PROGRAM OCHRONY PRZYRODY

Transkrypt

1 Nie można obecnie wyświetlić tego obrazu. Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu PLAN URZĄDZENIA LASU NADLEŚNICTWA ŁOPUCHÓWKO na okres od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2017 r. PROGRAM OCHRONY PRZYRODY Należyte opracowanie niniejszego planu pod względem technicznym stwierdzam: Poznań, wrzesień 2008 r.

2 - 2 -

3 - 3 - Strona Skorowidz PROTOKÓŁ Z POSIEDZENIA I KOMISJI TECHNICZNO-GOSPODARCZEJ DLA NADLEŚNICTWA ŁOPUCHÓWKO... 7 PROTOKÓŁ Z POSIEDZENIA II KOMISJI TECHNICZNO-GOSPODARCZEJ DLA NADLEŚNICTWA ŁOPUCHÓWKO OPINIA NADLEŚNICZEGO NADLEŚNICTWA ŁOPUCHÓWKO WSTĘP PODSTAWY FORMALNO-PRAWNE OCHRONY PRZYRODY CEL I METODYKA OPRACOWANIA ZADANIA I CELE PROGRAMU OCHRONY PRZYRODY W NADLEŚNICTWIE FORMA I ZAKRES PROGRAMU OCHRONY PRZYRODY W NADLEŚNICTWIE A. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA NADLEŚNICTWA MIEJSCE I ROLA NADLEŚNICTWA W PRZESTRZENI PRZYRODNICZO-LEŚNEJ REGIONU I KRAJU Warunki fizyczno-geograficzne Społeczno-gospodarcze warunki wielofunkcyjnej produkcji leśnej w regionie Obszar problemowy leśnictwa HISTORIA LASÓW I GOSPODARKI LEŚNEJ STRUKTURA UŻYTKOWANIA ZIEMI - KATEGORIE UŻYTKOWANIA OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GŁÓWNYCH KOMPLEKSÓW LEŚNYCH DOMINUJĄCE FUNKCJE LASÓW Podział lasów na kategorie ochronności PORÓWNANIE WYBRANYCH CECH TAKSACYJNYCH DRZEWOSTANÓW NADLEŚNICTWO W KRAJOWEJ SIECI EKOLOGICZNEJ ECONET I NATURA B. STAN PRZYRODY I. FORMY OCHRONY PRZYRODY FORMY OCHRONY PRZYRODY STOSOWANE W LASACH PAŃSTWOWYCH REZERWATY PRZYRODY Rezerwat Żywiec Dziewięciolistny Rezerwat Gogulec Rezerwat Las Mieszany w Nadleśnictwie Łopuchówko Rezerwat Klasztorne Modrzewie koło Dąbrówki Kościelnej

4 Rezerwat Buczyna Rezerwat Śnieżycowy Jar Rezerwat Meteoryt Morasko OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka Pawłowicko-Sobocki Obszar Chronionego Krajobrazu Obszar Chronionego Krajobrazu Biedrusko Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Samicy Kierskiej PARK KRAJOBRAZOWY Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka Flora Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka Fauna Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka POMNIKI PRZYRODY UŻYTKI EKOLOGICZNE OCHRONA GATUNKÓW CHRONIONYCH, ZAGROŻONYCH I RZADKICH Flora Fauna CHRONIONE GATUNKI PTAKÓW WYSTĘPOWANIE, STREFY OCHRONNE WOKÓŁ GNIAZD OCHRONA ZWYCZAJOWA CIEKAWYCH FRAGMENTÓW PRZYRODY II. WALORY PRZYRODNICZO-LEŚNE WALORY KRAJOBRAZU WARUNKI GLEBOWE Geologia, rzeźba terenu i utwory glebowe STOSUNKI WODNE Wody powierzchniowe Wody podziemne Wody mineralne SZATA LEŚNA NADLEŚNICTWA Zbiorowiska leśne Docelowe składy drzewostanów cennych siedlisk przyrodniczych Natura DRZEWOSTANY Bogactwo gatunkowe Struktura pionowa Pochodzenie drzewostanów Zgodność składu gatunkowego drzewostanów z warunkami siedliskowymi EKOLOGICZNA OCENA STANU LASU Formy aktualnego stanu siedliska

