Kościoły i związki wyznaniowe jako podmioty praw majątkowych

Transkrypt

1 Romuald Sztyk notariusz (Kluczbork) Kościoły i związki wyznaniowe jako podmioty praw majątkowych Z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności, sumienia i wyznania, a także ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej nastąpiło kompleksowe uregulowanie prawne kościołów i innych związków wyznaniowych. 1 Powinny one działać w konstytucyjnych ramach ustrojowych Rzeczypospolitej Polskiej, a ich sytuacje prawną majątkową poza wymienionymi ustawami regulują odrębne ustawy. Status prawny. W myśl art. 40 pierwszej ustawy kościoły których byt prawny był uregulowany przed dniem 6 sierpnia 1949 r. decyzjami Ministra Administracji Publicznej zachowują swój dotychczasowy status prawny do czasu ustawowego uregulowania ich sytuacji prawnych. Stosownie zaś do dyspozycji art. 41 tej ustawy Kościoły i inne związki wyznaniowe, które miały w dniu wejścia w życie ustawy uregulowany byt prawny na zasadach i w trybie określonym w 3, 4 i 7 rozporządzenia Ministra Administracji Publicznej z dnia 6 sierpnia 1949 r. w sprawie wykonania dekretu z dnia 5 sierpnia 1949 r. o zmianie niektórych przepisów prawa o Stowarzyszeniach 3 podlegają z urzędu wpisowi do rejestru. 4 Działające natomiast w dniu wejścia w życie ustawy jako stowarzyszenia zwykłe mogą nabyć osobowość prawną, jeżeli spełniają wymagania przewidziane w art ustawy będącej przedmiotem rozważań. 63

2 REJENT NR 1 - maj 1991 r Przepisy te natomiast dotyczą tworzenia tych podmiotów. Jest to realizowane przez złożenie w Urzędzie Rady Ministrów deklaracji, oraz dokonanie wpisu do omówionego rejestru. Z chwilą wpisu do rejestru uzyskują one osobowość prawną jako całość oraz korzystają z wszystkich uprawnień i obowiązków określonych w ustawie (art. 30 tejże ustawy). Przepis ten ma odpowiednie zastosowanie do jednostek organizacyjnych, zakonów i diakonatów w przypadku jeżeli przewiduje się tworzenie takich jednostek posiadających osobowość prawną. W statucie powinny wówczas być określone zakres uprawnień, zasady tworzenia i przekształcania tych jednostek, oraz ich organów, jak również zakres kompetencji, sposób powoływania i odwoływania tych organów. W stosunku do przedstawionych podmiotów wpisanych do rejestru stosuje się odpowiednio zasady określone w art. 14 i 15 niniejszej ustawy. Przy zmianie statutu podmiotu wpisanego do rejestru dokonuje się czynności w takim samym trybie jaki obowiązuje przy jego tworzeniu. W sprawach majątkowych działają one poprzez swoje osoby prawne. Zgodnie z ust. 2 art. 28 ustawy, będącej przedmiotem rozważań, osoby prawne tych podmiotów, ich organy, zakres kompetencji i sposób powoływania oraz reprezentację określają statuty (prawo wewnętrzne). Działają one na zasadach równouprawnienia i w ramach nich mogą nabywać posiadać i zbywać majątek ruchomy i nieruchomy, oraz zarządzać nim. Mogą także otrzymywać darowizny, nabywać spadki i inne świadczenia od osób fizycznych i prawnych. Są one uprawnione do tworzenia organizacji mających na celu działalność na rzecz formacji religijnej i na inne cele publiczne. Istnieć mogą również organizacje w ramach tych podmiotów i przez nie powołane nie posiadające przymiotu osobowości prawnej. 5 Wszystkie kościoły i związki wyznaniowe mogą zakładać, posiadać i poszerzać cmentarze grzebalne, oraz zarządzać nimi. 6 W aktualnej sytuacji prawnej - ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej posiadającej charakter szczególnego aktu prawnego, o gwarancjach wolności i sumienia, oraz odrębne przepisy traktują- 64

3 Kościoły i związki wyznaniowe jako.. ce o istnieniu innych kościołów i związków wyznaniowych - decydują o statusie prawnym tych podmiotów. Przepisy powołanych ustaw powodują, iż byt prawny wymienionych podmiotów będzie podlegał różnym reżimom prawnym, a mianowicie: a) W stosunku do kościołów i innych związków wyznaniowych, których sytuacja prawna i majątkowa nie jest uregulowana odrębnymi ustawami będzie miała zastosowanie ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania w zakresie ich działalności przewidziane w rozdziale 2 traktującym o tym i działu III mówiącym o ich tworzeniu, b) Odrębna ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej reguluje w sposób samoistny sytuację prawną i majątkową tego kościoła z zastrzeżeniem, że w sprawach nieuregulowanych tą ustawą stosuje się powszechnie obowiązujące przepisu prawne, a zatem także postanowienia ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, o ile nie są one sprzeczne z zasadami tej ustawy, mającej charakter lex specialis. c) Kościoły i inne związki wyznaniowe, które posiadają ustawowy byt prawny podlegają postanowieniom wynikającym z ich regulacji ustawowych, a ponadto z uprawnień przewidzianych w rozdziale 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności, sumienie i wyznania pod warunkiem, że ustawy regulujące ich status prawny takich uprawnień nie przewidują. Do Kościołow i innych związków wyznaniowych, których stosunek do Państwa został określony ustawą zaliczyć należy: 1. Polski Autokefaniczny Kościół Prawosławny, którego stan prawny został uregulowany dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 18 listopada 1938 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefanicznego Kościoła Prawosławnego 8. Osobowość prawną zgodnie z art. 53 dekretu posiadają Kościół jako całość, biskupstwa / diecezje/, klasztory, świątynie parafialne (parafie). W zakresie obrotu nieruchomościami uprawnienie do nabycia nieruchomości należy do kompetencji biskupa diecezjalnego, zgodnie z 62 statutu uchwalonego przez Sobór Biskupów w dniu 23 65

