.edu. Kwartalnik Regionalnego Centrum Rozwoju Edukacji. Nr 6/2015

Transkrypt

1 .edu Kwartalnik Regionalnego Centrum Rozwoju Edukacji Nr 6/2015 Regionalne Centrum Rozwoju Edukacji Opole, ul. Głogowska 27, tel.: , fax: Opole, ul. Dubois 36, tel.: , fax: Niwki, ul. Wiejska 17, tel.:

2 Spis treści SPIS TREŚCI... 2 POMYŚL ZANIM POMYŚLISZ... 3 PĘTLA INFORMACJI ZWROTNYCH JAKO PODSTAWA SKUTECZNEJ KOMUNIKACJI... 5 NOWE ZASADY OCENIANIA I NIE TYLKO POMOC PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNA W SZKOLE. FIKCJA CZY RZECZYWISTOŚĆ? CECHY DOBREGO NAUCZYCIELA I ICH WPŁYW NA SUKCES ZAWODOWY O EFEKTYWNOŚCI NAUCZANIA JĘZYKÓW OBCYCH W SZKOŁACH, CZYLI REFLEKSJA NAD MODELEM NAUCZANIA EXE PRZYGOTOWANIE ZASOBÓW EDUKACYJNYCH (CZ. 1) SCRATCH PROGRAM DLA KAŻDEGO! ZASADY POSTĘPOWANIA NA MIEJSCU WYPADKU

3 Pomyśl zanim pomyślisz Lesław Tomczak Edukacja, brzmi dumnie i intrygująco? A może wszystko wiadomo i wiemy jak, kiedy, gdzie edukować innych i zajmować się własną edukacją. Może trzeba określić jeszcze w jakim zakresie i po co? A może, to edukowany powinien sam wyznaczać sobie cele edukacji? Trudne i często zadawane pytania przez nauczycieli, rodziców od lat czekają na odpowiedź, tymczasem maszyna czasu tyka nieubłaganie i do szkolnej rzeki wchodzą i wychodzą kolejni odbiorcy jej pracy. Cechy dobrego nauczyciela i ich wpływ na sukces zawodowy opisuje w swoim artykule Pani Ewelina Jantos. O Nowych zasadach oceniania Pani Elżbieta Jurkowska. Warto zapoznać się z materiałem Pętla informacji zwrotnych jako podstawa skutecznej komunikacji przygotowanym przez Panią Hannę Franczak. Oby się tylko zapętlić w pozytywnym tego słowa znaczeniu. Gdyby się jednak zdarzyło, że potrzebujemy pomocy, pomocny będzie artykuł Pomoc psychologiczno pedagogiczna Pana Andrzeja Migacza. Efektywność naszej pracy jest często oceniana przez gremia odbiorców, o efektywności nauczania języków obcych piszą w tym wydaniu Kwartalnika Panie Grażyna Falenta i Izabela Szczepańska. Łatwiej i skuteczniej prowadzi się zajęcia dydaktyczne, kiedy mamy zasoby edukacyjne dedykowane tematycznie do jednostki lekcyjnej. Tu polecam artykuł exe przygotowanie zasobów edukacyjnych Pana Janusza Podolaka. Ten artykuł będzie miał dalszą cześć, ponieważ tematyka jest i ciekawa i bardzo rozległa. Wiele mówi się o myśleniu komputacyjnym i umiejętności programowania, w tym zmianie podstaw programowych, aby ten element pojawił się na wszystkich etapach edukacyjnych. Materiał Scratch program dla każdego! Pań Aliny Uzny, Mari Podcerkiewnej zapewne przybliży zagadnienie programowania z wykorzystaniem 3

4 dostępnych powszechnie materiałów. Jest to o tyle istotne, że od umiejętności algorytmicznego myślenie nie da się uciec w dzisiejszym cyfrowym świecie. Gdyby jednak zdarzył się nam wypadek, uniknięcia czego Państwu i sobie życzę, warto znać Zasady postępowania na miejscu wypadku autorstwa Pana Wiesława Bartoszka. Życząc Państwu dobrej i pouczającej lektury, jak zawsze zapraszam do współpracy. 4

5 Pętla informacji zwrotnych jako podstawa skutecznej komunikacji Hanna Franczak Obserwujemy ciekawe zjawisko: bełkot jako środek porozumiewawczy między ludźmi. Stanisław Jerzy Lec O komunikacji interpersonalnej napisano, powiedziano i przeczytano już wiele. Któż z nas nie brał udziału w szkoleniach i treningach w tym temacie. Pewnie każdy i to wielokrotnie. Można przypuszczać, że jeśli gdzieś usłyszymy, że ktoś świetnie prowadzi takie szkolenia, to będziemy chcieli wziąć w nim udział z własnej i nieprzymuszonej woli. Cóż takiego jest w tej komunikacji interpersonalnej, że doskonalimy się w niej całe życie, mając poczucie, że jeszcze wiele pracy przed nami? Pracodawcy, poszukując pracowników do swoich firm, oczekują od kandydatów nie tylko odpowiedniego wykształcenia i doświadczenia zawodowego, ale również dobrej komunikacji interpersonalnej. Badania nad analizą treści ogłoszeń pod względem cech osobowych wymaganych od kandydatów wskazują, że w krajach skandynawskich w 80% ogłoszeń społeczne umiejętności 1 były oczekiwane od osób ubiegających się o stanowiska menadżerów, przy 65% w Niemczech (...) 2. Podczas rozmowy kwalifikacyjnej, tak naprawdę, tylko to jest sprawdzane i weryfikowane (chyba, że rozmowa odbywa się w języku obcym i sprawdzana jest znajomość tego języka, albo sprawdzana jest znajomość jakiegoś konkretnego oprogramowania i mamy do wykonania zadanie, np. na komputerze lub kiedy kandydat ma do rozwiązania testy, w których ocenie poddawane są inne cechy jego osobowości). Człowiek o wiele szybciej osiąga dojrzałość seksualną niż dojrzałość do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie. Mamy tu do czynienia 1 Potoczne rozumienie hasła kompetencje społeczne W języku potocznym wyrażenie kompetencje społeczne kojarzy się z umiejętnością życia wśród ludzi, w tym współpracy z innymi. W niektórych kontekstach kompetencje społeczne rozumie się też jako umiejętności interpersonalne. 2 W.Wolańska, Psychologia życia społecznego, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2014, s

6 z rozszczepieniem dojrzewania na kilka komponentów, które nie pokrywają się w czasie. Jednym z powodów jest fakt, że nie jest to zadanie ani łatwe, ani osiągalne w krótkim czasie 3. Powszechnie znany jest podział na komunikację werbalną i niewerbalną. Jednak z punktu widzenia pracy trenera lub coacha, sposób podziału na komunikację zewnętrzną i wewnętrzną, może wydawać się bardziej interesujący, a może nawet bardziej przydatny. Komunikacja wewnętrzna, czyli rozmowa z samym sobą, bardzo często odbywa się w sposób niezauważalny dla otoczenia, chociaż czasami przebiega tak gwałtowanie, że otoczenie nie tylko widzi naszą wewnętrzną rozmowę, ale również słyszy urwane słowa lub gwałtownie wypowiedziane zdania. Są to wewnętrzne monologi, rozterki, ciche instrukcje, wzmacnianie wiary we własne siły (przecież potrafię to zrobić), złoszczenie się na siebie samego, a czasami (chociaż to bywa najrzadziej) chwalenie siebie samego. To także wyobrażanie sobie różnych sytuacji, obrazów, snucie planów i marzeń. Komunikacja zewnętrzna, to jest to, w jaki sposób komunikujemy się z otoczeniem zewnętrznym. Bardzo często obie te komunikacje przebiegają równocześnie, i to równocześnie u wszystkich uczestników danego zdarzenia. Kanał komunikacyjny z innymi osobami może być powiązany ze wzrokiem, słuchem lub ruchem. Np. prosimy Proszę, zamknij okno. Bardzo często w połączeniu z werbalnym zwróceniem się z prośbą do kogoś, wykorzystujemy równocześnie drugi kanał komunikacyjny język gestów. W tym wypadku możemy np. wyciągnąć rękę w kierunku okna, kiwnąć jednocześnie głową, dając znak, że o to, a nie inne okno chodzi, możemy również pokazać oczyma kierunek, w którym nasz rozmówca powinien spojrzeć. Czasami wystarczy umowny gest, który jest rozpoznawalnym dla odbiorcy znakiem. Swego czasu popularna była reklama herbaty Lipton, w której młodzi ludzie 3 Więcej na ten temat: Co jest "świadectwem dojrzałości"? Już nie matura i studia ale odpowiedzialność. Opóźniona, bo dziś cały system wychowania nie usamodzielnia a infantylizuje. A bezrobocie też nie pomaga w osiąganiu dojrzałości ekonomicznej i społecznej. a_bo_dzis_caly_system_wychowania_nie_usamodzielnia_a_infantylizuje_a_bezrobocie_tez_nie_pomaga_w_ osiaganiu_dojrzalosci_ekonomicznej_i_spolecznej/1 6

