HOLENDER ZDOBYŁ KOSZULKĘ TAURONA POLSKA. 67. Tour de Pologne. Wywiad z Markiem Kulesą Rynek energii Argentyna Pioruny kuliste NR 8 (22) SIERPIEŃ 2010

Transkrypt

1 POLSKA ENERGIA MAGAZYN NR 8 (22) SIERPIEŃ 2010 GRUPY TAURON ISSN Tour de Pologne HOLENDER ZDOBYŁ KOSZULKĘ TAURONA Wywiad z Markiem Kulesą Rynek energii Argentyna Pioruny kuliste

2 V spis treści tauron nowa muzyka str flesz Polska musi zrealizować dwa projekty ccs Rośnie produkcja i zużycie energii Wszedł w życie obowiązek sprzedaży energii na giełdzie M jak miłość na rynku energii Projekt programu rozwoju polskiej energetyki jądrowej przyjęty 06 wywiad z Markiem Kulesą, dyrektorem Biura towarzystawa obrotu Energią Rośnie zainteresowanie rynkiem energii 08 rynek Polacy nie korzystają z wolnego rynku energii 09 notowania Komentarz miesiąca 10 wydarzenia Zawsze nowa Muzyka 12 w grupie ESW gotowa do utylizacji osadów komunalnych Posterunek jak nowy Pierwszy etap przetargu na blok w PKE zakończony Prąd, woda, ciepło EnergiaPro Gigawat na Seminariach Regionalnych Marcin Gortat camp 2010 XiV Warsztaty Górnicze zakończone Enion Energia zwiększa wydajność pracy Przemiany elektroenergetyki oczami samorządowców Szkolenia rzeczników praw konsumentów 16 EnErgia w UE Jak będzie wyglądał sektor energetyczny za 40 lat? Różne wizje rozwoju (część 2) 18 raport Rynek energii argentyna 20 strategia System EPM w tauronie 22 wydarzenia Udany tour de Pologne 24 wydarzenia Wielki wyścig po nagrody 26 prawdy i mity Sieci elektroenergetyczne muszą się rozwij ać 28 EnErgia inaczej Kulista zagadka 30 felieton Z Salamanki do Berlina WYDAWCA: tauron Polska Energia Sa, Departament Komunikacji Rynkowej i PR, dyrektor Paweł Gniadek, pawel.gniadek@tauron-pe.pl, tel Redakcja: Polska Energia, ul. Lwowska 23, Katowice, fax , redakcja@tauron-pe.pl Redaktor naczelny: Marcin Lauer, marcin.lauer@tauron-pe.pl, tel Zastępca red. naczelnego: Magdalena Rusinek, magdalena.rusinek@tauron-pe.pl, tel Zespół redakcyjny: Jacek Sakrejda, jacek.sakrejda@tauron-pe.pl, tel , tomasz Fornalczyk, tomasz.fornalczyk@gigawat.pl, tel , Marietta Stefaniak, marietta.stefaniak@tauron-pe.pl, tel Współpraca w Grupie Tauron: Południowy Koncern Węglowy Sa: Zofia Mrożek, zmrozek@pkwsa.pl, tel ; Południowy Koncern Energetyczny Sa: Dariusz Wójcik, dariusz.wojcik@pke.pl, tel ; Elektrownia Stalowa Wola Sa: Jerzy Wieleba, j.wieleba@esw.pl, tel ; Enion Sa: Ewa Groń, ewa.gron@enion.pl, tel ; EnergiaPro Sa: Anna Wojcieszczyk, anna.wojcieszczyk@wr.energiapro.pl, tel ; Elektrociepłownia tychy Sa: Aleksandra Gajecka, aleksandra.gajecka@ec-tychy.pl, tel ; Przedsiębiorstwo Energetyki cieplnej Katowice Sa: Karolina Kmon, kkmon@pec.katowice.pl, tel ; Przedsiębiorstwo Energetyki cieplnej w Dąbrowie Górniczej Sa: Marek Sztuka, msztuka@pecdg.pl, tel ; Enion Energia sp. z o.o.: Elżbieta Bukowiec, elzbieta.bukowiec@enionenergia.pl, tel ; EnergiaPro Gigawat sp. z o.o.: Marta Głuszek, marta.gluszek@gigawat.pl, tel Realizacja wydawnicza: Direct Publishing Group, ul. Genewska 37, Warszawa Biuro reklamy: anna Mocior, a.mocior@dp-group.com.pl Wydawca nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń. Redakcja nie zwraca materiałów oraz zastrzega sobie prawo ich redagowania i skracania. Zdjęcie na okładce: Lang team numer zamknięto 19 sierpnia 2010 r. Foto: MatERiaŁy PRaSoWE lato pełne wydarzeń Marcin LAUER redaktor naczelny W tym numerze wiele uwagi poświęcamy największemu kolarskiemu wyścigowi w Polsce tour de Pologne. tauron był jednym z kluczowych partnerów tego przedsięwzięcia. Ufundowaną przez nas nagrodę dla najlepszego górala wyścigu zdobył sympatyczny holenderski kolarz Johnny hoogerland. Jedną z kolumn poświęciliśmy także działaniom marketingowym, które toczyły się wokół wyścigu. Koniec wakacji to już tradycyjnie okres wybuchu wielkiej energii muzycznej na Śląsku. a nie mogło zabraknąć taurona tam, gdzie przecinają się drogi muzyki elektronicznej, muzyki alternatywnej, laptopowego folku, jazzu oraz muzyki kameralnej. a taką wybuchową mieszankę przygotowali fanom muzyki organizatorzy festiwalu tauron nowa Muzyka, który odbędzie się między 26 a 29 sierpnia w Katowicach. W tym roku rozszerzono formułę festiwalu o sztukę audiowizualną i fotografię, co jeszcze bardziej podnosi jego prestiż i rangę. choć sport i sztuka to wdzięczne tematy na okres kanikuły, nie unikamy kwestii trudniejszych. W Sejmie miało miejsce ważne posiedzenie Komisji Gospodarki, na którym mówiono o konieczności rządowego wsparcia dla budowy instalacji wychwytywania i magazynowania co 2 (tzw. ccs). W spotkaniu z parlamentarzystami brali udział przedstawiciele taurona, a gościem posiedzenia był przewodniczący Parlamentu Europejskiego, prof. Jerzy Buzek. Zadajemy także pytanie, dlaczego Polacy w tak niewielkim stopniu korzystają z wolnego rynku energii. Poza naszym komentarzem redakcyjnym oddaliśmy też głos Markowi Kulesie, dyrektorowi Biura towarzystwa obrotu Energią. W wywiadzie udzielonym naszemu miesięcznikowi prezentuje on optymistyczną wizję rozwoju rynku obrotu energią elektryczną, choć wskazuje także przeszkody i zagrożenia. Zapraszam do lektury! polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 3

3 flesz gospodarczy polska musi zrealizować Dwa projekty ccs rośnie produkcja i zużycie energii Od stycznia do końca lipca krajowe zużycie energii elektrycznej wyniosło GWh i było o 4,75 proc. wyższe niż w analogicznym okresie roku 2009 wynika z informacji PSE operator. Rośnie także produkcja energii: od początku roku do końca lipca wyprodukowano GWh, czyli o 3,73 proc. więcej niż w tym samym okresie roku W pierwszych siedmiu miesiącach br. najbardziej wzrosła produkcja energii w farmach wiatrowych aż o 31,42 proc. (produkcja wyniosła 589 GWh), z węgla kamiennego Foto: arch. Przewodniczący Parlamentu Europejskiego prof. Jerzy Buzek uczestniczył 20 lipca w posiedzeniu sejmowej Komisji Gospodarki. na spotkanie zostali zaproszeni przedstawiciele rządu RP, a także reprezentanci firm realizujących projekty oparte na czystych technologiach węglowych. Grupę tauron reprezentowali wiceprezesi tpe: Stanisław Tokarski i Krzysztof Zamasz, Henryk Tymowski, wiceprezes PKE, oraz Janusz Tchórz, dyrektor ds. rozwoju technologii w PKE. Głównym tematem spotkania było rządowe wsparcie dla instalacji wychwytywania i magazynowania co 2 (tzw. ccs) w Kędzierzynie i Bełchatowie. Szef Parlamentu Europejskiego został zapoznany ze stanem obecnym oraz perspektywami realizacji w Polsce inwestycji w instalacje ccs. W trakcie spotkania zapewnił, że jest zdeterminowany, by oba zgłoszone przez rząd do dofinansowania unij nego projekty zostały zrealizowane. W lipcu br. projekt decyzji komisji w sprawie uwarunkowań prawnych dofinansowania projektów demonstracyjnych ccs oraz odnawialnych źródeł energii przeszedł ostateczne uzgodnienia w Parlamencie Europejskim. Dokument ten zawiera oprócz samego mechanizmu wsparcia finansowego również kryteria konkursowe. W celu przyspieszenia wprowadzenia nowoczesnych technologii zmniejszających emisję co 2 Unia Europejska opracowała Program Projektów Demonstracyjnych ccs, w ramach którego powstanie 8-12 instalacji pilotażowych. Przetestują one kompletny łańcuch technologiczny ccs: wychwytywanie, transport i składowanie co 2. Środki na finansowanie projektów demonstracyjnych ccs oraz odnawialnych źródeł energii zostaną wydzielone z puli handlu uprawnieniami do emisji co 2 (dyrektywa EU EtS) na finansowanie innowacyjnych projektów zostanie przeznaczonych 300 mln uprawnień z ner-300 (new Entrance Reserve rezerwy dla nowych instalacji). Budżet przeznaczony na dofinansowanie zależy od ceny rynkowej uprawnień. Szacuje się, że w grę wchodzi kwota rzędu 7-12 mld euro. Polska ma szanse na dofinansowanie dwóch projektów: budowy elektrowni poligeneracyjnej realizowanej przez ZaK i PKE z Grupy tauron oraz projektu PGE Elektrowni Bełchatów. W wyścigu o środki unij ne niezbędne jest jednak wsparcie kraju członkowskiego. Konsorcjum ZaK/PKE od ponad roku zabiega o dofinansowanie inwestycji ze środków unij nych. Wiceminister skarbu państwa Adam Leszkiewicz podkreślił, że wsparcie rządowe jest możliwe, pod warunkiem, że za projektami przemawia ekonomia. Zdaniem wiceminister gospodarki ds. górnictwa i energetyki, Joanny Strzelec-Łobodzińskiej, obie instalacje powinny zostać zbudowane. Dlatego też w Ministerstwie Gospodarki trwają końcowe prace nad dokumentem Kierunki rozwoju czystych technologii węglowych w Polsce. to szansa na znalezienie krajowego wsparcia finansowego dla projektów opartych na niskowęglowych technologiach. niestety, na razie pieniędzy nie ma. Potwierdziła to minister rozwoju regionalnego Elżbieta Bieńkowska, która przyznała, że dopiero do programów operacyjnych na lata zostaną wpisane działania wspierające czyste technologie węglowe oraz ccs. Jednak Jerzy Buzek przypomniał o ponad 100 mln euro z funduszy unij nych na energetykę. Zdanie Jerzego Buzka podzielił minister środowiska prof. Andrzej Kraszewski, który podkreślił, że projekty ccs trzeba za wszelką cenę realizować, bo to szansa ograniczenia emisji co 2 dla polskiej gospodarki opartej na węglu. Dlatego też resort intensywnie pracuje nad transpozycją unij nej dyrektywy ccs do prawa polskiego. Szczegółowo zostały omówione zmiany legislacyjne, pozwalające na podziemne składowanie co 2. Jerzy Buzek zapewnił o swoim wsparciu dla polskich projektów ccs. Podkreślił, że projekt ZaK/PKE jest kluczowy, gdyż dotyczy przyszłości polskiej energetyki. nawoływał do pokazania i przetestowania tej instalacji, ponieważ żadna inna technologia nie daje tak wysokiej sprawności. Wyraził również nadzieję, że nie zabraknie determinacji politycznej, by oba projekty zostały zrealizowane. Do końca roku inwestorzy muszą złożyć wnioski o dofinansowanie projektów z unij nego programu ner-300. najpóźniej w grudniu 2011 r. Unia Europejska ma zdecydować, które zgłoszone projekty dostaną dotacje. (JT) o 5,83 proc. ( GWh) oraz gazu ziemnego 4,29 proc. (2390 GWh). Między początkiem stycznia a końcem lipca spadła natomiast produkcja energii z węgla brunatnego o 1,79 proc. i wyniosła GWh. Zmniejszył się (o 9,17 proc.) także poziom produkcji energii z innych źródeł odnawialnych, który ukształtował się na poziomie 8,2 GWh. Wzrost produkcji i zużycia energii powinien utrzymywać się w kolejnych miesiącach i w całym roku 2010 wskaźniki te powinny być o kilka procent wyższe niż w roku ubiegłym. (EM) wszedł w życie obowiązek sprzedaży energii na giełdzie sierpnia wszedł w życie przepis zobowiązujący wytwórców energii elektrycznej do 9 sprzedaży prądu na giełdach towarowych i rynkach regulowanych. W ten sposób wytwórcy muszą sprzedać przynajmniej 15 proc. energii wyprodukowanej w danym roku. na razie nie doprowadziło to do znaczącego wzrostu obrotów na towarowej Giełdzie Energii (tge). Jak informuje tge, 9 sierpnia obrót energią elektryczną na rynku dnia następnego (RDn) wyniósł MWh, a na rynku terminowym towarowym (Rtt) MWh. tge podkreśla, że lipiec na RDn, jak i na Rtt był rekordowym miesiącem. na RDn był najlepszy w jego 10-letniej historii. Łączny obrót na RDn wyniósł MWh, a udział tego rynku w łącznej produkcji energii elektrycznej w lipcu wyniósł ok. 4 proc. obroty w poszczególnych dniach wahały się w przedziale MWh. Średnie dzienne obroty ukształtowały się na poziomie MWh (dni robocze: MWh, dni wolne: MWh). Łączne obroty w lipcu wykazały 15,2-proc. wzrost w stosunku do obrotów z czerwca br. i aż 100,8-proc. wzrost w stosunku do analogicznego okresu w ubiegłym roku. (ER) m jak miłość na rynku energii Urząd Regulacji Energetyki rozpoczął kampanię informacyjną Prąd to też towar. Zdecyduj, od kogo go kupujesz, która ma zachęcić odbiorców do zmiany sprzedawcy energii. Z badań społecznych wynika, że 89 proc. odbiorców w gospodarstwach domowych nie ma świadomości, że może zmienić sprzedawcę. Specjalnie dla odbiorców przygotowaliśmy kampanię społeczną. celem kampanii jest likwidacja dysparytetu informacyjnego, który jest poważną barierą w rozwoju rynku wyjaśnia Mariusz Swora, prezes Urzędu Regulacji Energetyki. W ramach kampanii, w lipcu w 18 polskich miastach pojawiło się 500 wielkoformatowych billboardów z informacjami o możliwości zmiany sprzedawcy energii w Warszawie zawisło ich 85, w aglomeracji katowickiej 70, w Łodzi 30, w trójmieście 35, w Krakowie 30, w Poznaniu i Wrocławiu po 25. Druga seria kampanii wielkoformatowej pojawi się 15 września. Wyemitowane zostaną także reklamy radiowe, które zaplanowano na ostatni tydzień sierpnia i dwa pierwsze tygodnie września. Kampania URE trwa od 28 maja. Wówczas to został wyemitowany popularny teleturniej Kocham cię, Polsko, w którym pojawiły się informacje związane z akcją i prawami odbiorców energii. Po wakacjach, w dwóch odcinkach serialu M jak miłość (najpopularniejszy serial emitowany przez tvp), pojawi się wątek edukacyjny dotyczący zmiany sprzedawcy. czas trwania kampanii URE zaplanowano na pół roku. Zakończenie wszystkich działań zaplanowano na 12 października. (EM) Foto: URE projekt programu rozwoju polskiej energetyki jądrowej przyjęty Kierownictwo Ministerstwa Gospodarki przyjęło projekt programu rozwoju polskiej energetyki jądrowej i skierowało go do uzgodnień międzyresortowych. Jednocześnie MG przyjęło także projekty założeń do projektów ustaw o energetyce jądrowej i o cywilnej odpowiedzialności za szkodę jądrową, które również trafiły do uzgodnień międzyresortowych. Projekt zakłada budowę do 2030 r. elektrowni jądrowych o mocy 6 tys. MW. Pierwszy blok jądrowy w Polsce ma zostać uruchomiony w roku Będzie wybudowany przez Polską Grupę Energetyczną, która do tego projektu wybierze jednego lub kilku współwykonawców. obecnie trwa proces wyboru lokalizacji elektrowni oraz partnera i technologii reaktora. Uczestnictwem w rozwoju energetyki jądrowej w Polsce zainteresowana jest także Grupa tauron. (ER) Foto: arch. 4 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 5

