Redakcja: Paweł Szałecki, Ryszard Przybyła Projekt graficzny: Ryszard Przybyła

Transkrypt

1 Jana Kilińskiego w Pabianicach Mechanika * Zespół Szkół nr 1 im. *90-lecie

2 2

3 90-lecie *Mechanika*

4 Redakcja: Paweł Szałecki, Ryszard Przybyła Projekt graficzny: Ryszard Przybyła Pabianice, sierpień

5 KOMITET HONOROWY OBCHODÓW 90-LECIA Jan Berner prezydent miasta Pabianic Krzysztof Biskupski dyrektor Suwary S.A. Jerzy Błochowiak prezes PA-CO-BANK Zbigniew Filipowski dyrektor Philips Lighting Pabianice Halina Fisiak członek Zarządu Powiatu Przemysław Greczka właściciel firmy Greczka Grzegorz Janczak starosta powiatu pabianickiego Zenobiusz Kołodziejczyk były dyrektor Mechanika Janusz Koziara prezes POLFA S.A. Marian Lorenczak naczelnik wydziału oświaty Jerzy Marynowski przewodniczący Rady Miasta Pabianic Zbigniew Mencwal przewodniczący Rady Powiatu Andrzej Moszura prezes Philips Lighting Pabianice Bożena Napieralska starszy wizytator w Kuratorium Oświaty Joachim Nowak prezes Pamso S.A. Jerzy Posmyk Łódzki Kurator Oświaty Janusz Rewucki właściciel firmy Votum Henryk Rzepkowski właściciel przedsiębiorstwa rodzinnego Hendrob Jacek Stępniewski właściciel firmy Big Stone Andrzej Styczyński prezes zarządu PAFANA S.A. Sławomir Wajdner dyrektor Zespołu Szkół nr 1 Anna Włodarczyk właściciel firmy Pawo Andrzej Żeligowski absolwent szkoły, pracownik Politechniki Łódzkiej 5

6 KOMITET ORGANIZACYJNY Sławomir Wajdner przewodniczący Bronisław Budaszewski Zenobiusz Kołodziejczyk Wiesława Malong-Rabiega Paweł Szałecki 6

7 Mam zaszczyt kierować naszą szkołą w okresie bardzo ważnym dla niej. W tym bowiem roku przypada 90-lecie jej istnienia. Jest to placówka z olbrzymimi tradycjami i osiągnięciami. Tworzą je steki absolwentów, którzy podnoszą jej rangę i przynoszą zaszczyt, z dumą powtarzając od lat: ukończyliśmy Mechanik. 90 lat temu zabrzmiał pierwszy dzwonek. Przerwał go tragiczny w dziejach naszego narodu czas II wojny światowej. Mury naszej szkoły skrywają dramaty ludzi, którzy cierpieli i ginęli, zmuszani do pracy przez hitlerowców. Okres powojenny w dziejach Mechanika jest świadectwem na to, że naród polski ma w sobie wiele siły, żeby służyć swojej ojczyźnie. Jestem dumny, że kieruję tą placówką od 1 września 1993 roku. Mogę stwierdzić, że związany jestem z jej historią od 18 lat. Najpierw jako uczeń (ukończyłem Technikum Mechaniczne w 1964 roku), następnie od grudnia 1991 roku powróciłem do mojej ukochanej budy pracować jako kierownik internatu. Od 1 września 1993 roku nieprzerwanie jako jej dyrektor. Patrząc z perspektywy tych lat mogę powiedzieć, że specyficzny jest klimat naszej szkoły, szkoły, do której wracają jej absolwenci w różny sposób. Jedni jako pracownicy, podejmując ciężką i odpowiedzialną pracę pedagogów w szkole bądź warsztatach (użyłem starej nazwy obecnie Centrum Kształcenia Praktycznego). Inny rodzaj powrotów, to odwiedziny lub zjazdy absolwentów. Uczestniczyłem w zjazdach mojej klasy, jak i innych. Mogę powiedzieć, że atmosfera tych spotkań jest wspaniała i niepowtarzalna. Powtórzę jeszcze raz: jestem dumny, że przyszło mi pracować w tak wspaniałej szkole. Najważniejsze w mojej pracy jest podnoszenie jej rangi i tworzenie właściwej atmosfery pracy, współpraca z gronem pedagogicznym, uczniami i ich rodzicami. Jestem dumny z naszych wychowanków, ludzi wartościowych, którzy tworzą wielką społeczność Mechanika. Niech ta rocznica otworzy przed szkołą nowe, wspaniałe perspektywy. Niech rośnie jej renoma, niech każdy młody człowiek marzy o tym, aby stać się jednym z jej uczniów. mgr Sławomir Wajdner DYREKTOR SZKOŁY 7

8 Odrodzenie, postęp i rozwój naszej Ojczyzny po 123 latach niewoli, jak również sukcesy II Rzeczypospolitej były możliwe dzięki olbrzymiemu wysiłkowi i twórczej pracy całego narodu. Edukacja i wychowanie młodego pokolenia w duchu patriotyzmu, odpowiedzialności i solidnej pracy miało wówczas fundamentalne znaczenie. Na terenie naszego miasta jedną z pierwszych powstających w początkach ubiegłego stulecia była Szkoła Rzemieślniczo-Przemysłowa, zwana do dziś popularnie Mechanikiem. W ciągu 90 lat ( ) swej aktywnej działalności dydaktyczno-wychowawczej przechodziła różne koleje losu. Zmieniała wielokrotnie nazwę, nosząc imię Jana Kilińskiego. Kształciła w różnych specjalnościach młodzież pabianicką, jak i pochodzącą z innych rejonów kraju. Szkoła, w której były świetnie zorganizowane warsztaty dla zajęć praktycznych i produkcyjnych przetrwała okres okupacji hitlerowskiej z honorem i niemałymi ofiarami. Po zakończeniu działań wojennych nastąpił okres odbudowy. Szybki wzrost poziomu nauczania i praktycznych umiejętności przyczynił się do znaczących osiągnięć wśród szkół tego typu w kraju oraz sukcesów Jej uczniów na wyższych uczelniach. Stali się oni także wartościową kadrą dla przemysłu, wojska, rzemiosła i działalności dydaktycznej. Dziś po 90 latach Szkoła nosi nazwę Zespołu Szkół nr 1 w Pabianicach. W skład Jej wchodzą Zespoły Szkół Mechanicznych i Budowlanych. Kształci się 730 uczniów w 29 oddziałach różnych specjalności. Wspaniałe sukcesy Mechanika były i są możliwe dzięki gronu nauczycieli wychowawców. To im oraz pracownikom i uczniom zawdzięczamy także dzieła, jak pomniki: Legionistów w Pabianicach, Tadeusza Kościuszki w Łodzi, Lotników w Warszawie oraz dzwony w kościele św. Floriana w Pabianicach. Osiągnięcia Mechanika, jego twórców, pedagogów i wychowawców oraz pracowników i uczniów są powodem do zasłużonej dumy Pabianiczan. Skłaniają również do optymizmu i refleksji że wynikiem rzetelnej, dobrze zorganizowanej pracy ludzi wielkiego serca i umysłu są dzieła wielkie i trwałe. Wszystkim, którzy przyczynili się do sukcesów Szkoły o 90-letniej tradycji składam serdeczne wyrazy uznania i podziwu. Gratuluję i życzę wielu osiągnięć w następnych latach. prof. dr hab. Jan Berner PREZYDENT MIASTA PABIANIC 8

