Ryszard Nowak. Metodyka i technika pracy pilota imprez narciarskich

Transkrypt

1 Ryszard Nowak Metodyka i technika pracy pilota imprez narciarskich PROKSENIA Kraków 2010

2 III Publikacja z serii Biblioteka metodyczna turystyki Recenzent: dr Zygmunt Kruczek Korekta tekstu: Zdjęcia na okładce: Marek Chadziński Zygmunt Kruczek, Ryszard Nowak Wydawca: Wydawnictwo PROKSENIA ul. Sarego 23/2, Kraków, tel./fax (0-12) proksenia@proksenia.pl

3 Spis treści WPROWADZENIE... 5 CZĘŚĆ I. PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O NARCIARSTWIE NARCIARSTWO TRADYCJE I WSPÓŁCZESNOŚĆ Zarys historii narciarstwa Rodzaje współczesnego narciarstwa Narciarstwo rekreacyjne Narciarstwo sportowe Inne formy narciarstwa Snowboard FUNKCJONOWANIE NOWOCZESNYCH STACJI NARCIARSKICH System kolejek i wyciągów narciarskich Kolejki naziemne Kolejki linowe wiszące Wyciągi krzesełkowe Wyciągi linowe Przykłady innych konstrukcji kolejek Wyciągi taśmowe Rodzaje i oznakowanie tras narciarskich Nartostrady Znakowane szlaki narciarskie Znakowane szlaki górskie Pólka narciarskie Trasy spacerowe i biegowe Trasy zjazdowe Przygotowanie i utrzymanie tras narciarskich Karnety narciarskie Sieć komunikacji w ośrodkach narciarskich Infrastruktura towarzysząca Infrastruktura stacji narciarskich Infrastruktura poza terenem stacji narciarskich Apres-ski BEZPIECZEŃSTWO PRZY UPRAWIANIU NARCIARSTWA Niebezpieczeństwa zimą w górach Niebezpieczeństwa natury ogólnej Niebezpieczeństwa zależne od człowieka Niebezpieczeństwa wywołane siłami natury lub przez człowieka Zasady bezpieczeństwa Dekalog FIS Funkcjonowanie górskich służb ratowniczych Polska Słowacja Austria Włochy Francja Szwajcaria Zakres działań górskich służb ratowniczych SZKOLENIE NARCIARSKIE... 57

4 CZĘŚĆ II. PILOTAŻ IMPREZ NARCIARSKICH PREDYSPOZYCJE PILOTA DO OBSŁUGI IMPREZ NARCIARSKICH METODYKA PILOTOWANIA IMPREZ NARCIARSKICH Przygotowanie pilota przed wyjazdem etap I Informacje o kraju pobytu i krajach tranzytowych Informacje o regionie narciarskim Zapoznanie się z trasą dojazdu lub jej planowanie Odprawa u organizatora imprezy Przygotowanie pilota przed wyjazdem etap II Obsługa imprezy Transfer do miejsca recepcji Zakwaterowanie i wyżywienie Obsługa grupy podczas pobytu w regionie narciarskim Transfer powrotny do kraju Obowiązki rezydenta w ośrodkach narciarskich Czas trwania rezydentury Wizualizacja miejsc pobytu Spotkanie informacyjne Dyżury hotelowe rezydenta Wycieczki fakultatywne Obowiązki i metodyka pracy rezydenta Rozliczenie imprezy POSTĘPOWANIE PILOTA W SYTUACJACH NADZWYCZAJNYCH Wypadek na nartach Postępowanie pilota w razie zgłoszenia wypadku Procedura postępowania przy konieczności pozostania poszkodowanego w szpitalu na okres dłuższy niż czas trwania imprezy Choroba uczestnika Choroba kierowcy lub pilota Brak uczestnika na zbiórce po zakończeniu jazdy na nartach Zaginięcie bagażu lub sprzętu narciarskiego Zaginięcie bagażu podczas przelotu Utrata sprzętu narciarskiego Utrata lub zniszczenie skipassu Zgon uczestnika Zaginięcie dokumentu podróży Zatrzymanie uczestnika imprezy przez uprawnione służby za granicą Awaria autokaru i opóźnienia z powodu warunków drogowych Niesubordynacja uczestnika Opieka konsularna UBEZPIECZENIA W IMPREZACH NARCIARSKICH Ubezpieczenia obowiązkowe Ubezpieczenia dobrowolne Europejska Karta Ubezpieczeń Zdrowotnych BIBLIOGRAFIA ANEKS WZORY WYBRANYCH DOKUMENTÓW