4 wywiad rozmowa z markiem kulesą, dyrektorem biura towarzystwa obrotu energią rośnie zainteresowanie rynkiem EnErgii Jak Pan ocenia sytuację na rynku energii elektrycznej? od końca roku 2009 widoczny jest duży wzrost zainteresowania rynkiem energii elektrycznej ze strony odbiorców końcowych i wzrost liczby odbiorców zmieniających sprzedawcę, zwłaszcza z grup taryfowych B i c. Spowodowane jest to w dużej mierze sytuacją, z jaką mieliśmy do czynienia w roku 2009, kiedy odbiorcy z jednej strony zostali zaskoczeni podwyżką cen energii, a z drugiej kryzysem gospodarczym, który przełożył się na ich sytuację. W ostatnich miesiącach widzimy, że coraz więcej odbiorców nie tylko zmienia sprzedawcę, ale szerzej interesuje się rynkiem energii, podnoszeniem efektywności energetycznej, różnymi produktami na rynku energii elektrycznej. to krok w kierunku rynku odbiorcy końcowego. Jeśli chodzi o odbiorców z grupy taryfowej a, to już od dawna widać tam bardzo duże zainteresowanie korzyściami płynącymi z udziału w rynku energii elektrycznej. Wśród tych odbiorców wiedza na temat rynku jest na bardzo wysokim poziomie, odbiorcy uczestniczą w większości wydarzeń na rynku energii oraz w tworzeniu prawa regulującego jego działania i pracach nad stworzeniem nowego modelu tego rynku. Czy widoczne jest zainteresowanie rynkiem energii ze strony gospodarstw domowych? Jeśli chodzi o odbiorców z grupy G, czyli odbiorców w gospodarstwach domowych, poważną przeszkodą w rozwoju rynku w tym segmencie jest brak decyzji Prezesa URE o rezygnacji z obowiązku zatwierdzania taryf sprzedaży energii elektrycznej. to odbij a się negatywnie na działalności sprzedawców, ponieważ w dużej części tracą oni na sprzedaży energii tym odbiorcom. te straty są trudne do zrekompensowania przy zwiększonej konkurencji w grupie pozostałych odbiorców. Pozytywnie należy ocenić działania URE związane z kampanią informacyjną skierowaną do odbiorców Dopóki ceny energii dla gospodarstw domowych będą oderwane od cen rynkowych, trudno mówić o właściwym zadziałaniu mechanizmów gospodarczych indywidualnych oraz uruchomieniem witryn internetowych, pokazujących m.in., jak zmienić sprzedawcę. Pozostaje tylko postawienie kropki nad i, a więc uwolnienie cen energii elektrycznej dla gospodarstw domowych. toe jest zdania, że aby móc mówić o pełnej konkurencji na rynku energii, nie można działać pod przymusem taryfikacji dla sporej grupy odbiorców. nasze towarzystwo uczestniczy w wielu działaniach ułatwiających odbiorcom korzystanie z rynku. W czerwcu udało się opracować wzorzec umowy kompleksowej dla klientów będących gospodarstwami domowymi. Wzorzec ten ma być stosowany na terenie działania wszystkich sprzedawców z urzędu. Sprzedawców zainteresowanych zawieraniem umów kompleksowych w tej grupie odbiorców jest wielu. Pozytywnie oceniamy prace URE, w których uczestniczy także toe, nad opracowaniem kodeksu dobrych praktyk, jako wzorca dokumentu, który byłby przyjmowany przez poszczególnych sprzedawców. Wszystkie te elementy powinny naszym zdaniem przybliżyć decyzję Prezesa URE o pełnym uwolnieniu rynku energii elektrycznej w Polsce. Przedstawiciele URE przekonują, że obecnie nie ma możliwości pełnego uwolnienia rynku, ponieważ przedsiębiorstwa energetyczne mają znacznie silniejszą pozycję niż odbiorcy. Zgadza się Pan z tą argumentacją? nie zgadzam się z takim rozumowaniem, ponieważ prowadzi ono do ponoszenia strat na sprzedaży energii elektrycznej dla odbiorców indywidualnych. W tym przypadku mamy do czynienia z dwoma przeciwstawnymi zjawiskami: z jednej strony konieczność, zdaniem Prezesa URE, ochrony gospodarstw domowych przed wykorzystaniem pozycji dominującej przez przedsiębiorstwa energetyczne, a z drugiej strony ponoszenie strat na sprzedaży energii. trudno mówić o wykorzystaniu pozycji rynkowej, jeśli przez tak długi okres wciąż przymusza się sprzedawców do sprzedaży energii poniżej kosztów jej zakupu. obawa Prezesa URE przed wykorzystaniem pozycji dominującej przez sprzedawców jest nadmierna, ponieważ z roku na rok coraz bardziej oddalamy się od rynkowego poziomu cen energii elektrycznej w po- równaniu z cenami dla grupy G. Szkoda, że Prezes URE w 2010 r. nie zdecydował się na pełne uwolnienie rynku, ponieważ jest to rok, w którym ceny nie rosną, a przez pewien okres nawet miały tendencję spadkową. aż prosiło się, aby podjąć decyzję o uwolnieniu cen. Po to są takie instytucje jak URE oraz UoKiK, Stowarzyszenie Konsumentów Polskich czy Federacja Konsumentów, aby patrzeć oczami odbiorcy na rynek energii, ale po jego uwolnieniu. nie podzielam optymizmu Prezesa URE, oczekującego przy obecnym poziomie cen wzrostu liczby odbiorców indywidualnych zmieniających sprzedawcę energii w grupie gospodarstw domowych. Dopóki ceny energii dla gospodarstw domowych będą oderwane od cen rynkowych, trudno mówić o właściwym zadziałaniu mechanizmów rynkowych. Jak Pan ocenia świadomość odbiorców w zakresie posiadania prawa do zmiany sprzedawcy? Świadomość możliwości, jakie niesie rynek energii w grupie mniejszych odbiorców komercyjnych i odbiorców indywidualnych, nie jest za wysoka. nawet wśród osób związanych z sektorem elektroenergetycznym mało kto decyduje się na zmianę sprzedawcy, wiele osób nie wie, jak wygląda procedura zmiany sprzedawcy. ta procedura jest stosunkowo prosta, nasz nowy sprzedawca może nam w tym pomóc. interesujące są w tym kontekście zachowa- Foto: arch. nia sprzedawców energii. od kilku lat sprzedawcy w coraz większym stopniu otwierają się na oczekiwania klientów, zmieniają oferty produktowe, reklamują się. to powoduje, że rynek uruchomił się w takim zakresie, gdzie są realne możliwości zaistnienia konkurencji. Sprzedawcy nie koncentrują się tylko na współpracy z największymi odbiorcami, ale także tymi średnimi i małymi. W chwili, gdy następuje uwolnienie rynku, naturalną rzeczą jest to, że rola sprzedawcy nie ogranicza się tylko do sprzedaży energii, ale przedstawia szeroką ofertę złożoną z wielu produktów. to, co się dzieje w grupie c, pokazuje właściwą drogę dla segmentu gospodarstw domowych najpierw uwolnienie i niestety wzrost cen, które przez Prezesa URE są tłumione poniżej rynkowych, a potem uruchomienie rynku oraz działalność edukacyjna. obecnie nie ma dużego zainteresowania ze strony sprzedawców aktywnym poszukiwaniem nowych klientów indywidualnych. trudno zmuszać sprzedawców do tego, aby masowo zaczęli oferować produkty grupie, w której rentowność sprzedaży jest bardzo niska lub wręcz ujemna. 9 sierpnia wszedł w życie obowiązek sprzedaży energii przez wytwórców poprzez publiczne formy sprzedaży. Jak to przełoży się na sytuację na rynku energii? Spodziewam się, że nastąpi kontynuacja obecnie występujących tendencji. niepokojące jest to, że w chwili wejścia tego obowiązku w życie brakuje przepisów wykonawczych w postaci rozporządzenia ministra gospodarki. Jak obowiązek giełdowy wpłynie na ceny energii? Mając na uwadze wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną i zbliżający się sezon kontraktacji energii na rok 2011, wydaje się, że ceny powinny w najlepszym wypadku utrzymywać się na obecnym poziomie, ale bardziej realne są wzrosty cen. Poprzez wymuszenia obligatoryjnych form sprzedaży pojawią się dodatkowe koszty, zarówno jeśli chodzi o bieżące działania, jak np. zabezpieczanie pozycji, ale także ponoszenie opłat transakcyjnych. Rozmawiał Igor Jackowicz 6 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 7