5 Formy degeneracji ekosystemu leśnego FAUNA Ryby Płazy i gady Ptaki Ssaki OBIEKTY KULTURY MATERIALNEJ Zabytki budownictwa ludowego Zabytkowe parki podworskie Obiekty i miejsca o charakterze historycznym Znane postacie związane z terenem nadleśnictwa Szlaki piesze Szlaki rowerowe Szlak konny Szlak Cysterski Droga św. Jakuba Szlak Piastowski Szlak Kościołów Drewnianych Muzeum Przyrodniczo-Łowieckie w Uzarzewie Skansen Miniatur Szlaku Piastowskiego Szlak wodny AGROTURYSTYKA C. ZAGROŻENIA RODZAJE ZAGROŻEŃ ZAGROŻENIA ABIOTYCZNE Zagrożenia powodowane przez czynniki atmosferyczne Zagrożenia wynikające z właściwości gleby ZAGROŻENIA BIOTYCZNE Zagrożenia wynikające ze struktury i składu gatunkowego drzewostanów Zagrożenia powodowane przez szkodniki owadzie Zagrożenia powodowane przez patogeny grzybowe Zagrożenia powodowane przez zwierzynę ZAGROŻENIA ANTROPOGENICZNE Zanieczyszczenie powietrza Zanieczyszczenie wód i gleb Zagrożenie pożarowe Zagrożenia akustyczne i elektromagnetyczne

6 Bezpośrednie negatywne oddziaływanie człowieka szkodnictwo leśne oraz niewłaściwie prowadzona gospodarka leśna OBSZARY POTENCJALNYCH KONFLIKTÓW SPOŁECZNYCH D. PLAN DZIAŁAŃ OBJĘTYCH PROGRAMEM OCHRONY PRZYRODY KSZTAŁTOWANIE GRANICY POLNO-LEŚNEJ KSZTAŁTOWANIE STREFY EKOTONOWEJ I ZADRZEWIENIOWEJ KSZTAŁTOWANIE STOSUNKÓW WODNYCH ZASADY GOSPODAROWANIA NA GLEBOWYCH POWIERZCHNIACH WZORCOWYCH FORMY OCHRONY ZALECENIA OCHRONNE OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ PROMOCJA I EDUKACJA EKOLOGICZNA E. WYTYCZNE DO ORGANIZACJI GOSPODARSTWA LEŚNEGO ORAZ WYKONYWANIA PRAC LEŚNYCH F. MAPA PROGRAMU OCHRONY PRZYRODY G. LITERATURA H. ZAŁĄCZNIKI ZAŁĄCZNIK NR 1 WZÓR NR 3 ogólna charakterystyka rezerwatów przyrody ZAŁĄCZNIK NR 2 WZÓR NR 5A wykaz pomników przyrody ZAŁĄCZNIK NR 3 WZÓR NR 7A wykaz użytków ekologicznych ZAŁĄCZNIK NR 4 WZÓR NR 11 wykaz chronionych i rzadkich gatunków roślin naczyniowych...371

7 - 7 - PROTOKÓŁ Z POSIEDZENIA I KOMISJI TECHNICZNO- GOSPODARCZEJ DLA NADLEŚNICTWA ŁOPUCHÓWKO

8 - 8 -

9 - 9 -

10 - 10 -

11 - 11 -

12 - 12 -

13 - 13 -

14 - 14 -

15 - 15 -

16 - 16 -

17 - 17 -

18 - 18 -

19 PROTOKÓŁ Z POSIEDZENIA II KOMISJI TECHNICZNO- GOSPODARCZEJ DLA NADLEŚNICTWA ŁOPUCHÓWKO

20 - 20 -

21 - 21 -

22 - 22 -

23 - 23 -

24 - 24 -

25 - 25 -

26 - 26 -

27 - 27 -

28 - 28 -

29 OPINIA NADLEŚNICZEGO NADLEŚNICTWA ŁOPUCHÓWKO

30 - 30 -

31 WSTĘP 1. Podstawy formalno-prawne ochrony przyrody Ochronę przyrody należy rozumieć jako zespół działań mających na celu zachowanie, właściwe wykorzystywanie oraz odnawianie zasobów i składników przyrody, szczególnie dziko występujących gatunków roślin i zwierząt oraz kompleksów przyrodniczych i ekosystemów, a w szczególności: utrzymywanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów; zachowanie różnorodności gatunkowej; zachowanie zasobów genowych stanowiących szczególny rodzaj dóbr przyrody; zapewnienie ciągłości istnienia gatunków i ekosystemów; przywracanie do stanu właściwego zasobów i składników przyrody; konsekwentne prowadzenie edukacji sozologicznej, tzn. kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody. Ochrona przyrody w Państwowym Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe realizowana jest zgodnie z ustaleniami: Polityki ekologicznej państwa (1991),,,Drugiej polityki ekologicznej państwa (2000), Polskiej polityki kompleksowej ochrony zasobów leśnych (1994), Strategii ochrony leśnej różnorodności biologicznej (1995), Polityki leśnej państwa (1997), oraz zgodnie z przepisami zawartymi w ustawach, m.in.: ustawie o lasach (1991), ustawie Prawo ochrony środowiska (2001), ustawie Prawo Łowieckie (2002),