5 WPROWADZENIE Szacuje się, że w Polsce narciarstwo uprawia około 4 mln osób, czyli ponad 10% ogółu mieszkańców naszego kraju 1. Jeśli odliczymy osoby, które z racji wieku (za młodzi lub za starzy) bądź też z powodu schorzeń nie mają możliwości jazdy na nartach, odsetek uprawiających narciarstwo w stosunku do pozostałych będzie znacznie wyższy. Można zaryzykować twierdzenie, że narciarstwo w Polsce staje się lub też raczej stało się już stylem życia. Z roku na rok coraz więcej autokarów biur podróży wyjeżdża zimą na alpejskie trasy. Coraz więcej aut osobowych z polską rejestracją można spotkać w znanych kurortach alpejskich, a na wielu popularnych stokach i w restauracjach schronisk dominuje nasz język ojczysty. Powyższe okoliczności rodzą nowe wyzwania dla organizatorów wyjazdów narciarskich, które będą dotyczyć umiejętnej obsługi wzrastającej liczby klientów, coraz wyższych wymagań i oczekiwania dobrego standardu świadczeń pobytowych oraz komfortowego dojazdu. Temu ostatniemu wyzwaniu biura podróży wychodzą naprzeciw z coraz częstszą ofertą transferu lotniczego. Opisane powyżej czynniki powodują potrzebę zatrudniania do obsługi tego typu imprez kwalifikowanej kadry pilotów wycieczek, od których wiedzy i umiejętności zależy nie tylko powodzenie imprezy, ale także bezpieczeństwo uczestników. Tymczasem zarówno program szkolenia dla kandydatów na pilotów wycieczek, jak i programy kursów nie uwzględniają specyfiki obsługi imprez narciarskich, gdyż jeszcze do niedawna nie było takiej potrzeby. Brak również fachowej literatury, która spełniałaby rolę poradnika dla pilotów chcących specjalizować się w obsłudze tego rodzaju imprez turystycznych. Niniejsze opracowanie jest próbą uzupełnienia literatury w tym zakresie. Ma charakter podręcznika, który kierowany jest do pilotów wycieczek zamierzających prowadzić imprezy narciarskie. Może też służyć tym, którzy już mają praktykę w tym zakresie oraz kandydatom na pilotów. Może także być przydatny dla organizatorów wyjazdów narciarskich oraz dla studentów i wykładowców szkół wyższych na kierunku turystyka i rekreacja. Opracowanie składa się z dwóch części. Część pierwsza poświęcona jest podstawowym wiadomościom o narciarstwie, które powinien posiadać pilot obsługujący tego typu wyjazdy, natomiast część druga stanowi głównie opis metodyki oraz technik pilotażu imprez narciarskich i oparta jest przede wszystkim na wieloletnim doświadczeniu praktycznym autora w pilotowaniu grup narciarskich do większości europejskich regionów. W pierwszym rozdziale przedstawiono zarys historii narciarstwa na świecie i w Polsce oraz omówiono rodzaje współczesnego narciarstwa. Kolejny rozdział to opis funkcjonowania nowoczesnych stacji narciarskich, w którym omówiono szczegółowo rodzaje kolejek i wyciągów narciarskich, rodzaje, stopnie trudności i oznakowanie tras narciarskich (niezwykle ważne dla pilota i uczestników), system opłat za korzystanie z kolejek i wyciągów narciarskich, systemy transferu narciarzy pomiędzy 1) J. Trzemżalski, Polskie stoki, Ski Magazyn dla narciarzy, nr 44, Alpin Media, Chorzów 2010.

6 6 WPROWADZENIE stacjami kolejek a miejscem zakwaterowania, infrastrukturę towarzyszącą oraz propozycje spędzenia czasu po jeździe na nartach. W rozdziale trzecim poruszono bardzo ważne zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa. Zwrócono w nim uwagę na zimowe niebezpieczeństwa mogące wystąpić przy uprawianiu narciarstwa oraz sposoby zapobiegania im (profilaktyka), zasady bezpiecznej jazdy na nartach, a także funkcjonowanie górskich służb ratowniczych w Polsce i w krajach alpejskich. Na koniec podano numery telefonów alarmowych w krajach recepcji turystów narciarzy. Pierwszą część opracowania zamyka rozdział czwarty, w którym uwzględniono tematykę szkoleń narciarskich. Zawarte tu wiadomości mogą być pomocne dla pilota w celu przekazania informacji i porad uczestnikom, którzy zamierzają nauczyć się jazdy na nartach lub podnieść swoje kwalifikacje. Część drugą otwiera rozdział omawiający predyspozycje i wymagane kwalifikacje do pilotowania wyjazdów narciarskich w świetle obowiązującego prawa, przy uwzględnieniu specyfiki tego rodzaju imprez turystycznych. W następnym, szóstym rozdziale, przedstawiona jest metodyka pilotażu od początku do zakończenia imprezy z opisem przygotowania do pilotowania przed wyjazdem i rozliczeniem po powrocie do kraju oraz charakterystyka pełnienia funkcji rezydenta. Rozdział siódmy poświęcony jest sposobom postępowania pilota w najczęściej występujących sytuacjach awaryjnych w czasie wyjazdu narciarskiego. W rozdziale ósmym omówiono zagadnienia związane z ubezpieczeniem wyjazdów turystycznych połączonych z amatorskim uprawianiem sportów zimowych, w szczególności obligatoryjne i dobrowolne rodzaje ubezpieczeń na imprezach narciarskich. Na zakończenie przedstawiono wzory dokumentów niezbędnych przy wykonywaniu funkcji pilota. Zdając sobie sprawę z zachodzących w szybkim tempie zmian, autor podręcznika i wydawca będą wdzięczni za wszelkie uwagi, które mogą być wykorzystane przy następnych wydaniach książki. Ryszard Nowak