7 zapraszali siebie na herbatę, wykonując gest zamaczania torebki z herbatą w szklance, uśmiechając się przy tym zachęcająco. Innym przykładem wykorzystania umownego gestu, np. w sytuacji, kiedy nie znamy języka, którym posługuje się nasz odbiorca, a chcemy mu przekazać ważną, z naszego punktu widzenia, informację, może być znak Jest super czyli kciuk uniesiony w górę. Tym razem kanałem komunikacyjnym był ruch i wrażenie, czyli kanał kinestetyczny i wzrokowy. Czasami dobrym rozwiązaniem komunikacji z drugą osobą jest słowo pisane, jak np. przyklejenie karteczki na drzwiach z informacją Jestem w pokoju 215, nie wspominając o krótkich wiadomościach tekstowych (powszechnie SMS) i ach. W Słowniku psychologii czytamy: Warunkiem koniecznym komunikacji jest posiadanie wspólnego kodu przez odbiorcę i nadawcę, aby przekazywane informacje i znaczenie mogły być bezbłędnie zinterpretowane (rozszyfrowane) 4. Spośród wspomnianych wyżej trzech kanałów nadawania i odbioru informacji wzrok (obrazy, wielkość, kolor, odległość od rozmówcy, otoczenie), słuch (słuchanie mowy, w tym odbieranie tembru głosu, tempa mowy, wysokość głosu, głośności, rytmu itp.) i kinestetyczny (ruch, gest, smak, węch, dotyk i wyrażanie emocji) jeden z nich jest dla każdego z nas kanałem podstawowym, a pozostałe są wspomagające. Dodatkowo, każdy z ww. trzech kanałów posiada swoje submodalności. Lubimy porozumiewać się za pomocą tego kanału, który jest dla nas podstawowy. Łatwiej jest nam porozumiewać się z osobami, które, podobnie jak my, posiadają ten sam podstawowy kanał komunikacji. Trudniej jest, kiedy nasz rozmówca, posiada inny niż my, podstawowy kanał komunikacji. Zachęcam do eksperymentowania, badania i analizowania własnych submodalności, rejestrowania i tworzenia listy subtelnych różnić w odbiorze i rozumieniu naszego rozmówcy, a także kiedy sami jesteśmy nadawcą komunikatu. Zwróćmy uwagę na odbiór obrazu (co widzimy), głosu, ruchu, na wszystkie te elementy, które towarzyszą zwykłej rozmowie. Co wprawia naszego rozmówcę w stan spokoju i komfortu cierpliwości. Czy to jest zmiana otoczenia i np. zapach dobrej kawy, czy nasz uśmiech i spokojny ton głosu. Zapamiętajmy, kiedy nasz rozmówca zaczyna bardziej gestykulować, kiedy mówi głośniej i szybciej, a jego oddech staje się płytki i szybki. Zwróćmy uwagę na wszystkie te 4 Reber A.S., Reber E.S., Słownik psychologii, Warszawa 2008, s

8 szczegóły, które również na nas wpływają w taki sposób. Świadomość powyższego pozwoli nam prowadzić rozmowę w sposób skuteczny, a jednocześnie będziemy mogli kontrolować cały proces, a także własne reakcje. Powróćmy zatem do scenki wykonania gestu Jest super. Rozmówca, młody Amerykanin, wybrał kanał przekazu informacji wykonał gest. Niestety, wykonał go do greckiego kierowcy, który właśnie podwoził go wraz z grupą innych autostopowiczów pod Akropol. Dobry nastrój zniknął. Kierowca, który wyświadczył młodym ludziom grzeczność, zatrzymał samochód i wyprosił ich. Kierowca nie zrozumiał wykonanego gestu zgodnie z intencją nadawcy. Mało tego, również młodzi Grecy, którzy byli w grupie z autostopowiczem, zdziwili się bardzo, że wydawać by się mogło, tak miła rozmowa z inteligentnym, młodym studentem z Ameryki, przybiera tak obraźliwy kierunek. Tym bardziej, że znowu wszyscy stali na poboczu drogi, próbując złapać kolejną okazję na podwóz pod Akropol. Ponieważ jednak wszelkie poprzednie elementy komunikacji nie wskazywały na taki obrót sprawy, grzecznie i z niedowierzaniem dopytali się co miał na myśli wykonując ten gest. Amerykanin z uśmiechem powiedział, że JEST SUPER, bo przecież udało im się wreszcie złapać autostop na Akropol. Grecy wreszcie zdekodowali informację, czyli zrozumieli przekaz, ale nie zrozumieli w jakim celu ich rozmówca wykonał, w ich mniemaniu, taki gest obraźliwy 5. Ostatecznie wydało im się bardzo śmieszne, że ich rozmówca nie znał tak oczywistego znaczenia gestu w Grecji, skoro tu przyjechał. Zaczęli się głośno śmiać, wprawiając tym w zdumienie Amerykanina. Jest to właśnie moment na feedback. W tym wypadku przekaz został zrozumiany, natomiast intencja NIE. W tym momencie zaczyna się najciekawsza, z punktu widzenia trenera i coacha, część, czyli feedback do feedbacku. Jest to najważniejszy element komunikacji tzw. pętla komunikacyjna, o którą w całym procesie skutecznej komunikacji chodzi. Pokonując atak śmiechu, Grecy wytłumaczyli Amerykaninowi, że wykonany przez niego gest oznaczał Wsadź sobie w. Skuteczna komunikacja jest jak gra, która polega na wyjaśnianiu pomyłek, uściślaniu znaczeń i dokładnym rozkodowywaniu nadanego 5 W Grecji gest kciuk uniesiony w górę to jeden z najbardziej obraźliwych i wulgarnych gestów. Tam zostanie on w najlepszym razie odczytany jako wypchaj się, w najgorszym nawiąże do wsadź sobie w. 8

9 komunikatu. Dokładniej, chodzi o potwierdzenie tak ciebie zrozumiałem i to miałem na myśli, a także nie rozumiem, powtórz to jeszcze raz, tylko w inny sposób i nie, nie zrozumiałeś mnie, nie to miałem na myśli. Tak więc, nie tylko modalności - słuch, wzrok, kinestetyka - mają kardynalne znaczenie. Również różnice kulturowe, społeczne, różnica płci, różnica pokoleń i wiele innych tu niewymienionych wszystko to może wpływać na złe zdekodowanie przekazu i kompletne nieporozumienie. Jeśli takie zdarzenia często mają miejsce w pracy, w rodzinie, wśród przyjaciół, a my nie dążymy do ich skutecznego wyjaśnienia, to tym samym jak w opowieści o autostopowiczach, możemy zostać wyproszeni z samochodu. W codziennych kontaktach pomocna nam będzie uważność na drugiego człowieka i zaproponowane wcześniej ćwiczenie na obserwowanie submodalności zarówno u siebie, jak i u otaczających nas ludzi. Mając świadomość, jaki jest mój główny kanał przekazu i jakie są jego submodalności, mam możliwość uniknięcia nadinterpretacji i/lub przedwczesnej interpretacji przekazu, który jest do mnie skierowany. Błędy te zdarzają się dużo częściej niż jesteśmy tego świadomi, co powoduje, że nie zawsze widzimy konieczność wyjaśniania i dojaśniania sprawy. Wydaje nam się, że już wiemy, że zrozumieliśmy, że odebraliśmy skutecznie przekaz od naszego rozmówcy. Tymczasem, możliwe jest, że jesteśmy dalecy od prawdy. Pomocna nam będzie również wiedza o naszych rozmówcach. Im więcej będziemy o nich wiedzieli, tym mniej nieporozumień, a nawet gaf, nam się przytrafi, wyjaśnianie których, wcale nie jest ani łatwe, ani przyjemne. Maciej Bennewicz 6 wskazuje na dwie kluczowe zasady komunikacji zewnętrznej - umiejętność dostosowania się do kanałów nadawania odbiorcy oraz zdolność przekazywania informacji z wykorzystaniem różnych kanałów w jednym czasie. W skutecznej komunikacji ważne jest, aby zawsze dochodziło do pętli informacji zwrotnych, która daje pewność, że zrozumienie i porozumienie nie jest kwestią przypadku. 6 Maciej Bennewicz, trener, coach, socjolog ze specjalnością z psychologii, założyciel Norman Benett Academy = organizacji kształcącej zawodowych trenerów i coachów. 9

10 Nowe zasady oceniania i nie tylko Elżbieta Jurkowska Sejm uchwalił obszerną nowelizacją ustawy o systemie oświaty, która wprowadza nowe, bardziej restrykcyjne przepisy dotyczące nadzoru pedagogicznego, możliwość zwiększenia liczby uczniów w klasach I-III, zmianę zasad zatrudniania nauczycieli do projektów unijnych oraz kompleksowe regulacje dotyczące oceniania uczniów. Ustawa w dniu 20 lutego 2015 r. została przekazana Prezydentowi do podpisu. Większość zmian ma wejść w życie już 31 marca 2015 roku. Nowe przepisy obejmą zmiany w zakresie: 1. Warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (dodany rozdział 3a). Uczeń będzie musiał otrzymać ocenę, a także informację zwrotną co zrobił źle i jak może się poprawić. W klasach I-III szkół podstawowych odstąpiono od wprowadzenia obowiązkowych ocen opisowych, jednakże tak jak w wyższych klasach oceny będą mogły mieć taką formę. Do ustawy o systemie oświaty wprowadzona zostanie zasada, że w klasach I - III szkoły podstawowej wszystkie oceny: bieżące i klasyfikacyjne (śródroczne i roczne) będą mogły mieć formę opisową. Dotychczas oceny bieżące mogły być ustalane według skali i formach określonych w statucie szkoły. Forma opisowa w postaci przekazywanych uczniowi opinii zawierających informacje o tym, co uczeń zrobił dobrze, co i jak powinien poprawić i jak ma się dalej uczyć, pozwala efektywniej wykorzystywać informacje płynące z oceny oraz pozytywnie wpływa na funkcjonowanie ucznia w szkole i jego motywację do nauki. Ocena powinna informować ucznia i jego rodziców o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych, a także pomóc uczniowi pokonać trudności w nauce poprzez wskazanie błędów i sposobów radzenia sobie z nimi. Oceny opisowe będą mogły być stosowane także w wyższych klasach szkoły podstawowej. Nowelizacja ustawy o systemie oświaty wprowadza także możliwość ustalania ocen bieżących i klasyfikacyjnych w formie 10