9 Jestem niezmiernie zaszczycony, iż mogę podzielić się z Państwem kilkoma refleksjami na temat Zespołu Szkół Nr 1 im. Jana Kilińskiego w Pabianicach. Jubileusz 90-lecia tej wspaniałej i zasłużonej Szkoły jest bowiem ku temu znakomitą okazją. Jako absolwent Zespołu Szkół Mechanicznych (dawna nazwa Zespołu Szkół Nr 1) z wielkim wzruszeniem wspominam te wszystkie lata spędzone w mojej ukochanej Szkole, te chwile radości, przyjaciół, koleżanki i kolegów, wychowawców, nauczycieli przedmiotów zawodowych czy wychowania fizycznego. Te liczne wspomnienia zostaną w mojej pamięci na zawsze. Jestem głęboko przekonany, że popularny Mechanik na stałe zapisał się w świadomości wszystkich mieszkańców Pabianic. Przez 90 lat tutaj bowiem zawód zdobyło tysiące młodych ludzi, którzy później rozsławiali dobre imię naszego miasta. Ze względu na wspaniałe tradycje i wysoki poziom nauczania Szkoła ta w dalszym ciągu cieszy się dużą popularnością wśród młodzieży, co zresztą niezmiernie mnie cieszy. Jubileusz 90-lecia jest znakomitą okazją, żeby spojrzeć w przyszłość Zespołu Szkół Nr 1. Moim wielkim marzeniem jest to, aby Szkoła ta dalej budowała swój znakomity wizerunek i prestiż i gorąco wierzę, że właśnie tak będzie. Wybitna kadra nauczycielska, prężnie działająca dyrekcja, nowoczesne kierunki nauczania i coraz lepsza baza dydaktyczna dają solidne podstawy aby tak sądzić. Zespół Szkół Nr 1 im. Jana Kilińskiego ma więc ogromną szansę na bycie jedną z czołowych placówek w naszym województwie, kształcącą znakomitych fachowców w wielu zawodach. Kończąc już moje krótkie rozważania, życzę wszystkim byłym i obecnym pracownikom oraz uczniom i absolwentom Zespołu Szkół Nr 1 w Pabianicach jeszcze wielu spotkań się przy okazji kolejnych, wspaniałych jubileuszy i obchodów związanych z naszym Mechanikiem. inż. Grzegorz Janczak STAROSTA POWIATU PABIANICKIEGO 9

10 SERDECZNIE DZIĘKUJEMY Komitet organizacyjny serdecznie dziękuje Wszystkim, którzy przyczynili się do organizacji uroczystości jubileuszowych naszej szkoły. Dzięki Państwa hojności obchody 90-lecia istnienia naszej placówki mają tak uroczystą oprawę. Życzymy wszystkim dalszych sukcesów w życiu osobistym i zawodowym. 10

11 WSTĘP W roku 2005 Zespół Szkół nr 1 obchodzi 90 rocznicę powstania. W ciągu tak długiego czasu szkoła, jaką znamy dzisiaj ulegała wielu przeobrażeniom. Zmianom nazw, począwszy od pierwszej- Progimnazjum Męskie, towarzyszyły przemiany zakresu, profilu kształcenia, zmieniał się budynek szkoły, odchodzili i przychodzili nauczyciele i uczniowie. Na przestrzeni wielu lat szkoła traciła swą świetność i znów ją odzyskiwała. Najnowsza postać szkoły - Zespół szkół nr 1 powstała z połączenia Zespołu Szkół Mechanicznych i Zespołu Szkół Budowlanych. W wyniku tego mariażu otrzymała bogaty dar w postaci tradycji, doświadczeń i osiągnięć ogromnej wagi. Obie szkoły tworzące dzisiejszy Zespół mogą się poszczycić wspaniałą historią i wspaniałymi ludźmi tworzącymi ją. Wymogi objętościowe publikacji, a także niedostateczna ilość czasu na jej opracowanie w znacznym stopniu ją zubożyły. W znacznym stopniu ograniczono opis jej działalności jako filii zakładów Lohmann-Werke w czasie II wojny światowej. W dużym skrócie opisano historię Zespołu Szkół Budowlanych, główną uwagę zwracając na dzieje prostej linii Progimnazjum Męskiego z 1915 r. Zbyt mało miejsca poświęcono postaciom wybitnym i wielce zasłużonym szkole, jak; ksiądz prefekt Stefan Rylski jej założyciel, inż. Franciszek Tymieniecki przedwojenny dyrektor szkoły, wzór poświęcenia, patriotyzmu, człowiek niepospolitych zasług dla szkoły i miasta, Zenobiusz Kołodziejczyk - w swoim dorobku zawodowym dyrektor obydwu szkół tworzących dzisiejszy Zespół Szkół nr 1. Rządy jego wiążą się z okresem świetności obu placówek, rozwojem ich bazy i działalności opiekuńczo-wychowawczej, Zofia Szmidtowa polonistka, osoba wielkiej pracowitości, była w szkole w najtrudniejszych momentach, pracy z młodzieżą poświęcała całe swoje życie, Aleksander Ptaszyński - kierownik warsztatów, uzdolniony inżynier, wspaniały wychowawca i nauczyciel młodzieży oraz wielu innych, czasem w ogóle nie wymienionych w tej pracy, bo ich zasługi odeszły wraz z nimi z naszej pamięci. Zdając sobie sprawę z braków pracy - przepraszam! Niniejsza publikacja, podobnie, jak pozostałe elementy obchodów rocznicy szkoły służyć ma nie tylko przypomnieniu jej historii. Zamierzeniem autorek było wywołanie wspomnień, pobudzenie do refleksji i porównań, wyciągnięcie wniosków na przyszłość. Bo przecież historia szkoły nie zakończyła się. Tworzy się nadal, z każdym nowym dniem wzbogacając i kształtując na miarę jej twórców- dyrektorów, pracowników, uczniów, ludzi z nią związanych. Dziękujemy za cenne uwagi dotyczące zawartości i formy publikacji panu Franciszkowi Wasilewskiemu. Dziękujemy za udostępnienie swoich zbiorów prywatnych panom: Zenobiuszowi Kołodziejczykowi, Jerzemu Jędrzejewskiemu, Jerzemu Adamusowi, Andrzejowi Hansowi. Dzięki otrzymanym od nich zbiorom dokumentów, fotografii, artykułów na temat szkoły, mogłam zweryfikować i uzupełnić posiadaną wiedzę. Dziękujemy pani Barbarze Post za uzupełnienie mojej wiedzy na temat dziejów Zespołu Szkół Budowlanych. Dziękujemy wszystkim osobom zaangażowanym w przygotowania rocznicowe, zwłaszcza absolwentom szkoły z lat przed - i powojennych, ponieważ bez ich pomysłów, sugestii i poprawek publikacja ta nie posiadałaby wielu cennych danych. 11 Małgorzata Solecka-Koplin Agnieszka Klimecka