32 ustawie o ochronie przyrody (2004), a także w rozporządzeniach Ministra Środowiska: z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1764); z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765); z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237); z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt wymagających ochrony w formie wyznaczania obszarów NATURA 2000 (Dz. U. Nr 94, poz. 795); z dnia 5 września 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków NATURA 2000 (Dz. U. Nr 179, poz. 1275), w wielu specjalistycznych publikacjach, m.in.: Lista roślin wymierających i zagrożonych w Polsce (1992), Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (2002), Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski (W. Żukowski, B. Jackowiak 1995), Polska Czerwona Księga Roślin (2001), Polska Czerwona Księga Zwierząt (2001) oraz w zarządzeniach i uchwałach dotyczących tworzenia określonych obszarów i obiektów chronionych oraz w planach ich ochrony. Ochrona przyrody łączy się z ochroną środowiska, ale w Polsce ma osobny zakres

33 rzeczowy, cele, metody, podstawy prawne i system organizacyjny. Znowelizowane i dostosowywane do wymogów europejskich polskie prawodawstwo dotyczące ochrony przyrody i środowiska, uwzględnia moralne zobowiązania rządów i społeczeństw wynikające z dokumentów, raportów i strategii opracowanych przez agendy ONZ lub na jej zlecenie przez Światową Unię Ochrony Przyrody. Do opracowań tych m.in. należą: Światowa Strategia Ochrony Przyrody, Nasza Wspólna Przyszłość, Agenda 21, Parki dla Życia. Polska ratyfikowała międzynarodowe konwencje dotyczące ochrony przyrody, w tym: o obszarach wodno-błotnych (Ramsar 1971); o ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego (Paryż 1972); o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES, Waszyngton 1973); o ochronie europejskich gatunków dzikiej flory i fauny oraz ich naturalnych siedlisk (Berno 1979); o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (Bonn 1979); o różnorodności biologicznej (Rio de Janeiro 1992); o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (Helsinki 1992). Wielofunkcyjna gospodarka leśna, stanowiąca podstawowy warunek zrównoważonego rozwoju lasów i leśnictwa, wymaga szczegółowego rozpoznania i odpowiedniej ochrony walorów przyrodniczych lasów. Ochrona ta musi być integralną częścią ochrony przyrody w ogóle, a w szczególności ochrony obszarów, na których lasy te są położone. Oznacza to konieczność przejrzystego ustalania celów i przedmiotów ochrony (obszarów lub stanowisk) oraz sposobów realizacji zabiegów ochronnych. Nadleśnictwo spoczywające na nim obowiązki z tytułu ochrony przyrody wypełnia w ramach Systemu Ochrony Przyrody i Kształtowania Środowiska Naturalnego w Lasach Państwowych. Praktycznym wyrazem roli i znaczenia ochrony przyrody we współczesnym leśnictwie jest obowiązek sporządzania programów ochrony przyrody dla nadleśnictw wynika on z zapisów Ustawy z dnia 28 września 1991 roku o lasach art. 18, pkt 4.