11 opisowej, począwszy od klasy IV szkoły podstawowej. Możliwość ta będzie dotyczyła wszystkich lub wybranych zajęć edukacyjnych. Jedynie roczne oceny klasyfikacyjne muszą być zawsze ustalone w skali stopni szkolnych. W skali stopni szkolnych ustalane będą także oceny końcowe. Ocenianie opisowe może dotyczyć tylko wybranych zajęć. Dyrektor szkoły powinien podjąć tę decyzję wraz z nauczycielami. Jeśli zapadną decyzje o stosowaniu oceniania opisowego - należy poinformować o tym uczniów i ich rodziców. Ustawa nie zawiera takich zapisów, ale dyrektor podejmując decyzje w tym względzie - może skorzystać z opinii rodziców. Uczeń musi wiedzieć co wpłynęło na jego ocenę i co może zrobić, by ją poprawić. Do katalogu celów, został dodany zapis: udzielanie uczniowi pomocy w nauce w postaci informacji o tym, co uczeń zrobił dobrze, co i jak powinien poprawić. To ważny zapis sugerujący zmianę podejścia do sposobu oceniania uczniów. Nauczyciel nie powinien ograniczać się bowiem do wystawienia oceny uczniowi i wpisania jej do dziennika, uczeń powinien otrzymać informację zwrotną od nauczyciela. Dotyczy ona aktualnego stanu wiedzy ucznia i ma na celu pomóc w nauce, pokazanie w jaki sposób powinien postępować, aby poprawić wyniki. Prawidłowa informacja zwrotna powinna zawierać cztery elementy: 1. Informację na temat tego co uczeń zrobił dobrze, 2. Wskazanie co w swej pracy uczeń powinien poprawić, 3. Podpowiedź w jaki sposób uczeń ma poprawić swoją pracę, 4. Wskazówki dla ucznia na przyszłość. Ocena powinna: informować ucznia i jego rodziców o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych, pomóc uczniowi pokonać trudności w nauce poprzez wskazanie błędów i sposobów radzenia sobie z nimi. pozwolić na efektywne wykorzystanie informacji płynących z oceny oraz pozytywnie wpływać na funkcjonowanie ucznia w szkole i jego motywację do nauki. 11

12 Dyrektorzy szkół powinni zwrócić na to uwagę wszystkich nauczycieli i na przykład zaproponować szkolenie dotyczące sposobu realizacji tego zapisu w planie wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli: jak przekazywać wiedzę uczniowi, by nie zajmowało to zbyt wiele czasu podczas lekcji, jak informować rodziców, jak zmienić dotychczasowy sposób oceniania, by uczeń otrzymywał pomoc w postaci informacji o tym, co uczeń zrobił dobrze, co i jak powinien poprawić. Udostępnianie prac pisemnych już nie tylko na wniosek ucznia. Został określony obowiązek udostępniania uczniowi i jego rodzicom sprawdzonych i ocenionych pisemnych prac ucznia. Usunięto warunek na wniosek ucznia lub jego rodziców (prawnych opiekunów). Zmiana ta niczego nowego nie wniesie w codzienną pracę szkoły. Dotychczas również pisemną pracę trzeba udostępnić uczniowi, a rodzic nadal obejrzy pracę, gdy zwróci się o to do nauczyciela. Nie sposób obciążać wszystkich rodziców dostarczaniem im wszystkich pisemnych prac dzieci. Doprecyzowany został także zapis dotyczący udostępniania innych prac uczniów dotyczących oceniania, polegający na podkreśleniu, iż udostępnieniu podlega dokumentacja dotycząca egzaminu klasyfikacyjnego, poprawkowego oraz związanego ze zgłoszonymi zastrzeżeniami do oceny wystawionej niezgodnie z procedurami. Ten zapis również nie powoduje zmian w dotychczasowych zasadach postępowania, gdyż dokumentacja ta, jako dotycząca oceniania - podlegały udostępnieniu. Przepisy przejściowe: Zgodnie z art. 20 projektu nowelizacji ustawy o systemie oświaty, przepisy rozdziału 3a. stosuje się począwszy od roku szkolnego 2015/2016. W roku szkolnym 2014/2015 uczniów należy oceniać na dotychczasowych zasadach. 2. Warunków przeprowadzania egzaminów zewnętrznych: sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego i egzaminu maturalnego oraz egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie. 12

13 Wyniki egzaminu maturalnego będzie można poprawić, ale już nie zawsze bezpłatnie. Duże zainteresowanie możliwością poprawiania wyniku egzaminu oraz częste przypadki niezgłaszania się na egzamin maturalny z wybranego przedmiotu dezorganizują pracę szkoły i generują zbyteczne koszty. W związku z tym MEN planuje wprowadzić opłaty za egzamin maturalny. Umożliwienie przystępowania do egzaminu maturalnego absolwentom szkół ponadpodstawowych. Wprowadzono możliwość przystępowania do egzaminu maturalnego z wybranych przedmiotów dla absolwentów szkół ponadpodstawowych. Zdający, który posiada świadectwo dojrzałości po zdaniu egzaminu dojrzałości przeprowadzanego dla absolwentów ponadpodstawowych szkół średnich, będzie miał prawo przystąpić do egzaminu maturalnego, w części ustnej albo w części pisemnej, albo w obu tych częściach, z przedmiotów, z których przeprowadzany jest ten egzamin, zgodnie z przepisami obowiązującymi w roku, w którym przystępuje do egzaminu maturalnego. Osoby posiadające świadectwo dojrzałości uzyskane w wyniku zdanego egzaminu dojrzałości, które nie podjęły wcześniej nauki w szkole wyższej lub chciałyby podjąć naukę na nowym kierunku, będą mogły przystąpić do egzaminu maturalnego z wybranego przedmiotu lub przedmiotów, dzięki czemu będą miały równe szanse w procesie rekrutacji do szkół wyższych. Zasady poprawiania wyników egzaminu maturalnego. Poprawianie egzaminu maturalnego przez absolwenta, który nie zdał tego egzaminu, będzie możliwe na zasadach zgodnych z przepisami obowiązującymi w roku, w którym absolwent przystępował do egzaminu po raz pierwszy - przez 5 lat od pierwszego przystąpienia do egzaminu. Absolwent, który będzie chciał przystąpić do egzaminu z przedmiotów dodatkowych lub podwyższyć wynik egzaminu z przedmiotu dodatkowego, do którego już wcześniej przystępował - będzie mógł go zdawać zgodnie z przepisami obowiązującymi w roku, w którym ponownie do niego przystępuje. Po upływie 5 lat od daty pierwszego przystąpienia do egzaminu maturalnego absolwent, który nie zdał egzaminu - będzie mógł przystąpić do egzaminu maturalnego 13

14 w pełnym zakresie, zgodnie z przepisami obowiązującymi w roku, w którym ponownie do niego przystępuje. Absolwent, który uzyskał świadectwo dojrzałości, będzie miał prawo ponownie przystąpić do egzaminu maturalnego (pisemnego lub ustnego) z wybranych przez siebie przedmiotów, zgodnie z przepisami obowiązującymi w roku, w którym ponownie do niego przystępuje. Jeśli absolwent podwyższy wynik lub przystąpi do egzaminu z przedmiotów dodatkowych, z których wcześniej nie zdawał - otrzyma aneks do świadectwa dojrzałości wydany przez OKE. Odpłatność za egzamin maturalny. Dotychczas każde przystąpienie do egzaminu było bezpłatne. W projekcie ustawy po raz pierwszy pojawiła się propozycja wprowadzenia opłat za przystąpienie do egzaminu maturalnego. Egzamin maturalny z każdego przedmiotu obowiązkowego i przedmiotu dodatkowego zarówno w części ustnej, jak i w części pisemnej będzie odpłatny dla: 1. Absolwentów, którzy po raz trzeci i kolejny przystępują do egzaminu maturalnego z tego samego przedmiotu obowiązkowego; 2. Absolwentów, którzy po raz trzeci i kolejny przystępują do egzaminu maturalnego z tego samego przedmiotu dodatkowego; 3. Absolwentów, którzy przystępują do egzaminu maturalnego z tego samego przedmiotu dodatkowego, który wcześniej zgłaszali w deklaracji, ale nie przystąpili do egzaminu maturalnego z tego przedmiotu. Koszt przystąpienia do egzaminu ma mieć wysokość nieprzekraczającą kosztów związanych z przeprowadzeniem tego egzaminu. MEN podkreśla, że propozycja wprowadzenia opłat za ponowne przystąpienie do egzaminu maturalnego nie ogranicza prawa absolwentów do nauki. Każdy absolwent, z wyjątkiem sytuacji złożenia deklaracji i nieprzystąpienia do egzaminu, ma prawo dwukrotnie przystąpić do egzaminu maturalnego z danego przedmiotu bezpłatnie. 14

