczące w jego realizacji, warunki techniczne, które muszą być uwzględnione Narzędzia informatyczne wspomagające tworzenie zasobów e-learning Systemy LCMS umoŝliwiają bezproblemową publikację treści tekstu, animacji, grafiki, zdjęć czy filmów (mpg, avi, flash) oraz elementów tworzących interakcję testy, quziy, zadania. Treść, na której budowany jest kurs e-learningowy, musi być podzielony na tzw. części, drobne fragmenty pozwalające na wyświetlenie pewnych danych na jednym ekranie. Atomizacja (chunking) nie polega wyłącznie na podziale fraz tekstu na części, wymaga równieŝ usunięcia mniej istotnych zdań i fraz, rozświetlenia tekstu (akapity), wstawienia hiperlinków oraz uniezaleŝnienia poszczególnych elementów treści od siebie (moŝliwość zapoznania się z treścią w dowolnej kolejności) 4. Aby zaprojektować poprawnie kurs e-learningowy naleŝy znać zarys przyszłego kursu, czy będą to przetransferowane wykłady w formę elektroniczną (pdf, ppt), pełna transmisja strumieniowa wykład online, czy teŝ wykorzystanie multimediów w próbie naśladowania rzeczywistości (laboratoria, próby eksperymentów). Wszystkie te działania moŝna zrealizować na dedykowanej platformie e-learningowej (opensource Moodle, Dokeos, Ilias; komercyjnej WBTserver, Lotus LearningSpace, BlackBoard) jednakŝe problemem przed jakim staje osoba tworząca kurs jest dobór i wykorzystanie odpowiednich narzędzi pozwalających na przetworzenie źródłowych danych i przygotowanie dla potrzeb e-learning. Najczęściej wykorzystywanym narzędziem przez dydaktyków i wykładowców do wizualizacji danych podczas wykładu jest program MS PowerPoint. W przypadku gdy nauczyciel chce zaadaptować materiał w formie prezentacji dla potrzeb strony internetowej, korzysta z moŝliwości zapisu prezentacji do języka html (Plik/Zapisz jako stronę sieci Web/Jednoplikowa strona sieci Web bądź jako Strona sieci Web). Rozwiązanie to jest proste, jednakŝe powoduje powstanie duŝego pliku wynikowego (w przypadku kiedy prezentacja zawiera grafiki, zdjęcia czy oprawę dźwiękową wielkość wzrasta do MB), a takŝe plik z rozszerzeniem mht i stronę zawierającą znaczniki nie zawsze zgodne ze standardami W3C oraz kontrolki ActiveX. Częstym problemem jest komentarz, który jest najistotniejszą częścią wykładu, bez którego samo oglądanie slajdów traci sens (np. komentarz do wzorów czy rysunków w wykładzie matermatycznym). W PowerPoint istnieje moŝliwość nagrania narracji do slajdów (Pokaz slajdów/nagraj narrację), pozwalając jednocześnie wybrać parametry nagrania (jakość CD, radiowa, telefoniczna), próbkowanie (od 8kHz, 8 bitów do 48000kHz, 16 bitów, mono/stereo). UŜycie tej opcji pozwala na przygotowanie w pełni profesjonalnego przekazu (obraz/grafika/tekst z komentarzem lektora). JednakŜe problemem jaki się pojawia jest sposób eksportu tak przygotowanego wykładu do formy e-kursu. Standardowe opcje zapisu materiału do plików mht/html ograniczają moŝliwość multimedialnego przekazu, a takŝe mogą stwarzać problem w przypadku zaimplementowania ich w systemie e-learning (problem z importem danych zapisanych jako plik z rozszerzeniem mht). Dlatego pewnym rozwiązaniem moŝe być skorzystanie z zewnętrznych rozwiązań wspierających sposób prezentacji multimedialnych danych, filmów czy animacji formatem SWF. 3 J. Bednarek, E. Lubina, Kształcenie na odległość. Podstawy dydaktyki, Warszawa, PWN, 2008, str M. Hyla, Przewodnik po e-learningu, Kraków, Oficyna Ekonomiczna, 2005, s

