Ekspertyza globalnych trendów gospodarczych w kontekście potrzeb rozwojowych Metropolii Silesia. Raport

Transkrypt

1 Ekspertyza globalnych trendów gospodarczych w kontekście potrzeb rozwojowych Metropolii Silesia Raport Maj

2 Spis treści

3 Spis Treści Spis treści 2 1. Słownik skrotów 4 2. Wprowadzenie 6 3. Streszczenie 8 4. Metodyka wyboru branż do pogłębionych analiz Ranking i charakterystyka globalnych trendów w branżach prorozwojowych: 27 Przemysł motoryzacyjny 29 Przemysł chemiczny 37 Przemysł obronny 45 Przetwórstwo metali 52 Sektor ochrony zdrowia 60 Sektor B+R 72 Ochrona środowiska 78 Energetyka 84 Przemysł wydobywczy i przetwórstwo surowców naturalnych 92 Logistyka 102 Sektor technologii informatycznych i komunikacyjnych Benchmarking Metropolii Silesia i Województwa Śląskiego w odniesieniu do wybranych regionów w Polsce i za granicą 116 Metropolia "Silesia Województwo Śląskie, Polska 117 Aglomeracja łódzka, Województwo Łódzkie, Polska 123 Zagłębie Ruhry, Niemcy 128 Kraj Morawsko-Śląski, Czechy 135 Region Nord-Pas-de-Calais, Francja Silne i słabe strony branż perspektywicznych oraz ich wpływ na rozwój Metropolii Silesia Wnioski i rekomendacje dla osiągnięcia przez Metropolię Silesia przewagi konkurencyjnej w wybranych branżach Analiza danych z rynków światowych Załączniki do Raportu Deloitte

4 1. Słownik skrótów

5 Słownik skrótów Słownik skrótów 1 Skrót BIZ BRIC BRICS BTU CPI BYOD CAGR GAV ICT MNiSW NACE Rev. 2 NAFTA OECD OREEC OZE PPP r/r REE Spin-off Spin-out TBU UNCTAD WHO WTO Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne Brazylia, Rosja, Indie i Chiny Brazylia, Rosja, Indie, Chiny i RPA British Thermal Unit- Brytyjska Jednostka Cieplna Rozwinięcie Corruption Perception Index indeks organizacji Transparency International, który mierzy postrzeganego przez ekspertów poziom korupcji w sektorze publicznym poszczególnych krajów Bring Your Own Device Przynieś Własne Urządzenie Compound Annual Growth Rate- Średnioroczna Stopa Wzrostu Gross Value Added- Wartość Dodana Brutto Information and Communications Technology- Teleinformatyka Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Nomenclature Statistique des Activités Économiques Dans la Communauté Européenne- Statystyczna Klasyfikacja Działalności Gospodarczej Wspólnocie Europejskiej North American Free Trade Agreement - Stowarzyszenie Wolnego Handlu Ameryki Północnej Organisation for Economic Co-operation and Development- Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju Oslo Renewable Energy and Environment Cluster, Klaster Energii Odnawialnej i Ochrony Środowiska w Oslo Odnawialne Źródła Energii Purchasing Power Parity- Parytet Siły Nabywczej Rok do roku Rare Element Elements- Minerały Ziem Rzadkich Przedsiębiorstwo założone we współpracy z jednostką naukową lub badawczą w celu komercjalizacji badań lub technologii i jest powiązana z tą jednostką formalnie i prawnie Przedsiębiorstwo założone przez pracownika/studenta/absolwenta jednostki naukowej lub badawczej i współpracuje z nią mimo braku formalnego powiązania To Be Updated- Do Uzupełnienia United Nations Conference on Trade and Development- Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju World Health Organization- Światowa Organizacja Zdrowia World Trade Organization- Światowa Organizacja Handlu Deloitte

6 2. Wprowadzenie

7 Wprowadzenie 2 Raport stanowi podsumowanie wiedzy na temat globalnych trendów w rozwoju branż kluczowych dla Metropolii Silesia Tło projektu, cel i zawartość raportu Tło projektu Raport pt. Ekspertyza globalnych trendów gospodarczych w kontekście potrzeb rozwojowych Metropolii Silesia stanowi główny produkt prac projektowych realizowanych przez firmę Deloitte Business Consulting S.A. w ramach zlecenia ze strony Górnośląskiego Związku Metropolitalnego na przeprowadzenie Analizy zebranych danych wraz z ich oceną ekspertyza globalnych trendów gospodarczych. Cel i zawartość raportu Niniejszy raport pt. Ekspertyza globalnych trendów gospodarczych w kontekście potrzeb rozwojowych Metropolii Silesia skierowany jest do władz Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, rad i władz miast członkowskich Związku, jak również do szerszego kręgu odbiorców zainteresowanych tematyką rozwoju społeczno-gospodarczego Metropolii Silesia. Celem opracowania jest w szczególności: podsumowanie i upowszechnienie wiedzy na temat światowych trendów w rozwoju wybranych branż kluczowych z punktu widzenia Metropolii Silesia, wskazanie na pozycję Metropolii Silesia i całego regiony na tle innych regionów przechodzących transformację społeczno-gospodarczą z gospodarki monokulturowej lub opartej na nielicznych branżach do nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy, wskazanie silnych stron Metropolii "Silesia" i obszarów wymagających poprawy w branżach uznanych za perspektywiczne dla Metropolii Silesia, wskazanie na potencjalny wpływ rozwoju branż perspektywicznych w Metropolii Silesia na gospodarkę oraz sferę społeczną regionu. 7

8 3. Streszczenie

9 Streszczenie (1/5) Streszczenie 3 Wybór branż perspektywicznych Za szczególnie prorozwojowe dla Metropolii "Silesia" wytypowano 11 branż: przemysł motoryzacyjny, przemysł chemiczny, przemysł obronny, przetwórstwo metali, sektor ochrony zdrowia, sektor B+R, ochrona środowiska, energetyka, przemysł wydobywczy i przetwórstwo surowców naturalnych, logistyka, technologie informatyczne i komunikacyjne. Ocena ta dokonana została na podstawie analizy długiej listy 16 branż, w oparciu o takie wskaźniki jak: tempo wzrostu branż w krajach UE15 ( ), procentowy udział danej branży w rynku UE15 w 2013 roku, prognozy wzrostu danej branży w gospodarkach państw UE15 oraz ekspercką ocenę znaczenia danej branży dla regionu (w tym ocenę barier wyjscia przedsiebiorstw danej branży z określonej lokalizacji). Główne zjawiska i wynikające z nich trendy w rozwoju branży przemysłu motoryzacyjnego Ponad 96% produkcji branży motoryzacyjnej przypada na auta osobowe oraz dostawcze nieprzekraczające masy 3,5t. Produkcja samochodów na rynku europejskim zaczyna hamować, jednocześnie kraje azjatyckie odnotowują dynamiczny wzrost Największy wzrost oczekiwany jest w sektorze samochodów małych oraz pojazdów z napędem alternatywnym Koncernom motoryzacyjnym narzucane są coraz bardziej restrykcyjne wymagania względem emisji CO2 Źródłem wzrostu globalnego sektora motoryzacyjnego są rynki rozwijające się przede wszystkim Chiny i Indie Jednym z centrów dynamicznego rozwoju przemysłu motoryzacyjnego jest region Chengdu w środkowych Chinach Główne zjawiska i wynikające z nich trendy w rozwoju branży przemysłu chemicznego Globalny przemysł chemiczny stopniowo rośnie, głównie napędzany wzrostem na rynkach azjatyckich W krajach rozwiniętych przemysł chemiczny to głównie chemia niskotonażowa i przetwórstwo, w rozwijających się - półprodukty Głównym kierunkiem wzrostu dla branży chemicznej jest Azja, potencjał wzrostu sektora w Europie wydaje się być ograniczony Szansą dla sektora chemicznego w UE jest koncentracja na innowacjach będących odpowiedzią na globalne megatrendy Następuje polaryzacja źródeł konkurencyjności przedsiębiorstw chemicznych w zależności od rynku na jakim funkcjonują Przykładem dynamicznie rozwijającego się centrum innowacyjnego przemysłu chemicznego są szwajcarskie kantony Zug i Lucerna Deloitte

10 Streszczenie (2/5) Streszczenie 3 Główne zjawiska i wynikające z nich trendy w rozwoju branży przemysłu obronnego 6 państw generuje 2/3 światowych wydatków na obronę (w tym USA ponad 40%); w branży wzrasta znaczenie krajów rozwijających się Rozwój nowych rynków stwarza szanse dla nowych producentów i produktów przemysłu obronnego Zmiany na świecie zmuszają firmy zbrojeniowe do inwestowania w nowe rozwiązania technologiczne Nowe technologie napędzają przemysł zbrojeniowy Jednym z głównych ośrodków na świecie skupiających przemysł obronny są okolice stolicy Izraela Główne zjawiska i wynikające z nich trendy w rozwoju branży przetwórstwa metali W ostatnich 6 latach rynek produktów stalowych w Europie malał 6% rocznie, podczas gdy na świecie rósł w tempie ponad 3% r/r Zapotrzebowanie ze strony sektora motoryzacyjnego powoli przenosić się będzie na metale inne niż stal Kraje rozwinięte odczuwają także skutki zmniejszenia rentowności wydobycia, nadprodukcji i wejścia na rynek nowych konkurentów W dobie kryzysu, zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się przemysł metalowy otrzymał wsparcie rządowe Sektor stoi przed wieloma wyzwaniami Jednym z przykładów innowacyjnego przemysłu metalurgicznego jest firma Nippon Steel & Sumitomo Metal Corporation Główne zjawiska i wynikające z nich trendy w rozwoju branży ochrony zdrowia Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w krajach OECD pod względem wydatków na ochronę zdrowia Starzenie się społeczeństwa oraz wydłużenie średniej długości życia zwiększają popyt na usługi sektora ochrony zdrowia Niedobór wykwalifikowanych pracowników medycznych negatywnie wpływa na jakość usług świadczonych w sektorze ochrony zdrowia Rosnąca specjalizacja dotyczy zarówno lekarzy, jak i placówek ochrony zdrowia Zauważalny jest wzrost mobilności w sektorze ochrony zdrowia zarówno pacjentów, jak i pracowników branży usług medycznych Około 7 mln osób rocznie przekracza granice swojego państwa w celach turystyki zdrowotnej W ochronie zdrowia zwiększa się udział sektora prywatnego, a większego znaczenia nabierają usługi spersonalizowane Szacuje się, że światowy rynek medycyny na odległość do 2018 r. rosnąć będzie w tempie ponad 18% rocznie W czołówce globalnych rankingów najlepszych systemów opieki zdrowotnej regularnie umieszczany jest Singapur, wśród państw europejskich na szczególną uwagę zasługuje Holandia Główne zjawiska i wynikające z nich trendy w rozwoju branży B+R Strumień wydatków na B+R przesuwa się z Zachodu na Wschód ICT będzie motorem napędowym branży B+R UE odgrywa ważną rolę w Bezpośrednich Inwestycjach Zagranicznych (BIZ) w sektorze B+R Jeden z najbardziej innowacyjnych klastrów B+R na świecie mieści się we Francji Deloitte

11 Streszczenie (3/5) Streszczenie 3 Główne zjawiska i wynikające z nich trendy w rozwoju branży ochrony środowiska Branża ochrony środowiska za sprawą światowych trendów będzie jednym z najszybciej rozwijających się sektorów Zmieniająca się mentalność oraz ustawodawstwo będą motorami wzrostu rynku Popyt na czyste technologie ze strony krajów rozwijających się przyczyni się do dalszego rozwoju branży Jednym z centrów rozwoju innowacyjnego przemysłu ochrony środowiska jest Copenhagen CleanTech Cluster Główne zjawiska i wynikające z nich trendy w rozwoju branży energetyki Światowa gospodarka znajduje się w fazie dynamicznego wzrostu konsumpcji energii dzięki rozwojowi państw spoza OECD W państwach rozwiniętych popyt na energię elektryczną zahamował dzięki deindustrializacji oraz technologiom energooszczędnym W skali globalnej rośnie udział alternatywnych źródeł energii elektrycznej W krajach rozwiniętych energetyka jądrowa zostaje wypierana przez alternatywne źródła energii Globalny wzrost zapotrzebowania na energię pochodzi z państw rozwijających się; popyt zaspokaja tam energetyka konwencjonalna Jednym z głównych centrów rozwiniętej branży energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych jest region OREEC Główne zjawiska i wynikające z nich trendy w rozwoju branży przemysłu wydobywczego i przetwórstwa surowców naturalnych Paliwa kopalniane pokrywają 90% zapotrzebowania na energię;światowa konsumpcja węgla będzie rosła, głównie dzięki Chinom Spadek rentowności sektora wydobywczego wynika z rosnących kosztów wydobycia i wysokich wahań cen surowców na rynkach Oprócz trudnych warunków rynkowych przedsiębiorstwa wydobywcze muszą liczyć się z uwagą mediów i opinią społeczną Kraje rozwijające się szybko zwiększają zarówno konsumpcję, jak i produkcję; inicjatywa często pochodzi od rządów Małe firmy sektora wydobywczego napotykają liczne bariery w rozwoju, lecz bywają motorem przemian całej branży Na rynkach dojrzałych firmy wydobywcze i przetwórstwa surowców będą borykały się z coraz poważniejszymi niedoborami kadrowymi Chiny są globalnym liderem na rynku metali ziem rzadkich Jednym z centrów rozwoju innowacyjnego przemysłu górniczego jest region Ontario w Kanadzie Główne zjawiska i wynikające z nich trendy w rozwoju branży logistyki Sektor logistyczny odzyskuje dynamikę sprzed kryzysu, jednakże inwestorzy nadal pozostają ostrożni Średni poziom ceł wpływający na wolumen obrotów w handlu międzynarodowym towarami wykazuje tendencję malejącą Sektor logistyczny znajduje się w fazie rozwoju zorientowanego na technologię i innowacje Przedsiębiorstwa branży logistycznej poszukują nowych sposobów na redukcję kosztów Jednym z głównych centrów rozwiniętej branży logistycznej jest region Ren-Men w środkowej części Niemiec Deloitte

12 Streszczenie (4/5) Streszczenie 3 Główne zjawiska i wynikające z nich trendy w rozwoju branży technologii informatycznych i komunikacyjnych Branża ICT w najbliższych latach będzie nadal dynamicznie się rozwijać zarówno w Polsce, jak i w skali globalnej Do rozwoju branży ICT przyczynią się nowe rozwiązania w komunikacji, np. cloud computing ( chmura ) Motorem rozwoju rynku ICT będą również technologie i usługi przetwarzania dużych zasobów danych Big Data W segmencie konsumenckim wysoki potencjał wzrostu zauważalny jest na rynku urządzeń ubieralnych oraz drukarek 3D Mniejsze regiony mogą z powodzeniem konkurować z ogromnymi ośrodkami w sektorze ICT Benchmarking Metropolii Silesia w odniesieniu do wybranych regionów w Polsce i za granicą Metrololia Silesia, Województwo Śląskie, Polska Metropolia Silesia jest sercem Województwa Śląskiego, obszaru silnie zurbanizowanego o bogatych tradycjach przemysłowych Metropolia Silesia jest na drodze transformacji gospodarczej i społecznej Metropolia Silesia charakteryzuje się dobrym zapleczem naukowym; Wyzwaniem pozostaje współpraca nauki z biznesem Metropolia Silesia musi zmierzyć się z przemysłową przeszłością i postawić na nowe technologie, wykorzystując posiadany potencjał i zasoby Ochrona środowiska i zdrowia będą jednym z istotnych wyzwań dla rozwoju Metropolii i regionu, ale również szansą dalszego rozwoju Aglomeracja łódzka, Województwo Łódzkie, Polska Transformacja gospodarki aglomeracji łódzkiej była wynikiem działania mechanizmów rynkowych, a nie zaplanowanych działań Przemysł włókienniczy traci na znaczeniu, ale nadal jest ważnym sektorem dla gospodarki regionu W okresie transformacji duże zakłady włókiennicze zastąpione zostały przez liczne mikroprzedsiębiorstwa skupione wokół branży Szansą dla rozwoju regionu jest infrastruktura transportowa, potencjał naukowy i dynamiczne instytucje okołobiznesowe Zagłębie Ruhry, Niemcy Zagłębie Ruhry boryka się z problemem ponadprzeciętnego poziomu bezrobocia i starzejącym się społeczeństwem W ostatnich latach przemysł przestał dominować w Metropolii Ruhry Zagłębie Ruhry przeszło terapię szokową, a region jest nadal w fazie przystosowania do nowych warunków gospodarczych Obecna strategia regionu opiera się na wspieraniu nauki i przedsiębiorczości Metropolia Ruhry stawia obecnie na wzrost sektora efektywności energetycznej Władze regionu podejmują działania ukierunkowane na poprawę ogólnej jakości życia, nie odcinając się zupełnie od przemysłu Deloitte

13 Streszczenie (5/5) Streszczenie 3 Kraj Morawsko-Śląski, Czechy Przemysłowy kraj morawsko-śląski boryka się z trudną sytuacją demograficzną i wysoką stopą bezrobocia Wydobycie węgla kamiennego w regionie morawsko-śląskim stopniowo spada Region uzyskał wsparcie rządu Republiki Czeskiej przy pozyskaniu strategicznych inwestycji zagranicznych W regionie wspierane są zarówno tradycyjne, jak i innowacyjne sektory przemysłu; postawiono na wzrost wydajności Rząd Republiki Czeskiej promuje B+R poprzez liczne dotacje i ulgi finansowe dla innowacyjnych podmiotów Region Nord-Pas-de-Calais, Francja Były przemysłowy region Nord-Pas-de-Calais pozostaje na drodze głębokiej transformacji Nord-Pas-de-Calais zwiększa udział usług w gospodarce, stawiając jednocześnie na nowe gałęzie przemysłu Koordynacja prac wielu instytucji publicznych stymuluje proces wsparcia gałęzi gospodarki uznanych za strategiczne dla regionu Kluczową rolę przy zwiększaniu konkurencyjności regionu odgrywa kształcenie i aktywizacja społeczeństwa Sektor B+R jest fundamentem długookresowej strategii rozwoju regionu Nord-Pas-de-Calais Potencjał rozwoju branż prorozwojowych w Metropolii "Silesia" Metropolia "Silesia" jest jednym z głównych centrów specjalistycznej opieki medycznej w kraju Efektywny przemysł chemiczny to gwarancja większego bezpieczeństwa dla zdrowia i jakości życia mieszkańców regionu W Metropolii Silesia potrzebna jest współpraca na poziomie sektora nauki oraz sektora przedsiębiorstw W regionie występuje silny potencjał rozwoju branży ICT Zaplecze techniczne i surowcowe w Metropolii "Silesia" zapewnia dobre fundamenty rozwoju branży zbrojeniowej Sektor górniczy traci na znaczeniu w Metropolii, choć wciąż zajmuje ważne miejsce Przemysł metalurgiczny posiada niewykorzystany potencjał Na terenie Metropolii Silesia znajduje się jedno z logistycznych centrów Polski Metropolia "Silesia" zapewnia dobre warunki do rozwoju branży ochrony środowiska Odnawialne źródła energii są istotnym czynnikiem polityki zrównoważonego rozwoju Metropolii Silesia Sektor motoryzacyjny jest branżą dominującą w Katowickiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej pod względem liczby inwestycji Deloitte

14 4. Metody badawcze - metodyka wyboru branż prorozwojowych do pogłębionych analiz

15 Ze względu na kompletność i porównywalność danych w analizie służącej selekcji branż perspektywicznych wykorzystano wartości Gross Value Added 5 za okres Wybór danych do analizy Metodyka wyboru branż prorozwojowych 4 Wartość rynku produktów/usług danej branży Analizowany okres Komentarz Analizie poddano gospodarki 15 krajów tzw. starej Unii Europejskiej. Struktura tych gospodarek jako wysoko rozwiniętych może stanowić model wzorcowy dla Polski Źródłami danych wziętymi pod uwagę były bazy Eurostat, World Bank, OECD, Economist Intelligence Unit, CIA Factbook oraz UNCTAD F 2015F 2016F 2017F 2018F Tempo wzrostu PKB Za wskaźnik najbardziej precyzyjnie opisujący rozwój danej branży uznano wartość dodaną brutto Gross Value Added 5, z bazy Eurostat Ze względu na kompletność i porównywalność danych możliwa była ich analiza w jednym z dwóch okresów do roku lub w latach wzbogaconych o prognozy bazujące na danych Economist Intelligence Unit za lata Wybrano okres F 2015F 2016F 2017F 2018F Dodatkowym czynnikiem wziętym pod uwagę przy wyborze danych do analizy była duża wariancja wartości PKB dla analizowanych krajów w latach Źródło: 1) Eurostat 2) Economist Intelligence Unit 3) Zaprezentowano dane przykładowe, w celu wizualizacji zagadnienia 4) Procentowa zmiana nominalnego PKB, mierzonego parytetem siły nabywczej, wyrażonego w USD, dla krajów tzw. starej Unii, z wyłączeniem Luksemburga, na podstawie EIU 5) Wartość wszystkich wytworzonych w branży dóbr i usług, pomniejszoną o koszty wytworzenia 6) Dane niepełne, w zależności od analizowanego kraju możliwe różne przedziały czasowe (np ) 7) Prognozy zmian wartości branż z sektora usług i przemysłu, analiza Deloitte Deloitte

16 Punktem wyjścia wyboru grupy branż prorozwojowych do dalszych analiz była lista 16 branż Lista branż Lista branż zaproponowanych przez GZM Metodyka wyboru branż prorozwojowych 4 Przemysł wydobywczy i przetwórstwo surowców naturalnych Ochrona środowiska Energetyka Sektor ochrony zdrowia Przetwórstwo metali Logistyka Przemysł obronny Handel Przemysł chemiczny Sektor B+R Przemysł motoryzacyjny Technologie informatyczne i komunikacyjne Finanse (bankowość, ubezpieczenia, zarządzanie majątkiem) Kultura, rozrywka, media (sektor kreatywny) Turystyka Dodatkowa branża zaproponowana przez Deloitte SSC / Outsourcing Deloitte

17 Różnice pomiędzy zaproponowanymi branżami i klasyfikacją NACE Rev.2 zaowocowały koniecznością opracowania 8 koszyków branż Metodyka tworzenia koszyków branż Metodyka wyboru branż prorozwojowych 4 Lista branż Klasyfikacja NACE Rev. 2 Koszyki branż Komentarz 4) 1. Przemysł wydobywczy i przetwórstwo surowców naturalnych 2. Energetyka 3. Przetwórstwo metali 4. Przemysł obronny 5. Przemysł chemiczny 6. Przemysł motoryzacyjny 7. Finanse 3) 8. Ochrona środowiska 9. Sektor ochrony zdrowia 10. Logistyka A. Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo B. Górnictwo i wydobywanie C. Przetwórstwo przemysłowe D. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i powietrze do układów klimatyzacyjnych E. Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalnością związaną z rekultywacją F. Budownictwo G. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych i motocykli H. Transport i gospodarka magazynowa I. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi J. Informacja i komunikacja = 1,2,8 = B-E = 3,4,5,6 = C = 7, 16 = K = 9 = O-Q Branże 1,2,8 znajdują się w koszyku danych B do E z wyłączeniem C Wszystkie gałęzie przemysłu zawarte są w kategorii C Działalność finansowa i została przyporządkowana do kategorii K Ochrona zdrowia znajduje się w sekcji Q, stąd jej udział w O-Q 11. Handel 12. Sektor B+R 13. Technologie informatyczne i komunikacyjne 14. Kultura, rozrywka, media (sektor kreatywny) 15. Turystyka 16. SSC/ BPO K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna N. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca O. Administracja P. Edukacja Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją = 10,11, 15 = G-I = 12 = M-N = 13 = J Handel i logistyka znajdują się w sekcjach G i H, a turystyka w I Branża B+R znajduje odzwierciedlenie w sekcji M Branża informatyczna i komunikacyjna znajduje się w sekcji J Koszyki Eurostatu 5) S. Pozostała działalność usługowa T. Gospodarstwa domowe 2) U. Organizacje i zespoły eksterytorialne = 14 = R-U Sektor kreatywny znajduje się w sekcji R Źródło: 1) Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne 2) Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników, produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby 3) Bankowość, ubezpieczenia, zarządzanie majątkiem 4) Wartości dla sekcji B-C-D-E, O-P-Q, G-H-I, M-N prezentowane są łącznie 5) Dane z bazy Eurostat zagregowane w następujące koszyki (na bazie klasyfikacji NACE Rev. 2): B-E, G-I, M-N, O-Q, R-U Deloitte

18 Kryteriami wyboru branż były: średnioroczny wzrost wartości dodanej, procentowy udział w rynku, potencjał branży i prognozy 4) Metodyka oceny i wyboru branż Przy ocenie każdej z branż z opracowanych koszyków brano pod uwagę następujące zmienne: Metodyka wyboru branż prorozwojowych 4 Kraj 1 CAGR W 1) 3 P 2) 4 Procentowy udział w rynku 3) W 1) P 2) 5 Atrakcyjność dla regionu 3) W 1) P 2) 6 Prognozy dotyczące branży 4) W 1) P 2) 7 Suma punktów Austria 1,98% 1 5,0% Włochy -0,89% 8 5,5% Średnia roczna stopa wzrostu (CAGR) Gross Value Added w latach wskaźnik posłużył ocenie potencjału danej branży na danym rynku, gdzie najwyższa wartość jest jednocześnie najlepsza z punktu widzenia branży Waga przyznana wskaźnikowi w celu oszacowania najbardziej perspektywicznych branż każdemu ze wskaźników przypisano odpowiednią wagę, która posłuży przy ocenie łącznej atrakcyjności branż Punktacja wartości od 1 (wartość najlepsza) do 8 (wartość najgorsza), przyznane w zależności od tego jak dana branża wypadła na tle innych (w danym państwie) Procentowy udział w rynku w 2013 roku procentowy udział Gross Value Added danej branży w wartościach całkowitych w danym rynku (kraju), gdzie najwyższa wartość jest jednocześnie najlepszą z punktu widzenia branży Atrakcyjność branży dla regionu ekspercka analiza Deloitte uwzględniająca m.in. ocenę barier wyjścia przedsiębiorstw danej branży z określonej lokalizacji, gdzie wysoka wartość wskazuje na potencjalnie wysoką atrakcyjność branży dla regionu Prognozy dotyczące branży wskaźnik oparty o prognozowane wartości Gross Value Added w latach , gdzie pozytywne prognozy są jednocześnie najlepsze z punktu widzenia branży 7 Suma punktów suma punktacji krajów/ branż, gdzie najniższa wartość jest jednocześnie najlepsza z punktu widzenia branży Znaczenie dla regionu: Duże Małe Prognozy rozwoju: Pozytywne Neutralne Negatywne Źródło: analiza Deloitte; 1) Waga 2) Punktacja 3) w 2013 roku 3) Analiza oparta na wiedzy ekspertów Deloitte 4) Analiza w oparciu o prognozowane wartości Gross Value Added w latach Deloitte

19 Ocena przemysłu wydobywczego oraz przetwórstwa surowców naturalnych, energetyki i ochrony środowiska Metodyka wyboru branż Metodyka wyboru branż prorozwojowych 4 Kraj CAGR Procentowy udział w rynku 2013 roku Atrakcyjność branży dla regionu 1) Prognozy dotyczące branży 2) Suma punktów Austria 0,14% 3,52% Belgia n/a n/a n/a Dania -9,17% 5,00% Finlandia 3,01% 3,79% Francja 4,74% 2,62% Grecja 0,89% 4,83% Hiszpania 1,85% 4,05% Holandia 3,60% 6,87% 53,44 Irlandia -0,65% 3,02% n/a Luksemburg 0,99% 1,36% n/a Niemcy 7,59% 3,68% Portugalia 4,27% 4,94% Szwecja -1,13% 3,99% Wielka Brytania 0,41% n/a Włochy 7,89% 2,82% Znaczenie dla regionu: Duże Małe Prognozy rozwoju: Pozytywne Neutralne Negatywne Źródło:; 1) Analiza oparta na wiedzy ekspertów Deloitte 2) Analiza w oparciu o prognozowane wartości Gross Value Added w latach , analiza Deloitte Deloitte

20 Ocena przetwórstwa metali, przemysłu obronnego, chemicznego oraz motoryzacyjnego Metodyka wyboru branż Metodyka wyboru branż prorozwojowych 4 Kraj CAGR Procentowy udział w rynku 2013 roku Atrakcyjność branży dla regionu 1) Prognozy dotyczące branży 2) Suma punktów Austria 1,73% 18,3% Belgia n/a n/a n/a Dania 5,35% 11,8% Finlandia -4,41% 14,9% Francja 1,11% 10,2% Grecja -3,36% 9,8% Hiszpania -1,15% 13,4% Holandia 0,69% 12,8% 46,29 Irlandia -0,65% 23,32% n/a Luksemburg -6,28% 4,5% n/a Niemcy 0,51% 21,8% Portugalia -0,78% 13,8% Szwecja -0,74% 14,8% Wielka Brytania 0,94% n/a Włochy -3,61% 15,5% Znaczenie dla regionu: Duże Małe Prognozy rozwoju: Pozytywne Neutralne Negatywne Źródło:; 1) Analiza oparta na wiedzy ekspertów Deloitte 2) Analiza w oparciu o prognozowane wartości Gross Value Added w latach , analiza Deloitte Deloitte

21 Ocena finansów (bankowość, ubezpieczenia, zarządzanie majątkiem) i SSC / Outsourcingu Metodyka wyboru branż Metodyka wyboru branż prorozwojowych 4 Kraj CAGR Procentowy udział w rynku 2013 roku Atrakcyjność branży dla regionu 1) Prognozy dotyczące branży 2) Suma punktów Austria 1,98% 5,0% Belgia 0,86% 6,5% Dania 2,49% 6,4% Finlandia -5,50% 2,5% Francja 3,37% 5,0% Grecja -7,66% 4,8% Hiszpania -5,72% 3,9% Holandia 5,07% 8,7% 68,74 Irlandia -0,65% 10,09% Luksemburg 4,64% 25,4% n/a Niemcy -1,45% 4,0% Portugalia -8,53% 5,8% Szwecja 13,04% 4,8% Wielka Brytania -1,56% n/a Włochy -0,89% 5,5% Znaczenie dla regionu: Duże Małe Prognozy rozwoju: Pozytywne Neutralne Negatywne Źródło:; 1) Analiza oparta na wiedzy ekspertów Deloitte 2) Analiza w oparciu o prognozowane wartości Gross Value Added w latach , analiza Deloitte Deloitte

22 Ocena sektora ochrony zdrowia Metodyka wyboru branż prorozwojowych 4 Metodyka wyboru branż Kraj CAGR Procentowy udział w rynku 2013 roku Atrakcyjność branży dla regionu 1) Prognozy dotyczące branży 2) Suma punktów Austria 2,88% 17,6% Belgia 4,12% 23,3% Dania 1,19% 23,7% Finlandia 2,92% 22,2% Francja 2,27% 22,9% Grecja -3,96% 21,6% Hiszpania -1,87% 18,3% Holandia 1,02% 22,5% 48,98 Irlandia -0,65% 17,77% n/a Luksemburg 6,77% 15,8% n/a Niemcy 3,37% 18,4% Portugalia -2,90% 20,1% Szwecja 6,85% 24,4% Wielka Brytania 4,30% n/a Włochy -0,83% 16,8% Znaczenie dla regionu: Duże Małe Prognozy rozwoju: Pozytywne Neutralne Negatywne Źródło:; 1) Analiza oparta na wiedzy ekspertów Deloitte 2) Analiza w oparciu o prognozowane wartości Gross Value Added w latach , analiza Deloitte Deloitte

23 Ocena sektora logistyki, handlu i turystyki Metodyka wyboru branż prorozwojowych 4 Metodyka wyboru branż Kraj CAGR Procentowy udział w rynku 2013 roku Atrakcyjność branży dla regionu 1) Prognozy dotyczące branży 2) Suma punktów Austria 1,12% 21,9% Belgia 1,15% 19,8% Dania 3,19% 19,7% Finlandia -0,13% 17,0% Francja 0,93% 18,2% Grecja -10,86% 22,7% Hiszpania 1,29% 25,9% Holandia -0,07% 18,6% 73,94 Irlandia -0,65% 15,58% Luksemburg 1,51% 17,6% n/a Niemcy 2,40% 14,5% Portugalia 1,18% 25,4% Szwecja 3,68% 17,6% Wielka Brytania 4,28% n/a Włochy 0,49% 20,8% Znaczenie dla regionu: Duże Małe Prognozy rozwoju: Pozytywne Neutralne Negatywne Źródło:; 1) Analiza oparta na wiedzy ekspertów Deloitte 2) Analiza w oparciu o prognozowane wartości Gross Value Added w latach , analiza Deloitte Deloitte

24 Ocena sektora B+R Metodyka wyboru branż prorozwojowych 4 Metodyka wyboru branż Kraj CAGR Procentowy udział w rynku 2013 roku Atrakcyjność branży dla regionu 1) Prognozy dotyczące branży 2) Suma punktów Austria 3,06% 9,1% Belgia 2,17% 13,2% Dania 7,03% 8,8% Finlandia 2,67% 8,4% Francja 1,85% 12,4% Grecja -8,24% 4,6% Hiszpania -1,33% 7,8% Holandia -1,22% 10,9% 51,02 Irlandia -0,65% 8,70% Luksemburg 6,89% 10,9% n/a Niemcy 5,22% 11,5% Portugalia -2,54% 6,5% Szwecja 7,48% 9,9% Wielka Brytania 7,21% n/a Włochy 0,29% 8,8% Znaczenie dla regionu: Duże Małe Prognozy rozwoju: Pozytywne Neutralne Negatywne Źródło:; 1) Analiza oparta na wiedzy ekspertów Deloitte 2) Analiza w oparciu o prognozowane wartości Gross Value Added w latach , analiza Deloitte Deloitte

25 Metodyka wyboru branż prorozwojowych 4 Ocena sektora technologii informatycznych i komunikacyjnych Metodyka wyboru branż Kraj CAGR Procentowy udział w rynku 2013 roku Atrakcyjność branży dla regionu 1) Prognozy dotyczące branży 2) Suma punktów Austria 2,30% 3,2% Belgia 1,79% 4,1% Dania -0,14% 4,2% Finlandia 2,08% 5,2% Francja -4,46% 4,2% Grecja -9,72% 4,5% Hiszpania -3,71% 4,0% Holandia -1,98% 4,5% 74,99 Irlandia -0,65% 8,99% Luksemburg 1,68% 6,2% n/a Niemcy 0,98% 3,9% Portugalia -4,13% 3,6% Szwecja 5,08% 5,4% Wielka Brytania 4,17% n/a Włochy -5,60% 3,9% Znaczenie dla regionu: Duże Małe Prognozy rozwoju: Pozytywne Neutralne Negatywne Źródło:; 1) Analiza oparta na wiedzy ekspertów Deloitte 2) Analiza w oparciu o prognozowane wartości Gross Value Added w latach , analiza Deloitte Deloitte

