Hipoteza. Autor prezentacj

Transkrypt

1 Regionalne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce Stanisław Krasowicz Puławy, 2016

2 Hipoteza 1. Zasoby czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału) wyznaczają potencjał produkcyjny polskiego rolnictwa. 2. O stopniu wykorzystania tego potencjału decydują, zróżnicowane regionalne, uwarunkowania organizacyjnoekonomiczne, a zwłaszcza struktura agrarna. W ostatnim okresie zdecydowanie wzrasta znaczenie czynników ekonomiczno organizacyjnych. Autor prezentacj

3 Materiał 1. Dane statystyczne GUS. 2. Wyniki badań IUNG-PIB w Puławach i IERiGŻ-PIB w Warszawie. 3. Wyniki badań agrochemicznych KSCHR. 4. Dane podawane w literaturze przez różnych autorów.

4 Udział rolnictwa w tworzeniu PKB w krajach UE w 2011 r. Źródło: Matyka na podstawie danych EUROSTAT.

5 Pracujący w rolnictwie w krajach UE w 2012 r. Źródło: Matyka na podstawie danych EUROSTAT.

6 Główne cechy produkcji rolniczej w Polsce Szczególna pozycja produkcji rolniczej w Polsce (3,8% prod. globalnej ogółem, ok. 16% osób og. pracujących Znaczący potencjałrolniczej przestrzeni produkcyjnej -14,5mln ha UR, 9% UR UE-27 Dynamiczny i wielokierunkowy charakter zmian w polskim rolnictwie. Specyfika przyrodniczych uwarunkowańprowadzenia produkcji rolniczej w rolnictwie przy wzrastającej sile oddziaływania uwarunkowań organizacyjnoekonomicznych Wpływ członkostwa Polski w UE na warunki gospodarowania w polskim rolnictwie i w jego otoczeniu Źródło: GUS, 2015

7 Użytki rolne (%) w gospodarstwach o różnej powierzchni w wybranych krajach UE Kraj Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS UR (%) w gosp. o powierzchni > 50 Średnia powierz. gospod. (ha UR) Polska ,6 Czechy Dania Francja Holandia Niemcy 10 9, Rumunia ,5 UE UE

8 Koncentracja chowu krów w wybranych krajach UE Kraj Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTATU Krowy (%) w stadach Gosp. utrzymujące krowy (%) Polska Czechy Dania Francja Holandia Niemcy Rumunia UE UE

9 Koncentracja chowu trzody chlewnej w wybranych krajach UE Kraj Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTATU Trzoda chlewna % w stadach Gosp. utrzymujące trzodę (%) Polska Czechy Dania Francja Holandia Niemcy Rumunia 0,5 0, UE UE

10 Zróżnicowanie możliwości produkcyjnych rolnictwa jakość warunków przyrodniczych; uwarunkowania organizacyjne, tj.: struktura agrarna, zasoby siły roboczej i pociągowej, poziom agrotechniki, infrastruktura techniczna gospodarstw, a także tradycje i poziom kultury rolnej; uwarunkowania ekonomiczne, w tym: ceny i ich relacje, zasoby środków trwałych, poziom nakładów inwestycyjnych, dostępność i poziom dopłat i wsparcia środkami publicznymi. Województwa (regiony) Polski nie sąobszarami o jednolitym rolnictwie i szczególnie po akcesji do UE ciągle wzrasta znaczenie regionalizacji rozwoju rolnictwa.

11 Zboża jako miara wykorzystania potencjału polskiego rolnictwa Polska to kraj: o stosunkowo dużym potencjale rolnictwa wyznaczonym przez warunki przyrodnicze; o zróżnicowanym regionalnie stopniu 99 wykorzystania potencjału, zdeterminowanym przez warunki organizacyjno-ekonomiczne. zachodniopomorskie lubuskie Plony relatywne zbóż w Polsce wg województw ( ) 110 dolnośląskie 127 pomorskie wielkopolskie kujawsko-pomorskie opolskie Polska 36,4 dt/ha 100% śląskie 104 łódzkie małopolskie 97 warmińsko-mazurskie mazowieckie świętokrzyskie podkarpackie podlaskie lubelskie 88 Źródło: Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych, GUS

12 Główne uwarunkowania polskiego rolnictwa przyrodnicze: gleby blisko 60% gleby lekkie i bardzo lekkie; agroklimat różnica Suwałki Opole ponad 15 pkt (w skali 100 pkt); zagrożenia silne erozją wodną i wietrzną około 19% pow. UR; ONW 53% UR; zmniejszanie sięzawartości próchnicy ok. 55% gleby o niskiej i średniej zawartości próchnicy; 32,5% powierzchni objęte ochroną przyrody.