5 rynek notowania 1 lipca minęły trzy lata od Uzyskania przez wszystkich odbiorców prawa Do zmiany sprzedawcy EnErgii. polskie przedsiębiorstwa, instytucje oraz odbiorcy indywidualni prawie w ogóle z tej możliwości nie korzystają polacy nie korzystają z wolnego rynku energii Klienci indywidualni uzyskali prawo zmiany sprzedawcy energii 1 lipca 2007 r., przedsiębiorstwa oraz instytucje jeszcze wcześniej. Mimo uproszczeń i skrócenia procedur zmiany sprzedawcy, ciągle niewielu odbiorców indywidualnych skorzystało z tej możliwości, choć widoczna jest powolna tendencja wzrostowa. wzrost rynku O 210 PrOc. Zmiana sprzedawcy energii jest możliwa dzięki wprowadzeniu tzw. zasady dostępu stron trzecich do sieci (zasada tpa z ang. third Party access). oznacza ona możliwość korzystania z infrastruktury przesyłowej energetycznego przedsiębiorstwa sieciowego bez obowiązku kupowania od niego energii elektrycznej. W praktyce zasada tpa sprowadza się do dokonywania przez odbiorcę końcowego zakupów energii elektrycznej u dowolnego producenta lub innego podmiotu, zajmującego się handlem energią (zazwyczaj spółki obrotu), który zaoferuje najkorzystniejsze warunki sprzedaży. Według wyliczeń Urzędu Regulacji Energetyki (URE), na koniec roku 2009 było 1537 odbiorców z grup taryfowych a, B i c (czyli odbiorców komercyjnych) i 1062 odbiorców z grupy G (czyli gospodarstw domowych), którzy zmienili sprzedawcę energii. W roku 2010 te liczby wzrosły. tylko od stycznia do czerwca 2010 r. liczba odbiorców w grupach taryfowych a, B i c, korzystających z usług nowego sprzedawcy energii elektrycznej, zwiększyła się o 210 proc., czyli o 3232 odbiorców. nikłe zainteresowanie gospodarstw domowych zmianą dostawcy energii jest spowodowane utrzymywaniem przez UrE obowiązku zatwierdzania taryf tej grupie odbiorców, co powoduje, że proponowanie nowej, konkurencyjnej oferty przez spółki obrotu energią nie zawsze jest opłacalne W tym samym okresie liczba gospodarstw domowych, które zdecydowały się na ten krok, nie uległa znaczącej zmianie i zwiększyła się jedynie o 9,5 proc. na koniec czerwca 2010 r. z nowego sprzedawcy energii korzystało 1163 odbiorców indywidualnych. URE podsumowuje, że na koniec 2009 r. było 2599 odbiorców, którzy zmienili sprzedawcę energii, a na koniec czerwca 2010 r W pierwszym półroczu 2010 r. odbiorcy korzystający z usług nowego sprzedawcy kupili łącznie MWh. najwięcej energii dostarczył Vattenfall Distribution Poland MWh, Enion Sa MWh, Energa- -operator MWh, a tuż za nią EnergiaPro Sa MWh oraz Enea operator z MWh dostarczonej energii. tauron w Ofensywie W najbliższym okresie z pewnością rosnąć będzie liczba odbiorców komercyjnych, którzy będą zmieniać sprzedawcę energii. W przypadku odbiorców indywidualnych wzrost będzie niewielki. nikłe zainteresowanie gospodarstw domowych zmianą jest spowodowane utrzymywaniem przez URE obowiązku zatwierdzania taryf tej grupie odbiorców, co powoduje, że proponowanie nowej, konkurencyjnej oferty przez spółki obrotu energią nie zawsze jest opłacalne. Grupa tauron Polska Energia prowadzi aktywne działania na rzecz pozyskiwania nowych biznesowych klientów poza obszarem swojego działania, osiągając w tym zakresie duże sukcesy. W strategii korporacyjnej taurona podkreślono, że misją Grupy jest zapewnienie energii klientom w oparciu o najlepsze praktyki. oznacza to koncentrację na działaniach mających na celu identyfikację i wypełnianie potrzeb klientów. to może być osiągnięte poprzez sprzedaż energii po atrakcyjnej cenie i na korzystnych dla klienta warunkach. takie działanie pozwoli umocnić się Grupie tauron na pozycji jednego z wiodących sprzedawców energii elektrycznej w Polsce. Emil Różański Witold Lebek biuro analiz rynku tauron polska energia sa komentarz miesiąca Lipiec był kolejnym miesiącem, który charakteryzował się wzrostem cen energii elektrycznej na rynku spot, spowodowanym w głównej mierze warunkami pogodowymi. W pierwszych dwóch dekadach miesiąca średni poziom cen tygodniowych kształtował się na zbliżonym poziomie (od 197,18 do 200,20 zł/mwh), natomiast ostatni tydzień, ze względu na ochłodzenie, zamknął się średnią ceną na poziomie 183,73 zł/mwh. W lipcu średnia cena na rynku dnia następnego tge wyniosła 196,01 zł/mwh (+1,63 proc. MtM), a jednostkowe koszty bilansowania osiągnęły poziom 192 zł/mwh (-1,44 proc. MtM). Zapotrzebowanie KSE na moc wzrosło średnio o 5,4 proc. w stosunku do lipca 2009 r., czego przyczyną były relatywnie dobra kondycja gospodarki oraz wysoka temperatura, kształtująca się na średnim poziomie 20,5 st. c (o 0,8 st. c wyższa niż w analogicznym okresie 2009 r.). W przeliczeniu na euro spot w Polsce był o ponad 2 /MWh wyższy niż w krajach sąsiednich (48,02 /MWh). W niemczech na EPEX Spot było to 45,83 /MWh, na czeskim ote 46,10 /MWh, zaś na giełdzie nordpool 45,43 /MWh. Wysoki poziom średniej za lipiec spowodowany był w głównej 220 mierze wysokimi cenami 210 off-peak, które wzrosły 200 o ok. 3 proc. (MtM) do po ziomu 181,83 zł/mwh. 170 Wsparciem dla wyso- 160 kich cen spot były również kontrakty ter- 130 minowe w Polsce kontrakty na sierpień osiągnęły średnią na poziomie 191,22 zł/mwh, wyższą o ponad 1 zł/mwh od kontraktów front month w czerwcu. W związku z wejściem (9 sierpnia) w życie zapisów ustawy Prawo energetyczne (dotyczących obliga giełdowego) sytuacja na rynku jest niepewna. Można zauważyć, że uczestnicy rynku częściowo wstrzymują się z kontraktacją na 2011 r. w celu ewentualnej korekty prognoz dla kontraktów na iv kwartał 2010 r. i na rok następny. notowania kontraktów rocznych cal11 zawierały się w przedziale od 193,3 do 195 zł/mwh, Cena [zł/mwh] Cena [ /MWh] $/bbl USD/t Średnie ceny i wolumeny energii elektrycznej na TGE i Rynku Bilansującym w lipcu 2010 r. Średnie ceny energii w kontraktach SPOT na rynkach europejskich w lipcu 2010 r. co ostatecznie dało średnią na poziomie ok. 194,28 zł/mwh przy dwukrotnie wyższej płynności niż w czerwcu. na rynku surowców energetycznych początek miesiąca charakteryzował się stabilizacją cen, zarówno ropy, jak i węgla. następnie obserwowaliśmy nieznaczne wahania cen węgla, które do końca miesiąca charakteryzowały się nieznaczną tendencją spadkową, przy braku korelacji z cenami ropy, które podlegały większym fluktuacjom i do końca miesiąca zachowały tendencję wzrostową. nałożony w ubiegłym miesiącu zakaz odwiertów na wodach terytorialnych USa powoduje wzrost średniej ceny baryłki ropy Brent do poziomu 76,4 $/bbl (+6 proc. MtM). Z kolei ceny węgla spadały głównie z powodu gorszych wyników gospodarczych chin i USa. Kontrakty front month cif ara (sierpień 2010 r.) osiągnęły maksymalny poziom 95,25 $/t na początku miesiąca, by w ciągu trzech tygodni spaść do poziomu 91,8 $/t, co skorelowane było z lokalnym spadkiem cen ropy i gazu. ostatecznie zamknięcie miesiąca przyjęło wartość 93,13 $/t, co dało średnią cenę na poziomie 93,09 $/t (-1 proc. MtM). Bardzo duże wahania cen występowały na rynku uprawnień do emisji co 2, który, podobnie jak rynek węgla, charak- teryzował się tendencją spadkową. Maksymalną cenę zamknięcia zanotowano 5 lipca na poziomie 15,23 /t po tej dacie ceny co przeszły w trend spadkowy z lekkimi odbiciami pod koniec drugiej i trzeciej dekady miesiąca. Śred nia cena spot na giełdzie Bluenext ukształtowała 2000 się na poziomie 14,22 /t (-7,2 proc. MtM) i była , EEX NordPool OTE TGE TGE CRO TGE CRO Ceny węgla, ropy naftowej oraz emisji CO 2 w lipcu 2010 r Brent Oil Coal CIF ARA BlueNext CO 2: EUA Spot 15,90 15,70 15,50 15,30 14,90 14,70 14,50 Wolumen [MWh] /t Źródło: biuro analiz rynku tauron polska energia sa najniższa od trzech miesięcy. Silne spadki cen uprawnień spowodowane były m.in. brakiem jednoznacznej polityki w zakresie zwiększenia redukcji emisji z poziomu 20 proc. do 30 proc. w 2020 r., co zakomunikowali solidarnie ministrowie ekologii z niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii, stojący na stanowisku, że obecne cele w zakresie ograniczenia emisji są niewystarczające do wygenerowania dostatecznych bodźców promujących inwestycje w zieloną energetykę. 8 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 9

6 wywiad wydarzenia tak jak w UBiEgłym roku w ostatnich Dniach sierpnia na terenie dawnej kwk katowice odbędzie się kolejna edycja Festiwalu tauron nowa muzyka. i znów zobaczymy największe gwiazdy elektronicznej alternatywy Foto: MatERiaŁy PRaSoWE zawsze nowa V Wśród zaproszonych wykonawców posłuchamy m.in. Bonobo (u dołu) i Jaga Jazzist (od góry) i Lou Rhodes (z prawej) muzyka Marceli SZPAK tegoroczna edycja festiwalu tauron nowa Muzyka zapowiada się doskonale. Możemy się spodziewać najlepszych wykonawców nowych brzmień. od 26 do 29 sierpnia na terenach KWK Katowice, w auli katowickiej akademii Muzycznej oraz w industrialnych wnętrzach zabytkowego Szybu Wilson, pojawią się takie gwiazdy, jak wspaniała Lou Rhodes, wokalistka kultowej formacji Lamb, prawdziwa legenda muzyki elektronicznej duet autechre, czy zupełnie nieobliczalny i nieprzewidywalny Gonjasufi, który w ubiegłym roku okazał się niespodziewanym faworytem. oprócz nich w Katowicach pojawią się również wykonawcy działający w nieco innych obszarach muzycznych, jak skandynawska formacja jazzowa Jaga Jazzist, taneczny duet Moderat oraz genialny amerykański producent i kompozytor Guilerrmo Scott Heren, który jako Prefuse 73 wystąpi przy akompaniamencie tyskiej orkiestry kameralnej aukso. Miłośników tanecznego szaleństwa bez wątpienia czekają chwile prawdziwej ekstazy podczas setów Marry Ann Hobbs, prezenterki związanej od lat z radiem BBc, czy też twórcy ukrywającego się pod pseudonimem kidkanevil, który od lat uznawany jest za jednego z czołowych brytyjskich DJ-ów. Dla tych, którzy poszukują w muzyce wyciszenia i fantastycznych kompozycji, przygotowaliśmy nie lada gratkę w postaci pierwszego w Polsce koncertu Bibio, jednego z najciekawszych współczesnych twórców egzotycznego laptopowego folku oraz kolejnego w dziejach naszego festiwalu występu ulubieńca polskiej publiczności Bonobo, któremu tym razem będzie towarzyszył zespół wybitnych instrumentalistów oraz zaproszeni goście. Pozostałe gwiazdy, które pojawią się w KWK Katowice, to: nosaj thing, King Midas Sound, Loco Star, Loops haunt, Mauriolanza, DMX crew, Pink Freud, Floating Points, Envee, Paula & Karol, Polish Brass Ensemble & Makaruk, Pantha du Prince, the Gasslamp Killer, Kamp!, three trapped tigers, niwea, Maceo Wyro, Schemeboys. Foto: MatERiaŁy PRaSoWE tograficzne prowadzone przez najwybitniejszych fotografików z całej Polski. odbywają się one od początku sierpnia w katowickim Rondzie Sztuki, gdzie również będzie mieć miejsce wernisaż trzech uznanych twórców związanych z agencją Shootme: Tomasza Albina, Pawła Fabjańskiego i Jacka Kołodziejskiego. Przedstawią oni swoje prace zgromadzone pod wspólnym tytułem autofire. Zwieńczeniem wystawy, nad którą kuratelę sprawuje Magda Garncarek, będą trzy dni warsztatów fotograficznych, odbywających się równolegle z festiwalem tauron nowa Muzyka. Pierwszego dnia tomasz albiński zaprezentuje interaktywny warsztat fotografii reklamowej, podczas którego po- audio, foto, sztuka! to jednak jedynie początek atrakcji, ponieważ postanowiliśmy poszerzyć ofertę naszego festiwalu o wydarzenie związane nie tylko z muzyką. Dlatego chcemy zorganizować wystawy i warsztaty fokazane zostaną tajniki tworzenia zdjęć komercyjnych. Dzień drugi to warsztat mistrzowski Pawła Fabjańskiego niezła Sztuka, dotyczący styku fotografii mody ze sztuką. ostatniego dnia odbędzie się wykład Jacka Kołodziejskiego zatytułowany Fleszem w oczy, podczas którego podjęta zostanie próba odpowiedzi na pytanie, czy w pracy fotografa większe znaczenie ma perfekcyjny warsztat, czy pomysłowość i kreatywność. Wstęp na wszystkie wydarzenia jest bezpłatny, należy jednak pamiętać o ograniczonej liczbie miejsc. nakręceni to oczywiście nie koniec atrakcji. Przygotowaliśmy bowiem konkurs dla amatorskich twórców teledysków clip on Festival, oferując im niecodzienną możliwość nakręcenia wideoklipu dla jednej z festiwalowych gwiazd. Między 1 a 15 sierpnia, 15 uprzednio wybranych (w internetowych eliminacjach) reżyserów z całej Polski musiało zmierzyć się z muzyką któregoś z artystów i stworzyć do niej teledysk. Finał clip on Festival odbędzie się 29 sierpnia w centrum Sztuki Filmowej Silesia o godz. 17 (wstęp bezpłatny). tuż po pokazie przygotowano jedyną na Śląsku projekcję filmu the White Stripes Under Great White northern Lights niesamowitego filmu dokumentalnego o tournée legendarnych Białych Pasów po Kanadzie w 2007 r. W tym samym miejscu przez cały czas Foto: EaSt news trwania festiwalu będzie można również zobaczyć trzy doskonałe polskie filmy: Wszystko, co kocham Jacka Borcucha (pt , sob , nd ), Falę Piotra Łazarkiewicza (pt , sob , nd ) oraz Zew wolności Leszka Gnoińskiego (pt , sob , nd ). Mamy nadzieję, że te wszystkie atrakcje, a także industrialowe wycieczki po zabytkach górnośląskiego przemysłu oraz zawody w turbogolfa zorganizowane przez alternatiff turistik, pozwolą gościom festiwalu tauron nowa Muzyka jeszcze ciekawiej spędzić czas podczas piątej już edycji tego niezwykłego, audiowizualnego święta sztuki alternatywnej. 10 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 polska EnErGIa nr 8 (22)/