4 REJENT NR 1 - maj 1991 r lutego 1970 r. i uznanego decyzją Dyrektora Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 2 marca 1970 r. nr NK 803/1/12/70. Zbycie, obciążenie lub zmiana nieruchomości należy również do właściwości biskupa diecezjalnego w porozumieniu z metropolitą, oraz za zgodą Szefa Ministra Urzędu Rady Ministrów, stosownie do art. 55 ust. 2 tegoż dekretu, oraz 64 ust. 1 statutu. 2. Kościół Ewangielicko Augsburski w Rzeczypospolitej Polskiej wywodzi swój byt prawny z dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 25 listopada 1936 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko - Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej 9. Osobowość prawną posiadają Kościół jako całość, diecezje, parafie i filiaty. 10 Diakonat Żeński "Ebon Ezer" w Dzięgielewie wywodzi natomiast swój byt prawny z prawa o stowarzyszeniach. Ograniczenia przy obrocie nieruchomości istnieją w przypadkach zbycia ich lub obciążenia. Zgodnie z dyspozycją art. 10 ust. 4 dekretu jest wymagana zgoda Wojewody właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości. W każdym zaś przypadku przy nabyciu przez parafie wymagana jest uchwała Zgromadzenia Parafialnego podjęta na wniosek Rady Parafialnej i zatwierdzonej przez konsystorza Kościoła ( 28 i następne zasadniczego prawa wewnętrznego Kościoła uchwalonego przez Synod Kościoła w dniu 26 kwietnia 1964 r. i uznanego decyzją Dyrektora Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 26 lipca 1965 r. nr Nk. 426/2 /Kn./36/65.) W przypadku natomiast gdy właścicielem nieruchomości jest parafia nie istniejąca, uchwałę w tym zakresie podejmuje Konsystorz w miejsce Zgromadzenia Parafialnego. 3. Dekret z dnia 5 września 1947 r. O uregulowaniu położenia prawnego Kościoła Ewangelicko - Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej, Kościoła Mariawickiego i Kościoła Starokatolickiego określił charakter prawny wymienionych Kościołow. Zgodnie z art. 1 powołanego dekretu wymienione Kościoły uzyskują charakter związków religijnych prawnie uznanych na obszarze całego Państwa. Stosownie do art. 2 dekretu stosunki wewnętrzne wymienionych kościołów, jako związków religijnych, określają ich prawa wewnętrzne, podlegające zatwierdzeniu przez Radę Ministrów. W związku z tym należy odrębnie potraktować zakres uprawnień podmiotowych niniejszych kościołów, a mianowicie: 66

5 Kościoły i związki wyznaniowe jako.. a) Kościół Ewangelicko - Reformowany w Rzeczypospolitej Polskiej posiada osobowość prawną jako całość (jednota) oraz parafie stosownie do art. 7 i 19 Prawa wewnętrznego przyjętego uchwałą synodu z dnia 28 stycznia 1968 r. zatwierdzonego decyzją Dyrektora Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 10 października 1968 r. nr NK 802/3/5/68. Obrót nieruchomościami stanowiącymi własność kościoła należy do właściwości Konsystorza, zaś nieruchomości parafii - Ogólnemu zgromadzeniu członków parafii (art. 25 lit. g i art. 48 pkt 3 prawa wewnętrznego). b) Kościół Mariawicki posiada osobowość prawną jako całość, oraz parafie w myśl 9 ust. 1 statutu uchwalonego przez Kapitułę Generalną z dnia 2 stycznia 1968 i uznanego decyzją Dyrektora Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 30 marca 1968 r. nr Nk. 426/8/1/68. Obrót nieruchomościami należy do właściwości Rady Przełożonych w uzgodnieniu z Ministrem Szefem Urzędu Rady Ministrów odnośnie nieruchomości stanowiących własność Kościoła, w stosunku do nieruchomości parafii - Zgromadzenia Parafialnego w uzgodnieniu z Wojewodą ( 12, 21 ust. 1 lit. ci 34 ust. 2 lit. b omawianego Statutu). c) Kościół Starokatolicki posiada osobowość prawną jako całość oraz parafie stosownie do art. II 4 Statutu Kościoła uchwalonego przez Kapitułę Generalną Kościoła i uznanego decyzją Dyrektora Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 31 października 1967 r. nr NK - 426/7/1/67. Obrót nieruchomościami należy do właściwości Rady Kościoła w uzgodnieniu z Ministrem Szefem Urzędu Rady Ministrów odnośnie nieruchomości Kościoła. W zakresie nieruchomości parafii decyzje podejmuje zebranie parafialne w uzgodnieniu z Wojewodą (art. II 14, art. V 6 lit. b, art lit. d statutu). d) Kościół Metodystyczny w Rzeczypospolitej Polskiej - uregulowany dekretem z dnia 16 października 1945 r. o stosunku Państwa do Kościoła Metodystycznego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. nr 46 poz. 259). Osobowość prawną w myśl art. 4 powołanego dekretu posiada Kościół jako całość oraz jego poszczególne parafie. Kościół ten rządzi się własnym statutem, który podlega zatwierdzeniu przez Radę Ministrów i nie może być sprzeczny z 67

6 REJENT NR 1 - maj 1991 r ogólnym porządkiem prawnym. Obrót nieruchomościami leży w kompetencji Komitetu Wykonawczwgo w zakresie nieruchomości stanowiących własność Kościoła, zaś wstosunku do nieruchomości parafii decyzje należą do Zarządu Parafii. ( 40 pkt 5 i 58 pkt 3 statutu Kościoła z dnia 27 lutego 1969 r. zatwierdzonego decyzją Dyrektora Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 25 czerwca 1969 r. nr NK - 803/4/69). e) Muzułmański Związek Religijny w Rzeczypospolitej Polskiej - Ustawa z dnia 21 kwietnia 1936 r. o stosunku Państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej 12 w art. 35 ustawy postanawia, że osobowość prawna posiada Związek jako całość i gminy wyznaniowe. Obrót nieruchomościami zarówno Związku, jak również gmin wyznaniowych należy do właściwości Najwyższego Kolegium Muzułmańskiego, zgodnie z 16 lit. k statutu uchwalonego przez Wszechpolski Kongres Muzułmański dnia 12 stycznia 1968 r. uznanego decyzją Dyrektora Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 29 stycznia 1971 r. nr NK - 803/19/1/71. Zbycie, obciążenie lub zamiana nieruchomości wymaga zgody wojewody właściwego ze względu na jej położenie (art. 37 ustawy). f) Wschodni Kościół Staroobrzędowy - Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o stosunku Państwa do Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego, nie posiadającego hierarchii duchownej, 13 określa w art. 2 i 9, że Kościół jako całość i staroobrzędowe Gminy wyznaniowe posiadają osobowość prawną. W czerwcu 1983 r. został powołany organ centralny - Naczelna Rada Staroobrzędowców. Praktycznie nie istnieje majątek - (nieruchomość) Kościoła jako całości. Powyższe stwierdzenie ma to znaczenie, że obrót nieruchomościami gmin należy do właściwości ich zarządów. g) Karaimski Związek Religijny w Rzeczypospolitej Polskiej - ustawa z dnia 21 kwietnia 1936 r. o stosunku Państwa do Karaimskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej 14. Posiada osobowość prawną Kościół jako całość (art. 28 ust. 1 ustawy ). Obrót nieruchomościami należy do właściwości zarządu w myśl 18 lit. p statutu uznanego decyzją Dyrektora Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 10 maja 1964 r. nr Nk 803/21/74 z zastrzeżeniem, że nabycie, obciążenie lub zmiana nieruchomości wymaga zgody 68