15 Dla dyrektorów szkół powstanie dodatkowe zadanie związane z koniecznością kontroli czy absolwent przystępujący po raz kolejny do egzaminu maturalnego zobligowany jest do wniesienia opłaty. 3. Sprawowania i organizacji nadzoru pedagogicznego. Planowane na 2015 rok zmiany w nadzorze pedagogicznym mają na celu: podniesienie jakości pracy szkół, zwiększenie skuteczności i efektywności sprawowanego nadzoru. Nowe przepisy dają wizytatorom więcej uprawnień w czasie kontroli a dyrektorom szkół zakreślają czas na wprowadzenie zalecanych zmian. Pierwsze zmiany w procedurach nadzoru pedagogicznego wejdą w życie już 31 marca 2015 r., pozostałe od nowego roku szkolnego. Badanie jakości pracy szkoły w ramach nadzoru pedagogicznego. Nadzór pedagogiczny powinien: dawać rzetelną informację o zgodności działań szkół i placówek z przepisami prawa, dawać informację zwrotną o jakości ich pracy. W związku z powyższym niezbędne jest uwzględnienie w nadzorze pedagogicznym także rozwiązań umożliwiających dokonywanie oceny ich pracy według kryteriów jakościowych. Zgodnie z projektowanym art. 21a ustawy o systemie oświaty, działania w celu tworzenia optymalnych warunków realizacji działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej, zapewnienia każdemu uczniowi warunków niezbędnych do jego rozwoju, podnoszenia jakości pracy szkoły lub placówki i jej rozwoju organizacyjnego, mają dotyczyć: 1. Efektów w zakresie kształcenia, wychowania i opieki oraz realizacji celów i zadań statutowych. 2. Organizacji procesów kształcenia, wychowania i opieki. 15

16 3. Tworzenia warunków do rozwoju i aktywności uczniów. 4. Współpracy z rodzicami i środowiskiem lokalnym. 5. Zarządzania. Minister określi, w drodze rozporządzenia, wymagania pozwalające na badanie jakości w odniesieniu do typów szkół i placówek z uwzględnieniem charakterystyk spełniania wymagań na poziomie: 1. Podstawowym - świadczącym o prawidłowym przebiegu procesów kształcenia, wychowania i opieki, umożliwieniu każdemu uczniowi rozwoju na miarę jego indywidualnych możliwości, podejmowaniu przez szkołę lub placówkę działań podnoszących jakość jej pracy, angażowaniu uczniów, rodziców i nauczycieli w działania szkoły lub placówki, a także współpracy ze środowiskiem lokalnym; 2. Wysokim - świadczącym o wysokiej skuteczności działań, wyrażanej w szczególności efektami kształcenia i wychowania, pozytywnymi opiniami uczniów, rodziców i nauczycieli dotyczącymi adekwatności procesu kształcenia i wychowania do potrzeb i możliwości uczniów oraz doskonaleniem jakości pracy prowadzącym do rozwoju i uspołecznienia szkoły poprzez angażowanie społeczności szkolnej i środowiska lokalnego. Niedostateczne efekty lub jakość kształcenia niesie za sobą obowiązek wdrożenia programu naprawczego Kuratorium poleci dyrektorowi szkoły opracowanie, w uzgodnieniu z organem prowadzącym, programu i harmonogramu działań naprawczych, w przypadku stwierdzenia niedostatecznych efektów kształcenia lub wychowania w szkole albo niespełniania przez szkołę na poziomie podstawowym ww. wymagań jakościowych. Wdrożenie programu ma następować w terminach określonych w harmonogramie, zaakceptowanych przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny. Program będzie musiał uwzględniać uwagi i wnioski zgłoszone przez kuratorium. W przypadku niespełniania na poziomie podstawowym wymagań jakościowych dotyczących efektów kształcenia, organ prowadzący przeprowadzi w szkole ponownie badanie spełniania wymagań, nie później 16

17 niż w terminie 3 lat od dnia przekazania dyrektorowi szkoły wyników nadzoru pedagogicznego, w których stwierdzono niespełnianie tych wymagań. Będzie to dotyczyć także szkół i placówek niepublicznych. Nowelizacja ustawy o systemie oświaty przewiduje: określanie terminów realizacji zaleceń wydanych przez wizytatorów; zobowiązanie dyrektora szkoły, by - bez względu na to, czy składał zastrzeżenia do zaleceń wizytatora czy nie - w ciągu 30 dni powiadomił organ sprawujący nadzór pedagogiczny o sposobie ich realizacji oraz organ prowadzący o otrzymanych zaleceniach i sposobie ich realizacji. Ta zmiana ma wejść w życie 31 marca 2015 r., jednakże do zaleceń, uwag i wniosków wydanych przed dniem wejścia w życie nowelizacji, mają mieć zastosowanie dotychczasowe przepisy tj. art. 33 ust. 4-8 UoSO w aktualnym brzmieniu. Już od 31 marca 2015 r. wizytator będzie mógł skontrolować lekcje bez zapowiedzi. Prawo wstępu w charakterze obserwatora na zajęcia dydaktyczne, wychowawcze, opiekuńcze i inne zajęcia organizowane przez szkołę lub placówkę, bez konieczności wcześniejszego powiadamiania dyrektora szkoły lub placówki może mieć istotny wpływ na dokonanie obiektywnej oceny pracy szkoły lub placówki. Nowelizacja ma znieść dotychczasowy wymóg uprzedniego powiadamiania dyrektora szkoły lub placówki o zamiarze wstępu na zajęcia w trakcie przeprowadzania czynności nadzoru pedagogicznego. Trzy powody odwołania dyrektora ze stanowiska Dyrektor szkoły, który: nie usunie w wyznaczonym terminie uchybień dotyczących prowadzenia działalności z naruszeniem prawa, o których mowa w art. 34 ust. 1 UoSO; nie opracuje lub nie wdroży, w określonych w harmonogramie terminach, programu działań naprawczych; nie uwzględni w programie naprawczym zgłoszonych przez kuratorium uwag i wniosków 17

18 -zostanie odwołany ze stanowiska z końcem albo w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia. Wniosek w tej sprawie składa organ nadzoru pedagogicznego i będzie on wiążący dla organu prowadzącego szkołę. Ostatecznie resort edukacji wycofał się z regulacji, które umożliwiała odwołanie dyrektora szkoły także przypadku nierealizowania w wyznaczonym terminie zaleceń pokontrolnych. 4. Liczby uczniów w oddziałach klas I-III szkoły podstawowej. Sztywna, maksymalna liczba uczniów w klasach I-III może spowodować kłopoty organizacyjne, gdy w trakcie roku szkolnego zgłosi się kolejny uczeń mieszkający w obwodzie danej szkoły. W związku z tym, MEN chce złagodzić limit 25 uczniów w klasie, jednakże oddział będzie można zwiększyć nie więcej niż o 2 uczniów. 5. Finansowania zajęć realizowanych przez nauczycieli w ramach projektów i programów finansowanych z udziałem środków europejskich. Nowe przepisy mają umożliwiać nauczycielom realizowanie zajęć w ramach projektów i programów finansowanych z udziałem środków europejskich w ramach nawiązanego stosunku pracy. W przypadku braku chętnych nauczycieli zatrudnionych w szkole - do realizacji tych zajęć będzie można zatrudnić nauczycieli spoza szkoły, jednakże wyłącznie na podstawie Kodeksu pracy. 6. Stosowania Karty Nauczyciela w stosunku do nauczycieli zatrudnionych w publicznych placówkach doskonalenia zawodowego. Nauczyciele zatrudnieni w publicznych placówkach doskonalenia nauczycieli prowadzonych przez ministrów stracą większość przywilejów z Karty Nauczyciela. Do 30 kwietnia 2015 r. dyrektorzy tych placówek będę zobligowani do zaproponowania nowych warunków zatrudnienia. Nauczyciele będą mieli niewiele czasu na podjęcie decyzji czy kontynuować zatrudnienie na podstawie Kodeksu pracy. 7. Funkcjonowania szkół prowadzących kształcenie zawodowe, m.in. w zakresie postępowania rekrutacyjnego, prowadzenia kwalifikacyjnych kursów zawodowych. 18

19 8. Zasad postępowania rekrutacyjnego do szkół sportowych oraz szkół dwujęzycznych, a także w zakresie przechodzenia uczniów do szkół różnych typów. 9. Zadań organu prowadzącego szkołę w zakresie zapewnienia szkole, w ramach dotychczas świadczonej obsługi administracyjnej, również obsługi prawnej. Dotychczasowe przepisy zobowiązują organ prowadzący szkołę do zapewnienia jej obsługi administracyjnej, finansowej i organizacyjnej. W praktyce szkoły często korzystały ze wsparcia także obsługi prawnej zapewnianej przez organ prowadzący. Zmiana w ustawie o systemie oświaty ma tylko na celu doprecyzowanie przepisu i usankcjonowanie dotychczasowej praktyki. 10. Zadań i struktury organizacyjnej instytucji odpowiedzialnych za przygotowanie i przeprowadzenie egzaminów zewnętrznych tj. CKE i OKE. Okręgowe Komisje Egzaminacyjne zostaną przekazane pod nadzór Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Zmiana ta ma zapewnić spójność i lepszą efektywność systemu egzaminów zewnętrznych. 11. Możliwości zwiększenia dotacji celowej na darmowy podręcznik, materiały edukacyjne lub materiały ćwiczeniowe dla uczniów niepełnosprawnych. 12. Zadań publicznych placówek doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym. 13. Uznawania świadectw szkolnych wydanych za granicą. 14. Zadań międzynarodowej współpracy dzieci i młodzieży. Do ustawy o systemie oświaty proponuje się dodanie nowego artykułu 94c, który przewiduje, że w zakresie nieokreślonym w umowie międzynarodowej lub w przypadku braku umowy międzynarodowej dot. współpracy dzieci i młodzieży, minister edukacji może wspierać działania z tego zakresu, w tym poprzez ich dofinansowanie. 15. Kontynuacji stażu na wyższy stopień awansu zawodowego po urlopie rodzicielskim. 19