26 Ocena sektora kultury, rozrywki, mediów (sektor kreatywny) Metodyka wyboru branż prorozwojowych 4 Metodyka wyboru branż Kraj CAGR Procentowy udział w rynku 2013 roku Atrakcyjność branży dla regionu 1) Prognozy dotyczące branży 2) Suma punktów Austria 4,11% 2,9% Belgia 3,02% 2,1% Dania 2,60% 3,5% Finlandia 1,99% 3,3% Francja 2,16% 3,4% Grecja -7,76% 4,9% Hiszpania 0,36% 3,8% Holandia 1,52% 2,6% 102,12 Irlandia -0,65% 2,09% Luksemburg 4,63% 2,0% n/a Niemcy 3,31% 4,6% Portugalia -0,30% 2,9% Szwecja 6,26% 3,1% Wielka Brytania 4,39% n/a Włochy 1,31% 3,8% Znaczenie dla regionu: Duże Małe Prognozy rozwoju: Pozytywne Neutralne Negatywne Źródło:; 1) Analiza oparta na wiedzy ekspertów Deloitte 2) Analiza w oparciu o prognozowane wartości Gross Value Added w latach , analiza Deloitte Deloitte

27 5. Ranking i charakterystyka globalnych trendów w branżach prorozwojowych

28 Potencjał niski Potencjał wysoki Na podstawie wyników analiz, za szczególnie perspektywiczne uznano 11 branż, które następnie były przedmiotem badania globalnych trendów gospodarczych Podsumowanie wyboru branż Nr Przemysł motoryzacyjny Przemysł chemiczny Przemysł obronny Przetwórstwo metali Sektor ochrony zdrowia Sektor B+R Ochrona środowiska Energetyka Branża Przemysł wydobywczy i przetwórstwo surowców naturalnych SSC/ BPO Finanse Turystyka Handel Logistyka Technologie informatyczne i komunikacyjne Kultura, rozrywka, media (sektor kreatywny) Suma punktów 46,29 48,98 51,02 53,44 68,74 73,94 74,99 102,12 Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych 5 Komentarz Na podstawie analizy atrakcyjności branż w krajach UE15, w dalszych analizach uwzględniono 11 branż: przemysł motoryzacyjny, chemiczny, obronny, przetwórstwo metali, sektor ochrony zdrowia, sektor B+R, ochrona środowiska, energetyka, przemysł wydobywczy i przetwórstwo surowców naturalnych, logistykę i technologie informatyczne i komunikacyjne. Z pierwotnej długiej listy 16 branż wyłączone zostały następujące branże: Kultura, rozrywka, media (sektor kreatywny) główną przyczyną był niski udział tych branż w rynku handel, turystyka niskie tempo wzrostu CAGR GAV W przypadku handlu dodatkowym czynnikiem jest wysoka heterogeniczność i zróżnicowanie tej branży, co powoduje, że odrębne trendy rozwoju charakterystyczne są dla różnych grup produktowych będących przedmiotem handlu. Finanse, SSC/ BPO względnie niskie wartości wszystkich czynników oraz niskie bariery wyjścia przedsiębiorstw z danej lokalizacji Pomimo stosunkowo niskiej łącznej punktacji, ze względu na wysoką ocenę ekspercką w zestawieniu pozostawiono branżę -Technologie informatyczne i komunikacyjne. Branże wyłączone z dalszych analiz Ze względu na szczególne znaczenie dla Metropolii Źródło: analiza Deloitte Silesia, na potrzeby dalszych analiz pozostawiono również branżę logistyczną Deloitte

29 Przemysł motoryzacyjny

30 Mln sztuk Ponad 96% produkcji branży motoryzacyjnej przypada na auta osobowe oraz dostawcze nieprzekraczające masy 3,5t. Wielkość, dynamika i struktura rynku motoryzacyjnego w skali globalnej Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Motoryzacyjny Rok 87 Wielkość oraz dynamika (roczna) produkcji samochodów na świecie (mln. sztuk) CAGR +3% F 2016F 2017F 2018F 2019F 2020F Komentarz Łączna produkcja samochodów na świecie zgodnie z prognozami IHS Automotive osiągnie w roku 2014 poziom prawie 90,4 mln sztuk generując jednocześnie czteroprocentowy wzrost względem roku poprzedniego (2013) 1. Dynamika produkcji samochodów pozostaje od pięciu lat na dodatnim poziomie, wynosząc w 2013 roku 3,7%. Jednakże zgodnie z prognozami IHS Automotive współczynnik wzrostu będzie spadał aż do poziomu około 1,5% w roku Ponad 96% wszystkich wyprodukowanych w 2013 roku samochodów, stanowią samochody osobowe oraz dostawcze nieprzekraczające masy 3,5t 1. Głównym producentem samochodów na świecie (ponad 49%) są kraje azjatyckie 1. Źródło: IHS Automotive Podział światowej produkcji samochodów (szt.) wg kategorii (2013) 1 Podział światowej produkcji samochodów (szt.) wg lokalizacji (2013) 2 4% 1% 17% UE 27 Samochody osobowe UE 15 50% 14% NAFTA Pozostałe Azja i Oceania 96% 18% Afryka Źródło: IHS Automotive Źródło: OICA Źródło: 1) Strona internetowa IHS Automotive 2) OICA Database Deloitte

31 Mln sztuk Produkcja samochodów na rynku europejskim zaczyna hamować, jednocześnie kraje azjatyckie odnotowują dynamiczny wzrost Wielkość, dynamika i struktura rynku motoryzacyjnego w skali europejskiej Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Motoryzacyjny Rok Wartość sprzedanych samochodów w Europie (mld EUR) oraz dynamika (roczna) 1 13 CAGR +3% F 2016F 2017F 2018F 2019F 2020F Komentarz Wartość łącznej sprzedaży samochodów w Europie zgodnie z prognozami osiągnie poziom 14,7 mld EUR w roku Dynamika wielkości produkcji samochodów w Europie będzie maleć w przeciągu nadchodzących sześciu lat. Jednakże, pozostanie na poziomie dodatnim, wynosząc około 0,7% w roku Największym producentem samochodów w Europie są Niemcy, posiadający ponad 46% udział w rynku UE15 1. Niemiecka grupa Volkswagen odpowiada za 23% łącznej produkcji 7 największych firm motoryzacyjnych na świecie 2. Źródło: IHS Automotive Podział wśród największych 3 producentów samochodów na świecie 1 Podział europejskiej (EU15) produkcji samochodów (szt.) wg lokalizacji (2013) 2 14% 10% 13% 9% Volkswagen Group 23% Toyota Motor Corporation Daimler AG General Motors Company, LLC 18% Ford Motor Company 14% 13% 4% 4% 12% 17% 5% 45% Belgia Francja Niemcy Włochy Hiszpania Wielka Brytania Inne Źródło: analiza Deloitte Źródło: OICA Źródło: 1) Strona internetowa IHS Automotive 2) OICA Database 3) ponad 100 mld USD przychodów w 2013, analiza Deloitte Deloitte

32 Mln sztuk Największy wzrost oczekiwany jest w sektorze samochodów małych oraz pojazdów z napędem alternatywnym Przegląd głównych trendów w sektorze motoryzacyjnym Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Motoryzacyjny 5 1 Dynamiczny rozwój rynku samochodów małych oraz pojazdów z napędem elektrycznym i hybrydowym Rok Sprzedaż małych samochodów (mln sztuk) 9,6 11,6 11,6 22, F Kraje rozwijające się Źródło: The road to 2020 and beyond 2 2 1,5 1 0,5 0 Trendy 1 Rozwój rynku pojazdów inteligentnych Kraje rozwinięte Liczba samochodów wykorzystujących rozwiązania sieciowe (mld sztuk) 1 1,0 1,0 1,1 1,1 CAGR +30% 1,1 1,2 1,2 1,3 1, F 2016F 2017F 2018F 2019F 2020F Rosnący popyt na małe samochody na rynkach rozwijających się Szczególnie wysoki potencjał wzrostu wykazuje rynek małych samochodów, w szczególności w krajach rozwijających się, które zgodnie z prognozami zwiększą swój udział w rynku globalnym o prawie 11p.p. (do 2020) 1. Popyt na auta małe napędzany jest przez wzrost siły nabywczej społeczeństw krajów rozwijających się oraz obecne tam procesy urbanizacyjne. Dynamiczny wzrost produkcji samochodów z napędem alternatywnym na rynkach rozwiniętych Coraz więcej użytkowników decyduje się na samochody z napędem alternatywnym, elektrycznym lub hybrydowym zanotowano wzrost ilości sprzedanych sztuk o 23% pomiędzy latami 2012 a Wzrost zainteresowania pojazdami o napędzie alternatywnym charakterystyczny jest przede wszystkim dla krajów rozwiniętych 1. Równolegle, w państwach OECD rozwija się infrastruktura sprzyjająca użytkowaniu pojazdów elektrycznych powstają stacje ładowania oraz specjalne parkingi (planowany jest rozwój sieci do ponad punktów na terenie UE do roku 2020). Smart Cars inteligentne pojazdy Komentarz Coraz więcej samochodów wykorzystuje rozwiązania z zakresu transferu danych i informacji zgodnie z prognozami od roku 2012 do roku 2020 odsetek samochodów wykorzystujących połączenie internetowe wzrośnie o 19p.p Rozwiązania internetowe wykorzystywane są przede wszystkim w nawigacji, przy nowych funkcjonalnościach, jak np. rozpoznawanie mowy oraz dla osiągniecia kompatybilności pojazdu z innymi urządzeniami mobilnymi. W przyszłości oczekuje się, że zintegrowanie sieciowe pojazdów będzie wykorzystywane również do zarządzania infrastrukturą transportową w czasie rzeczywistym - w celach poprawy płynności ruchu oraz poprawy bezpieczeństwa. Tradycjne samochody Samochody z rozwiązaniami internetowymi Źródło: The road to 2020 and beyond Źródło: 1) McKinsey The road to 2020 and beyond 2) Punkty procentowe, analiza Deloitte Deloitte

33 Fiat Renault Peugeot Toyota Citroën Seat Ford-Werke Kia Hyundai Skoda Volkswagen Opel Dacia Nissan BMW Audi GM Mazda Volvo Mercedes Euro Koncernom motoryzacyjnym narzucane są coraz bardziej restrykcyjne wymagania względem emisji CO2 Przegląd głównych trendów w sektorze motoryzacyjnym Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Motoryzacyjny 4 3 Rok Trendy Nacisk na redukcję emisji CO2 Koszty produkcyjne redukcji emisji CO Źródło: Umwelt Bundes AMT g/km Średni poziom emisji CO2 wybranych marek (2012; g/km) Redukcja emisji CO2 Komentarz Polityka redukcji emisji CO2 w krajach rozwiniętych, a także rozwijających się narzuca coraz bardziej restrykcyjne wymagania względem producentów pojazdów 4. Między innymi w Europie, Chinach, USA i Japonii wchodzą w życie coraz ściślejsze restrykcje względem dopuszczalnego maksymalnego poziomu emisji CO2 przez samochody 4. Zgodnie z obecną polityką, do roku 2020 na terenie Unii Europejskiej planowane jest osiągnięcie emisji na poziomie 95g/km przez wszystkie nowe samochody osobowe 3. Obecnie producenci zobowiązani są spełnić wymaganie emisji nie przekraczającej poziom 130g/km do roku Koszty produkcji Zależność pomiędzy redukcją emisji CO2 a dodatkowymi kosztami ponoszonymi przez producentów ma postać funkcji wykładniczej. Koszty produkcji rosną nieproporcjonalnie do uzyskanej redukcji emisji CO2, obciążając zarówno producentów jak i każdego konsumenta. Jest to efektem m.in. konieczności zastosowania kosztownych technologii (np. turbodoładowania) silników o coraz mniejszej pojemności skokowej, mogących sprostać restrykcyjnym normom emisji spalin i zużycia paliwa 2. W celu zbilansowania rosnących kosztów zaawansowanej technologicznie produkcji, koncerny motoryzacyjne poszukują nowych form oszczędności. W tym celu stosowane są m.in. rozwiązania w zakresie współdzielenia podzespołów i platform przez różne modele, alianse strategiczne pomiędzy różnymi producentami 2. Innowacje ekologiczne Producenci są zachęcani do wprowadzania dodatkowych rozwiązań ekologicznych, dzięki czemu w przypadku osiągnięcia nadprogramowych redukcji będą ulgowo traktowani względem restrykcji unijnych w roku 2014 samochód emitujący mniej niż 50 g/km CO2 jest liczony w statystykach z przelicznikiem 2,5 3. Coraz szersze zastosowanie znajdą takie rozwiązania jak np. dachy fotowoltaiczne, oszczędne oświetlenie (LED) oraz metody umożliwiające odzyskiwanie ciepła oraz energii hamowania. Źródło: European Environment Agency Źródło: 1) Strona internetowa Umwelt Bundes Amt 2) McKinsey The road to 2020 and beyond 3) European Environment Agency, CO2 emissions performance of car manufacturers in 2012, analiza Deloitte Deloitte

34 Źródłem wzrostu globalnego sektora motoryzacyjnego są rynki rozwijające się przede wszystkim Chiny i Indie Przegląd głównych trendów w sektorze motoryzacji Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Motoryzacyjny 5 4 Rok Trendy Dynamika rynku motoryzacyjnego w państwach rozwijających się Liczba użytkowanych samochodów osobowych (mln szt.) Źródło: CIA World Factbook Komentarz Gospodarki Chin i Indii jako główne rynki rozwoju sektora motoryzacyjnego Największy wzrost w sektorze następuje na rynku azjatyckim głównie w Chinach i Indiach, w związku z dynamicznie postępującą industrializacją, rozwojem infrastruktury oraz wzrostem siły nabywczej społeczeństw 3. Chiny pozostają drugim państwem na świecie pod względem wielkości infrastruktury drogowej (~3,4 mln km), zaraz po USA (4,3mln km), jednocześnie posiadając współczynnik penetracji na poziomie 105 samochodów na tysiąc mieszkańców. Dla porównania penetracja pojazdów w USA wynosi 797 aut na 1000 mieszkańców, co wskazuje na istniejący potencjał wzrostu w Chinach 2. Do roku 2020 państwa członkowskie BRIC będą stanowiły ponad 60% rynku samochodów osobowych na świecie pod względem ilości sprzedanych sztuk. Główną składową dynamiki sektora w państwach BRIC jest rozwijająca się infrastruktura komunikacyjna oraz urbanizacja nowych terenów, wynikająca z potencjału gospodarczego (dynamiczny wzrost gospodarczy), geograficznego (rozwój terenów niezurbanizowanych) oraz rosnącego wewnętrznego rynku konsumpcyjnego 2. Wielkość oraz prognoza sprzedaży samochodów osobowych (mln szt.) 10 największych rynków samochodów osobowych 2013 (sprzedaż, mln szt.) 10 największych rynków samochodów osobowych 2020 (sprzedaż, mln szt.) ,7 63, ,6 14,1 15,9 11,9 10,1 6,5 6,8 4, , ,7 10 2,5 2 1, ,5 9,5 5,5 4,5 4 3,5 2,7 2,5 2,4 Źródło: LMC Automotive Źródło: CIA World Factbook Źródło: CIA World Factbook Źródło:: 1) LMC Automotive Automotive Market Outlook, 2) CIA World Factbook, analiza Deloitte Deloitte

35 Jednym z centrów dynamicznego rozwoju przemysłu motoryzacyjnego jest region Chengdu w środkowych Chinach Lider rozwoju sektora motoryzacyjnego Chengdu, Chiny Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Motoryzacyjny 5 Lokalizacja miasta Chengdu Komentarz Geneza rozwoju przemysłu motoryzacyjnego w Chengdu Chengdu miasto w środkowych Chinach, znajdujące się w prowincji Syczuan. Jest to czwarte największe miasto (pod względem ludności) w Chinach. Jedno z najważniejszych gospodarczo centrów w środkowej części Chin. Liczba mieszkańców zespołu miejskiego wynosi ponad 14 mln 3. Jako pierwsze miasto w Chinach, Chengdu ustanowiło komisję ds. rozwoju przemysłu motoryzacyjnego, odpowiedzialną za dynamiczny rozwój sektora 1. Obecnie na terenie regionu funkcjonują jednostki R&D oraz produkcyjne produkujące zarówno części samochodowe jak i kompletne pojazdy między innymi Volvo, Volkswagen, Toyota oraz Sinotruk Wangpai 3. Obecnie na terenie Chengdu produkowanych jest ponad pojazdów rocznie, natomiast polityka regionu zakłada osiągnięcie poziomu 1,25 mln do roku W roku 2011 firma Volvo ogłosiła plany inwestycji 5,4 mld USD w centrum produkcyjne zlokalizowane na terenie regionu. Kluczowe determinanty rozwoju przemysłu motoryzacyjnego w Chengdu Konkurencyjność lokalnego rynku pracy, jest jednym z głównych czynników odpowiadających za sukces rozwoju branży motoryzacyjnej na terenie Chengdu 3. Podaż pracy na terenie dziewięciu stref zurbanizowanych o gęstości zaludnienia ponad 1200 osób/km 2 3. Wysoka podaż pracy wśród wykształconych pracowników postrzegających Chengdu jako jedno z dziesięciu najlepszych miejsc w Chinach do rozpoczęcia pracy 3. Rozwinięta infrastruktura logistyczna, składająca się z nowoczesnej sieci komunikacyjnej oraz rozbudowanej sieci drogowej i kolejowej. Lotnisko Chengdu jest czwartym co do wielkości centrum połączeń międzynarodowych w Chinach. Wydzielona jednostka administracyjna komisja ds. rozwoju i promocji przemysłu motoryzacyjnego, odpowiada za preferencyjne podejście podatkowe i prawne do potencjalnych inwestorów. Źródło: 1) Strona internetowa China Daily 2) Strona internetowa analiza Deloitte Deloitte

36 Co o wyzwaniach stojących przed przemysłem motoryzacyjnym sądzą eksperci? Wybrane opinie ekspertów i analityków rynku motoryzacji Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Motoryzacyjny 5 Rok 2013 był dla branży motoryzacyjnej dużym wyzwaniem. Jako producent, przede wszystkim odczuliśmy trudności związane zarówno z rodzimym rynkiem, jak i te wynikające z niekorzystnej wymiany walut. Prof. Dr. Martin Winterkorn, Prezes Grupy Volkswagen Wystąpiły pewne pozytywne oznaki organicznego wzrostu branży w pierwszym kwartale...niestety obecne ryzyko gospodarcze oraz zachowania producentów samochodów wskazują, że jest jeszcze za wcześnie aby celebrować ożywienie na rynku. Allan Rushforth, Prezes Hyundai Motor Co. Europe Niezależnie, czy jesteś w Tajlandii, Brazylii, Chinach, czy jednym z wysoko rozwiniętych państw w Europie lub Ameryce Północnej, występują tam duże wymagania odnośnie oszczędności paliwa oraz emisji dwutlenku węgla, które wywierają znaczący wpływ na przemysł. Mary Barra, prezes General Motors Niektórzy ludzie postrzegają samochody jako akcesorium do elektroniki użytkowej...wielu ludzi postrzega elektronikę użytkową jako zwykły dodatek do samochodu. Oba te poglądy są niestety błędne. Podobnie jak smartfon może być czymś o wiele więcej niż tylko urządzeniem do komunikowania się, tak smart car może być czymś o wiele więcej niż tylko narzędziem do transportu. Dieter Zetsche CEO, Deimler AG Źródło: Wypowiedzi uzyskane przez Deloitte przy panelu ekspertów oraz analiza desk research Deloitte Deloitte

37 Przemysł chemiczny

38 Przychody branży (USD mld) Wzrost r/r % Globalny przemysł chemiczny stopniowo rośnie, głównie napędzany wzrostem na rynkach azjatyckich Wielkość, dynamika i struktura rynku chemicznego w skali globalnej Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Chemiczny Wartość globalnego rynku chemicznego 1 15% 10% Komentarz Wartość globalnego przemysłu chemicznego szacowana jest na ponad USD mld. Na przestrzeni ostatnich lat wartość rynku stopniowo rosła, za wyjątkiem roku 2009 kiedy branża ta dotknięta została efektem globalnego kryzysu % 0% Szacunki ekspertów wskazują, że dalszy wzrost rynku powinien utrzymać się przynajmniej do 2015 r., przy czym tempo wzrostu w krajach azjatyckich znacznie przewyższy tempo wzrostu w krajach rozwiniętych, w tym w UE. Rok F 2012 F 2013 F 2014 F 2015 F -5% -10% Kraje Azji i Pacyfiku posiadają prawie połowę udziału w globalnym przemyśle chemicznym (46% w 2010 r.). Głównym segmentem rynku pozostają podstawowe produkty chemiczne, wytwarzane przede wszystkim w krajach Dalekiego Wschodu. Przychody (USD mld) Wzrost r/r (%) Drugim najważniejszym segmentem rynku są produkty farmaceutyczne stanowiące prawie 1/3 wartości rynku. Wartość tego segmentu szacowana jest na ponad USD mld 1. Źródło: Deloitte Datamonitor Report: Global Chemicals Globalny rynek chemiczny wg segmentu (2010) 1 Globalny rynek chemiczny wg lokalizacji (2010) 1 24% 2% 41% Chemia podstawowa Ameryki Farmaceutyki Europa 9% 29% Chemia specjalistyczna Chemia dla rolnictwa 28% Bliski Wschód i Afryka Azja Pacyficzna 46% 21% Źródło: Deloitte Datamonitor Report: Global Chemicals Źródło: Deloitte Datamonitor Report: Global Chemicals Źródło: 1) Deloitte za Datamonitor w Report: Global Chemicals Deloitte

39 W krajach rozwiniętych przemysł chemiczny to głównie chemia niskotonażowa i przetwórstwo, w rozwijających się - półprodukty Przegląd głównych globalnych trendów w sektorze chemicznym Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Chemiczny 5 1 Trendy Zmiana struktury branży chemicznej wraz ze wzrostem poziomu rozwoju gospodarczego Komentarz Zmiany w strukturze przemysłu chemicznego wraz z rozwojem poziomu gospodarczego Wraz ze wzrostem rozwoju gospodarczego, w przemyśle chemicznym większości krajów wzrasta udział przetwórstwa chemicznego i chemii niskotonażowej (specjalistyczne chemikalia, w tym produkty farmaceutyczne, kosmetyki, środki higieny). Wysoki udział wyspecjalizowanej produkcji chemicznej charakterystyczny jest dla większości wysokorozwiniętych krajów Europy Zachodniej oraz rozwiniętych krajów azjatyckich (Japonia, Korea Południowa )1. Dominacja tzw. wielkiej chemii (w tym półproduktów paliw, tworzyw sztucznych oraz nawozów) charakterystyczna jest dla krajów o niższym poziomie rozwoju gospodarczego. Jednym z głównych centrów wzrostu dla wielkiej chemii są państwa azjatyckie w tym Chiny (zarówno pod względem podaży, jak i popytu wewnętrznego) 2. Struktura przemysłu chemicznego w wybranych krajach OECD (2010) 1 Struktura przemysłu chemicznego w wybranych krajach rozwijających się (2010) 1 Niemcy 11% 32% Produkty podstawowe RPA 2% 10% Produkty podstawowe 22% 35% Farmaceutyki Chemia specjalistyczna Chemia rolnicza 22% 66% Farmaceutyki Chemia specjalistyczna Chemia rolnicza Belgia Holandia Indie Chiny Źródło: Deloitte 11% 12% 36% 41% 11% 11% 19% 59% 32% 9% Źródło: Deloitte 23% 36% 6% 8% 25% 62% Źródło: 1) Deloitte, The decade ahead: Preparing future in the global chemical industry 2) Datamonitor, Report: Commodity and Specialty Chemicals in Asia-Pacific, Deloitte

40 Głównym kierunkiem wzrostu dla branży chemicznej jest Azja, potencjał wzrostu sektora w Europie wydaje się być ograniczony Przegląd głównych globalnych trendów w sektorze chemicznym Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Chemiczny % 80% 60% 40% 20% 0% Rok 30% Trendy Redukcja miejsc pracy w Europie Udział poszczególnych rynków w sprzedaży produktów branży chemicznej (1985; 2010; 2030 prognozy) 2 15% 45% Źródło: AT Kearney 49% 25% 19% 66% 15% 12% 10% 7% 7% (prognozy) Azja Europa NAFTA Reszta świata Komentarz Redukcja miejsc pracy w Europie, jako konsekwencja mniejszego popytu i wzrostu produktywności przedsiębiorstw Potencjał dla wzrostu produkcji w sektorze chemicznym w Europie jest ograniczony w stosunku do potencjału, jaki reprezentują kraje azjatyckie 1. W Europie przewidywane jest stosunkowo niewielkie tempo wzrostu sektora. W połączeniu ze wzrostem produktywności i efektywności przedsiębiorstw może przyczynić się to do zmniejszenia liczby miejsc pracy w branży chemicznej. Szacunki różnych analityków wskazują, że liczba miejsc pracy w sektorze chemicznym w Europie w perspektywie najbliższych lat może zmniejszyć się od kilku do nawet kilkunastu procent 1. Wyzwaniem stojącym przed europejską branżą chemiczną jest również migracja przedsiębiorstw, a co za tym idzie miejsc pracy, do dynamicznie rozwijających się państw azjatyckich. Przykładem mogą być Chiny, które w ostatnich latach intensywnie inwestowały we własne moce wytwórcze w przemyśle chemicznym. W efekcie kraj ten jest w rosnącej mierze w stanie samodzielnie zaspokoić popyt wewnętrzny na produkty chemiczne 3 4. Firma 1985 % udział w rynku Bayer 2,8% BASF 2,8% Hoechst 2,6% ICI 2,1% Dow Chemical 1,7% DuPont 1,7% Ciba-Gelgy 1,5% Montedison 1,4% Rhone-Poulenc 1,2% Monsanto 1,0% Ewolucja na globalnym rynku chemicznym 2 Firma 2010 % udział w rynku BASF 2,0% Dow Chemical 1,7% ExxonMobil 1,7% SABIC 1,5% Sinopec 1,4% RoyalDutchShell 1,3% DuPont 1,0% LyondellBasell 1,0% Ineos Group 0,9% Mitsubishi Chem 0,9% 2030 (prog.) Region / l. graczy Europa 2-3 graczy NAFTA 1-2 graczy Azja 3-5 graczy Źródło: 1) Deloitte, The decade ahead: Preparing future in the global chemical industry 2) AT Kearney Chemical industry vision ) Strona internetowa Chem Industry 4) European Chemical Industry Council - CEFIC Deloitte

41 Szansą dla sektora chemicznego w UE jest koncentracja na innowacjach będących odpowiedzią na globalne megatrendy Przegląd głównych globalnych trendów w sektorze chemicznym Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Chemiczny 5 3 Trendy Innowacyjne produkty, jako odpowiedź na globalne megatrendy Komentarz Innowacyjne produkty sektora chemicznego, jako odpowiedź na globalne megatrendy Innowacyjne produkty, stanowiące odpowiedź na globalne megatrendy stanowić mogą szansą dla europejskich przedsiębiorstw funkcjonujących w branży chemicznej. Wśród megatrendów mających wpływ na rozwój i kondycję sektora chemicznego wyróżnić można m.in.: zmiany demograficzne i zmiany w stylu życia, eko-trendy, dążenie do zwiększenia efektywności energetycznej, konwergencję technologiczną Obszary Budownictwo i gospodarstwa domowe Megatrendy Eko-budownictwo (domy pasywne, zero-emisyjne osiedla) Recycling, biodegradowalność Przykłady innowacyjnych, perspektywicznych grup produktów Biodegradowalne materiały budowlane i środki czystości, bioplastiki Nowoczesne materiały izolacyjne Nanostal i nanoaluminium o wyższej wytrzymałości Proaktywne powierzchnie (np. szkło samoczyszczące) Energetyka Alternatywne i odnawialne źródła energii Efektywność energetyczna Nowe źródła energii, np. gaz łupkowy Ogniwa fotowoltaiczne, turbiny wiatrowe i wodne Akumulatory litowo-jonowe (Li-ion) Transport / mobilność Niedrogie, oszczędne, biodegradowalne pojazdy E-pojazdy, inteligentne technologie w motoryzacji Ekologiczny transport publiczny Nowe źródła napędu pojazdów (elektryczne, hybrydowe) Opony o wysokiej żywotności, łatwiejsze do ponownego przetworzenia (recyclingu) Nowoczesne materiały do konstrukcji pojazdów zmniejszające ich masę, o wyższej biodegradowalności (bioplastiki, nanomateriały) Lifestyle Konwergencja technologiczna (produkty all-in-one, mobilne biura) Nowe wzorce konsumpcji (popyt na jakość funkcjonalność, design) Ekologia, energooszczędność Baterie o wydłużonej żywotności, biodegradowalne Plastyki przewodzące prąd (polimery przewodzące znajdujące zastosowanie m.in. w fotodiodach, wyświetlaczach OLED) Substytuty metali ziem rzadkich (wykorzystywanych przy wytwarzaniu zaawansowanych technologicznie produktów) Źródło: 1) Deloitte, End market alchemy: Expanding perspectives to drive growth in the global chemical industry 2) AT Kearney, Chemical Industry Vision ) Strona internetowa New Scientist Magazine 4) Strona internetowa New Tech Magazine 5) European Chemical Industry Council - CEFIC Deloitte

42 Następuje polaryzacja źródeł konkurencyjności przedsiębiorstw chemicznych w zależności od rynku na jakim funkcjonują Przegląd głównych globalnych trendów w sektorze chemicznym Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Chemiczny 5 4 Trendy Polaryzacja źródeł konkurencyjności w zależności od rynku docelowego Komentarz Konkurencyjność przedsiębiorstw sektora chemicznego W przyszłości poziom konkurencyjności przedsiębiorstw na rynku chemicznym oraz ich zdolności do generowania zysków zależały będą od szeregu czynników ( driverów ), odmiennych dla różnych rynków. Na rynkach rozwiniętych o poziomie konkurencyjności przedsiębiorstw branży chemicznej decydować będą m.in. dostęp do rynków zbytu, portfel zaawansowanych technologicznie produktów, efektywność operacyjna i kosztowa oraz elastyczność w podejmowaniu decyzji strategicznych. Przyszłe źródła przewag konkurencyjnych przedsiębiorstw rynku chemicznego Kraje rozwinięte Kraje rozwijające się Dostęp do rynków, w szczególności w zakresie wysoko specjalistycznych i zaawansowanych technologicznie produktów chemicznych Zdolność do racjonalizacji działań operacyjnych, wysoka efektywność kosztowa, wykorzystanie zaawanasowanych technologii i automatyzacji procesów Gotowość do konsolidacji, a w przypadku konieczności gotowość do szybkiego zamykania nierentownych zakładów na dojrzałych rynkach o niskim tempie wzrostu. Stabilny dostęp do źródeł surowców naturalnych Inwestycje w zakłady przemysłowe o znaczącej skali (ekonomia skali) Rozwój rynków lokalnych oraz sąsiadujących Wykorzystanie partnerstwa w celu transferu technologii, know-how Rozwój nowych produktów i nowych sposobów wykorzystania produktów istniejących. Źródło: Opracowanie własne Deloitte Deloitte

43 Przykładem dynamicznie rozwijającego się centrum innowacyjnego przemysłu chemicznego są szwajcarskie kantony Zug i Lucerna Lider rozwoju sektora chemicznego środkowa Szwajcaria Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Chemiczny 5 Lokalizacja kantonów Zug i Lucerna Lucerna Zug Komentarz Geneza rozwoju innowacyjnego przemysłu chemicznego w kantonach Zug i Lucerna Zlokalizowane w środkowej Szwajcarii kantony Zug i Lucerna są jednymi z głównych centrów rozwoju innowacyjnego przemysłu chemicznego w Europie, w szczególności branży farmaceutycznej. Światowe koncerny farmaceutyczne przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych często rozpatrują środkową Szwajcarię w odniesieniu do takich krajów jak Irlandia czy Singapur, tradycyjnie oferujących atrakcyjne warunki do prowadzenia biznesu. W Szwajcarii, głównym konkurentem kantonów Zug i Lucerna w pozyskiwaniu nowych inwestycji farmaceutycznych jest Bazylea, gdzie tradycje rozwoju sektora farmaceutycznego są znacznie dłuższe 1). Dwie spośród piątki największych koncernów farmaceutycznych świata - Novartis i Roche zostały założone w Bazylei i tam mają do dzisiaj swoje główne siedziby. Obecnie przemysł farmaceutyczny odpowiada w środkowej Szwajcarii za kilka tysięcy miejsc pracy. Statystyki z ostatnich lat pokazują, że każda nowa inwestycja w regionie generuje przeciętnie nowych miejsc pracy. Większość nowych inwestycji branży farmaceutycznej związana jest z segmentem B+R, tym samym tworzone są szczególnie wartościowe miejsca pracy dla wykwalifikowanych specjalistów, naukowców i laborantów. W ostatnich latach w środkowej Szwajcarii zainwestowały m.in. takie globalne firmy jak Roche, Abbott, AstraZeneca, Schering, Geistlich Pharma AG. Kluczowe determinanty rozwoju przemysłu chemicznego w kantonach Zug i Lucernie Każda nowa inwestycja w sektorze farmaceutycznym stanowi zachętę dla kolejnych firm. Istotną rolę w promowaniu znaczenia centralnej Szwajcarii, jako jednego ze światowych centrów rozwoju przemysłu farmaceutycznego odgrywa Izba Handlowa Środkowej Szwajcarii. Kierownictwo szeregu firm farmaceutycznych podkreśla, że o lokalizacji nowych inwestycji w środkowej Szwajcarii zadecydowały m.in. stabilna sytuacja politycznoekonomiczna kraju, stosunkowo niewielkie wahania cen nieruchomości i wynagrodzeń (w odróżnieniu np. od Irlandii), oraz wysoka jakość życia i infrastruktury społecznej ułatwiające pozyskanie do pracy w tym regionie najlepiej wykwalifikowane zasoby ludzkie z całego świata 2 3. Źródło: 1) Strona internetowa Central Switzerland Chamber of Commerce and Industry 2) Economic Promotion Basel Area 3) Strona internetowa Luzern-Business, analiza Deloitte Deloitte