3 Rys. 1. MS PowerPoint zastosowanie opcji Pokaz slajdów/nagraj narrację. Opracowanie własne. SWF jest własnościowym formatem grafiki wektorowej, stworzonym dla animacji/filmów Flash przez Adobe. W zamierzeniu pliki tego formatu miały być wystarczająco małe do publikacji w internecie. Pliki SWF mogą zawierać animacje lub aplety o róŝnym stopniu interaktywności i funkcjonalności (mogą teŝ być uŝywane do tworzenia animowanych grafiki i menu w filmach DVD), obecnie jest dominującym formatem animacji wektorowych w sieci 5. Zaletą formatu SWF jest takŝe to, Ŝe na klasycznych serwerach WWW Apache transmituje się strumieniowo. Zalety SWF to 6 : Większa dostępność pliku przekonwertowanego z ppt na swf, który moŝe być odtworzony w kaŝdej przeglądarce internetowej (po zainstalowaniu wcześniej odtwarzacza SWF), Filmy i animacje flash (SWF) są dostępne dla uŝytkowników wszystkich systemów operacyjnych, Prezentacja czy wykład wygenerowany do pliku SWF zajmie o wiele mniej miejsca niŝ taka sama prezentacja wyeksportowana do html, co teŝ umoŝliwia dystrybucję tak przygotowanych materiałów pocztą elektroniczną jak i np. na płytach CD/DVD, Cechą filmów czy animacji flash jest to, iŝ natywnie obsługują dźwięk, w tym przypadku mówioną treść wykładu, Prezentacje SWF są skalowalne zmiana rozdzielczości podczas odtwarzania nie powoduje straty jakości obrazu, Pliki SWF nadają się znakomicie do transmisji strumieniowej umoŝliwiającej jednoczesne odtwarzanie prezentacji i jej pobieranie z sieci, Prezentacje Flash zawierają moŝliwość podstawowej interakcji, takiej jak zatrzymanie lub jej powtórne odtworzenie, Prezentacje ppt (takŝe wyeksportowane do html) mogą być z łatwością edytowane przez wszystkich uŝytkowników, w przypadku prezentacji SWF jest zapewniona wyŝsza ochrona danych i dorobku intelektualnego. Istnieją darmowe, dostępne rozwiązania umoŝliwiające konwersję prezentacji ppt do swf. Pierwszym prezentowanym rozwiązaniem jest program authorpoint Lite 7. Program ten działa na 5 Wikipedia, SWF, [ ]. 6 R. Gajewski, Jak samodzielnie przygotować wykład on-line? Doświadczenia nauczyciela akademickiego, Kraków, e-warsztaty UEK, [ ]. 3

4 zasadzie plug-in u wtyczki zintegrowanej (po instalacji) z programem PowePoint. AuthorPOINT Lite pozwala na: przekonwertowanie prezentacji ppt do flash, ustalenie cech prezentacji jej wyglądu, koloru, umiejscowienia opcji, jakości prezentowanej grafiki dźwięku, a takŝe definicji zdjęcia prowadzącego, jego danych czy loga, prostego eksportu zamieszczenia prezentacji w serwisie e-learning. Całość opiera się na funkcjonalnym i czytelnym menu, a takŝe kreatorze pozwalającym w kilku krokach dokonać konwersji wykładu dla potrzeb systemu e-learning. Rys. 2. Przykład przekonwertowanej prezentacji ppt w authorpoint Lite. Opracowanie własne. Podobnym w zastosowaniu rozwiązaniem (i równieŝ darmowym) jest ispring Free Aplikacja ta pozwala w prosty i skuteczny sposób przekonwertować dowolną prezentację do standardu flash, ustalając takie elementy jak tytuł prezentacji, wygenerowanie kodu html, czas przejścia pomiędzy stronami, menu nawigacyjne czy zapętlenie prezentacji. 7 authorpoint Lite, [ ]. 8 ispring, [ ]. 4

5 Rys. 3. Eksportowanie przykładowej prezentacji ppt w programie ispring Free. Opracowanie własne. Kolejnym narzędziem umoŝliwiającym przetworzenie zwykłej prezentacji do postaci multimedialnego, strumieniowo przesyłanego wykładu, gotowego do zamieszczenia w systemie e- learning jest MS Producer for PowerPoint Program jest bezpłatny dla wszystkich legalnych posiadaczy MS Office, przeznaczony dla systemów XP/Vista. Producer powtarza idee Windows Movie Maker, ale rozszerza moŝliwości o niezwykle istotny element - podstawowym tworzywem prezentacji budowanych za jego pomocą są slajdy z PowerPointa. Drugą istotną róŝnicą jest to, Ŝe generuje multimedialne witryny, które moŝna oglądać w Internet Explorerze. W programie tworzy się projekt, który zawiera elementy umieszczane w przeznaczonych na nie folderach - pliki audio i wideo, grafikę, dokumenty html i slajdy PowerPointa. Te ostatnie stanowią najwaŝniejszy (lub jedyny) element projektu. Są ekstrahowane i wczytywane jako pojedyncze elementy, ale moŝliwe jest doraźne edytowanie slajdów w MS PowerPoint i dołączanie narracji audio/wideo. Kilkadziesiąt szablonów daje szerokie moŝliwości wyboru postaci prezentacji, a więc oprawy graficznej i ułoŝenia na ekranie slajdów, spisu treści i interfejsu audio i wideo 9. 9 P. Wimmer, MS Producer, IDG.pl, [ ]. 5