20 Nauczyciele - rodzice nie będą musieli już wybierać między urlopem rodzicielskim a awansem zawodowym. Nowy przepis pozwoli im na półtoraroczną nieobecność w pracy w trakcie stażu. Źródło: Ustawa o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw uchwalona na posiedzeniu Sejmu nr 84 z dnia 15 stycznia 2015 r. (Druk sejmowy nr 2957) Monitor Prawny Dyrektora, nr 49, styczeń

21 Pomoc Psychologiczno Pedagogiczna w szkole. FIKCJA CZY RZECZYWISTOŚĆ? Andrzej Migacz Na początek List tygodnia Wysokie obcasy z dnia 28 lutego 2015 r. 7. Oskarżam szkołę i grono pedagogiczne o to, że ufnego, wesołego otwartego na świat 11-latka sukcesywnie przerabiają na człowieka zalęknionego i znerwicowanego. Nauczycielki wpisują uwagi za najdrobniejsze przewinienie. Pochwał dziecko nie usłyszy. W czasie przerw panie śledzą dzieci nawet w ubikacji i sprawdzają, czy te aby nie grają tam w gry na telefonach komórkowych. Nie ma sposobności, by choć przez chwilę dzieciak mógł w szkole poczuć się swobodnie. Nauczycielki zachowują się, jakby urodziły się już zgorzkniałe. Maja tylko jedna broń - nagany. Pani wpisała dziecku z V klasy w ciągu jednego dnia aż trzy uwagi. Czego dotyczą? Np.: nie wszedł do szkoły z boiska ze swoją klasą, tylko usiłował wejść z klasą równoległą; rozmawia na wuefie; szura nogami na lekcji; rozmawia na plastyce Żeby nikt nie zrozumiał mnie źle nie żyję w przeświadczeniu, że mam w domu aniołka. Nie oburzam się na informację, że syn wdał się w bójkę z kolegą bo jest to rzeczowa wiadomość. Ale też uważam, że drobne przepychanki między chłopcami są naturalne. Dzieciaki nagminnie wysyłane są do poradni psychologiczno-pedagogicznych ze stwierdzeniem, że sprawiają kłopoty i że może to ADHD! A to są zwykłe żywe dzieci, a nie roboty usadzone w ławkach. Premiowane są dzieci ciche, zalęknione, niemające własnego zdania, odzywające się tylko na znak dany przez nauczycielkę. Rodzice na zebraniach tez się nie zabierają głosu - bo po co się wychylać. Tak właśnie tworzymy zamknięty krąg ludzi, którzy potrafią wykonywać tylko to, co im zadano, aż w przyszłości trafią do gabinetu psychoterapeuty w poszukiwaniu własnych emocji, stłamszonych lub zagubionych gdzieś w dzieciństwie Do podstawówki chodziłam w latach 70. Nie sądziłam, że tę starą tysiąclatkę będę wspominała ze wzruszeniem. A tak się dzieje, kiedy widzę, jaki los zgotowaliśmy naszym dzieciom. 7 List tygodnia - Wysokie Obcasy str.3 MO 21

22 Czy taka jest rzeczywistość w naszych szkołach? Jestem przekonany, że nie, a cytowany artykuł niech będzie przyczynkiem do refleksji dla nas wszystkich, nauczycieli i rodziców, abyśmy byli bardziej uważni i wrażliwi na to, co może się zdarzyć. Rzeczywistość, która nas otacza jest trudna i skomplikowana, rodzice mają coraz mniej czasu dla swoich dzieci. Pochłonięci pracą i lękiem przed jej utratą sprawiają, że ich pociechy zarządzane i wychowywane są przez telefon albo wożone na różnorodne zajęcia, które ich zdaniem maja zapewnić im sukcesy w szkole i lepsze życie. Często dzieciaki tych zajęć nie lubią, ale tak naprawdę nikt ich o zdanie nie pyta. Nawet jeśli dzieci nie chcą uczęszczać na te zajęcia i sygnalizują to rodzicom, to i tak ostateczna decyzja należy do rodziców. Wszyscy wiemy, że nie na tym polega wychowanie i nie tego oczekują dzieciaki. Ten brak czasu poświęcany na bycie razem z dzieckiem, na rozmowę, wspólne przeżywanie radości i smutków, sukcesów i trudności może powodować nieodwracalne skutki. Dzieci mają poczucie, że są tylko kłopotem, szczególnie wtedy, gdy nie są w stanie sprostać często nieadekwatnym, niemożliwym oczekiwaniem rodziców w zakresie ocen, jakie otrzymują w szkole. Wyniki badań są niepokojące rośnie liczba dzieci ze zdiagnozowaną depresją, przybywa małych pacjentów w gabinetach psychologicznych i terapeutycznych, coraz młodsze dzieci podejmują próby samobójcze, często niestety skuteczne. Najczęściej ich powodem jest poczucie osamotnienia, represyjny sposób wychowania. Zawsze temu towarzyszy niska samoocena, brak poczucia przynależności, wiary w możliwość osiągnięcia sukcesu oraz zaspokojenia często nierealnych oczekiwań rodziców. Czy my nauczyciele mamy wpływ na zmianę tej rzeczywistości? Jestem głęboko przekonany, że tak. I to w znaczący sposób, ponieważ zgodnie z zapisami ustawy o systemie oświaty, szkoła wspomaga wychowawczą rolę rodziny. Można w uproszczeniu stwierdzić, że rodzicem może być każdy lub prawie każdy. Nauczycielem natomiast jest osoba, która posiada wyższe wykształcenie, przygotowanie psychologiczno-pedagogiczne, a w procesie zdobywania kolejnych stopni awansu 22

23 zawodowego, wybitnym specjalistą od rozpoznawania i rozwiązywania problemów wychowawczych, dydaktycznych i organizacyjnych. Należy więc oczekiwać, że szkoła jest miejscem, gdzie każdy uczeń ma właściwe warunki do rozwoju oraz osiągania sukcesów. A rodzic ma prawo oczekiwać profesjonalnego wsparcia ze strony nauczycieli w szczególności wychowawcy klasy. Aby jednak tak się stało, muszą być spełnione dwa warunki: po pierwsze: stawiane uczniowi wymagania powinny odpowiadać jego możliwościom i być realne do osiągnięcia. po drugie: nauczyciel powinien na bieżąco informować ucznia i jego rodziców o postępach, a w przypadku wystąpienia trudności, udzielić pomocy i wsparcia. Myślę, że wspomaganie rodziny w procesie wychowania ma również dwa filary. Pierwszy, to pomóc rodzicom zaakceptować swoje dziecko takim, jakim jest z jego potencjałem, możliwościami, trudnościami i możliwymi do osiągnięcia sukcesów edukacyjnych. Jest to bardzo ważne, ponieważ część rodziców nie przyjmuje do wiadomości specyficznych trudności w uczeniu się własnych pociech, porównując je do innych dzieci o odmiennych możliwościach. Drugi, to tworzyć sytuacje wychowawcze, dydaktyczne lub inne w relacjach i kontaktach z rodzicami w szkole, które ukażą sukcesy danego ucznia tak, aby rodzic miał okazję być dumnym ze swojego dziecka. Jak wynika z powyższego tekstu, tak niewiele trzeba, abyśmy wspólnie z rodzicami dali odczuć uczniom, że są - mimo wielu zróżnicowań - wyjątkowi, ważni, zdolni do osiągania możliwych dla nich sukcesów oraz że mogą liczyć na naszą pomoc i wsparcie w przypadku występujących problemów i trudności. "Pamiętajmy, że jak długo jesteśmy nauczycielami, nawet w swym najgorszym dniu, możemy być największą nadzieją jakiegoś ucznia" Larry l. Bell 23

24 Cechy dobrego nauczyciela i ich wpływ na sukces zawodowy Ewelina Jantos Droga Meg, jak już pewnie zauważyłaś, jakość nauczania na uniwersytecie jest bardzo różnorodna. Główną przyczyną tego stanu rzeczy jest to, że podstawą, na jakiej zatrudnia się i awansuje profesorów oraz asystentów, nie jest ich umiejętność wykładania. Oni są na uniwersytecie przede wszystkim po to, by prowadzić badania naukowe, natomiast nauczanie, choć jest konieczne i z wielu powodów ważne, dla wielu z nich ma charakter zdecydowanie drugorzędny. Wielu Twoich profesorów będzie pasjonująco wykładać i z oddaniem opiekować się studentami; inni, jak się sama przekonasz, będą mieć w sobie mniej pasji i oddania. Będziesz musiała nauczyć się zdobywać wiedzę także od takich nauczycieli, których największe talenty nie są wcale widoczne na sali wykładowej 8. W taki właśnie sposób chciałabym rozpocząć moje deliberacje o dobrych cechach nauczyciela. Przygotowując się do pisania, zrobiłam niejaki przegląd własnych wspomnień o moich wykładowcach, z którymi miałam przyjemność pracować. Niektórych podziwiałam, niektórych się bałam, a niektórych po prostu przetrwałam. W swoich pobieżnych przemyśleniach chciałam szybko uzyskać odpowiedź na pytanie, który był najlepszy? Niestety nie mam na to jednoznacznej odpowiedzi. Wiele jest takich osób, których zdolności warte są podziwu. Dlatego w mojej pamięci jest wiele postaci, które bardzo cenię, za ich umiejętności pedagogiczne, ale również matematyczne. W związku z tym, że moją pasją i kierunkiem wykształcenia jest matematyka, będę mówiła o dobrym nauczycielu matematyki. Miałam kiedyś wykładowcę, który byłam o tym przeświadczona odkrył metodę zatrzymywania czasu w miejscu. Moi koledzy nie zgadzali się z tą tezą, ale uważali za to, 8 Ian Stewart, Listy do młodego matematyka, Prószyński i S-ka, Warszawa

