Vademecum. Ratownika. Stowarzyszenie Maltański Krzyż

Transkrypt

1 Vademecum Ratownika Stowarzyszenie Maltański Krzyż

2 Wydawca: Jednostka Ratownictwa Górniczo-Hutniczego w Lubinie Kopalniana Stacja Ratownictwa Górniczego O/ZG Lubin Kopalniana Stacja Ratownictwa Górniczego O/ZG Rudna Kopalniana Stacja Ratownictwa Górniczego O/ZG Polkowice -Sieroszowice ul. M. Skłodowskiej-Curie 188, Lubin tel. (76) ; fax. (76) Redakcja i korekta: Jednostka Ratownictwa Górniczo-Hutniczego w Lubinie Książka wydana została na potrzeby szkoleniowe dla ratowników górniczych. Wydanie opracowano na podstawie instrukcji sprzętu, materiałów szkoleniowych z zakresu ratownictwa górniczego. nakład 550 egz. Wydawnictwo bezpłatne Projekt okładki: DB PRINT Polska Sp. z o.o. Skład, druk i oprawa: DB PRINT Polska Sp. z o.o., Grodzisk Mazowiecki, ul. Chrzanowska 32, tel. (22) , fax (22) , biuro@dbprint.pl

3 SPIS TREŚCI WSTĘP... 7 I HISTORIA RATOWNICTWA GÓRNICZEGO... 8 II WARUNKI GEOLOGICZNO-GÓRNICZE W KOPALNIACH LGOM GEOLOGIA I GEOTEKA ZŁOŻA HYDROGEOLOGIA III ZAGROŻENIA NATURALNE ZAGROŻENIE POŻAROWE ZAGROŻENIE TĄPANIAMI ZAGROŻENIE METANOWE ZAGROŻENIE KLIMATYCZNE ZAGROŻENIE PYŁOWE ZAGROŻENIE RADIACYJNE NATURALNYMI SUBSTANCJAMI PROMIENIOTWÓRCZYMI IV PRZEPISY RATOWNICZE PRAWO GEOLOGICZNO-GÓRNICZE ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI V JRGH-LUBIN ZADANIA, ORGANIZACJA ZADANIA I ORGANIZACJA VI KOPALNIANA STACJA RATOWNICTWA GÓRNICZEGO WYMAGANIA I OBOWIĄZKI: RATOWNIKA GÓRNICZEGO ZASTĘPOWEGO MECHANIKA SPRZĘTU RATOWNICZEGO KIEROWNIKA STACJI RATOWNICTWA GÓRNICZEGO PLAN RATOWNICTWA VII ZASADY PROWADZENIA AKCJI RATOWNICZYCH OBOWIĄZKI ZGŁASZAJĄCEGO ZAGROŻENIE OBOWIĄZKI DYSPOZYTORA RUCHU ZAKŁADU GÓRNICZEGO OBOWIĄZKI KIEROWNIKA AKCJI ZADANIA SZTABU AKCJI OBOWIĄZKI KIEROWNIKA AKCJI DÓŁ OBOWIĄZKI KIEROWNIKA BAZY RATOWNICZEJ BAZA RATOWNICZA ZASTĘP RATOWNICZY W AKCJI AKCJE RATOWNICZE PRZECIWPOŻAROWE INNE AKCJE RATOWNICZE: AKCJE RATOWNICZE ZWIĄZANE Z TĄPNIĘCIAMI I ZAWAŁAMI SKAŁDFO WYROBISK AKCJE RATOWNICZE ZWIĄZANE Z WDARCIEM SIĘ DO WYROBISK WODY LUB WODY Z LUŹNYM MATERIAŁEM SKALNYM AKCJE RATOWNICZE PROWADZONE W TRUDNYCH WARUNKACH MIKROKLIMATU AKCJE ZWIĄZANE Z AWARIAMI ENERGOMECHANICZNYMI VIII SPRZĘT RATOWNICZY PRZYRZĄDY POMIAROWE... 89