7 CZĘŚĆ I PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O NARCIARSTWIE

8

9 1. NARCIARSTWO TRADYCJE I WSPÓŁCZESNOŚĆ Narciarstwo ma długą tradycję, choć powstało z innych pobudek niż potrzeba ruchu na świeżym powietrzu, rekreacji, wypoczynku, czy też uprawiania sportu. Te motywy narodziły się znacznie później. Dziś narciarstwo jest niezwykle popularne i modne, stąd też mamy do czynienia już z przemysłem narciarskim, który przynosi olbrzymie dochody dla gestorów stacji narciarskich, hoteli, producentów sprzętu i odzieży, organizatorów wyjazdów itd. Kiedy mówimy o narciarstwie, mamy zwykle na myśli szusowanie na nartach po przygotowanym i oznaczonym stoku, na który bez wysiłku dostajemy się wyciągiem lub kolejką linową. Tymczasem narciarstwo to także kilka podstawowych dyscyplin sportowych w konkurencjach biegowych, alpejskich i skokach narciarskich. Narciarstwo to również wędrówki na nartach zarówno na nizinach, jak i w górach. To także skialpinizm, jazda poza trasami, jazda z pomocą latawca, jazda z dolotem śmigłowcem czy też coraz bardziej popularny telemark 1. Niektórzy mają dylemat, gdzie zakwalifikować snowboard, czyli bardzo popularną jazdę na jednej szerokiej desce czy to mieści się w kategoriach narciarskich (są organizowane zawody Pucharu Świata FIS 2 ), czy też jak chcą miłośnicy tej dyscypliny jest to inna kategoria sportów zimowych (są organizowane zawody ISF WC 3 ). Choć narciarze i snowboardziści spotykają się na tych samych stokach, czasem przejawiają wzajemną niechęć do siebie wyrażaną często pogardliwymi określeniami na używany sprzęt: przez tych pierwszych parapet na snowboard, a przez tych drugich boazeria na narty. Przy kolizjach na stoku nierzadko dochodzi do wzajemnej agresji. Wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem jest wydzielenie tras zjazdowych osobno dla narciarzy i osobno dla snowboardzistów, głównie ze względu bezpieczeństwa. Takie rozwiązania są stosowane w niektórych stacjach narciarskich, ale najczęściej nie ma ograniczeń formalnych dla snowboardzistów do korzystania z narciarskich tras zjazdowych ZARYS HISTORII NARCIARSTWA Najstarsze ślady używania nart pochodzą sprzed 5000 lat 4, o czym świadczą ryty naskalne odkryte nad jeziorem Bajkał oraz na wyspie Rodoy w Norwegii. Wtedy nart używano w celach myśliwskich w pogoni za zwierzyną. W średniowieczu ludy północy używały także nart do celów komunikacyjnych i w technice wojennej. 1) Stara, teraz wracająca do łask, efektowna technika jazdy na nartach polegająca na przyklękaniu na kolano podczas skrętu. 2) Światowa Federacja Narciarska (Fedaration International de Ski). 3) Puchar Świata Międzynarodowej Federacji Snowboardu. 4) K. Chojnacki, Wybrane zagadnienia z historii narciarstwa, SITN, Kraków 2000.