44 Co o wyzwaniach stojących przed przemysłem chemicznym sądzą eksperci? Wybrane opinie ekspertów i analityków rynku Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Chemiczny 5 Przykładem niewielkiego państwa o świetnie rozwiniętym sektorze chemicznym, będącym jednym z globalnych liderów w eksporcie wyspecjalizowanych produktów chemicznych jest Szwajcaria. Dr inż. Jerzy Polaczek, Magazyn Przemysł Chemiczny Na Śląsku obecna jest świetnie wykształcona kadra chemiczna.... Niestety w mojej opinii na Śląsku zaprzepaszczono szanse na rozwój przetwórstwa tworzyw sztucznych. Nie stworzono w tej branży wielu nowych miejsc pracy, choć istniała szansa. Dr inż. Jerzy Polaczek, Magazyn Przemysł Chemiczny W Polsce funkcjonuje sporo niewielkich innowacyjnych przedsiębiorstw chemicznych. Niektóre z nich z powodzeniem eksportują swoje produkty, np. do Rosji i krajów arabskich, choć mają trudności z przebiciem się na rynku krajowym. Dr inż. Jerzy Polaczek, Magazyn Przemysł Chemiczny Dużą szansę dla rozwoju polskiego przemysłu chemicznego upatruję we wzroście światowego popytu na żywność i produkty rolne. W związku z tym trendem, polski przemysł nawozowy dostał wielką szansę. Moce produkcyjne polskich producentów nawozów rolniczych są wykorzystywane w niemal 100% Popyt na żywność może być przez wiele lat głównym stymulatorem rozwoju polskiej chemii. Dr inż. Jerzy Polaczek, Magazyn Przemysł Chemiczny Źródło: Wypowiedzi uzyskane przez Deloitte w trakcie panelu ekspertów Deloitte

45 Przemysł obronny

46 USD mld 6 państw generuje 2/3 światowych wydatków na obronę (w tym USA ponad 40%); w branży wzrasta znaczenie krajów rozwijających się Wielkość, dynamika i struktura przemysłu obronnego w skali globalnej Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Obronny 5 Rok Wielkość i dynamika rozwoju branży CAGR +3% USA Kolejne 5 Państw Kolejne 10 Państw Kolejne 14 Państw Kolejne 20 Państw Reszta świata Największe światowe firmy (wartość USD mld) Komentarz Szacuje się, że globalny przemysł zbrojeniowy / obronny był warty w 2012 roku USD mld 1. Przemysł obronny jest mocno skoncentrowany. Wydatki 50 krajów o największych nakładach na obronę stanowią 97% globalnej sumy wydatków na obronę 1. 6 państw USA, Chiny, Rosja, Wielka Brytania, Francja i Japonia generuje prawie 2/3 wszystkich wydatków w sektorze obronnym. Stany Zjednoczone są niekwestionowanym liderem sektora, odpowiadając za 41% globalnych wydatków (co jest prawie dwukrotnością udziału USA w światowym PKB oraz dziesięciokrotnością udziału USA w globalnej liczbie ludności) 1. W 2011 roku Stany Zjednoczone wydały na obronę więcej niż kolejne 14 krajów łącznie 1. Niemniej jednak udział największych państw w wydatkach na zbrojenia zmniejsza się. Coraz większe znaczenie mają kraje rozwijające się 1 2. Rynek wg lokalizacji 1 1. Lockheed Martin U.S.A 30, Boeing U.S.A 27, Northrop Grumman U.S.A 18, BAE Systems Wielka Brytania 17, Raytheon U.S.A 16,896 Cały świat USA Kolejne 5 (łącznie) państw Źródło: 1) Deloitte, Global Defense Outlook 2) SIPRI (Stockholm International Peace Research Institute) Military Expenditures Database Kolejne 10 państw Kolejne 14 państw Kolejne 20 państw Reszta świata Deloitte

47 Rozwój nowych rynków stwarza szanse dla nowych producentów i produktów przemysłu obronnego Przegląd głównych globalnych trendów w przemyśle obronnym Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Obronny 5 1 Trendy Wzrost wydatków obronnych w krajach rozwijających się Globalne zmiany w branży zbrojeniowej Komentarz Kryzys ekonomiczny, państwowe programy oszczędnościowe oraz presja ze strony opinii publicznej sprawiają, że budżety obronne przede wszystkim państw Europy Zachodniej i USA kurczą się 1. Jednocześnie wydatki obronne zwiększają się w krajach rozwijających się, napędzane z jednej strony ich szybkim tempem wzrostu, a z drugiej brakiem poczucia bezpieczeństwa 1 2. Wszystko to sprawia, że lata powinny się charakteryzować malejącymi wydatkami na obronę państw rozwiniętych, podczas gdy państwa rozwijające się będą coraz bardziej aktywne w obszarze B+R dotyczącym broni oraz w handlu 1 2. Otwarcie nowych rynków Zmiany w krajach rozwiniętych i otwieranie się nowych rynków sprawiają, że przed firmami z branży zbrojeniowej otwiera się szansa na nawiązanie nowych kontaktów 1. Już teraz Polska prowadzi akcje promocyjne w Kazachstanie, Libanie, Indiach, Czechach, Malezji, Indonezji, Algierii, Jordanii, Armenii, Egipcie, Ukrainie. Działania te mają na celu rozpowszechnienie informacji na temat oferty polskiego przemysłu zbrojeniowego wśród potencjalnych nabywców 3. 2 Konwergencja systemów wojskowych i cywilnych Nowe zastosowania technologii wojskowych Technologie wojskowe znajdują coraz częstsze zastosowanie w przemyśle cywilnym (policja, straż graniczna, itp.), m.in. harmonizacja systemów komunikacyjnych, międzybranżowe projekty ochrony granic, inteligentne inicjatywy obronne. Np. w Kanadzie wykorzystuje się drony do patrolowania lasów w celach ochrony przeciwpożarowej 1. Rosnące znaczenie będą miały technologie ochrony danych, istotne dla użytkowników prywatnych i biznesu. Tym samym jednym z głównych czynników napędzających część segmentów rynku obrony (np. elektronika obronna) będą klienci cywilni, podczas gdy popyt klientów wojskowych będzie spadać 1. Źródło: 1) Deloitte, Global Defense Outlook, 2) SIPRI Military Expenditures Database 3) Strona internetowa Polskiej Izby Producentów na Rzecz Obronności Kraju Deloitte

48 Zmiany na świecie zmuszają firmy zbrojeniowe do inwestowania w nowe rozwiązania technologiczne Przegląd głównych globalnych trendów w przemyśle obronnym Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Obronny 5 3 Trendy Wzrost specjalizacji wojskowej, odejście od uniwersalnych sił i sprzętu Wydatki 50 największych 3 krajów na obronę % Popyt na siły uniwersalne w 50 największych krajach Zmiana struktury wojska Komentarz Pomimo zwiększenia całkowitych wydatków na obronę o 22% między rokiem 2006 a 2012, 50 największych krajów prowadziło równolegle politykę stopniowej redukcji arsenału i oddziałów wojska o ogólnym przeznaczeniu. Wskazuje to na zmianę struktury armii i idącą za tym zmianę przemysłu zbrojeniowego, który musi się dostosowywać do indywidualnych wymagań danego typu sił zbrojnych 1. Popyt na urządzenia i systemy wykorzystywane przy walkach konwencjonalnych będzie spadał (w szczególności dotyczy to popytu na tradycyjne pojazdy lądowe). Jest to bezpośrednio związane z presją na ograniczenie wydatków budżetowych oraz z nowymi typami zagrożenia dla bezpieczeństwa (ataki terrorystyczne, cyberataki, itp.) 2. Podczas gdy zapotrzebowanie na siły uniwersalne się zmniejszyło, liczba krajów finansujących jednostki specjalne wzrosła. Pomimo że jednostki specjalne posiadają mało oddziałów, są perfekcyjnie wyszkolone i uzbrojone. Ponadto, wymagają najnowszych rozwiązań technicznych, przez co są siłami wymagającymi dużych nakładów kapitałowych 1. Możliwość realizacji zadań specjalnych jest szczególnie przydatna w działaniach antyterrorystycznych i kontrwywiadowczych. Dwie trzecie państw budujących siły specjalne to kraje o PKB na mieszkańca wynoszącym średnio USD. Są to jednocześnie kraje, w których dokonuje się wielu ataków terrorystycznych % -11% -14% -24% Źródło: Deloitte Global Defense Outlook Źródło: 1) Global Defense Outlook 2) SIPRI Yearbook ) Pod względem wydatków na zbrojenia Deloitte

49 Nowe technologie napędzają przemysł zbrojeniowy Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Obronny 5 Przegląd głównych globalnych trendów w przemyśle obronnym 4 Trendy Wzrost znaczenia zaawansowanych systemów informacyjnych i bezpieczeństwa Nowe zagrożenia Komentarz Cyberataki na serwery wojskowe i rządowe stają się coraz większym wyzwaniem stojącym przed obronnością, a zapewnienie bezpieczeństwa w sieci staje się jednym z filarów bezpieczeństwa narodowego. W związku z tym rośnie znaczenie inwestycji w Wojskowe Programy Bezpieczeństwa Cybernetycznego 1 2. Obronna przed cyberatakami jest szczególnie trudna ze względu na fakt, że atak można przeprowadzić z każdego miejsca na świecie. Środki prewencji są ograniczone 1. Zwiększa się także informatyzacja pola walki w najbliższych latach największe wzrosty zanotuje optoelektronika, wykorzystywana zarówno przez wojska powietrzne, jak i lądowe, co związane jest ze zwiększającym się zapotrzebowaniem na systemy obserwacyjne, kierujące oraz sensoryczne na krótkich odległościach 1. Struktura rynku amunicji również przesuwa się globalnie z segmentu low-tech w stronę zaawansowanych produktów inteligentnej amunicji i rakiet 1. 5 Wzrost zastosowania technologii w armii Rozwój nowych technologii wojskowych Narastająca asymetryczność konfliktów oraz wzrost znaczenia konfliktów partyzanckich i terroryzmu powodują odejście od konfliktów totalnych, na dużą skalę, na rzecz precyzyjnych ataków. Tym samym rosnącego znaczenia nabierają techniki wywiadowcze wymagające zaawansowanych technologicznie rozwiązań Większość armii na świecie dąży do minimalizowania strat w ludziach. W celu zmniejszenia ryzyka poniesienia ofiar, podejmowane są próby przeniesienia ciężaru walk na zdalnie sterowane urządzenia. Ma to zastosowanie na coraz większą skalę np. przy samolotach bezzałogowych 1. Ważne jest aby na polu walki pozostać niezauważonym. Przy stałym rozwoju radarów, możemy zauważyć swoisty wyścig zbrojeń z technologiami zapobiegającym wykryciu przez radary. Dziś znajduje zastosowanie nie tylko w samolotach, ale również pojazdach lądowych i statkach 1. Zmiana sposobu walk wymusza też zmiany w uzbrojeniu, przyczyniając się do stworzenia popytu na nowe urządzenia 1. Źródło: 1) Deloitte, Global Defense Outlook 2) SIPRI Military Expenditures Database 3) Polska Izba Producentów na Rzecz Obronności Kraju Deloitte

50 Jednym z głównych ośrodków na świecie skupiających przemysł obronny są okolice stolicy Izraela Jeden z liderów rozwoju sektora obronnego na świecie - Izrael Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Obronny 5 Lokalizacja Tel Awiwu Ramat ha-sharon Tel Awiw Cholon Komentarz Geneza rozwoju przemysłu zbrojeniowego w Izraelu Przemysł zbrojeniowy w Izraelu czerpie swoje korzenie jeszcze z lat 20 i 30 kiedy Państwo Żydowskie jeszcze nie istniało a małe zakłady wytwarzały broń na potrzeby bojówek walczących o niepodległość. Po II WŚ i uzyskaniu niepodległości fabryki te zostały przejęte przez państwo. W drugiej połowie XX wieku, sektor zaczął się szybko rozwijać 1. Dziś przemysł zbrojeniowy to jedna z ważniejszych gałęzi izraelskiego przemysłu, a wielkość izraelskiego eksportu zbrojeniowego plasuje ten kraj wśród sześciu największych światowych eksporterów broni 2 3. Izraelski przemysł zbrojeniowy liczy ponad 300 podmiotów gospodarczych, od wielkich koncernów o znaczeniu globalnym, poprzez średnie i małe spółki, aż po najmniejsze, wytwarzające i projektujące specjalistyczne elementy uzbrojenia. Przemysł obronny zatrudnia ponad 50 tys. pracowników. Trzy największe koncerny zbrojeniowe Izraela stanowią własność państwa. Są to: Israel Aerospace Industry (IAI, USD 3,5 mld przychodu w 2013 roku), Israeli Military Industries (IMI, USD 1,8 mld przychodu) oraz Rafael Advanced Defence Systems (Rafael). Do największych koncernów prywatnych należy Elbit (USD 2,8 mld przychodu) 1. Kluczowe determinanty rozwoju przemysłu obronnego w Izraelu Tak wysoka pozycja Izraela wynika przede wszystkim z innowacyjności izraelskiego przemysłu zbrojeniowego i wysokiego nasycenia najnowszymi osiągnięciami technologicznymi i informatycznymi. Dla przykładu, IAI to jeden z największych na świecie producentów samolotów bezzałogowych i wytwórca pilotowanych samolotów bojowych i cywilnych, uzbrojenia dla wszystkich rodzajów sił zbrojnych, satelitów obserwacyjnych, awioniki i systemów rozpoznawczych %-80% całej izraelskiej produkcji zbrojeniowej trafia na eksport, dzięki czemu zakłady przemysłu zbrojeniowego otrzymują duży napływ gotówki umożliwiający zwiększone nakłady na prace badawczo-rozwojowe, będące podstawą utrzymywania przez ten sektor swej światowej pozycji 1. Izrael wciąż aktywnie poszukuje nowy rynków zbytu dla produktów zbrojeniowych. Na USD 7,5 mld USD wartości eksportu w 2012 roku, większość (USD 4 mld) przypadła na kraje regionu Azji i Pacyfiku 1. Źródło: 1) Analiza rynkowa ambasady RP w Tel Awiwie 2) Deloitte, Global Defense Outlook 3) SIPRI Military Expenditure Database, 4) Israel Defence, Defense Industry Index 5) Strona internetowa Israel Aerospace Industry Deloitte

51 Co o wyzwaniach stojących przed przemysłem obronnym sądzą eksperci? Wybrane opinie ekspertów i analityków rynku Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Obronny 5 Polska armia wciąż nie dysponuje bezpilotowcami rozpoznawczo uderzeniowymi, zdolnymi do przenoszenia precyzyjnych pocisków. To przyszłościowa broń i powinniśmy ją mieć w arsenale Waldemar Skrzypczak, były Wiceminister Obrony Narodowej ds. Modernizacji Sił Zbrojnych Świat idzie jednak w kierunku stosowania uzbrojonych dronów do precyzyjnych ataków. Takie zdolności wykorzystują już USA i Izrael, kraje wiodące w rozwoju bojowych bezpilotowców. Rok zakończyliśmy lepszym wynikiem niż był zakładany w planie gospodarczo finansowym. Firma nie zwalnia, a przyjmuje pracowników. W skali roku w obu zakładach przyjęto do pracy 70 osób. Zakład się rozwija, zdobywa nowe rynki, wdrażane są nowe inwestycje. Piotr Nowak, Nitroerg "Jeśli mamy wydać sensownie 130 mld zł w ciągu najbliższych kilku lat na urządzenia o najwyższym standardzie, to najlepiej wydajmy je przez polski przemysł zbrojeniowy. Jerzy Buzek, były premier RP Michał Likowski, szef pisma Raport WTO Brak spójnej polityki rządu oraz silna konkurencja wewnętrzna stwarzają duży problem da dalszego rozwoju branży. Polski przemysł zbrojeniowy ma potencjał, ale sygnał musi najpierw pójść z góry. Joanna Radziszewska, Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych W związku z obecnie prowadzoną polityką Rosji coraz więcej polityków deklaruje obowiązek poprzestania zmniejszania wydatków budżetowych na poczet obronności państwa. Ryszard Olszanowski, Prezes Izby Gospodarczej Medycyna Polska Źródło: Wypowiedzi uzyskane przez Deloitte przy panelu ekspertów oraz analiza desk research Deloitte Deloitte

52 Przetwórstwo metali

53 Tys.ton EUR mln Mln ton W ostatnich 6 latach rynek produktów stalowych w Europie malał 6% rocznie, podczas gdy na świecie rósł w tempie ponad 3% r/r 1 Wielkość, dynamika i struktura rynku przetwórstwa metali w skali globalnej Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przetwórstwo Metali Rok Źródło: WSA Zużycie stali, gotowe produkty Chiny UE Reszta świata Komentarz Według danych WSA światowy rynek gotowych produktów stalowych rósł w latach w tempie 3,3%, w Chinach rósł 9% rocznie, a w Europie malał średniorocznie o 6%, przy czym największy wpływ miał na to szokowy spadek w roku Spowolnienie wzrostu konsumpcji w Chinach przewiduje się na rok Przewidywania dalszego szybkiego wzrostu gospodarki (7-8%) największego konsumenta metali, tj. Chin (ok. 40% światowej konsumpcji) oraz wzmożonych inwestycji infrastrukturalnych w tym regionie pozwalają przypuszczać, że globalny rynek przetwórstwa metalowego będzie nadal rosnąć 2. Polska zajmuje 3. miejsce w Europie w rankingu Business Monitor International pod względem potencjału rozwojowego branży przetwórstwa metali. Jest jednocześnie piątym największym konsumentem i szóstym największym producentem stalli, równocześnie stale odnotowując niedobór produkcji własnej nad zapotrzebowaniem 3. Najszybciej rosnącym podsektorem w UE27 w latach była produkcja maszyn i sprzętu (CAGR 14%). Rok Źródło: BMI Produkcja i zużycie stali w Polsce 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% -25% -30% Nadwyżka zapotrzebowania na stal Produkcja stali surowej Zmiana produkcji rok do roku (prawa oś) Przychody podsektorów w UE 27 Źródło: 1) Rok do roku 2) World Steel Association, Steel Statistical Yearbook ) (portal Ministerstwa Gospodarki) za Business Monitor International, analiza Deloitte Deloitte 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 Źródło: Eurostat, estymacja Deloitte Wytwarzanie maszyn i sprzętu Wytwarzanie przedmiotów z metali z wyłączeniem maszyn i sprzętu Wytwarzanie metali podstawowych

54 Zapotrzebowanie ze strony sektora motoryzacyjnego powoli przenosić się będzie na metale inne niż stal Przegląd głównych trendów w sektorze przetwórstwa metali w krajach rozwiniętych Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przetwórstwo Metali % 80% 60% 40% 20% 0% Rok Trendy Zmiany w strukturze zapotrzebowania Udział metali w produkcji samochodów Inne Magnez Aluminium Polimery/kompozyty Stal wzmacniana Stal Źródło: US Department of Energy, Vehicle Technologies Program, 2010 Źródło: EIU Survey Przewidywania producentów co do największego wzrostu importu % 41% 40% Stany Zjednoczone 40% 35% 30% Chiny 30% Indie 25% 20% Brazylia 20% 13% 15% 12% Niemcy 9% 10% Wielka Brytania 5% 0% Japonia Komentarz Zmiany w strukturze zapotrzebowania na metale ze strony przemysłu motoryzacyjnego Przemysł motoryzacyjny jest jednym z największych odbiorców produktów metalowych. Na przykład, w UE 16% zapotrzebowania na produkcję stali generowane jest przez motoryzację. Według ekspertów zapotrzebowanie branży motoryzacyjnej będzie przenosić się na nowe surowce i stopy, jak np. magnez czy stal wzmacniana 1. Większość polskiej produkcji dla przemysłu motoryzacyjnego jest eksportowana, stąd też osłabienie zagranicznych rynków wpływa na spadek popytu na produkty tej branży, co w efekcie negatywnie oddziałuje na spółki przetwórstwa metalowego działające w Polsce. Stabilne zapotrzebowanie na stal ze strony branży budowlanej W ogólnym zapotrzebowaniu na metale swój udział zwiększa także m.in. molibden, kobalt czy minerały ziem rzadkich, co pokazuje rosnący potencjał dla wykorzystania nowych materiałów. Eksperci nie przewidują jednak by któryś z tradycyjnie używanych metali, jak stal, miał znacząco stracić na popularności w najbliższych latach, gdyż największy podsektor - budownictwo, utrzymuje stabilną strukturę zapotrzebowania 4. Spodziewają się za to widocznych przesunięć popytu między sektorami, np. w horyzoncie dwudziestoletnim, przy prawdopodobnym silnym wzroście popytu na samochody w Chinach i Indiach. Przykład 2 W lipcu 2011 USA wprowadziły nowe regulacje nakazujące koncernom samochodowym ograniczenie zużycia paliwa. Głównym sposobem na osiągnięcie tego celu jest zastosowanie lżejszych materiałów. Eksperci prognozują, że będzie to oznaczało znaczny wzrost produkcji materiału zwanego AHSS (advanced highstrength steel). Źródło: 1) Eurofer, Economic and Steel Market Outlook ) US Department of Energy,Vehicle Technologies Program, ) EIU Survey 4) Institute for Steel Development and Growth of India, Global Steel Report India Conference 5) Odsetek eksporterów, którzy wskazali dany kraj jako jeden z tych, które w najbliższych 2 latach najbardziej zwiększą import z ich branży Deloitte

55 Ołów i cynk Kraje rozwinięte odczuwają także skutki zmniejszenia rentowności wydobycia, nadprodukcji i wejścia na rynek nowych konkurentów Przegląd głównych trendów w sektorze przetwórstwa metali w krajach rozwiniętych Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przetwórstwo Metali 5 Trendy Spadek jakości złóż 1 Komentarz 2 Miedź i nikiel 2 Rok Wspólne problemy z przemysłem wydobywczym 1,4% 1,2% 1,0% 0,8% 0,6% 0,4% 0,2% 0,0% Źródło: Raw Materials Group, Sztokholm 80% 78% 76% 74% 72% 70% Jakość światowych złóż metali 1 Miedź Ołów Światowe wykorzystanie możliwości produkcyjnych (stal) 2 68% Paź 2012 Sty 2013 Kwi 2013 Lip 2013 Paź 2013 Sty 2014 Rok Źródło: World Steel Association Nikiel Cynk 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% Zużycie najlepszych złóż prowadzi do zwiększenia głębokości dostępnych surowców oraz obniżenia ich średniej jakości. Zjawisko to podnosi koszty wydobycia, a tym samym ceny sprzedaży surowców używanych przez branże przetwórstwa metali. Efekty te są słabiej widoczne w krajach rozwijających się, gdzie ekstrakcja złóż dopiero nabiera tempa. Wpływ otoczenia regulacyjnego na sektor Międzynarodowe umowy, takiej jak pakiet klimatyczny Unii Europejskiej z 2008 roku, także mogą negatywnie wpływać na branżę, która generuje znaczące ilości zanieczyszczeń. Jednocześnie w niektórych krajach rozwijających się występują silne tendencje protekcjonistyczne. Dla przykładu, Chiny zagrażają konkurencyjności europejskich producentów przez liczne subsydia dla własnych krajowych przetwórców oraz utrzymywanie sztucznie zaniżonego kursu chińskiej waluty, zwiększającego atrakcyjność chińskiego eksportu. BRIC Niskie koszty przyciągają wielu przetwórców metali, a także inne firmy powiązane z branżą metalową do krajów rozwijających się. Pod koniec roku 2013 Mercedes Benz ogłosił, że w ciągu 2 lat zainwestuje w Brazylii USD 456 mln, zaś Jaguar-Land Rover GBP 240 mln. Obie firmy rozpoczną produkcję w roku 2016 i będą wytwarzać łącznie ponad samochodów rocznie. Bliski Wschód 3 Przetwórstwem metali zainteresowały się też kraje Bliskiego Wschodu. Wysokie ceny ropy naftowej tworzą nadwyżkę, która wykorzystuje się do dywersyfikacji produkcji. Sektor przetwórstwa metalowego znajduje zaś wielu odbiorców w okresie silnego rozwoju infrastruktury i budownictwa. W samym Dubaju zauważalny jest już jednak trend nadprodukcji prowadzący do rozbudowy zapasów i konieczności eksportu nadwyżki produktów stalowych. Nadprodukcja i malejąca rentowność 3 W ujęciu globalnym sektor przetwórstwa metali cechuje nadprodukcja - od lat nie wykorzystano więcej niż 80% możliwości produkcyjnych. W Polsce problem ten nie występuje. Źródło: 1) ICMM Trends in the mining and metals industry za Raw Materials Group 2) Jakość złóż mierzona jako proporcja wagowa czystego metalu do wagi świeżo wydobytej rudy 3) World Steel Association Steel Statistical Yearbook Deloitte

56 Kor Jap EU USA W dobie kryzysu, zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się przemysł metalowy otrzymał wsparcie rządowe Przegląd głównych trendów w sektorze przetwórstwa metali Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przetwórstwo Metali 5 3 Trendy Pomoc w czasach kryzysu Komentarz Wiele rozwiniętych gospodarek zwróciło uwagę na ciężką sytuację przemysłu metalowego w czasach kryzysu i uruchomiło programy pomocowe, których większość zaczęła wchodzić w życie w roku Najczęściej ingerencja państwa polegała na przeznaczeniu dodatkowych środków finansowych na rozbudowę infrastruktury (w tym mostów, kolei, elektrowni). Jednak zarówno w krajach rozwijających się, jak i w gospodarkach rozwiniętych, wsparcie nierzadko przyjmowało formę bezpośrednich subsydiów czy renacjonalizacji. Stany Zjednoczone dofinansowały tzw. gigantów z Detroit, tj. spółki, które odpowiadają za znaczną część popytu na wyroby sektora metalurgicznego. B Brazylia starała się pobudzić popyt poprzez nowe inwestycje infrastrukturalne. Wprowadzono też plan budowy miliona nowych domów (program Mój dom, moje życie ) oraz pobudzono przemysł stoczniowy. Kraje UE przeznaczyły znaczne sumy by zwiększyć popyt na konstrukcje metalowe (Francja USD 13 mld, Niemcy USD 18 mld). Powstał wspólny plan ratunkowy na sumę USD 260 mld. Wiele krajów UE podjęło działania protekcjonistyczne w stosunku do głównych europejskich przedsiębiorstw branży. R Rosja 1 podniosła cła by ograniczać import i zapewniała gwarancje kredytowe (np. Metalinwest RUB 29 mld). Łącznie RUB 380 mld w rok trzymały przemysł samochodowy i wojskowy. Miejsce miała także renacjonalizacja (np. Wnieszekonombank kupił Amurmetal). Japonia zastosowała m.in. zwiększenie dostępności kredytów oraz kilkuletnie bezpośrednie dopłaty dla przemysłu motoryzacyjnego, który odbiera około 90% lokalnej produkcji metali. I Indie zdecydowały się na dopłaty bezpośrednie i dokapitalizowanie zwłaszcza należących do państwa spółek segmentu budownictwa i infrastruktury. Korea Południowa skupiła się głównie na rozbudowie i modernizacji infrastruktury, jak drogi, szkoły, szpitale. Postawiono również na wsparcie eksportu. C Chiny wprowadziły 10 planów stymulacji gospodarki, z czego aż 4 związane były z przemysłem metalowym lub jego głównymi odbiorcami. Zauważalna była również konsolidacja lokalnego rynku przetwórstwa metali. Źródło: 1) Ośrodek Studiów Wschodnich, Rosja w kryzysie: rok pierwszy 2) Deloitte, A regional perspective Global metals outlook 3) Bloomberg, analiza desk research Deloitte Deloitte

57 Sektor stoi przed wieloma wyzwaniami Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przetwórstwo Metali 5 Przegląd głównych trendów w sektorze przetwórstwa metali w krajach rozwiniętych Trendy 4 Druk 3D z użyciem metali 5 Źródło: Desk research Technologie Hutnictwo a regulacje Przykład Pod koniec 2012 roku, gdy ArcelorMittal rozważał zamknięcie hut we Florange, francuski rząd bronił pracowników sugerując możliwość nacjonalizacji oddziałów firmy, co skutecznie przestraszyło największego producenta stali na świecie. W maju 2013 roku podobna sytuacja miała miejsce gdy firma chciała zamknąć huty w belgijskim Liege. Komentarz Pewnym zagrożeniem może być rozwijająca się technologia druku 3D, o której głośno już mówią producenci tego rodzaju drukarek, a która mogłaby w dłuższym okresie obniżyć popyt na wyroby sektora, jeśli jego najwięksi odbiorcy zdecydowaliby się ja zastosować. DRI W produkcji stali rośnie użycie Direct Reduced Iron (bezpośrednio zredukowanego żelaza) zamiast wytapiania w piecach i koksowniach. Spowodowane jest to możliwością użycia gazu ziemnego, którego ceny są znacznie bardziej stabilne niż w przeszłości. Stal wciąż dominuje Stal wciąż posiada jednak niewątpliwe przewagi nad innymi metalami, tj. niską cenę i uniwersalne właściwości, co powoduje jej szerokie zastosowanie. Co więcej, ogromna część stali poddaje się recyklingowi. Dla przykładu, ok. 85 % wszystkich samochodów podlega temu procesowi, a odzyskuje się prawie 100% stali wykorzystanej do ich produkcji. Pakiet klimatyczny Unii Europejskiej Pakiet klimatyczny Unii Europejskiej może wywrzeć negatywne skutki na hutach, które w znacznej części stosują zanieczyszczające środowisko technologie. Według niektórych prognoz polskie huty będą zmuszone kupować aż 30% swoich praw emisyjnych do 2020 roku i 50 % do 2030 roku. Przykładem jest Huta Częstochowa, której stalownia została zamknięta z powodu narzuconych norm, ponieważ taniej było sprowadzać półprodukty z Ukrainy. W maju br. kraje Grupy Wyszehradzkiej wraz z Bułgarią i Rumunią zażądały od Komisji Europejskiej precyzyjnych analiz kosztów, jakie niesie ze sobą spełnienie wymagań pakietu przez członków. Pozorna niezależność Kraje producenci z jednej strony potrafią pomóc przedstawicielom sektora w ciężkiej sytuacji, z drugiej potrafią zagrozić uczestnikom rynku Deloitte

58 Jednym z przykładów innowacyjnego przemysłu metalurgicznego jest firma Nippon Steel & Sumitomo Metal Corporation Lider rozwoju sektora metalurgicznego Nippon Steel, Tokio, Japonia Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przetwórstwo Metali 5 Lokalizacja siedziby firmy Tokio Komentarz Geneza rozwoju innowacyjnego przemysłu metalurgicznego w Japonii Do szybkiego rozwoju przemysłu ciężkiego w Japonii doprowadziły reformy epoki Meiji oraz wybuch I Wojny Światowej. Japonia charakteryzuje się obecnie jednym z najwyższych na świecie wskaźników zużycia stali na osobę. Większość tej produkcji zużywana jest przez przemysł motoryzacyjny. Kluczowe determinanty rozwoju Nippon Steel 1 Firma stawia przede wszystkim na innowacyjność, co wiążę się z osiąganiem wyższej efektywności w poszczególnych dziedzinach. Zastosowanie technologii odzyskiwania energii (zarówno z resztek po procesach produkcji z metali, jak i np. poprzez projekt uzyskiwania etanolu z resztek jedzenia). Podnoszenie efektywności poprzez: Minimalizację zużycia energii w poszczególnych procesach, Automatyzację, Rozdzielenie niektórych procesów, tak by można było wyłączyć ich niepotrzebne części w danej chwili, Rozwijanie nowych technologii (np. stworzenie wspólnie z Mitsubishi Heavy Industries wysoce rozciągliwej stali). Ważną determinantą rozwoju są także ciągłą próby wprowadzania nowych produktów. Z powodu lokalnego zapotrzebowania i jednocześnie światowych tendencji Japonia wprowadziła ogólnokrajowy program Course 50 (CO2 Ultimate Reduction in Steelmaking process by Innovative Technology for Cool Earth 50), mający na celu 1 : Zwiększenie jakości wydobywanych surowców, Zmniejszenie emisji szkodliwych substancji, Odzyskiwanie i wykorzystanie odpadów z poszczególnych procesów. Źródło: 1) Nippon Steel, Sustainability Report, ) Strona internetowa Japońskiego Związku Żelaza i Stali Deloitte

59 Co o wyzwaniach stojących przed przemysłem przetwórstwa metali sądzą eksperci? Wybrane opinie ekspertów i analityków rynku Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przetwórstwo Metali 5 Przy obecnie ustalonych celach klimatycznych nawet najlepsze huty będą musiały kupować 30 proc. praw do emisji do roku 2020, a połowę do roku Te cele redukcyjne są niewykonalne przy obecnym poziomie dostępnych technologii. Wypełnienie celów wyznaczonych na rok 2030 zabije przemysł stalowy w Europie. Surojit Ghosh, ArcelorMittal Polska W naszej opinii producenci samochodów zostaną mocną przyciśnięci przez wyzwania stawiane przez nowe regulacje i wymagania związane z bezpieczeństwem i będą coraz bardziej zwracać się do ulepszanej stali. Cees ten Broek, WorldAutoSteel Największymi wyzwaniem będzie nabycie wystarczających zasobów surowców i uzyskanie konkurencyjnych cen, biorąc pod uwagę, że surowce odpowiadają za ponad 50% przychodów ze sprzedaży. Sytuację pogarsza fakt, że niektóre kraje hamują swobodny przepływ eksportu złomu, co jest powodem zakłóceń na rynku. Jako amerykańska firma staramy się dążyć do efektywności operacyjnej i procesowej, aby obniżyć koszty i poprawić rentowność. Jack Schultz, CEO Jersey Shore Steel Polska może być ziemią obiecaną dla przedsiębiorców europejskich w nowym programie reindustrializacji gospodarki. Po pierwsze dzięki niskim kosztom pracy. Godzina pracy wraz ze wszystkimi kosztami to u nas koszt 10 euro. Tymczasem we Francji to 38 euro. Po drugie naszą siłą jest kapitał ludzki, czyli wykwalifikowani pracownicy. Jednak politycy mają jeszcze dużo do zrobienia, choćby w kwestii promocji kraju. Arkadiusz Krężel, Impexmetal Źródło: Wypowiedzi uzyskane przez Deloitte przy panelu ekspertów oraz analiza desk research Deloitte Deloitte