7 w Grupie ESW gotowa do utylizacji osadów komunalnych Unia Europejska w ostatnich latach zaostrzyła przepisy dotyczące zagospodarowania osadów ściekowych powstających w komunalnych oczyszczalniach Stanowią one zagrożenie sanitarne dla człowieka i środowiska naturalnego. Ponieważ najlepszą metodą ich utylizacji jest termiczne przekształcenie z odzyskiem energii, Elektrownia Stalowa Wola wspólnie z Miejskim Zakładem Komunalnym uruchomiły projekt, dzięki któremu szkodliwe osady zmienią się w ekologiczną energię elektryczną. Jest on realizowany według koncepcji opracowanej przez Wyższą Szkołę Ekologii i Zarządzania w Warszawie. Według założeń projektu, elektrownia wydzierżawi zakładowi komunalnemu obiekty przemysłowe i tereny na stworzenie instalacji do taś- Posterunek jak nowy mowego suszenia osadów, które następnie w postaci pelet trafiać będą do kotłów energetycznych, gdzie nastąpi ich współspalenie z węglem. Rocznie będzie można spalać do 6 tys. ton tego paliwa. Do przeprowadzenia procesu termicznego przekształcania osadów komunalnych w energię elektryczną potrzebna jest wysoka temperatura przez określony czas. Kotły energetyczne Elektrowni Stalowa Wola spełniają te warunki, a spółka posiada zezwolenie na spalanie osadów. (jw) Pod koniec czerwca w Pajęcznie, w Rejonie Dystrybucji Kłobuck częstochowskiego oddziału Enionu, został oddany do użytku zmodernizowany posterunek energetyczny Wuroczystości otwarcia brali udział przedstawiciele władz samorządowych i firm. Zakończone prace przyczyniły się do poprawy warunków i komfortu obsługi klientów. Stan techniczny, w jakim znajdował się stary posterunek, nie zapewniał należytych warunków obsługi klientów. Dlatego też została podjęta decyzja o jego gruntownej przebudowie. Ponieważ w budynku znajdowały się nieużytkowane pomieszczenia mieszkalne, zostały one zaadaptowane na potrzeby posterunku, dzięki czemu zwiększyła się jego powierzchnia użytkowa. W czasie prac modernizacyjnych zbudowano nowe pomieszczenia, zaś wszystkie instalacje, bramy wjazdowe i klimatyzację wymieniono. Wokół odnowionego budynku wydzielono parking dla klientów, a na terenie obiektu wykonano oświetlenie. Wybudowano także podjazd dla niepełnosprawnych i zainstalowano monitoring oraz system bezpieczeństwa. Foto: Grzegorz Leszczyński Kotłownia El. III Podczas uroczystości otwarcia posterunku Mirosław Piotrowski, dyrektor Departamentu Pracowniczego, podkreślił, iż tego rodzaju inwestycje są przejawem troski o klientów i pracowników. W podobnym tonie wypowiadali się przedstawiciele władz lokalnych: Dariusz Tokarski, burmistrz Pajęczna, Bogusław Chałaczkiewicz, wicestarosta, Sławomir Goszczak, przewodniczący Rady Miasta i Gminy oraz Radosław Król, sekretarz Urzędu Gminy Nowa Brzeźnica. Jacek Piersiak Przecięcia wstęgi dokonali: (od lewej) Mirosław Piotrowski, Remigiusz Kusek, dyrektor RD w Kłobucku, i Roman Guła, dyrektor naczelny oddziału w Częstochowie. Po lewej: zmodernizowany posterunek w Pajęcznie Foto: arch. Pierwszy etap przetargu na blok w PKE zakończony Dziewięć firm złożyło wnioski o dopuszczenie do udziału w prowadzonym przez Południowy Koncern Energetyczny, spółkę wytwórczą z Grupy Tauron, postępowaniu na budowę bloku energetycznego o mocy MW na parametry nadkrytyczne w Elektrowni Jaworzno III Budowa nowych mocy jest dla Grupy Tauron, oprócz ambitnego programu redukcji kosztów, zakładającego zaoszczędzenie w ciągu trzech lat około 1 mld złotych, jednym ze strategicznych priorytetów. W programie inwestycyjnym stawiamy na energetykę węglową, ale również opartą na gazie i odnawialnych źródłach energii. W pobliżu kopalń, ze względów ekonomicznych, będziemy budować nowoczesne ekologiczne i efektywne ekonomicznie jednostki węglowe mówi Dariusz Lubera, prezes zarządu Tauron Polska Energia. Firmy, które złożyły wnioski, znajdują się w europejskiej i światowej czołówce. Są również wśród nich polskie podmioty poinformował Jan Kurp, prezes zarządu PKE SA. Przedmiotem zamówienia jest zaprojektowanie, dostawa, montaż, rozruch i przekazanie do eksploatacji bloku energetycznego na parametry nadkrytyczne, wraz z instalacjami i obiektami przynależnymi do PKE SA Elektrownia Jaworzno III. Termin składania wniosków upłynął 30 lipca. Kolejnym etapem postępowania będzie sprawdzenie wszystkich złożonych ofert pod kątem zgodności z ogłoszeniem. Wyniki dopuszczeń będą znane w połowie września. Przewidywane zakończenie całego procesu wyboru wykonawcy planowane jest na drugi kwartał 2011 r. Zamówienie będzie wykonane w formule pod klucz, która obejmuje: projektowanie, dostawę, budowę, szkolenie personelu, rozruch i przekazanie do eksploatacji oraz serwis w okresie gwarancyjnym. W ubiegłym roku PKE (Grupa Tauron) oddał do użytku nowoczesny blok energetyczny o mocy 460 MW w Elektrowni Łagisza w Będzinie. Obecnie spółka buduje blok ciepłowniczy o mocy 50 MW e i 106 MW t w Zespole Elektrociepłowni Bielsko-Biała oraz blok w Elektrowni Jaworzno III, który będzie spalać wyłącznie biomasę. (DW) Prąd, woda, ciepło EnergiaPro Gigawat na Seminariach Regionalnych Seminaria Regionalne upowszechniają wiedzę o nowych materiałach, rozwiązaniach i technologiach stosowanych w budownictwie W czasie ich trwania przedstawiciele producentów i importerów mają sposobność do zapoznania projektantów z materiałami, które są godne polecenia inwestorom. Oczywiście wśród wystawców nie mogło zabraknąć EnergiiPro Gigawat. Na seminariach w Opolu (w lutym), Legnicy (w kwietniu), Jeleniej Górze (w maju) i we Wrocławiu (w czerwcu) spółka zaprezentowała możliwości wykorzystywania energii elektrycznej do ogrzewania pomieszczeń i podgrzewania wody użytkowej. Przedstawione zostały również systemy ogrzewania elektrycznego, wykorzystujące piece akumulacyjne z dynamicznym rozładowaniem. Zwłaszcza ten temat spotkał się z dużym zainteresowaniem uczestników seminarium. (AF) Foto: Anna Fecko Marcin Gortat Camp lipca w Hali Sportowej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu zakończyła się III edycja warsztatów koszykarskich dla najmłodszych Marcin Gortat Camp 2010 W czasie trwania III edycji warsztatów Marcin Gortat, wraz z ekipą profesjonalnych trenerów koszykówki, odwiedził pięć miast w Polsce: Olsztyn, Warszawę, Łódź, Zieloną Górę oraz Wrocław. Impreza przeznaczona była dla dzieci w wieku 9-13 lat. Partnerem Marcin Gortat Camp we Wrocławiu była EnergiaPro Gigawat. Ostatnim miastem, które odwiedził nasz człowiek w NBA był Kraków. Miało to miejsce 18 lipca. W stolicy Dolnego Śląska Marcin Gortat poprowadził trening dla ponad setki dzieci. Następnie sławny koszykarz wyjaśnił cele swojej fundacji. Chcemy nie tylko promować koszykówkę, ale również zdrowy tryb życia. Chcemy budować nowe pokolenie, które sprawi, że Polacy będą bardziej wysportowani i zdrowsi powiedział. Oprócz obejrzenia pokazowego treningu i rozegrania krótkich meczów, młodzi adepci koszykówki mogli zadawać Gortatowi pytania, a na koniec zrobić sobie z nim pamiątkowe zdjęcie i otrzymać autograf. Tak jak w ubiegłych latach, nie zabrakło sportowych emocji, świetnej zabawy, prezentów, a przede wszystkim okazji do spotkania się z jedynym Polakiem grającym w lidze NBA. (MG) 12 polska EnerGIA nr 8 (22)/2010 polska EnerGIA nr 8 (22)/

8 w Grupie XIV Warsztaty Górnicze zakończone W Hucisku k. Zawiercia po raz 14. odbyły się Warsztaty Górnicze Przedstawiciele środowisk naukowych i branży górniczej zaprezentowali materiały dotyczące bezpieczeństwa pracy i zwalczania zagrożeń oraz ochrony środowiska. Tematem wiodącym XIV Warsztatów Górniczych, które zorganizowano w drugiej połowie czerwca, był zrównoważony rozwój górnictwa węgla kamiennego w Polsce, prezentowany m.in. przez przedstawicieli Południowego Koncernu Węglowego. Przedstawiono m.in. przekrój realizacji planów zrównoważonego rozwoju w ZG PKW SA od powstania kopalń w Jaworznie na przełomie XVIII i XIX w. oraz Libiążu na początku XX w., aż do dzisiaj. Zaprezentowano także fakty, wskazujące na konsekwentną realizację przyjętego programu wdrażania nowych technologii poprawiających jakość, bezpieczeństwo i higienę pracy. Poruszono również tematykę działań środowiskowych, związanych Jego celem jest poprawa efektywności zarządzania zasobami ludzkimi, a co za tym idzie zwiększenie wydajności pracy. Enion Energia, jak każda spółka funkcjonująca na konkurencyjnym rynku, aby utrzymać i zdobywać nowych klientów, musi sprawnie wdrażać cele biznesowe. Realizacja tych celów zależy od wielu czynników, a jednym z najważniejszych są pracownicy zatrudnieni w spółce. Ich kompetencje zawodowe, stopień motywacji oraz bieżąca ocena pracy mają kluczowe znaczenie dla spółki. Te i inne aspekty związane z zarządzaniem zasobami ludzkimi wspomaga nowy moduł informatyczny mhr, który jest częścią systemu IMPULS BPSC. Wdrażanie projektu Wdrażanie projektu rozpoczęło się od szkoleń na temat technicznych aspektów funkcjonowania modułu mhr, przeznaczonych dla kadry kierowniczej. Następnie liderzy zespołów określali konieczne kwalifikacje zawodowe oraz pożądane kompetencje na poszczególnych stanowiskach pracy. Trzeci etap szkoleń był przygotowaniem do dokonywania ocen pracowniczych. Podczas warsztatów poprzedzających wdrożenie systemu mhr przeszkolonych zostało 85 osób zajmujących stanowiska kierownicze: od liderów zespołów do dyrekcji i zarządu spółki. Po wakacjach rozpocznie się proces oceny pracowników, który po raz pierwszy dokonywany będzie na podstawie wytycznych zawartych w module mhr. Oczekiwania Ocena jakości pracy wykonywanej przez osoby zatrudnione w Enion Energia jest bardzo ważna. Ufam, że zdefiniowane kryteria które nie zostały narzucone odgórnie, ale określone przez liderów odpowiedzialnych za realizację poszczególnych zadań pozwolą na z sukcesywnym ograniczaniem ilości wytwarzanych odpadów wydobywczych oraz głębokim przetwarzaniem materiałów towarzyszących wydobyciu i produkcji węgla. Przedstawione zostały także plany działania inwestycyjno- -organizacyjne w ZG Sobieski oraz realizowane projekty techniczne, związane z przetwarzaniem odpadowych mułów węglowych i skały płonnej. Omówiono także metody zagospodarowania odpadów wydobywczych w ZG Sobieski. Pozostałe referaty prezentowane przez przedstawicieli PKW poruszały przede wszystkim techniczne aspekty, związane z eksploatacją poszczególnych pokładów w warunkach zagrożeń naturalnych oraz monitorowaniem i lokalizacją ognisk wstrząsów górotworu w nowo wybudowanej w ZG Sobieski Kopalnianej Stacji Geofizyki Górniczej. (AF, RP) Enion Energia zwiększa wydajność pracy Od początku roku w Enionie Energii wdrażany jest projekt rozwoju kompetencji zawodowych i ocen pracowniczych dokonanie obiektywnych ocen. Spodziewam się również, że dzięki wdrożeniu systemu mhr będziemy mogli w odpowiedni sposób wykorzystać i docenić najlepszych pracowników podkreśla Ireneusz Perkowski, prezes zarządu Enionu Energii. mhr element realizacji strategii Taurona Rozwój kapitału ludzkiego jest jednym z celów strategicznych Grupy Tauron. Wdrażanie w Enionie Energii i Energii- -Pro Gigawat projektu ocen pracowniczych i rozwoju kompetencji, przybliża jego realizację. Grupa Tauron musi mieć przecież nie tylko dobrą ofertę handlową, ale również obsługę klientów na najwyższym poziomie. Spodziewam się, że wdrożenie projektu wpłynie na jakość i wydajność pracy w taki sposób, że docenią to zarówno nasi obecni, jak i przyszli klienci podkreśla Krzysztof Zamasz, wiceprezes zarządu Tauron Polska Energia. Elżbieta Bukowiec Wystąpienie Andrzeja Kasiury, członka zarządu województwa opolskiego Przemiany elektroenergetyki oczami samorządowców Zakończył się cykl konferencji samorządowych zorganizowanych w maju i czerwcu w EnergiiPro Spotkania te odgrywają wielką rolę z uwagi na ich znaczenie w rozwiązywaniu wspólnych problemów, utrwalaniu wizerunku firmy, zacieśnianiu relacji i lepszym poznaniu wzajemnych potrzeb. Zagadnień na styku Operator Systemu Dystrybucyjnego samorząd jest naprawdę wiele. Wymienić można choćby kwestie rozwoju sieci oświetleniowej w gminach, inwestycji i remontów infrastruktury elektroenergetycznej, a przede wszystkim kolizji występujących podczas ich prowadzenia. Nie można również zapomnieć o wzajemnej komunikacji w sytuacjach kryzysowych (choćby w czasie powodzi), czy też bezpieczeństwie energetycznym jednostek samorządu terytorialnego. Jednymi z bardziej istotnych kwestii są także zasady udostępniania gruntów na cele inwestycyjne. W tym przypadku osiągnięcie kompromisu wymaga współpracy już na etapie opracowywania planów zagospodarowania przestrzennego. Utartym zwyczajem jest, że każdy oddział EnergiiPro organizuje konferencje samorządowe. Ma to związek z odmienną problematyką dotyczącą np. ukształtowania terenu i połączoną z nią specyfiką infrastruktury (jak w oddziale jeleniogórskim) lub rozmieszczeniem przemysłu w danym regionie, np. miedziowego w oddziale legnickim. Rangę tych imprez podkreśla fakt, że np. w oddziale opolskim, tradycyjnie już, patronat nad wydarzeniem objęli marszałek województwa i wojewoda opolski. Warto zaznaczyć, że wszystkie spotkania bez względu na tematykę kończą się merytoryczną dyskusją oraz wymianą informacji dotyczących wzajemnych potrzeb i oczekiwań. Trwałym efektem tych spotkań jest również wzmocnienie pozytywnego wizerunku EnergiiPro, jako firmy dbającej zarówno o klientów samorządowych, jak też o wszystkich mieszkańców regionu. (aw) FOTO: Marcin Zambrzycki FOTO: Enion Energia Szkolenia rzeczników praw konsumentów Od kilku lat Enion Energia organizuje cykliczne spotkania dla przedstawicieli instytucji monitorujących respektowanie praw konsumentów Podczas tych konferencji spółka dzieli się wiedzą na temat prawa energetycznego oraz przekazuje plany dotyczące reorganizacji obsługi klientów. Jedną z grup, dla których Enion Energia organizuje takie spotkania, są rzecznicy praw konsumentów. Podczas ostatniego szkolenia, które zorganizowane zostało 2 lipca w Krakowie, największe zainteresowanie zaproszonych gości wzbudził temat dotyczący prawnych aspektów bonifikat za przerwy w dostawach energii. Omówiono również sprawy dotyczące czasowego zawieszenia procedur windykacyjnych wobec klientów z terenów dotkniętych powodziami. Przedstawione zostały także nowości w obsłudze wpłat gotówkowych, polegające m.in. na możliwości bezprowizyjnego regulowania rachunków za energię w 1300 punktach kasowych. W czasie spotkania przedstawiono zebranym prezentację dotyczącą zagadnień związanych z rozliczeniami w systemie prognozowym oraz przekazano informację na temat rządowego projektu ochrony odbiorców wrażliwych przed ubóstwem energetycznym. Te spotkania są dla spółki cennym źródłem opinii o przygotowywanych przez nią nowych rozwiązaniach w obsłudze klientów. Szkolenia cenimy również dlatego, że dobry kontakt z państwem rzecznikami praw konsumentów przekłada się na budowanie dobrych relacji z klientami spółki podkreślił w czasie szkolenia Marek Ciszyński, wiceprezes zarządu Enionu Energii. Elżbieta Bukowiec Cykliczne spotkania z rzecznikami praw konsumenta są m.in. źródłem pozyskiwania opinii o nowych rozwiązaniach w obsłudze klienta przygotowywanych przez Enion Energię 14 polska EnerGIA nr 8 (22)/2010 polska EnerGIA nr 8 (22)/