4 4 SPIS TREŚCI 1.1. MX6 ibrid DETEKTOR itx WYKRYWACZ WIELOGAZOWY TMX WYKRYWACZ WIELOGAZOWY ATX INSTRUMENT WIELOGAZOWY XAM DETEKTOR WIELOGAZOWY OLDHAM MX PRZENOŚNY DETEKTOR GAZU OX / TX MINI WARM WYKRYWACZE WIELOGAZOWE XAM I XAM PRZYRZĄDY DO POMIARU TEMPERATURY POWIETRZA, CIECZY I CIAŁ STAŁYCH TERMOMETR GÓRNICZY PIROMETR PSYCHROMETR ASSMANNA ANEMOMETR SPRZĘT OCHRONY DRÓG ODDECHOWYCH: APARATY REGENERACYJNE APARATY POWIETRZNE APARATY EWAKUACYJNE: APARAT OXY K 50S APARAT UPT APARAT EBA APARAT AU-9E/ INHALATOR SPRZĘT ŁĄCZNOŚCI SPRZĘT OŚWIETLENIOWY LAMPA NACHEŁMNA SMARTLIGHT 05/M LAMPA PANTHERA REFLEKTOR MITRALUX AGREGATY PRĄDOTWÓRCZE AGREGAT PRĄDOTWÓRCZY KNURTZ 8 kw D+E BVF AGREGAT PRĄDOTWÓRCZY HONDA EG 1900 X SPRZĘT DO PROWADZENIA AKCJI POŻAROWYCH GAŚNICE HYDRANTY NAWIERTOWE Hydrant nawierotwy Theuke Hydrant nawiertowy Hawle Hydrant nawiertowy Gaertig SPRZĘT DO PROWADZENIA AKCJI ZAWAŁOWYCH ODBIORNIK SYGNAŁÓW NAMIAROWYCH OSN ODBIORNIK LOKACYJNY MinSearch KAMERA TERMOWIZYJNA TALISSMAN KAMERA TERMOWIZYJNA BULLARD KAMERA TERMOWIZYJNA BULLARD S KAMERA WZIERNIKOWA SEARCHCAM SPRZĘT HYDRAULICZNY ROZPIERAKI HOLMATRO NOŻYCE HOLMATRO KLINY HOLMATRO PRZECINAKI HOLMATRO POMPY HYDRAULICZNE HOLMATRO SPRZĘT PNEUMATYCZNY PODUSZKI PNEUMATYCZNE HOLMATRO KORKI USZCZELNIAJACE PNEUMATYCZNE HOLMATRO SPRĘŻARKA POWIETRZNA Z GENERATOREM MOCY TYPU XAS 97 ATLAS COPCO

5 SPRZĘT URABIAJĄCO-WIERCĄCY STACJE NAPĘDOWE LIFTON NARZĘDZIA LIFTON BEZDETONACYJNY ROZSADZACZ SKAŁ DARDA URZĄDZENIA TNĄCE URZĄDZENIE TNĄCE PARTNER K PARTNER K SPRZĘT DO PROWADZENIA AKCJI WODNYCH POMPY WODNE POMPA PŁYWAJĄCA TYPU M8/3 LEDA POMPA WODNA PŁYWAJĄCA MAXCIMUM POMPA WODNA Z SILNIKIEM HONDA POMPA WODNA FLYGT (BIBO) POMPA GOODWIN POMPA PŁYWAJĄCA M5/3 typu MEWA POMPA SPALINOWA STHIL P SPRZĘT DO TŁOCZENIA BUTLI PRZETŁACZARKI PRZETŁACZARKA TLENU TYPU SP KOMPRESOR Z SERII VERTICUS IX WIADOMOŚCI MEDYCZNE ZADANIA SŁUŻBY MEDYCZNEJ PIERWSZA POMOC MEDYCZNA ZANIM ZACZNIESZ RATOWAĆ ZACHOWANIE NA MIEJSCU WYPADKU ABC POSTĘPOWANIA RATUNKOWEGO PODSUMOWANIE PIERWSZA POMOC PSYCHOLOGICZNA WZYWANIE POMOCY ATAK SERCA ZAWAŁ ZABURZENIA ODDYCHANIA UDAR MÓZGU RANY RANY POSTRZAŁOWE KRWOTOK CIAŁO OBCE UDŁAWIENIA ZATRUCIE ZŁAMANIA KOŚCI WSTRZĄS UTRATA PRZYTOMNOŚCI PORAŻENIE I UDAR CIEPLNY PRZECHŁODZENIE I ODMROŻENIE USZKODZENIA CZASZKOWO MÓZGOWE USZKODZENIA KLATKI PIERSIOWEJ I BRZUCHA PORAŻENIE PRĄDEM ELEKTRYCZNYM OPARZENIA TERMICZNE OPARZENIA CHEMICZNE ŚRODKI ODURZAJĄCE UTONIĘCIE UŁOŻENIA WYPADEK DROGOWY SŁOWNIK RATOWNIKA X PODSUMOWANIE SPIS TREŚCI