60 Sektor ochrony zdrowia

61 Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w krajach OECD pod względem wydatków na ochronę zdrowia Wielkość, dynamika i struktura rynku ochrony zdrowia w skali globalnej Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Ochrona Zdrowia Wydatki na ochronę zdrowia per capita (w USD) Komentarz Jednym ze wskaźników najlepiej pokazujących poziom finansowania służby zdrowia w danym kraju jest udział wydatków na zdrowie w produkcie krajowym brutto (PKB). W 2011 r. wydatki na ochronę zdrowia stanowiły w Polsce zaledwie 6,9% PKB. Wśród krajów OECD jest to jeden z najniższych współczynników. Do czołówki krajów OECD pod względem wydatków na zdrowie należą m.in. USA (17,7% PKB), Holandia (11,9% PKB), Francja (11,6% PKB), Niemcy (11,3% PKB) Polska plasuje się pod względem wydatków na zdrowie również poniżej wielu państw z Europy Środkowo-Wschodniej, w tym m.in. Węgier i Słowacji (7,9%) oraz Czech (7,5% PKB). Źródło: OECD Również w zakresie wydatków na ochronę zdrowia per capita Polska plasowała się w 2011 r. poniżej średniej OECD (USD 3339), z kwotą USD % Udział wydatków na ochronę zdrowia jako % PKB w wybranych krajach 15% 10% 18% 5% 12% 12% 11% 11% 11% 11% 11% 11% 10% 10% 10% 10% 9% 9% 9% 9% 9% 9% 9% 9% 9% 9% 9% 8% 8% 8% 7% 6% 6% 5% 0% Źródło: OECD Źródło: 1) OECD Deloitte

62 Starzenie się społeczeństwa oraz wydłużenie średniej długości życia zwiększają popyt na usługi sektora ochrony zdrowia Przegląd głównych globalnych trendów w sektorze ochrony zdrowia Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Ochrona Zdrowia % 20% Trendy Starzenie się społeczeństwa oraz wydłużenie średniej długości życia Afryka 5% 9% 17% Ameryki Azja Pd.- wsch. 9% % Europa 29% 0% Kraje rozwijające się Kraje rozwinięte (prognoza) Źródło: ONZ Źródło: WHO Odsetek osób w wieku lat 60 i więcej (1950 r. vs 2000 r. vs 2050 r. - prognoza) 1 Średnia oczekiwana długość życia w latach per region (2012 r. vs r. vs r.) 2 Bliski Wschód Wzrost odsetka osób starszych Komentarz Kraje rozwinięte, w tym w szczególności Europa to obecnie obszary z największym odsetkiem osób starszych. W opinii wielu demografów sytuacja ta utrzyma się przez przynajmniej najbliższe 50 lat. Szacuje się, że w 2050 r. około 29% populacji krajów rozwiniętych będą stanowiły osoby w wieku lat 60 i więcej. Dla porównania odsetek ten w krajach rozwijających się wyniesie 17% (w samej Afryce zaledwie 11%). Starzejące się społeczeństwo stanowi zwiększające się obciążenie dla sektora ochrony zdrowia. Obecnie tempo wzrostu populacji osób starszych jest większe niż tempo wzrostu populacji ogółem. Szacuje się, że różnica ta będzie się nadal powiększała. Wydłużenie średniej długości życia W krajach rozwiniętych trend do prowadzenia zdrowego trybu życia oraz wzrastająca jakość opieki medycznej powodują, że średnia długość życia się wydłuża. Zwiększa to popyt na usługi sektora ochrony zdrowia. W krajach rozwiniętych gospodarczo średnia oczekiwana długość życia jest znacząco wyższa niż w krajach rozwijających się. Średnia oczekiwana długość życia w krajach OECD w 2011 r. przekroczyła 80 lat, co stanowi wzrost o 10 lat w stosunku do 1970 r. Najdłuższego życia w krajach OECD mogą się spodziewać osoby urodzone w Szwajcarii, Japonii i Włoszech. Średnia oczekiwana długość życia kobiet jest wyższa niż w przypadku mężczyzn (dla krajów OECD różnica ta wynosi 5,5 roku). Osoby o najwyższym poziomie wykształcenia mogą się spodziewać życia o 6 lat dłuższego niż osoby najsłabiej wykształcone. Wzrost liczby osób cierpiących na choroby przewlekłe Jednym ze skutków starzenia się społeczeństw krajów wysoko rozwiniętych jest rosnąca liczba osób cierpiących na choroby przewlekłe (tj. schorzenia charakteryzujące się długim czasem trwania i wolnym postępem zmian chorobowych, np. cukrzyca i demencja). Prawie 7% osób w wieku lat, czyli ponad 85 mln ludzi, chorowało na cukrzycę w krajach OECD w 2011 r. Trend ten będzie kształtować popyt na usługi opieki medycznej Źródło: 1) ONZ 2) WHO Global Health Observatory Data Repository 3) OECD 4) Deloitte, Global Healthcare:Trends

63 Niedobór wykwalifikowanych pracowników medycznych negatywnie wpływa na jakość usług świadczonych w sektorze ochrony zdrowia Przegląd głównych globalnych trendów w sektorze ochrony zdrowia Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Ochrona Zdrowia 5 2 Polska Rumunia Słowenia W.Brytania Luksemburg Łotwa Holandia Belgia Cypr Estonia Francja Finlandia Dania Czechy Bułgaria Litwa Niemcy Szwecja Portugalia Austria Grecja Źródło: OECD Trendy Zmniejszenie podaży wykwalifikowanych pracowników sektora ochrony zdrowia Liczba praktykujących lekarzy na 1000 mieszkańców w wybranych krajach UE (2010 r. vs 2000 r.) 2 2,2 2,4 2,4 2,7 2,8 2,9 2,9 2,9 3,0 3,2 3,3 3,3 3,5 3,6 3,7 3,7 3,7 3,8 3,8 4,8 6, r r. Komentarz Niedobór wykwalifikowanych pracowników sektora ochrony zdrowia Większość krajów rozwiniętych boryka się z problemem niedoboru wykwalifikowanego personelu medycznego. Niedobór pracowników sektora ochrony zdrowia negatywnie oddziałuje na jakość świadczonych usług. Przykładowo w Wielkiej Brytanii w 2012 r. niedobór pielęgniarek / pielęgniarzy oszacowano na poziomie etatów 1. Wskaźnikiem określającym podaż wykwalifikowanych pracowników sektora ochrony zdrowia jest m.in. liczba lekarzy na 1000 mieszkańców. Spośród krajów UE, w 2010 r. wskaźnik ten był najwyższy w Grecji (6,1), Austrii (4,8) oraz Portugalii i Szwecji (3,8). Najniższy zaś w Polsce (2,2), Rumunii i Słowenii (2,4) oraz Wielkiej Brytanii (2,7). Średnia dla UE wyniosła 3,4. W latach liczba lekarzy na mieszkańca wzrosła we wszystkich krajach UE za wyjątkiem Francji, Estonii i Polski. Średnia dla krajów UE wzrosła w tym okresie z 2,9 do 3,4 lekarzy na 1000 mieszkańców 2. Niedobór wykwalifikowanego personelu medycznego szczególnie zauważalny jest na obszarach wiejskich oraz słabiej zindustrializowanych. Narzędziem służącym zmniejszaniu przez kraje rozwinięte niedoboru wykwalifikowanych pracowników medycznych jest zarówno zwiększenie podaży absolwentów szkół medycznych, jak i import specjalistów z innych krajów (najczęściej krajów o niższych wynagrodzeniach). Przykładowo w Wielkiej Brytanii udało się zwiększyć liczbę absolwentów uczelni medycznych z w 2003 do w Stany Zjednoczone prowadzą natomiast szeroki program rekrutacji pracowników służby zdrowia, w tym pielęgniarek i pielęgniarzy w krajach rozwijających się o akceptowalnych kwalifikacjach zawodowych (m.in. Filipiny, Indie, Kanada, Korea Południowa 3. W stanie Kalifornia ponad 25% wszystkich praktykujących pielęgniarek stanowią imigranci. Podobne trendy obserwowane są również w krajach Europy Zachodniej, np. rynek niemiecki zasilany jest corocznie przez pracowników służy zdrowia z Europy Wschodniej, Grecji, Hiszpanii, a ostatnio również Chin 4. Źródło: 1) Nursinguniforms.net 2) OECD 3) WHO 4) University of Michigan 63

64 Rosnąca specjalizacja dotyczy zarówno lekarzy, jak i placówek ochrony zdrowia Przegląd głównych globalnych trendów w sektorze ochrony zdrowia Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Ochrona Zdrowia 5 3 Trendy Wzrost specjalizacji w sektorze ochrony zdrowia Wzrost udziału lekarzy specjalistów Komentarz Rozwój i kompleksowość badań i technologii medycznych powodują, że następuje ewolucja w kierunku wysoko wyspecjalizowanej służby zdrowia. Dla większości rozwiniętych krajów UE charakterystyczny jest trend zwiększania udziału lekarzy specjalistów. Wg. danych OECD w 2012 r. w większości krajów europejskich liczba specjalistów przeważała nad liczbą lekarzy ogólnych (wyjątek stanowią m.in. Irlandia, Malta, Portugalia i Norwegia 1. Wg niektórych ekspertów, nadmierne zwiększenie liczby lekarzy specjalistów może doprowadzić do zaburzenia efektywności rynku ochrony zdrowia. Tym samym zapewnienie równowagi pomiędzy udziałem lekarzy specjalistów, a lekarzy ogólnych może stać się w przyszłości jednym z głównych wyzwań stojących przed efektywnością systemów opieki zdrowotnej 2. Wzrost udziału specjalistycznych placówek ochrony zdrowia Trend związany z rosnącą specjalizacją obserwowany jest również w zakresie organizacji służby zdrowia. W wielu krajach rozwiniętych zauważalny jest m.in. wzrost udziału placówek (szpitali, oddziałów szpitalnych, klinik) wyspecjalizowanych w określonych świadczeniach zdrowotnych 3 4. Odsetek specjalistów na 100 lekarzy w krajach UE (2010 r. lub najbliższy) Źródło: OECD Nie zdefiniowani Lekarze ogólni Specjaliści Źródło: 1) OECD 2) JAMA - The Journal of the American Medical Association 3) WHO 4) Eurostat 64

65 Zauważalny jest wzrost mobilności w sektorze ochrony zdrowia zarówno pacjentów, jak i pracowników branży usług medycznych Przegląd głównych globalnych trendów w sektorze ochrony zdrowia Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Ochrona Zdrowia 5 4 Trendy Wzrost mobilności w sektorze ochrony zdrowia Statystyki turystyki medycznej w Polsce (wg udziału przyjeżdzających pacjentów z poszczególnych krajów) 4 6% 7% Niemcy 5% 7% Źródło: Tourmedica.pl 12% 26% 37% Wielka Brytania Szwecja Rosja Włochy Norwegia Pozostałe Rozwój turystyki zdrowotnej Komentarz Tradycyjny model, w którym rynek ochrony zdrowia miał charakter lokalny (pacjenci szukali pomocy w lokalnych ośrodkach ochrony zdrowia, a pracownicy służby medycznej pracowali w lokalnych ośrodkach) ulegał na przestrzeni ostatnich lat zmianie w kierunku modelu mobilnego. Coraz popularniejsza staje się tzw. turystyka medyczna, kiedy pacjenci podejmują leczenie poza miejscem zamieszkania, w tym coraz częściej również poza granicami własnego kraju. Motywacją do podejmowania turystyki medycznej mogą być np.: względy kosztowe (np. mieszkańcy Europy Zachodniej podejmują leczenie w takich krajach jak Czechy, Węgry, Polska, Indie), względy jakościowe (np. zamożni mieszkańcy Rosji czy krajów arabskich podejmują leczenie w szpitalach i klinikach niemieckich czy szwajcarskich), ograniczenia w podaży na rynku lokalnym (np. wydłużone listy oczekujących powodują, że mieszkańcy takich krajów jak np. Irlandia czy Polska podejmują leczenie w krajach sąsiednich )1. Zjawisku turystyki medycznej sprzyjają również m.in. zmniejszające się bariery w podróżach zagranicznych, rozwój technologii komunikacyjnych (w tym Internetu), trendy w zakresie zwiększenia wzajemnej uznawalności ubezpieczeń zdrowotnych 2. Głównym celem turystów medycznych są atrakcyjne miasta z dobrze rozwiniętą infrastrukturą transportową (lotniska) i hotelową. Szacunki ekspertów wskazują, że wartość światowego rynku turystyki medycznej wynosi, w zależności od źródła, USD mld. W ciągu ostatnich lat rynek ten rósł w tempie dwucyfrowym 3 4. Rosnąca mobilność pracowników Wzrost mobilności charakterystyczny jest nie tylko dla pacjentów ale również dla pracowników medycznych. Trend ten szerzej opisany został w sekcji nr 2 - Zmniejszenie podaży wykwalifikowanych pracowników sektora ochrony zdrowia. Źródło: 1) HSE.ie - Ireland's Health Services 2) Roland Berger Strategy Consultants Trends in European Healthcare 3) Deloitte Center for Health Solutions (2008), Medical Tourism - Consumers in Search of Value 4) Strona internetowa Tourmedica.pl 65

66 Około 7 mln osób rocznie przekracza granice swojego państwa w celach turystyki zdrowotnej Przegląd głównych globalnych trendów w sektorze ochrony zdrowia Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Ochrona Zdrowia 5 Mapa wybranych, popularnych destynacji turystyki medycznej USD mld szacowana wartość globalnego rynku turystyki medycznej Około 7 mln osób rocznie korzysta z turystyki medycznej Meksyk Chirurgia plastyczna, stomatologia Głównie pacjenci z USA Brazylia Chirurgia plastyczna Głównie pacjenci z USA Czechy Chirurgia plastyczna, leczenie niepłodności Głównie pacjenci z UE i USA RPA Chirurgia plastyczna, rehabilitacja, stomatologia Głównie pacjenci z Wielkiej Brytanii, USA, Japonii Węgry Rehabilitacja, zabiegi stomatologiczne, chirurgia plastyczna, chirurgia oka Głównie pacjenci z UE Polska Zabiegi stomatologiczne, chirurgia plastyczna, ortopedia, chirurgia oka, medycyna estetyczna Głównie pacjenci z UE Indie Medycyna alternatywna, przeszczep szpiku kostnego, bypass serca, chirurgia oka Tempo wzrostu rynku nawet > 30% rocznie Głównie pacjenci z Wielkiej Brytanii i USA Singapur Leczenie nowotworów (chirurgia) Jedno z państw o najwyższej jakości systemu opieki zdrowotnej na świecie (1 miejsce w Azji i 6 miejsce na świecie wg rankingu WHO) Tajlandia Chirurgia plastyczna, rehabilitacja, stomatologia, dermatologia, Głównie pacjenci z innych krajów azjatyckich, UE, USA Tempo wzrostu rynku > 15% rocznie Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport Deloitte Center for Health Solutions (2008), Medical Tourism - Consumers in Search of Value, Tourmedica.pl, Medicaltourism.cz, Budapestinfo.org, Thailandmedtourism.com, BBC.com, Medretreat.com, WHO 66

67 W ochronie zdrowia zwiększa się udział sektora prywatnego, a większego znaczenia nabierają usługi spersonalizowane Przegląd głównych globalnych trendów w sektorze ochrony zdrowia Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Ochrona Zdrowia % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 67 0% 46% Trendy Prywatyzacja sektora ochrony zdrowia Struktura właścicielska szpitali w wybranych krajach europejskich 1 23% 20% 31% 72% 28% 16% 64% 13% 15% 35% 52% 85% Austria Belgia Francja Niemcy Szwajcaria Źródło: Roland Berger Publiczne Not-for-profit Prywatne Źródło: 1) Roland Berger, jw. 2) Strona internetowa Healthcare Europa 3) Strona internetowa University College London 4) Strona internetowa Reconteur.net Wzrost udziału sektora prywatnego Komentarz W minionych dekadach dostawcami usług na rynku ochrony zdrowia były przede wszystkim instytucje publiczne, również w krajach gdzie udział sektora publicznego w gospodarce był historycznie ograniczony (np. w Wielkiej Brytanii). Spowolnienie gospodarcze, jakie w ostatnich latach dotknęło wiele krajów wysokorozwiniętych, spowodowało wzrost deficytów publicznych i presję na ograniczenie wydatków publicznych. Dotyczy to również wydatków na służbę zdrowia. Konsekwencją jest trend w kierunku prywatyzacji rynku usług medycznych. Pomimo, iż w krajach europejskich większość szpitali nadal finansowana jest ze środków publicznych lub działają one jako instytucje non-profit, liczba prywatnych placówek zdrowotnych stopniowo wzrasta. W krajach wysokorozwiniętych wzrost udziału podmiotów prywatnych obserwowany jest w pierwszej kolejności w segmentach usług niższego ryzyka np. rynku świadczeń ambulatoryjnych, farmacji, rehabilitacji, diagnostyki. Jak pokazują przykłady m.in. z Francji, prywatyzacja sektora ochrony zdrowia przyczyniła się również do poprawy jego ogólnej efektywności ekonomicznej. Prywatyzacja oraz procesy konsolidacyjne spowodowały, że prywatne szpitale przeprowadziły szerokie programy optymalizacji kosztów, zwiększenia efektywności operacyjnej, jak również podjęły działania promocyjne 1. Outsourcing wybranych świadczeń medycznych W odpowiedzi na rosnącą presję kosztową, wiele szpitali w krajach Europy Zachodniej outsourcowało część swoich niekluczowych obszarów działalności, w tym m.in. catering, usługi laboratoryjne, sterylizacja narzędzi. W ostatnich latach outsourcing zaczął obejmować również część działalności uznawanej dotąd za kluczową dla funkcjonowania szpitali (np. w Wielkiej Brytanii, w związku z wydłużającymi się listami oczekujących na świadczenia gwarantowane przez publiczną służbę zdrowia, corocznie powierza się wykonanie kilkuset tysięcy operacji szpitalom prywatnym ) Personalizacja usług medycznych Wzrost zapotrzebowania na prywatną opiekę medyczną jest również efektem szerszego makrotrendu, jakim jest rosnący popyt na spersonalizowane usługi medyczne. Dotyczy to m.in. opieki położniczej nad kobietami, noworodkami i niemowlętami. W wielu krajach, nie tylko wysokorozwiniętych, pacjenci w poszukiwaniu usług wysokiej jakości coraz częściej decydują się na spersonalizowaną, odpłatną opiekę medyczną

68 Szacuje się, że światowy rynek medycyny na odległość do 2018 r. rosnąć będzie w tempie ponad 18% rocznie Przegląd głównych globalnych trendów w sektorze ochrony zdrowia Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Ochrona Zdrowia 5 6 Trendy Medycyna przyszłości Turcja Meksyk Chile Słowacja Polska Średnia dla OECD Źródło: OECD Penetracja usług dostępu do szerokopasmowego Internetu w państwach OECD (2013 r.) Dania Holandia Szwajcaria 10,7% 11,9% 12,8% 15,2% 15,4% 26,7% 39,7% 40,0% Miejsce w rankingu krajów OECD 43,8% n/d Telemedycyna ( medycyna na odległość ) Komentarz Telemedycyna czyli medycyna na odległość to dynamicznie rozwijająca się nowa forma świadczenia usług medycznych i opieki zdrowotnej poprzez zdalny kontakt w czasie rzeczywistym pomiędzy pacjentem a pracownikiem medycznym. Telemedycyna opiera się na wykorzystaniu nowych możliwości technologicznych w zakresie telekomunikacji i przesyłu danych (Internet szerokopasmowy, technologie mobilne, WI-FI, chmura danych ). Technologie te umożliwiają m.in. monitorowanie oraz interaktywną wymianę informacji i danych dotyczących stanu zdrowia pacjenta. Telemedycyna umożliwia również zastosowanie diagnostycznych urządzeń peryferyjnych bez konieczności bezpośredniej wizyty w poradni lub szpitalu. Telemedycyna przyczyna się do obniżenia kosztów świadczenia usług opieki zdrowotnej, poprzez m.in. mniejsze zaangażowanie personelu medycznego, ograniczenie wykorzystania tradycyjnych nośników (papier, poczta, tradycyjne sposoby archiwizacji danych). Rozwój telemedycyny w różnych krajach przebiega w różnym tempie, na co wpływ mają m.in. wewnętrzne regulacje prawne poszczególnych krajów. Jednym z liderów rozwoju telemedycyny są Stany Zjednoczone. Wg prognoz analityków IHS rynek telemedycyny w USA w latach rozwijać się będzie w tempie 56% rocznie, a jego wartość w 2018 r osiągnie USD 1,9 mld. Światowy rynek telemedycyny będzie rozwijał się w analogicznym okresie w tempie 18,5% (wg. szacunków RNCOS Business Consultancy Services). Nanotechnologia Nanotechnologia to zestaw technik i metod tworzenia różnorodnych struktur w skali nano, tj. na poziomie wielkości pojedynczych atomów. Uważa się, że ochrona zdrowia jest jedną z dziedzin życia, gdzie nanotechnologia może odnieść potencjalnie największy sukces. Obecnie w krajach wysokorozwiniętych nanotechnologia wykorzystywana jest coraz częściej m.in. w farmakologii, przy aplikacji preparatów leczniczych w wysokich stężeniach. Zastosowanie nanotechnologii minimalizuje ryzyko wystąpienia skutków ubocznych (poprzez wprowadzenie leku bezpośrednio do organu wymagającego terapii). Liderami w zastosowaniu nanotechnologii w ochronie zdrowia są Stany Zjednoczone oraz państwa Europy Zachodniej. Wg szacunków Deloitte rynek nanotechnologii wrośnie w USA w 2014 r. o ok. 17% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego Narodowego Instytutu Leków w Warszawie, "Telemedycyna nowe narzędzie medycyny XXI wieku", Forbes, RNCOS Business Consultancy Services, IHS, NT Nowe Technologie, OECD 68

69 W czołówce globalnych rankingów najlepszych systemów opieki zdrowotnej regularnie umieszczany jest Singapur Lider rozwoju sektora ochrony zdrowia Singapur Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Ochrona Zdrowia 5 69 Lokalizacja Singapuru na mapie Regionu Azji i Pacyfiku Singapur Źródło: Strony internetowe:1) ObserwatorFinansowy.pl 2) Bank Światowy 3) RynekZdrowia.pl Komentarz Relacja kosztów do jakości w systemie opieki zdrowotnej Singapuru Singapur to niewielki kraj zlokalizowany w Azji Południowo-Wschodniej, który przez analityków rynku często podawany jest jako model referencyjny sprawnie funkcjonującego systemu opieki zdrowotnej. Singapur w rankingach jakości opieki zdrowotnej często deklasuje państwa skandynawskie, do niedawna uznawane jako modelowe. Koszty funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej w Singapurze w relacji do PKB są przy tym znacząco niższe niż w wielu innych państwach. Wg danych Banku Światowego całkowite wydatki na opiekę zdrowotną w Singapurze (ze źródeł prywatnych i publicznych) stanowiły w 2011 r. zaledwie 4,6% PKB. Dla porównania wskaźnik ten wyniósł w USA 17,9%, w Niemczech 11,1%, w Szwajcarii 10,9%, w Wielkiej Brytanii 9,3%, w Polsce 6,7%. Relacja wydatków do jakości opieki medycznej w Singapurze jest wyjątkowo korzystna. W 2011 r. oczekiwana długość życia w Singapurze wyniosła 82 lata (w Polsce 77 lat, w USA 79 lat), śmiertelność niemowląt w Singapurze wyniosła 2 na każde 1000 żywych urodzeń (w USA 6, w Polsce 4 )1. Kluczowe determinanty efektywności systemu opieki zdrowotnej Singapuru Dla Singapuru charakterystyczny jest najwyższy wśród krajów rozwiniętych udział finansowania służby zdrowia ze środków prywatnych, a najmniejszy ze środków publicznych. Udział finansowania systemu bezpośrednio przez podatników wynosi tam 69% (w USA 54,1%, Szwajcarii 34,6%, w Polsce 28,8%). W Singapurze uznano, że nieograniczony bezpłatny dostęp do usług medycznych prowadzi w efekcie do nieefektywności systemu opieki zdrowotnej i rosnących, niekontrolowanych kosztów. Tym samym pacjenci zawsze zobligowani są do pokrycia części kosztów wizyty u lekarza samodzielnie. System finansowania świadczeń opiera się na indywidualnych kontach, na których pacjenci zobligowani są do odkładania środków przeznaczonych na finansowanie ewentualnych świadczeń medycznych (w zależności od wieku odkładana kwota stanowi 6-9,5% wynagrodzenia). Środki zgromadzone na indywidualnym koncie medycznym są oprocentowane. Możliwe jest finansowane z własnego konta świadczeń medycznych dla najbliższej rodziny małżonka, dzieci, rodziców, dziadków 2 3.

70 Co o wyzwaniach stojących przed sektorem ochrony zdrowia sądzą eksperci? Wybrane opinie ekspertów i analityków rynku Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Ochrona Zdrowia 5 W przypadku Polski problemem znacznie ważniejszym niż niedobór lekarzy jest niedobór personelu pomocniczego, głównie pielęgniarek. Problem ten nasili się wraz ze wzrostem liczby Polaków w wieku 60+. Za kilka lat zapotrzebowanie na pielęgniarki znacząco wzrośnie w związku z potrzebą opieki nad rosnącą liczbą seniorów. Ryszard Olszanowski, Prezes Izby Gospodarczej Medycyna Polska W przypadku telemedycyny, głównym segmentem jest teleopieka, stanowiąca 75-80% rynku. Świadczenia stricte zdrowotne mają zaledwie 20-25% udziału. Teleopieka może być odpowiedzią na wyzwanie jakim jest opieka nad osobami starszymi. Ryszard Olszanowski, Prezes Izby Gospodarczej Medycyna Polska Sytuacja w południowo-zachodniej Polsce jest trudna jeśli chodzi o perspektywy rozwoju dla lekarzy. Z doświadczeń własnych znajomych wiem, że wielu lekarzy po ukończeniu uczelni często decyduje się na emigrację, np. do Niemiec. Dr inż. Jerzy Polaczek Polska służba zdrowia będzie nadal traciła lekarzy, o ile nie uda się stworzyć dla nich mechanizmów prawidłowego rozwoju zawodowego. Młody lekarz w Polsce ma często bardzo ograniczone możliwości rozwoju w dużym centrum medycznym. Dlatego wybiera emigrację. Prof. Jerzy Kisilowski, FSNT-NOT Istnieje potrzeba holistycznego spojrzenia na pacjenta. Na 100 osób zgłaszających się do lekarza, 90 nie wymaga interwencji lekarskiej. Informatyzacja diagnostyki, w tym wykorzystanie telemedycyny w połączeniu ze specjalistycznym oprogramowaniem spowodują, że konieczność zaangażowania lekarzy na tym etapie zostanie zmniejszona. Lekarz otrzyma wstępną informację o stanie zdrowia pacjenta i rekomendacje dot. dalszych działań. Po części rozwiąże to problem niedoboru pracowników służby medycznej. Ryszard Olszanowski, Prezes Izby Gospodarczej Medycyna Polska Dla poprawy innowacyjności polskiego sektora ochrony zdrowia konieczne jest przezwyciężenie pewnej bariery mentalnej, jaka występuje u wielu lekarzy. Barierę tą w szczególności stanowią obawy, że telemedycyna może być dla nich zagrożeniem. W rzeczywistości maszyna nie wyeliminuje zupełnie lekarza, konieczne jest jednak przeniesienie akcentów. To lekarz jest najbardziej cennym, a zarazem kosztownym elementem w systemie opieki zdrowotnej każdego kraju. Ryszard Olszanowski, Prezes Izby Gospodarczej Medycyna Polska Źródło: Wypowiedzi uzyskane przez Deloitte w trakcie panelu ekspertów 70

71 Sytuacja w służbie zdrowia w Metropolii Silesia oraz w całym kraju budzi wiele emocji Wybrane opinie ekspertów i analityków rynku Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Ochrona Zdrowia 5 Śląsk jest silny medycznie, mamy dobrych specjalistów, np. kardiochirurgów. Problemem jest brak jednolitego planu rozwoju ochrony zdrowia w Metropolii Śląskiej. Potrzebna jest też odpowiednia ustawa, żeby dać narzędzie współpracy. Reszta zależy od ludzi, są przecież inicjatywy dobrze funkcjonujące na Śląsku ( ) Krzysztof Zaczek, Prezes Zarządu, Szpital Murcki Sp. z o.o. Jesteśmy po zmianach w edukacji medycznej. W przypadku Uniwersytetu Medycznego nikt jednak nie pomyślał o bazie lokalowej. Szpitale kliniczne są najbardziej zadłużone, nie ma wystarczającej bazy lokalowej ( ) Prof. Małgorzata Kowalska, Śląski Uniwersytet Medyczny Emigracja zarobkowa śląskich pielęgniarek to nie tylko problem sektora ochrony zdrowia. Wyjeżdżają matki, żony to także coraz większy problem społeczny. Dr Mariola Bartusek, Przewodnicząca Okręgowej Rady Pielęgniarek i Położnych w Katowicach Problemem jest małe zainteresowanie młodych ludzi pracą w ochronie zdrowia. Kto z młodych chce pracować w pielęgniarstwie, widząc jakie perspektywy daje ten zawód ( ) Dr Mariola Bartusek, Przewodnicząca Okręgowej Rady Pielęgniarek i Położnych w Katowicach Szpitale są często archaiczne. Zapominamy, że znacznie tańsze jest leczenie ambulatoryjne. Prof. Małgorzata Kowalska, Śląski Uniwersytet Medyczny Jako pacjent odczuwam niedostatek informacji. Nie wiem za co właściwie płacę w ramach obowiązkowej składki, do jakich świadczeń mam prawo ( ) Problemem jest to, że u nas płaci się za leczenie, nie za wyleczenie. Dr Rafał Burdzik, Katedra Budowy Pojazdów Samochodowych, Politechnika Śląska Bardziej efektywne kosztowo jest nie leczenie, a profilaktyka. Prof. Małgorzata Kowalska, Śląski Uniwersytet Medyczny Za najbardziej efektywny system finansowania opieki medycznej uważa się rozwiązania funkcjonujące w Singapurze. W Europie dobrym przykładem może być Holandia, gdzie na kształt systemu ochrony zdrowia silny wpływ wywierają organizacje pacjentów. Holandia jest przykładem wysokiego poziomu kontroli społecznej nad służbą zdrowia. Krzysztof Zaczek, Prezes Zarządu, Szpital Murcki Sp. z o.o. W Polce leży komunikacja na poziomie pacjent służba zdrowia. Z programu e-zdrowie praktycznie nic nie wyszło ( ) Prof. Małgorzata Kowalska, Śląski Uniwersytet Medyczny Źródło: Wypowiedzi uzyskane przez Deloitte w trakcie panelu ekspertów 71

72 Sektor B+R

73 USD mld Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych B+R 5 Strumień wydatków na B+R przesuwa się z Zachodu na Wschód Przegląd głównych globalnych trendów w sektorze B+R Rok Trendy Chiny, jako przyszły lider sektora B+R na świecie Wydatki na B+R (PPP) 1 3 Wzrost znaczenia Chin w wydatkach na B+R Komentarz Wzrost wydatków na badania i rozwój na świecie w latach będzie na poziomie 6,6%. Wartość ta w Chinach wyniesie 22,4%, w Stanach Zjednoczonych 4%, a w Europie zaledwie 0,3% 1. Chłodne ożywienie gospodarcze sugeruje, że w Europie i Stanach Zjednoczonych nie nastąpi znaczny wzrost inwestycji w badania i rozwój przez najbliższych kilka lat. Niemniej jednak regiony te pozostały globalnymi liderami w wyspecjalizowanych badaniach 2. W kolejnych latach wzrost wydatków na strefę B+R nastąpi we wszystkich głównych regionach świata, a najprężniej w Chinach. Współczynnik CAGR w latach wyniesie tam aż 8,5% i pozwoli to na objęcie pozycji lidera pod względem inwestowania w B+R na początku lat 2020-tych. Dla porównania średnioroczny przyrost w Stanach Zjednoczonych w analizowanych latach wyniesie 2,9%, podobnie będzie także w Europie 1 2. Coraz większy udział w globalnym rynku B+R Azji Za sprawą Chin, Japonii, Korei udział Azji w wydatkach B+R systematycznie zwiększa się, a Europy i Stanów Zjednoczonych maleje 1. USA Chiny UE30 100% 80% 60% 40% 20% 0% Rok Struktura procentowa wydatków B+R w regionach świata 1 5% 5% 5% 23,1% 22,4% 21,7% 37,0% 38,3% 39,1% 34,5% 34,0% 33,9% Ameryka Azja Europa Reszta świata Źródło: 2014 Global R&D Funding Forecast Kanada ,1% 30,9 USA ,7% 423,7 Źródło: World Bank Brazylia ,3% 31,9 Wielka Brytania ,8% 42,4 Francja ,2% 50,6 Niemcy ,9% 91,1 Rosja ,5% 38,5 Chiny Japonia 1,7% 220, ,5% 161,8 Korea Płd ,5% Indie 57, ,9% 45,2 Australia PKB (PPP) 3 R&D 4 GERD (PPP) 985 2,3% 22,7 Źródło: 1) Batelle, R&D Mag, 2014 Global R&D Funding Forecast 2) JRC Europe, The 2013 EU Industrial R&D Investment Scoreboard 3) PPP(Purchasing power parity)-parytet siły nabywczej (USD mld) 4) Wydatki na sektor B+R (% PKB) 73