12 OBRAZ SZKOLNICTWA PABIANICKIEGO PRZED I WOJNĄ. Zamysły utworzenia średniej szkoły rzemieślniczej w Pabianicach istniały już w pierwszych latach XX wieku. Przed rokiem 1914 Rada Miasta wysunęła taki projekt, jednak nie został on zrealizowany z powodu wybuchu wojny. Wojska rosyjskie i niemieckie kilkakrotnie wyrywały sobie Pabianice. Dopiero po decydującej bitwie, którą dowodził generał Liczman, stoczonej pod Rudą Pabianicką, miasto przeszło na stałe w ręce niemieckie. Rozpoczął się okres okupacji połączonej z polityką wynaradawiania. Zamknięta została rosyjska Aleksandrówka - Czteroklasowa Wyższa Szkoła Elementarna. Aby nie dopuścić do upadku morale młodzieży pozostawionej właściwie bez możliwości edukacji na poziomie średnim, ksiądz Prefekt Stefan Rylski objął opieką jej absolwentów. Zbierał ich w prowizorycznym pomieszczeniu szkolnym w Domu Ludowym przy ulicy Kościuszki, dalej kształcili się w powstałej w 1915 r. Czteroklasowej Szkole Technicznej niższego typu. Po przejściu frontu, pomimo toczącej się nadal wojny, niemieccy, żydowscy i polscy przedstawiciele pabianickiego przemysłu, przystąpili do organizowania placówek oświaty na terenie miasta. Rozpoczęto również starania o powołanie do życia gimnazjum technicznego dla chłopców. W roku 1916 jeszcze za czasów okupacji niemieckiej Szkoła Techniczna, mieszcząca się wówczas przy ulicy Kościelnej 11 w prywatnym domu p. Wlazłowicza, przekształcona została w Progimnazjum Męskie. W roku szkolnym 1915/16 istniały cztery klasy liczące ogółem 100 uczniów, w tym 10 pochodzenia niemieckiego. Szkoła nie podlegała miastu. Nadzór sprawowała Rada Opiekuńcza Progimnazjum. Jego dyrektorem został dotychczasowy prowadzący - ksiądz Stefan Rylski. Pierwszy dyrektor późniejszej szkoły rzemiosł był człowiekiem zasłużonym na polu działalności społecznej miasta, zaangażowanym w działania niepodległościowe, społeczne, opiekunem harcerzy i wojskowych formacji Dzieci Pabianic.. We wspomnieniach wychowanków szkoły pozostał jako wykładowca, nauczyciel i wychowawca, który każdego przygarniał pod swoje opiekuńcze skrzydła, każdego uważał niemal za swego syna, dziecko swoje, które miłować i którym opiekować się trzeba w ciężkich latach niepewnego jutra. Nauki wpajane przez niego uczniom progimnazjum owocowały w następnych latach: absolwenci szkoły brali udział w działaniach wyzwoleńczych 1920 roku, a potem lat okupacji hitlerowskiej. Poziom nauczania w szkole był wysoki, wg. wspomnień absolwentów szkoły obecnych na II zjeździe w 1929 r. przewyższał znacznie poziom nauki w innych szkołach. Po ukończeniu progimnazjum mieli oni możliwość kontynuować naukę w wyższych klasach szkół średnich, albo w szkołach zawodowych. Wysoki był również poziom wychowawczy szkoły, wzorowanej w tym aspekcie jak twierdzą byli uczniowie - na Szkole Rycerskiej Stanisława Augusta Poniatowskiego. Było to zasługą ks. Rylskiego i jego patriotycznych ideałów. Zasady obowiązujące w szkole oparły się na nich, a główną maksymą była: Nie dla szkoły się uczysz, lecz byś żyć potrafił. W nauczaniu kładziono nacisk na wiedzę historyczną, a w wychowaniu, na poświęcenie, bohaterstwo i służbę ojczyźnie. Podkreślano te zaszczytne zasady na odbywających się w każdą środę apelach szkolnych. Czynnikiem hamującym rozwój szkoły była tocząca się wojna, utrudniająca zwłaszcza zdobycie środków finansowych na rozbudowę warsztatów koniecznych w kształceniu praktycznym. 12