9 energia w UE rys. 1. udział poszczególnych rodzajów Źródeł W produkcji paliwa kopalne paliwa kopalmoce szczytowe energii problematyce głębokich redukcji emisji gazów cieplarnianych i związanej z tym wizji rozwoju sektora energetycznego bez ccs ne z ccs energia atomowa oze Produkcja prognoza 2050, 100 proc. = 4900twh obecnie możliwe scenariusze 80 proc. oze 10 proc. ccs proc. atom. 60 proc. oze 20 proc. ccs 20 proc. atom proc. oze 30 proc. ccs 30 proc. atom. wielkość mocy zainstalowanych prognoza 2050 w gw , (w tym gazowe) 1, , ,700 1, ,280 jak będzie wyglądał sektor energetyczny za 40 lat? Stanisław TOKARSKI Jerzy JANIKOWSKI J eszcze jednym opracowaniem związanym z wizją sektora energetycznego w 2050 r. jest Raport Mapa drogowa 2050 sfinansowany przez Europejską Fundację Klimatyczną. Więcej informacji na jego temat można znaleźć na stronie internetowej Podejście do opracowania tego raportu było w tym wypadku nieco inne. Założono, że podstawowym kierunkiem działania jest zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych (RES) do 80 proc., 60 proc. bądź 40 proc., natomiast pozostałą część energii produkowano by po połowie w elektrowniach jądrowych (nuclear) 16 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 oraz węglowych z wychwytywaniem i magazynowaniem dwutlenku węgla (ccs). Rozpatrywano takie trzy scenariusze rysunek 1. Proponowana strategia kładzie bardzo duży nacisk na rozwój nowoczesnej infrastruktury sieciowej, dzięki której możliwa byłaby pełna integracja wewnętrznych rynków europejskich, połączenie Europy z różnymi, zdywersyfi kowanymi źródłami w krajach trzecich, możliwość większego wykorzystania różnego rodzaju źródeł odnawialnych oraz inteligentne połączenia wytwórców i klientów dla zapewnienia efektywnych, ekonomicznych i pewnych dostaw energii. niezwykle ważne są także oszczędność energii i znaczne zmniejszenie jej zużycia. istotne jest także przejście w ciepłownictwie i transporcie na wykorzystanie energii +60% rys. 2. dostawy energii w roku 2050 (scenariusz z dużym udziałem odnawialnych Źródeł energii) Historia Prognoza 2050 ccs 40 proc. oze biomasa Foto: corbis 60 część 2 wolnej od emisji dwutlenku węgla. autorzy raportu zakładają wzrost rocznych inwestycji kapitałowych niezbędnych do budowy nowych mocy od 50 proc. do 100 proc. w porównaniu z poziomem z roku Łącznie przez 40 lat dla scenariusza 80-proc. udziału źródeł odnawialnych wzrost potrzeb kapitałowych sektora energetycznego osiąga ok mld euro. informacji na temat kosztów trzeba w tym raporcie szukać bardzo uważnie, bo nie są wyraźnie eksponowane. Sam raport zawiera też wiele sprzeczności. Z jednej strony mówi się w nim na przykład o uniezależnianiu Unii od dostaw paliw i energii z zewnątrz poprzez wykorzystanie źródeł odnawialnych, a w innym miejscu czytamy, że źródła te będą napędzały rozwój rejonów sąsiadujących z Unią (Rosja, Ukraina), skąd spro- wadzać mamy biomasę bądź energię elektryczną z farm fotowoltaicznych (afryka Północna). nie ma zatem jasności, czy autorzy chcą poprawiać bezpieczeństwo dostaw energii do krajów Unii, czy trwać w uzależnieniu, ale zmienić rodzaj importowanych nośników. na rysunku 2 przedstawiona została także wizja dostaw energii w 2050 r. dla scenariusza z dużym udziałem źródeł odnawialnych. Porównując raporty przygotowywane przez różne instytucje, w każdym widać wyraźny wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych. W przypadku scenariusza z 40-proc. udziałem źródeł odnawialnych Europejskiej Fundacji Klimatycznej, struktura energy-mix jest nawet nieco podobna do Raportu Power choices EURELEctRic. czy kolejne propozycje ekologicznych scenariuszy Ekwiwalent miliarda baryłek ropy na rok różne wizje rozwoju Źródło: raport mapa drogowa 2050 w ostatnim czasie powstało kilka DłUgotErminowych analiz poświęconych energia geotermalna 60 proc. oze 50 energia wiatrowa 80 proc. oze proc. oze energia słoneczna 30 energia atomowa 20 hydroenergia węgiel 10 gaz 0 ropa naftowa Źródło: raport mapa drogowa 2050 proponowanych przez Europejską Fundację Klimatyczną i tak szybkie ścieżki transformacji w kierunku większego wykorzystania odnawialnych źródeł energii są jednak możliwe? Problemem będzie dostępność zasobów, o czym pośrednio piszą sami autorzy, wskazując na wspomniany wyżej import energii solarnej bądź biomasy spoza Unii Europejskiej. Byłyby także konieczne ogromne środki finansowe. Same koszty inwestycyjne są szacowane na poziomie o ponad połowę wyższym. Przypomnijmy: Power choices 2000 mld euro i scenariusz z 80-proc. udziałem źródeł odnawialnych Europejskiej Fundacji Ekologicznej 3200 mld euro. oznacza to poważne wątpliwości, czy realne jest rzeczywiste realizowanie tego typu scenariuszy. polska EnErGIa nr 8 (22)/

10 raport choć argentyna w latach 90. UBiEgłEgo wieku przeprowadziła solidną reformę energetyki, jej efekty wciąż są zaburzane przez populistyczne decyzje kolejnych rządów. państwo od lat boryka się z problemami dostaw gazu ziemnego rynek energii -argentyna Wojciech KWINTA publicysta businessman.pl argentynę, kraj dziewięciokrotnie większy od Polski, zamieszkuje ponad 41 mln obywateli. W ameryce Łacińskiej zajmuje ona trzecie miejsce, po Brazylii i Meksyku, pod względem konsumpcji energii elektrycznej i zainstalowanej mocy. W porównaniu z Polską, argentyna zużywa mniej elektryczności ok. 105 twh rocznie, a moc elektrowni przekracza 27 GW. oświetlenie elektryczne na ulicach Buenos aires pojawiło się już w 1887 r. Państwo, które od ostatniej dekady XiX wieku do czasu wielkiego kryzysu należało do dziesięciu najbogatszych krajów świata, dziś znajduje się w gorszym położeniu. nominalny PKB w 2009 r. wyniósł ok. 305 mld dolarów (w Polsce prawie 428 mld dol.). Według danych rządowych, wzrost gospodarczy w latach wynosił odpowiednio 8,7 proc. oraz 6,8 proc., zaś w roku ,5 proc. natomiast według opracowania cia the World Factbook dane te są zawyżone, a w ubiegłym roku PKB argentyny spadł o 2,5 proc. W kryzysowym roku zmalała też konsumpcja elektryczności, co prawdopodobnie odsunęło w czasie problemy sektora. 18 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 gion Buenos aires (miasto i aglomeracja) zamieszkuje ok. 40 proc. całej populacji argentyny i stosownie konsumuje 40 proc. energii elektrycznej. Patagonia obszar znacznie większy, ale słabo zaludniony zużywa 3 proc. elektryczności. Rządowe plany zakładają oddanie w tym roku do użycia elektrowni atomowej atucha ii o mocy 850 MW. Będzie to dokończenie inwestycji rozpoczętej w 1980 r. Elektrownia Embalse (prawie 650 MW) przejdzie modernizację, która umożliwi przedłużenie działania reaktora. Długość sieci przesyłowych osiągnęła obecnie (po rozbudowaniu w ubiegłym roku o kolejnych 147 km) ponad km (w znakomitej większości są to linie 500 kv). Linie wysokiego napięcia (od 33 do 330 kv), należące do operatorów sieci dystrybucyjnych, liczą prawie km, z czego 459 km zbudowano w ub. roku. Geneza problemów Oraz reformy Jednak mimo podejmowanych prób modernizacji infrastruktury, argentyna udział Źródeł W WytWarzaniu W 2009 r. [PrOc.] boryka się z problemami energetycznymi od dość dawna. Wynika to z dużego uzależnienia od gazu ziemnego, niestabilności politycznej, korupcji i błędnych, często populistycznych, kroków kolejnych rządów. Zalążków należy szukać już w latach 30. XX wieku, gdy kraj ten przeżywał stany kryzysowe przeplatane krótkimi okresami rozwoju. Pucze wojskowe były jednym ze sposobów zmiany władzy. Już w latach 50. interwencjonizm i protekcjonizm Juana Peróna doprowadziły argentynę do ruiny. na przełomie lat 70. i 80. do kolejnej zapaści doprowadziły krwawe rządy junty wojskowej, zakończone porażką w bezsensownej wojnie o Falklandy (lub, jak wolą argentyńczycy, Malwiny) z Wielką Brytanią. argentyna stała się niewypłacalna, a gospodarka przez lata nie mogła wyjść z zapaści. Pod koniec lat 80. państwowa elektroenergetyka przeżyła serie kryzysów (przez zaniedbania aż połowa mocy była niedostępna) i wymagała zmian. W latach rozpoczęły się konieczne reformy. Powstało 1,8 zapotrzebowanie na energię elektryczną (Bez eksportu i przesyłu) (GWH) ,2 55,1 6,8 elektrownie cieplne elektrownie wodne elektrownie jądrowe import nowe prawo energetyczne prowadzące do pełnego unbundlingu (pionowego i poziomego) wytwarzania, przesyłu i dystrybucji, otwierające rynek podmiotom prywatnym i wydzielające funkcje regulacyjne spod politycznej kurateli. W 1992 r. rozpoczął działalność regulator EnRE (Ente nacional Regulador de la Electricidad). Ruszył rynek hurtowy, który objął praktycznie cały rynek w zasięgu połączonych sieci przesyłowych (system SaDi). odrębność w tej strukturze zachowała Patagonia, która wtedy nie była połączona z resztą systemu. Powstał też operator rynku hurtowego cammesa (compañía administradora del Mercado Mayorista Eléctrico), spółka użyteczności publicznej, w której państwo ma tylko 20 proc. udziałów. Dzięki reformom ruszyły inwestycje, moc zainstalowana w ciągu kilku lat wzrosła o 75 proc., a ceny na rynku hurtowym spadły. Rozszerzono i zmodernizowano operatorów sieci dystrybucyjnych (75 proc. to firmy prywatne), ale nie udało się wzmocnić zdolności przesyłowych systemu przesyłowego. Podobne programy reformujące rynek energii są prowadzone również obecnie i mają zapobiec potencjalnym zaburzeniom w dostawie energii elektrycznej w najbliższej przyszłości. znowu kryzys Pozytywne efekty wspomnianej reformy zniwelował jednak kryzys gospodarczy w 2001 i 2002 r. Próby liberalizacji gospodarki i cięcia mające na celu ograniczenie deficytu budżetowego wywołały zamieszki. trudna sytuacja ekonomiczna na świecie dodatkowo pogrążyła kraj gwałtownie wzrosła inflacja, zdewaluowano peso i argentyna zbankrutowała. na początku 2002 r. rząd zamroził taryfy na energię elektryczną (podczas reformy nie uwolniono rynku całkowicie). Formalnie zabieg ten miał chronić gospodarstwa domowe przed problemami finansowymi, a jednocześnie niskie ceny energii miały być impulsem do rozwoju gospodarki i przyspieszyć wyjście z kryzysu. Dla elektroenergetyki był to ogromny cios. W złych warunkach makroekonomicznych rosły koszty, ale nie zmieniały się przychody. Firmy się zadłużały i rezygnowały z inwestycji. Gospodarka rzeczywiście ruszyła, a wraz z nią zapotrzebowanie na elektryczność, któremu coraz trudniej było sprostać. Dodatkowym problemem było zaopatrzenie w gaz ziemny podstawowe paliwo elektroenergetyki (tylko ten sektor zużywa rocznie prawie tyle gazu co cała Polska). Sztucznie utrzymywane niskie ceny surowca zahamowały inwestycje w przesył i wydobycie. Skutkiem tych zjawisk był kryzys energetyczny w latach Dopiero on skłonił rząd do gwałtownego podniesienia cen dla przemysłu i biznesu. W 2008 r. podwyższono taryfy dla gospodarstw domowych. Kolejnym negatywnym efektem długotrwałego utrzymywania bardzo niskich cen energii elektrycznej i gazu ziemnego było marnotrawstwo energii. Przedsiębiorstwa nie przywiązywały wagi do efektywności energetycznej, rosło też zużycie elektryczności u drobnych odbiorców. By pobudzić inwestycje, SEnER (Secretaría de Energía), podmiot doradczy i wdrażający politykę energetyczną, uruchomił w 2006 r. program Energia Plus. Wszyscy duzi odbiorcy (powyżej 300 kw konsumpcja energii elektrycznej przez odbiorców W 2009 r. gospodarstwa domowe proc. mali odbiorcy (< 10kw) proc. średni odbiorcy ( kw) proc. wielcy odbiorcy (> 300 kw) proc. razem proc. moc zainstalowana na koniec 2009 r. (mw) elektrownie cieplne elektrownie wodne elektrownie jądrowe Źródło: cammesa WytWarzanie i przesył W roku 2009 moc zainstalowana w argentyńskich elektrowniach przekroczyła 27 GW (praktycznie podwojenie po 18 latach). Przybyło 819 MW: 358 w elektrowniach wodnych i 461 w cieplnych; wkład elektrowni cieplnych w wytwarzanie przekracza obecnie 55 proc., spośród których prawie 80 proc. pochodzi ze spalania gazu. Wykorzystuje się jeszcze paliwa ropopochodne i w minimalnym stopniu węgiel kamienny (poniżej miliona ton rocznie). niewielki rezamówionej mocy) mają obowiązek kupować elektryczność pokrywającą różnicę między obecnym zapotrzebowaniem a zapotrzebowaniem z 2005 r. na specjalnym, zderegulowanym rynku handlującym wyłącznie energią elektryczną z nowych źródeł. Jest to jednocześnie bodziec dla przemysłu do budowy własnych źródeł wytwarzania. W 2008 r. ruszył również program Gas Plus, który ma wspierać poszukiwania i wydobycie gazu uwięzionego. Zachętą mają być wyższe ceny tego paliwa, zapewniające pokrycie kosztów i rozsądny zysk. Wąskie Gardło Gaz ziemny Właśnie gaz ziemny będzie w dużej mierze decydować o stanie gospodarki i energetyki argentyńskiej. Przez lata paliwo to, wydobywane z własnych złóż, zapewniało bezpieczeństwo energetyczne i surowiec dla przemysłu. Rocznie zużywa się go ponad 42 mld m sześc., choć elektroenergetyka konsumuje niecałe 13 mld m sześc. na duże zużycie wpływa bowiem popularność samochodów zasilanych cng (sprężonym gazem). ale już w 2004 r. kryzys energetyczny wykazał słabości argentyńskiego podejścia niedoinwestowana branża nie była w stanie zaspokoić potrzeb gospodarki. od lat w zimie dostawy gazu dla przemysłu są racjonowane. Szczególnie dotkliwe są tegoroczne niedobory zapotrzebowanie znacząco wzrosło z powodu jednej z najostrzejszych zim w historii kraju. W efekcie firmy takie jak Dow chemicals muszą ograniczać produkcję (w lipcu jedna z fabryk koncernu była zamknięta, druga zaś działała na minimalnej mocy produkcyjnej). Z powodu niedoborów w 2008 r. podwoił się import gazu wzrósł do prawie 2,7 mld m sześc., a to nie koniec. argentyna importuje gaz z Boliwii przez jeden terminal LnG. Sytuacja w Boliwii nie gwarantuje stabilności dostaw, kraj więc musi szukać nowych źródeł. trwa budowa drugiego gazoportu. nieco ma pomóc nowy gazociąg z Ziemi ognistej, który za dwa lata dotrze do Buenos aires. na zapewnienie dostaw paliwa gazowego argentyna ma coraz mniej czasu: udokumentowane i nadające się do wydobycia złoża wystarczą jeszcze na ok. siedem lat. Po raz ostatni argentyna była eksporterem gazu netto w 2007 r. polska EnErGIa nr 8 (22)/