74 USD mld USD mld ICT motorem napędowym branży B+R Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych B+R 5 Przegląd głównych globalnych trendów w sektorze B+R 2 Rok Trendy Branże ICT oraz nauk przyrodniczych odnotują najwyższy wzrost wydatków B+R Wydatki B+R w głównych sektorach ICT Nauki przyrodnicze F USA USA Źródło: 2014 Global R&D Funding Forecast Rok Wydatki B+R w pozostałych sektorach 1 Reszta świata Reszta świata Lotnictwo i obrona Energetyka Chemiczny F USA USA USA Reszta świata Reszta świata Reszta świata Komentarz Najwyższy wzrost wydatków odnotowała branża ICT oraz branża nauk przyrodniczych W latach współczynnik CAGR dla wydatków na świecie dla branży ICT wyniesie 4,6%. Rynek najszybciej rozwija się w Stanach Zjednoczonych, gdzie CAGR przyjmie wartość 5,5%. Tam także generuje się najwyższe wydatki na świecie na rozwój w sektorze ICT(57% w 2014). Firmy Intel oraz Microsoft wydały po ponad USD 10 mld w dziedzinie B+R 1. Głównym obszarem rozwoju w branży ICT będą usługi związane z chmurą obliczeniową. W latach współczynnik CAGR dla wydatków na świecie branży nauk przyrodniczych wyniesie 2,2%. Innowacja odgrywa najważniejszą rolę w sektorze nauk, niż w jakimkolwiek innym. Dominującą rolę w tym sektorze posiadają firmy biofarmaceutyczne, które generują niemal 85% wszystkich wydatków B+R 1. Najszybszy wzrost wydatków przypadnie na branże ICT, branże energetyczną i chemiczną 1 W 2014 najszybszy wzrost przypadnie na branżę ICT, względem ubiegłego roku wyniesie on 5,1%. Jednak niektóre wiodące europejskie firmy technologiczne przewidują nieco wolniejszy wzrost 1. Przewiduje się, że wydatki w branży energetycznej w 2014 r. wzrosną o 4,8% do wartości USD 21,8 mld głównie za sprawą azjatyckich firm paliwowych oraz gazowych 1. W podobnym tempie co branża energetyczna rozwijać się będzie także branża chemiczna, wraz z zaawansowanymi materiałami. Wydatki na wzrosną o 4,7% do wartości USD 45,3 mld w 2014 r 1. Wydatki na B+R w lotnictwie oraz obronie są coraz niższe Wydatki na B+R w przemyśle lotniczym i obronnym z roku na rok maleją. Na przełomie lat współczynnik CAGR wyniesie -1,5% 1. Rynek Unii Europejskiej Firmy Unii Europejskiej zanotowały największy wzrost wydatków B+R w branży motoryzacyjnej (14,4%), oprogramowania i usług komputerowych (14,2%) oraz przemyśle inżynieryjnym (12,3%). Jednak największymi sektorami jest sektor motoryzacyjny (25% udziału w B+R) oraz sektor biotechnologii i farmacji (17%). Źródło: 2014 Global R&D Funding Forecast Źródło: 1) Batelle, R&D Mag, 2014 Global R&D Funding Forecast 74

75 UE odgrywa ważną rolę w Bezpośrednich Inwestycjach Zagranicznych (BIZ) w sektorze B+R Przegląd głównych globalnych trendów w sektorze B+R Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych B+R 5 3 Trendy BRICS pozostanie najpopularniejszym regionem dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych w B+R Komentarz Kraje BRICS oraz UE liderami w przyjmowaniu BIZ w B+R Wiodący inwestorzy z sektora badań i rozwoju lokują 41% BIZ w B+R w krajach BRICS i 22% w krajach Unii Europejskiej (wyłączone zostały inwestycje pomiędzy krajami w danych podgrupach). Dla porównania do Stanów Zjednoczonych trafia tylko 8% liczby projektów, jednak USA jest liderem jeśli chodzi o region pochodzenia inwestycji 1. Głównymi sektorami BIZ w B+R są sektory ICT, biotechnologii i farmacji oraz przemysł motoryzacyjny 1. Sześć na dziesięć krajów o największej liczbie projektów międzynarodowych znajduje się w Europie. Ponadto, kraje Unii Europejskiej przyciągają więcej projektów zaawansowanych technologicznie, niż tych pozwalających zaoszczędzić zasoby w porównaniu do innych gospodarek 1. Region przeznaczenia 1 Region pochodzenia Azjatyckie tygrysy BRICS Unia Europejska Ameryka łacińska Reszta świata Południowa Azja USA Łącznie Azjatyckie tygrysy 0,09% 1,65% 0,57% - 0,18% 0,12% 0,72% 3,32% Unia Europejska 2,60% 12,39% - 0,84% 3,05% 2,12% 4,61% 26,61% Japonia 1,38% 3,92% 2,63% 0,03% 0,33% 1,14% 2,03% 11,46% Reszta świata 0,03% 0,39% 0,51% 0,03% 0,15% - 0,15% 1,26% Szwajcaria 0,42% 1,32% 1,20% 0,09% 0,45% 0,03% 0,51% 4,01% USA 4,61% 20,89% 15,83% 1,94% 4,67% 3,83% - 51,77% BRICS 0,09% 0,48% 1,11% 0,18% 0,33% 0,18% 0,21% 2,57% Łącznie 9,22% 41,02% 21,84% 3,11% 9,16% 7,42% 8,23% 3342 Źródło: 1) JRC Europe, The 2013 EU Industrial R&D Investment Scoreboard 75

76 Jeden z najbardziej innowacyjnych klastrów na świecie mieści się we Francji Lider rozwoju sektora B+R Paris-Saclay, Francja 1 Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych B+R 5 Lokalizacja regionu Paris-Saclay Paris-Saclay Geneza rozwoju regionu Paris-Saclay Komentarz Wskazany region znajduje się kilka kilometrów na południe od Paryża. Skupia ok. 10% publicznych wydatków Francji na badania i rozwój. Południowa część Paryża znana jest z sektora B+R od dłuższego czasu. W 2008 r. został ogłoszony projekt Paris-Saclay Campus, który stworzyłby naukowy super kampus zrzeszający uniwersytety i ośrodki badawcze. Ideą jest połączenie tych instytucji i stworzenie Uniwersytetu Paris-Saclay, który będzie konkurował z najlepszymi uniwersytetami na świecie oraz będzie ściśle współpracował z instytucjami biznesu. Francja zainwestowała miliardy euro w budynki oraz sprzęt dla uczelni, a także w infrastrukturę transportową dla regionu 2 3. Region gromadzi obecnie wszystkie elementy do stworzenia światowego centrum badań i innowacji. Posiada centra B+R dużych firm (Danone, EADS, Renault, Sanofi, General Electric), szkoły wyższe wyspecjalizowane w kierunku badań, publiczne centra badań, wiodące francuskie szkoły inżynierskie oraz biznesowe itd. 15 firm ze światowej listy top 100 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw posiada w regionie centrum badań i rozwoju. Paris-Saclay ma idealny grunt dla interakcji pomiędzy szkolnictwem wyższym, badaniami oraz przemysłem 1 2. Kluczowe determinanty rozwoju przemysłu B+R w regionie Paris-Saclay Francja oferuje jedne z najkorzystniejszych zachęt podatkowych wśród krajów należących do OECD w sektorze B+R. Kraj zainwestował ogromne środki finansowe w rozwój regionu (EUR 5 mld na nieruchomości, transport oraz sektor B+R) 2. Wysoka koncentracja kapitału ludzkiego (region posiada 60 tys. studentów, z czego na studiach doktoranckich) oraz ośrodków badań i rozwoju w jednym parku nauki. Daje to łatwiejsze możliwości w realizowaniu wspólnych projektów z sektorem firm prywatnych 2. Zostało określonych 7 kluczowych sektorów biznesowych, wokół których gromadzą się przedsiębiorstwa: żywność (Danone, Sodexo), ICT (HP, Orange), inżynieria/konstrukcja (Bertin, Egis), motoryzacja (Renault, Fiat), energetyka (Alstom, EDF), lotnictwo (Safran, Thales) 2. Region jest przyjazny biznesowo, posiada szereg instrumentów pomagających potencjalnym inwestorom w rozpoczęciu nowej działalności 2. Źródło: 1) MIT Technology Review 2) Strona internetowa Paris Region 3) Thomson Reuters 76

77 Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych B+R 5 Co o wyzwaniach stojących przed sektorem B+R sądzą eksperci? Wybrane opinie ekspertów i analityków rynku Wyraźnie rośnie zainteresowanie Polską wśród międzynarodowych firm badawczo rozwojowych. Polska ma do zaoferowania wszystko, czego potrzebują firmy badawczo - rozwojowe. Stabilna ekonomia i polityka, świetna baza naukowa, granty i ulgi podatkowe. A zwłaszcza doskonale wykształceni, młodzi Polacy: ambitni i lojalni pracownicy. Prof. Jerzy Kisilowski, FSNT-NOT W Polsce udało się już doprowadzić do zmiany struktury finansowania B+R. Udział przedsiębiorców w finansowaniu badań i innowacji to już 32,3 proc. wszystkich wydatków w Polsce. Jeszcze parę lat temu to było tam niewiele ponad 20 proc. Prof. Lena Kolarska-Bobińska Wydatki na sektor B+R są najwyższe w historii, ale powrót do długoterminowego trendu wzrostowego na poziomie 5-6% rocznie wskazuje na zrównoważone inwestycje i odzwierciedla stabilność rynku. jeśli chodzi o innowacje, dużo ważniejsze jest jak wydajesz, a nie ile Barry Jaruzelski, Booz & Company Na świecie nie finansuje się nauki z funduszy publicznych ponieważ jest to nieefektywne. Tam gdzie wysokie są nakłady na B+R i duże zainteresowanie badaniami sfery prywatnej, tam obserwujemy wysoki poziom rozwoju technologicznego. Prof. Jerzy Kisilowski, FSNT-NOT Narodowe Centrum Badań i Rozwoju wychodzi naprzeciw oczekiwaniom przedsiębiorców. Pomoc jest przyznawana coraz częściej nie placówkom badawczym, ale prywatnym inwestorom, którzy rozumieją potrzeby rynku. Jan Tendaj, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju Sektor prywatny jest bardziej efektywny od publicznego, jeśli chodzi o dystrybucję środków w sektorze B+R. Pieniądze publiczne są rozdawane nieefektywnie przez co nie przynoszą oczekiwanych efektów. Polska pozostaje importerem innowacyjności, zamiast próbować śledzić europejskie trendy, powinna wyznaczać własne cele. Duża część koncernów nie posiada funkcjonujących centrów badań i rozwoju w Polsce. Siedzibę mają fabryki nie wprowadzające innowacji, tylko korzystające z polskiej siły roboczej. Zarobione pieniądze nie są reinwestowane w naszym kraju. Prof. Jerzy Kisilowski, FSNT-NOT Źródło: Wypowiedzi uzyskane przez Deloitte przy panelu ekspertów oraz analiza desk research Deloitte 77

78 Ochrona środowiska

79 Mln sztuk Branża ochrony środowiska za sprawą światowych trendów będzie jednym z najszybciej rozwijających się sektorów Wielkość, dynamika i struktura rynku ochrony środowiska w skali globalnej Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Ochrona Środowiska Rok Wielkość i dynamika rozwoju branży (przychody w USD mld) CAGR +4% F F Komentarz Globalne zmiany świadomości zarówno rządów jak i konsumentów sprzyjają szybkiemu wzrostowi branży ochrony środowiska. Dodatkowo, w przypadku Unii Europejskiej rozwój branży podsycany jest przez wymogi legislacyjne mające na celu zmniejszenie wpływu człowieka na środowisko 1. Rosnące zapotrzebowanie na tego rodzaju specjalistyczne usługi i sprzęt sprawiają, że rynek będzie się rozwijał w tempie średnio 3,8% rocznie w latach i osiągnie w 2015 roku wartość USD 800 mld 1. Według szacunków OECD firmy zajmujące się zielonymi technologiami będą jednym z najszybciej rozwijających się sektorów w najbliższych latach 2. Coraz większy udział przetwarzania surowców powoduje szybki wzrost sektora, napędzany dodatkowo przez nowe zjawiska jak e-recycling 1. Źródło: UK Centre for Economic and Environmental Development Rynek wg segmentów 3 Rynek wg lokalizacji 3 1% 10% 23% 8% 4% 26% 28% Zarządzanie odpadami stałymi Infrastruktura wodna Oczyszczanie wody Konsulting i inżynieria Remediacja i usługi przemysłowe 2% 1% 38% Stany Zjednoczone 2% 2% 3% Zachodnia Europa Japonia Azja Ameryka Łacińska 5% Kanada Bliski Wschód 8% Australia i Nowa Zelandia 11% 28% Europa Wschodnia Afryka Źródło: USITC Źródło: USITC Źródło: 1) UK Centre for Economic and Environmental Development 2) OECD 3) USITC Environmental and Related Services Deloitte

80 Zmieniająca się mentalność oraz ustawodawstwo będą motorami wzrostu rynku Przegląd głównych trendów w sektorze ochrony środowiska Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Ochrona Środowiska 5 Trendy Wymogi prawne wpływają na rozwój branży Komentarz 1 Zaostrzanie wymogów prawnych w krajach rozwiniętych Zmiana mentalności i światowe trendy w krajach rozwiniętych sprawiają, że coraz więcej krajów i organizacji międzynarodowych konsekwentnie wymusza ograniczanie zanieczyszczeń 1. Zmiany dotykają nie tylko przemysłu, ale wszystkich działów gospodarki 1. Organizacje międzynarodowa jak m.in. Unia Europejska dofinansowują działania zmierzające do ochrony środowiska i ograniczeniu negatywnego wpływu człowieka na otoczenie. W latach Unia Europejska przeznaczyła Polsce na ochronę środowiska EUR 2,1 mld Dążenia do coraz czystszego środowiska wodnego Ograniczanie odpadów i recykling w tym e-recykling Dążenie do czystego środowiska wodnego Wzrost światowej populacji oraz rosnący udział branż zanieczyszczających wodę w krajach trzeciego świata przyczyniają się do zwiększonego popytu na środki utylizacji zużytej wody. Szacuje się, że rynek osiągnie USD 65 mld w 2015 roku. Ocenia się, że popyt na produkty do dezynfekcji wody dla krajów rozwijających się będą rosły średnio 7% rocznie począwszy od 2014 roku 3. Dążenie do jak najczystszych rzek i zbiorników wodnych w krajach rozwiniętych stwarza popyt na nowe technologie w tym sektorze 3. Światowy rozwój recyklingu Światowy rynek zarządzania odpadami i recyclingu jest wart USD 410 mld. Recykling pozwala zaoszczędzić surowce, energię i pieniądze i z tego powodu jego rozwój jest silnie wspierany w krajach rozwiniętych 4. W Polsce 90% odpadów jest deponowanych na składowiskach, a przykładowo w Holandii jedynie 1,7%. Wraz z nowymi dyrektywami Polska będzie musiała się dostosować do unijnych wymogów 5. Rosnące znaczenie e-recyklingu Według szacunków, w 2016 roku ilość odpadów elektronicznych wzrośnie o 52 miliony ton na przestrzeni 5 lat. Zakłada się, że rynek zarządzania odpadami elektronicznymi będzie wzrastał średniorocznie o ponad 17% przekraczając USD 20 mld w 2016 roku. Innowacje oraz wzrost siły nabywczej sprawiają, że stale rośnie obrót elektroniką jak laptopy czy telefony powodując wyrzucanie starych urządzeń 6 7. Źródło: 1) OECD 2) Ministerstwo Ochrony Środowiska 3) Freedonia World Water Treatment Products Market 4) Strona internetowa PHGZ 5) Waste Management World 6) Markets and Markets Global E-waste Management Market 7) IDC Report Inside the US electronics recycling industry, analiza Deloitte Deloitte

81 F 2015F 2016F 2017F 2018F 2019F USD mld Popyt na czyste technologie ze strony krajów rozwijających się przyczyni się do dalszego rozwoju branży Przegląd głównych trendów w sektorze ochrony środowiska Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Ochrona Środowiska Trendy Dalsze ograniczenia emisji spalin i hałasu 2% 1% Źródło: IETA 42 Udziały w rynku systemów kontroli emisji spalin wg kontynentów 22% 51 20% 55% Szacunki wartości rynku kontroli emisji spalin Azja-Pacyfik Europa Ameryka Płn-Płd Bliski Wschód Afryka 78 Ciągła redukcja emisji spalin Komentarz Negatywne skutki emisji spalin są jednymi z najbardziej odczuwalnych zanieczyszczeń, z tego też powodu rządy państw najwcześniej zaczęły wprowadzać regulacje w związku z tym problemem. Sprawia to, że nałożone zostały wymogi kontroli emisji spalin w elektrowniach, które muszą być ograniczane poprzez instalację różnego rodzaju filtrów, katalizatorów i inne adsorbentów. Powoduje to, że rynek szybko się rozwija. Wartość rynku kontroli emisji spalin w 2014 roku osiągnie wartość USD 59 mld (USD 42 mld w 2012 roku). Według szacunków rynek ten osiągnie do 2019 roku wartość USD 78 mld z CAGR w latach na poziomie 5,8% 1. Rynek szczególnie zależny od regulacji prawnych zarówno wewnętrznych kraju jak i nakładanych przez międzynarodowe organizacje walki z zanieczyszczeniami powietrza. Największym rynkiem pozostaje Azja w której inwestycje wynoszą 55% wartości rynku. Dla regionu CAGR wyniesie w okresie ,7%. Chiny pozostają pierwszy producentem oraz pierwszym rynkiem zbytu na produkty kontroli emisji spalin. Prognozy przewidują, że emisja CO2 w samych Chinach wzrośnie z 6,8 mld ton tzw. ekwiwalentu w 2005 r. do 15 mld ton w 2030 r. co ilustruje jak będzie rozwijał się globalny rynek w nadchodzących latach 2. Polska nadal wytwarza blisko 97% energii elektrycznej z kopalin, głównie węgla, będącego surowcem generującym najwięcej zanieczyszczeń podczas spalania. Nakłada to obowiązek na elektrownie do ścisłego kontrolowania emisji zanieczyszczeń 3. Emisja hałasu i wibracji Eksperci i opinia publiczna zwracają uwagę na coraz wyraźniejszy negatywny wpływ hałasu i wibracji na środowisko naturalne. Walka z tymi zagrożeniami wymaga nowych technologii 4. Pomimo, jak dotąd małego udziału w światowym rynku, uważa się, że sektor ten będzie przyśpieszał swój rozwój w nadchodzącym czasie. Amerykańskie Centrum prewencji i kontroli chorób uznaje, że może się to stać jednym z najbardziej doskwierających społeczeństwom zanieczyszczeniem 5. Coraz mocniejsze zainteresowanie rządów kwestiami kontroli emisji hałasu i wibracji. Już teraz regulacje unijne i krajowe wyznaczają ścisłe normy prawne 4. 0 Źródło: IETA Źródło: 1) Markets and Markets Air Quality Control Systems Market 2) International Emissions Trading Association 3) PAIZ Sektor Energetyczny w Polsce 4) The Environmental Noise Directive 5) CDC DHHS Publication Number ,analiza Deloitte Deloitte

82 Jednym z centrów rozwoju innowacyjnego przemysłu ochrony środowiska jest Copenhagen CleanTech Cluster Lider rozwoju sektora ochrony środowiska Kopenhaga, Dania Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Ochrona Środowiska 5 Lokalizacja Kopenhagi Copenhagen CleanTech Cluster Komentarz Geneza rozwoju sektora ochrony środowiska w okolicach Kopenhagi Kopenhaski Klaster Czystych Technologii powstał w 2009 jako projekt z inicjatywy duńskich firm zajmujących się technologiami ochrony środowiska, instytutów badawczych oraz organizacji publicznych. Dzięki wsparciu w wysokości EUR 20 mln od Duńskiego funduszu regionalnego, regionu wyspy Zelandii oraz Europejskiego Funduszu Strukturalnego i Spójności. Celem twórców jest, aby CCC stał się jednym z najpotężniejszych klastrów w Europie, już teraz Dania jest jednym z pierwszym eksporterów zielonych technologii na kontynencie 1. Obecnie w ramach klastra pracuje ponad 750 firm (+30% w 2 lata), które zatrudniają ponad 80 tyś. pracowników. Średnio jeden pracownik wytworzył EUR 125 tyś. wartości dodanej - to średnio 3 razy więcej niż w innych sektorach gospodarki 2. Kluczowe determinanty rozwoju branży ochrony środowiska w Kopenhadze Bardzo duże znaczenie dla rozwoju klastra miały ogólne trendy w Europie i na świecie związane z postępującą troską o środowisko naturalne. W celu ograniczenia negatywnej ingerencji człowieka w naturę rośnie zapotrzebowanie na nowe technologie pozwalające na efektywniejsze zarządzanie zasobami oraz odpadami 3. Kraje skandynawskie zawsze przodowały w sektorze ochrony środowiska, umiejscowienie CCC w samym sercu Europy i blisko tych rynków stwarza duże szanse rozwoju. Dodatkowo, umiejscowienie klastra blisko stolicy pozwoliło na synergię instytucji naukowych, firm, oraz organizacji pozarządowych 2. Pomimo wszechstronnych badań, Cluster wyspecjalizował się w technologiach energii odnawialnych, zarządzaniu i utylizacji odpadów w tym recykling oraz tzw. Smart Grid, tj. inteligentnym wykorzystaniem energii w różnych sektorach, w celu maksymalnego ograniczenia jej strat 2 4. CCC stworzył platformę wymiany myśli International Cleantech Network, który łączy klastry technologiczne z całego świata. Pozwala to na lepszą koordynację i ułatwione pozyskiwanie partnerów w projektach 1. Źródło: 1) Strona internetowa Copenhagen Cleantech Cluster 2) Copenhagen CleanTech Cluster Monitor ) OECD Report Highlights 4) Cleantech.com, Global Cleantech Report Deloitte

83 Co o wyzwaniach stojących przed sektorem ochrony środowiska sądzą eksperci? Wybrane opinie ekspertów i analityków sektora ochrony środowiska Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Ochrona Środowiska 5 Zarządzenia płynące z Brukseli doprowadziły do szybkiego wzrosty popytu na usługi recyklingowe od największych światowych firm. Ma to duży wpływ na podniesienie wartości światowego rynku. - Mike Walker, Dyrektor ESA Polska jest krajem o ogromnym potencjale dla firm, które zajmują się recyklingiem. Przemysł recyklingowy stał się integralną częścią współczesnej gospodarki, nie tylko ze względu na jego skutki społeczne i gospodarcze, ale także dlatego, że odgrywa istotną rolę dla przyszłości gospodarek poszczególnych krajów - Simon Dziak-Czekan Kalman Plastic Europejska Komisja Gospodarcza (UNECE) w ciągu ostatnich 30 lat odniosła wiele sukcesów na polu ograniczania emisji spalin w Europie, Ameryce Północnej, Rosji i Azji Centralnej. Poprzez nakładanie wymagających ograniczeń na związki zanieczyszczające powietrze udało nam się ograniczyć emisje o 70% w te 30 lat - Prof. Martin Williams, UNECE Międzynarodowy handel surowców wtórnych odgrywa kluczową rolę w rozwoju gospodarek oraz wzroście PKB - Pailak Mzikian z firmy Soex International AG. Dostępność taniego węgla w Chinach i ogromny wzrost w konsumpcji energii elektrycznej stanowią podstawę do obaw niemniej jest wiele powodów, by zachować nadzieję, albowiem coraz bardziej rozwija się w Chinach świadomość potrzeby ochrony środowiska - Jay Gregg, Uniwersytet Maryland Źródło: Wypowiedzi uzyskane przez Deloitte przy panelu ekspertów oraz analiza desk research Deloitte Deloitte

84 Energetyka Deloitte

85 Światowa gospodarka znajduje się w fazie dynamicznego wzrostu konsumpcji energii dzięki rozwojowi państw spoza OECD Wielkość, dynamika i struktura rynku energetycznego w skali globalnej Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Energetyka Rok 8,6 Wielkość oraz dynamika (CAGR) konsumpcji energii w mld ton oleju ekwiwalentnego 2 9,3 10,7 11,9 12,5 CAGR +2% 13,3 14,6 15,7 16,7 17, F 2020F 2025F 2030F 2035F Komentarz Światowy popyt na energię wzrośnie o ponad 40% do roku 2035, przy zachowaniu średniorocznego współczynnika wzrostu na poziomie około 1,5% 1. W roku 2015 globalna konsumpcja energii wyniesie ponad 13,2 miliarda ton oleju ekwiwalentnego jest to o ponad połowę więcej niż w roku W latach dynamika konsumpcji energii spadła o ponad 9p.p. z powodu kryzysu finansowego. Pozostając przez cały analizowany okres na dodatnim poziomie, zgodnie z prognozami do roku 2020 osiągnie poziom ponad 10p.p 1. Największy, prognozowany wzrost konsumpcji energii odnotują państwa spoza OECD, w szczególności Chiny ponad 70% do roku Źródło:BP, Statistical Review of World Energy Podział światowej konsumpcji energii wg rodzaju prognoza na rok % 7% 5% 3% 25% 32% Paliwa płynne Gaz ziemny Węgiel Energia jądrowa Hydroenergia Odnawialne źródła Podział światowej konsumpcji energii wg lokalizacji prognoza na rok % 3% 22% 5% 42% 21% Ameryka Północna Amyryka Południowa i Środkowa Europa i Eurazja Bliski Wschód Afryka Azja i Pacyfik Źródło:BP, Statistical Review of World Energy Źródło: 1) BP Statistical Review of World Energy 2) analiza Deloitte Źródło:BP, Statistical Review of World Energy Deloitte

86 W państwach rozwiniętych popyt na energię elektryczną zahamował dzięki deindustrializacji oraz technologiom energooszczędnym Wielkość, dynamika i struktura rynku energetycznego w skali globalnej Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Energetyka Rok 5,0 Wielkość oraz dynamika (CAGR) konsumpcji energii w krajach OECD w mld ton oleju ekwiwalentnego 1 5,4 CAGR +0,3% 5,7 5,6 5,5 5,6 5,7 5,7 5,8 5, F 2020F 2025F 2030F 2035F Komentarz Jedną z głównych obserwacji jest długoterminowy spadek konsumpcji energii w państwach rozwiniętych przy jednoczesnym wzroście w gospodarkach wschodzących. W latach dynamika popytu na energię w krajach rozwiniętych pozostawała ujemna, niewielki wzrost przewidywany jest natomiast na lata W długim terminie (po 2030), zgodnie z prognozami analityków rynku konsumpcja energii w krajach OECD spadnie, a następnie pozostanie na względnie stałym poziomie 1. W wyniku zmian gospodarczych i technologicznych oraz malejącego udziału przemysłu ciężkiego w produkcji, w kolejnych latach oczekuje się coraz mniejszego przyrostu zapotrzebowania na energię w krajach rozwiniętych. Źródło: Statistical Review of World Energy Podział przychodów wśród największych 2 firm branży energetycznej na świecie Podział światowego popytu na energię w roku % 24% Royal Dutch Shell Exxon Mobil Państwa OECD BP 42% 18% 22% Sinopec China National Petroleum Corporation 58% Państwa spoza OECD 19% Źródło: analiza Deloitte Źródło: analiza Deloitte Źródło: 1) BP Statistical Review of World Energy 2) Firmy z ponad USD 300mld przychodów w 2013, analiza Deloitte Deloitte

87 W skali globalnej rośnie udział alternatywnych źródeł energii elektrycznej Przegląd głównych trendów w sektorze energetycznym Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Energetyka Rok 50% 40% 30% 20% 10% 0% Trendy Dynamiczny rozwój sektora odnawialnych źródeł energii Wielkość oraz dynamika (CAGR) światowej produkcji biopaliw miliony ton oleju ekwiwalentnego 1 60,2 65,9 78,9 87,2 98,1 116, F 2020F 2025F 2030F 2035F Źródło: BP Statistical Review of World Energy Rok CAGR 2% Udział poszczególnych źródeł energii w konsumpcji Komentarz Ogólny rozwój sektora odnawialnych źródeł energii Znaczący wzrost przewidywany jest w sektorze odnawialnych źródeł energii elektrycznej (w tym biopaliw). Ich udział w światowej produkcji do roku 2035 wyniesie ponad 13,5% (ok. 4,5% w roku 2012) 1. Udział odnawialnych źródeł w ogólnej konsumpcji energii na świecie wzrośnie o 4,5p.p. wynosząc 6,4%, jednocześnie przed rokiem 2035 przewyższając udział energii nuklearnej 1. Rozwój sektora biopaliw Wielkość światowej produkcji biopaliw zgodnie z prognozami ulegnie niemal podwojeniu do roku 2035, z poziomu okło 60 mln ton oleju ekwiwalentnego (2012) wzrośnie do ponad 116 mln ton do roku Na rozwój sektora wpływa polityka pro-ekologiczna prowadzona w wielu rozwiniętych krajach przede wszystkim Unii Europejskiej. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi, dla krajów członkowskich UE do roku 2020 udział paliw wykorzystywanych w transporcie pochodzących ze źródeł odnawialnych powinien przekroczyć 10% 1. Pozyskiwanie energii metodą solarną oraz wiatrową Coraz popularniejsze staje się wykorzystanie instalacji solarnych oraz wiatrowych, przez gospodarstwa domowe i firmy 2. W przypadku Włoch kraju najszerzej wykorzystującego energię słoneczną w UE, dziesiąta część energii elektrycznej pozyskana w roku 2013 pochodziła z ogniw fotowoltaicznych. Również w niektórych regionach Polski prowadzone są inwestycje w farmy fotowoltaiczne do końca 2014 roku w Czernikowie (2MW) i Gdańsku (4MW) 2. Paliwa płynne Gaz ziemny Węgiel Energia jądrowa Hydroenergia Odnawialne źródła Źródło: BP Statistical Review of World Energy 1 Źródło: 1) BP Statistical Review of World Energy 2) Strona internetowa firmy Energa, analiza Deloitte Deloitte

88 W krajach rozwiniętych energetyka jądrowa zostaje wypierana przez alternatywne źródła energii Przegląd głównych trendów w sektorze energetycznym Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Energetyka 5 2 Trendy Malejący udział energii nuklearnej Źródła wykorzystywane do produkcji energii elektrycznej - miliony ton oleju ekwiwalentnego Stopniowe odejście od energetyki nuklearnej Komentarz Coraz więcej gospodarek, w szczególności państw rozwiniętych, stopniowo odchodzi od produkcji energii atomowej 2. Niemcy do roku 2020 planują całkowicie zrezygnować z energii wytwarzanej tą metodą. Wpływ na to ma m.in. presja opinii publicznej (efekt katastrof w Czarnobylu, Fukushimie), problemy ze składowaniem odpadów oraz erozja aktualnie wykorzystywanej infrastruktury produkcyjnej 2. Udział produkcji energii elektrycznej metodą jądrową Udział energii atomowej w globalnej produkcji energii elektrycznej spadł o ponad 5p.p w latach , z poziomu 15,5%(1990) do 10,7% (2012). Następnie zgodnie z prognozami udział ten będzie spadał do poziomu 10,5% w roku Głównymi czynnikami hamującymi spadek udziału energii nuklearnej jest dynamika tego sektora w państwach rozwijających się, przede wszystkim w Chinach i Indiach. Państwa te, znajdujące się obecnie w fazie postępującej industrializacji, rozwijają sektor energetyki jądrowej aby zaspokoić dynamicznie rosnący popyt na energię najefektywniejszą metodą Rok Ropa Węgiel Hydroenergia xxx Gaz ziemny Energia jądrowa Odnawialne źródła Metody wypierające energetykę nuklearną Wysoką dynamiką rozwoju cechuje się sektor gazu niekonwencjonalnego gazu łupkowego oraz pozyskiwanego ze złóż węgla obecnie trwają intensywne prace poszukiwawcze w Chinach, USA (poszukiwanie i eksploatacja) i Europie (w tym w Polsce) 2. Dynamicznemu rozwojowi podlegają również metody eksploatacji piasków roponośnych oraz metody wydobycia ropy łupkowej 1. Do roku 2035 udział gazu niekonwencjonalnego, ropy łupkowej oraz biopaliw wzrośnie do poziomu ~11% w roku 2035 z poziomu niecałych 4% w roku Źródło: BP Statistical Review of World Energy Źródło: 1) BP Statistical Review of World Energy 2) Strona internetowa firmy Energa, analiza Deloitte Deloitte

89 Globalny wzrost zapotrzebowania na energię pochodzi z państw rozwijających się; popyt zaspokaja tam energetyka konwencjonalna Przegląd głównych trendów w sektorze energetycznym Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Energetyka Rok Trendy Rosnące zapotrzebowanie na energię w krajach rozwijających się Wielkość oraz dynamika (CAGR ) konsumpcji energii w krajach spoza OECD w miliardach ton oleju ekwiwalentnego 1 3,6 3,9 5,0 6,4 7,0 7,7 8,9 Źródło: BP Statistical Review of World Energy Rok 5,0 CAGR 3% 10,0 10,9 11,8 Wielkość oraz dynamika (CAGR ) konsumpcji energii w krajach OECD w miliardach ton oleju ekwiwalentnego 1 CAGR +0,3% 5,4 5,7 5,6 5,5 5,6 5,7 5,7 5,8 5,7 Źródło: BP Statistical Review of World Energy Komentarz Wzrost zapotrzebowania na energię w krajach rozwijających się Państwa spoza OECD charakteryzują się znacznie większą dynamiką wzrostu zapotrzebowania na energię niż państwa rozwinięte 2. Średnioroczna stopa wzrostu zapotrzebowania na energię w krajach spoza OECD, analizowana w latach wynosi ponad 3%, podczas gdy w państwach rozwiniętych zapotrzebowanie pozostaje od roku 2000 na względnie stałym poziomie (CAGR 0,3%) 1. Główną obserwacją analizowanego okresu, jest widoczny długoterminowy transfer wzrostu zapotrzebowania energetycznego z państw rozwiniętych do państw rozwijających się 1. Zgodnie z prognozami, do roku 2035 na państwa spoza OECD przypadać będzie ponad 67% światowej konsumpcji energii 1. Indie i Chiny motorem wzrostu sektora energetycznego Indie i Chiny, jako jedne z najszybciej rozwijających się państw, generują obecnie ponad 20% światowego zapotrzebowania na energię 1. Średnioroczna dynamika wzrostu gospodarczego Chin wynosi około 10% od roku 1979 (8% w 2013), a Indii 6% w ponad dwudziestoletniej perspektywie. Zgodnie z prognozami, do roku 2030 gospodarka Indii będzie trzecią największą gospodarką na świecie zajmując miejsce za Chinami oraz USA 1. Motorem wzrostu zapotrzebowania na energię tych państw jest postępująca industrializacja i elektryfikacja. Szybki rozwój wynika przede wszystkim z niskich kosztów oraz wysokiej podaży pracy, ogromnego wewnętrznego rynku konsumenckiego, dużych zasobów złóż naturalnych oraz dużej powierzchni. W roku 2029 zapotrzebowanie na energię Chin przekroczy poziom zapotrzebowania USA 1. Najważniejszym kierunkiem rozwoju rynku produkcji energii w analizowanych państwach jest energetyka konwencjonalna oraz jądrowa, jednakże równolegle dynamicznie rozwijana jest produkcja energii ze źródeł niekonwencjonalnych między innymi złóż łupkowych, piasków roponośnych oraz biopaliw 1. Źródło: 1) BP Statistical Review of World Energy, analiza Deloitte Deloitte