10 10 NARCIARSTWO TRADYCJE I WSPÓŁCZESNOŚĆ Dopiero w XIX wieku narciarstwo stało się dyscypliną sportu. Za kolebkę narciarstwa uważa się Norwegię, gdzie w 1843 roku rozegrano pierwszy bieg narciarski. Narty rozpowszechniły się na całym kontynencie, szczególnie w krajach alpejskich, pod koniec XIX wieku. Następny wiek to już burzliwy rozwój tej dyscypliny, powstał wtedy po raz pierwszy podział na narciarstwo klasyczne i zjazdowe. Pierwsze narty w celach sportowych wyprodukowano we Włoszech w 1867 roku, wykonane były z drewna. Zjeżdżano początkowo na trawie, dopiero później na śniegu. Narty odpowiadające tym, które zaczęto używać w czasach współczesnych, powstały w 1963 roku w Stanach Zjednoczonych. Za prekursora polskiego narciarstwa uważa się Stanisława Barabasza ( ) 5, który jako pierwszy na terenie Polski zaczął używać nart podczas wycieczek górskich. Narty, które używał, skonstruował własnoręcznie. W 1901 roku osiadł w Zakopanem i własnym przykładem zachęcał do uprawiania tej dyscypliny. Jako dyrektor szkoły przemysłu drzewnego sam wykonał kilkanaście par nart wzorowanych na norweskich. Autorem pierwszego w Polsce podręcznika narciarskiego Na nartach skandynawskich był Józef Schnaider, miłośnik wędrówek po Karpatach Wschodnich. Niemałe zasługi dla rozwoju narciarstwa miał Mariusz Zaruski, generał, taternik, żeglarz, twórca i pierwszy naczelnik Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, który wspólnie z H. Bobkowskim napisał Podręcznik narciarstwa według zasad alpejskiej szkoły jazdy na nartach (Kraków 1908). Drugi z inicjatorów utworzenia pogotowia górskiego, Mieczysław Karłowicz, przypłacił śmiercią w lawinie swoje zamiłowanie do narciarstwa. W styczniu 1904 roku powstało pierwsze w Polsce stowarzyszenie narciarskie Karpackie Towarzystwo Narciarzy, tworząc swoje oddziały w Krakowie i Przemyślu. Miesiąc później w Zakopanem utworzono Zakopiański Oddział Narciarzy założony przez Stanisława Barabasza i przekształcony później w Sekcję Narciarską Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Pierwsze zawody narciarskie odbyły się w Sławsku w sezonie zimowym 1907/1908 w konkurencjach biegowych i zjeździe terenowym, a we Lwowie rozegrano pierwszy konkurs skoków narciarskich. Trzy lata później Zakopane zorganizowało pierwsze zawody narciarskie w biegu zjazdowym oraz w konkurencjach biegowych. Po zakończeniu I wojny światowej kluczowym wydarzeniem w historii polskiego narciarstwa było powołanie do życia w 1919 roku Polskiego Związku Narciarskiego (PZN) 6, który działa do dnia dzisiejszego. W 1924 roku przedstawiciele PZN brali udział w kongresie założycielskim Międzynarodowej Federacji Narciarskiej (FIS). Wkrótce zaczęto organizować zawody narciarskie o coraz wyższej randze, których bohaterami były legendarne już postacie Bronisława Czecha i Stanisława Marusarza. Po II wojnie światowej PZN wznowił działalność i zaczął organizować pierwsze kursy sędziowskie i instruktorskie. Polacy zaczęli odnosić sportowe sukcesy: pierwszy w historii polskiego narciarstwa medal olimpijski zdobył w Cortina d Ampezzo Franciszek Groń- Gąsienica w kombinacji norweskiej (medal brązowy). Na przełomie lat 60. i 70. święcił sukcesy nasz najlepszy alpejczyk Andrzej Bachleda (medale w trójkombinacji alpejskiej na mistrzostwach świata w 1970 i 1974 roku), a w latach 80. sukcesy na alpejskich trasach odnosiły siostry bliźniaczki Dorota i Małgorzata Tlałkówny. 5) W. Krygowski, Zarys dziejów polskiej turystyki górskiej, Sport i Turystyka, Warszawa ) Ibidem.

11 METODYKA I TECHNIKA PRACY PILOTA IMPREZ NARCIARSKICH 11 Największy sukces sportowy odniósł Wojciech Fortuna, który na igrzyskach olimpijskich w Sapporo w 1972 roku zdobył złoty medal olimpijski w skokach narciarskich. Współczesnym kontynuatorem polskich sukcesów w tej konkurencji stał się Adam Małysz, odnosząc największą ilość zwycięstw w klasyfikacji generalnej Pucharu Świata w skokach narciarskich. Został idolem kibiców i przyczynił się do niewiarygodnej popularności tej dyscypliny w Polsce. Tradycyjne już, coroczne zawody o Puchar Świata w Zakopanem stały się swoistym świętem i ściągają prawdziwe tłumy fanów. Prawdziwą gwiazdą sportów zimowych stała się w ostatnim czasie Justyna Kowalczyk, która zdobyła 3 medale olimpijskie w biegach narciarskich na olimpiadzie w Vancouver w 2010 roku (złoty, srebrny i brązowy) oraz została zdobywczynią Pucharu Świata w sezonie 2009/2010. Dziś narciarstwo w Polsce, mimo że posiadamy stosunkowo niewielki obszar górski, cieszy się ogromną popularnością. Stało się już zjawiskiem społecznym, sposobem na wypoczynek, rekreację i rozrywkę, a częstokroć na przeżycie ekstremalnych emocji. Polskich narciarzy można spotkać we wszystkich kurortach alpejskich, w niektórych zajmują czołowe pozycje pod względem liczby przyjazdów RODZAJE WSPÓŁCZESNEGO NARCIARSTWA Narciarstwo można podzielić ogólnie na: rekreacyjne, sportowe. Każdy z wymienionych rodzajów narciarstwa można sklasyfikować w zależności od sposobu uprawiania i używanego sprzętu na: klasyczne (biegi narciarskie, skoki narciarskie, turystyka narciarska), alpejskie (wszelkie konkurencje narciarskie, których zasadniczym elementem jest zjazd na nartach). Oprócz tego można wyróżnić cały szereg innych form narciarstwa. Niektóre z nich trudno jednoznacznie zakwalifikować do powyższego podziału, dlatego ich charakterystykę przedstawiono oddzielnie Narciarstwo rekreacyjne Pod tym pojęciem mamy na myśli rekreacyjne uprawianie narciarstwa zarówno zjazdowego, jak i klasycznego. To pierwsze jest zdecydowanie bardziej popularne, szczególnie w Polsce, gdzie mimo tradycji historycznych i potencjalnie lepszych warunków terenowych, rekreacyjne narciarstwo klasyczne nie cieszy się wystarczającym zainteresowaniem. Z tego też względu piloci grup narciarskich będą mieli prawie wyłącznie do czynienia z uczestnikami uprawiającymi rekreacyjne narciarstwo zjazdowe. Omówienie zagadnień z tym związanych przedstawiono w osobnych rozdziałach Narciarstwo sportowe Do podstawowych sportowych konkurencji narciarskich należą: wśród konkurencji klasycznych konkurencje biegowe oraz skoki narciarskie, a wśród konkurencji alpejskich slalom, slalom gigant, supergigant i zjazd. Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę podstawowych konkurencji alpejskich 7. 7) Sz. Krasicki, Narciarstwo zjazdowe, AWF, Kraków 1994.