13 Z tego powodu w Progimnazjum część uczniów pobierała naukę w zakresie ogólnokształcącym, a druga część w zakresie przysposabiającym do zawodu ślusarskiego i stolarstwa. Ten typ szkoły przetrwał bez żadnych zmian do 1920 r. Społeczność pabianicka nie zrezygnowała ze szkoły typu przemysłowego i po odzyskaniu niepodległości poprzez swych przedstawicieli w Radzie Miejskiej doprowadziła do podjęcia w 1920 r. uchwały o przemianowaniu Progimnazjum na Szkołę Rzemiosł i przeniesienia jej jako placówki miejskiej do budynku dawnej elementarnej szkoły fabrycznej Towarzystwa Akcyjnego,,Krusche-Ender przy ulicy Skromnej 1 (obecnie budynek stoi przy ul. Wyszyńskiego). Jego pierwszym kierownikiem mianowano inż. Kuroczyńskiego, będącego jednocześnie kierownikiem warsztatów. Właścicielem i opiekunem szkoły było Towarzystwo Szkoły Rzemiosł. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego pismem z dnia r. udzieliło Towarzystwu koncesji na prowadzenie szkoły. Prezesem Towarzystwa został Feliks Kruche, a jego zastępcą W. Broniatowski. Wśród dziewięciu członków Towarzystwa był przedstawiciel Magistratu w osobie Aleksandra Orłowskiego. Aby szkoła mogła prowadzić swą działalność, Magistrat przyznał jej na początek subsydium w wysokości mk (marek). Dzięki pozytywnej ocenie, złożonej przez inspektora krajowego, starania w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego o wsparcie finansowe zostały uwieńczone sukcesem, bowiem Departament Szkolnictwa Zawodowego przyznał szkole zapomogę w wysokości marek, co stanowiło połowę budżetu. Pieniądze te umożliwiły m.in. wyposażenie szkoły w nowoczesną na owe czasy bibliotekę, którą opiekowała się nauczycielka p. Zofia Szmidt. Księgozbiór liczył ok. 500 tomów. Szkoła dopiero się rozwijała, brakowało wyposażenia, uzyskane subsydia starczały na pokrycie wydatków bieżących. Dlatego r. Towarzystwo Szkoły Rzemiosł wystąpiło z pismem do Magistratu, aby szkołę przejęło miasto, któremu jest ona najbardziej potrzebna. Jednym z argumentów była również społeczna potrzeba istnienia podobnej placówki i wykorzystanie jej przez całą społeczność Pabianic, a nie garstkę zrzeszoną w Towarzystwie. Prośba ta podyktowana została możliwością zamknięcia szkoły z powodów finansowych. Wydawało się, że rozmowy utknęły w martwym punkcieprzemysłowcy nie chcieli dalej finansować szkoły, deklarując jedynie symboliczne sumy, a magistrat miejski tłumaczył się brakiem środków na taki cel. Ostatecznie r. Towarzystwo zrzekło się prawa korzystania z udzielonej mu przez Ministerstwo WR i OP koncesji, a majątek szkoły przekazano do dyspozycji Magistratu m. Pabianic. Już z dniem r. Ministerstwo na wniosek Rady Miejskiej udzieliło zezwolenia tym razem Magistratowi Pabianic na prowadzenie Szkoły Rzemiosł pod nazwą,,miejska Szkoła Rzemiosł im. Jana Kilińskiego w Pabianicach z językiem wykładowym polskim (nr pozwolenia 4138/21). Kwestię finansową załatwiono, podwyższając opłaty za wyroby alkoholowe. Pod koniec sierpnia tego samego roku minister zatwierdził statut szkoły i wyznaczył 12 członków Rady Nadzorczej na trzyletni okres urzędowania. Prezesem nowej Rady został przemysłowiec Feliks Krusche, zaś jego zastępcą inżynier F. Drzewiecki dyrektor Fabryki Papieru. Rada Nadzorcza z ramienia Ministra miała przez trzy lata nieodpłatnie pełnić nadzór nad szkołą, układać budżet i przedstawiać do zatwierdzenia kandydata na dyrektora oraz decydować o wynagrodzeniu nauczycieli. Zajęcia rozpoczęto w połowie września 1921 r. Ze statutu szkoły dowiedzieć się można m.in., że: 1. szkoła istnieje na zasadzie koncesji udzielonej przez Ministerstwo WR i OP, 2. szkoła podlega nadzorowi Ministerstwa WR i OP i jego organów, 3. szkoła ma na celu teoretyczne i praktyczne przygotowanie rzemieślników do zawodu stolarskiego i elektromonterskiego oraz mogących powstać w przyszłości nowych gałęzi rzemiosł, 13

14 4. środki na swoje utrzymanie szkoła czerpie z: a. funduszu na ten cel przeznaczonego przez właściciela, b. ewentualnych zapomóg wyznaczonych przez organy samorządu miejskiego i powiatowego, c. subwencji udzielanych przez Państwo, d. fundacji, darowizn i zapisów, e. opłat uczniów, f. dochodów warsztatów szkolnych. 5. szkoła składa się z trzech klas zasadniczych oraz warsztatów odpowiadających prowadzonym w niej działom, 6. rok szkolny zawierać winien dni zajęć szkolnych. Rozkład zajęć zatwierdza Minister WR i OP, 7. do klasy pierwszej przyjmowani będą kandydaci: a. należycie rozwinięci fizycznie i umysłowo, uzdolnieni do pracy w warsztatach, którzy mają nie mniej niż 14 i nie więcej niż 16 lat, b. przedstawią świadectwo ukończenia 4 oddz. szkoły powszechnej, lub zdadzą odpowiedni egzamin, przedstawią metrykę urodzenia oraz wypełnioną kartę zapisu przez rodziców. 8. pierwszeństwo w przyjęciu mają dzieci mieszkańców Pabianic. Uczniowie pozamiejscowi będą przyjmowani przez Radę Nadzorczą tylko w razie wolnych miejsc i za specjalną opłatą. Był to trudny okres w dziejach szkoły. Oprócz oddziałów nowopowstałej Szkoły Rzemiosł istniały jeszcze oddziały dawnego Progimnazjum Męskiego. Warsztaty szkolne nie miały wyposażenia. Kierownik szkoły był jednocześnie kierownikiem warsztatów. Inż. Kuroczyński, który funkcję tę pełnił od 1920 r. opuścił zajmowane stanowisko a nadzór nad szkołą do chwili zaangażowania nowego kierownika inż. Zygmunta Krotkiewskiego (26.X.1921 r.) pełniła ośmioosobowa Rada Nadzorcza. Powstała Rada Pedagogiczna w składzie: 1. Zygmunt Krotkiewski kierownik szkoły, 2. Inż. K. Wojciechowski wychowawca wszystkich oddziałów, 3. Ks. Stefan Rylski nauczyciel, 4. Inż. Paweł Michel nauczyciel, 5. Marian Mirny nauczyciel, 6. Maria Nitkowska nauczyciel, 7. Zofia Szmidt nauczyciel, 8. Ks. Dr Bartłomiej Szulc nauczyciel. Placówka nadal odczuwała braki w wyposażeniu w maszyny i urządzenia na zakup których nie było dostatecznej ilości funduszów. Postanowiono skorzystać z pomocy przemysłowców. Z tego powodu w listopadzie roku 1921 Magistrat m. Pabianic zawarł umowę z Zakładem Mechanicznym Maszyn Drogowych inż. Thiela mieszczącym się przy ulicy Św. Jana. Przemysłowiec miał wstawić do warsztatów swoje maszyny i urządzenia zapewniające właściwą naukę uczniów w zawodach ślusarstwa, mechanicznej obróbki żelaza i stolarstwa. Inż. Thiel stał się kierownikiem i zarazem właścicielem warsztatów szkolnych. Takie rozwiązanie nie było korzystne ponieważ organizacja warsztatów prowadzonych przez prywatnego przedsiębiorcę, pozbawiała szkołę subsydiów państwowych. Ministerstwo proponowało Radzie wykupić maszyny na własność szkoły, ale taki wydatek był niemożliwy do realizacji przez Magistrat Miejski. Jednorazowe dotacje z kasy miasta czy sporadyczne zasiłki Ministerstwa WR i OP nie równoważyły wydatków Z pieniędzy miejskich udało się natomiast zakupić niezbędne maszyny 14