90 Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Energetyka 5 Jednym z głównych centrów rozwiniętej branży energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych jest region OREEC Lider sektora energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych Oslo Renewable Energy and Environment Cluster 2, Norwegia Lokalizacja regionu Ren-Men Energia odnawialna w regionie OREEC Komentarz Oslo Renewable Energy and Environment Cluster jest to region znajdujący się w południowej Norwegii, obejmujący miasto Oslo, okręg Akershus oraz tereny przyległe 1. Zadaniem OREEC jest nadzór oraz stymulacja rozwoju podmiotów związanych z odnawialną energią elektryczną 1. Obecnie klaster zrzesza ponad 30 podmiotów zatrudniających łącznie pracowników 1. 98,4% energii elektrycznej produkowanej na terenie Norwegii oraz 64,5% konsumpcji pochodzi ze źródeł odnawialnych 4. Do głównych rozwiązań należą hydroelektrownie, elektrownie wiatrowe, pływowe oraz bioelektrownie wytwarzające energię elektryczną z biomasy produkowanej z drewna 4. Główne technologie wykorzystywane w OREEC to 1 : technologia fotowoltaiczna hydroenergetyka bioenergetyka Kluczowe determinanty rozwoju sektora odnawialnej energii w regionie OREEC Położenie geograficzne oraz struktura terenu regionu, pozwalające na efektywną eksploatację naturalnych źródeł energii elektrycznej przede wszystkim hydroenergii oraz energii wiatrowej 3. Efektywnie działająca jednostka indukująca rozwój sektora poprzez zrzeszanie, nadzór, promocję oraz wykorzystanie synergii pomiędzy podmiotami 2. Rozwinięte ośrodki badawcze zajmujące się energią odnawialną 4. Łatwy dostęp oraz wysoka podaż pracy wykwalifikowanych pracowników, wykształconych między innymi przez Centrum Odnawialnej Energii w Oslo 3. Źródło: 1) Strona internetowa OREEC 2) Klaster Energii Odnawialnej i Ochrony Środowiska w Oslo 3) Strona internetowa PR News Wire 3)analiza Deloitte Deloitte

91 Co o wyzwaniach stojących przed sektorem energetycznym sądzą eksperci? Wybrane opinie ekspertów i analityków rynku energetycznego Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Energetyka 5 Kluczową rolą w zrównoważonym rozwoju państw jest zapewnienie taniej, trwałej i bezpiecznej energii. Roberto Bocca, Starszy Dyrektor, Przewodniczący ds. przemysłu energetycznego, Światowe Forum Ekonomiczne "Pragniemy, aby energia przyszłości była o wiele bezpieczniejsza, jednocześnie pozostając niezawodną i łatwo dostępną" Angela Merkel, Kanclerz Niemiec W okresie spowolnienia, większość państw rozwiniętych dokonało zmian w energochłonnym przemyśle, uwzględniając jego malejący udział w produkcji. Tak, przewidujemy, że światowa konsumpcja energii wzrośnie o 41% do roku Ponadto jesteśmy przekonani, że 95% tego wzrostu będą stanowiły gospodarki rozwijające się. Haibing Ma, Worldwatch s China Program Menedżer Obecnie kładzie się zupełnie nowy, odmieniony nacisk na kwestię zmian wprowadzanych w przemyśle energetycznym oraz ich umiejscowienia w czasie. Występują dwie główne składowe tych zmian. Przede wszystkim są to kwestie obejmujące zmiany klimatyczne oraz emisję dwutlenku węgla, które obecnie poruszane są na arenie międzynarodowej. Drugą składową jest natomiast obawa, że obecnie stosowane źródła energii nie sprostają rosnącemu zapotrzebowaniu pochodzącemu z krajów szybko rozwijających się. Daniel Yergin, Wiceprezes IHS USA Robert Warren Dudley, Prezes BP Źródło: Wypowiedzi uzyskane przez Deloitte przy panelu ekspertów oraz analiza desk research Deloitte Deloitte

92 Przemysł wydobywczy i przetwórstwo surowców naturalnych

93 BTU 4 Bld Paliwa kopalne pokrywają 90% zapotrzebowania na energię; światowa konsumpcja węgla będzie rosła, głównie dzięki Chinom Wielkość, dynamika i struktura rynku wydobywczego w skali globalnej Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Wydobywczy i Przetwórstwo Surowców Rok Źródło: EIA Światowa konsumpcja węgla Chiny Indie Stany Zjednoczone Reszta świata Komentarz CAGR przychodu 40 największych spółek sektora wydobywczego w okresie wyniósł 13%. Charakteryzowały się one przy tym wysoką zmiennością przychodów. W przeciągu ostatnich lat spółki wydobywcze notowały zarówno widoczne wzrosty, jak i spadki na poziomie powyżej 30% w skali roku. Aktywa rosły jednak w całym przedstawionym okresie 1. Mimo tendencji do zwiększania wykorzystania alternatywnych źródeł energii paliwa kopalniane wciąż pokrywają prawie 90% światowego zapotrzebowania na energię 2. Dwie trzecie światowego wydobycia węgla ma miejsce w Azji Wschodniej. Według ekspertów Deloitte Chiny będą w najbliższych latach jednym z najszybciej rosnących producentów 2. Estymacja amerykańskiej Energy Information Administration zakłada średnioroczny wzrost światowej konsumpcji węgla o 2,1% w latach i o 1,3% w latach , przy czym dla Chin liczby te wynoszą odpowiednio 3,3% i 1,5 %3. Pochodzenie światowej energii wg źródeł Wydobycie węgla wg kontynentów Ameryka Północna 2% 7% 4% 33% 30% 24% Ropa naftowa Gaz ziemny Węgiel Energia jądrowa Energia wodna Źródła odnawialne 4% 0% 16% 1% 13% 66% Ameryka Środkowa i Południowa Europa i Eurazja Bliski Wschód Afryka Azja Pacyficzna Źródło: BP Źródło: BP Źródło: 1) Raport PwC, Mine- a Confidence Crisis, ) BP, Statistical review of world energy ) Strona internetowa U.S. Energy Information Administration 4) British Thermal Unit, jednostka energii odpowiadająca w przybliżeniu 1055 J, Bld- biliard (10 15 ) Deloitte

94 Węgiel, USD/tona Złoto USD/uncja aptekarska Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Wydobywczy i Przetwórstwo Surowców 5 Spadek rentowności sektora wydobywczego wynika z rosnących kosztów wydobycia i wysokich wahań cen surowców na rynkach Przegląd głównych trendów globalnych w sektorze wydobywczym i przetwórstwie surowców Komentarz Trendy Stagnacja cen surowców w horyzoncie średnioterminowym (3-5 lat) 1 1 Rok Źródło: EIU Rok Wzrost kosztów i spadek rentowności 10/05/2005 = 100 Źródło: analiza Deloitte Ceny węgla i złota 2 Węgiel Zmiany rentowności sektorów 1 Złoto Górnictwo Handel Telekomunikacja Nieruchomościi Ochrona zdrowia Bankowość Lotnictwo Technologia Chiny, będące jednym z największych importerów surowców stawiają obecnie na rozbudowę własnych mocy wytwórczych i lokalną produkcję. Równolegle popyt ze strony wielu innych krajów zmniejszył się w skutek niedawnego kryzysu finansowego. Organizacje międzynarodowe i liczne środowiska proekologiczne promują i wspierają produkcję tzw. czystej energii ze źródeł odnawialnych. W efekcie rosnące w ciągu ostatnich lat zapotrzebowanie na surowce kopalniane zaczęło spadać. Wzrost kosztów wydobycia 1 Na wzrost kosztów wydobycia mają wpływ: głębokość zalegania złóż surowców naturalnych i związane z tym koszty ich udostępniania, koszty transportu surowców z miejsc ich wydobycia do zakładów przetwórczych,. Czynniki te wpływają na ogólny wzrost kosztów pozyskania tradycyjnych surowców energetycznych (średnioroczny wzrost kosztów operacyjnych w latach dla największych spółek z sektora wyniósł 14%). Działania w kierunku poprawy rentowności Według ekspertów nie przyszedł jeszcze moment na skokowe spadki popytu na surowce kopalne, będzie on bowiem napędzany przez zapotrzebowanie z krajów rozwijających się. Spadek cen i wzrost kosztów doprowadziły jednak do sytuacji, w której sektor znalazł się w niektórych krajach (m.in. w Polsce) niebezpiecznie blisko progu rentowności. Choć można spodziewać się powolnego wzrostu cen przynajmniej niektórych surowców, spółki chcące zapewnić sobie przyszły byt muszą zwiększyć rentowność, m.in. poprzez wzrost efektywności operacyjnej i redukcję kosztów. Coraz większego znaczenia nabiera również konieczność planowania mocy wytwórczych, w odniesieniu do prognoz dotyczących zapotrzebowania na dany surowiec w przyszłości. Eksploatacja nowych złóż Wraz ze wzrostem kosztów wydobycia na lądzie można spodziewać się intensyfikacji wydobycia złóż podwodnych, gdzie oprócz ropy, węgla i gazu znajdują się też m.in. znaczące pokłady manganu, miedzi, niklu czy kobaltu. Źródło: 1) Deloitte, Tracking the trends ) Economist Intelligence Unit Deloitte

95 m 3 Mld Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Wydobywczy i Przetwórstwo Surowców 5 Oprócz trudnych warunków rynkowych przedsiębiorstwa wydobywcze muszą liczyć się z uwagą mediów i opinią społeczną Przegląd głównych trendów globalnych w sektorze wydobywczym i przetwórstwie surowców Rok 5 0 Źródło: EIU Trendy Zaostrzenie wymagań otoczenia regulacyjnospołecznego Emisja dwutlenku węgla z podziałem na źródła 3 Węgiel Gaz ziemny Kondensaty gazu ziemnego Malejące wsparcie ze strony rządów Komentarz Rządy wielu krajów rozwiniętych oraz organizacje międzynarodowe promują czystą energię i podejmują działania w kierunku ograniczenia zastosowania paliw kopalnych m.in. w energetyce. Działania te szczególnie widoczne są w UE. Polityka energetyczna i ekologiczna UE przyznaje wysoki priorytet odnawialnym źródłom energii (OZE), co znalazło odzwierciedlenie m.in. w przyjętej przez KE Białej Księdze Energia dla przyszłości: odnawialne źródła energii z 1997 r. Zawarte w niej postulaty zostały rozszerzone w tzw. Zielonej Księdze z 2000 r. dotyczącej strategii europejskiej w zakresie bezpieczeństwa energetycznego. Odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstw Skupiona na na firmach wydobywczych uwaga mediów i opinii publicznej wymusza skupienia się na aspektach działalności, takich jak odpowiedzialność społeczna, ochrona środowiska i ich wizerunek jako pracodawców. Coraz bardziej zauważalne staje się ryzyko braku akceptacji społecznej dla działalności spółek z szeroko pojętego sektora wydobywczego i energetycznego. Jednocześnie zaobserwować można trend pozytywnego wyróżniania odpowiedzialnych społecznie przedsiębiorstw. Na giełdach tworzone są np. specjalne indeksy, oparte o kursy odpowiedzialnych uczestników rynku. Także w Polsce powstał RESPECT Index pierwszy w Europie Środkowo- Wschodniej indeks spółek zarządzanych w sposób odpowiedzialny i zrównoważony. W ten sposób mocno akcentowana jest ich atrakcyjność inwestycyjna, którą charakteryzuje m.in. jakość raportowania, poziom relacji inwestorskich czy ład informacyjny 2. Przykład 4 Rząd RPA wprowadził ustawami regulacje dotyczące przetargów oraz obowiązek korzystania przez posiadaczy praw wydobywczych z usług i produktów lokalnych dostawców w określonej części. Przykład 5 Brazylijska firma Vale, która przekształciła farmy w kopalnie została w roku 2012 wybrana najgorszą spółką świata w publicznym głosowaniu (nagroda PublicEye). Przykład 6 Unia Europejska nałożyła na państwa członkowskie obowiązek osiągnięcia 20% udziału energii odnawialnej w całkowitej produkcji energii do roku Źródło: 1) Deloitte, Tracking the trends ) Portal Odpowiedzialni.gpw.pl 3) Economist Intelligence Unit 4) Magazyn Mining Weekly 5) Ranking PublicEye 6) Portal ec.europa.eu Deloitte

96 % Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Wydobywczy i Przetwórstwo Surowców 5 Kraje rozwijające się szybko zwiększają zarówno konsumpcję, jak i produkcję; inicjatywa często pochodzi od rządów Przegląd głównych trendów globalnych w sektorze wydobywczym i przetwórstwie surowców 3 Rok Trendy Nowi gracze Udział sektora publicznego w łącznym wydobyciu metali 2 Komentarz Rozbudowa mocy wytwórczych przez kraje rozwijające się 1 Jeszcze 2 lata temu znaczna część ekspertów wskazywała na kontynuację trendu wzrostu importu surowców przez Chiny. Obecnie coraz bardziej widoczne są działania władz tego państwa ukierunkowane na rozbudowę własnych mocy wytwórczych i rozwój produkcji chińskich firm (także z siedzibami za granicą). Wspomniane wcześniej trendy związane ze wzrostem kosztów wydobycia surowców z powodu wyczerpywanie się łatwo dostępnych źródeł, w mniejszym dotyczą krajów, które dopiero zwiększają swój udział w światowym rynku. Podczas gdy Unia Europejska domaga się od swoich członków wytwarzania czystej energii, kraje rozwijające się subsydiują kluczowe ze swojego punktu widzenia sektory, w tym wydobywczy. Powoduje to jeszcze większą presję konkurencyjną na rynku. Protekcjonizm i powrót do wzrostu udziału sektora państwowego w branży 1 Zwiększenie znaczenia gospodarek wschodzących w połączeniu z ich protekcjonistyczną polityką prowadzi także do odwrócenia zauważalnego wcześniej trendu- obecnie wzrasta udział kapitału publicznego (państw) w strukturze właścicielskiej spółek branży. Świat (włączając Chiny) Chiny Źródło: ICMM Przykład Inwestycje w górnictwo wg kontynentów, W roku 2011 chińskie władze ustanowiły cele dla zwiększenia kontroli nad światowym rynkiem przemysłu wydobywczego. Dla przykładu, 50% importu rudy żelaza ma pochodzić ze spółek kontrolowanych przez Chińczyków lub będących ich własnością. 28% 18% Ameryka Południowa Ameryka Północna Oceania Afryka Źródło: ICMM 11% 11% 15% 17% Europa Azja Źródło: 1) ICMM, Trends in the mining and metals industry desk research Deloitte Deloitte

97 Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Wydobywczy i Przetwórstwo Surowców 5 Małe firmy sektora wydobywczego napotykają liczne bariery w rozwoju, lecz bywają motorem przemian całej branży Przegląd głównych trendów globalnych w sektorze wydobywczym i przetwórstwie surowców 4 Małe firmy jako motor przemian w branży Spółki globalne Spółki wzrastające Trendy Strategie przedsiębiorstw branży Z operacjami w wielu krajach, swój profil regulują przejęciami Ok. 400 firm na świecie, wiele z nich dąży by zostać spółkami globalnymi Poszukiwanie nisz rynkowych przez mniejszych graczy branży 1 Dla sektora wydobywczego charakterystyczne są wysokie bariery wejścia, które sprzyjają efektom skali i tym samym dużym graczom. Aby móc konkurować na rynku małe spółki często decydują się na poszukiwanie własnych nisz, w tym np. eksploatację nowych złóż czy wydobycie surowców, które dopiero stają się popularne lub którymi jeszcze w ogóle nie zainteresowały się globalne spółki. Nielegalny rynek Istnieje duży, zmienny i niekontrolowany rynek nieformalnego wydobycia. W skali świata oznacza to miliony pracujących bez odpowiedniego wyposażenia i na nieuregulowanych warunkach, zwykle niespełniających odpowiednich norm bezpieczeństwa. Dzieje się tak przede wszystkim w krajach rozwijających się, zwłaszcza afrykańskich. Strategie wzrostu spółek sektora wydobywczego Komentarz Przy znaczącym udziale mniejszych spółek 2 w wydobyciu niektórych z zyskujących dopiero na popularności surowców częstą strategią wchodzenia na te rynki większych graczy może być przejmowanie i konsolidacja tworzących się rynków. Mali producenci Poszukiwacze Firmy bardzo małe Posiadają np. jedną tradycyjną kopalnię Najliczniejsze, mały kapitał, często poszukują złóż Poszukiwanie dostępu do venture capital 30% 25% 20% 15% 10% 5% 26% 25% 25% Udział ASM w światowej produkcji wybranych surowców 3 6% 0% Tantal Cyna Złoto Wolfram Ruda żelaza Źródło: ICMM 4% 3% 1% 1% Ołów Cynk Miedź Źródło: 1) Deloitte, Tracking the trends ) ICMM, Trends in the mining and metals industry firmy małe i bardzo małe oznaczają spółki o wartości aktywów do USD 500 mln 3) ICMM za Polinares Raw Material Data - Wykres odnosi się do Artisanal and Small Scale Mining- wydobycia na własną rękę często bez oficjalnego zatrudnienia w branży Deloitte

98 Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Wydobywczy i Przetwórstwo Surowców 5 Na rynkach dojrzałych firmy wydobywcze i przetwórstwa surowców będą borykały się z coraz poważniejszymi niedoborami kadrowymi Przegląd głównych trendów globalnych w sektorze wydobywczym i przetwórstwie surowców 5 60% Trendy Niedobory wykwalifikowanego personelu 40% Źródło: Deloitte Przykład 1 W Kanadzie 40% pracowników w sektorze wydobywczym i przetwórstwa surowców przekroczyło wiek 50 lat. Przykład 1 Co trzeci z Kanadyjczyków pracujących w sektorze wydobywczym i przetwórstwie surowców odejdzie na emeryturę do roku Kraj potrzebuje do tego czasu nowych pracowników sektora. Komentarz Braki personalne i zaburzona ciągłość pokoleniowa 1 Społeczeństwa krajów producentów starzeją się, zaczynają być już widoczne braki w doświadczonej kadrze. Dotyczy to w szczególności rynków bardziej dojrzałych. Jednocześnie, w ujęciu globalnym, coraz mniej młodych ludzi decyduje się na ścieżkę kariery w sektorze wydobywczym. Wzrastająca konkurencja o wykwalifikowanych pracowników 1 Istniejące trendy demograficzne i ograniczona dostępność wykwalifikowanej kadry powodują, że konkurencja spółek sektora wydobywczego i przetwórstwa surowców zaostrza się również na rynku pracy. W przyszłości firmy wydobywcze i sektora przetwórstwa surowców w większym stopniu skupiać będą się na utrzymaniu doświadczonych pracowników i rekrutacji nowych talentów, jednocześnie badając możliwości automatyzacji i optymalizacji procesów wydobywczych/wytwórczych. Zagadnienia wizerunkowe W obliczu zintensyfikowanej uwagi społeczeństwa i mediów skupionej na sektorze wydobywczym i przetwórstwie surowców, przedsiębiorstwa coraz większą wagę będą przywiązywały do zatrudniania lokalnych pracowników. Największe znaczenie ma do w przypadku zróżnicowanych kulturowo społeczeństw, gdzie występują rdzenne ludy zamieszkujące dany teren (np. Kanada). 6 Problem korupcji w krajach bogatych w surowce Zagrożenie korupcji w krajach o znaczących pokładach surowców naturalnych Kilka z krajów przyciągających inwestycje w górnictwie znajduje się w niechlubnej czołówce najgorzej ocenianych pod względem CPI 2 3 (np. Wenezuela, Zimbabwe, DRK). Z kolei Światowe Forum Ekonomiczne zidentyfikowało korupcję jako główne zagrożenie dla biznesu w aż 22 krajach, w tym u wielu liderów na rynku surowcowym (np. w Rosji, Libii, Wenezueli )4. Źródło: 1) Deloitte, Tracking the trends ) Strona internetowa Transparency International 3) Corruption Perception Index indeks organizacji Transparency International, który mierzy poziom postrzeganego przez ekspertów poziomu korupcji w sektorze publicznym poszczególnych krajów 4) Strona internetowa World Economic Forum Deloitte

99 Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Wydobywczy i Przetwórstwo Surowców 5 Chiny są globalnym liderem na rynku metali ziem rzadkich Przegląd głównych trendów globalnych w sektorze wydobywczym i przetwórstwie surowców 7 3% Źródło: Congressional Research Center 3% 0% 2% 0% Trendy Minerały ziem rzadkich 0% 1% 0% Źródło: Congressional Research Center Produkcja REE, Rezerwy REE, % 19% 0% 12% 95% 48% Stany Zjednoczone Chiny Byłe ZSRR Australia Indie Brazylia Stany Zjednoczone Chiny Byłe ZSRR Australia Indie Brazylia Malezja Pozostałe kraje Komentarz Czym są metale ziem rzadkich (ang. Rare Earth Elements REE)? 1 REE to grupa 17 minerałów używanych przez wiele różnych sektorów gospodarki do produkcji m.in.: Silników hybrydowych, stopów, katalizatorów, Magnesów i magnesów stałych, dysków twardych w laptopach, monitorów i telewizorów, słuchawek, laserów, Rafinowania ropy, Fosforanów, Ceramiki i kolorowego szkła. Brakujące zasoby 1 Minerały te występują w małych skupiskach, przez co wydobywanie ich obecnymi metodami w krajach rozwiniętych rzadko jest opłacalne. Mimo, że np. Stany Zjednoczone posiadają bogate złoża tych minerałów, większość światowej produkcji przejęły Chiny. W przypadku niektórych REE, Chiny są wręcz jedynym producentem na świecie. Powodem takiego stanu rzeczy są przede wszystkim niskie koszty wydobycia, które wynikają m.in. z braku nakładów na ochronę środowiska czy działania wizerunkowe i taniej siły roboczej. Dla krajów wytwarzających zaawansowane technologicznie produkty z wykorzystaniem REE oznacza to w większości konieczność importu po cenach narzuconych przez Chiny. Główną alternatywną jest tworzenie korporacji zapewniających integrację pionową. Przykładem takiej firmy jest np. amerykańskie Molycorp 2, które kupiła już japońskiego producenta kilku REE, estońskiego przetwórcę oraz prowadzi badania nad recyklingiem i produkcją magnesów trwałych. Różne źródła przewidują wzrostu światowego zapotrzebowania z ok. 120 tys. ton w 2010 do między 145 tys. a 190 tys. ton w 2015 roku. Źródło:, 1) Congressional Research Center, Rare Earth Elements: The Global Supply Chain 2) Strona internetowa Molycorp Deloitte

100 Jednym z centrów rozwoju innowacyjnego przemysłu górniczego jest region Ontario w Kanadzie Lider rozwoju sektora górniczego Ontario, Kanada Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Wydobywczy i Przetwórstwo Surowców 5 Lokalizacja Ontario RoF Timmins Gr Sudbury Komentarz Geneza rozwoju innowacyjnego przemysłu górniczego w Ontario Górnictwo to branża o ogromnym historycznym znaczeniu w Ontario Kilka podregionów przeszło już etap intensywnego wydobycia i jest obecnie w fazie rewitalizacji, są wśród nich: Timmins - miasto, które zostało założone jako górnicze, a branża wciąż jest tu aktywna, Greater Sudbury. Obecnie giełda w Toronto szczyci się największą reprezentacją sektora, pod względem zarówno liczby firm, jak i ich kapitalizacji. Planowana jest cała seria nowych inwestycji na odkrytych w ostatnich latach złożach ulokowanych w rejonie tzw. Ring of Fire. Kluczowe determinanty rozwoju przemysłu górniczego w Ontario 1 Podstawową determinantą w przypadku przemysłu górniczego są oczywiście surowce naturalne, w tym przypadku na czele z niklem i węglem kamiennym, nowe złoża odkryto niedawno w regionie Ring of Fire (północno-zachodnie Ontario). Władze Ontario i tutejszych organizacji górniczych bardzo dbają o aprobatę społeczeństwa, by zwiększyć liczbę chętnych do pracy w przemyśle. Efekt ten osiągnięto dzięki przyjęciu kilku priorytetów: Region jest światowym liderem jeśli chodzi o bezpieczeństwo pracy, do roku 2015 planuje się wprowadzić politykę tzw. zero harm in the workplace. Już w 1978 r. wprowadzono tu akt prawny definiujący odpowiedzialność każdej osoby za dane działania w miejscu pracy, Władze zawsze zwracały uwagę na zatrudnianie rdzennej, indiańskiej ludności Ontario (tak jest także w przypadku planowanych inwestycji). Dzięki wydajności technologicznej i udostępnianiu nowych, płytkich złóż, uchroniono się tu w pewnym stopniu przed drastycznym wzrostem kosztów operacyjnych, a górnictwo jest w stanie oferować jedne z najwyższych pensji w przemyśle. Źródło: 1) Rotman School of Management, Policy and Economic Analysis Program Deloitte

101 Co o wyzwaniach stojących przed przemysłem wydobywczym i przetwórstwem surowców sądzą eksperci? Wybrane opinie ekspertów i analityków rynku Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Przemysł Wydobywczy i Przetwórstwo Surowców 5 Nie ma wątpliwości, że sektor wydobywczy jest pod ogromną presją kosztową. Jednakże ograniczenia kosztowe często prowadzą do innowacji. Górnictwo znacznie urosło w ciągu ostatnich 200 lat większe kopalnie, transportery, piece, ale sam przemysł nie zmienił się tak znacznie. Właśnie nadszedł czas na fundamentalne zmiany. Glenn Ives, Deloitte, Lider Grupy Doradztwa dla Sektora Górniczego, USA "Zapasy miedzi systematycznie się zmniejszają, a jednocześnie w ostatnich latach spadają nakłady inwestycyjne na nowe projekty górnicze. To sugeruje możliwość wystąpienia nadwyżki popytu nad podażą w dłuższej perspektywie, możliwe, że już od roku ( ) To oznacza dobre perspektywy także dla srebra, a więc także dla naszej działalności. Jak więc widać, KGHM jest bardzo optymistycznie nastawiona na przyszłość, jeśli chodzi o makroekonomię." Jarosław Romanowski, KGHM Polska REEs odgrywają kluczową rolę w gospodarce efektywnie bazującej na czystej energii. Z tego powodu REEs są często nazywane zielonymi pierwiastkami". Światowa produkcja REEs jest obecnie zmonopolizowana przez Chiny. Zarówno Unia Europejska, jak i Stany Zjednoczone są niemal w 100% zależne od importu REEs. Luka naukowa pomiędzy Europą i Stanami Zjednoczonymi z jednej strony a Chinami z drugiej rośnie, czyniąc tym samym Chiny dominującym światowym graczem. Ostatnie analizy geopolityczne stwierdzają, że REEs są tak strategicznym towarem jak ropa naftowa czy żywność i takim pozostaną do końca tego wieku. S.N. Kamenopoulos, Z. Agioutantis Żeby zacząć je wydobywać, trzeba będzie powołać oddzielną spółkę i ponieść koszty inwestycji. Będą one porównywalne z uruchomieniem tradycyjnej kopalni, czyli wyniosą co najmniej kilkaset milionów dolarów. Tomasz Abramowski, Interoceanmetal na temat podwodnych złóż na polskiej części dna oceanicznego W Polsce ( ) należy zacząć od dyskusji nad przyszłym kształtem sektora górnictwa węgla kamiennego - czy chcemy mieć jednego silnego narodowego championa górniczego skupiającego rentowne, perspektywiczne aktywa, czy kilka mniejszych lecz także rentownych podmiotów. Potrzeba też zdefiniować plan dla tych kopalń, które perspektywiczne obecnie nie są i w niedalekiej przyszłości nadal nie będą i na jakich zasadach i jak długo byłyby utrzymywane z uwagi na np. kwestie społeczne, przy zapewnieniu przejrzystości kosztu z tym związanego ( ) Dla właściwego funkcjonowania sektora w przyszłości kluczowe jest także, by te perspektywiczne kopalnie odpowiednio doinwestować. Co jest bardzo trudne, gdy aktywa nierentowne także konsumują gotówkę, która mogłaby być skierowana na rozwój tych przyszłościowych ( ) Kolejna istotna kwestia strategiczna to uzmiennienie bazy kosztowej, aby polskie spółki węglowe mogły bardziej elastycznie reagować na dynamicznie zmieniające się na rynku warunki. Ponieważ większość kosztów w polskim górnictwie, to koszty osobowe, konieczne byłoby porozumienie w tym obszarze pomiędzy zarządami spółek a reprezentacją strony społecznej przy silnym poparciu właściciela. Oktawian Zając, Boston Consulting Group Źródło: Analiza desk research Deloitte Deloitte

102 Logistyka

103 Sektor logistyczny odzyskuje dynamikę sprzed kryzysu, jednakże inwestorzy nadal pozostają ostrożni Wielkość, dynamika oraz struktura globalnego rynku transportu i logistyki Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Logistyka Poziom oraz dynamika (CAGR) globalnego udziału handlu towarami w PKB (%) CAGR +2% Komentarz Udział handlu towarami w globalnym PKB w roku 2012 wyniósł ponad 51%. W latach wskaźnik ten odnotował średnioroczny wzrost na poziomie 2,17%. W latach skumulowany wzrost wyniósł 8 p.p. Zgodnie z prognozami stosunek globalnego handlu towarami do PKB, utrzyma się w trendzie rosnącym na przestrzeni nadchodzących lat 1. Światowym liderem sektora logistyki i transportu, posiadającym ponad 25% udziału w przychodach pięciu największych firm na świecie jest niemiecka spółka DHL. W stosunku do roku 2011 odnotowała jednak spadek przychodów o ponad 1,3% 2. 0 Rok Wśród 50 największych firm logistycznych i transportowych największy udział w ich przychodach ogółem posiadają spółki pochodzące z USA (29,5%), Niemiec (16%) oraz Japonii (14,7%) 1. Źródło: Bank Światowy Dystrybucja przychodów pięciu największych firm logistycznych na świecie 18% 20% 12% 25% 25% DHL UPS FedEx A.P. Moller-Maersk DB Schenker 2% 3% Dystrybucja przychodów wśród 50 największych firm logistycznych wg kraju 2% 4% 5% 7% 8% 8% 30% 15% 16% USA Japonia Szwajcaria Chiny Korea Inne Niemcy Francja Dania Holandia Kanada Źródło: analiza Deloitte, rok 2012 Źródło: analiza Deloitte, rok 2012 Źródło: 1) Bank Światowy, analiza Deloitte Deloitte

104 Średni poziom ceł wpływający na wolumen obrotów w handlu międzynarodowym towarami wykazuje tendencję malejącą Wielkość, dynamika oraz struktura globalnego rynku transportu i logistyki Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Logistyka Rok Globalny, uśredniony poziom oraz dynamika (CAGR) ceł na wszystkie produkty (%) 1 12,3 11,2 10,6 10,5 10,9 10,3 10,3 10,7 Źródło: Bank Światowy 9,1 CAGR -4% 8,1 8,6 7,9 7,9 7,6 7,6 6,7 7,1 6,5 Udział poszczególnych środków transportu w globalnej dystrybucji towarów w 2014 r. 2 Komentarz Uśredniony poziom opłat od wymiany międzynarodowej w roku 2012 wyniósł 6,2%, odnotowując jednocześnie spadek o 0,6p.p. względem roku poprzedniego. W analizowanym okresie średni poziom ceł zachowuje średnioroczną dynamikę na poziomie -3,7% odwzorowując malejące opłaty związane z międzynarodowym transportem towarów 1. W roku 2014 głównym środkiem transportu towarów był transport drogowy. W stosunku do roku 2009 udział transportu kolejowego spadł o 1p.p., na korzyść transportu drogą powietrzną (wzrost o 1p.p.) 2. Miejscem docelowym największej ilości inwestycji branży logistycznej w Europie jest Wielka Brytania (29,2%) oraz Niemcy (16,6%). W wielu przypadkach, inwestorzy decydują się jednak na inwestycje na terenie Europy Środkowo-Wschodniej (16%) np. centra dystrybucyjne Amazon w Polsce, ze względu na niższe koszty pracownicze oraz nieruchomości, a także dostępność do rynków wschodnich 3. Miejsce docelowe inwestycji branży logistycznej w Europie, 2013 r. 3 5% 6% 13% 5% 71% Drogowy Kolejowy Powietrzny Morski Wodny śródlądowy 6% 6% 11% 15% 29% 16% 17% Wielka Brytania Niemcy Europa Środkowo Wschodnia Kraje Nordyckie Francja Benelux Reszta Europy Źródło: Datamonitor Źródło: Knight Frank, European Logistics & Industrial Market Report 2014 Źródło: 1) Bank Światowy 2) Datamonitor 3) Knight Frank, European Logistics & Industrial Market Report 2014, analiza Deloitte Deloitte

105 Sektor logistyczny znajduje się w fazie rozwoju zorientowanego na technologię i innowacje Przegląd głównych trendów w sektorze logistycznym Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Logistyka 5 1 Trendy Oczekiwania coraz bardziej wyspecjalizowanych rozwiązań logistycznych Rosnące wymagania klientów branży logistycznej Komentarz Światowa branża logistyczna znajduje się pod wpływem alokacji produkcji do miejsc o niskich kosztach pracowniczych przy zachowaniu jednocześnie relatywnie niskiego poziomu kosztów transportowych 1. Klienci oczekują nie tylko szybkich dostaw ale również dopasowanych, kompleksowych usług, w związku z rosnącą różnorodnością ofert produktowych, opakowań oraz rozmieszczenia sieci sprzedaży 1. Oczekiwane jest indywidualne podejście do klienta, wymagające bieżącego dostosowania do zróżnicowanych warunków stawianych wobec rozwiązań logistycznych 2. Do głównych wyzwań stojących przed branży należą 1 : Usługi Track and Trace dostarczające szczegółowych informacji na temat pojedynczych produktów. Zapewnienie łańcucha chłodniczego usługi zapewniające ciągłość zachowania wymaganej temperatury produktów. Monitorowanie w czasie rzeczywistym warunków w jakich znajduje się produkt takich jak temperatura, wilgotność, naświetlenie. 2 Dostosowanie do dynamicznie rozwijającej się światowej gospodarki sieciowej Kompatybilność sieciowa Obecnie firmy logistyczne, aby przetrwać w środowisku konkurencyjnym, muszą sprostać rosnącym wymaganiom pełnej kompatybilności sieciowej 1. Coraz większą rolę odgrywa wykorzystanie urządzeń mobilnych, które poprzez połączenie internetowe pozwalają na pełną integrację w czasie rzeczywistym pomiędzy dostawcą a odbiorcą. Rozwija się outsourcing rozwiązań technologicznych oraz zarządzania zapasami. Rozwiązania te mają na celu zmniejszenia ryzyka związanego z łańcuchem dostaw 1. Źródło: 1) DVV Media Group, Trends and strategies in logistics and supply chain management, analiza Deloitte Deloitte