12 12 NARCIARSTWO TRADYCJE I WSPÓŁCZESNOŚĆ Slalom Jest to konkurencja polegająca na jak najszybszym przejeździe na nartach pomiędzy ustawionymi tyczkami na zboczu o wymaganej różnicy wzniesień między startem a metą: dla mężczyzn m i ilości bramek slalomowych 55 75, dla kobiet m i ilości bramek slalomowych Średnie nachylenie stoku powinno mieścić się w granicach 33 45%. Bramka slalomowa składa się z dwóch tyczek tego samego koloru, przy czym bramki ustawiane są na przemian w kolorze czerwonym i niebieskim. Rys. 1. Slalom Źródło: (data dostępu: r.). Slalom gigant Jest to dyscyplina, która łączy techniczne trudności slalomu z uzyskiwaniem większych prędkości. Zawody rozgrywane są na dłuższych trasach niż slalom i przy większej różnicy wzniesień pomiędzy startem a metą, która wynosi dla mężczyzn i kobiet m i ilości bramek obliczanej jako 11 15% różnicy wzniesień. Rys. 2. Slalom gigant Źródło: (data dostępu: r.).

13 METODYKA I TECHNIKA PRACY PILOTA IMPREZ NARCIARSKICH 13 Bramka slalomu giganta składa się z dwóch par tyczek, z których każda para połączona jest materiałem w odpowiednim kolorze na wysokości 1 m nad śniegiem. Każda bramka jest w jednym kolorze, na przemian czerwonym i niebieskim. Zarówno slalom, jak i slalom gigant rozgrywany jest w dwóch przejazdach, przy dwóch różnych ustawieniach bramek, a końcowy wynik stanowi suma uzyskanych czasów przejazdu. Slalom gigant świetnie nadaje się do rozgrywania zawodów amatorskich, które są organizowane przez niektórych turoperatorów wyjazdów narciarskich dla urozmaicenia pobytu jako element współzawodnictwa, sprawdzenia się, a przede wszystkim dobrej zabawy dla uczestników wyjazdu. Supergigant Typowa konkurencja szybkościowa wymagająca od zawodników wykonywania skrętów przy bardzo dużych prędkościach, rozgrywana na stokach narciarskich przy różnicy wzniesień pomiędzy startem a metą wynoszącą: dla mężczyzn m, dla kobiet m. Ilość bramek wyznacza się, podobnie jak przy slalomie gigancie, procentowo względem różnicy wzniesień, przy czym minimalna ich ilość to 35 dla mężczyzn i 30 dla kobiet. Bramki są podobnej konstrukcji jak przy slalomie gigancie, różnią się tylko rozpiętością i wzajemną odległością od siebie. Zjazd Najbardziej efektowna, ale i najbardziej niebezpieczna konkurencja alpejska, przy której zawodnicy osiągają prędkości dochodzące do 150 km/godz. Rys.3. Zjazd Źródło: wikipedia (data dostępu: r.). Różnica wzniesień między startem a metą wynosi: dla mężczyzn m, dla kobiet m.

