NAUKOWY STATUS EWOLUCJI

Transkrypt

1 Ewolucja 3. NAUKOWY STATUS EWOLUCJI Jerzy Dzik Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW 2016

2 WŁAŚCIWOŚCI niezbędne do ewolucji zdolność do dziedziczenia cech od których zaleŝy przetrwanie losowa zmienność tych cech idea byłaby do przyjęcia od razu, gdyby nie zjawisko krzyŝowania

3 ZMIENNOŚĆ populacyjna krzywa Quételeta L. Adolphe J. Quételet ( ) 1835 statystyczny opis zmienności populacji ludzkiej zmienność pojmowano jako odchylenie od normy krzyŝowanie uśrednia cechy w potomstwie a ewolucja wymaga ścisłego dziedziczenia wyników doboru!

4 DOWÓD na ziarnistość dziedziczności Gregor J. Mendel ( ) 1866 rozszczepienie cech cechy dziedziczne rozszczepiają się niekiedy w drugim pokoleniu, zatem istnieją niezmienne jednostki dziedziczności, choć krzyŝowanie naprawdę moŝe uśredniać cechy zapomniane i ponownie odkryte H. de Vries (1900) i inni Hugo M. de Vries ( ) czy cechy dominujące nie powinny opanować populacji?

5 REGUŁA Hardy'ego-Weinberga dla dwu alleli dwumian (p + q) 2 = p 2 + 2pq + q 2 Wilhelm Weinberg ( ) 1908 dowód stałości proporcji alleli niezaleŝnie G.H. Hardy Krzanowska et al. (1997) w rzeczywistości proporcje alleli pozostają stałe w populacji panmiktycznej ich proporcje opisuje wielomian krzywa Quételeta! ale czym realnie są allele? trójmian (p + q + r) 2 dla trzech alleli p q r p q r p q r p q r

6 DZIEDZICZENIE przez chromosomy Theodor Boveri ( ) 1848 odkrycie chromosomów lokalizacja mejozy w gonadach dowodzi odrębności linii zarodkowej od somy zaś przebieg rozdziału chromosomów i swoistość kaŝdego z nich wskazują na związek z dziedziczeniem August Weismann ( ) 1890 wyjaśnił sens mejozy 1892 koncepcja somy William Bateson ( ) idee genu, allelu i genetyki koncepcja genu długo czekała na wyprowadzenie z pola metafizyki

7 GEN jednostka rekombinacji mapa genowa czterech chromosomów Drosophila melanogaster Thomas H. Morgan ( ) 1911 odkrycie crossing over prawdopodobieństwo rekombinacji proporcjonalne do liniowej odległości między genami geny rozpoznawane na podstawie objawów ich uszkodzenia (mutacji) tajemnicą wciąŝ pozostawał fizyczny sens genów Morgan (1916)

8 CHEMICZNE podłoŝe dziedziczenia Watson, J.D. & Crick, F.H.C Molecular structure of nucleic acids. Nature 171, powinowactwo par puryn i pirymidyn (A-U; C-G) Francis H.C. Crick ( ) James D. Watson (1928-) wiązania peptydowe i estrowe mocniejsze od wodorowych pozwalają na rozdzielanie łańcuchów polinukleotydowych trzeba tripletu do kodowania 20 aminokwasów czterema nukleotydami

9 SELEKCJA działa selekcja przez ograniczenie pokarmowe Boag & Grant (1981) dobór sztuczny jednoznacznie dowodzi kierunkowych przemian struktury zmienności populacji są liczne obserwacje terenowe doboru naturalnego załoŝenia teorii Darwina są dziś dobrze potwierdzone empirycznie

10 TEORIA EWOLUCJI dzisiejsza postać Jacques L. Monod ( ) działanie selekcją na populację obiektów ściśle dziedziczących losową zmienność nieuchronnie prowadzi do zmiany rozkładu zmienności teoria Darwina wyjaśnia mechanizm zjawiska jest potencjalnie falsyfikowalna w kaŝdym z aspektów nie róŝni się konstrukcją od teorii fizykochemii szeroko stosowana aplikacyjnie (hodowla!) zdolność do ewolucji jest istotą Ŝycia ale predykcja ewolucji moŝliwa tylko przy zamkniętej puli genów