34 Program ochrony przyrody sporządzony jest w formie osobnego tomu planu urządzania lasu. Głównym celem tego programu jest wykazanie potrzeb i warunków jakie powinny być spełnione dla ochrony przyrody, a zwłaszcza dla zachowania różnorodności biologicznej, poprzez zinwentaryzowanie i zobrazowanie walorów przyrodniczych nadleśnictwa oraz ich zagrożeń. Prezentuje on całość zagadnień dotyczących szeroko pojętej tematyki ochrony przyrody na danym terenie. Zasady opracowania programu zawarte są w instrukcji jego sporządzania, a szczegółowy zakres prac zatwierdzany jest protokolarnie podczas obrad komisji techniczno-gospodarczych. 2. Cel i metodyka opracowania Konieczność sporządzania programów ochrony przyrody w nadleśnictwach powstała z potrzeby przewartościowania hierarchii gospodarowania w leśnictwie z funkcji produkcyjnych na funkcje ochrony przyrody. Funkcje ochronne pełnią w omawianym nadleśnictwie zarówno rezerwaty przyrody objęte ochroną prawną jak również lasy ochronne wynikają one z kategorii ochronności oraz istniejącego bogactwa przyrodniczego. Realizowana obecnie w naszym kraju polityka leśna kieruje znaczną uwagę na funkcje i problemy ochrony przyrody. Przejawem dużego znaczenia przywiązywanego zagadnieniom ochrony przyrody w lasach było m.in. przeprowadzenie w 1995 roku nadzwyczajnej, ogólnokrajowej waloryzacji przyrodniczej lasów, którą objęto również lasy Nadleśnictwa Łopuchówko. Głównym celem waloryzacji przyrodniczej oraz obecnie programu ochrony przyrody jest prezentacja obszarów leśnych omawianego Nadleśnictwa jako obiektu przyrodniczego na tle regionu i kraju, ustalenie hierarchii ważności grup funkcji i poszczególnych kompleksów leśnych oraz wskazanie nowych przedmiotów ochrony, a także określenie celów i metod ich ochrony.

35 Program ochrony przyrody w Nadleśnictwie Łopuchówko pomoże skutecznie chronić zasoby przyrody na terenie Nadleśnictwa i w zasięgu jego działania, służyć będzie rozwojowi nauki o ochronie i kształtowaniu ekosystemów leśnych oraz dostarczy podstaw do sporządzenia kompleksowej oceny stanu ochrony przyrody w skali krajowej. W szczególności program ten może być wykorzystany w celu: opracowania strategii ochrony oraz kształtowania struktury i funkcji ekosystemów leśnych zgodnie z wymogami ekologii; stworzenia warunków do utrzymania różnorodności biologicznej obszaru nadleśnictwa; ustalenia zasad ochrony, kształtowania i użytkowania poszczególnych typów ekosystemów leśnych; identyfikacji istniejących konfliktów pomiędzy gospodarką leśną a koniecznością ochrony przyrody oraz określenia sposobów ich rozwiązywania; określenia uwarunkowań i opracowania zasad rozwoju funkcji gospodarki leśnej zgodnej z zasadami ochrony przyrody; dokonania ewentualnych korekt przebiegu granicy polno-leśnej, granic lasów ochronnych, a także zatwierdzenia projektowanych rezerwatów przyrody, pomników przyrody, użytków ekologicznych itp.; określenia zewnętrznych uwarunkowań trwałości ekosystemów leśnych, a w szczególności jego związków z ekosystemami sąsiednich nadleśnictw; wskazania potrzeb utworzenia lub ewentualnej weryfikacji dotychczasowych przepisów ochronnych dotyczących ekosystemów leśnych zakazów, ograniczeń i preferencji obowiązujących na terenie omawianego obiektu. Ważnym elementem zrównoważonego rozwoju jest gospodarka leśna polegająca na prawidłowym zagospodarowaniu lasu, tzn. spełniającym zarówno funkcje produkcyjne jak również zaspokajającym ekologiczne, kulturowe i duchowe potrzeby społeczeństwa. Z idei zrównoważonej gospodarki leśnej wynika również konieczność zachowania przyrodniczych

36 wartości lasu przy realizowanym równolegle jego użytkowaniu. Konwencja o różnorodności biologicznej ratyfikowana przez Sejm RP w 1995 r. podaje następującą definicję: różnorodność biologiczna jest to zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na Ziemi w ekosystemach lądowych, morskich i słodkowodnych oraz w zespołach ekologicznych, których są częścią. Dotyczy to różnorodności w obrębie gatunku, pomiędzy gatunkami oraz różnorodności ekosystemów. W niniejszym programie szczególna uwaga została zwrócona na różnorodność gatunkową, której elementami są gatunki, rodzaje i rodziny oraz na różnorodność ekologiczną, czyli rozmaitość ekosystemów, środowisk i krajobrazów. Wyeksponowano także korzyści płynące z istniejącej różnorodności biologicznej w warunkach przyrodniczo-leśnych omawianego obiektu. Obszary leśne Nadleśnictwa Łopuchówko ulegały w przeszłości wielowiekowym i różnokierunkowym przekształceniom wynikającym ze stosowanych (często odmiennych) sposobów zagospodarowania. Doprowadziły one do znaczących zmian w siedliskach leśnych i związanych z nimi fitocenozach, które są zasadniczymi elementami ekosystemów leśnych. Zakłada się, że jedynie najbardziej zbliżony do naturalnego układ ekologiczny zapewnić może trwałość lasom i utrzymać ich optymalną produkcyjność. Metodyka opracowania niniejszego Programu ochrony przyrody oparta jest na podstawach stwarzających mocne umocowanie prawne oraz podnoszące jego rangę. Program został opracowany przy uwzględnieniu zasad postępowania planistycznego, które pozwalają zrozumieć odmienność planowania ochrony przyrody od planowania działalności gospodarczej. W podejmowaniu problemów ochrony przyrody ze szczególną uwagą i troską starano się przestrzegać zasady wydłużonej perspektywy czasowej. Polega ona na akceptacji biegu zjawisk przyrodniczych przebiegających swoim własnym, naturalnym biegiem i rytmem. Program przyzwyczaja do planowania zadań z zakresu szeroko pojmowanej ochrony przyrody i myślenia w dłuższej niż dotychczas perspektywie czasowej. Drugą zasadą, której starano się przestrzegać w niniejszym programie jest zasada holistycznego podejścia do omawianych zagadnień. Zasada ta oznacza rozpatrywanie każdego procesu i każdego składnika przyrody w