6 Rys. 4. Okno programu MS Producer. Opracowanie własne Odrębnym darmowym narzędziem wspomagającym przygotowanie prostych i interaktywnych materiałów dydaktycznych jest Hot Potatoes 10 zaprezentowany przez Half-Baked Software i University of Victoria Computer-Aided Language Learning Laboratory. Hot Potatoes składa się z pięciu odrębnych modułów, słuŝących do tworzenia odmiennych materiałów, a uruchamianych oddzielnie z dysku lub z poziomu wspólnego interfejsu. Rys. 5. Okno programu Hot Potatoes. Opracowanie własne. Materiały te mają postać róŝnorodnych "modułów", takich jak ankieta (JQuiz), krzyŝówka (JCross), zabawa w wstawianie brakujących słów (JCloze), w dopasowywanie pojęć do ich opisu 10 Hot Potatoes, [ ]. 6

7 (JMatch), w składanie zdań z wyrazów lub mniejszych fragmentów (JMix), na przykład do nauki składni zdania. Dodatkowo przygotowano moduł The Masher łączący moduły w jedną całość, zestaw narzędzi dydaktycznych związanych z określonych tematem, dostępnych z pojedynczej strony WWW 11. Przykładowo za pomocą programu Hot Potatoes moŝna utworzyć funkcjonalny i czytelny test sprawdzający wiedzę. DuŜym plusem tego narzędzia jest bezproblemowe zaimportowanie testów do platformy e-learning Moodle. Kolejnym narzędziem wspomagającym przygotowanie modułów czy elementów kursów e- learning (poza samą platformą) jest program exe elearning XHTML editor 12. exe to program do tworzenia kursów, lekcji czy testów, wspierający nauczycieli w projektowaniu, rozbudowie i publikacji materiałów do nauki i nauczania w sieci bez potrzeby znajomości języka html. Aplikacja udostępnia intuicyjne, łatwe do uŝycia narzędzie, przy pomocy którego prowadzący e-kurs mogą przygotować i publikować profesjonalnie wyglądające strony internetowe do wykorzystania w procesie e-learningu. exe umoŝliwia w prosty sposób eksport danych do modułów e-learning akceptowanych przez systemy klasy LCMS. Rys. 6. Okno programu exe. Opracowanie własne. 3. Podsumowanie Obok typowych platform e-learning istnieją funkcjonalne narzędzia wspomagające proces przygotowania materiałów do postaci e-kursu. Niejednokrotnie pozwalają one w sposób o wiele prostszy (niŝ na samej dedykowanej platformie e-learning) przygotować i dystrybuować sam kurs, moduł, test czy quiz z późniejszą moŝliwością integracji z systemem LCMS. Często rozwiązanie takie jest szybsze i wydajniejsze od tego co umoŝliwia nam sam system e-learning. Zaletą, obok samej funkcjonalności omówionych narzędzi jest takŝe ich licencja open source umoŝliwiająca darmowe wykorzystanie ich właściwości dla celów edukacyjnych. 11 W. Domalewski, Gorące kartofle, Biuletyn SKOS, [ ]. 12 exe elearning XHTML editor, [ ]. 7

8 Bibliografia 1. M. Hyla, Przewodnik po e-learningu, Kraków, Oficyna Ekonomiczna, J. Bednarek, E. Lubina, Kształcenie na odległość. Podstawy dydaktyki, Warszawa, PWN, Netografia 1. R. Gajewski, Obce słowo syllabus, edu.elastan.pl, [ ]. 2. Wikipedia, SWF, [ ]. 3. R. Gajewski, Jak samodzielnie przygotować wykład on-line? Doświadczenia nauczyciela akademickiego, Kraków, e-warsztaty UEK, [ ]. 4. authorpoint Lite, [ ]. 5. ispring, [ ]. 6. P. Wimmer, MS Producer, IDG.pl, [ ]. Hot Potatoes, [ ]. 7. W. Domalewski, Gorące kartofle, Biuletyn SKOS, [ ]. 8. exe elearning XHTML editor, [ ]. Abstract Preparing of interactive and multimedia materials for e-learning course is long-lasting and labourintensive process. Usually encountered solution of didactic materials publication (which aspires to e- learning solutions) are electronic script with summary of literature used in one s content, pdf books for printing, standing for pe. lectures, sometimes it s lecture s multimedia (ppt presentations), or typical multimedia, teleconference s technologies streaming media. These presents the description of a typical e-course and tools that allows preparing interactive e- learning materials lectures, tests and administration tools. Notka o autorze Autor jest doktorem nauk ekonomicznych, adiunktem w Katedrze Informatyki WyŜszej Szkoły Handlowej im. Bolesława Markowskiego w Kielcach. Od 8 lat zajmuje się problematyką edukacji na odległość oraz biznesem elektronicznym. Obecnie pracuje nad projektem e-learningowym pt. Świętokrzyskie Centrum Edukacji na Odległość - SCENO, 8