11 TEORIA EWOLUCJI dwuznaczność pojęcia filogeneza historyczny opis przebiegu procesu przyrodniczego Ernst Haeckel ( ) teoria Darwina przyczynowe objaśnienie mechanizmu procesu ewolucji Charles R. Darwin ( )

12 PROCES EWOLUCJI a termodynamika Erwin Schrödinger ( ) 1944 ewolucja wbrew generalnemu wzrostowi entropii postęp ewolucyjny dokonuje się wbrew 2. zasadzie termodynamiki bowiem selekcja wprowadza informację ( negentropię ) do układów biologicznych choć losowe mutacje i duplikacje wprowadzają nieporządek i redundancję były jednak próby "pogodzenia" ewolucji z termodynamiką

13 SPECJACJA jako przejaw wzrostu entropii Wiley & Brooks 1972: wzrost liczby gatunków oznacza wzrost nieuporządkowania czy rozdział puli genowej ogranicza postęp? czy raczej więcej nisz oznacza większą efektywność wykorzystania zasobów? to losowe mutacje są źródłem nieuporządkowania systemu

14 SYSTEM otwarty system to wyodrębnialny element rzeczywistości o wewnętrznej strukturze Ludwig von Bertalanffy ( ) 1928 Kritische Theorie der Formbildung 1933 koncepcja systemu otwartego obiekty Ŝywe róŝnej rangi (organizmy czy ekosystemy) mogą trwać niezmienne dzięki przepływowi energii i materii ze środowiska to systemy otwarte przez systemy zamknięte nie przepływa materia ale jak zmierzyć uporządkowanie systemu?

15 UPORZĄDKOWANIE systemu cztery wybory binarne (bity) Claude E Shannon ( ) 1948 teoria informacji teoria informacji umoŝliwiła kwantyfikację złoŝoności przekształcając jej opis w serię binarnych wyborów stosowalna do wszelkich obiektów, równieŝ Ŝywych 16 moŝliwości wyboru Andrey N. Kolmogorov ( ) 1965 uporządkowanie i złoŝoność obiektów fizycznych informacja strukturalna nie ukazuje sensu organizacji biologicznej

16 ORGANIZACJA mierzona zawartością informacji informacja strukturalna; opis rozmieszczenia jego elementów: atomów w komórce bitów, ale nukleotydów tylko 10 7 bitów, do tego 60 % duplikacji uporządkowanie układu to długość algorytmu do jego wygenerowania, opis da się uprościć: np. 10(1) zamiast informacja funkcjonalna; opis sposobów wykorzystania zasobów środowiska do wzrostu i samopowielania miarą organizacji biologicznej jest informacja funkcjonalna

17 PRZEWIDYWALNOŚĆ ewolucji Karl R. Popper ( ) 1936 (1957) odrzucenie praw rozwoju historycznego selekcja losowej zmienności na podstawie uŝyteczności funkcjonalnej stwarza wynalazki wzrasta poziom organizacji układów Ŝywych uniemoŝliwia to predykcję przebiegu ewolucji nie moŝe więc być historycznych praw przebiegu ewolucji

18 WSPÓLNOTA w unikaniu odniesień do historii filogenetyka budowa systemu naturalnego biologia ewolucyjna studia genetyki populacji paleobiologia statystyczne prawidłowości jak uniknąć historycyzmu i opowiadania historyjek?

19 George G. Simpson ( ) PRAWIDŁOWOŚCI ewolucji alternatywą historycyzmu? załoŝenie: ewolucja = specjacja 1973 L. Van Valen: tempo wymierania niezaleŝne od czasu trwania gatunku; dostosowanie nie wzrasta, bo niszczy je wyścig zbrojeń N.C. Stenseth & J. Maynard Smith: zmiany środowiska abiotycznego wymuszają dostosowanie; w stałym środowisku nie ma ewolucji Van Valen (1973) krzywa przeŝywania taksonów zasięg czasowy gatunku paradygmatem paleobiologii ilościowej Hoffman & Kitchell (1989)