37 możliwie szerokim kontekście zależności i powiązań oraz uznawanie każdego z nich za element funkcjonalnej całości ekosystemu leśnego. Do opracowania programu ochrony przyrody dla obecnego Nadleśnictwa Łopuchówko wykorzystano dostępne materiały naukowe i publikacje w tym m.in. Programy ochrony przyrody w Nadleśnictwie Łopuchówko i Czerwonak, plany urządzenia gospodarstwa leśnego z okresów minionych rewizji, plany ochrony rezerwatów przyrody i parku krajobrazowego Puszcza Zielonka, materiały waloryzacji przyrodniczo-leśnej Nadleśnictw Łopuchówko i Czerwwonak, operaty glebowo-siedliskowe, sprawozdania z prac Zakładu Hydrobiologii UAM Poznań, informacje z witryn internetowych, w tym Instytutu Botaniki PAN Kraków, RDPL Poznań; kartoteki ornitologiczne Zakładu Biologii i Ekologii Ptaków UAM Poznań; bazę danych Stacji Ornitologicznej Instytutu Ekologii PAN Gdańsk oraz Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Poznaniu; materiały Wielkopolskiego Zespołu Realizacyjnego NATURA 2000, materiały promocyjne Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego i starostw powiatowych, dokumentację służb konserwatorskich oraz mapy i przewodniki turystyczne. 3. Zadania i cele Programu ochrony przyrody w Nadleśnictwie Podstawowym zadaniem Programu ochrony przyrody w urządzanym nadleśnictwie jest przekazanie bieżących informacji o stanie ochrony przyrody (oraz wynikających stąd zadań) w tym omówienie takich zagadnień, jak: poprawa metod sprawowania i rozwijania ochrony przyrody, a w szczególności zachowanie różnorodności biologicznej (głównie gatunkowej, populacyjnej, ekosystemowej i krajobrazowej); przedstawienie (po inwentaryzacji przeprowadzonej w ramach prac urządzeniowych) i zobrazowanie walorów przyrodniczych nadleśnictwa na tle regionu i kraju; ustalenie hierarchii funkcji poszczególnych kompleksów leśnych; wskazanie kolejnych obiektów do objęcia formami ochrony i wstępnego określenia

38 przedmiotów oraz celów i metod ich ochrony; doskonalenie gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych; ulepszanie metod sprawowania i rozwijania ochrony przyrody; wskazanie, a następnie preferowanie w praktyce gospodarczej technologii prac leśnych przyjaznych dla środowiska przyrodniczego; przedstawienie istniejących i potencjalnych zagrożeń lasów i środowiska przyrodniczego; umożliwienie w przyszłości wykonania szeregu analiz porównawczych dotyczących zmian stanu lasów i środowiska przyrodniczego; ochrona zabytków kultury materialnej w lasach; sformułowanie propozycji i wniosków możliwych do realizacji przy opracowywaniu nowych studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. 4. Forma i zakres Programu ochrony przyrody w Nadleśnictwie Opracowany jako oddzielny tom Program ochrony przyrody w Nadleśnictwie Łopuchówko na lata jest integralną częścią Planu urządzenia lasu Nadleśnictwa Łopuchówko na okres r r. Program dotyczy lasów i gruntów nadleśnictwa oraz pozostałych obszarów w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa. Jest to drugie tego typu opracowanie sporządzone dla gruntów Nadleśnictwa Łopuchówko. Pierwsze z nich dla ówczesnego Nadleśnictwa Łopuchówko opracowano według stanu na 1 styczeń 2002 roku (autor: mgr inż. Jędrzej Kasprzak).