14 14 NARCIARSTWO TRADYCJE I WSPÓŁCZESNOŚĆ Zawody rozgrywane są na bardzo stromych trasach alpejskich, wśród których legendarną już sławą cieszy się trasa zjazdowa na Hahnenkamm w Kitzbühel o długości 3312 m, której najbardziej stromy fragment ma nachylenie 85%, a na końcowym odcinku trasy zawodnicy osiągają prędkość do 140 km/godz. 8. W supergigancie i zjeździe rozgrywany jest tylko z jeden przejazd zawodników na trasie, przy czym zjazd musi być poprzedzony obowiązkowym treningiem zawodników na tej samej trasie. W obu tych konkurencjach nie rozgrywa się zawodów dla amatorów Inne formy narciarstwa Freeride Charakteryzując w najkrótszy sposób tę formę narciarstwa, używa się określenia jazda w głębokim śniegu, poza przygotowanymi i ubijanymi trasami. Ta forma narciarstwa była uprawiana (a ściślej mówiąc stosowana) od chwili, gdy po raz pierwszy zaczęto w ten sposób poruszać się po śniegu. Początkowo w celach myśliwskich, potem komunikacyjnych, wojskowych i innych, do których zmuszało życie w ciężkich, zimowych warunkach. Obecnie freeride uprawia się dla czystej przyjemności. Polega na szybkim zjeździe na nartach w puchu śnieżnym, skakaniem ze skał. Przyjemność sprawia uczucie prawdziwej wolności: brak ograniczenia tras i jazda w dziewiczym śniegu. Liczy się tu przede wszystkim tzw. linia, czyli pozostawiony przez freeridowca ślad, która jest tym lepsza, im lepiej wykorzysta się cały teren zjazdu. Samo podejście w miejsce startu traktuje się już tylko jako środek pozwalający na osiągnięcie celu. Dlatego chętnie wybiera się tereny łatwo dostępne przy pomocy kolejek i wyciągów narciarskich, by potem, omijając przygotowane trasy, ruszyć poza nie. I tu występuje różnica pomiędzy freeridem a skitouringiem, z którym często bywa mylnie kojarzony. Skitouring Ta forma narciarstwa bywa często określana jako: skialpinizm, skitoury, narciarstwo wysokogórskie, czy też w slangu środowiska foczenie. Ta ostatnia nazwa pochodzi od tzw. fok, czyli przyklejanych na ślizgi nart specjalnych pasów syntetycznych lub moherowych, które umożliwiają podchodzenie na nartach pod górę. Istotą tej formy narciarstwa jest wędrówka na nartach, odbywana często w eksponowanym skalnym terenie, połączona po osiągnięciu celu ze zjazdem dziewiczymi stokami. Za prekursora narciarstwa uznaje się norweskiego badacza polarnego Nansena, który w 1888 roku przemierzył na nartach lądolód Grenlandii. Wtedy to zastosował focze skóry mocowane do ślizgów nart, które przy podejściach pod górę zapobiegały cofaniu się nart i ułatwiały podchodzenie. W Polsce wędrówki narciarskie zapoczątkował Stanisław Barabasz, a kontynuowali je Mieczysław Karłowicz, Mariusz Zaruski i Józef Oppenheim 9. Począwszy od lat 30. ubiegłego wieku zaczęło rozwijać się narciarstwo uprawiane w łatwiejszy sposób, przy korzystaniu z kolejek linowych i wyciągów narciarskich, przez 8) Die Streif, Bergbahn AG, Kitzbühel ) Patrz rozdział 1.1.

15 METODYKA I TECHNIKA PRACY PILOTA IMPREZ NARCIARSKICH 15 co wędrówki górskie stały się znacznie mniej popularne. Współcześnie, głównie za sprawą środowiska ratowników górskich, przewodników oraz taterników, odżyła idea skitouringu. Powstały kluby skialpinistyczne, rozgrywane są zawody międzynarodowe, wśród których najbardziej prestiżowe na świecie to La Pierra Menta odbywające się we francuskiej miejscowości Areches-Beaufort od 1985 roku 10. Pierwszymi Polakami, którzy wystartowali w tych zawodach, byli Piotr Konopka oraz nieżyjący już dziś Piotr Malinowski, którego imieniem został nazwany memoriał w skialpinizmie rozgrywany corocznie w Tatrach. Skitouring to nie tylko wyczynowe, ekstremalne zmagania, ale także odbywanie wędrówek na nartach w każdym terenie, byle trudności były adekwatne do umiejętności, możliwości i kondycji psychofizycznej uczestników zespołu. Rys. 4. Plakat 25. jubileuszowej edycji zawodów Pierra Menta Źródło: (data dostępu: r.). Heliskiing i cateskiing Są to podobnie jak przy skitouringu zjazdy dziewiczymi stokami, jednakże zasadnicza różnica polega na sposobie dostania się w miejsce rozpoczęcia zjazdu. Przy heliskiingu zamiast wyczerpującego podejścia na nartach z fokami w dotarciu na szczyt wykorzystuje się dolot śmigłowcem bądź transport specjalnie przygotowanymi ratrakami (cateskiing) W ten sposób, eliminując wyczerpującą wspinaczkę, można zaliczyć w ciągu jednego dnia wiele zjazdów. Twórcą heliskiingu był Hans Gmoser 11, Austriak, osiadły w Kanadzie, gdzie w latach 60. ubiegłego wieku rozpoczął loty helikopterem z narciarzami. Ta forma narciarstwa największą popularnością cieszy się w Kanadzie i USA, w przeciwieństwie do Europy, gdzie główną przeszkodą w uprawianiu heliskiingu są przepisy prawne. 10) (data dostępu: r.). 11) A. Lesiewski, J. Lesiewski, Narty, Pascal, Bielsko 2007.