15 i urządzenia do utworzenia własnych warsztatów szkoły. Niestety, warsztaty nie dawały szkole żadnych dochodów. Z tego powodu i przy poważnych trudnościach finansowych Rada Nadzorcza r. zaproponowała zamknąć szkołę i sama się rozwiązała. Pomimo kryzysu szkoła działała nadal, w roku 1923 odbył się nawet w jej murach pierwszy zjazd absolwentów rocznika Zaszczycił go swą obecnością ks. Rylski i inni nauczyciele. W połowie 1924 r. powstało w mieście Towarzystwo Szerzenia Wiedzy Technicznej, które przejęło szkołę, stając się jej koncesjonariuszem. Powołanie towarzystwa zawdzięczać należy prawdopodobnie inż. Tymienieckiemu. Jedynie we wsparciu pabianickich przemysłowców widział on ratunek dla zagrożonej likwidacją szkoły. Członkowie nowo powstałego organu opiekuńczego przekazali szkole maszyny i narzędzia, a Ministerstwo WR i OP zatwierdziło r. nowy statut szkoły, noszącej odtąd nazwę Szkoły Rzemieślniczo-Przemysłowej im. Jana Kilińskiego. Szkoła dysponowała wówczas 2 wydziałami: ślusarskim i stolarskim.. Od połowy września 1924 r. dyrektorem tej placówki został inż. Franciszek Tymieniecki. Umowę z zakładem Thiel i Krotkiewski S.A. rozwiązano. Jak się okazało, był to punkt zwrotny w dziejach szkoły. Dyrektor Tymieniecki okazał się człowiekiem pełnym energii i poświęcenia. Absolwent Instytutu Technologicznego w Petersburgu, dobry inżynier i ekonomista, współzałożyciel Towarzystwa Szerzenia Wiedzy Technicznej, doprowadził do rozbudowy budynków szkoły i warsztatów, wynagrodzenie za pracę przeznaczając na potrzeby szkoły. Z jego funduszy finansowane były m.in. wycieczki dla uczniów kończących szkołę. Na jego wniosek wprowadzono w szkole od 1932 r. dożywianie uczniów najbiedniejszych, oraz zapewnienie uczniom dojeżdżającym ciepłej kawy i herbaty. Zofia Szmidtowa, prowadząca w szkole oddział Czerwonego Krzyża, zobowiązała się gotować posiłki. (Informacje z protokołu rady pedagogicznej z r.). Starał się, aby ludzie pracujący w szkole byli fachowcami dobrze znającymi swój zawód. W marcu 1929 za wybitne zasługi dla rozwoju szkolnictwa otrzymał od Towarzystwa Szerzenia Wiedzy Technicznej dyplom uznania, a pół roku później- złoty Krzyż Zasługi. Szkoła Rzemiosł uwzględniała przede wszystkim potrzeby miejscowego przemysłu. Początkowo dokonywała napraw warsztatów tkackich, następnie rozszerzyła swoją produkcję wytwarzając maszyny i urządzenia dla różnych gałęzi przemysłu. Z dotychczasowych dwóch wydziałów: ślusarskiego i stolarskiego ostatni został wkrótce zlikwidowany, natomiast ślusarski i mechanicznej obróbki żelaza znacznie powiększono. W 1925 r. kierownikiem warsztatów szkolnych został Aleksander Ptaszyński. Zapisał się w historii szkoły jako wspaniały wychowawca i zdolny nauczyciel. Absolwent słynnej szkoły Wawelberga i Rotwanda w Warszawie, praktykę zyskał w fabryce Gerlach, zdobyte tam umiejętności potrafił przekazać młodzieży. Dzięki staraniom dyrektora szkoły inż. F. Tymienieckiego w 1926 r. Ministerstwo zaczęło udzielać szkole zapomogi na inwestycje. Zakupiono min. obrabiarki oraz utworzono kuźnię. W 1926 r. wprowadzono nowy przedmiot- odlewnictwo. Rozrosła się kadra pedagogiczna: w 1925 roku na liście płac znajdowało się 18 pracowników szkoły: 1. dyr. inż. Franciszek Tymieniecki, 2. ks. dr Bartłomiej Szulc, 3. Zofia Szmidtowa - polonistka, bibliotekarka, 4. Kazimierz Bem, 5. Sergiusz Wisienko - rysunek techniczny 6. Rudolf Szmidt - pracownik biurowy 7. Kazimierz Wojciechowski - wychowawca wszystkich oddziałów, 8. Paweł Michel - instruktor elektryk, 15