25 że jego talent do usypiania otoczenia musi mieć zastosowanie militarne 9. Przytaczając cytat, chciałam podkreślić, że ocena talentów wykładowcy jest bardzo indywidualna i często subiektywna. To co ja opiszę jako zachwycające, to co mnie urzeka, wcale nie musi być tak samo postrzegane przez innych. Dlatego też chciałam odejść od sztampowego opisu najważniejszych cech dobrego nauczyciela, a skupić się na przykładzie jednej osoby, która do dziś jest dla mnie szanowanym wzorem i autorytetem. Przede wszystkim osoba przekazująca wiedzę powinna być wiarygodna. A jak to osiągnąć? Zwyczajnie, trzeba być pasjonatem tego, co się robi, tego, o czym się opowiada. Jeżeli odbiorca widzi i czuje, że coś jest niesamowite, bo przekazywane z prawdziwym uczuciem, sam jest skłonny tak to przyjąć. Pamiętam, kiedy do klasy wchodził mój wykładowca z uśmiechem i omalże z okrzykiem - mam nowe zadania konkursowe, jeszcze świeże, chrupiące - to już udało mu się włączyć nasze zainteresowanie. Dziś potrafię, patrząc przez pryzmat czasu, powiedzieć, że szalenie istotne jest również to, czy nauczyciel ma ustalony cel swoich zajęć. Jako student lub uczeń nie byłam tego w pełni świadoma. Dopiero własna praca dydaktyczna mi to uświadomiła. Dobry wykładowca nie ma problemu z tym, jak pogodzić dwa cele: cel bliższy jak zdać egzamin i cel dalszy żeby po 30 latach jego uczniowie nadal uważali go za najlepszego nauczyciela. Chcę tu jeszcze dodać jedną opcję. Dobry wykładowca bez przeszkód poradzi sobie z tym, czy nauczyciel matematyki ma być najpierw dobrym matematykiem a potem nauczycielem, czy na odwrót, ma być nauczycielem ze specjalnością matematyka. I tu wiadomo, że nawet najlepiej merytorycznie przygotowany nauczyciel, nie zdziała nic bez umiejętności zatrzymania zainteresowania uczniów. Jeżeli urzeknie ich swoją osobowością, to z reguły i przedmiotem. Powrócę tu do przykładu mojego najlepszego wykładowcy. Swoją osobą budził mieszane uczucia. Jego powierzchowność najczęściej zadziwiała, czasami wywoływała uśmiech, jednak jego wewnętrzna siła wygrywała. Człowiek o bardzo przeciętnej 9 Ian Stewart, Listy do młodego matematyka, Prószyński i S-ka, Warszawa

26 fizjonomii, nie przywiązujący wagi do estetyki swojego ubioru, ale niezaprzeczalnie dbający o estetykę umysłu. Czasami z uśmiechem reagowaliśmy na jego okulary, które z jednej strony były wzmocnione szpilką, a drugiej strony zabezpieczone plastrem, ale to nic a nic nie umniejszało naszego szacunku dla niego. Z prawdziwym podziwem słuchałam jego wywodów. Wypowiadane treści były zawsze rzeczowe i precyzyjne. Język matematyczny, którym się posługiwał, był zawsze bardzo konkretny, a jednocześnie zrozumiały. Zawsze jednak udawało mu się wplątać w wykładane treści trochę żartu. Czasami był to celowo trochę zniekształcony rysunek, który mógł obrazować na przykład jakąś buzię, albo mała dygresja o własnościach pewnych, niepokornych funkcji, itp. Jednocześnie, w momentach, kiedy pozwalał sobie na żart, sprawdzał nas, jak reagujemy, czy rozumiemy, opowiadał studentom anegdoty, a oni tego nie zauważali i wpisywali je do swoich notatników 10. Wróćmy do zajęć z moim niedoścignionym wzorem. Często zaskakiwał nas, prosząc o odczytanie treści zaznaczonego zadania w jego podręczniku. Kiedy któryś ze studentów nachylił się, by odczytać drobny druk, to zorientował się, że książka jest napisana w nieznanym nam języku. Najmniejszym problemem były podręczniki pisane w języku rosyjskim, ale inne? Czasami nie odgadywaliśmy w jakim to języku. Odczytywaliśmy fonetycznie to, co zawierało polecenie, a zapis symboliczny przykładu już był dla nas jasny. Do dziś nie jestem pewna, czy to też nie była jakaś forma żartu naszego profesora, który doskonale wiedział, co trzeba było z tym zadaniem zrobić! Na jego zajęciach nikt nie bał się podchodzić do tablicy, choć mało kto wiedział, jak się zabrać za nowe zadanie. Nigdy nie było atmosfery strachu, ani destrukcyjnego stresu. Jednak zawsze, za każdy wkład własny i pomysł, student był nagradzany wzmocnieniem pozytywnym, tzw. utajoną pochwałą. Dziś chcę powiedzieć, że fenomen tego człowieka w dużej mierze kryje się w jego poczuciu humoru. Stosowane przez niego techniki typu żartem okraszone, pozwalały nam w prostszy sposób kojarzyć i zapamiętywać zawiłości matematyczne. Często były to 10 Janusz L. Wiśniewski, "Bikini", Świat Książki, Warszawa

27 również żarty sytuacyjne, które opowiedziane później już nie oddawały tego klimatu, a jednak przywoływane w pamięci przez uczestników danych zajęć, świetnie umiejscawiały pewne zakresy wiadomości. Zatrzymam się jednak na tej bardzo ważnej dla mnie cesze charakteru wykładowcy, czyli na poczuciu humoru. Tego przymiotu nie sposób przecenić. Wielu znakomitych profesorów stosuje taką metodę w swoich wystąpieniach i w pracy dydaktycznej. Pragnę wymienić tu kilka zalet i pożytków płynących ze stosowania humoru w wystąpieniach publicznych i w pracy ze studentami: humor pomaga opanować tremę, humor ułatwia zapamiętywanie, humor w grupie zmniejsza negatywne emocje i zwiększa ruchliwość procesów psychicznych, interakcje w atmosferze humoru są bardziej kreatywne, osoby z poczuciem humoru są bardziej lubiane, z humorem łatwiej jest przekazać informację niemiłą i większe są szanse na jej przyjęcie, żart może zneutralizować na przykład nieoczekiwane problemy techniczne. Ostatecznie można podsumować, że uśmiech ma funkcję zjednującą i zwykle procentuje powracającą życzliwością. Kiedy po latach miałam okazję prosić o dedykację w książce napisanej przez mojego ulubionego wykładowcę matematyka, ten niestety zapomniał, jak ja się nazywam. Jednak wybrnął z sytuacji cudownym żartem, pytając mnie: A jakie są pani współrzędne? Zanim zdążyłam odpowiedzieć na pytanie, najpierw musiałam się szeroko uśmiechnąć. Ponownie ujął mnie swoim matematycznym dowcipem sytuacyjnym. Dopiero po latach potrafię uświadomić sobie, czego tak naprawdę nauczył mnie mój ulubiony profesor. Jako matematyk, zostałam wyposażona przez niego w takiego wewnętrznego guwernera. Nadrzędną cechą dobrego matematyka jest umiejętność rozwiązywania zadań i problemów matematycznych. Co zatem może zrobić taki guwerner i jaka jest jego rola w rozwiązywaniu problemów? To właśnie za przykładem mojego mistrza, często nieświadomie stosuję pewne etapy myślowe. To on pokazał mi, 27