7 Kościoły i związki wyznaniowe jako.. prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy (art. 28 ust. 2 powołanej ustawy). Odrębne uregulowanie prawne nastąpiło w stosunku do niżej wymienionych Kościołów, których stosunek do Państwa wywodzi się z postanowień art. 113 i 116 Konstytucji z dnia 17 marca Powołane przepisy Konstytucji określają, że każdy związek religijny uznany przez Państwo może, między innymi, posiadać i nabywać majątek ruchomy i nieruchomy, zarządzać nim i rozporządzać, tworzyć fundacje i inne zakłady dla celów wyznaniowych naukowych i dobroczynnych (art. 113 Konstytucji). Z kolei art. 116 Konstytucji zawiera klauzulę stwierdzającą, że uznanie nowego lub dotąd prawnie nie uznanego wyznania nie będzie odmówione związkom religijnym, których urządzenia, nauka i ustrój nie są przeciwne porządkowi publicznemu ani "obyczajowości" publicznej. Konstytucja stwierdza jednocześnie, że stosunek Państwa do Kościoła mniejszości religijnych i innych prawnie uznanych związków religijnych będzie ustalony w drodze ustawowej po porozumieniu się z ich prawnymi reprezentacjami. Trudno zatem uznać, że decyzje administracyjne o regulacji prawnej tych kościołów jest synonimem regulacji ustawowej, chociaż wydanej na zasadzie upoważnienia wynikającego z Konstytucji. Należy w drodze wykładni rozszerzającej przyjąć, że do tych kościołów będą działać postanowienia art. 18 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Należą do nich: 1) Kościół Polsko - Katolicki Rzeczypospolitej Polskiej o uregulowanym stosunku do Państwa - reskryptem Ministra Administracji Publicznej z dnia 1 lutego 1946 r. L.V Osobowość prawną posiada Kościół jako całość, diecezje i parafie ( can. 179) podstawowego prawa kościoła uchwalonego przez synod Kościoła w dniu 5 lipca 1966 r. i uznanego decyzją Dyrektora Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 6 grudnia 1966 r. nr NK - 426/5/Ks/87/66. Obrót nieruchomości należy do właściwości Rady Kościoła jeżeli wartość nieruchomości przekracza określoną kwotę ( ,-) złotych, zaś do Rady Diecezjalnej jeżeli wartość nieruchomości jest niższa (can lit. k i can lit. f. tego prawa), 2)Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w Rzeczypospolitej Polskiej o uregulowanym stosunku prawnym decyzją Ministra Admi- 69

8 REJENT NR 1 - maj 1991 r nistracji Publicznej z dnia 26 kwietnia 1946 r. L.V.2418/46. Osobowość prawną posiada Kościół jako całość, zgodnie z 17 ust.l statutu kościoła z dnia 26 maja 1966 r. zatwierdzonego decyzją Dyrektora Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 7 czerwca 1966 r. nr NK-426/10/3/66. Obrót nieruchomości należy do właściwości Rady Kościoła ( 45 pkt 6 wymienonego statutu.) 3) Polski Kościół Chrześcijan Baptystów o uregulowanym stosunku prawnym decyzją Ministra Administracji Publicznej z dnia 5 maja 1946 r. L.V. 2433/66. Osobowość prawną posiada tylko Kościół jako całość zgodnie z brzmieniem 2 ust. 2 statutu z dnia 29 października 1968 r. zatwierdzonego decyzją dyrektora Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 30 października 1968 r. nr NK - 802/9/11/68. Obrót nieruchomościami należy do właściwości Soboru Kościoła z tym zastrzeżeniem, że przekazanie nieruchomości w użytkowaniu zborom wymaga uprzedniej uchwały ogólnego zebrania członków zboru ( 14 ust. 3 lit. c i 28 lit. f statutu). Osobną grupę stanowią kościoły i związki wyznaniowe działąjące jako stowarzyszenia zarejestrowane. Do nich zatem odnośić się będą postanowienia art. 39 i następnych Działu IV ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Zachowują one swój status prawny, a także zachowane są w mocy przepisy statutu, o ile nie pozostają w sprzeczności z przepisami tej ustawy. Do nich zaliczyć należy: a) Zjednoczony Kościół Ewangeliczny w Rzeczypospolitej Polskiej. Obrót nieruchomościami należeć będzie do właściwości Rady Kościoła pozostawiającego wjego dyspozycji na ogólne cele kościelne, zaś w stosunku do majątku będącego w dyspozycji zborów do właściwości ogólnego zebrania członków Zboru ( 8 ust. 2, 15 pkt 6 i 27 pkt 9 statutu, zatwierdzonego decyzją Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 31 lipca 1958 r. nr III. 11/10/59). b) Kościół Chrystusowy w Rzeczypospolitej Polskiej. Obrót nieruchomościami należy do właściwości Rady Starszych Braci (Rady Biskupów), stosownie do 15 pkt 4 statutu zatwierdzonego decyzją Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 14 kwietnia 1982 r. nr NK - 803/28/1/82. c) Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego w Polsce. Obrót nieruchomościami należy do Walnego Zgromadzenia Członków Zborów (Zjazdu) po myśli 21 lit. 1 statutu zatwierdzonego decy- 70

9 Kościoły i związki wyznaniowe jako.. zją Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 7 lutego 1966 r. nr NK - 426/16/5/66. d) Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego w Rzeczypospolitej Polskiej Obrót nieruchomościami należy do wspólnej właściwości Zarządu Głównego i Głównej Komisji Rewizyjnej. Konieczna jest wspólna uchwała obu organow wymagająca zatwierdzenia przez Ministra - Szefa Urzędu Rady Ministrów. Wynika to z art. 27 ust. 3 statutu zatwierdzonego decyzją Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 28 grudnia 1966 r. Związek ten wymaga szczegółowego omówienia z powodu kontynuacji jego kultu religijnego z gmin żydowskich. Ich byt prawny został przewidziany w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 października 1927 r. o uporządkowaniu stanu prawnego organizacji gmin wyznaniowych żydowskich na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, z wyjątkiem województwa śląskiego. Na obszarze Śląska w jego granicach z 1939 r. działały one na podstawie przepisów państw zaborczych. Minister Administracji Publicznej pismem z dnia r. L.dz. V.W. NK 2881/46 zezwolił na przemianowanie żydowskich zrzeszeń wyznaniowych na żydowskie kongregacje wyznaniowe. Na zjeździe kongregacji w dniach 9 i 10 sierpnia 1949 r. powołano Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego w R.P. Minister Administracji Publicznej pismem z dnia 16 listopada 1949 r. przyjął ten fakt do wiadomości. Został on wpisany do rejestru stowarzyszeń w dniu 19. VI r.po wejściu w życie dekretu z dnia r. o zmianie niektórych przepisów prawa o stowarzyszeniach 17. Okólnik nr 3 Ministra Administracji Publicznej z dnia 6.II r. o tymczasowym uzgodnieniu spraw wyznaniowych ludności żydowskiej 18 zezwolił na tworzenie żydowskich zrzeszeń religijnych o charakterze lokalnym, nie posiadających osobowości prawnej. Mogły one otrzymywać od organów państwowych w użytkowanie mienie opuszczone, które należało do gmin wyznaniowych żydowskich i innych organizacji działających na zasadzie rozporządzenia Prezydenta R.P. z dnia 14 października 1927 r. Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego w R.P. według wyrażanego wówczas poglądu nie jest następcą prawnym gmin wyznaniowych żydowskich i innych organizacji działających na podstawie rozporządzenia Prezydenta R.P. z dnia 14.X r. 71