13 Wskaźnik waloryzacji r.p.p. wg IUNG-PIB zachodniopomorskie lubuskie 62,3 67,5 wielkopolskie 64,8 pomorskie 66,2 kujawsko-pomorskie 71,0 61,9 łódzkie warmińsko-mazurskie 66,0 55,0 podlaskie mazowieckie 59,9 lubelskie dolnośląskie 74,9 opolskie 81,4 śląskie świętokrzyskie 69,3 74,1 Polska 66,6 pkt 64,2 małopolskie 69,3 podkarpackie 70,4

14 Wskaźnik bonitacji agroklimatu Polski w skali 100 stopniowej Źródło: Stuczyński i inni, 2007 W okolicach Opola warunki klimatyczne pozwalająuzyskiwaćwyższe o 15% plony niż w okolicach Suwałk.

15 Główne uwarunkowania polskiego rolnictwa organizacyjno-ekonomiczne: około 1,4 mln gospodarstw pow. 1 ha UR ( ); średnia pow. UR w gospodarstwie ind. (> 1 ha UR) 10,1 ha; zatrudnienie w rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie 17 os./100 ha UR ( ); gospodarstwa rodzinne, coraz częściej bezinwentarzowe; rozproszenie i mała skala produkcji rolniczej (towarowej); Zróżnicowany poziom kultury rolnej i intensywności rolnictwa; zużycie nawozów min. 134,2 kg NPK/ha UR d.k. ( ); poziom obsady zwierząt 0,46 DJP/ha UR d.k. ( ); stan agrochemiczny gleb 31% i 41% gleb o niskiej zasobności odpowiednio w P i K, 35% gleby kwaśne i bardzo kwaśne ( ).

16 Zmniejszenie powierzchni użytkowanej rolniczo w Polsce w latach tys. ha Źródło: Kopiński, 2016

17 Zmiany powierzchni użytków rolnych (%) w województwach w latach Źródło: Kopiński, 2016

18 Zmiany liczby gospodarstw* w Polsce * - dotyczy gospodarstw powyżej 1 ha UR Źródło: Kopiński, 2016

19 Koncentracja powierzchni użytków rolnych* w Polsce * - dotyczy gospodarstw powyżej 1 ha UR Źródło: Kopiński, 2016

20 zachodniopomorskie 67,5 pomorskie kujawsko-pomorskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie lubuskie mazowieckie dolnośląskie 74,9 66,2 71,0 62,3 64,8 59,9 61,9 łódzkie opolskie świętokrzyskie 81,4 64,2 śląskie małopolskie 69,3 66,0 55,0 69,3 podlaskie lubelskie 74,1 podkarpackie 70,4 zachodniopomorskie 39,4 11,6 lubuskie 50,2 7,6 dolnośląskie 51,0 5,3 wielkopolskie 39,3 3,2 pomorskie 36,1 5,6 kujawsko-pomorskie opolskie 46,4 5,8 32,8 4,3 71,9 1,4 50,2 0,8 śląskie łódzkie małopolskie 82,6 0,3 warmińsko-mazurskie świętokrzyskie 64,8 0,4 29,1 8,5 mazowieckie 45,8 1,2 podlaskie lubelskie 53,5 1,0 podkarpackie 81,8 0,6 27,6 2,3 Polska 66,6 pkt Warunki przyrodnicze rolnictwa wg województw wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej w pkt. Źródło: IUNG, Charakterystyka gosp. rolnych GUS 2014 do 5 ha Polska pow. 50 ha 53,7% 2,2% Warunki organizacyjnoekonomiczne wg województw udział gospodarstw o powierzchni do 5 ha i powyżej 50 ha w % (2013).