6

7 WSTĘP Od ratowników dla ratowników Wiedza z zakresu ratownictwa górniczego jest niezbędna pracownikom rozpoczynającym pracę w kopalni, ponieważ decyduje o możliwości samoratowania się w sytuacji zagrożenia. Oczywiście, każdy nowo przyjęty do pracy w kopalni musi przejść stosowne przeszkolenia, które obejmują również te zagadnienia i jeśli tylko spełnia wymogi zawarte w Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 12 czerwca 2002 r. w sprawie ratownictwa górniczego, może zostać ratownikiem górniczym i przystąpić do kopalnia nej drużyny ratowniczej. Przynależność do niej zawsze była traktowana przez górników jako honor i wielkie wyróżnienie. Wszyscy bowiem zdają sobie sprawę z tego, że bez ratownictwa górniczego nie może być mowy o bezpiecznej pracy w górnictwie, zwłaszcza teraz, kiedy ujawniają się ponownie zagrożenia naturalne, które wydawać by się mogło, że zostały już zażegnane. W kopalni mówi się, że ratownik za czyna pracę wtedy, gdy zwykły górnik kończy swoją. Celem niniejszej książki jest dostarczenie podstawowej wiedzy o ratownictwie górniczym w Polsce, o jego organizacji i obowiązujących w tym zakresie przepisach, a także o sprzęcie stosowanym aktualnie w ratownictwie górniczym. Słowo aktualnie jest tutaj istotne, gdyż przemysł pracujący na rzecz ratownictwa górniczego bardzo szybko się rozwija, proponując nowe rozwiązania. Te nowinki techniczne dotyczą raczej aparatury pomiarowej i narzędzi używanych w akcjach ratowniczych, rzadziej aparatów oddechowych, chociaż można zauważyć, że w dobie dzisiejszego rozwoju i w tej dziedzinie pojawiają się nowe myśli, które co raz odważniej wdrażane są do rzeczywistości polskiego i światowego ratownictwa. Sporo uwagi poświęcono również omówieniu zagrożeń występujących w kopalniach, zwłaszcza zagrożeń naturalnych. Każdy górnik powinien wiedzieć, że akcja ratownicza zaczyna się od uaktywnienia zagrożenia. Znając więc zagrożenie i sposób jego od działywania na otoczenie, w tym na górnika, można w wielu przypadkach, stosując odpowiednią profilaktykę, zapobiec przykrym konsekwencjom tych zdarzeń i uniknąć kosztownej akcji ratowniczej. Wszystkim, którzy w jakikolwiek sposób przyczynili się do wydania tej książki, ratownicy składają bardzo serdeczne podziękowania. BY INNI MOGLI ŻYĆ