16 9. Leon Śmiałkowski - sekretarz, buchalter, 10. Aleksander Ptaszynki - kierownik warsztatów, 11. Władysław Lyszkowski - instruktor ślusarski, 12. Adam Wroczyński - instruktor ślusarski, 13. Józef Nowak - instruktor tokarski, 14. Ignacy Karczmarek - instruktor kowalski, 15. Zygmunt Jaksa - majster ślusarski, 16. Edmunt Klimaszewski - pomocnik instruktora, 17. Stanisław Rynkiewicz - pomocnik instruktora, 18. Aleksander Musiał - pomocnik instruktora. Uczniowie ponosili całkowitą lub częściową odpłatność za naukę, ale większość wpływów pochodziła z dotacji miejskiej. Wskutek wzmożonej produkcji i coraz to większego naboru uczniów pomieszczenia szkoły stawały się niewystarczające. Dyrektor Tymieniecki rozpoczął więc starania o poprawę warunków nauczania. W ich wyniku Rada Miejska m. Pabianic przyszła szkole z pomocą i darowała Towarzystwu Szerzenia Wiedzy Technicznej plac o powierzchni m2 przy ulicy Tuszyńskiej 21 (obecnie ks. P. Skargi 21), na którym w połowie 1926 roku z inicjatywy inż. Tymienieckiego rozpoczęto budowę gmachu szkolnego a w jego sąsiedztwie budynku hali na odlewnię. Przy powstawaniu budynku szkoły duży wkład mieli również uczniowie. Młodzież wykonała betonowe cegły, z których stawiano budynek oraz część mebli pod kierunkiem instruktorów. W sierpniu 1927 r. budynki były już gotowe, co pozwoliło od 1 września tego samego roku na rozpoczęcie zajęć szkolnych w nowych pomieszczeniach, w skład których wchodziło 25 widnych sal o łącznej powierzchni użytkowej 3000 m2. W gmachu tym mieściły się sale wykładowe, rysunkowa, rekreacyjno-gimnastyczna, muzeum, spawalnia, hartownia, kuźnia, warsztat ślusarski, narzędziownia, hala maszyn, modelarnia, stolarnia, jadalnia dla uczniów i pokój dla organizacyj uczniowskich. Odlewnia posiadała oddzielny pawilon żeliwa szarego i metali kolorowych. Dzięki nowym pomieszczeniom i maszynom szkoła stała się samowystarczalna. W roku szkolnym 1927/28 utworzono pierwszą klasę odlewniczą i odtąd już co roku odbywał się nabór. Do klasy pierwszej byli przyjmowani uczniowie, którzy mieli od 14 do 16 lat, posiadali świadectwo ukończenia 6 oddziałów publicznej szkoły powszechnej lub trzech klas średniej szkoły ogólnokształcącej, albo zdany odpowiedni egzamin. Przyjmowanie kandydatów odbywało się tylko na początku roku szkolnego. Od kandydatów wymagano odpowiednich warunków fizycznych. Wymagano, aby uczniowie rozpoczynali naukę od pierwszej klasy, nie przyjmowano uczniów do klas wyższych. W szczególnych przypadkach wyrażano zgodę na przejście z równorzędnych szkół zawodowych. Nauka w szkole trwała trzy lata. Czesne wynosiło 200 zł (po roku 1932, kiedy szkoła zaczęła przynosić znaczne dochody, zmniejszono odpłatność do 100 zł.) rocznie. Niezamożnym obniżano czesne lub całkowicie zwalniano z opłat. Również Rada Miejska przeznaczała pewne sumy na stypendia dla niezamożnych uczniów. Inną formą wsparcia było dożywianie uczniów w postaci szklanki mleka, pieczywa i cukru. Uczniowie byli zobowiązani do odbycia corocznej praktyki, która trwała miesiąc w okresie wakacji. Nauczane przedmioty: religia, język polski (z korespondencją handlową i rzemieślniczą), nauka o Polsce, rachunki (rachunek przemysłowy, buchalteria, podstawowe wiadomości z algebry), higiena ogólna, społeczna i zawodowa, wiadomości z ratownictwa, kreślenie i rysunek, materiałoznawstwo, podstawowe wiadomości z chemii, maszynoznawstwo ogólne, technologia zawodowa (obróbka metali, obróbka skrawaniem, technologia metali, wiadomości z odlewnictwa, wiadomości z kotlarstwa i blacharstwa), organizacja i prowadzenie przedsiębiorstwa, ćwiczenia cielesne, warsztaty. Czas nauki na każdym 16

17 wydziale trwał trzy lata. Nauczanie z wykorzystaniem warsztatów opierało się na trzech zasadach: 1. stopniowym zwiększaniu tygodniowej ilości godzin pracy warsztatowej, 2. stopniowym wprowadzaniu coraz dłuższych dni pracy warsztatowej w kolejnych wyższych klasach, 3. ustaleniu niezbędnego ogólnego minimum godzin pracy w warsztacie szkolnym, zapewniającym uczniom należytą wprawę i przygotowanie fachowe w ciągu 3-letniego przebywania w szkole. Z 46 godzin tygodniowo nauki na zajęcia warsztatowe przeznaczano od 24 g. w klasie pierwszej do 32 g. w klasie3 trzeciej. Zajęcia teoretyczne zmniejszały się od 22 g. w klasie pierwszej do 14 w kl. trzeciej. Oprócz tego uczniowie byli zobowiązani do odbywania corocznej miesięcznej praktyki wakacyjnej.. W broszurze informacyjnej z roku 1929 czytamy: Celem szkoły jest teoretyczne i praktyczne przygotowanie uczniów w zawodach: ślusarskim, mechanicznej obróbki żelaza i w odlewnictwie oraz zaznajomienie ich z zastosowaniem rzemiosła i wytwórczości fabrycznej. Poza przygotowaniem fachowem dążeniem szkoły jest wychowanie uczniów na obywateli, którzy by rozumieli swoje obowiązki wobec państwa i społeczeństwa. Plan nauki w Szkole Rzemieślniczo-Przemysłowej (dane z wydanej w 1929 r. Broszury informacyjnej): Przedmiot Liczba godzin w klasach Razem I II III 1 Religia Język polski łącznie z korespondencją handlowo-rzemieślniczą Nauka o Polsce: krajoznawstwo łącznie z nauką geografii gospodarczej Polski 2. nauka o obywatelstwie. Wiadomości z ustroju Polski. - Wiadomości z prasoznawstwa Rachunki: zakończenie arytmetyki, rysunek przemysłowy, zasada rachunkowości rzemieślniczej, podstawowe wiadomości z algebry 5 Higiena ogólna, społeczna i zawodowa. Wiadomości z ratownictwa 6 Kreślenie i rysunek: 1. rysunek odręczny 2. kreślenie geometryczne z nauką geometrii 3. kreślenie zawodowe poprzedzone nauką szkicowania i zasadami rzutowania 7 Materiałoznawstwo ogólne łącznie z wiadomościami podstawowymi z chemii. Materiałoznawstwo specjalne w tym o otrzymywaniu żelaza, jego gatunkach i właściwościach, o metalach i stopach używanych w przemyśle. 8 Maszynoznawstwo ogólne: 1. mechanika ogólna ciał stałych, ciekłych i lotnych. Mechanika stosowana, wiadomości z wytrzymałości