21 Udziałgospodarstw bez produkcji zwierzęcej w grupach obszarowych (PSR 2010) UR w ha Gosp. bez produkcji zwierzęcej % Średnio DJP/ha UR UR Mln ha ,46 0, ,50 1, ,61 2, ,80 1, ,92 1, ,94 1, ,87 1, ,65 1,16 Pow ,19 3,26 Ogółem 42 0,63 15,03 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTATU

22 Udział(%) UR w gospodarstwach powyżej 20 ha w 2013 r. pomorskie zachodniopomorskie lubuskie wielkopolskie kujawsko-pomorskie łódzkie warmińsko-mazurskie podlaskie mazowieckie 37 lubelskie dolnośląskie 63 opolskie 75 śląskie świętokrzyskie Polska 51,7 % 43 małopolskie 17 podkarpackie 27 Źródło: IUNG, Charakterystyka gosp. rolnych GUS 2014

23 Udział gospodarstw powyżej 50 ha UR wg województw w 2012 r. (w gosp. powyżej 1 ha UR) zachodniopomorskie lubuskie 5,5 10,5 wielkopolskie 2,9 pomorskie 5,9 kujawsko-pomorskie 3,7 0,7 łódzkie warmińsko-mazurskie 7,3 2,2 podlaskie mazowieckie 1,0 lubelskie dolnośląskie 4,6 opolskie 7,4 śląskie świętokrzyskie 0,3 1,0 Polska 2,0 % 1,2 małopolskie 0,2 podkarpackie 0,5 Źródło: RS rolnictwa, GUS 2014

24 Polska 72,8% Udział zbóż w strukturze zasiewów (średnio ) zachodniopomorskie 63,8 pomorskie 70,0 kujawsko-pomorskie 68,8 warmińsko-mazurskie 65,4 70,1 podlaskie % < 70,0 70,1 75,0 > 75,0 lubuskie 72,7 dolnośląskie 71,7 wielkopolskie 74,3 opolskie 73,5 79,3 79,1 śląskie łódzkie małopolskie 73,8 świętokrzyskie 75,4 mazowieckie 75,0 lubelskie 76,9 podkarpackie 75,0 Źródło: Kopiński, 2016

25 Zmiany (%) udziału zbóżw strukturze zasiewów pomiędzy latami a Źródło: Kopiński, 2016

26 Średnie plony zbóż w t ha -1 wg województw ( ) zachodniopomorskie lubuskie 4,22 4,47 wielkopolskie 4,34 pomorskie 4,03 kujawsko-pomorskie 4,37 3,31 łódzkie warmińsko-mazurskie 4,00 3,07 podlaskie mazowieckie 3,10 lubelskie dolnośląskie 4,89 opolskie 5,69 śląskie świętokrzyskie 3,06 3,50 Polska 3,92 3,99 małopolskie 3,70 podkarpackie 3,54 Źródło: Kopiński, 2016

27 Udziałroślin technologicznie podobnych (zboża, rzepak) w strukturze zasiewów w % zachodniopomorskie lubuskie 84,2 84,7 Polska w % ,6 86,5 dolnośląskie 81,6% 75,8% 87,1 83,3 wielkopolskie 82,5 80,8 pomorskie 83,5 79,9 kujawsko-pomorskie opolskie 90,9 84,7 79,6 77,7 87,9 74,1 81,8 70,2 śląskie łódzkie małopolskie 75,9 56,3 warmińsko-mazurskie świętokrzyskie 78,7 65,5 77,0 80,9 mazowieckie 78,9 71,5 podlaskie lubelskie 83,6 74,5 podkarpackie 81,1 60,9 70,0 78,4 Źródło: Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych, GUS 2001, 2014 oraz obliczenia własne

28 Udziałpastewnych na GO w strukturze zasiewów (średnio ) Polska 8,9% pomorskie 7,0 warmińsko-mazurskie zachodniopomorskie 9,8 kujawsko-pomorskie 9,1 15,3 23,4 podlaskie % < 5,0 5,0 10,0 10,1 15,0 > 15,0 lubuskie 7,2 dolnośląskie 2,8 wielkopolskie 9,0 opolskie 3,9 5,9 7,3 śląskie łódzkie małopolskie 6,2 świętokrzyskie 5,6 mazowieckie 11,8 lubelskie 4,9 podkarpackie 5,1 Źródło: Kopiński, 2016