10 REJENT NR 1 - maj 1991 r Trudno z tym stanowiskiem zgodzić się w okresie innego spojżenia na te zgadnienia. e) Świecki Ruch Misyjny "Epifania". Obrót nieruchomościami dokonywać może przewodniczący z drugim członkiem Zarządu Głównego zgodnie z 30 lit. d. statutu zatwierdzonego decyzją Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 16 marca 1960 r. nr III 17/2/60, 0 Kościół Wolnych Chrześcijan w Rzeczypospolitej Polskiej. Obrót nieruchomościami należy do właściwości Synodu zgodnie z 24 pkt 6 statutu zatwierdzonego decyzją Urzędu do Spraw Wyznań, g) Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego w Polsce. Stowarzyszenie zarejestrowane. Sformułowania statutu zatwierdzonego decyzją Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 24 października 1960 r. nr III 15/5/60 ujęte są tak, że pośrednio wykluczają możliwość nabywania nieruchomości, h) Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego w Polsce. Stowarzyszenie zarejestrowane. Obrót nieruchomościami należy do Zarządu ( 10 lit. c i 13 statutu zatwierdzonego decyzją Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 19 stycznia 1961 r. Nr III 13/2/60), i) Protestancka Wspólnota Regionu Bieszczadzkiego. Stowarzyszenie zarejestrowane. Obrót nieruchomościami należy do właściwości konferencji międzyzborowej a odnośnie nieruchomości będących w dyspozycji poszczególnych zborów, do właściwości ogólnego zebrania członków zboru ( 7 pkt 2, 15 i 16 statutu zatwierdzonego decyzją Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 9 stycznia 1981 r. Nr NK - 803/25/1/81), j) Stowarzyszenie Buddyjskie Zen Czogie w Polsce. Stowarzyszenie zarejestrowane. Obrót nieruchomościami należy do właścicieli Walnego Zgromadzenia, z tym, że dokumenty w tej sprawie podpisują łącznie Koordynator lub jego zastępca oraz Skarbnik ( 17 lit. f i 37 statutu zatwierdzonego decyzją Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 23 czerwca 1981 r. nr NK - 803/27/1/81), k) Związek Buddystów Zen - Sangha w Polsce. Stowarzyszenie zarejestrowane. Obrót nieruchomościami należy do właściwości Walnego Zgromadzenia ( 20 pkt 7 statutu zatwierdzonego decyzją Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 15 grudnia 1980 r. nr NK - 803/24/1/80), 1) Jednota Braci Polskich. Stowarzyszenie zarejestrowane. Obrót nieruchomościami należy do właściwości Rady Jednoty ( 42 72

11 Kościoły i związki wyznaniowe jako.. statutu zatwierdzonego decyzją Urzędu do Spraw Wyzań z dnia 30 stycznia 1967 r. nr NK - 426/21/3/67, ł) Stolica Apostolska w Jezusie Chiystusie. Stowarzyszenie zarejestrowane. Obrót nieruchomościami należy do właściwości Walnego Zgromadzenia (art. 7 ust. 5 lit. g) statutu zatwierdzonego decyzją Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 24 grudnia 1960 r. nr III 22/5/60, m) Kościół Jezusa Chrystusa Świętych Dni Ostatnich w Polsce (Mormoni). Stowarzyszenie zarejestrowane. Obrót nieruchomościami należy do właściwości zarządu (według statutu zarejestrowane decyzją Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 30 czerwca 1977 r. nr NK - 803/23/2/77), n) Polska Rada Ekumeniczna. Stowarzyszenie zarejestrowane. Polska Rada Ekumeniczna zrzesza na zasadzie pełnej niezależności i bez ingerencji w sprawach wewnętrznych kościołów członkowskich. Obrót nieruchomościami należy do właściwości Walnego Zgromadzenia ( 13 lit. h ) statutu zarejestrowanego decyzją Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 15 kwietnia 1967 r. nr NK - 803/23/4/67), o) Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne. Działa na ziemiach polskich od 1825 r. Zajmuje się wydawaniem i sprzedażą Biblii. Osobowość prawna uznawana tradycyjnie (potwierdzona pismem okólnym Urzędu do Spraw Wyznań z dnia 28 lutego 1981 r. Nr Og 040/10/81 pkt 1/4). Brak statutu i wskazania organu właściwego dla obrotu nieruchomościami. Istnieją również związki wyznaniowe działające jako stowarzyszenia zwykłe nie mające osobowości prawnej,do których zaliczyć należy: Zbór Nowoapostolski (w kilku miejscowościach ), Zbór Chrześcijan bez osobliwego Wyznania ( w kilku miejscowościach), Stolica Boża i Barankowa Apostołów w Duchu i Prawdzie Alfa i Omega, Początek i Koniec (Niwnica woj. opolskie), Stowarzyszenie Chrześcijańskiej Nauki (Warszawa), Uczniowie Chrystusa (Bydgoszcz), Zbór Panmonistyczny (Warszawa) i Ewangeliczne Stowarzyszenie Modlitwy (Giżycko woj. suwalskie). 73

12 REJENT NR 1 - maj 1991 r Szczególne uprawnienia Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia przewiduje, że Kościoły i inne związki wyznaniowe mają prawo zakładać i prowadzić szkoły oraz inne placówki oświatowo - wychowawcze i opiekuńczo - wychowawcze na zasadach określonych w ustawach. 1 Rodzaje szkół i placówek wymienionych wyżej i zasady ich tworzenia oraz warunki prowadzenia i nadzoru nad nimi określa Minister Edukacji Narodowej w porozumieniu z władzami Kościoła lub innego związku wyznaniowego. Mogą one również zakładać i prowadzić, według samodzielnie ustalonych programów, szkoły duchowne i seminaria duchowne (art. 22 ust. 1 ustawy). Natomiast tworzenie i prowadzenie szkół wyższych oraz tryb i zakres uznawania przez Państwo stopni i tytułów naukowych nadawanych w szkołach regulują, na wniosek władz kościelnych, odrębne ustawy (art. 22 ust. 3). Nieco odmiennie następuje zakładanie i prowadzenie szkół i innych placówek oświatowo wychowawczych i opiekuńczo wychowawczych na zasadzie ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Stosownie do art. 20 ust. 1 ustawy, kościelne osoby prawne mają prawo zakładać i prowadzić szkoły, oraz inne placówki oświatowo - wychowawcze i opiekuńczo - wychowawcze na zasadach organizacyjnych i programowych określonych przez odpowiednie ustawy. Mają one charakter katolicki i podlegają władzy kościelnej. Minister Edukacji Narodowej w porozumieniu z Sekretariatem konferencji Episkopatu Polski określa rodzaje szkół i placówek wymienionych wyżej i zasady ich tworzenia oraz warunki prowadzenia i nadzoru nad nimi. Diecezje i zakony mają prawo zakładać i prowadzić niższe seminaria duchowne. Natomiast Konferencji Episkopatu Polski, diecezjom i zakonom przysługuje prawo zakładania i prowadzenia wyższych semi-