8 HISTORIA RATOWNICTWA GÓRNICZEGO Jednostka Ratownictwa Górniczo-Hutniczego KGHM Polska Miedź S.A. Pierwszą komórką organizacyjną ratownictwa górniczego w starym zagłębiu miedziowym obejmującym kopalnie Konrad, Grodziec, Lena i Nowy Kościół, był Punkt Ratownictwa Górniczego w ZG Lena w Wilkowie powołany w 1950 r., a podlegający OSRG Wałbrzych. W dniu 20 października 1966 r. rozpoczęła działalność Kopalniana Stacja Ratownictwa Górniczego ZG Lubin, której ratownicy zabezpieczali cały LGOM. Wraz z uruchamianiem kolejnych kopalń oraz pojawiających się zagrożeń życia i zdrowia górników powstawały nowe jednostki. W tych okolicznościach 31 grudnia 1970 r. powołano Okręgową Stację Ratownictwa Górniczego. W dniu 1 stycznia 1997 roku na bazie OSRG powołano Oddział Jednostka Ratownictwa Górniczo-Hutniczego w Lubinie, w którego w skład weszła: Okręgowa Stacja Ratownictwa Górniczego wraz Drużyna ratownicza OSRG Sobin lata 70-te ze Specjalistycznym Ośrodkiem Badań Lekarskich w Sobinie, Zakładowa Zawodowa Straż Pożarna przy ZG Lubin, Zakładowa Straż Pożarna przy HM Głogów w Żukowicach. Na bazie tych podmiotów w JRGH powstały nw. wydziały: I Straż Pożarna z siedzibą przy HM Głogów, O/JRGH Lubin Wydział I Straż Pożarna przy Hucie Miedzi Głogów

9 9 II Straż Pożarna z siedzibą przy szybach głównych ZG Lubin i przy HM Legnica, I HISTORIA RATOWNICTWA GÓRNICZEGO O/JRGH Lubin Wydział II Straż Pożarna przy O/ZG Lubin III Górnicze Pogotowie Ratownicze z siedzibą w Sobinie. Siedziba Górniczego Pogotowia Ratowniczego w Sobinie Kadra JRGH Lubin to 115 pracowników w tym 12 zawodowych ratowników górniczych, 79 ratowników strażaków oraz 404 ratowników górniczych pozostających w gotowości do działania w oddziałach KGHM Polska Miedź S.A. (stan na: r.) Zakres działań Oddziału obejmuje ratownictwo górnicze, chemiczne, ekologiczne, techniczne i pożarowe. Ratownicy GPR. Sekcja do prac podwodnych

10 I 10 HISTORIA RATOWNICTWA GÓRNICZEGO Zadania związane z ochroną przeciwpożarową, likwidacją zagrożeń chemicznych, ekologicznych i pożarowych realizowane są przez dwie Jednostki Zawodowej Straży Pożarnej. Natomiast do prac pod wodą, oraz w wyrobiskach pionowych i o dużym nachyleniu przez odpowiednio przeszkolonych ratowników wydziału III. Górnicze Pogotowie Ratownicze i dwa Wydziały Zawodowej Straży Pożarnej pełnią dyżur w sposób ciągły. Daje to gwarancję udzielenia niezbędnej pomocy załogom górniczym i hutniczym przez 24 h na dobę. Górnicze Pogotowie Ratownicze oraz jednostki Straży Pożarnej są wyposażone w nowoczesny sprzęt ratowniczy, spełniający standardy europejskie. Ratownikiem górniczym może zostać osoba, która spełnia następujące warunki: ukończyła 21 lat, ma co najmniej roczny staż pracy pod ziemią w zakładzie górniczym, ma odpowiedni stan zdrowia oraz odpowiednie predyspozycje psychiczne, potwierdzone Wóz bojowy Wydz. II Straży Pożarnej Ratownicy z Polskiej Miedzi łącznie wzięli udział w ponad 200 akcjach ratowniczych, w tym także podczas trzęsienia ziemi w Armenii w 1988 r. oraz dwa razy w Turcji w 1999 r. specjalistycznymi badaniami, ukończyła kurs podstawowy dla ratowników górniczych i zdała egzamin z wynikiem pozytywnym, włada językiem polskim w mowie i piśmie, w stopniu niezbędnym do sprawowania czynności ratownika górniczego, zgłosiła akces o dobrowolnym przystąpieniu do ratownictwa górniczego.