18 materiałów, maszyny proste i części maszyn, pędnie, pompy, dmuchawy, rurociągi. 2. nauka o cieple i jego zastosowania: kotły parowe, silniki parowe i spalinowe, wiadomości z urządzeń ogrzewniczych 1 3. wiadomości podstawowe z elektrotechniki 9 Technologia zawodowa: 6 1. obróbka metali cieplna 2. obróbka metali skrawaniem, wiadomości o pomiarach 3. wiadomości z odlewnictwa 4. wiadomości z technologii miedzi i innych częściej używanych w technice metali i stopów wiadomości z kotlarstwa i blacharstwa 6. organizacja warsztatowa i kalkulacyjna zawodowa. Organizacja i prowadzenie przedsiębiorstw 1 10 Ćwiczenia cielesne Praca w warsztatach Łącznie Dyrektor Tymieniecki kładł duży nacisk na patriotyczne wychowanie uczniów. Zachowały się protokoły rad pedagogicznych poświęconych wychowaniu młodzieży w duchu obywatelskim i państwowym. Na terenie szkoły działały organizacje młodzieżowe: hufiec przysposobienia wojskowego (52 uczniów), Bratnia Pomoc od 1932 r.(20 uczniów), chór (45 uczniów), drużyna harcerska im. Zawiszy Czarnego (30 harcerzy), Stowarzyszenie LOPP. Na wysokim poziomie stały zajęcia sportowe. W 1932 r. zorganizowano koło sportowe im. Kilińskiego. W 1937 roku odbył się pięciobój wojskowo-sportowy, w którym drużynowo I miejsce zajęła właśnie szkoła Rzemieślniczo- Przemysłowa. Spośród uczniów pierwszych roczników wywodzą się pabianiccy sportowcy: bokserzy: Pietraszek, Marczak oraz kolarze: Biskupski, Klimaszewski, Lehman. Uczniowie Szkoły Rzemieślniczo-Przemysłowej obowiązani byli do noszenia jednolitych mundurków szkolnych, takich samych jak uczniowie gimnazjum ogólnokształcącego. Tylko czapki różniły się znaczkiem szkolnym Po ukończeniu nauki i praktyk warsztatowych uczniowie zdawali egzamin końcowy i otrzymywali świadectwo ukończenia szkoły, uprawniające ich do składania egzaminu czeladniczego. Odbywał się on w szkole przed komisją i składał z części praktycznej i teoretycznej. Na egzaminie praktycznym kandydat zobowiązany był wykazać się umiejętnościami wystarczającymi do wykonywania samodzielnej pracy rzemieślniczej. Po jego zaliczeniu absolwent mógł przystąpić do części teoretycznej. Wiedza teoretyczna obejmowała prawidłowe przechowywanie i zastosowanie materiałów, ocenę ich jakości oraz wartości rynkowej, znajomość przepisów prawnych i ubezpieczeniowych. Pomimo nadawania uczniom pogardliwej nazwy smoluchy, z łatwością uzyskiwali zatrudnienie po ukończeniu szkoły. Sporządzona w 1929 roku statystyka zatrudnienia absolwentów szkoły wykazuje, że znaczna większość znajdowała pracę w wykształconym zawodzie. Szkoła starała się wprowadzić tradycję spotkań absolwentów r. odbył się drugi zjazd wychowanków. I to spotkanie, podobnie, jak pierwsze uświetnił obecnością pierwszy dyrektor szkoły, ks. Rylski. W roku 1930 pracę w szkole rozpoczął nauczyciel rysunku technicznego inż. Jan Berkowski konstruktor z Zakładów Mechanicznych Maszyn Drogowych S.A. Thiel i Krotkiewski w Warszawie. W tym samym czasie zorganizowano modelarnię i cyzelernię 18

19 odlewów artystycznych. Zmontowany również został żeliwiak o średnicy wewnętrznej 500 mm i wydajności 2000 kg żeliwa na godzinę. Dzięki temu wydajność odlewni wzrosła do 100 ton odlewów żeliwnych na miesiąc oraz 5 do 6 ton metali kolorowych. Spowodowało to wzrost zamówień rządowych i uchroniło szkołę przed konsekwencjami kryzysu na początku lat 30-stych. Wkrótce (1933 r.) szkoła otrzymała bardzo korzystne zamówienie państwowe dla miejskich elektrowni w Kaliszu i w Warszawie na słupy oświetleniowe, ruszty mechaniczne oraz złącza podziemne tzw.,,mufy, a z Ministerstwa Poczt i Telegrafów szkoła otrzymała zamówienie na uliczne szafki telefoniczne, słupołazy, złączki telefoniczne i włazy uliczne. Dla potrzeb własnych wyprodukowano według własnej konstrukcji tokarki pociągowe, automaty tokarskie i szlifierki bezkłowe. Szkoła zakupiła również w Szwajcarii automat do wyrobu śrub typu,,tornos. Rok później takich automatów było już dziesięć, ponieważ pracownicy szkoły sami sporządzili dokumentację i we własnym zakresie wykonali dziewięć takich automatów. Produkcja śrub wzrosła do na miesiąc. Rozwijające się państwo kładło nacisk na kształcenie samodzielnych rzemieślników bądź fachowych pracowników dla potrzeb przemysłu. Wpływało to korzystnie na rozwój szkoły. Wzrastał też jej majątek. Z bilansu dokonanego przez księgowego wynikało, że wartość majątku w roku 1925 wynosiła około zł natomiast w roku 1938 około zł. Rozbudowie uległa m.in. biblioteka szkolna znacznie powiększając swój księgozbiór. Dla uczniów zamiejscowych w gmachu szkoły mieściła się bursa na 40 osób. Uczniowie klas drugich i trzecich mogli odpracować czesne w warsztatach po ukończeniu nauki. Rada Miasta przeznaczała w swym budżecie pewne sumy na stypendia dla niezamożnych uczniów Szkoły Rzemieślniczo-Przemysłowej. Wydatki te wynosiły 600 do zł rocznie. Wysoki poziom nauczania i rozwój szkoły przyczynił się do nadania jej przez Ministerstwo WR i OP nowego statutu i przekształcenia w roku szkolnym 1938/1939 z trzyletniej Szkoły Rzemieślniczo-Przemysłowej w Gimnazjum Mechaniczne z czteroletnim programem nauczania, możliwością uzyskania matury i kontynuacji kształcenia na wyższej uczelni. Majątek szkoły przejęło państwo. Uczniowie tego rocznika mieli już na swoich mundurkach szkolnych tarcze gimnazjalne. Tarcze były koloru błękitnego, wyszywane srebrnym galonem, przy czym klasy mechaniczne miały tarcze z numerem 333 u dołu z literką,,p (oznaczało to szkołę typu przemysłowego), zaś klasy o specjalności odlewniczej miały numer tarczy 334 z literą,,p. Nauczanie teoretyczne uzupełniało nauczanie praktyczne. Absolwenci gimnazjum mogli liczyć na zatrudnienie w Fabryce Samolotów na Okęciu, w Fabryce Broni w Radomiu i zakładach Centralnego Okręgu Przemysłowego. Większość oczywiście pozostawała w miejscowym przemyśle. 19