39 A. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA NADLEŚNICTWA 1. Miejsce i rola nadleśnictwa w przestrzeni przyrodniczo-leśnej regionu i kraju 1.1. Warunki fizyczno-geograficzne a) Położenie geograficzne Nadleśnictwo Łopuchówko zarządza gruntami Skarbu Państwa położonymi pomiędzy: a szerokości geograficznej północnej, a długości geograficznej wschodniej. Rozciągłość matematyczno-geograficzna terytorialnego położenia, czyli różnica między geograficznymi współrzędnymi jego skrajnych oddziałów leśnych, które znajdują się: na północy... północna część oddziału 90 obręb Kąty na południu... południowa część oddziału 176 obręb Dziewicza Góra na zachodzie... zachodnia część oddziału 315 obręb Biedrusko na wschodzie... wschodnia część oddziału 1 obręb Dziewicza Góra wynosi: szerokości geograficznej północnej,

40 długości geograficznej wschodniej. b) Regiony fizyczno-geograficzne Położenie Nadleśnictwa Łopuchówko według obecnie stosowanego (nawiązującego do uniwersalnej klasyfikacji Międzynarodowej Federacji Dokumentacyjnej) podziału Polski na regiony fizycznogeograficzne w układzie dziesiętnym (Jerzy Kondracki, 2000) przedstawia się następująco: Regiony fizycznogeograficzne Obszar Podobszar (Megaregion) Symbol dziesiętny EUROPA ZACHODNIA Pozaalpejska (Pohercyńska) Europa Zachodnia (północna część Europy Zachodniej) Prowincja Podprowincja Makroregion Mezoregiony Niż Środkowoeuropejski 31 Pojezierza Południowobałtyckie 315 Pojezierze Wielkopolskie Pojezierze Poznańskie Poznański Przełom Warty Pojezierze Gnieźnieńskie c) Położenie z uwagi na sieć wodną Nadleśnictwo Łopuchówko położone jest w I rzędowym dorzeczu Odry obszar II rzędowy tworzy Warta wraz z dopływami Wełną, Małą Wełną, Goślinianką, Samicą Kierską

41 i Główną. Tworzą one gęstą sieć cieków o układzie dendrologicznym. Wody powierzchniowe należą do Regionu Wodnego Środkowej Odry leżącego w zlewni rzeki Warty. d) Regionalizacja geobotaniczna Przynależność terytorialnego zasięgu działania Nadleśnictwa Łopuchówko do jednostek regionalizacji geobotanicznych na podstawie geobotanicznego podziału Polski (W. Szafer, K. Zarzycki, Szata roślinna Polski, 1977) przedstawia się następująco: Państwo... Holarktyda Obszar... Euro-Syberyjski Prowincja... Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska Dział... Bałtycki Poddział... Pas Wielkich Dolin Kraina... Wielkopolsko-Kujawska Okręg... Poznańsko-Gnieźnieński Obszar działania Nadleśnictwa Łopuchówko, według geobotanicznej regionalizacji Polski opracowanej przez J. M. Matuszkiewicza (Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne - Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, 1999) znajduje się na terenie następujących jednostek geobotanicznych: Obszar... EUROPEJSKICH LASÓW LIŚCIASTYCH I MIESZANYCH Prowincja... ŚRODKOWOEUROPEJSKA Podprowincja... ŚRODKOWOEUROPEJSKA WŁAŚCIWA Dział... BRANDENBURSKO-WIELKOPOLSKI Kraina... NOTECKO-LUBUSKA Okręg... POZNAŃSKI