11 strategia Projekty są tym dla organizacji, czym ćwiczenia fizyczne dla organizmu teoretycznie można bez nich żyć, ale okazuje się, że bez nich nie można się rozwijać System EPM w Tauronie Tak jak ćwiczenia poprawiają sprawność oraz samopoczucie, dając w efekcie zdrowie, tak projekty poprawiają czy wręcz tworzą w firmach nowe technologie, lepsze procesy, nowe środki trwałe. Mówiąc krótko, pozwalają organizacjom polepszać infrastrukturę, kulturę organizacji i jej wizerunek. W styczniowym numerze Polskiej Energii (nr 1/2010) wiceprezes Centrum Rozwiązań Menedżerskich SA, Roman Bratek, napisał, że miarą sprawności organizacji jest jej skuteczność w realizowaniu zarówno głównych procesów, jak też specyficznych przedsięwzięć o charakterze tymczasowym. W warunkach istotnych ograniczeń spowodowanych konkurencją, kryzysem oraz działaniami regulatora, zdolność i umiejętność firmy do szybkiego reagowania na zmiany staje się szczególnie ważna. We wspomnianym artykule została opisana przyjęta w Tauronie Instrukcja Zarządzania Projektami zgodnie z metodyką PRINCE2 oraz zasygnalizowany został początek wdrożenia Systemu Wspierającego Zarządzanie Projektami Microsoft Office Enterprise Project Management (EPM). Zarządzanie projektami jako wartość Największą wartością dla organizacji jest spójne i jednolite podejście do realizowanych przez nią przedsięwzięć. Trzeba również zaznaczyć, że obecnie monitorowanie oraz kontrolowanie realizacji podejmowanych przedsięwzięć jest niemożliwe bez posiłkowania się nowoczesnymi narzędziami informatycznymi. Ma to związek z olbrzy- mią ilością informacji zawartych we wdrażanych i realizowanych projektach zarówno zarządczych, jak i technicznych czy też formalnoprawnych. Dlatego też niezbędne jest wprowadzenie nowoczesnych narzędzi informatycznych do codziennej pracy kierowników. Zapotrzebowanie na wdrożenie do codziennej praktyki systemu EPM wynika z chęci uporządkowanego i scentralizowanego zarządzania ogromem informacji związanych z dużą ilością inicjatyw projektowych, jakie pojawiają się w branży energetycznej. Kolejnymi przesłankami do tego kroku są: potrzeba odbudowy mocy, wypełnienie standardów środowiskowych, rozproszone otoczenie projektowe i możliwość budowania bazy wiedzy o projektach w oparciu o ustandaryzowane zasady. System EPM umożliwia zebranie tych wszystkich danych w jednym miejscu, w podziale na poszczególne gałęzi organizacyjne, bądź też spółki grupy kapitałowej (rys. 1). Właśnie z tych powodów konsekwencją wprowadzenia Instrukcji Zarządzania Projektami stało się wdrożenie systemu EPM, w którym tę instrukcję zaimplementowano tak, aby w przyjazny sposób ułatwić użytkownikom proces zarządzania projektami w oparciu o metodykę PRINCE2. EPM, czyli co? EPM to najprościej mówiąc narzędzie sklasyfikowane przez Gartnera jako jedno z najlepszych rozwiązań tego typu na świecie. Microsoft Office Enterprise Project Management (czyli właśnie EPM) składa się z dwóch aplikacji serwerowych: Microsoft Office Project Portfolio Server (PPS) Rys. 1. Synoptyka oceny projektów ewidencjonowanych w EPM oraz Microsoft Office Project Server (PS). Implementację metodyki PRINCE2 umożliwia PPS, zaś serwer PS zapewnia wsparcie zarządzania projektami na bardzo szczegółowym poziomie operacyjnym. Dostęp do obu aplikacji odbywa się poprzez przeglądarkę internetową Internet Explorer. W systemie PPS następuje: q Utworzenie i skategoryzowanie projektu, programu i portfela projektów q Stworzenie Karty Projektu q Stworzenie Dokumentacji Inicjującej Projekt (DIP) q Zarządzanie odpowiednimi fazami projektu (Przygotowanie, Realizacja, Zamknięcie, Raportowanie Korzyści) q Zapisywanie Planu Bazowego q Realizacja Projektu q Raportowanie postępu prac z uwzględnieniem harmonogramu (etapy projektu) oraz budżetu (raporty okresowe tzw. migawki w systemie) q Ewidencjonowanie zagadnień i ryzyk q Gromadzenie wymaganych przez poszczególne departamenty informacji (m.in. specyfikacje techniczne, budżety, harmonogramy, korzyści finansowe oraz niefinansowe, wskaźniki ekonomiczne, etap ZSPI i inne) q Generowanie zbiorczych raportów grupujących dane wykorzystywane na poziomie zarządczym. W systemie PS następuje zarządzanie operacyjne poprzez: q Uszczegółowienie harmonogramu możliwe zejście do poziomu działań (pakietów pracy) q Możliwość zapisywania wielu planów bazowych q Szczegółową kontrolę i monitorowanie zadań i kamieni milowych q Tworzenie rejestru zagadnień i ryzyk oraz ich łączenie z odpowiednimi projektami bądź zadaniami. Ponadto system EPM dzięki integracji z portalem intranetowym umożliwia tworzenie repozytoriów dokumentów. Leadproject.pl dla Taurona Tauron Polska Energia SA wybrał, w ramach procedur przetargowych, firmę Leadproject.pl jako wykonawcę systemu. Projekt rozpoczął się we wrześniu 2009 r. Powołany został Komitet Sterujący, któremu przewodniczył Dariusz Stolarczyk, wiceprezes zarządu oraz dyrektor ds. zarządzania i komunikacji, i kierownik projektu Jan Fecko dyrektor Departamentu Zarządzania Zasobami Informacyjnymi. Rys. 2. Przykładowy raport postępu realizacji projektu Wsparcie zapewniał zespół projektowy, w którym reprezentowane były główne departamenty zajmujące się wdrożeniem strategii. W I etapie, podczas którego opracowywana była cała szczegółowa koncepcja wdrożenia oraz uruchomiony został moduł Microsoft Office Project Portfolio Server serce systemu, cały zespół zaangażował się w modelowanie EPM. Etap ten zakończył się w styczniu 2010 r., by płynnie przejść do realizacji II etapu. Główny nacisk położono w nim na utworzenie raportów zarządczych oraz proces integracji EPM z portalem intranetowym funkcjonującym w spółce. Głównym celem całego przedsięwzięcia było zgromadzenie w systemie informatycznym wszystkich danych dotyczących przedsięwzięć realizowanych w grupie kapitałowej, w zgodzie z metodyką PRINCE2. Dzięki możliwości generowania zbiorczych raportów m.in. Zarządczego, Controllingowych i Realizacji Strategii wykorzystujących wprowadzone dane, system pozwala na bieżącą kontrolę oraz szybką ocenę inicjatyw projektowych. Przy wdrażaniu należało tak skonfigurować narzędzie, aby możliwe było skategoryzowanie oraz opisanie wszystkich inicjatyw. Cel ten udało się osiągnąć, co, biorąc pod uwagę różnorodność i skomplikowanie projektów spółki, nie było łatwym zadaniem. Ponadto udało się pogrupować projekty realizujące Strategie Obszarowe w Programy Projekty Złożone oraz przedstawić je w postaci zgodnej ze Strategią Korporacyjną i Mapą Projektów Strategicznych. Należy nadmienić, że wdrożenie udało się zrealizować dzięki zaangażowaniu wszystkich spółek, które zapewniły wprowadzenie danych do systemu, dużemu nakładowi pracy Departamentu Projektów Strategicznych oraz zaangażowaniu Departamentu Zarządzania Zasobami Informacyjnymi. Cennych uwag dostarczyły Departamenty Controllingu, Strategii Rozwoju oraz Restrukturyzacji. Podczas wdrożenia zrealizowano szkolenia dla ponad 120 użytkowników systemu, ze szczególnym naciskiem na sprawne posługiwanie się systemem PPS. 40 użytkowników zostało przeszkolonych z posługiwania się systemem PS, co zostało potwierdzone odpowiednim certyfikatem. Pod koniec wdrożenia został przeprowadzony audyt, który potwierdził zgodność systemu z metodyką PRINCE2. Wdrożenie EPM zbiegło się z debiutem giełdowym Taurona. Marcin Bąk, Leadproject.pl Zbigniew Szortyka 20 polska EnerGIA nr 8 (22)/2010

12 wywiad wydarzenia Wyścig cieszył się dużym zainteresowaniem kibiców Zawodnicy grupy Garmin-Transitions zwycięzcy w klasyfikacji drużynowej Grupa Tauron była dobrze widoczna na całej trasie Tour de Pologne Dwa z siedmiu etapów kończyły się trudnymi podjazdami Do najaktywniejszych uczestników TdP należeli kolarze grupy Astana. Poniżej: André Greipel jeden z najlepszych sprinterów na świecie wygrał dwa etapy TdP tour de POlOgne w liczbach 2 rowery przygotowane dla każdego kolarza jadącego w wyścigu 7 km banerów reklamowych 14 miast w których odbywały się starty i miały miejsce mety poszczególnych etapów 16 osób w każdej ekipie kolarskiej 22 tiry scenografii 50 pojazdów w kolumnie reklamowej 300 osób ekipy technicznej i organizacyjnej 350 osób komitetów organizacyjnych w miastach etapowych 400 osób w ekipach sportowych 400 km taśmy zabezpieczającej trasę wyścigu 400 miast i miejscowości, przez które przejeżdżał wyścig 420 aut w kolumnie wyścigu 700 kg spaghetti zjedzonego przez kolarzy podczas wyścigu 770 opon rowerowych przygotowanych na każdy etap 1200 osób przemieszczających się codziennie wraz z wyścigiem bidonów zużytych podczas wyścigu m 2 mobilnego miasteczka tour de pologne (scenografia, prezentacje zawodników i sponsorów, animacje, imprezy towarzyszące, koncerty i parady, dwa mobilne biura movico) publiczności na trasie wyścigu Wyścig zakończył się na ulicach Krakowa tysiące kibiców na trasie, godziny transmisji telewizyjnych i zacięta walka o zwycięstwa EtapowE to krótka charakterystyka wyścigu kolarskiego 67. tour de pologne uci protour, którego oficjalnym sponsorem był tauron UDany tour de pologne Nieoczekiwanym zwycięzcą 67. tour de Pologne został irlandczyk Daniel Martin z grupy Garmin-transitions. Dla tego 23-letniego kolarza był to największy sukces w dotychczasowej karierze. Wyścig był również wyjątkowo udany dla reprezentowanej przez niego Foto: LanG team JaKUB ŁaPPo ekipy Garmin-transitions, która zwyciężyła także w klasyfikacji drużynowej. Koszulkę klasyfikacji górskiej tauron zdobył Johnny Hoogerland z ekipy Vacansoleil Pro cycling team, który został także najaktywniejszym kolarzem w klasyfikacji Fiata. W klasyfikacji punktowej Plus zwyciężył Allan Davis z grupy astana. na trasie tour de Pologne dość dobrze zaprezentowali się Polacy. najlepszym z nich był Sylwester Szmyd z grupy Liquigas-Doimo, który zajął szóste miejsce, a na siódmej pozycji uplasował się Marek Rutkiewicz z ekipy Polska-BGŻ. Polacy zajęli także wysokie miejsca w klasyfikacji górskiej, punktowej i na najaktywniejszego kolarza. na trasie wyścigu, trwającego od 1 do 7 sierpnia, zawodników dopingowały dwa miliony kibiców. Kolejne miliony fanów kolarstwa mogły zobaczyć wyścig w transmisjach telewizyjnych na żywo, nadawanych przez pierwszy program telewizji Polskiej oraz stację Eurosport, która pokazywała tour de Pologne także w innych krajach z komentarzem w wielu językach. Jak ocenił Czesław Lang, dyrektor tdp, największym pozytywnym zaskoczeniem byli kibice. na górskie odcinki trasy, jak Zameczek, Równica czy na metę w Bukowinie tatrzańskiej, przyjeżdżali oni specjalnie z różnych zakątków kraju. Prowadzone są już przygotowania do przyszłorocznej edycji tdp. Jak informuje czesław Lang, trwają starania, aby wyścig był ośmiodniowy. Jego trasa prawdopodobnie będzie zbliżona do tegorocznej. niewykluczone, że w wyścigu pojawi się także, poza reprezentacją narodową, dodatkowa polska ekipa. W tym roku nie było to możliwe, ponieważ żadna z polskich grup nie spełniała formalnych wymogów nałożonych przez Międzynarodową Unię Kolarską (Uci). Emil Różański Dariusz Lubera, prezes Tauron Polska Energia, wręcza nagrodę najlepszemu kolarzowi w klasyfikacji górskiej Johnny emu Hoogerlandowi (na zdj. środkowym ze swoim trenerem). Poniżej uradowany Daniel Martin zwycięzca 67. Tour de Pologne 22 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 polska EnErGIa nr 8 (22)/