13 Kościoły i związki wyznaniowe jako.. nariów duchownych, a w trybie określonym w ust. 2 i 3 innych wyższych uczelni (art. 23 ust. 1 ustawy). Status wyższych uczelni papieskich oraz tiyb uznawania przez Państwo kościelnych stopni i tytułów naukowych regulują umowy między Rządem R.P. a Konferencją Episkopatu Polski. 0 Po myśli art. 1 ust. 3 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym 21 postanowień niniejszej ustawy nie stosuje się do szkół wyższych i wyższych seminariów duchownych prowadzonych przez Kościół Katolicki z wyłączeniem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, a także do szkół wyższych i wyższych seminariów duchownych, prowadzonych przez inne Kościoły i związki wyznaniowe, chyba, że ustawy lub umowy między Rządem a właściwymi władzami innych kościołów i związków wyznaniowych stanowią inaczej. 22 Kościoły i związki wyznaniowe mogą ustanawiać fundację na zasadzie postanowienia art. 2 ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach. 23 Możliwości te przewiduje także art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Szczegółowe unormowanie prawne znalazło swój wyraz w art.58 ustawy z dnia 17 maja 1989 r.o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w R.P. Wynika z nich, że kościelne osoby prawne mogą zakładać fundacje, do któiych stosuje się ogólnie obowiązujące przepisy o fundacjach z poniższymi wyjątkami. Przewidziano bowiem podwójny nadzór, a więc zarówno państwowy jak również kościelnej osoby prawnej będącej fundatorem lub wskazanej w statucie fundacji. Konsekwencją poddania fundacji podwójnemu nadzorowi jest zasada w myśl której w razie stwierdzenia nieprawidłowości w zarządzaniu fundacją właściwy organ państwowy zwraca się do kościelnej osoby prawnej sprawującej nadzór nad funducją. Dopiero po upływie trzech miesięcy w razie nie usunięcia nieprawidłowości można zastosować środki przewidziane w przepisach o fundacji. Natomiast w razie konieczności poddania fundacji zarządowi przymusowemu w myśl przepisów o fundacjach zarząd ten będzie sprawowała kościelna osoba prawna wyznaczona przez Prezydium Konferencji Episkopatu Polski. 75

14 REJENT NR 1 - maj 1991 r W przypadku, gdy statut nie stanowi inaczej w razie jej likwidacji: - jej majatek znajdujący się w kraju przechodzi na nadrzędną osobę prawną, a jeżeli osoba taka nie istnieje lub nie działa w Polsce przechodzi na Konferencję Episkopatu Polski (art. 59 ustawy), - o przeznaczeniu jej majątku znajdującego się za granicą zdecyduje Konferencja Episkopatu Polski. Sytuacja prawna Kościoła Katolickiego Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej uregulowała pozycję prawną Kościoła Katolickiego i jego jednostek organizacyjnych jak również stosunek Państwa do tegoż Kościoła. 2 Ustawodawca przyjął zasadę, która obowiązywała również w okresie międzywojennym, w myśl której Kościół Katolicki rządził się w swych sprawach własnym prawem oraz swobodnie wykonuje władzę duchowną i jurysdykcyjną, jak również zarządza swoimi sprawami. Podkreślono przy tym, że ustawa określa zasady stosunku Państwa do Kościoła, a w tym, jego sytuację prawną i majątkową. 25 Ustawodawca rozszerzył tę zasadę postanawiając, że w sprawach nieuregulowanych stosuje się powszechnie obowiązujące przepisy, które nie są sprzeczne z zasadami tej ustawy. Stworzono przy tym możliwość interpretacji ustawy i jej zastosowania przez ustalenia Komisji Wspólnej, której zlecono także rozpatrywanie problemów związanych z rozwojem stosunków między Państwem i Kościołem. Komisja Wspólna przedstawicieli Rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Konferencji Episkopatu Polski, składająca się z ich upoważnionych przedstawicieli, w uzgodnionej liczbie na zasadzie parytetu, ma charakter stałego organu o określonych kompetencjach. Kompetencje te nie mogą natomiast naruszać właściwości organów państwowych ani organów Kościoła, jak również uprawnień Stolicy Apostolskiej (art. 4 ust. 2 ustawy). 76

15 Kościoły i związki wyznaniowe jako.. Odrębne uregulowanie stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego jest kontynuacją myśli zawartej w Konstytucji z 1921 r. a także dominującą rolą Kościoła Katolickiego w stosunku do pozostałych Kościołów i Związków Wyznaniowych wynikająca z jego pozycji w kraju określoną ilością wiernych, autorytetem w społeczeństwie i zakresem podejmowanych działań. Utrzymano jednakże podstawową zasadę, iż Kościół Katolicki jest równouprawniony ze wszystkimi innymi Kościołami i Związkami Wyznaniowymi, a odrębne uregulowanie jego sytuacji prawnej i stosunku do Państwa mieści się w ogólnym porządku prawnym i jest obiektywnie uzasadniona. Jest to kontynuacją rozwiazań ustawowych z okresu międzywojennego. Stosownie bowiem do art. 114 Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. Kościół Rzymskokatolicki rządzi się własnymi prawami i zasada ta została potwierdzona w art. 1 Konkordatu. Odrębność uregulowania statusu prawnego polegała wówczas na odmiennej formie uznania, przyznania naczelnego stanowiska wśród równouprawnionych kościołów i wyznań. 2 ) Przyjęte rozwiązanie prawne o odrębnym uregulowaniu pozycji Kościoła Katolickiego współbrzmi z dyspozycją art. 18 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. W myśl postanowień tego przepisu uprawnienia Kościołów i innych związków wyznaniowych mogą być regulowane odrębnymi ustawami. Osoby prawne Kościoła i ich organów W myśl postanowień ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej w skład struktury organizacyjnej Kościoła wchodzą osoby prawne wymienione w art. od 6 do 10 ustawy. Ustawodawca dokonał podziału osób prawnych ze względu na zasięg ich działalności uwzględniając zasady prawa wewnętrznego tj. prawa kanonicznego. Nie wszystkie osoby prawne mają jednakże identyczne uregulowania w przepisach prawa kanonicznego, a przykładem tego może być zarówno powołania Ordynariatu Polowego (art. 27 ustawy), którego odpowiednikiem będą 77

16 REJENT NR 1 - maj 1991 r kapelani wojskowi przewidziani w prawie kanonicznym (can. 564 Prawa kanonicznego). Odmiennie przedstawia się również pozycja prawna osób prywatnych powołanych w ustawie do sprawowania działalności halytatywno - opiekuńczej Kościoła. Przykładem tego jest nadanie osobowości prawnej Caritasowi Polskiemu i Caritasowi Diecezji (art. 38 ust. 2 ustawy). Instytucje te istniały przed wejściem w życie ustawy. Posiadały znaczną pozycję społeczną, uregulowany status prawny, określone prawo majatkowe. Względy polityczne przesądzały o tym, iż podjęto decyzje prawne o ustaniu ich działalności, utracie osobowości prawnej i przepadku majątku. Istnienie tego rodzaju osób prawnych jest przewidziane w Prawie kanonicznym (can ). Brak regulacji prawnej Kościoła Katolickiego przed wejściem w życie ustawy spowodował, że w art. 72 potwierdzono osobowość prawną istniejących jednostek Kościoła Katolickiego w dniu wejścia jej w życie. Stwierdzenie niniejsze ma istotne znaczenie prawne i praktyczne. Postanowiono, że dowodem posiadania osobowości prawnej przez istniejące w dniu wejścia w życie ustawy określone podmioty jest wymienienie ich w: 1) ostatnim wydanym drukiem przez Diecezję lub Archidiecezję przed wejściem w życie ustawy jednostek kościelnych i duchowieństwa (schematyźmie diecezjalnym), 2) ankiecie statystycznej lub prowincji zakonnej, złożonej według stanu z dnia 31 grudnia 1980 r. ówczesnemu Urzędowi do Spraw Wyznań. 27 3) decyzjach o nie zgłoszeniu zastrzeżeń przeciwko tworzeniu parafii wydanych na podstawie art. 1 i 2 obecnie uchylonego dekretu z dnia 31 grudnia 1956 r. o organizownaiu i obsadzaniu stanowisk kościelnych. 28 W przypadku natomiast gdy osoba prawna nie jest wykazana w powołanych dokumentach, władza kościelna zostaje zobowiązana do nadesłania w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życia ustawy, to jest do dnia 23 listopada 1989 r. ich wykazu organom administracji państwowej wymienionym w art. 13 ust 2 ustawy. Zmiana nazwy grup osób prawnych lub poszczególnych osób wymienionych w art. 6-9 ustawy bez zmiany ich istoty może być dokonana bez konieczności zmiany ustawy. Minister Szef Urzędu 78