28 jak zainteresować problemem, czyli jak wyjąć zapałkę z pudełka i zapalić ją przed rozpaleniem ogniska. Rodzące się w ten sposób zaangażowanie można już rozpoznać, kiedy głowy są pochylone, a rękawy podwinięte. Zbyt długie zaangażowanie koniecznie trzeba przerwać medytowaniem, czyli chwilowym odsunięciem się od problemu, na wzór wędrowcy, który musiał się zatrzymać na chwilę, by zorientować się w okolicy nim ruszy dalej. Kolejny etap rozwiązywania problemów to kontynuowanie, aż do fazy olśnienia, któremu towarzyszy okrzyk aha! Jednak to nie koniec. Szanujący się matematyk, myśliciel, będzie teraz przechodził przez etap sceptycznego nastawienia sprawdzając czy to, co wydawało mu się oczywiste, może być tylko złudzeniem? Kończącym etapem rozwiązywania problemów jest kontemplowanie, czyli dostrzeganie obrazu całości, by umieścić swoją pracę w szerszym kontekście. Nie można szybko nauczyć się rozpoznawania tych siedmiu stanów. Są to stany emocjonalne, czyli śliskie bestie, których ujęcie w słowa jest bardzo trudne. Wymaga to czasu i praktyki, by dobrze poznać ich znaczenie 11. Jednak ktoś, w bardzo ważnym dla mnie momencie życia, nauczył mnie takiego podejścia do problemów. Teraz dopiero jestem tego w pełni świadoma, moja wdzięczność i szacunek do profesora nieustannie trwa. W moich wspomnieniach zachowałam jeszcze jedną bardzo istotną cechę opisywanego profesora. Otóż przyjmował nasze, niezbyt częste, zaproszenia na imprezy studenckie. Chętnie przesiadywał z nami przy stoliku i prowadził swobodne konwersacje. Fakt, że nie odrzucał naszego, wtedy studenckiego towarzystwa, dodawał mu tylko naszego szacunku. Do dziś mam okazję spotykać mojego mistrza na galach konkursów matematycznych, rzadziej na proszonych wykładach, ale zawsze będzie mi się kojarzył z prawdziwą miłością do matematyki i szacunkiem dla swojego słuchacza. 11 John Mason, Leone Burton, Kaye Staczy, Matematyczne myślenie, WSiP, Warszawa

29 To dobry moment, by zakończyć moje refleksje o cechach dobrego nauczyciela i ich wpływie na sukces zawodowy. Jednak nie byłabym dobrym uczniem swojego mistrza, gdybym nie dodała tu anegdoty, sławiącej matematyki. Umberto Eco kiedyś przypomniał starą anegdotę z okresu hiszpańskiego panowania w Ameryce Południowej. Tubylcy nie mogli zrozumieć pojęcia pisma i listu. I otóż pewnego dnia niewolnik-indianin został wysłany przez swego pana na sąsiednią plantację z koszykiem fig i listem do właściciela. Po drodze zjadł pokaźną liczbę fig. List wręczył adresatowi, który po przeczytaniu zbeształ niewolnika, że nie przyniósł tylu fig ile powinien. Ten wyparł, się by cokolwiek uszczknął z koszyka, oskarżając list jako kłamliwego i fałszywego świadka. Wysłany następnego dnia, znów z figami i z listem, Indianin najpierw schował list za kamień, a następnie zjadł sporo fig z koszyka. Potem znów wyparł się wszystkiego jeszcze gwałtowniej niż poprzedniego dnia. Rozumował bowiem, że list, schowany za kamieniem, nie mógł zobaczyć jego niecnego postępku. Tyle przypowieść z czasów kolonialnych. A jaki z niej morał? Dziś wiele osób odnosi się do matematyki tak jak ów Indianin do słowa pisanego. Jeżeli schowamy ją głęboko, to może uda nam się kogoś oszukać? A figę 12! 12 Michał Szurek, O nauczaniu matematyki, tom I, Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdańsk

30 O efektywności nauczania języków obcych w szkołach, czyli refleksja nad modelem nauczania Grażyna Falenta, Izabela Szczepańska Podstawowym celem kształcenia jest skuteczne porozumiewanie się w języku obcym, w mowie i w piśmie. Priorytetem jest zatem umiejętność osiągania przez ucznia różnych celów komunikacyjnych, a poprawność językowa, choć odgrywa istotną rolę, nie jest nadrzędnym celem dydaktycznym. (Podstawa programowa kształcenia ogólnego) Nawiązując do zapisów podstawy programowej, najbardziej odpowiednią metodą pracy na zajęciach języka obcego wydaje się być metoda komunikacyjna, której celem jest rozwinięcie umiejętności skutecznego i swobodnego porozumiewania się w języku obcym w sposób odpowiadający danej sytuacji. Według tej metody nauczyciel powinien tworzyć różnorodne sytuacje, zbliżone do komunikacji w życiu codziennym, przywiązywać szczególną uwagę do doboru odpowiednich ćwiczeń, które mają za zadanie przypominać rozmowy oraz sytuacje spotykane w życiu codziennym, jak np.: dialogi odgrywane przez uczniów w parach, bądź rozmowy prowadzone w małych grupach. Metoda komunikacyjna promuje również wykorzystywanie w klasie autentycznych materiałów takich jak np. nagrania, programy telewizyjne oraz prasę. Materiały te mają przybliżyć ucznia do prawdziwych sytuacji z życia codziennego. Autentyczność materiałów wykorzystywanych w metodzie komunikacyjnej ma również na celu motywować uczniów do prób przeprowadzania swobodnych rozmów między sobą. Dlatego też w metodzie tej szczególnie ważna jest rola nauczyciela, którego jednym z zadań jest stwarzanie możliwie wielu sytuacji jak najbardziej przypominających naturalną komunikację w życiu codziennym. Najważniejszym aspektem metody komunikacyjnej jest wykorzystywanie różnorodnych metod i technik komunikacyjnych dobierając je adekwatnie do potrzeb i możliwości uczniów. Rola nauczyciela powinna sprowadzać się do proponowania różnych ćwiczeń komunikacyjnych i monitorowania ich wykonania, natomiast uczniowie powinni mieć możliwość wykazania się kreatywnością poprzez aktywny udział 30

31 w wykonywanych zadaniach. Uczniowie, w zależności od etapu edukacyjnego i poziomu zaawansowania, mogą modyfikować zaproponowane ćwiczenia, zmieniać lub wprowadzać elementy dla nich bardziej interesujące, które niejednokrotnie mogą łączyć w sobie elementy różnych metod czy technik komunikacyjnych znanych uczniom. Dzięki temu będą rozwijać autonomię. Zabawy i gry językowe są stosunkowo krótkimi ćwiczeniami językowymi łączącymi w sobie wszystkie sprawności językowe i mogą być wykorzystywane zarówno jako sprawdzian zdobytych wiadomości, jak i sposób na zdobycie nowych wiadomości. Ze względu na krótki czas wykonywania zabaw i gier językowych, możliwe jest wprowadzenie kilku ćwiczeń w tej formie podczas jednej lekcji różnorodność krótkich zadań powoduje większe zainteresowanie i zaangażowanie uczniów i stymuluje swobodny proces komunikacji w naturalny sposób. Można także zachęcić uczniów do tworzenia zabaw i gier językowych pobudzając w ten sposób ich kreatywność i dając im możliwość współdecydowania o wyborze zadania czy gry, co jest niewątpliwie bodźcem aktywizującym uczniów. Techniki i ćwiczenia konwersacyjne są kolejnymi formami komunikacyjnymi, które mogą być wprowadzane na każdym poziomie zaawansowania językowego i w zależności od poziomu zaawansowania uczniów będą w większym lub mniejszym stopniu kontrolowane przez nauczyciela. Ich głównym celem jest ćwiczenie i rozwijanie sprawności mówienia począwszy od zadań na poziomie podstawowym poprzez utrwalanie poznanych struktur gramatycznych i słownictwa, a wraz z osiąganiem przez uczniów wyższego poziomu zaawansowania przejście do wymiany opinii na różne tematy osiągając w efekcie swobodną umiejętność komunikacji w klasie, a w rezultacie posiądą umiejętności konwersacyjne w autentycznych sytuacjach komunikacyjnych. Podstawą każdej konwersacji jest umiejętność zadawania pytań i udzielania na nie odpowiedzi. Ćwiczenia w formie dialogów można wdrażać od zadawania prostych pytań i udzielania na nie krótkich odpowiedzi i przechodzić do pytań wymagających odpowiedzi składających się z pełnego zdania czy kilku zdań. Najbardziej naturalnym sposobem techniki zadawania pytań i udzielania odpowiedzi jest przeprowadzenie wywiadu z wybraną osobą. Wykonując takie ćwiczenie uczniowie nie tylko utrwalają i poszerzają 31

32 zasady formułowania pytań i udzielania na nie poprawnych odpowiedzi, ale również wykazują się twórczym myśleniem. Bardzo ważnym elementem konwersacji są komentarze na różne tematy, bądź dotyczące osób, przedmiotów, zjawisk, zdarzeń czy sytuacji. Uczniowie mogą komentować również wypowiedź innej osoby na dowolny temat lub sytuację, której byli świadkiem. Kolejnym etapem doskonalenia techniki komentarzy jest odgrywanie ról na podstawie otrzymanego przez uczniów scenariusza sytuacji czy zdarzenia. Ta technika konwersacyjna w dużym stopniu aktywizuje uczniów oraz pobudza ich wyobraźnię dając im jednocześnie możliwość ćwiczenia komunikacji językowej i wyrażenia swoich myśli i emocji wczuwając się w rolę osoby z którą się identyfikują. Doskonalenie umiejętności komunikatywności oraz wypowiadania własnych poglądów i sądów poprzez wczuwanie się w myśli i emocje innych ludzi można z dużym powodzeniem realizować podczas dramy, której istotą jest improwizowanie dialogów na podstawie własnych doświadczeń i wiedzy wykorzystując przy tym ruch, gesty, słowa, myśli i uczucia. Wejście w rolę pozwala uczniom uruchomić wyobraźnię oraz wszystkie zmysły, dostarcza wewnętrznych przeżyć, jednocześnie doskonaląc nie tylko sprawność mówienia, ale także pozostałe sprawności językowe. Tyle teorii, a jak to wygląda w rzeczywistości? Mimo powszechnie dziś stosowanej metody komunikacyjnej, a także wielu innych możliwości kontaktu z językami obcymi, np. telewizja, Internet czy podróże, opanowanie języków obcych przez polskich uczniów w dalszym ciągu pozostawia wiele do życzenia, co potwierdzają badania przeprowadzone przez Instytut Badań Edukacyjnych w roku 2011, a opublikowany w formie raportu w roku