13 wywiad wydarzenia W Katowicach, Krakowie i we Wrocławiu można było zobaczyć pokazy w wykonaniu Krystiana Herby wielokrotnego reprezentanta Polski, uczestnika programu Mam Talent!, który na rowerze wskoczył na Pałac Kultury i Nauki! FOTO: materiały prasowe Podczas gdy najlepsi kolarze ścigali się na trasie Tour de Pologne, każdy mógł spróbować swoich sił w innym wyścigu Wielki wyścig po nagrody Tauron Polska Energia, jako oficjalny sponsor 67. Tour de Pologne, zaprosił do wspólnej zabawy, w której można było wygrać rowerowe nagrody. Wielki wyścig po nagrody wsparli organizatorzy akcji Zagoń rower do roboty, którzy zachęcają Polaków do korzystania z jednośladów. Rower z autografem Langa Od 1 do 20 sierpnia trwał konkurs SMS-owy. Codziennie do wygrania były nagrody: rower z autografem Czesława Langa oraz dziewięć koszulek kolarskich (w sumie 180 koszulek i 20 rowerów). Rekord w 3D Wielki wyścig odbywał się także w dziesięciu galeriach handlowych (m.in. w Krakowie, Katowicach, Opolu, Bielsku-Białej i we Wrocławiu) od 30 lipca do 8 sierpnia. Na stoiskach Taurona czekały konkursy i zabawy, a wśród nich m.in. możliwość pobicia rekordu na stacjonarnym rowerze Wii Cyber- Bike na jednej z wybranych (trójwymiarowych) tras. Najszybsi rowerzyści oraz osoby, które poprawnie odpowiedziały na pytania w czasie konkursu wiedzy o kolarstwie, otrzymały rowerowe nagrody. Nikt nie wyszedł z pustymi rękami rozdano tysiące bidonów, kasków, światełek i odblasków. Wystawy, pokazy, konkursy W galeriach można było zobaczyć także historię rowerów zatrzymaną w kadrze, czyli zdjęcia przedstawiające jednoślady od bicykla po kosmiczną przyszłość. W trzech największych miastach w Krakowie, Katowicach i we Wrocławiu na Największym zainteresowaniem cieszył się rower Wii CyberBike, który umożliwia pokonywanie wirtualnych tras na najszybszych rowerzystów czekały nagrody! Bidony, kaski, opaski odblaskowe, a nawet rowery można było wygrać w czasie konkursów. Uczestniczyły w nich całe rodziny! uczestników zabawy czekały dodatkowe niespodzianki, m.in. przed wejściem do galerii pokazy freestyle owe na rowerze oraz wystawy zabytkowych bicykli. Jednym słowem wszystko, co potrzebne, by uczcić rowerowe święto w Polsce! Więcej zdjęć oraz filmy z wydarzeń w galeriach można zobaczyć na stronie (MS) FOTO: materiały prasowe 24 polska EnerGIA nr 8 (22)/2010

14 prawdy i mity plany rozwoju sieci przesyłowej uwzględniają prognozowany wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną i zapewnienie bezpieczeństwa dostaw. inwestycje nabierają tempa, ożywienie widać także u operatorów sieci dystrybucyjnych. w ciągu ostatnich pięciu lat rynek inwestycji w infrastrukturę sieciową wzrósł ok. 30 proc. to konieczność: bez sprawnej infrastruktury nie ma mowy o rozwoju energetyki nie farm wiatrowych wymaga większej rozbudowy sieci i modernizacji istniejącej. Każda farma wiatrowa, nawet o stosunkowo niewielkiej mocy, oznacza nakłady inwestycyjne głównie na sieci 15 kv i 110 kv. Konsekwencją rozwoju energetyki wiatrowej będzie budowa elektrowni gazowych jako źródeł szczytowych kompensujących pracę turbin wiatrowych. Budowa takich elektrowni oznacza konieczność ich przyłączenia do systemu, a więc znów rozbudowy infrastruktury. Poważne inwestycje będą także wiązać się z programem budowy elektrowni jądrowej. Za dwa lata Polska będzie gospodasieci ElEktroEnErgEtycznE muszą się rozwijać Wojciech KWINTA publicysta businessman.pl Rzut oka na gęstość infrastruktury sieciowej w Polsce wystarczy, by zdać sobie sprawę, że w porównaniu z państwami Europy Zachodniej mamy sporo do nadrobienia. Struktura wiekowa krajowej sieci nie napawa optymizmem, ale trzeba pamiętać, że w kiepskim stanie jest także infrastruktura kolejowa, drogowa czy gazownicza. Właśnie starzejące się sieci są jednym z bodźców napędzających inwestycje. Kolejnym czynnikiem jest sam rozwój energetyki. Zbliżamy się bowiem do przełomowego momentu, podobnego do czasów z początku lat 70. XX wieku, kiedy jednocześnie budowano kilka elektrowni. Dochodzimy do sytuacji, w której trzeba wycofywać tysiące megawatów wytwarzanych w wysłużonych blokach. Zastąpią je nowe bloki o dużych mocach. taka sytuacja generuje potrzebę wzmocnienia sieci przesyłowych lub budowę nowych. Już zaplanowane elektrownie o łącznej mocy 15 tys. MW mają powstać do ok r. Powinny zdążyć jeszcze skorzystać z derogacji i nie być zmuszone do zakupu 100 proc. pozwoleń na emisję co 2. euro 2012, zielona energia i BezpieczeŃstWo Po stronie dystrybucyjnej silnym impulsem do inwestycji w infrastrukturę potrzeby inwestycyjne W systemie dystrybucyjnym połowę linii wysokich napięć 110 kv wybudowano ponad 30 lat temu. W podobnym wieku jest 40 proc. stacji transformatorowych Wn/Sn. W sieci przesyłowej najwyższych napięć modernizacji i przebudowy wymaga przede wszystkim część linii 220 kv. Potrzeba rozbudowy sieci wiąże się z powstawaniem nowych źródeł wytwórczych zarówno konwencjonalnych, jak i odnawialnych. W sieci niskich napięć od lat wymieniane są stare przewody napowietrzne z nieizolowanych na izolowane i tu sytuacja jest stosunkowo dobra. Problemem pozostaje część obszarów wiejskich, gdzie stan techniczny linii jest fatalny, powoduje duże straty energii i jest potencjalnie niebezpieczny. Sieć przesyłowa w Polsce jest rozprzyszłościowym rozwiązaniem dla elektroenergetyki są struktury prądu stałego. takimi sieciami można przesyłać energię elektryczną na duże odległości. te rozwiązania już się stosuje do przesyłu elektryczności z farm wiatrowych położonych na morzu sieciową jest rozwój energetyki wiatrowej. W odróżnieniu od budowy bloków tradycyjnych, o dużej mocy, przyłącze- rzem piłkarskich mistrzostw Europy Euro Już widać przyspieszenie we wszystkich inwestycjach związanych z organizacją tak dużej imprezy. Działania organizacyjne dotyczą także wielu obiektów energetycznych. Specustawa ułatwia i przyspiesza realizację niezbędnych przedsięwzięć nie można dopuścić, żeby w trakcie międzynarodowych zmagań piłkarzy zabrakło energii elektrycznej. Presję na modernizację i rozbudowę sieci wywierają też duzi odbiorcy, którzy oczekują stabilnych dostaw. Dziś bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej to także jeden z bodźców do rozwoju infrastruktury elektroenergetycznej. łożona nierównomiernie. największa gęstość sieci występuje w aglomeracji śląskiej, zdecydowanie słabsze pod tym względem są obszary na północy kraju (szczególnie w regionie północno-wschodnim). ta infrastruktura wymaga rozbudowy ze względu na rozwój energetyki wiatrowej i planowane połączenie polskiego systemu elektroenergetycznego z litewskim. Dodatkowo prawdopodobnie na północy powstanie pierwsza elektrownia atomowa. By bezpiecznie przyłączyć do systemu bloki o mocy 3200 MW, trzeba zbudować osiem linii 400 kv. Według danych spółki PSE operator, operatora sieci przesyłowej, do 2015 r. należy wybudować ok. 660 km linii 400 kv, by wyprowadzić moc z planowanych farm wiatrowych (według założeń energetyka wiatrowa będzie wtedy dysponować mocą 5000 MW). program działań Reakcja na potrzeby jest już widoczna. Jeszcze trzy, cztery lata temu PSE operator przeznaczał na inwestycje kwoty rzędu 500 mln zł. W ciągu dwóch lat nakłady na ten cel podwoiły się. Plan rozwoju sieci przesyłowych zakłada, że zapotrzebowanie na energię elektryczną w 2020 r. osiągnie poziom 191 twh, czyli wzrośnie o prawie jedną czwartą w porównaniu z 2008 r. Według założeń, za 10 lat moc szczytowa osiągnie wartość przekraczającą 31 tys. MW o 5-6 tys. MW większą niż w ostatnich latach. Plan do zrealizowania w latach przyjmuje, że długość linii 400 kv wzrośnie o blisko 1800 km, natomiast o 800 km spadnie długość linii 220 kv. na prawie 200 km linii 220 kv zostanie zwiększona zdolność przesyłowa. Podniesiona zostanie też zdolność transformacji i regulacji mocy biernej, a na zachodniej granicy pojawią się przesuwniki fazowe pozwalające na ograniczenie tzw. przepływów karuzelowych, wynikających z pracy niemieckich i duńskich farm wiatrowych. Zadania przyjęte przez operatora systemu przesyłowego mają pozwolić na przyłączenie do sieci ok MW mocy z elektrowni konwencjonalnych i 5000 MW mocy z odnawialnych źródeł energii. Dodatkowo, inwestycje pozwolą sprostać planowanemu zapotrzebowaniu na energię elektryczną i na przepływy mocy między systemami polskim i litewskim. Do 2015 r. zaplanowano instalację 300 MW mocy źródeł, zapewniających awaryjną rezerwę mocy. PersPektywy na przyszłość trwa też dyskusja o budowie i wdrażaniu rozwiązań inteligentnych sieci (smart grids), ale na razie inwestycje w tym kierunku to melodia przyszłości. Musimy się do nich przygotować. Wcześniej do elektroenergetyki zostanie wprowadzone inteligentne opomiarowanie (smart metering). Dzisiaj nikt już nie pyta, czy należy wdrożyć takie sieć elektroenergetyczna najwyższych napięć (stan na 2009 r.) rozwiązania, ale kiedy. to technologia, która podniesie bezpieczeństwo energetyczne, a przede wszystkim wpłynie na pełne otwarcie rynku energii w skali makro. Jedną z istotnych zalet smart meteringu będzie ułatwienie zmiany dostawcy energii elektrycznej. Zanim dojdzie do rozpowszechnienia sieci inteligentnych, musimy zdobyć wiedzę i nabrać doświadczenia. to złożone rozwiązania wymagające silnego udziału informatyki. Sprawdzą się, jeśli na większą skalę rozwinie się energetyka rozproszona, a do powszechnego użytku wejdą samochody elektryczne. to z kolei oznacza budowę także infrastruktury nieenergetycznej. obiecującym, przyszłościowym rozwiązaniem dla elektroenergetyki są struktury prądu stałego. takimi sieciami można przesyłać energię elektryczną na duże odległości, umożliwiają one łatwą regulację bez przenoszenia zakłóceń. te rozwiązania już się stosuje np. do przesyłu elektryczności z farm wiatrowych położonych na morzu stały prąd płynie w kablu podmorskim między Polską a Szwecją. na razie te inwestycje są droższe od tradycyjnych, kiedy jednak spadną ceny przekształtników, staną się atrakcyjne. czas i pieniądz Zanim jednak rozpoczniemy wdrażanie nowoczesnych rozwiązań, musimy pomyśleć o najbliższej przyszłości. Planowane inwestycje wymagają wysokich nakładów fi nansowych: PSE operator zakłada koszt budowy kilometra linii 400 kv na ok. 3 mln zł i 100 mln zł na budowę jednej stacji elektroenergetycznej. W przypadku budowy nowych linii dodatkowe koszty wiążą się z pozyskaniem praw do terenów, przez które będą one przebiegać, np. odcinek linii 400 kv o długości 100 km kosztuje w zależności od lokalizacji i rodzaju terenu od kilku do nawet ponad 100 mln zł. Według danych PSE linie liczba napięcie (kv) Długość (km) 750 kv kv kv razem stacje najwyższych napięć transformatory nn/110 i nn/nn kv 106 szt. 174 (łączna moc mva) Źródło: pse operator operatora, niezbędne nakłady inwestycyjne wyniosą ponad 8,5 mld zł do roku W następnych pięciu latach przekroczą one 7,5 mld zł, a w okresie powyżej 2,2 mld zł, bez uwzględniania połączeń transgranicznych. Z dotychczasowej praktyki wynika, że sama budowa 100 km dwutorowej linii 400 kv trwa ok. dwóch lat, jednak w rzeczywistości projekty przeciągają się na 8 do 10 lat (a czasem nawet dłużej) ze względu na procesy formalnoprawne. ta bariera wymaga usunięcia, ale na poważne zmiany w prawie wciąż czekamy. 26 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 polska EnErGIa nr 8 (22)/