17 Kościoły i związki wyznaniowe jako.. Rady Ministrów na wniosek Sekretariatu Episkopatu Polski ogłosi taką zmianę (Dz.Urz.Rz.P. lub M.P.). Nieznajomość treści dokumentów wymienionych w art.72 ustawy spowodować może trudności w sporządzaniu czynności cywilnoprawnej w zakresie ustalania osobowości prawnej poszczególnych jednostek Kościoła Katolickiego oraz określaniu organu osoby prawnej. W związku z tym wydaje się, że we wszystkich przypadkach braku możliwości ustalenia zrówno osobowości prawnej, jak również organu tej osobu prawnej należy korzystać z dokumentów potwierdzających tę okoliczność wydanych przez odpowiednie jednostki nadrzędne w myśl zasad przewidzianych w prawie wewnętrznym. Określenie poszczególnej jednostki organizacyjnej Kościoła Katolickiego nie powinno wywoływać istotnych trudności, jako że zostały one wymienione w ustawie lub w odrębnych aktach prawnych wydanych na jej podstawie. Ustalenie zaś organu osoby prawnej w razie wątpliwości powinno odbywać się zgodnie z sugestią Ministerstwa Sprawiedliwości, wyrażoną w powołanym piśmie z dnia 4 czerwca 1990 r. w wyniku uzyskania odpowiednich dokumentów od nadrzędnych jednostek nad osobami prawnymi w myśl prawa kanonicznego. Zgodnie z brzmieniem art. 14 ustawy o powołaniu i odwołaniu osoby sprawującej funkcję organu osoby prawnej władza kościelna powiadamia właściwy organ administarcji państwowej, jeżeli ratyfikowane umowy nie stanowią inaczej. Powiadomienie to obejmuje imię, nazwisko, obywatelstwo oraz miejsce zamieszkania danej osoby, zawiera zatem wszystkie elementy niezbędne do identyfikacji organu osoby prawnej Nadrzędnymi osobami prawnymi, których należy uznać jako kompetentne do wystawienia dokumentu poświadczajacego spełnienie wymogu przewidzianego w art. 14 ustawy będą: a) Archidiecezje, Diecezje oraz administratury apostolskie w odniesieniu do znajdujących się na ich terenie parafii, parafii personalnych, kościołów rektoralnych, diecezjalnych, wyższych i niższych seminariów duchownych kapituły oraz Caritas Diecezji, b) zakony jako całość i prowincje zakonne w odniesieniu do Domów Zakonnych niższych i wyższych seminariów zakonnych, 79

18 REJENT NR 1 - maj 1991 r c) Sekretariat Konferencji Episkopatu Polski reprezentowany przez Sekretarza lub jego zastępcę w odniesieniu do Konferencji wyższych przełożonych zakonów męskich i żeńskich, opactw i klasztorów niezależnych. Dokument taki może również okazać się konieczny do jednostek organizacyjnych Kościoła i ich organów istniejących w dniu wejścia w życie ustawy. Będzie on zawsze użyteczny o ile osobowość prawną uzyskują jednostki organizacyjne nie wymienione w ustawie lub innych przepisach na jej podstawie wydanych, oraz przy określeniu organu osoby prawnej. Powyższe stwierdzenie należy odnieść do wszystkich jednostek organizacyjnych o zasięgu ogólnopolskim, który kompetentnym organem będzie Sekretariat Konferencji Episkopatu Polski. Stosownie do art. 13 ust. 5 ustawy odpis powiadomienia przez kościelne jednostki organizacyjne wymienione w art. 7 i 8 oraz art. 9 ust. 1 pkt 7 właściwego organu administracji państwowej o ich utworzeniu przez władze kościelne, jeżeli ratyfikowane umowy nie stanowią inaczej, stanowi dowód uzyskania osobowości prawnej. Dowodem uzyskania tej osobowości prawnej jest odpis powiadomienia z umieszczonym na mim potwierdzeniem odbioru przez właściwy organ administracji. Zgodnie z postanowieniami ustawy następujące jednostki organizacyjne wchodzące w skład struktury organizacyjnej Kościoła Katolickiego posiadają osobowość prawną a mianowicie: 1) Konferencja Episkopatu Polski, o zasięgu działania ogólnopolskim, którego organem jest Prezydium, Rada Główna oraz Sekretariat Konferencji Episkopatu Polski, w sprawach majątkowych reprezentuje ją Prezydium, zaś do składania oświadczeń woli jest uprawniony każdy z jego członków (art. 6 ust. 1 ustawy o powołaniu osoby prawnej, ust. 2 określa organy prawne zaś ust. 3 przewiduje reprezentacje w sprawach majątkowych). W myśl canonu 447 Prawa kanonicznego Konferencja Episkopatu jest stałą instytucją i zebraniem biskupów w kraju, lub określonego terytotium. Uzyskuje osobowość prawną z mocy samego prawa o ile jest erygowana zgodnie z prawem. Każda Konferencja Episkopatu Polski powinna sporządzić własne statuty potwierdzone przez Stolicę Apostolską. Canon przewiduje natomiast, że powinna ona wybrać przewodniczącego, zastępcę przewodniczącego i sekretarza generalnego. 80