106 Przedsiębiorstwa branży logistycznej poszukują nowych sposobów na redukcję kosztów Przegląd głównych trendów w sektorze logistycznym Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Logistyka 5 3 Trendy Nacisk na redukcję kosztów Udział kosztów logistycznych w poszczególnych sektorach 1 4% 5% 6% 9% 9% 10% 8% 9% 13% 0% 5% 10% 15% Elektronika Wydobycie Energetyka IT i telekomunikacja Tekstylia Chemia FMCG Motoryzacja Handel detaliczny Optymalizacja kosztów w branży logistycznej Komentarz Na przestrzeni ostatnich lat główną metodą redukcji kosztów było przenoszenie zakładów produkcyjny do krajów rozwijających się. Obecnie podmioty szukają oszczędności poprzez optymalizację sieci logistycznej 1. Przedsiębiorstwa stosują zaawansowane narzędzia analityczne, pozwalające na znalezienie czynników redukujących koszty oraz wspomagających zarządzanie łańcuchem logistycznym 2. Koszty logistyczne mają szczególnie wysoki udział w kosztach ogółem w następujących sektorach 1 : Wydobywczym - 13% Detalicznym 9% Chemicznym 10% Energetycznym 9% W sektorach tych potencjał do optymalizacji kosztów logistycznych jest najwyższy. Źródło: DVV Media Group, Trends and strategies in logistics and supply chain management 4 Dynamiczny rozwój branży logistycznej w krajach rozwijających się Liberalizacja rynków i procesy prywatyzacyjne w krajach rozwijających się Liberalizacja rynków oraz prywatyzacja infrastruktury transportowej i usług pocztowych jest głównym czynnikiem rozwoju firm branży logistycznej w krajach rozwijających się. Eksperci podkreślają rosnące znaczenie dla branży logistycznej rynków rozwijających się krajów nieazjatyckich, takich jak: Turcja, Meksyk oraz Egipt 1. Źródło: 1) DVV Media Group, Trends and strategies in logistics and supply chain management, analiza Deloitte Deloitte

107 Jednym z głównych centrów rozwiniętej branży logistycznej jest region Ren-Men w środkowej części Niemiec Lider sektora logistycznego Ren-Men, Niemcy Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Logistyka 5 Lokalizacja regionu Ren-Men Branża logistyczna w regionie Ren-Men Komentarz Ren-Men jest to region metropolitarny znajdujący się w centralnej części Niemiec. Do głównych miast regionu należą: Frankfurt nad Menem, Offenbach nad Menem, Wiesbaden oraz Moguncja. Korzystne położenie regionu przyczyniło się w XIX wieku do dynamicznego rozwoju przemysłu motoryzacyjnego, sektora finansowego oraz logistycznego. Głównym centrum logistycznym regionu jest międzynarodowy port lotniczy Frankfurt, będący najważniejszym europejskim centrem przeładunkowym. Miejsce przecięcia autostrad Frankfurter Kreuz oraz dworzec kolejowy Frankfurt Hauptbahnhof są głównymi punktami infrastruktury transportowej, odnotowując największe w Europie natężenie ruchu 2. Promień 200 kilometrów zapewnia dostęp do ponad 35 milionów odbiorców i konsumentów 1. Kluczowe determinanty rozwoju branży logistycznej w regionie Ren-Men Położenie geograficzne regionu, znajdującego się w centralnej części Niemiec oraz Unii Europejskiej 2. Rozwinięte sektory powiązane z branżą logistyczną: motoryzacyjną, farmaceutyczną oraz chemiczną 2. Zaawansowana infrastruktura transportowa drogowa, kolejowa oraz lotnicza 2. Łatwy dostęp do wykwalifikowanej kadry pracowniczej, wykształconej w ośrodkach naukowych i badawczych skoncentrowanych na logistyce. Wysoka podaż pracy. Międzynarodowe oraz międzykulturowe społeczeństwo. Zakres strefy 9-godzinnej spedycji drogowej obejmujący 190 milionów mieszkańców 1. Źródło: 1) Colliers International, Top European Logistics Hubs 2) FrankfurtRheinMain GmbH International Marketing of the Region, Logistics in FrankfurtRheinMain, analiza Deloitte Deloitte

108 Co o wyzwaniach stojących przed branżą logistyczną sądzą eksperci? Wybrane opinie ekspertów i analityków branży logistycznej Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych Logistyka 5 Niektóre, z krajów rozwijających się podjęły już kroki w celu częściowej prywatyzacji podmiotów z sektorów transportu i logistyki. Pozostałe natomiast będą naśladować je, w celu osiągnięcia poprawy efektywności oraz dostępu do większego kapitału inwestycyjnego." Andrea Pal, Prezes Northern Capital Gateway Ltd. Pulkovo Airport Sankt Petersburg Technologia, analizy zarządcze i finansowe, badania oraz metodologia Big Data" wspólnie tworzą dzisiejsze środowisko, w którym dosłownie każdy aspekt związany z efektywnością, może zostać zmierzony w dowolnym stopniu." Ken Allen, Prezes DHL Express "Podmioty branży logistycznej, które będą się rozwijały zgodnie z ideą "dziel i współpracuj" skorzystają na tym, niezależnie, czy działają lokalnie, na rynkach krajowych, czy będą to międzynarodowe korporacje." Ye Weilong, Dyrektor Zarządzający COSCO Logistics Company Ltd. "Operatorzy transportowi na rynkach rozwijających się odgrywają kluczową rolę w rozwoju światowej gospodarki (...) Dzięki umocnieniu połączeń pomiędzy państwami rozwijającymi się a resztą świata infrastruktura transportowa będzie uodporniona na dynamiczne zmiany." Libano Barroso, Prezes TAM Airlines W obecnym świecie hiperpołączeń, rosnące obroty globalnego handlu są głównym mechanizmem napędowym wzrostu zatrudnienia i powstawania nowych, efektywnych i konkurencyjnych rynków, stabilizującym światową gospodarkę na ścieżce zrównoważonego rozwoju. Scott Davis, Prezes UPS USA Źródło: Wypowiedzi uzyskane przez Deloitte przy panelu ekspertów oraz analiza desk research Deloitte Deloitte

109 Sektor technologii informatycznych i komunikacyjnych

110 USD mld Branża ICT w najbliższych latach będzie nadal dynamicznie rosnąć zarówno w Polsce, jak i w skali globalnej Wielkość, dynamika i struktura rynku technologii informatycznych i komunikacji w skali globalnej Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych ICT Wielkość i dynamika rozwoju branży ICT na świecie Rok Źródło: Deloitte TMT Predictions CAGR +6% Przewidywany podział światowego rynku wg segmentów w 2015 r F F Komentarz 1 2 Rynek technologii informatycznych i komunikacyjnych (ICT) jest jednym z najszybciej rozwijających się w skali globalnej (średnioroczne tempo wzrostu branży dla lat szacowane jest na 6%). W 2013 roku wartość rynku ICT wynosiła USD mld. Dzięki nowym produktom i technologiom szacuje się, że światowy rynek ICT osiągając wartość USD mld w 2015 roku. Łączna wartość polskiego rynku teleinformatycznego wynosi PLN 84,3 mld (tj. ca. USD 28 mld), z czego ok 54% przypada na segment telekomunikacji, 46% na informatykę. W segmencie informatyki, największy udział ma sprzedaż sprzętu cyfrowego, następnie usługi informatyczne oraz oprogramowanie. Rynek ICT w Polsce wykazuje nadal istotny potencjał wzrostu (wartość polskiego rynku jest dwukrotnie niższa niż hiszpańskiego (EUR 72 mld), pomimo porównywalnej liczby konsumentów). W Polsce ok. 60% gospodarstw domowych posiada komputer, a 40% dostęp do szerokopasmowego Internetu. Te wskaźniki pokazują, że Polska nadal plasuje się poniżej średniej dla wysoko rozwiniętych gospodarek Europy Zachodniej, Ameryki Północnej czy Japonii. Wskazuje to na potencjał rozwoju rynku ICT w Polsce. 8% 16% 7% 7% 31% Usługi technologiczne Internet Hardware Półprzewodniki Oprogramowanie Clean Tech 31% Źródło: Deloitte TMT Predictions Źródło: 1) Deloitte Global Technology Sector Overview za Datamonitor (August 2012) oraz Gartner (August 2012) 2) Deloitte, TMT Predictions ) ICEX Deloitte

111 USD mld Do rozwoju branży ICT przyczynią się nowe rozwiązania w komunikacji, np. cloud computing ( chmura ) Przegląd głównych trendów globalnych w sektorze technologii informatycznych i komunikacji Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych ICT Rok 0 Trendy Cloud computing technologią o największym potencjale Prognozowana wartość rynku chmury na świecie Źródło: Forrester Research F F F 2020F Komentarz Szybki rozwój rozwiązań opartych na chmurze 1 2 Cloud computing, czyli technologia umożliwiająca dostęp z poziomu komputera do danych i oprogramowania znajdującego się na zewnętrznym serwerze, jest uznawana za jeden z głównych globalnych obszarów wzrostu rynku ICT. Szacuje się, że segment ten osiągnie wartość USD 121 mld w roku 2015, co daje średnioroczny wzrost na poziomie 26% w okresie Długookresowe prognozy mówią o wartości USD 241 mld w 2020, co odpowiada16-krotnemu wzrostowi na przestrzeni 10 lat 1. Chmura ma zastosowanie w niemal każdej branży. Rosnące znaczenie będą miały chmury prywatne tworzone przez indywidualne przedsiębiorstwa dla własnej działalności. Chmura stanowić będzie tym samym już nie tylko usługę świadczoną na rzecz podmiotów zewnętrznych, ale również występować będzie jako element własnej infrastruktury - platforma, umożliwiająca większą niezależność klienta od dostawcy. Już w chwili obecnej 42% dużych przedsiębiorstw działających w Polsce deklaruje korzystanie z rozwiązań opartych na chmurze. Kolejne 9% wyraża chęć wprowadzenia tej technologii w najbliższym czasie. Użycie chmury pozwala osiągnąć przedsiębiorstwom mierzalne oszczędności. Wynoszą one średnio od 10-20% kosztów IT ogółem. Jak wskazują przeprowadzone badania, w przypadku 36% firm oszczędności wyniosły ponad 20%. Rozwój cloud computingu wiąże się też ze wzrostem wymagań infrastrukturalnych, przede wszystkim sieci szerokopasmowych oraz łącz dostępowych o większej przepustowości. Rosnąć będzie także zapotrzebowanie na łącza mobilne oraz serwerownie, co dodatkowo będzie napędzać branżę ICT i stanowić motor wzrostu technologii komunikacyjnych. Komisja Europejska przewiduje, że usługi związane z chmurą pozwolą stworzyć 2,5 mln miejsc pracy do 2020 roku, co przyczyni się do wygenerowania dodatkowego 1% PKB Unii Europejskiej. Źródło: 1) Forrester Research Sizing the Cloud 2) Audytel Prognozy rozwoju zintegrowanego rynku komunikacji elektronicznej w Polsce Deloitte

112 USD mld Motorem rozwoju rynku ICT będą również technologie i usługi przetwarzania dużych zasobów danych Big Data Przegląd głównych trendów globalnych w sektorze technologii informatycznych i komunikacji Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych ICT Rok Trendy Rozwój rozwiązań Big Data i Data Miningowych 7, , Źródło: Wiki Bon 2014 Wartość rynku Big Data na świecie 1 18, ,5 38,4 Podział rynku Big Data na kategorie 1 22% 38% 2014F 2015F 2016F 2017F 40% 45,3 50,1 Silny rozwój segmentu Big Data Komentarz Postępujące zapotrzebowanie na magazynowanie danych przez firmy przyczyniło się do średniorocznego wzrostu wartości rynku Big Data wynoszącego 51% w latach Według szacunków segment ten ma osiągnąć wartość USD 50,1 mld, co daje prawie 7-krotny przyrost na przestrzeni 6 lat 1. Wykładniczy przyrost ilości danych gromadzonych na świecie dzięki nowym technologiom stwarza zupełnie nowe możliwości rozwoju. Moc obliczeniowa komputerów podwajana jest co 18 miesięcy. Dotychczas nie potrafiono wykorzystać w pełni możliwości jakie dają duże bazy danych, w związku z czym większość danych była kasowana. Amerykańska służba zdrowia pozbywa się 90% danych jak np. nagrania z operacji. Obecnie nie tylko jesteśmy w stanie gromadzić takie ilości informacji, ale równiej czerpać z nich korzyści. Gromadzone są już nie tylko dane liczbowe i tekstowe, ale i multimedialne, co stwarza coraz większe zapotrzebowanie na szybszy rozwój technik automatycznego przetwarzania tekstu, obrazu i dźwięku. Segment Big Data wymaga zaawansowanych rozwiązań nie tylko w zakresie sprzętu, ale również zaawansowanych usług dla firm i oprogramowania potrzebnego do zarządzania danymi. Rosnące zapotrzebowanie na kompleksową analizę danych Duże ilości danych gromadzone na serwerach wymagają zaawansowanych narzędzi do ich analizy w celu wykorzystania na potrzeby wymagań stawianych przez biznes. Zastosowanie analizy nie ogranicza się już tylko do klasycznych sektorów, ale znajduje zastosowanie w praktycznie każdych aspektach życia i gałęziach biznesu jak marketingu, zarządzaniu zasobami ludzkimi, relacji z klientami. Data mining nie tylko stwarza możliwości rozwoju w nowych kierunkach, ale pozwala na znaczne oszczędności dzięki daleko idącej optymalizacji dotychczasowych procesów. Zebranie dużych ilości danych i efektywna analiza pozwalają na zrozumienie i algorytmizację procesów oraz ich późniejszą automatyzację. Usługi Źródło: Wiki Bon 2014 Sprzęt Oprogramowanie Źródło: 1) Wiki Bon 2014 Big Data Vendor Revenue and Market Forecast , analiza Deloitte Deloitte

113 mln W segmencie konsumenckim wysoki potencjał wzrostu zauważalny jest na rynku urządzeń ubieralnych oraz drukarek 3D Przegląd głównych trendów globalnych w sektorze technologii informatycznych i komunikacji Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych ICT Rok Źródło: Cisco Trendy Dynamiczny rozwój rynków urządzeń ubieralnych i drukarek 3D Liczba używanych urządzeń ubieralnych na świecie F CAGR +52% F F F Udział sprzedanych urządzeń ubieralnych F Silny rozwój branży urządzeń ubieralnych Komentarz Prognozuje się, że wzrost sprzedaży urządzeń ubieralnych (ang. Wearables, ubrania i akcesoria zintegrowane z elektronicznymi urządzeniami) wyniesie średniorocznie 52% na przestrzeni lat Według szacunków analityków rynku, w latach liczba inteligentnych urządzeń ubieralnych wzrośnie ponad 20 razy, wartość rynku już w 2014 roku przekroczy USD 3 mld 2. Najbardziej dynamicznym segmentem rynku urządzeń ubieralnych będą inteligentne zegarki, których udział w 2018 roku wyniesie ponad 60% sprzedaży ogółem. Konsekwencją ich wprowadzania będzie zmniejszający się udział nowoczesnych pulsometrów. Szacuje się, że znaczący wzrost w sprzedaży odnotują również inteligentne okulary 3. Rynek drukarek 3D zaczyna rosnąć W opinii analityków szczególnie atrakcyjnym segmentem rynku jest również segment drukarek 3D. Po powolnym starcie przewiduje się, że rynek zacznie dynamicznie rosnąć. W 2013 jego wielkość wynosiła USD 2,5 mld. Przewiduje się, że w roku obecnym wzrośnie on o 52%, a do 2018 osiągnie wartość ponad USD 16 mld. W Stanach Zjednoczonych wartość rynku drukarek 3D wzrosła w 2013 o 109% do wartości USD 711 mln. W 2018 wyniesie USD 5,4 mld co będzie stanowiło 1/3 światowej sprzedaży tych urządzeń. Szybki spadek cen drukarek sprawi, że będą się one stawały dostępne dla coraz większej liczby osób, również do personalnego użytku. Szacuje się, że wpływ drukarek 3D na światową gospodarkę w 2025 wyniesie nawet USD 600 mld F 2015F 2016F 2017F 2018F Pulsometry Urządzenia do fitnessu Źródło: Canalys Inteligentne zegarki Inteligentne okulary Źródło: 1) Deloitte TMT Predictions ) Cisco Visual Networking Index: Global Mobile Data Traffic Forecast Update, ) Canalys 4) McKinsey & Company, Manufacturing the future: The next era of global growth and innovation Deloitte

114 Mniejsze regiony mogą stawać się centrami innowacyjności i rozwoju dla sektora ICT Lider rozwoju sektora ICT Karlsruhe, Niemcy Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych ICT 5 Lokalizacja regionu Karlsruhe Karlsruhe Geneza rozwoju regionu Karlsruhe Komentarz Miasto i region Karlsruhe położone są w południowo-zachodnich Niemczech w landzie Badenia Wirtembergia. Miasto Karlsruhe jest zamieszkane przez niespełna 300 tys. osób, lecz w związku z dynamicznym rozwojem liczba ta zwiększa się. Jest to duży ośrodek przemysłowy i energetyczny. Mieści się tam największa rafineria w Niemczech (MiRO). W ostatnich latach w mieście nastąpił dynamiczny rozwój sektora IT. Miasto zajęło 4 miejsce w rankingu ośrodków ICT Komisji Europejskiej, plasując się bezpośrednio za znacznie większymi regionami Monachium, Londynem i Paryżem. W Karlsruhe ulokowany jest także trzeci, co do wielkości, klaster IT w Europie 3. W gospodarce dominują małe firmy, jednak siedzibę mają tutaj także znane korporacje. W regionie Karlsruhe ulokowało się ponad 4200 firm z branży IT, a zatrudnienie w tym sektorze znajduje 36 tys. osób. Jednym z największych pracodawców jest Siemens, zatrudniający 4,5 tys. pracowników 3. Kluczowe determinanty rozwoju branży ICT w regionie Karlsruhe Rozwój branży ICT jest ściśle skorelowany z wydatkami w zakresie badań i rozwoju. Regiony rozwoju ICT są przeważnie obszarami przemysłowymi o długiej tradycji, dysponują wysokiej klasy instytucjami edukacyjnymi, posiadają długoterminowe strategie w zakresie badań naukowych i innowacji, starają się współpracować z sąsiednimi regionami. W wyniku połączenia najstarszej niemieckiej uczelni o charakterze technicznym - Uniwersytetu Karlsruhe i Centrum Badań Naukowych w mieście utworzony został w 2009 r. KIT (Karlsruhe Institute of Technology). Jest to uczelnia kładąca nacisk przede wszystkimi na badania i nowoczesne technologie. Wykształcenie zdobywa na niej ponad 24 tys. studentów. Jest to jedna z wiodących uczelni informatycznych na świecie, obecnie coraz częściej porównywana z MIT w Bostonie. Absolwenci tej szkoły wyższej są motorem napędowym dla branży ICT w regionie 1 3. W Karlsruhe ulokowane jest CyberForum, które jest jednym z największych oraz najbardziej aktywnych stowarzyszeń rynku IT w Europie. Posiada ono ponad 1000 członków, wśród nich są liczni przedsiębiorcy, personel badawczo-rozwojowy, studenci, stażyści 2. Źródło: 1) Strona internetowa KIT 2) Strona internetowa CyberForum 3) Strona internetowa Karlsruhe Deloitte

115 Co o wyzwaniach stojących przed sektorem technologii informatycznych i komunikacyjnych sądzą eksperci? Wybrane opinie ekspertów i analityków rynku Ranking i charakterystyka branż prorozwojowych ICT 5 Data mining znajduje szerokie zastosowanie w wielu branżach na całym świecie. Przykładem mogą być Stany Zjednoczone, które bardzo wcześnie zorientowały się o możliwościach płynących z analizy gromadzonych danych i czerpią z tego znaczne korzyści. Prof. Jerzy Kisilowski, FSNT-NOT Magazynowanie i analiza dużych ilości danych pozwalają na nowe podejście do problemów wielu branż. Nowe możliwości otwierają się szczególnie przed sektorem telemedycyny, który znacząco skorzysta z rozwiązań Big Data. Algorytmy wypracowane na podstawie analizowanej ogromnej ilości danych pozwolą na optymalizację procesów i lepsze wykorzystanie zasobów ludzkich Ryszard Olszanowski, Izba Gospodarcza Medycyna Polska W typowej informatyce korporacyjnej, według wielu szacunków, istniejąca infrastruktura jest wykorzystywana np. tylko w 10 procentach. To nie są przypadki skrajne o tym się słyszy w wielu firmach. W związku z czym przeniesienie do chmury, albo prosta wirtualizacja i konsolidacja, nawet wewnątrz tej firmy może przynieść im gigantyczne oszczędności z tego powodu, że przestają płacić za to, z czego nie korzystają. Prognozy rynkowe mówią już od jakiegoś czasu o rosnącej popularności rozwiązań mobilnych oraz chmury obliczeniowej. Jak się okazuje, nasz rynek w pełni je potwierdza. Roman Durka, Kapsch Krzysztof Dąbrowski, Grupa Allegro Rozwój branży IT w krajach Europy Środkowo-Wschodniej będzie mniej więcej dwukrotnie szybszy od tempa wzrostu ich PKB w średniej i dłuższej perspektywie, a środki z funduszy spójności UE przyspieszą realizację publicznych projektów informatycznych. Daniel Lion, Erste Group Chmura, outsourcing, Unified Communications oraz BYOD polski rynek jest wyjątkowo mocno zainteresowany rozwojem w tych obszarach. Jochen Borenich, Kapsch Źródło: Analiza desk research Deloitte Deloitte

116 6. Benchmarking Metropolii Silesia i Województwa Śląskiego w odniesieniu do wybranych regionów w Polsce i za granicą

117 Metropolia Silesia, Województwo Śląskie Polska

118 EUR mln tys. mieszkańców % Benchmarking regionów Metropolia Silesia, Województwo Śląskie Metropolia Silesia jest sercem Województwa Śląskiego, obszaru silnie zurbanizowanego o bogatych tradycjach przemysłowych 6 Podstawowe dane dot. Metropolii Silesia i województwa śląskiego Źródło: Eurostat Demografia vs. bezrobocie Rok Ludność Stopa bezrobocia PKB w 2011 r. w europejskich regionach Komentarz Ogólne informacje o Metropolii Silesia i regionie Metropolia Silesia to międzygminny związek 14 głównych miast Śląska i Zagłębia obejmujący obszar prawie 1200 km2. Metropolia Silesia stanowi gospodarcze i społeczne centrum województwa śląskiego, zamieszkane przez 2 miliony osób 2 3. Województwo śląskie jest regionem Polski położonym w południowej części kraju. Region jest bogaty w surowce naturalne głównie: węgiel kamienny, złoża cynku i ołowiu, rudy żelaza, miedzi i wiele innych. Region jest głównym ośrodkiem przemysłowym kraju. Województwo zamieszkuje blisko 4,7 mln osób, co stanowi 12,2% ludności Polski i jest ono najbardziej zurbanizowanym regionem Polski (78,4% ludności miejskiej) 3. Infrastruktura Metropolii Silesia i regionu Metropolia Silesia znajduje się w centrum Europy Środkowej. W promieniu 600 km od Katowic, będących głównym miastem Metropolii Silesia, znajduje się sześć europejskich stolic co stwarza duże możliwości dla rozwoju regionu. Ponadto województwo posiada dobrze rozwiniętą infrastrukturę komunikacyjną w skali kraju, szczególnie pod względem autostrad i dróg ekspresowych, które będę w nadchodzących latach rozbudowywane i modernizowane. Dodatkowo w Pyrzowicach (wieś ok. 30 km od Katowic) znajduje się międzynarodowe lotnisko 2 3. Województwo śląskie Źródło: 1) Eurostat 2) GUS 3) Strategia rozwoju województwa Śląskiego Śląskie Deloitte

119 mln ton Benchmarking regionów Metropolia Silesia, Województwo Śląskie Metropolia Silesia jest na drodze transformacji gospodarczej i społecznej 6 Struktura rynku Rok Źródło: GUS Wydobycie węgla w Polsce 1 Transformacja regionu Komentarz Transformacje ustrojowe po 1989 roku szczególnie mocno dotknęły ówczesny Śląsk. Uruchomiono wtedy proces prywatyzacji i restrukturyzacji (również zamykania) zakładów pracy głównie kopalń węgla i hut. Zmiany te miały duży wpływ na gospodarkę regionu oraz przyczyniły się do powstania wielu nowych problemów społecznych, jak wysokie bezrobocie, odpływ ludności, problemy z wykorzystaniem przez pracowników zdobytych kwalifikacji. Pomimo istotnego spadku wydobycia (o połowę w ciągu 20 lat) przemysł wydobywczy pozostaje jednym z głównych sektorów pod względem produkcji i zatrudnienia w województwie śląskim Zmiany potransformacyjne Procesom restrukturyzacji regionu towarzyszy zmiana struktury zatrudnienia ludności polegająca na malejącym udziale pracujących w przemyśle i budownictwie oraz równoczesnym wzroście w sektorze usług. Region posiada również najniższy odsetek zatrudnionych w rolnictwie w kraju. Maleje również stopa bezrobocia. W 2005 roku stopa bezrobocia BAEL wynosiła 19%, zaś w I kwartale 2014 roku wyniosło niecałe 10,5% 1 2. Struktura oraz wielkość rynku (GVA) według klasyfikacji Nace Rev % 2% 15% 1% 15% 1% 17% EUR 22 mld 30% 16% EUR 29 mld 34% 16% EUR 41 mld 34% 29% 8% 28% 6% 27% 8% 2000 A B-E F G-J K-N O-U 2005 A B-E F G-J K-N O-U 2010 A B-E F G-J K-N O-U Źródło: 1) GUS 2) Eurostat 3) PAN, "Węgiel kamienny w Polsce na tle górnictwa w świecie" A-rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo; B-E- przemysł(z wyłączeniem budownictwa); F-budownictwo; G-J-Handel hurtowy i detaliczny, transport; działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, informacja i komunikacja; K-N-finanse i ubezpieczenia, obsługa nieruchomości, działalność naukowa, działalność w zakresie administrowania; O-U-administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, edukacja, pomoc społeczna i zdrowie ludzkie, kultura, rozrywka i rekreacja, naprawa artykułów i inne usługi Deloitte

120 Benchmarking regionów Metropolia Silesia, Województwo Śląskie Metropolia Silesia charakteryzuje się dobrym zapleczem naukowym; Wyzwaniem pozostaje współpraca nauki z biznesem 6 Działania podejmowane w celu transformacji gospodarki Komentarz Edukacja i podniesienie kwalifikacji społeczeństwa Atutem rynku pracy województwa jest duża liczba wysoko wykwalifikowanych pracowników. W I kwartale 2012 roku wśród grupy osób zawodowo czynnej w województwie 30% posiadało wykształcenie wyższe, 7,5% legitymowało się wykształceniem średnim ogólnokształcącym, 31,3% posiadało wykształcenie policealne i średnie zawodowe, a 27,4% kwalifikacje na poziomie zasadniczym zawodowym. Dobrą bazę akademicką zapewniają liczne uczelnie wyższe, w tym największe - Uniwersytet Śląski, Politechnika Śląska, Śląski Uniwersytet Medyczny i Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach. Władze Śląska w ramach programu Śląskie 2020 wyznaczają sobie za cel obniżenie do 10% odsetka osób przedwcześnie kończących naukę szkolną oraz 40% jako minimalny odsetek osób z wykształceniem wyższym. Dobrze wyedukowane społeczeństwo jest podstawą rozwoju regionu i bardziej zaawansowanych technologicznie gałęzi W tych działaniach, z punktu widzenia rozwoju gospodarki szczególnie istotne jest tworzenie i wzmacnianie sieci współpracy między jednostkami badawczymi a biznesem. Ma to wpływ na wzrost innowacyjności i tym samym konkurencyjności regionu zarówno w Polsce, jak i na świecie. Inwestycje w B+R Istotnym elementem wyznaczonej strategii dla regionu Śląskie 2020 jest wspieranie wdrożeń nowych technologii i rozwój sektora B+R. Poprawa konkurencyjności we współczesnej gospodarce dokonuje się w dużej mierze poprzez wzrost innowacyjności, w tym zwiększenie transferu nowoczesnych rozwiązań technologicznych, produktowych i organizacyjnych do przedsiębiorstw i instytucji. Stąd konieczność lepszego wykorzystania infrastruktury naukowo-badawczej na rzecz gospodarki oraz wzmocnienie wykorzystania jej wyników poprzez lepsze relacje z biznesem. Niestety problemy z koordynacją działań na różnych szczeblach sprawiły, że wiele środków unijnych nie zastało należycie wykorzystanych w tym obszarze 2. Źródło: 1) Eurostat 2) Raport: Strategia rozwoju województwa Śląskiego Śląskie ) Regionalna Strategia Innowacji Województwa Śląskiego Deloitte

121 Metropolia Silesia musi zmierzyć się z przemysłową przeszłością i postawić na nowe technologie, wykorzystując posiadany potencjał i zasoby Działania podejmowane w celu transformacji gospodarki Benchmarking regionów Metropolia Silesia, Województwo Śląskie 6 Komentarz Restrukturyzacja i modernizacja przemysłu Przemysł ciężki jest nadal jednym z głównych filarów produkcji w Metropolii Silesia. Sprawia to, że wszelkie działania podejmowane w tej branży rzutują znacząco na kondycję całej gospodarki regionu. Mechanizmy rynkowe w pełni ujawniły nierentowność wielu zakładów przemysłowych, a także ich niską innowacyjność. Jednym z pozytywnych efektów dotychczasowych przemian gospodarczych regionu jest coraz szybszy rozwój nowoczesnych gałęzi przemysłu, takich jak: elektronika, przemysł samochodowy, przetwórstwo spożywcze. Na bazie przemysłu wydobywczego rozwijają się branże związane z jego obsługą, czyli przede wszystkim nowoczesny przemysł maszynowy, dysponujący odpowiednim parkiem oraz doświadczoną kadrą pracowniczą. Po trudnościach transformacji na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku przemysł ten zaistniał na wielu rynkach zagranicznych i stanowi dziś ważny element gospodarczego krajobrazu województwa. Należy mieć jednak na uwadze, że dla utrzymania pozycji konkurencyjnej górnictwa konieczne będzie systematyczne zwiększanie nakładów na jego modernizację, redukcję kosztów i wprowadzanie nowych technologii. Drugim obok górnictwa głównym przemysłem regionu jest hutnictwo, które również przechodzi głęboki proces restrukturyzacji Poprawa łączności i infrastruktury regionu W celu stymulacji rozwoju regionu fundamentalne jest dobre połączenie komunikacyjne między miastami wchodzącymi w skład Metropolii Silesia. Dalszy rozwój sieci transportowej będzie stwarzał lepsze możliwości rozwoju i poprawi klimat pod nowe inwestycje. Fundamentalne znaczenie ma również jakość infrastruktury teleinformatycznej regionu. Rozwój odpowiedniej infrastruktury spowoduje, że wzrośnie ogólna jakość życia w regionie i podniesie się jego atrakcyjność dla lokowania inwestycji. Ponadto pozwoli to na podniesienie konkurencyjności przedsiębiorstw już funkcjonujących i stworzy nowe możliwości współpracy i kooperacji gospodarczej 2 3. Źródło: 1) Eurostat 2) Raport: Strategia rozwoju województwa Śląskiego Śląskie ) Regionalna Strategia Innowacji Województwa Śląskiego Deloitte

122 Ochrona środowiska i zdrowia będą jednym z istotnych wyzwań dla rozwoju Metropolii i regionu, ale również szansą dalszego rozwoju Działania podejmowane w celu transformacji gospodarki Benchmarking regionów Metropolia Silesia, Województwo Śląskie 6 Komentarz Nacisk na poprawę ochrony środowiska i ochronę zdrowia Ochrona środowiska Jednym z założeń programu Śląsk 2020 jest poprawa jakości środowiska naturalnego, mocno dotkniętego przez działalność przemysłową regionu. W skład działań wchodzi zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii, wzrost efektywności energetycznej i przede wszystkim redukcja emisji dwutlenku węgla i gazów cieplarnianych do atmosfery. Działania te mają zwiększyć atrakcyjność regionu, ale również przyczynić się do poprawy zdrowia mieszkańców co będzie miało wpływ na dalszy rozwój zarówno województwa śląskiego, jak i w szczególności Metropolii Silesia 1 2. Ochrona zdrowia W ciągu ostatnich 30 dzisiejsza Metropolia Silesia zdobyła renomę jednego z głównych centów specjalistycznego lecznictwa w Polsce. W tym czasie powstało i ugruntowało swoją pozycję w kraju i na arenie międzynarodowej kilka uznanych klinik i szpitali świadczących specjalistyczne usługi medyczne. Uformowało się silne środowisko naukowe wokół którego z kolei pojawiły się lub w najbliższych latach będą się pojawiać kolejne firmy spin-off, fundacje, parki naukowo- technologiczne. Oznacza to z jednej strony duży potencjał do kreowania i pozycjonowania produktu regionalnego medycyna 1 2. Podsumowanie Metropolia Silesia podobnie jak całe województwo śląskie pozostaje na trudnej drodze transformacji. Potrzebne są długofalowe strategie, które zapewnią trwały rozwój Metropolii i regionu, wzrost ich konkurencyjności na arenie międzynarodowej. Korzystna lokalizacja, zasoby naturalne i ludzkie, jeśli dobrze zarządzane, mogą stanowić silny atut, który zapewni pomyślną przyszłość Metropolii i regionu. Źródło: 1) Raport: Strategia rozwoju województwa Śląskiego Śląskie ) Regionalna Strategia Innowacji Województwa Śląskiego Deloitte

123 Aglomeracja łódzka, Województwo Łódzkie Polska

124 EUR mln tys. mieszkańców % Transformacja gospodarki aglomeracji łódzkiej była wynikiem działania mechanizmów rynkowych, a nie zaplanowanych działań Podstawowe dane i charakterystyka regionu Benchmarking regionów aglomeracja łódzka, Województwo Łódzkie 6 Demografia vs. bezrobocie Rok Ludność Stopa bezrobocia Źródło: Eurostat Ogólne informacje o regionie Komentarz Aglomeracja łódzka znajduje się w centralnej części Polski. Przez wiele dekad była uznawana za centrum włókiennictwa kraju. Po przemianie znajdowała się w szczególnej sytuacji. Podobnie gwałtowny i głęboki proces restrukturyzacji gospodarki nie miał miejsca w żadnym z innych polskich regionów. Przekształcenia w Łodzi i całej aglomeracji nie były wynikiem zaplanowanych i wspomaganych działań ze strony państwa, lecz wypadkową oddziaływania mechanizmów rynkowych. Wkrótce aglomeracja łódzka będzie najlepiej skomunikowanym regionem w Polsce. Region zamieszkuje 1,1 mln osób, lecz liczba ta z roku na rok maleje. Współczynnik CAGR w latach wyniósł -0,51%. Prognozy demograficzne do 2030 r. nie są optymistyczne 1. Istotnym problemem aglomeracji łódzkiej jest wysoki poziom bezrobocia, który w ostatnich latach ponownie wzrastał. W Łodzi (miasto-rdzeń) wynosi ono obecnie 12,7%. Wartość ta jest zróżnicowana w poszczególnych podregionach 2 Województwo łódzkiej generuje 6% PKB kraju. Dynamika wzrostu w latach była nieco niższa niż średnia dla Polski 2. PKB w 2011 r. w europejskich regionach 1 Aglomeracja łódzka Źródło: 1) Eurostat 2) Uniwersytet Łódzki, Łódzka metropolia Problemy integracji gospodarczej Deloitte