33 Cały dokument do pobrania ze strony internetowej IBE dot. języków obcych: jezyki-obce Jak wynika z analizy raportu Europejskiego Badania Kompetencji Językowych ESLC, aż 75% polskich uczniów osiąga w zakresie kompetencji językowych (pisanie, czytanie, słuchanie) w nauce angielskiego jako pierwszego języka poziom nie wyższy niż A2. W przypadku drugiego języka (niemiecki) poziomu tego nie przekroczyło aż 94% badanych. Jakie mogą być tego przyczyny? Pośród możliwych przyczyn badanie wskazuje czynniki związane ze sposobem prowadzenia zajęć przez nauczycieli, w tym: niską intensywność używania jęz. obcego na lekcjach; niski poziom wykorzystania materiałów autentycznych (np. gazet, piosenek, komiksów, książek); sporadyczne wykorzystywanie technologii informacyjno-komunikacyjnych. Wszystkie ww. zadania, jak: prowadzenie zajęć w języku obcym, stosowanie materiałów autentycznych czy wykorzystywanie narzędzi TIK, są zawarte w opisie 33

34 metody komunikacyjnej jako jej nieodzowne elementy. Jednak teoria metodyczna nie zawsze idzie w parze z praktyką nauczycielską, nie zawsze też musi nadawać się dla konkretnej grupy uczniów. Również sztywne przywiązanie do pracy z podręcznikiem, jako jedyną pomocą dydaktyczną sprawia, że teksty, dialogi oraz ćwiczenia w nich zawarte mogą nie budzić zainteresowania uczniów, a to w prosty sposób przekłada się na obniżenie ich motywacji do nauki języków. "Ciągłe symulowanie oderwanych od realiów dialogów z czasem staje się nudne, a uczniowie nie mogąc zastosować zdobytej na lekcji wiedzy i umiejętności w prawdziwej komunikacji, zniechęcają się do nauki" (Żylińska 2013, str.21). O technikach wspomagających umiejętności komunikacyjne i podnoszących motywację uczniów do nauki języków obcych napiszemy w kolejnych numerach kwartalnika. 34

35 exe przygotowanie zasobów edukacyjnych (cz. 1) Janusz Podolak Obecnie dostępnych jest wiele programów pozwalających na tworzenie zasobów edukacyjnych. W Internecie znajdziemy również wiele darmowych programów tego typu. Jednym z ciekawszych jest program exe (elearning XHTML editor). Powstał on w ramach projektu grantowego Auckland University of Technology i Tairawhiti Polytechnic, finansowanego przez Tertiary Education Commission of New Zealand. Program jest spolszczony, co powinno ułatwić jego obsługę. Dystrybuowany jest na zasadach open source dla nauczycieli i studentów w celu tworzenia i publikacji zasobów oraz materiałów edukacyjnych. Rysunek 1 Okno programu exe 35

36 Program exe w prosty sposób umożliwia przygotowanie i publikowanie projektów do wykorzystania w procesie kształcenia. Wykonane w nim zasoby możemy zapisać, między innymi w postaci strony internetowej lub w standardzie SCORM (Standard Sharable Content Object Reference Model), umożliwiającym umieszczenia zasobów na większości platform zdalnego nauczania. Otrzymaną stronę internetową również możemy umieścić jako zasób na platformie e learningowej, a także na dowolnym serwerze lub korzystać z niej offline, na pojedynczych komputerach w sieci wewnętrznej lub na tablicy interaktywnej w formie prezentacji. Program instalacyjny dostępny jest na oficjalnej stronie projektu Po pobraniu programu instalujemy go na naszym komputerze. Proces instalacji jest typowy i nie sprawia żadnych problemów. Wraz z programem instalowane jest środowisko, niezbędne do jego uruchomia. Rysunek 2 Menu programu Menu programu składa się z następujących pozycji: Plik opcje do zarządzania tworzonym zasobem, o Nowy rozpoczęcie tworzenia nowego zasób, o Otwórz otwarcie projektu zasobu, zapisanego w formacie *.elp (własny format programu exe), o Ostatnio używane wyświetlenie listę ostatnio tworzonych zasobów, o Zapisz zapisanie zmiany w aktualnym projekcie zasobu w formacie *.elp, o Zapisz jako zapisanie projektu zasobu w formacie *.elp, w określonej lokalizacji, o Drukuj drukowanie edytowanego zasobu, o Eksportuj eksport gotowego zasobu do innych formatów niż *.elp (np. pliku standardu SCORM czy też strony internetowej), o Łączenie dołączenie do edytowanego zasobu wcześniej zapisanych projektów zasobów, o Koniec zakończenie pracy z programem (tylko w ten sposób zamykamy program, nie przyciskiem x zamknij przeglądarki), Narzędzia pozwalają dostosować funkcjonalność programu do potrzeb i upodobań użytkownika, o Edytor iobiektów tworzenie nowego obiektu (dostępne obiekty znajdują się w oknie idevices), 36

37 o Preferencje wybór wersji językowej programu, o Odśwież odświeża bieżącą stronę (projekt zasobu), Style zawierają szablony graficzne do zastosowania w projekcie, o Default, o Garden, o Kuharangi, o Seamist, o Silver, o Slate, o Standardwhite, Pomoc pomoc programu, o podręcznik online exe samouczek w formacie *.elp, otwierający się w programie exe (wersja angielska), o podręcznik online exe link do strony internetowej zawierającej szczegółowy opis programu (wersja angielska, wbrew opisowi offline), o Historia wersji opis kolejnych wersji programu począwszy od version 01, o Czat exe połączenie ze stroną projektu (błąd tłumaczenia), o Zgłoś problem strona z formularzem na którym możemy wpisać problemy zaistniałe w pracy z programem, o Czat exe możliwość dołączenia do społeczności exe i wymiany doświadczeń z użytkownikami programu, o O exe informacja o używanej wersji programu. Rysunek 3 Okno struktury zasobu W oknie struktury znajduje się zestaw narzędzi umożliwiający zbudowanie konstrukcji zasobu, szczególnie przydatnej gdy zasób jest złożony z wielu wątków. Struktura ma budowę drzewa. Rozpoczyna się od strony głównej, do której możemy 37

38 dołączyć podstrony. Do istniejącej podstrony możemy dodać jej podstrony itd. Dobrze zaprojektowana struktura wpłynie na czytelność naszej pracy. Elementy okna: Menu o Dodaj pozycję dodaje element w strukturze o jeden poziom niżej od zaznaczonego, o Usuń usuwa wskazaną pozycję oraz z niej wychodzące, o Zmień nazwę pozwala na zmianę nazwy wskazanego elementu. Struktura widok drzewa struktury. Przyciski modyfikujące strukturę o przenoszą element, odpowiednio o stopień wyżej lub niżej, w hierarchii struktury, o zmieniają kolejność wewnątrz tego samego poziomu. Okno idevices obiekty programu, zawiera domyślne obiekty do tworzenia zasobów. Można je modyfikować korzystając z Edytora iobiektów uruchamianego w menu Narzędzia. Rysunek 4 Okno obiektów Zasób dydaktyczny tworzymy, wybierając z okna idevices odpowiedni obiekt, który automatycznie zostaje wstawiony do tworzonego projektu zasobu. Obiekt po wstawieniu otwiera się do edycji i wówczas możemy wypełnić go treścią. 38

39 Rysunek 5 Standardowe przyciski sterujące obiektów Każdy obiekt posiada zestaw standardowych przycisków sterujących: skończ zakończenie edycji, zamknięcie okna edycji, cofnij cofnięcie o jeden krok edycji, usuń usunięcie edytowanego obiektu, przesuń w górę/dół przesunięci obiektu o jedną pozycję w dół/górę, w stosunku do istniejących obiektów. przeniesienie do dowolnej gałęzi struktury. Główną część okna programu zajmuje okno tworzenia treści. To tutaj wstawiamy i edytujemy wybrane obiekty. Jeżeli wybierzemy kartę Właściwości możemy dodać dane związane z projektem. W zakładce Pakiet jest miejsce na wprowadzenie informacji dotyczących projektu takich jak tytuł, autor. Można też tu dodać obiekt graficzny do nagłówka strony, który będzie wyświetlany na każdej stronie opublikowanego zasobu. Wprowadzenie danych w zakładce Metadane ułatwi wyszukanie opublikowanych zasobów w Internecie. Zakładka Eksport dotyczy opcji formatu SCORM, związanych z umieszczeniem danej publikacji na platformie e learning Moodle. Program exe zawiera kilkanaście obiektów (komponentów): Aktywność, Analiza tekstu, Aplet Java, Artykuł z Wikipedii, Cele lekcji, Co powinieneś już wiedzieć?, Galeria obrazów, Materiały do czytania, Obraz z powiększeniem, Quiz SCORM, RSS, Zadania jednokrotnego wyboru, Tekst formatowany, Zadania na wypełnianie luk, Zadania prawda/fałsz, Zadania wielokrotnego wyboru, Zastanów się, Zewnętrzna strona WWW. O ich zastosowaniu w kolejnym artykule. cdn. 39