19 Kościoły i związki wyznaniowe jako.. 2) Metropolici o zasięgu działania terytorialnym, organem osoby prawnej dla metropolii gnieźnieńskiej jest metropolita gnieźnieński, Prymas Polski, a dla innych metropolii Mertopolita. Nie przewidziana jest reprezentacja w sprawach majątkowych. W myśl art. 7 ustawy pkt. 1 Metropolie posiadają osobowość prawną. Zgodnie zaś z can. 435 Prawa kanonicznego na czele prowincji kościelnej stoi Metropolita, który jest arcybiskupem diecezji i jej zwierzchnikiem. 3) Archidiecezje o zasięgu działania terytorialnym, której organem jest arcybiskup archidiecezjalny, lub administrator archidiecezji. Postanawia o tym art. 7 ust. 1 pkt 2 określając osobę prawną, zaś ust. 3 pkt. 2 mówi o organie tej osoby. W myśl can. 433 Archidiecezja występuje jako regon kościelny, który może być erygowany jako osoba prawna. 4) diecezje o zasięgu terytorialnym, którym organem jest biskup diecezji lub administrator diecezji, postanawia o tym art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy o powołaniu osoby prawnej, oraz ust. 3 pkt 3 o organie. Prawo kanoniczne postanawia natomiast, iż w myśl can. 393 w załatwianiu wszystkich spraw o charakterze prawnym występuje biskup diecezjalny. Natomiast can. 409 przewiduje instytucję administratora diecezji. 5) Administratury apostolskie o zasięgu działania terytorialnym, których organem jest administrator apostolski, zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 4 ustawy, traktującym o powołaniu osoby prawnej, zaś ust. 3 pkt 4 ojej organie. Prawo kanoniczne natomiast w can postanawia, że Biskup Rzymski na mocy prymatu rządzenia jest najwyższym zarządcą i szafarzem wszystkich dóbr kościelnych. 6) Parafie, zasięg działania terytorialny, których organem jest proboszcz i administrator parafii zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 5 ustawy o powołaniu osoby prawnej i ust. 3 pkt. 5 określającej jej organ. Prawo kanoniczne przewiduje zaś w can , że parafie erygowane zgodnie z prawem posiadają z mocy samego prawa osobowość prawną. Can. 519 i 522 określają pozycję proboszcza w czynnościach prawnych Administratora parafii przewiduje can ) Kościoły rektoralne (rektoraty) bez określenia zasięgu działania, której organem jest rektor stosownie do art. 7 ust. 2 pkt 1 o powołaniu i ust. 3 pkt 6 o organie tej osoby prawnej. Zgodnie z can. 556 i następnych określa się pozycję prawną rektoratów kościołów. 81

20 REJENT NR 1 - maj 1991 r 8) Caritas Polska bez określenia zasięgu działania, której organem jest Dyrektor, stosownie do art. 7 ust. 2 pkt 2 traktującym 0 powołaniu osoby prawnej zaś ust. 3 pkt 7 ojej organie. W art. 38 ust. 2 pkt 1 przewidziano, że jest to instytucja o zasięgu krajowym. Caritas Polski powołuje, nadaje jej statut i nadzoruje Konferencja Episkopatu Polski. Dotyczy to działalności charytatywno-opiekuńczej Kościoła. 9) Caritas diecezji dla prowadzenia działalności w poszczególnych diecezjach, którego organem jest dyrektor. Art. 7 ust. 2 pkt 3 traktuje o powołaniu osoby prawnej, natomiast ust. 3 pkt 6 ojej ogranie. W przedmiocie działalności charytatywnej kościoła określono, że jest ona powołana przez biskupa diecezjalnego, który nadaje jej statut i nadzoruje jej działalność. Can. 298 Prawa Kanonicznego przewiduje tworzenie stowarzyszeń publicznych erygowanych przez władzę kościelną i posiadającą własne statuty zaś can. 319 określa uprawnienia majątkowe. 10) Papieskie Dzieła Misyjne, o nie określonym zasięgu terytorialnym, których organem jest dyrektor krajowy. Art. 7 ust. 2 pkt 4 przewiduje powołanie osoby prawnej, zaś ust. 3 pkt 9 o jej organie. Nie posiada odpowiedniego uregulowania w Prawie kanonicznym. Can. 368 przewiduje administraturę apostolską erygowaną na stałe. 11) Ordynariat Polowy o zasięgu działania personalnym, którego organem jest ordynariusz Polowy, zgodnie z art. 8 ust. 1 pkt 1 mówiącym o powołaniu osoby prawnej, zaś w ust. 2 pkt 1 traktującym o jej organie. Stosownie do art. 27 ust. 1 ustawy do czasu powołania Ordynariatu Polowego duszpasterstwami wojskowymi kieruje Geneneralny Dziekan Wojska Polskiego, jako naczelny Kapelan wojskowy. Organem wykonawczym jest wówczas Generalny Dziekanat Wojska Polskiego. Can. 564 przewiduje kapelanów, zakreślając im odpowiednie zadania. 12) Kapituły, zasięg działania personalny, którego organem jest prepozyt albo dziekan. Art. 8 ust. 1 pkt 2 mówi o powołaniu osoby prawnej a ust. 2 pkt 2 o jego organie. W myśl can. 503 jest możliwość powstania Kolegiów Kapłanów posiadających własne statuty, zatwierdzone przez Biskupa diecezjalnego. Can. 507 określa, że jeden z kanoników powinien spełniać funkcję Przewodniczącego Kapituły. 82

21 Kościoły i związki wyznaniowe jako.. 13) Parafie personalne o zasięgu personalnym, którego organem jest proboszcz lub administrator parafii. Powołanie osoby prawnej przewiduje art. 8 ust. 1 pkt 3, zaś ust. 2 pkt 3 określa jej organ. Parafie personalne zgodnie z can. 518 tworzone sa z powodu konieczności zachowania porządku języka i narodowwości na zasadach odpowiednich jak parafie. 14) Konferencja Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich, o zasięgu działania personalnym, której organem jest przewodniczący Konsulty Wyższych Przełożonych Zakonnych. Powołanie osoby prawnej nastąpiło na zasadzie art. 8 ust. 1 pkt 3 ustawy, zaś instytucje organu określa ust. 2 pkt 4. Can. 708 przewiduje tą instytucję z zachowaniem autonomii i współpracy z Konferencją Episkopatu i biskupami. Zgodnie z can. 709 powinna ona posiadać własny statut zatrwierdzony przez Stolicę Świętą, która może nadać im osobowość prawną. Dotyczy to również zakonów żeńskich. 15) Konferencja Wyższych Przełożonych Zakonnych Żeńskich o zasięgu działania personalnym, którego organem jest przewodnicząca Konsulty Wyższuch Przełożonych Zakonnych. Art. 8 ust. 1 pkt 5 mówi o powołaniu osoby prawnej, zaś ust 2 pkt 4 o jej organie. 16) Instytuty życia konsekrowanego (instytuty zakonne, instytuty świeckie, oraz stowarzyszenia życia apostolskiego, jako zakony) o zasięgu działania personalnym, których organem jest Wyższy Przełożony (przełożona). O powołaniu osoby prawnej rozstrzyga art. 8 ust. 1 pkt 6 ustawy a ojej organie ust. 2 pkt 5. Prawo kanoniczne w części III sekcji I postanawia, że instytuty życia konsekrowanego określają normy wspólne dla wszystkich instytutów. Istnieje podział na instytuty kleryckie i laickie, zgodnie z zasadami wyrażonymi w can ) Prowincje zakonów o zasięgu personalnym, których organem jest przełożony (przełożona) prowincji. Osobowość prawna jest określona w art. 8 ust. 1 pkt 7 ustawy, a jej organ w myśl ust. 2 pkt 6 tegoż artykułu. Zgodnie z can. 621 istnieje możliwość połączenia Domów Zakonnych pod kierownictwem jednego przełożonego. Działalność prawna oparta jest na Konstytucji. 18) Opactwa, klasztory niezależne, domy zakonne o zasięgu działania personalnym, których organem jest dla opactwa, Opat (przełożona) dla klasztoru niezależnego i domu zakonnego przełożony, przełożona. Byt prawny określa art. 8 ust. 1 pkt 8 a organy 83