125 PLN mln Benchmarking regionów aglomeracja łódzka, Województwo Łódzkie Przemysł włókienniczy traci na znaczeniu, ale nadal jest ważnym sektorem dla gospodarki regionu 6 Struktura rynku Rok Produkcja sprzedana przemysłu włókienniczego i odzieżowego w woj. łódzkim Przemysł włókienniczy Przemysł odzieżowy Komentarz Produkcja włókiennicza i odzieżowa zmniejsza się W ostatnich kilkunastu latach produkcja włókiennicza i odzieżowa zmniejszała się, lecz podlegała okresowym fluktuacjom. Region nadal jest bardzo ważnym punktem dla przemysłu włókienniczoodzieżowego w Polsce, można powiedzieć, że branża najgorsze ma już za sobą. Znajduje się tam ponad 30% przedsiębiorstw podsektora włókienniczego 1. Rynek jest mocno rozproszony Struktura rynku w aglomeracji łódzkiej jest bardzo zróżnicowana. Na przestrzeni lat pomimo zmniejszenia się udziału handlu, usług i transportu o 1,6 p.p., pozostaje on największą gałęzią gospodarki w regionie. Zwiększa się natomiast udział przemysłu w analizowanych latach udział przemysłu w gospodarce regionu zwiększył się o 1,7 p.p 1. Źródło: Przyszłość zawodów w sektorze włókienniczoodzieżowym Struktura oraz wielkość rynku (GVA) według klasyfikacji Nace Rev.2 20% 17% 1% EUR 5,3 mld 23% 6% 19% 18% 1% EUR 6,9 mld 25% 6% 19% 17% 1% EUR 10 mld 25% 7% 32% 32% 31% A-rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo; B-E- przemysł(z wyłączeniem budownictwa); F-budownictwo; G-J-Handel hurtowy i detaliczny, transport; działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, informacja i komunikacja; K-N-finanse i ubezpieczenia, obsługa nieruchomości, działalność naukowa, działalność w zakresie administrowania; O-U-administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, edukacja, pomoc społeczna i zdrowie ludzkie, kultura, rozrywka i rekreacja, naprawa artykułów i inne usługi Źródło: 1) Eurostat 2) Raport Przyszłość zawodów w sektorze włókienniczo odzieżowym, Aglomeracje miejskie w Polsce oraz problemy ich funkcjonowania i rozwoju Deloitte

126 Benchmarking regionów aglomeracja łódzka, Województwo Łódzkie W okresie transformacji duże zakłady włókiennicze zastąpione zostały przez liczne mikroprzedsiębiorstwa skupione wokół branży 6 Ścieżka transformacji społeczno-gospodarczej Komentarz Czasy świetności włókiennictwa minęły Historycznie region słynął z gałęzi przemysłu lekkiego - włókiennictwa. Łódź wytwarzała ponad połowę produkcji całej kraju. Region był skupiony przede wszystkim wokół włókiennictwa, co w późniejszym okresie stanowiło znaczące wyzwanie. Po transformacji ustrojowej w Polsce monokulturowa gospodarka regionu okazała się niekonkurencyjna wobec zagranicznych towarów i kolejne fabryki zaczęły upadać. Przemysł znacznie się rozproszył, powstało dużo mikroprzedsiębiorstw skupionych wokół branży włókienniczej. Branża włókienniczo-odzieżowa w regionie obecnie skupia ok. 30% firm z branży w skali krajowej i nie może być bagatelizowana. Została ujęta w strategii rozwoju regionalnego jako sektor strategiczny dla województwa. Istnieje również duży potencjał badawczo-rozwojowy w tej dziedzinie. Sektorami wysokiej szansy są także: energetyka, biotechnologia, branża owocowo-warzywna, mechatronika i ICT 1 2. Region będzie najlepiej skomunikowanym miejscem w kraju Aglomeracja łódzka w niedalekiej perspektywie będzie znakomicie skomunikowana z innymi regionami kraju oraz Europy. Łódź posiada port lotniczy, otwarty ponownie pod koniec lat 90-tych. Infrastruktura drogowa z roku na rok się poprawia, w związku z ciągłą rozbudową sieci dróg ekspresowych oraz autostrad. Nie można także zapominać o bezpośrednim połączeniu kolejowym Łodzi z Chińską Republiką Ludową. Rejon ma szansę stać się największym centrum logistycznym w kraju. Do tej pory największe efekty widać w Strykowie, który leży w bezpośrednim sąsiedztwie węzła autostrad A1 i A2 3. Źródło:1) Geographical Journal, Socio-economic changes in Lodz-the results of twenty years of system transformation 2) Łódzka metropolia, Problemy integracji gospodarczej 3) PAIZ, Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego Deloitte

127 Benchmarking regionów aglomeracja łódzka, Województwo Łódzkie Szansą dla rozwoju regionu jest infrastruktura transportowa, potencjał naukowy i dynamiczne instytucje okołobiznesowe 6 Ścieżka transformacji społeczno-gospodarczej Komentarz B+R Region posiada duży potencjał naukowo-badawczy skupiony wokół szkół wyższych i ośrodków naukowych. Znajduje się tutaj m.in. Centrum Zaawansowanych Technologii BioTechMed, Łódzki Regionalny Park Naukowo-Techniczny. MNiSW w rankingu jednostek naukowych wysoko oceniło łódzkie ośrodki. Region oferuje dostęp do dużych i tanich zasobów pracy. Są to zarówno pracownicy o niskich kwalifikacjach oraz wysoko wykwalifikowani specjaliści. Potencjał akademicki jest wysoki, w Łodzi studiuje 100 tys. osób. Wykształcenie na kierunkach informatycznych zdobywa 6 tys. studentów, na kierunkach ekonomicznych ponad 20 tys. W aglomeracji łódzkiej bardzo prężnie rozwijają się sektory IT, badawczo-rozwojowy oraz centra BPO/SSC. Swoje centra mają tutaj takie firmy jak: Ericpol, Comarch, Samsung, AMG.net, Hewlett- Packard, czy Infosys 1. Otoczenie biznesowe Region charakteryzuje stosunkowo dobry klimat do rozwoju przedsiębiorczości i lokowania inwestycji. Rozwój instytucji otoczenia biznesowego stanowi ważny czynnik dla potencjalnych inwestorów. Znajduje się tutaj Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna, w której przedsiębiorstwa strefowe działające w regionie poniosły nakłady inwestycyjne w wysokości PLN 8,7 mld (do końca 2012 r.) i stworzyły ponad 17 tys. nowych miejsc pracy. W regionie ulokowało się wiele firm zagranicznych. Wśród instytucji okołobiznesowych znajdują się tu m.in. izby gospodarcze, stowarzyszenia, inkubatory przedsiębiorczości, parki, instytucje finansowe 2. Miasto rdzeń Łódź stara się o EXPO 2022/2023 Łódź stara się o zorganizowanie tzw. małego EXPO, imprezy międzynarodowej, która dałaby możliwość promocji miasta oraz regionu na arenie międzynarodowej. Tematem przewodnim imprezy ma być rewitalizacja, na którą przeznaczane są obecnie olbrzymie pieniądze przykład Nowego Centrum Łodzi 3. Źródło:1) Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2) Strona internetowa PAIZ Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna 3) Nowe Centrum Łodzi, Deloitte

128 Zagłębie Ruhry, Niemcy

129 EUR mln tys. mieszkańców % Zagłębie Ruhry boryka się z problemem ponadprzeciętnego poziomu bezrobocia i starzejącym się społeczeństwem Podstawowe dane i charakterystyka regionu Benchmarking regionów Zagłębie Ruhry 6 Rok Demografia vs. bezrobocie 2 4 Ludność Źródło: Eurostat, RVR-Datenbank-Statistik Stopa bezrobocia PKB w 2011 r. w europejskich regionach Ogólne informacje o regionie Komentarz Zagłębie Ruhry, obecnie występujące już pod marką Metropolia Ruhry znajduje się w zachodnich Niemczech, w centralnej części landu Północna Nadrenia Westfalia. W 2012 r. region był zamieszkiwany przez ok. 5 mln ludzi, co czyni go trzecią największą metropolią w Unii Europejskiej. Dzięki dobrej infrastrukturze transportowej, w zasięgu 3 godzin drogi od jego serca mieszka 60 mln ludzi. Region obsługują lotniska w Düsseldorfie, Dortmundzie i Essen oraz blisko położony port lotniczy w Kolonii/Bonn. Transport odbywa się także na 270 kilometrach kanałów wodnych. Główną uczelnią w regionie jest Uniwersytet w Bochum, założony w roku Społeczeństwo Ruhry starzeje się, podobnie jak ma to miejsce w całej Europie. Stopa bezrobocia wynosi obecnie 11,1% (287 tys. osób), tym samym jest wyższa o 2,7 p.p. od średniej stopy bezrobocia w landzie Północna Nadrenia Westfalia i o 4,3 p.p. wyższa od średniej stopy w Niemczech. W regionie mieszka 37% wszystkich bezrobotnych landu. Problem ten istnieje od czasów kryzysu energetycznego. Około 2 miliony tutejszych pracowników wytwarza 5,6% PKB Niemiec Metropolia Ruhry Źródło: 1) Eurostat 2) Strona internetowa metropolii miast Zagłębia Ruhry 3) Statistisches Bundesamt 4) RVR-Datenbank-Statistik Deloitte

130 Benchmarking regionów Zagłębie Ruhry 6 W ostatnich latach przemysł przestał dominować w Metropolii Ruhry Struktura rynku Rok 0 Wydobycie węgla kamiennego 2-27% -59% Źródło: Geschichte, Aufbau und Verflechtung seiner Gesellschaften und Organisationen Mln ton Zatrudnieni Wydobycie Spadek wydobycia w górnictwie Komentarz Pomiędzy latami 1956 a 2000 wydobycie węgla w regionie spadło niemal 5-krotnie a zatrudnienie w tej gałęzi gospodarki - 10-krotnie. Pozostały tu już tylko 2 kopalnie - Prosper-Haniel i Auguste Victoria 1. Przemysł był głównym sektorem gospodarki W XXI wieku zatrudnienie w przemyśle (bez budownictwa) utrzymuje się na poziomie ok. 25%. Przed rozpoczęciem przemian, w roku 1950, 19% ludzi pracowało w górnictwie (w 19 wieku nawet 40%), a kolejne 7% w hutnictwie, zaś w 1970 r. cały przemysł zatrudniał aż 58% wszystkich pracowników. Po około ¼ wszystkich pracowników zatrudnionych jest też w sektorze finansowym oraz w zbiorczej kategorii, którą stanowią edukacja, ochrona zdrowia, administracja publiczna i obrona narodowa. Struktura oraz wielkość rynku (GVA) według klasyfikacji Nace Rev.2 1 0% 1% 0% 0% 23% 26% ECU 100 mld 19% 26% 6% 24% 26% EUR 104,1 mld 23% 21% 5% 25% 28% EUR 109,2 mld 23% 20% 4% 24% 27% EUR 122,7 mld 19% 26% 4% A-rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo; B-E- przemysł(z wyłączeniem budownictwa); F-budownictwo; G-J-Handel hurtowy i detaliczny, transport; działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, informacja i komunikacja; K-N-finanse i ubezpieczenia, obsługa nieruchomości, działalność naukowa, działalność w zakresie administrowania; O-U-administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, edukacja, pomoc społeczna i zdrowie ludzkie, kultura, rozrywka i rekreacja, naprawa artykułów i inne usługi Źródło: 1) Eurostat 2) Gerhard Gebhardt: Ruhrbergbau. Geschichte, Aufbau und Verflechtung seiner Gesellschaften und Organisationen Deloitte

131 Zagłębie Ruhry przeszło terapię szokową, a region jest nadal w fazie przystosowania do nowych warunków gospodarczych Ścieżka transformacji społeczno-gospodarczej Benchmarking regionów Zagłębie Ruhry 6 Komentarz Przemiany z konieczności Przemiany rozpoczęły się od problemów przemysłu górniczego i hutniczy. Głównym z nich była rosnąca głębokość dostępnych złóż, co powodowało wzrastające koszty wydobycia. Jednocześnie, w drugiej połowie XX w. nastąpiła liberalizacja handlu międzynarodowego i możliwe stało się sprowadzanie taniego węgla z zagranicy, co było opłacalne nawet mimo wysokich jeszcze wtedy kosztów transportu morskiego. Później na rynku znaczenia nabrały ropa i gaz, a węgiel utracił pozycję dominującego źródła energii. Problemy przeniosły się na przemysł metalurgiczny. Ostatnie znaczące huty w Essen i Dortmundzie zakończyły działalność w latach 1986 i Sytuacja ta doprowadziła to wysokiego poziomu bezrobocia i niepokojów społecznych. Program IBA W obliczu przymusowej deindustrializacji rząd Landu zdecydował się skierować region na tory rozwoju nauki, kultury i turystyki. Największym przedsięwzięciem była organizacja IBA Emscher Park. Choć z nazwy jest to wystawa, była to cała seria inicjatyw i działań, których celem były ochrona już poważnie zniszczonego środowiska naturalnego, połączenie miast w aglomerację, wydzielenie parków krajobrazowych oraz pobudzenie biznesu. W ramach programu przeprowadzono rekultywację terenów, zmianę ich przeznaczenia, czy rewitalizację budynków postindustrialnych. IBA obejmowała też wystawy, koncerty i spotkania mieszkańców, a to wszystko na przestrzeni 10 lat ( ). Łącznie cała inicjatywa pochłonęła 5 mld marek niemieckich na organizację 118 projektów. Krajobraz przekształcono między innymi tworząc sztuczne jeziora i szlaki wodne w nieckach po kopalniach, pola golfowe, czy wystawy, jak Ferropolis- półwysep na środku sztucznego jeziora Gremminer See, na którym ustawiono gigantyczne koparki, które wyszły z użycia. Przeprowadzono też konkursy na rewitalizację budynków w 17 miastach, zrealizowaną następnie przez ok. 200 architektów oraz stworzono takie atrakcje, jak wieża widokowa Tetraedr na hałdzie Bottrop oraz pole golfowe pod Froendenbergiem 1. Źródło: 1) Strona IBA Emscher Park, desk research Deloitte Deloitte

132 Obecna strategia regionu opiera się na wspieraniu nauki i przedsiębiorczości Ścieżka transformacji społeczno-gospodarczej Benchmarking regionów Zagłębie Ruhry 6 Komentarz Innowacje i szkolnictwo W regionie postawiono też na nowe technologie wspierające pozostałe sektory. Rozwój szkolnictwa wyższego rozpoczął się w latach 60-tych ubiegłego wieku. Obecnie uczelnie wyższe regionu co semestr przyjmują średnio studentów, co stanowi około jedną trzecią wszystkich studentów landu. 30% z nich rozpoczyna studia na kierunkach matematyczno-przyrodniczych. Znajduje się tu także cała sieć instytutów badawczych (w tym 4 Instytuty Fraunhofer, 3 Maxa Plancka i 4 Leibnitza), które zajmują się badaniami w takich dziedzinach, jak mikroelektronika, ochrona środowiska, technologie energetyczne, logistyka, oprogramowanie czy psychologia pracy. Najbardziej zintensyfikowane badania prowadzone są w dziedzinach efektywności energetycznej (w tym ochrony środowiska) oraz medycyny. W Duisburgu znajduje się np. Centrum Technologii Ogniw Paliwowych, a w Bochum - Centrum Geotermiki. Forum Gospodarcze Ruhry zrzesza 42 instytucje badawcze, działające w 4 kluczowych obszarach: biomedycyna, zdrowie i analityka, technologia i środowisko, nauki społeczno-ekonomiczne, kultura 1. Wsparcie dla przedsiębiorców Metropolia przyciąga inwestorów i przedsiębiorców nie tylko dostępnością rynków zbytu i bardzo dobrą infrastrukturą, lecz także proaktywnie działając na rzecz przedsiębiorczości. Do udogodnień należą m.in. 3-miesięczne zwolnienie z czynszu za biuro, czy pakiety informacyjne dla zagranicznych firm. W regionie istnieją też centra wymiany wiedzy, które udostępniają najnowsze odkrycia małym i średnim przedsiębiorstwom. Oprócz tego firmom służą poradami z zakresu technologii i prowadzenia biznesu takie organizacje jak Industrie- und Handelskammern der Metropole Ruhr, Deutsche Gewaerkschaftsbund czy Zentrum für Innovation und Technik (ZENIT) w Mülheim. Znajdują się tu także Centrum Przedinkubacyjne dla absolwentów szkół wyższych oraz Park Technologiczny w Dortmundzie 1. Źródło: 1) Strona internetowa metropolii miast Zagłębia Ruhry (business.metropoleruhr.de/) Deloitte

133 Metropolia Ruhry stawia obecnie na wzrost sektora efektywności energetycznej Ścieżka transformacji społeczno-gospodarczej Benchmarking regionów Zagłębie Ruhry 6 Komentarz Efektywność energetyczna W regionie 6% pracowników zatrudnionych jest w tzw. sektorze efektywności energetycznej, to prawie dwukrotnie większy odsetek niż w całych Niemczech (3,5%)., Wirtschaftsförderung Metropoleruhr (Centrum Wsparcia Biznesu Metropolii Ruhry) definiuje ten sektor jako obejmujący zarówno starania mające na celu uzyskanie większej ilości energii z tych samych surowców, jak i minimalizowanie złych skutków dla środowiska. 4,5% patentów związanych z sektorem pochodzi z regionu, z czego prawie 2/3 związana jest z ochroną środowiska. Znajdują się tu też siedziby 7,5% wszystkich krajowych firm z branży. Prawie połowa z nich koncentruje się na gospodarce odpadami i wodnej klientów, a jedynie co dziesiąta wytwarza produkty. W 1996 powstała np. firma Wabe Wasseraufbereitung zajmująca się optymalizacją użycia wody w przemyśle. Wpisuje się to w ogólnokrajowy plan z roku 2008, który zakłada szereg konkretnych usprawnień zarówno pod względem efektywności pozyskiwania energii, jak i ograniczenia emisji szkodliwych substancji do otoczenia Plan efektywności energetycznej Niemiec 4 100% 80% 60% 40% 20% 0% -20% -40% -60% -80% -100% -40% -55% -70% -80% Emisja gazów cieplarnianych względem roku % -50% Zużycie energii względem roku % -25% Zużycie prądu względem roku % 45% 30% 18% Udział energii odnawialnej 80% 65% 50% 35% Udział energii odnawialnej w produkcji prądu Źródło: Gesamtverband Steinkohle e.v. Źródło: 1) Strona internetowa Gesamtverband Steinkohle e.v. 2) Wirtschaftsförderung Metropoleruhr GmbH Wirtschaftsbericht Ruhr ) Worldcat, Umweltmarkt von A-Z Deloitte

134 Władze regionu podejmują działania ukierunkowane na poprawę ogólnej jakości życia, nie odcinając się zupełnie od przemysłu Ścieżka transformacji społeczno-gospodarczej Benchmarking regionów Zagłębie Ruhry 6 Centrum kultury Komentarz Wiele z zamykanych kopalni, koksowni i hut pozostało nienaruszonych i zaaranżowanych do innych ról. Przykładem może być np. duża była koksownia Zollverein, która w roku 2001, wraz z sąsiadującą z nią kopalnią zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Służą one obecnie jako miejsce koncertów, wystaw, sympozjów. Miała tu też miejsce inauguracyjna uroczystość ogłoszenia metropolii europejską stolicą kultury Wiele tego typu obiektów zrewitalizowano w ramach programu IBA. Ochrona zdrowia Szeroko pojęty rynek ochrony zdrowia to jedna z najszybciej rozwijających się branż w regionie. Prawie 7000 spółek przynosi 20 mld euro przychodu rocznie. Starzejące się społeczeństwo i coraz większa dbałość o zdrowie wśród ludzi pozwalają rozwijać się licznym laboratoriom, producentom sprzętu medycznego, sportowego i zdrowej żywności. Działalność branży znajduje wsparcie w uniwersytetach oraz ośrodkach badawczych i rozwojowych. Przemysłowy trzon gospodarki W regionie wciąż funkcjonuje przemysłowy trzon gospodarki, który oprócz kopalni stanowi obecnie przemysł chemiczny, co wyróżnia Metropolię Ruhry na tle wielu innych niemieckich aglomeracji skupionych na przemyśle motoryzacyjnym i/lub elektromaszynowym. Obecnie jednak przemysł ten utrzymuje się dzięki dopłatom, a rząd planuje zakończyć program finansowania i zamknąć nierentowne kopalnie do roku Podsumowanie Metropolia Ruhry nie odcięła się zupełnie od przemysłu, ale prawie zrezygnowała już z rozwijania górnictwa. Postawiono na zrównoważony rozwój z akcentem na efektywność energetyczną, dbałość o środowisko i bazę kulturalną. Jednocześnie intensywnie zajęto się promocją regionu by odejść od panujących wcześniej stereotypów. Źródło: 1) Wirtschaftsförderung Metropoleruhr GmbH, Wirtschaftsbericht Ruhr Deloitte

135 Kraj Morawsko-Śląski, Czechy

136 EUR mln tys. mieszkańców % Przemysłowy kraj morawsko-śląski boryka się z trudną sytuacją demograficzną i wysoką stopą bezrobocia Podstawowe dane i charakterystyka regionu Benchmarking regionów Kraj Śląsko-Morawski 6 Demografia vs. bezrobocie Rok Ludność Stopa bezrobocia Źródło: Eurostat Ogólne informacje o regionie Komentarz Kraj morawsko-śląski 1) znajduje się w północno-wschodniej części Republiki Czeskiej. Zamieszkiwany jest przez ponad 1,2 mln ludzi i jest to trzeci co do wielkości Kraj w Republice Czeskiej. Generuje on 10,2% PKB państwa. W centrum przemysłowego regionu znajduje się aglomeracja Ostravsko- Karvinska. W Ostrawie zlokalizowane jest drugie co do wielkości lotnisko w kraju. Region połączony jest z resztą kraju autostradą D1 (D47). Na początku jego restrukturyzacji w 1989 r., rejon dostarczał 86% węgla kamiennego dla Czechosłowacji, 82% koksu oraz 70% stali. 52% zatrudnionych pracowało w przemyśle, 41% w usługach i 7% w rolnictwie 2. Niski wskaźnik urodzeń jest kluczową cechą obecnej sytuacji demograficznej w regionie. Następuje stopniowe starzenie się ludności, podobnie jak w Republice Czeskiej oraz prawie całej Europie. Stopa bezrobocia wynosi obecnie 9,5% i jest wyższa o ponad 2% od średniej stopy bezrobocia w Republice Czeskiej. Łącznie zatrudnionych jest 542 tys. osób, z czego aż 160 tys. pracuje w produkcji, a niespełna 20 tys. w górnictwie 2. PKB w 2011 r. w europejskich regionach Kraj morawsko-śląski Ostrawa Źródło: 1) Kraj - region administracyjny w Czechach, odpowiednik polskiego województwa 2) Eurostat Deloitte

137 mln ton Wydobycie węgla kamiennego w regionie morawsko-śląskim stopniowo spada Struktura rynku Benchmarking regionów Kraj Śląsko-Morawski 6 Wydobycie w górnictwie Rok Węgiel Kamień budowlany Inne Źródło: ČGS-Geofond Spadek wydobycia w górnictwie Komentarz Górnictwo jest ważnym elementem w regionie, notowany jest jednak ciągły spadek całkowitego wydobycia (współczynnik CAGR w latach wyniósł -2%). W rejonie ostrawsko-karwińskim znajduje się 90% złóż węgla kamiennego w Republice Czeskiej. Najwyższe w historii wydobycie przypadło na rok 1980, kiedy wyniosło one niemal 25 mln ton. Na przestrzeni kolejnych 30 lat produkcja spadła ponad dwukrotnie. W 2009 r. wydobyto już tylko ok. 10,5 mln ton węgla 1. Przemysł głównym sektorem gospodarki Kraj morawsko-śląski słynie głównie z przemysłu. Jego udział na przestrzeni lat w gospodarce oscylował wokół wartości 40%. Wyraźnie spada znaczenie regionu w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie 1. Struktura oraz wielkość rynku (GVA) według klasyfikacji Nace Rev % 3% 18% 3% 18% 2% 18% 1% 10% EUR 4,4 mld 43% 11% EUR 5,7 mld 39% 9% EUR 9,8 mld 44% 13% EUR 13 mld 40% 20% 6% 23% 6% 21% 6% 20% 7% A-rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo; B-E- przemysł(z wyłączeniem budownictwa); F-budownictwo; G-J-Handel hurtowy i detaliczny, transport; działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, informacja i komunikacja; K-N-finanse i ubezpieczenia, obsługa nieruchomości, działalność naukowa, działalność w zakresie administrowania; O-U-administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, edukacja, pomoc społeczna i zdrowie ludzkie, kultura, rozrywka i rekreacja, naprawa artykułów i inne usługi Źródło: 1) Eurostat 2) Strona internetowa ČGS-Geofond, OKD Deloitte

138 Region uzyskał wsparcie rządu Republiki Czeskiej przy pozyskaniu strategicznych inwestycji zagranicznych Ścieżka transformacji społeczno-gospodarczej Benchmarking regionów Kraj Śląsko-Morawski 6 Komentarz Napływ inwestycji zagranicznych Jest to pierwszy filar transformacji kraju morawsko-śląskiego. W latach 90-tych region borykał się z przyciągnięciem bezpośrednich inwestycji zagranicznych, głównie za sprawą Śląska, który miał na tym polu więcej sukcesów. Przez kilkanaście lat przedstawiciele promowali region na międzynarodowych wystawach bez znacznych efektów. Obecnie region stał się interesującym miejscem dla międzynarodowych firm, które przyciąga infrastruktura, strefy przemysłowe, przyjazne otoczenie biznesowe, wykwalifikowana siła robocza i niskie koszty pracy. Głównymi sektorami przyciągającymi BIZ w regionie morawsko-śląskim są sektor motoryzacyjny, inżynieryjny, drzewny i papierniczy, ICT, elektroniki oraz metalurgiczny. W 2008 r. Hyundai wybudował tu jedną z najnowocześniejszych fabryk samochodów na świecie. Rząd Republiki Czeskiej zapewnił olbrzymie zwolnienia z podatków, aby przyciągnąć inwestora z Korei. Było to motorem napędowym dla innych inwestycji. Zachęciło to wielu dostawców, którzy zatrudniają tysiące pracowników w strefach przemysłowych. W regionie centralę ma także Bang und Olufsen, duński producent luksusowej elektroniki użytkowej. Kolejnym przykładem nowoczesnego przemysłu może być fińska firma Tieto produkująca oprogramowanie, która dała zatrudnienie niemal 2 tys. osobom oraz Siemens zatrudniający 500 osób 1. Kraj morawsko-śląski oferuje przyjazne otoczenie biznesowe Już w 1993 r. powstały Regionalne Agencje Rozwoju, jednak w latach 1990-tych działały bez żadnego wsparcia państwa. Od 2005 roku sytuacja zmieniła się i agencje uzyskały oczekiwane wsparcie. Koncentrują się one na świadczeniu usług dla inwestorów wewnętrznych, rozwijaniu nieruchomości dla biznesu, stwarzaniu warunków dla zagospodarowania środków UE, wsparciu małych i średnich przedsiębiorstw oraz działalności marketingowej. Prężnie działa także Czech Invest, agencja zajmująca się przyciąganiem kapitału zagranicznego do Republiki Czeskiej. Od lutego br. rząd zwiększył czterokrotnie kwotę, którą inwestorzy otrzymają za stworzenie miejsca pracy w regionie morawsko-śląskim (do CZK 200 tys. na jednego pracownika )2. Źródło: 1) Routledge Urban Regeneration Management: International Perspectives 2) ERSA, Regional Decline and Restructuring in Ostrava Agglomeration and Katowice Conurbation, Deloitte

139 W regionie wspierane są zarówno tradycyjne, jak i innowacyjne sektory przemysłu; postawiono na wzrost wydajności Ścieżka transformacji społeczno-gospodarczej Benchmarking regionów Kraj Śląsko-Morawski 6 Komentarz Dominuje przemysł tradycyjny, lecz rozwijane są nowe gałęzie Kluczowe tradycyjne sektory przemysłu to: metalowy, inżynieryjny, drzewny, motoryzacyjny, górniczy. Wydaje się, że najgorsze problemy w sektorze metalowym i górniczym region ma już za sobą. Firmy OKD, Holding Vitkovice i Mittal Steel uporały się z problemami i prężnie się rozwijają. Region stara się wspomóc tradycyjne sektory przemysłowe. W styczniu 2013 r. na kampusie uniwersyteckim rozpoczęły się pracę w ośrodku komputerowym IT4Innovations o wartości CZK 1,8 mld, które mają na celu sporządzanie symulacji matematycznych dla przemysłu motoryzacyjnego i innych tradycyjnych sektorów. Nowymi branżami rozwijanymi w regionie są informatyka, energia odnawialna, chemia. Kraj morawsko-śląski jest czwartym w Republice Czeskiej pod względem ilości firm oraz zatrudnienia w branży ICT. Pomoc kierowana jest także do małych i średnich przedsiębiorstw, szczególnie tych najbardziej innowacyjnych 1. Zwiększenie efektywności pracy w górnictwie Po upadku komunizmu, górnictwo w Czechach przeszło znaczący proces transformacji. Zamknięto nieopłacalne kopalnie, zmodernizowano rentowne oraz sprywatyzowano większość działalności niezwiązanych z górnictwem. Cały przemysł został zrestrukturyzowany. Czeski rząd zdecydował się ponieść część kosztów związanych z zamknięciem nierentownych kopalń. W roku 1990 wydajność pracy kształtowała się na poziomie 480 ton wydobycia na pracownika. Po restrukturyzacji wydajność wzrosła do 900 ton wydobytych na pracownika. Obecnie wydobycie prowadzone jest w 5 kopalniach ulokowanych w okolicach Karviny i miejscowości Frydek-Mistek3. Źródło: 1) Czech Invest, Urban Regeneration Management: International Perspectives 2) OKD czeskie przedsiębiorstwo funkcjonujące w branży górniczej, obecnie jedyny producent węgla kamiennego w Republice Czeskiej. 3) ERSA, Regional Decline and Restructuring in Ostrava Agglomeration and Katowice Conurbation Deloitte

140 Rząd Republiki Czeskiej promuje B+R poprzez liczne dotacje i ulgi finansowe dla innowacyjnych podmiotów Ścieżka transformacji społeczno-gospodarczej Benchmarking regionów Kraj Śląsko-Morawski 6 Komentarz Zachęty podatkowe w sektorze B+R w Czechach 1 Nauka, badania, zaawansowane technologie, innowacja i zastosowanie jej w produkcji mają coraz większy wpływ na gospodarkę regionu. Dowodem tego jest Park Naukowo-Techniczny w Ostrawie działający w ścisłej współpracy z Uniwersytetem Technicznym. Kolejnym ważnym czynnikiem było utworzenie klastrów. W regionie mieści się 5 uniwersytetów, na których uczy się 40 tys. studentów. Dominują tradycyjne branże, jednak rząd Republiki Czeskiej wprowadził znaczne ułatwienia dla rozwoju innowacyjnego biznesu: Super ulga ulga pozwala odliczyć od podstawy opodatkowania 200% kosztów przeznaczonych na wdrażanie projektów B+R. W przypadku niewykorzystania super ulgi w roku podatkowym, w którym została przyznana, istnieje możliwość wykorzystania jej przez trzy kolejne lata podatkowe. Ulga podatkowa: dziesięcioletnia ulga w podatku dochodowym (CIT), obejmująca inwestycje w ośrodki technologiczne i centra usług strategicznych, zgodnie ze zmienioną ustawą o zachętach inwestycyjnych obowiązującą od lipca 2012 r. Inne niepodatkowe zachęty do prowadzenia działalności B+R: dotacje na badania i rozwój obejmujące wydatki kapitałowe (CAPEX) lub koszty operacyjne (OPEX). Źródło: 1) Platforma Erawatch (erawatch.jrc.ec.europa.eu) Deloitte

141 Region Nord-Pas-de-Calais, Francja

142 EUR mln tys. mieszkańców % Były przemysłowy region Nord-Pas-de-Calais pozostaje na drodze głębokiej transformacji Podstawowe dane i charakterystyka regionu Benchmarking regionów Nord-Pas-de-Calais 6 Demografia vs. bezrobocie Rok Ludność Stopa bezrobocia Źródło: Eurostat Ogólne informacje o regionie Komentarz Region Nord Pas-de-Calais* znajduje się w północnej części Francji przy granicy z Belgią. Zamieszkiwany przez ponad 4 mln mieszkańców jest 4 (spośród 27) regionów Francji pod względem populacji i 18 pod względem wielkości. Region posiada bardzo dobrze rozwiniętą infrastrukturę komunikacyjną. Dobre połączenia zapewnia gęsta sieć autostrad oraz kolei w tym szybkiej kolei TGV łączącej Francję z Anglią przez tunel pod Kanałem La Manche. Ponadto, duże znaczenie dla rozwoju regionu mają porty morskie na północy oraz międzynarodowe lotnisko w Lille 1 2. Nord-Pas-de-Calais generuje ponad EUR 102 mld francuskiego PKB plasując się pod tym względem na 4 miejscu w rankingu francuskich regionów. Niestety władze borykają się z ciężką sytuacją społeczną (bezrobocie przekracza 13%) powstałą na skutek gruntownej restrukturyzacji przemysłu, głównie zamykania nierentownych kopalń i zakładów przetwórstwa metali. Stwarza to dodatkowe wyzwania dla sfery społeczno-gospodarczej regionu 1 2. PKB w 2011 r. w europejskich regionach 2 Region Nord-Pas-de-Calais Źródło: 1) Eurostat, 2) INSEE, *region najwyższy szczebel podziału administracyjnego Francji, odpowiednik polskiego województwa Deloitte