42 Wschodnie rubieże Nadleśnictwa Łopuchówko znalazły się w zasięgu: krainy... ŚRODKOWOWIELKOPOLSKIEJ okręgu... POJEZIERZA GNIEŹNIEŃSKIEGO. e) Regionalizacja przyrodniczo-leśna Według obowiązującego podziału Polski na krainy i dzielnice przyrodniczo-leśne (T. Trampler i inni, 1990), lasy i grunty nieleśne Nadleśnictwa Łopuchówko znajdują się na terenie następujących jednostek: Kraina Wielkopolsko-Pomorska (III), Dzielnica Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (III. 7), Mezoregion Pojezierza Wielkopolskiego (III. 7.b). Charakterystyka przyrodniczo-leśna zasięgu terytorialnego działania Nadleśnictwa Łopuchówko w sposób szczegółowy opisana jest w opracowaniu T. Tramplera i A. Kliczkowskiej (Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologicznofizjograficznych, 1990). Według niego obszary leśne omawianego nadleśnictwa leżą w zasięgu dzielnicy Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Dzielnica Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (III. 7) leży w centralnej części Krainy III. Obejmuje ona rozległy sandr z elementami rzeźby glacjalnej opadający wyraźną krawędzią ku pradolinie Warty. Rzeźba terenu tej dzielnicy to głównie rozległe obszary sandrowe zbudowane z piasków nanoszonych przez wody fluwioglacjalne zlodowacenia bałtyckiego. Jest to typowy region rolniczo-leśny, z licznym udziałem jezior i rzek. Lesistość dzielnicy osiąga poziom 42,2 %. Panującym powierzchniowo typem siedliskowym lasu omawianej dzielnicy jest BMśw 30,3 %, następnie Bśw 25,3 % i LMśw 21,4 %. Udział siedlisk suchych i świeżych wynosi 86,5 %, siedlisk wilgotnych 9,6 %, 1,9 % siedlisk bagiennych i 2 % siedlisk łęgowych. Przeważają siedliska borowe 59,8 %, co znajduje odzwierciedlenie

43 w stosunkowo niskiej wartości potencjalnej produkcyjności 5,83 m 3 grubizny/ha/rok tj. 3,60 tony biomasy/ha/rok. Dominującym gatunkiem głównym jest sosna zajmująca 81,9 % powierzchni drzewostanów, przy współudziale dębu 6,7 %, olchy 4,6 %, brzozy 4,4 % (pozostałe gatunki łącznie 2,4 %). Poniżej przedstawiono udział powierzchni siedliskowych typów lasu w dzielnicy Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (stan na r.): Siedliska na terenach nizinnych Bs Bśw BMśw LMśw Lśw Bw BMw LMw Lw LMb Ol OlJ LŁ Potencjalna produkcyjność [ha/rok] grubizny [m³] biomasy [t] 0,8 25,3 30,3 21,4 8,7 0,5 2,8 3,1 3,2 0,1 1,8 1,5 0,5 5,83 3,60 Procentowy udział powierzchni drzewostanów według panujących gatunków drzew omawianej dzielnicy przedstawia poniższa tabela (stan na r.): Panujące gatunki drzew Zasobność [ m 3 /ha] So Św Jd Bk Db Brz Gb Ol Tp grubizny [m 3 ] biomasy [t] 79,8 0,7 0,1 0,4 9,2 4,5 0,2 4,5 0, ,3 Ogólna charakterystyka ekologiczna dzielnicy Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej przedstawia się następująco: Jednostki przyrodniczo-leśne Dominujące utwory geologiczne Dominujący typ krajobrazu naturalnego Dominujące zespoły potencjalnej roślinności naturalnej

44 Dzielnica Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej Mezoregion Pojezierza Wielkopolskiego gliny zwałowe, piaski lodowcowe z głazami pagórkowaty pojezierny Galio-Carpinetum odm. śląsko-wielkopolska

45 f) Regionalizacja zoogeograficzna Według podziału opracowanego przez A. S. Kostrowickiego (Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, 1999), obszar Nadleśnictwa Łopuchówko położony jest w następujących jednostkach: Region Podregion Okręg Podokręg Środkowoeuropejski Środkowy Środkowopolski Wielkopolsko-Podlaski. g) Regionalizacja klimatyczna Obszary zajmowane przez Nadleśnictwo Łopuchówko położone są według A. Wosia (Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, 1999) w XVIII - Środkowowielkopolskim regionie klimatycznym. Umiarkowany klimat z łagodnymi zimami cechuje niski roczny poziom opadów atmosferycznych, duża ich intensywność w krótkim okresie oraz niskie temperatury w okresie wczesnowiosennym. Średnio w ciągu roku występuje 50 dni słonecznych i 130 dni pochmurnych. Przeciętny okres zalegania pokrywy śnieżnej wynosi od 38 do 60 dni. Występują tu wiatry wiejące z kierunku zachodniego o prędkości 3,6 m/s, zimą dominują wiatry południowo-zachodnie. Dane z okresu (stacja synoptyczna IMiGW Poznań Ławica) przedstawiono poniżej: średnia roczna temperatura powietrza... 8,5ºC średnia roczna suma opadów mm średnia roczna wilgotność względna powietrza... 81% długość okresu wegetacyjnego dni najzimniejszy miesiąc... styczeń ( - 1,5ºC) najcieplejszy miesiąc... lipiec (19,0ºC).