20 OKRES II WOJNY Wybuch II wojny światowej i wkroczenie wojsk okupacyjnych spowodowało, że od r. wszystkie polskie szkoły zostały zamknięte. Rozpoczął się okres niemieckiej okupacji. 15 października zniszczony został wykonany przez Szkołę Rzemiosł pomnik Legionisty. Zgodnie z wytycznymi gen. Franka, Niemcy starali się utrudnić Polakom zdobywanie wiedzy. Mimo to, już w październiku 1939 r. nauczyciele pabianickich szkół samowolnie rozpoczęli lekcje. Władze niemieckie wyznaczyły na komisarza szkoły Edwarda Adamczewskiego (dotychczasowego nauczyciela jęz. niemieckiego), który został powiernikiem wykonawczym Landrata powiatu łaskiego. W listopadzie 1939 r. zajęcia w szkole zostały oficjalnie wznowione. Wprowadzono język niemiecki jako wykładowy. W ławkach zasiedli uczniowie niemieccy, choć Polakom również pozwolono kontynuować naukę. Część pedagogów była ta sama, ale dyrektor Tymieniecki mimo propozycji nie podjął tej funkcji w szkole nadzorowanej przez okupanta. Stanowisko to piastował Fryderyk Bergfeld. Poza Adamczewskim w skład rady pedagogicznej wchodzili: inż. Mieczysław Klimek (wychowanek szkoły), jako nauczyciel języka niemieckiego, fizyki i elektrotechnik, inż. Olejnik i inż. Berkowski. 15 stycznia 1940 r. zajęcia w Szkole Rzemiosł przerwano, a nauczyciele otrzymali wymówienia. Dla Polaków brakło miejsca w niemieckim systemie oświatowym. Staraniem J. Berkowskiego, T. Olejnika i M. Klimka uczniowie ostatniej, trzeciej klasy otrzymali świadectwa ukończenia szkoły-,,deutsche Mechanische Fachschule Pabianice des Kreises Lask. Opiekę nad majątkiem szkolnym do czasu zajęcia go przez Niemców pełnić mieli: Jan Berkowski, Teobald Olejnik, Bolesław Kałużny i Franciszek Wulkiewicz oraz niektórzy absolwenci. Dzięki ich trosce zabezpieczono i ukryto w kominie na wydziale odlewniczym sztandar szkoły ufundowany w latach 30-tych. Opakowany w stalową tubę ocalał i po zakończeniu wojny został przywrócony szkole. Na przełomie maja i czerwca 1940 r. szkoła została przejęta przez firmę Lohmann- Werke AG Bilefald z Nadrenii i zmieniona na filię tych zakładów. Powstał tu zakład produkujący części do wyposażenia wojska. W lipcu tego samego roku na terenie szkoły rozpoczęto produkcję zbrojeniową na istniejącym parku maszynowym i urządzeniach produkcyjnych szkoły. Sprowadzono również część maszyn z podbitych krajów. Mienie szkoły nieprzydatne fabryce zniszczono. Ten sam los spotkał cały, bogaty księgozbiór biblioteczny, którego do dziś nie odnaleziono. Kierownictwo Zakładu objęli sprowadzeni Niemcy z dyrektorem filii Haraldem Sudeck. Dotychczasowi pracownicy i absolwenci szkoły zostali przymuszeni do pracy. Absolwenci otrzymywali niższą niż Niemcy stawkę, obciążoną dodatkowo podatkiem. Liczba zatrudnionych Polaków wyniosła 480 osób W latach filia produkowała artykuły precyzyjne i armaturę wojskową. Z taśm zakładu schodziły min. elementy dział pancernych, urządzenia obrotowe dla wieżyczek czołgowych, urządzenia celownicze do typu Tygrys, aparaty podsłuchowe w samolotach i łodziach podwodnych, amunicja ćwiczebna. Warunki pracy w zakładzie nie należały do lekkich. Pracownicy zmuszani byli do pracy siedem dni w tygodniu, wobec osób,,leniwych w pracy wprowadzano areszt fabryczny. Do tego celu wyznaczone zostało w budynku szkoły małe, ciemne pomieszczenie o powierzchni 1 m2, z betonową podłogą. Zamykano w nim pracowników najczęściej na 12 godzin po zakończeniu pracy. Ukarani,,wykonywali karę na stojąco, a rano musieli stawić się do pracy. Obiady fabryczne to zupy z brukwi lub kapusty, tygodniowa porcja zawierała: 2 kg chleba, 12 dkg margaryny i 25 dkg wołowiny na kartki. Robotników przez cały czas pracy pilnowano. Osoby chore mające zaświadczenia lekarskie doprowadzano siłą do pracy. Terror w zakładzie wzmógł się po 1942 r. Zachowały się wspomnienia Zygmunta Kraja pracownika, opisujące wydarzenia z czasu choroby:. 20