15 energia inaczej lato to okres BUrz i większego ryzyka porażenia przez piorun. to także okazja zobaczenia tajemniczych obiektów zwanych piorunami kulistymi kulista zagadka Andrzej HOŁDYS publicysta wiedzy i życia Pioruny to zjawiska energetyczne. W ułamku sekund wytwarzają setki kilowatogodzin energii. W wąskim kanale, w którym pomiędzy ziemią a chmurą wędrują ładunki elektryczne, powietrze zostaje ogrzane do st. c i zaczyna świecić tak powstaje błyskawica. Geneza typowego pioruna liniowego została opisana już 250 lat temu przez Benjamina Franklina. Zagadką pozostają pioruny kuliste. o kulach ognia, które pojawiają się niespodziewanie i unoszą powoli nad głowami zaskoczonych ludzi, pisano już w starożytności. Zawsze budziły przerażenie. Wedle niektórych relacji potrafiły narobić sporych szkód, a nawet zabij ać i ranić ludzi. Zazwyczaj znikały po kilkunastu sekundach, choć widziano i takie, które trwały kilka minut. Jednak jak powstawały i skąd czerpały energię, dzięki której mogły tak długo świecić, nie wiedziano. zjawiska optyczne czy atmosferyczne hipotez na temat piorunów kulistych powstało bez liku. i wciąż pojawiają się kolejne. opowiedzmy o dwóch najnowszych, które jak to często bywa są rozwinięciem koncepcji zaproponowanych dawno temu. Według pierwszej, piorun kulisty to miraż. tak twierdził już lord Kelvin. ostatnio z podobną tezą wystąpili Josef Peer i Alexander Kendl, fizycy plazmy z uniwersytetu w innsbrucku w austrii. ich teza jest następująca: podczas typowego wyładowania atmosferycznego powstaje silne i zmienne pole elektromagnetyczne. Pod jego wpływem w mózgu obserwatora zostaje wykreowany obraz ruchomej, świetlnej kuli. Jednak takie złudzenie pojawia się tylko w pewnych warunkach podkreślają Peer i Kendl. Przede wszystkim samo wyładowanie powinno trwać nie ułamki sekund, ale kilkadziesiąt razy dłużej. nawet sekundę albo dwie. to się zdarza, gdy ładunki elektryczne wielokrotnie pokonują tę samą drogę łączącą ziemię i chmury. Badacze oszacowali, że średnio jeden na sto piorunów jest wyraźnie dłuższy od pozostałych. on to właśnie może indukować w mózgu człowieka wrażenia optyczne, które trwają nawet kilkadziesiąt sekund. aby jednak tak się stało, obserwator powinien znajdować się w odległości minimum 200 m od błyskawicy, a najlepiej dwa, trzy razy bliżej. Peer i Kendl twierdzą, że średnio co setna osoba, w pobliżu której nastąpiło tak długie i silne wyładowanie, może zobaczyć kulę światła. co się dzieje wtedy w jej głowie? Według fizyków z innsbrucku człowiek zostaje poddany przezczaszkowej stymulacji magnetycznej. taką nazwę nosi wymyślona w latach 80. XX w. metoda obserwacji zachowania neuronów. Wzbudza się w nich prąd elektryczny za pomocą zmiennego pola magnetycznego o dużej mocy. Początkowo sporo eksperymentowano z tą techniką (w skrócie zwaną tms, od ang. transcranial Magnetic Stimulation), a niektórzy uczestnicy tych doświadczeń po zwiększeniu mocy magnesów widzieli świetliste linie, plamy i kuliste obiekty różnych rozmiarów i kolorów. neurobiolodzy odkryli, że źródłem tych omamów wzrokowych są silnie pobudzone neurony kory mózgowej. Zdaniem Peera i Kendla pola magnetyczne wytwarzane przez najsilniejsze wyładowania mają podobne własności jak te, które są generowane przez aparaturę do tms. taka propozycja wyjaśnienia zagadki piorunów kulistych brzmi pociągająco, jako że w prosty sposób tłumaczy powody, dla których do tej pory nie udało się poznać natury zjawiska. hipoteza kulistej zjawy ma jednak pewną słabość, a mianowicie taką, że trudno ją będzie zweryfikować w naturze. a to oznacza, że pozostanie raczej tylko spekulacją. Poza tym nie wyjaśnia ona tych sytuacji, gdy piorun kulisty ranił lub nawet zabij ał ludzi. Wszak coś, co nie istnieje, nie powinno być aż tak groźne. nowa HiPOteza Koncepcji badaczy z innsbrucku nie podzielają dwaj inni fizycy plazmy, John Abrahamson i James Dinniss z University of canterbury w christchurch. Są oni autorami innej, także śmiałej hipotezy. Według niej piorun kulisty rodzi się, gdy zwykły piorun uderza w Ziemię. Wtedy w powietrze unosi się mgiełka rozgrzanego krzemu, pierwiastka powszechnego w wierzchnich warstwach gleby. opary krzemu powstają w wyniku przetopienia materii glebowej pod wpływem wysokiej temperatury. Wędrują ku górze, przyjmując najpierw kształt pierścienia, a potem kuli. następnie ochładzają się i zamieniają w drobiny, których średnicę mierzy się w nanometrach. te nanocząstki wchodzą w reakcję z tlenem atmosferycznym ich spalaniu towarzyszy wydzielanie dużych ilości ciepła i światła. Kula zaczyna się jarzyć, a ponieważ składa się z lekkich cząstek, dryfuje swobodnie w powietrzu. Zjawisko trwa aż do wyczerpania się chemicznego paliwa. abrahamson i Dinniss wykonali kilka eksperymentów, które miały potwierdzić ich teorię. W laboratorium obser- wowali powstawanie i unoszenie się nanocząstek z powierzchni gleby, którą potraktowali prądem. W elektroskopie skaningowym widzieli łańcuchy pozlepianych nanodrobin. trop wydał im się dobry. hipoteza nie rozwiewała jednak wszystkich wątpliwości, np. pochodzenia piorunów kulistych w samolotach. Później ją rozszerzyli. obecnie twierdzą, że wystarczy, jeśli zwykły piorun uderzy w dowolny obiekt zawierający metale lub tlenki metali. W samolocie kula jarzących się nanodrobin może powstać z oparów stali lub aluminium. świetliste kule z GrenoBle tropem tym poszli brazylij scy fizycy Antonio Pavão i Gerson Paiva. Do znudzenia powtarzali prosty eksperyment setki razy razili prądem krzemowe płytki w nadziei, że otrzymają metaliczne nanocząsteczki. Kule, które z nich powstawały, znikały zwykle po 2-5 sekundach. Jedna dotrwała aż do ósmej sekundy, co było już wynikiem zasługującym na uwagę. obiekty skakały, wirowały, iskrzyły, syczały, toczyły się po podłodze, uderzały o przedmioty, powodując ich nadpalenie, w końcu znikały. trochę przez przypadek mistrzami w produkowaniu świetlistych kul stali się Eli Jerby i Vladimir Dikhtyar z uniwersytetu w tel awiwie. Eksperymentowali oni z mikrofalami, próbując stworzyć z nich rodzaj wiertła. Pewnego dnia coś poszło nie tak i z kawałka szkła, które chcieli nawiercić wiązką mikrofal, uniosła się kula ognia, niszcząc aparaturę. chcąc nie chcąc, zaczęli badać przyczynę zjawiska, które utrudniało im prowadzenie właściwych badań. odwiedzili nawet European Synchrotron Radiation Facility (ESRF) w Grenoble we Francji. tam swoje pioruny prześwietlali wiązkami neutronów i promieni rentgenowskich. i okazało się, że tak jak to postulo- wali abrahamson i Dinniss głównym budulcem są stałe cząsteczki o rozmiarach nanometrów. Pod wpływem mikrofal rozgrzewały się do 730 st. c i mocno świeciły, trwoniąc pozyskaną wcześniej energię. traciły też elektrony, zamieniając się w plazmę. od tamtej pory naukowcy z izraela wielokrotnie powracali do Grenoble, aby wytwarzać swoje plazmowe kule z innych substancji i obserwować ich własności. chcą opracować wydajną metodę produkcji nanocząstek, które są dziś pożądanym surowcem, a inwestycje w badania nad nimi są liczone w dziesiątkach miliardów dolarów. i tak zaczęliśmy od piorunów kulistych, a skończyliśmy na pieniądzach. Ryc.: noaa central LiBRaRy Z KSiĄŻKi GLoBE of FiRE DEScEnDinG into a RooM in the aerial WoRLD, DR. G. hartwig, LonDon, polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 polska EnErGIa nr 8 (22)/

16 felieton wywiad w powieści życie i niezwykłe przygody żołnierza iwana czonkina pióra włodzimierza wojnowicza kołchozowy racjonalizator pragnął wznieść nad poziomy swój skromny umysł, by przysłużyć się stalinowi i radzieckiej ojczyźnie z salamanki do berlina Wojciech KWINTA publicysta businessman.pl Natchniony światłymi ideami trofima Łysenki, pracował nad krzyżówką pomidora z ziemniakiem. Roślina liście i łodygi miała jakby kartoflane, korzenie za to kropka w kropkę pomidorowe. Bardziej doniosłe osiągnięcie rzeczonego racjonalizatora to wysokiej klasy samogon. niestety, wiejska społeczność nie doceniła geniuszu wynalazcy i odtrąciła ów bimber ze względu na pochodzenie. Bowiem podstawowym substratem owego trunku było łajno. a łajno, jak wiadomo, źle się kojarzy. co wspólnego ma ta historyjka ze współczesnym światem? otóż nieszczęsny domorosły naukowiec działał na własną rękę, nie mógł czerpać z unij nych dotacji i rządowego wsparcia. Dziś, kto wie, może alkohol pędzony na naturalnym składniku zyskałby status zielonego i jego kupno byłoby obowiązkiem? W końcu w trosce o kondycję planety podatnicy wspierają rozmaite, drogie i niedojrzałe rozwiązania. Wszak, by karnie i w ordynku dokądś zmierzać, trzeba wytyczyć cel. Współcześnie, kiedy wojny globalne nie są zbyt atrakcyjne ze względu na koszty i zagrożenie poważnymi stratami, może to być np. klimat. Dlaczego nie, ot, zwykłe zarządzanie ryzykiem. Problem w tym, że wyznaczona droga może prowadzić donikąd. W zamierzchłych czasach cel jednoczący lud stanowiły krucjaty. Były subsydiowane z dziesięciny przez papieży, acz trzeba przyznać, że wejście w ten biznes wymagało wysokiego wkładu własnego. Królowie i wielmoże zwykle zastawiali swoje włości, by sfinansować wyprawę. Robili to z pobudek i wyższych, i prozaicznych: z jednej strony w obronie religii, z drugiej by uzyskać wysoką stopę zwrotu z inwestycji. Jako spekulacja czasami prowadziło to do oczekiwanych efektów, jednak jako interes długoterminowy, wręcz wielopokoleniowy, przyniosło opłakane skutki. Ratunkiem dla Europy była zmiana podejścia i postawienie po krachu krucjat na technologię i ekspansję, choć za sukces zapłaciło kilka słabszych cywilizacji, które z powierzchni globu zniknęły. Doniesienia o ociepleniu spadły jak gwiazdka z nieba. Dorzucono do nich hipotezę, że to przez człowieka, i ogłoszono, iż czas skończyć z życiem ponad stan, czas ograniczać emisję co 2. wtedy do całości dorwał się biznes, dolał oliwy do ognia i zaczął paść się na dotacjach Mechanizm typu: wyznaczenie celu, zjednoczenie, poświęcenie i działanie nie rdzewieje. Po drodze szczytne idee zostają rozmienione na drobne i wykorzystane do osiągnięcia całkowicie materialnych korzyści. najlepiej stawiać cele dalekosiężne: potencjalne skutki można przedstawiać dowolnie i kolorowo, a pobudzona wyobraźnia radośnie pcha na drogę pełną wyrzeczeń. trzeba też skutecznie pomieszać fakty z fikcją i proroctwami. Jak było z klimatem? Zaczęło się od całkiem sensownego zwrócenia uwagi na środowisko naturalne. Potem pojawiły się głosy, że trzeba działać globalnie. Maurice Strong, tajemniczy Don Pedro ekologii, domieszał do całości walkę z nierównościami społecznymi (czytaj: najchętniej likwidację kapitalizmu) i się zaczęło. Doniesienia o ociepleniu spadły jak gwiazdka z nieba. Dorzucono do nich hipotezę, że to przez człowieka, i ogłoszono, iż czas skończyć z życiem ponad stan, czas ograniczać emisję co 2. Wtedy do całości dorwał się biznes, dolał oliwy do ognia i zaczął paść się na dotacjach. a choć wszystko wskazuje, że europejskie wyrzeczenia w żaden sposób nie ograniczą wzrostu temperatury, cała maszynka ma się na razie nieźle. ale do czasu. Pierwsze rysy już widać. niemcy stopniowo ograniczają dopłaty do zielonej energii, czesi zmniejszyli dotacje na energetykę słoneczną, a hiszpanie na farmy wiatrowe. Przyczyny? casus Grecji i groźba kryzysu finansowego w Europie. Jeśli inaczej się nie da, zachowujemy się racjonalnie. no, może poza Polską. tu lobby wiatrakowe wciąż narzeka, że dają mu za mało, choć tysiąc MW już stoi, a na kilkanaście tysięcy wydano warunki przyłączeniowe. Dodatkowo Ministerstwo Gospodarki pragnie podnieść obowiązkowe limity na produkcję zielonej energii. ciekawe czemu, kiedy budżet się sypie? Może decydenci boją się, że będzie u nas jak za odrą? Według najnowszych wróżb, pod koniec stulecia klimat w Berlinie będzie jak dzisiaj w Salamance. tylko czego się bać? Że bliżej znajdziemy ciepłe miejsca? Jedyne, co nasi zachodni sąsiedzi muszą zrobić, to zmienić menu w restauracjach. Bo golonka z kapustą i piwem to marna oferta podczas upałów. 30 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010

17