46 Uogólniając można stwierdzić, że omawiany obszar znajduje się na przejściu pomiędzy strefą chłodniejszego i wilgotniejszego klimatu charakterystycznym dla Dzielnicy Pomorskiej, a strefą suchego i cieplejszego klimatu, jakim cechuje się Dzielnica Środkowa. Ścierają się tu elementy oceanizmu atlantyckiego i kontynentalizmu wschodniego. Wilgotne masy powietrza polarnomorskiego znad północnego Atlantyku napływają najczęściej z zachodu (75 %) - notowane są częściej latem i jesienią. Od wschodu znad kontynentu azjatyckiego napływają suche masy powietrza polarnokontynentalnego (7 %). Położenie obszaru Nadleśnictwa w cieniu opadowym pojezierzy pomorskich od północy oraz Sudetów od południa sprawia, że roczne sumy opadów są tu mniejsze, niż w innych częściach Nizin Polskich. W warunkach klimatu lokalnego obserwuje się pewne różnice pomiędzy użytkowanymi rolniczo obszarami wysoczyzn morenowych a wilgotnymi, zajętymi przez użytki zielone i zadrzewienia doliną rzeki Warty. Te pierwsze charakteryzują się dobrymi warunkami termicznymi, równomiernym nasłonecznieniem, małą wilgotnością powietrza i dobrym przewietrzaniem. Mniej korzystnymi warunkami termiczno-wilgotnościowymi, częstym występowaniem mgieł, zastoisk chłodnego powietrza i inwersji temperatur oraz zdecydowanie ukierunkowanym przewietrzaniem wyróżniają się dna większych obniżeń dolinnych. Specyficzne warunki klimatu lokalnego mają tereny leśne. Lasy charakteryzują się na ogół dobrymi warunkami termiczno-wilgotnościowymi o zmniejszonych wahaniach dobowych, jednak z gorszymi warunkami solarnymi (zacienienie). Są to jednak tereny o wzbogaconym składzie fizykochemicznym powietrza w tlen, ozon, olejki eteryczne (fitoncydy) oraz inne substancje śladowe podnoszące komfort bioklimatyczny. Ze względu na ukształtowanie powierzchni, rodzaj pokrycia terenu oraz warunki wodne na terenie Nadleśnictwa Łopuchówko występują znaczne różnice mikroklimatyczne. Są to obszary: - kompleksów leśnych, gdzie występują mniejsze prędkości wiatrów, zmniejszona insolacja powierzchni gruntu, szczególnie w lecie, mniejsze amplitudy temperatur, wydłużony czas zalegania pokrywy śnieżnej i zwiększona wilgotność powietrza (obszary leśne Puszczy Zielonki);

47 dolin rzecznych, a także obniżeń o płytko zalegającej wodzie gruntowej, powodującej zwiększoną wilgotność powietrza i konfiguracji terenu wpływającej na zmienną insolację oraz powstawanie zjawiska inwersji termicznej (dolina Warty); - terenów otwartych, gdzie warunki klimatyczne są przeciętne teren poligonu Biedrusko; - pagórków morenowych o zmiennej insolacji termicznej w zależności od ekspozycji zbocza i większej dynamice ruchu powietrza; - terenów zabudowanych i zurbanizowanych, gdzie modyfikowane są elementy obiegu wody i nasłonecznienia, a także odczuwalne są lokalnie wpływy emisji przemysłowych i emisji niskiej (północne peryferia aglomeracji Poznania, Murowana Goślina, Oborniki Wlkp.). h) Regionalizacja ekoklimatyczna Zgodnie z regionalizacją ekoklimatyczną przedstawioną w opracowaniu T. Tramplera, A. Kliczkowskiej: Regionalizacja przyrodniczo-leśna Polski na podstawach ekologicznofizjograficznych (1990), obszar Nadleśnictwa Łopuchówko położony jest w: strefie Środkowoeuropejskiej (B), makroregionie Pojezierza Wielkopolskiego (B.2) i) Regionalizacja bioklimatyczna Wpływem warunków klimatycznych na organizm człowieka zajmuje się nauka zwana bioklimatologią. Jest to, w przeciwieństwie do krajów wysoko rozwiniętych, niedoceniana w naszym kraju nauka badająca kompleksowe oddziaływanie czynników klimatycznych na stan zdrowia społeczności lokalnych. Wśród wyodrębnionych w Polsce typów bioklimatów (T. Kozłowska-Szczęsna, Atlas