29 Zmiany (%) udziału pastewnych na GO w strukturze zasiewów pomiędzy latami a Źródło: Kopiński, 2016

30 Zmiany intensywnościprodukcji wg poziomu nawożenia mineralnego NPK i produkcyjności roślinnej w Polsce Źródło: Kopiński, 2016

31 Zmiany ilości zużycia naw. min. NPK w kg/ha UR pomiędzy latami a Gosp. stosujące nawozy: 75,1% og. gosp. w 2000 r. 73,8% og. gosp. w 2013 r. Źródło: Kopiński, 2016

32 Polska 132,3 kg ha -1 UR d.k. Poziom zużycia naw. min. (NPK) w województwach Polski (średnio ) zachodniopomorskie 148,6 pomorskie 142,8 kujawsko-pomorskie 174,6 warmińsko-mazurskie 106,1 101,6 podlaskie kg NPK ha -1 UR lubuskie 126,7 wielkopolskie 158,2 mazowieckie 104,8 < 100,0 100,0 125,0 125,1 150,0 150,1 175,0 > 175,0 dolnośląskie 163,8 opolskie 204,4 śląskie 126,2 łódzkie 140,1 małopolskie 79,4 świętokrzyskie 114,2 lubelskie 133,1 podkarpackie 75,4 Wzrostzużycia poziomu nawożenia NPK w odniesieniu do lat o 37,0 kg ha -1 Źródło: Kopiński, 2016

33 Polska 39,7 j. zb./haur Produkcja roślinna jedn. zboż./ha UR (średnio ) jedn. zboż./ha UR < 35,0 35,0 40,0 40,1 45,0 45,1 50,0 > 50,0 Wzrostpoziomu produkcyjności roślinnej w odniesieniu do lat o 6,4 j. zb. ha UR -1 Źródło: Kopiński 2014

34 Źródło: Kopiński 2014 Zmiany poziomu nawożenia (NPK) i wydajności w Polsce

35 Dynamika zmian pogłowia głównych gatunków zwierząt w Polsce w latach * Rok 2002 = 100 Źródło: Kopiński, 2016

36 Udział(%) produkcji zwierzęcej w strukturze produkcji towarowej w Polsce w latach Wyszczególnienie Okres lat Żywiec wołowy 4,8 6,1 6,1 5,9 Żywiec wieprzowy 21,8 17,9 14,6 13,8 Żywiec drobiowy 9,5 10,0 10,8 12,3 Produkcja jaj 4,8 4,6 5,8 5,3 Produkcja mleka 18,1 18,9 17,5 17,6 Razem -produkcja zwierzęca (%) 60,2 58,6 55,8 55,7 w mln zł 23,0 27,6 31,9 42,3 Źródło: Kopiński, 2016

37 Obsada zwierząt w DJP 100 ha -1 UR wg województw ( ) zachodniopomorskie 17,6 pomorskie 36,7 kujawsko-pomorskie 51,5 warmińsko-mazurskie 52,6 77,7 podlaskie DJP 100 ha -1 UR < 30,0 30,0 40,0 40,1 50,0 50,1 60,0 > 60,0 lubuskie 28,3 dolnośląskie 15,9 wielkopolskie 69,8 opolskie 30,0 45,3 52,5 śląskie łódzkie małopolskie 38,9 świętokrzyskie 37,1 mazowieckie 57,3 lubelskie 29,7 podkarpackie 24,2 Polska -46,1 DJP 100 ha -1 UR d.k. Źródło: Kopiński, 2016