16 16 NARCIARSTWO TRADYCJE I WSPÓŁCZESNOŚĆ Freeskiing Ta forma narciarstwa, zwana też freestyle, polega na wykonywaniu akrobacji w specjalnie profilowanych śnieżnych rynnach typu halfpipe, superpipe, quartpipe, skoczniach śnieżnych, specjalnych ścianach (wallride) czy też przypominających poręcze metalowych konstrukcjach. Każda szanująca się stacja narciarska posiada tzw. snowpark, czyli wydzielony teren z konstrukcjami pozwalającymi na uprawianie freeskingu na nartach badź na desce snowboardowej. Należy zaznaczyć, że freeskiing jest dziś w kilku konkurencjach oficjalną dyscypliną sportową i olimpijską, ale uprawiany jest też bardzo chętnie w sposób amatorski, głównie dla zabawy w gronie przyjaciół. Rys. 5. Freeskiing Źródło: (data dostępu: r.). Telemark Jazda telemarkiem, to najstarsza technika wykonywania skrętów na nartach podczas zjazdu. Zdawało się, że odeszła bezpowrotnie do lamusa historii, aż w latach 70. ubiegłego wieku odżyła w USA i później przeniosła się do Europy. Dziś jest coraz modniejsza i szczególnie ulubiona przez Włochów. Ten styl jazdy, polegający na głębokim przyklęknięciu na kolano podczas skrętu, narodził się w XIX wieku w norweskiej prowincji Telemark, od której wywodzi się nazwa tej techniki jazdy na nartach. Rys. 6. Technika jazdy telemarkiem Żródło: (data dostępu: r.).

17 METODYKA I TECHNIKA PRACY PILOTA IMPREZ NARCIARSKICH SNOWBOARD Anegdota głosi, że deskę snowboardową wymyślono w latach 20. ubiegłego wieku 12. Miała służyć drwalom, którzy po ciężkiej pracy przy wycince drzew, nie mając już sił na powrót pieszo do domu, zjeżdżali po śnieżnych zboczach na kawałkach specjalnie przyciętych desek. Fakty mówią, że snowboard powstał w USA w połowie lat 60. XX wieku, kiedy to mieszkaniec Muskegon w stanie Michigan, Shermann Poppen, skonstruował zimową zabawkę dla swoich dzieci w postaci złączonych dwóch nart 13. Później zastąpił narty znacznie szerszą parą nart wodnych. Cały czas je doskonalił, aż w końcu opatentował swój produkt. Ten pierwszy snowboard, zwany wówczas snurfer, zaczęto produkować na skalę masową. Nie miał on wiązań, a równowagę pozwalała utrzymać zamocowana linka. W 1968 roku Poppen zorganizował pierwsze zawody na snurferach. W tym też czasie snurfery uległy zasadniczej zmianie, zastosowano pętle podtrzymujące stopy, później wielokrotnie modernizowano ich konstrukcję. Dziś produkuję się całą gamę desek snowboardowych z przeznaczeniem dla różnych form i konkurencji sportowych. Pierwsze mistrzostwa Ameryki Północnej w snowboardzie rozegrano w Calgary, wkrótce potem we Włoszech odbyły się pierwsze mistrzostwa Europy. Od sezonu 1987/1988 zaczęto organizować zawody Pucharu Świata. W 1989 roku powstało we Francji Międzynarodowe Stowarzyszenie Snowboardu ISA (International Snowboard Associaton), które stało się oficjalnym organizatorem Pucharu Grundiga, który rozgrywany był równolegle do Pucharu Świata. Rys.7. Deska snowboardowa Źródło: (data dostępu: r.). W 1991 roku w Zurichu powstała Międzynarodowa Federacja Snowboardu ISF (International Snowboard Federation) zrzeszająca zawodników z Europy, Ameryki Północnej i Azji, do której przystąpiło powstałe w 1992 roku Polskie Stowarzyszenie Snowboardu (PSA). W latach nastąpiły istotne zmiany: Puchar Świata ISF zmienił nazwę na ISF WT (ISF World Tour), a w roku 1995 wystartował Puchar Świata FIS (Międzynarodowej Federacji Narciarskiej). To ostatnie wydarzenie narobiło sporo zamieszania i doprowadziło na długie lata do podziału środowiska snowboardowego. 12) M. Kukucz, Historia snowboardu, (data dostępu: r.). 13) Ibidem.