22 REJENT NR 1 - maj 1991 r osób prawnych ust. 2, 7 i 8 tego przepisu. Opactwa nie występują w prawie kanonicznym. Can. 621 i następne traktują o Domach Zakonnych, erygowanych przez władze kościelne i działające na zasadzie Konstytucji. 19) Wyższe i niższe seminaria duchowne diecezjalne o zasięgu działania personalnym, których organem jest - wyższego seminarium rektor, dla niższego seminariusz dyrektor. Powołanie osoby prawnej przewidziane jest w art. 8 ust. 1 pkt 9 a o organach traktuje ust. 2 pkt 9 i 10 ustawy. Część III rozdz. III Prawa knanonicznego przewiduje kształcenie zakonników, zaś rozdz. IV 0 obowiazkach i prawach instytutów, oraz ich członków. Odrębnie unormowane są instytuty diecezjalne. 20) Wyższe i niższe seminaria duchowne, zakonne jeżeli w myśl przepisów danego zakonu mają charakter samoistny o zasięgu działania personalnym, którego organem jest dla wyższego seminariusz rektor, dla niższego seminariusz dyrektor. Art. 8 ust. 1 pkt 10 ustawy mówi o powołaniu osób prawnych, zaś ust. 2 pkt o ich organach, które mogą używać innych nazw stosownie do tradycji danej osoby prawnej. 21) Katolicki Uniwersytet Lubelski, posiadający byt prawny określony w art. 9 ust. 1 pkt 1 mówiącym o powołaniu osoby prawnej. Powstał w 1918 i posiada własny statut. Finansowany jest ze składek społeczeństwa. W prawie kanonicznym znajduje uregulowanie prawne w części dot. instytutu. 22) Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie, również art. 9 ust 1 pkt 2 powołanej ustawy określa jej status prawny. Wprawie kanonicznym traktuje się o istnieniu instytutów. Papieskie Wydziały Teologiczne zostały utworzone przy Seminariach Metropolitalnych. Statuty tworzą prawo wewnętrzne tych uczelni. Sądzić należy, że są w swej treści zbliżone. 23) Papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu, którego byt prawny przewiduje art. 9 ust. 1 pkt 3 ustawy. 24) Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu określony art. 9 ust. k pkt 3 ustawy. 25) Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie, oraz jego dwie sekcje: św. Jana Chrzciciela i św. Andrzeja Boboli "Bobolanum". Byt prawny określony jest w art. 9 ust. 1 pkt 5 ustawy. 26) Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego w Krakowie określony w art. 9 ust. 1 pkt 6 ustawy. 84

23 Kościoły i związki wyznaniowe jako.. 27) Kościelne Instytucja Naukowe i Dydaktyczno - Naukowe. Kanonicznie erygowane, przewidziane w art. 9 ust. 1 pkt 8 powołanej ustawy. 28) Akademia Teologii Katolickiej w Warszawie, przewidziana w art. 9 ust 2 ustawy. Statut prawny określa ustawa o szkolnictwie wyższym. Statut zatwierdzony jest przez Ministra Edukacji Narodowej i właściwa władzę kościelną. Brak odpowiedniego uregulowania w Prawie kanonicznym, jako że podlega prawu państwowemu i jest finansowana ze środków państwowych. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Konferencją Episkopatu Polski w sprawie uregulowania statusu Wyższych Uczelni Papieskich, oraz trybu i zakresu uznawania przez Państwo stopni i tytułów naukowych nadawanych przez te uczelnie zawarta na zasadzie art. 23 ust. 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej postanowiła, że następujące Wyższe Uczelnie Papieskie zwane jako uczelniami papieskimi, a mianowicie: 1) Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie, 2) Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, 3) Papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu, 4) Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie, 5) Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego w Krakowie - posiadają osobowość prawną." Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie dzieli, jak wyżej podano, się na dwie sekcje. Każda z sekcji posiada osobowość prawną. W skład Wydziału Teologii Papieskiej i Akademii Teologicznej w Krakowie wchodzi sekcja w Częstochowie. Natomiast w skład Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu wchodzi sekcja w Gorzowie Wlkp. Władzami uczelni papieskiej za wyjątkiem Wydziału Filozoficznego Towarzystwa Jezusowego w Krakowie są wielcy kanclerze, któiymi są biskupi diecezjalni. Wielcy kanclerze reprezentują te uczelnie wobec organów państwowych i w stosunkach cywilnoprawnych z tym, że Wielki Kanclerz reprezentuje Papieski Wydział Teologii w Warszawie. Sekcja św. Andrzeja Boboli "Bobolanum" wobec organów państwowych i w stosunkach cywilnoprawnych w porozumieniu z Wicewielkim Kanclerzem, którym jest przełożony Generalny Towarzystwa Jezusowego. 85

24 REJENT NR 1 - maj 1991 r Władzą Wydziału Filozoficznego Towarzystwa Jezusowego w Krakowie jest Wielki Kanclerz, którym jest przełożony Generalny Towarzystwa Jezusowego. 29) Kościelna Rada Gospodarcza z siedzibą w Warszawie, erygowana przez Sekretarza Generalnego Konferencji Episkopatu Polskiego rozporządzeniem Ministra - Szefa Urzędu Rady Ministrów z dnia 4 lipca 1990 r. na zasadzie art. 10 ustawy z dnia 17 maja 1989 roku, o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej ) Związek Męskiej Młodzieży Przemysłowej i Rzemieślniczej pod wezwaniem św. Stanisława Kostki z siedzibą w Krakowie erygowany przez przełożonego prowincji Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego rozporządzeniem Ministra - Szefa Urzędu Rady Ministrów z dnia 23 kwietnia 1990 r. na zasadzie art. 10 w związku z art. 34 ust. 3 niniejszej ustawy. ' Zasady i sposoby prowadzenia rejestru Kościołów i innych związków wyznaniowych przewiduje, iż jest on prowadzony w Urzędzie Rady Ministrów i są w nim rejestrowane Kościoły i inne związki wyznaniowe, oraz organizacje między - kościelne, przewidziane w dziale III i art. 41 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. 33 Rejestr składa się z dwóch działów, a mianowicie: 1. Dział A, do którego wpisuje się kościoły i inne związki wyznaniowe 2. Dział B, do którego wpisuje się organizacje międzykościelne Prowadzenie rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych jest przewidziane w art. 37 ustawy z dnia 14 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Utworzenie jednostki organizacyjnej zakonu istniejącego za granicą i dotychczas nie działającego w kraju wymaga konsultacji między Sekretariatem Konferencji Episkopatu Polski - a Ministrem - Szefem Urzędu Rady Ministrów. Ustawa przewiduje, że zakony prowadzą działalność charytatywno - opiekuńczą w zakresie wymienionym w ich statutach lub odpowiednich aktach wewnętrznych. Kościelna osoba prawna nie odpowiada za zobowiązania innej kościelnej osoby prawnej (art. 11 ustawy). Posiadają więc one zatem samodzielność majatkową jednakże z zachowaniem naczelnej zasady Kościoła Katolickiego przewidzianej w prawie kanoni- 86