20 Niklas (1995 } SYMULACJE ewolucji optymalizacja stabilności mechanicznej i sukcesu reprodukcyjnego określenie intensywności losowych mutacji i kierunkowej selekcji wystarcza do przeprowadzenia symulacji precyzuje i wzmacnia intuicje co do natury procesu nie pozwala na predykcję realnych zjawisk (problem fitness) optymalizacja stabilności mechanicznej i pochłaniania światła optymalizacja sukcesu reprodukcyjnego i pochłaniania światła fitness sukces reprodukcyjny pokolenia optymalizacja sukcesu reprodukcyjnego pochłaniania światła i stabilności mechanicznej

21 FITNESS a testowalność samce samice niŝsze fitness agam inkubowanych w temperaturze niewłaściwej dla płci (determinacja wymuszona hormonalnie) Warner & Shine (2008) fitness lifetime reproductive success kryterium optymalności stosowalne do określonej sytuacji ewolucyjnej mierzalne w stałych warunkach zapis klimatu z południowej Syberii selekcja uznana za kluczowy czynnik ewolucji Arbatskaya & Vaganov (1997)

22 BIOLOGIA EWOLUCYJNA próba zignorowania problemów Lenski (1992) jeślibyśmy znali optimum przystosowawcze i odchylenie od niego średniej dla populacji moŝna by przewidzieć kierunek zmian w krótkiej skali czasu (ekologicznego) co niewiele ma wspólnego z ewolucją selekcja na podłoŝu ubogim w glukozę ewolucji nie da się zredukować do testowalnych praw fizykochemii

23 Efremov et al. (2010) REDUKCJONIZM jest złudzeniem kompleks I przenoszący protony z oddychania tlenowego Peter D. Mitchell ( ) reakcja oksydacyjnej fosforylacji w mitochondriach nie jest stechiometryczna 1961 P. Mitchell: bo daje gradient protonów rotująca syntaza ATP wykorzystuje ich energię więc nawet biochemia jest nieredukowalna syntaza ATP wykorzystuje gradient protonów do syntezy ATP jakie jest źródło przestrzennej organizacji Ŝycia? syntaza ATP w mikroskopie sił atomowych

24 BIOLOGIA jest nauką historyczną istotą Ŝycia jest zdolność do ewolucji Ŝycia nie da się pojąć bez odwołania do wymiaru czasowego jego historii nie ma więc innej biologii niŝ ewolucyjna ale jak pogodzić historię z fizyką?

25 "MIKROEWOLUCJA" seria zdarzeń przewidywalnych próbka z populacji kopalnej stabilność selekcji przy zamkniętej puli genowej umoŝliwia predykcję jednomodalny i normalny rozkład przejawem swobodnego krzyŝowania podobieństwo sąsiednich próbek przejawem przepływu genów odmienność próbek skrajnych to makroewolucja Büttner (1982)

26 ROZWIĄZANIE problemu historycyzmu w biologii Günther Wächtershäuser (1938-) 1988 retrodykcja zastosowana do ewolucji szlaków metabolicznych fundamentem nauk przyrodniczych jest podejście hipotetyczno-dedukcyjne: z teorii wynika przewidywanie przyszłego stanu konfrontowane z danymi empirycznymi niemoŝliwe w odniesieniu do przebiegu ewolucji jedynym dostępnym rozwiązaniem jest retrodykcja

27 FALSYFIKOWALNOŚĆ hipotez przodek-potomek próbka z populacji kopalnej hipoteza A B RETRODYKCJA H. sapiens H. erectus odchylenie od spodziewanego kierunku ewolucji H. ergaster H. habilis A. robustus falsyfikowalne wnioskowanie o przebiegu ewolucji moŝliwe tylko wstecz osi czasu teŝ z powodu dywergentnej natury ewolucji

28 GRANICA biologii predyktywnej i historycznej rezultat stabilnej selekcji przy określonej puli genowej jest przewidywalny więc zejście do czasu ekologicznego umoŝliwia predykcję epizodu ewolucyjnego przez gęste opróbkowanie zapisu moŝna złączyć paleobiologię z biologią ewolucyjną