38 Zmiany obsady zwierząt w DJP/100 ha UR w d.k. pomiędzy latami a Źródło: Kopiński, 2016

39 Zmiany pogłowia zwierząt (w % DJP) pomiędzy latami a Źródło: Kopiński, 2016

40 Zmiany pogłowia krów pomiędzy okresem lat a (=100%) Źródło: Kopiński, 2016

41 Saldo bilansu azotu brutto (N) w województwach Polski ( ) zachodniopomorskie 41,5 pomorskie 51,5 kujawsko-pomorskie 71,0 warmińsko-mazurskie 37,7 42,4 podlaskie kg N ha -1 UR lubuskie 33,5 wielkopolskie 76,4 mazowieckie 49,6 ( < 30) (30 50) (51 70) ( > 70) dolnośląskie 34,1 opolskie 39,5 61,7 śląskie łódzkie świętokrzyskie 41,6 lubelskie 38,9 Polska - 47,6kgN ha -1 UR d.k. 48,6 małopolskie 15,8 podkarpackie 12,6 Źródło: Kopiński, 2016

42 Udziałgleb Polski wg potrzeb wapnowania w latach Udziałgleb kwaśnych i b. kwaśnych o ph < 5,6 (%) zachodniopomorskie 27 lubuskie 27 dolnośląskie 36 wielkopolskie 25 pomorskie 38 kujawsko-pomorskie 22 opolskie łódzkie 47 śląskie warmińsko-mazurskie mazowieckie świętokrzyskie małopolskie podlaskie lubelskie 39 podkarpackie Poland- 35 % Źródło: Kopiński, 2016

43 Ważniejsze kierunki działań doradczych (specyficznych) w wybranych grupach województw Grupa I II III IV V Województwa dolnośląskie, opolskie lubelskie, małopolskie, podkarpackie, śląskie, świętokrzyskie kujawsko-pomorskie, wielkopolskie lubuskie, pomorskie, warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie łódzkie, mazowieckie, podlaskie Źródło: opracowanie własne Kierunki ograniczanie degradacji gleb związanej z niską obsadą zwierząt, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, wspieranie rolnictwa na obszarach górskich i ONW. wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, wsparcie dla obszarów górskich, agroturystyka, rolnictwo ekologiczne, poprawa jakości produkcji, wspieranie przetwórstwa. ograniczanie zagrożeń dla środowiska przyrodniczego związanych z intensywną produkcją rolniczą. wspieranie gospodarstw specjalistycznych np. zbożowych, ograniczanie niekorzystnych skutków dużej koncentracji zbóż w zasiewach. zwiększanie konkurencyjności, wspieranie uwarunkowanej przyrodniczo, uzasadnionej ekonomicznie intensyfikacji rolnictwa, ochrona bioróżnorodności.

44 Wnioski 1. Uwarunkowania ekonomiczne będąwymuszały postępującąspecjalizacjęgospodarstw, gdyżumożliwia to wzrost wydajności pracy i poziomu dochodów. Proces ten będzie jednak zwiększał presję rolnictwa na środowisko. 2. Przyrodnicze i organizacyjno-ekonomiczne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce są zróżnicowane regionalnie. 3. Wzrosła siła oddziaływania, zróżnicowanych regionalnie, uwarunkowań organizacyjno-ekonomicznych, decydujących o stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego polskiego rolnictwa. 4. W okresie ostatnich lat (po integracji z UE) pogłębia się regionalne zróżnicowanie rolnictwa w Polsce.

45 Wnioski 5. W rejonach o korzystniejszej strukturze agrarnej następuje szybka intensyfikacja produkcji rolnej, co może generować zagrożenia dla środowiska przyrodniczego, a szczególnie dla jakości gleb i wód glebowo-gruntowych. 6. W regionach o rozdrobnionej strukturze agrarnej, pomimo stosunkowo korzystnych warunków siedliskowych, następuje drastyczna ekstensyfikacja rolnictwa (wzrost udziału zbóżw strukturze zasiewów, spadek poziomu nawożenia), zmniejsza sięwydajnośćprodukcji roślinnej, spada obsada zwierząt oraz drastycznie spada areał gruntów będących w użytkowaniu rolniczym. 7. Regionalne zróżnicowanie uwarunkowań produkcji rolniczej w Polsce determinuje priorytety, formy i kierunki działalności doradczej. Jest też jednym z istotnych wyznaczników kierunków badań naukowych w sferze rolnictwa i agrobiznesu.

46 Regionalne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce Stanisław Krasowicz Puławy, 2016 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