18 18 NARCIARSTWO TRADYCJE I WSPÓŁCZESNOŚĆ Począwszy od Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Nagano, które odbyły się w 1998 roku snowboard stał się dyscypliną olimpijską. Wiele konkurencji snowboardowych jest zbieżnych z narciarskimi, jak np. zjazd, slalom, freeride i freestyle podstawowa różnica polega na tym, na czym się je uprawia: na desce snowboardowej czy na nartach. Popularność snowboardu sprawia, że częstokroć uczestnikami wyjazdów narciarskich są osoby jeżdżące na desce snowboardowej, a czasem zdarza się, że są miłośnicy obu dyscyplin, którzy zabierają ze sobą oprócz nart również sprzęt snowboardowy. Rys. 8. Snowboardzista na trasie alpejskiej Źródło: wikipedia (data dostępu: r.).

19 2. FUNKCJONOWANIE NOWOCZESNYCH STACJI NARCIARSKICH Współczesne narciarstwo, uprawiane dziś przez miliony ludzi na całym świecie, spowodowało lawinowy rozwój nowoczesnych ośrodków narciarskich, głównie w górach typu alpejskiego. Uprawiane jest też w górach niższych, nawet na nizinach, a także w zamkniętych obiektach w krajach, w których śnieg jest zjawiskiem nieznanym 1. Dziś przyzwoity ośrodek narciarski to nie tylko kolejki, wyciągi i trasy zjazdowe. To także bogata infrastruktura towarzysząca: snowparki, szkoły narciarskie, funparki dla maluchów, wypożyczalnie sprzętu, serwisy, sklepy czy też bogata oferta gastronomii zarówno przy stacjach kolejek, jak i na stokach. To także odpowiednia filozofia polegająca na współpracy wszystkich, którzy mogą coś zaoferować narciarzom, by osiągnąć wspólne korzyści. Po pierwsze, łączenie się sąsiednich stacji narciarskich, by zaoferować narciarzom jeden wspólny karnet na kolejki i wyciągi; po drugie, organizacja dużych bezpłatnych parkingów i udostępnienie przestronnych bezpłatnych toalet; po trzecie, sieć bezpłatnych skibusów kursujących pomiędzy hotelami i stacjami kolejek. Nie bez powodu zostały podkreślone te wymogi, gdyż ich brak, to główne grzechy jeszcze wielu krajowych ośrodków narciarskich. Świadczy to o braku docenienia i poszanowania klientów, którzy przynoszą krociowe zyski właścicielom stacji. Kto tego nie rozumie, będzie tracić klientów, bo konkurencja nie śpi, a narciarze, szczególnie ci, którzy bywali w ośrodkach alpejskich, są coraz bardziej wymagający. Znajomość zasad funkcjonowania nowoczesnych stacji narciarskich jest bardzo ważna i wręcz niezbędna dla pilotów grup narciarskich, bowiem w swojej praktyce będą zwykle działali w miejscach recepcji, w których takie ośrodki funkcjonują. W kolejnych podrozdziałach omówiono najważniejsze elementy, które składają się na prawidłowe funkcjonowanie stacji narciarskich SYSTEM KOLEJEK I WYCIĄGÓW NARCIARSKICH Kolejki i wyciągi narciarskie stanowią podstawę funkcjonowania stacji narciarskich. Ich zasadniczym zadaniem jest transport jak największej ilości narciarzy w jak najkrótszym czasie w miejsca, skąd można rozpocząć zjazd na nartach lub snowboardzie. Zaliczane są one do transportu kolejowego, do grupy kolei specjalnych i dzielą się na: kolejki naziemne i podziemne linowe i zębate, kolejki linowe wiszące (gondolowe i wagonikowe), wyciągi krzesełkowe, wyciągi linowe. 1) Np. Ski Dubaj w Zjednoczonych Emiratach Arabskich.

20 20 FUNKCJONOWANIE NOWOCZESNYCH STACJI NARCIARSKICH Niektóre z nich (oprócz wyciągów linowych) funkcjonują także w lecie, wywożąc wtedy głównie osoby, które w łatwy sposób chcą dotrzeć w atrakcyjne miejsca, częstokroć trudno dostępne dla ogółu Kolejki naziemne Obok kolejek wiszących to najstarszy i najbardziej pojemny (ilość pasażerów w wagonie) środek transportu górskiego. Dzielą się na linowe i zębate, a różnica polega na sposobie poruszania się po szynach. W pierwszym przypadku odbywa się to wahadłowo za pomocą liny ciągnącej wagon z dolnej stacji do góry przy jednoczesnym opuszczaniu wagonu z górnej stacji w dół. Oba wagony mijają się w środku trasy na podwójnym odcinku toru. W drugim przypadku wagony wyposażone są w koła zębate, które poruszają się po zębatce umieszczonej pomiędzy szynami. To rozwiązanie pozwala na budowę kolejek na bardzo stromych zboczach (np. na szczyt Pilatus k. Lucerny) Rys. 9. Kolejka linowa podziemna Mölltaler Gletscher (Austria) (Fot. R. Nowak) Rys. 10. Na trasie kolejki na Jungfraujoch (Szwajcaria) (Fot. R. Nowak)