11 I 11 Zawody Ratownicze Ratownicy Oddziału Jednostka Ratownictwa Górniczo-Hutniczego biorą udział także w licznych zawodach ratowniczych: W 2000 r. ratownicy z JRGH zajęli pierwsze miejsce na Międzynarodowych Zawodach Ratownictwa Górniczego w Las Vegas w Stanach Zjednoczonych. W 2004 roku obronili tytuł mistrzowski na zawodach zorganizowanych w Głogowie. HISTORIA RATOWNICTWA GÓRNICZEGO Tabela 1. Wyniki Międzynarodowych Zawodów Ratowniczych w latach Louisville, Kentucky USA 2000 Las Vegas, Nevada USA 1. USA 2. Ukraina 3. Rosja 1. Polska 2. USA 3. Peru 2002 Reno, Nevada USA 2004 Głogów, Polska 1. USA 2. Polska 3. Peru 1. Polska 2. Chiny 3. USA 2006 Pingdingshan, Chiny 2008 Reno, Nevada USA Konkurs mechaników: Aparat BG-4 I miejsce Ireneusz Dachtera Aparat BioPac III S.A. III miejsce drużyna KGHM Polska Miedź miejsce Krzysztof Mirowski Zawody paramedyczne: III miejsce drużyna KGHM Polska Edward Byczek Jarosław Kowalik Piotr Radosław Stach Sebastian Rakowiecki Miedź S.A. Sebastian Rakowiecki Edward Kaleta Roman Glapski Artur Błaszczyk Byczek Wiesław Różański Andrzej Rodzik Wiesław Różański Piotr Budziłowicz Jakub Lewicki 2010 Wollongong, Australia I miejsce w konkurencji Virtual Reality Marek Kowalik Radosław Stach Roman Glapski Sebastian Rakowiecki Piotr Arłukiewicz Tomasz Różański Piotr Krysiak Piotr Cukrowski Artur Błaszczyk Sławomir Bieniek W dniach 30 czerwca 2 lipca 2006 r. w Mistrzostwach Polski w Ratownictwie Medycznym i Drogowym Podmiotów Tworzących i Wspierających Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w Suchej Beskidzkiej ratownicy z Jednostki Ratownictwa Górniczo-Hutniczego KGHM Polska Miedzi S.A. zdobyli pierwsze miejsce w składzie: Edward Byczek, Sebastian Rakowiecki, Wiesław Różański i Ernest Szaszczak. W mistrzostwach wzięło udział 37 zastępów z całej Polski reprezentujących m.in. Państwową i Ochotniczą Straż Pożarną, Ratownictwo Górskie, Policję, Brygady Antyterrorystyczne, Zawodowych Ratowników Medycznych. Aktualne zadania JRGH to niesienie niezbędnej pomocy wszystkim Oddziałom KGHM Polska Miedź S.A. w zakresie zagrożenia życia lub zdrowia pracowników oraz

12 12 HISTORIA RATOWNICTWA GÓRNICZEGO I innych osób znajdujących się w oddziałach, a także w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa ruchu zakładów powstałego wskutek pożarów, tąpań i zawałów, wdarcia się wody, awarii energomechanicznych, awarii technicznych, chemicznych i ekologicznych, jak również zabezpieczanie bezawaryjnej produkcji Drużyna ratowników KGHM PM S.A podczas Międzynarodowych Zawodów Ratowniczych w Chinach w ciągu technologicznym poprzez wykonywanie szeregu prac profilaktycznych. Do zadań jednostki należy również likwidacja skutków tych zagrożeń. Mistrzostwa Polski w Ratownictwie Medycznym i Drogowym Podmiotów Tworzących i Wspierających Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy

13 II. WARUNKI GEOLOGICZNO-GÓRNICZE W KOPALNIACH LGOM Złoża rud miedzi obszaru lubińsko-głogowskiego zaliczane są do typu stratoidalnego. Występują one przede wszystkim w spągowej części utworów cechsztynu oraz lokalnie w osadach czerwonego spągowca. SW wys. npm [m] Uskok sudecki S-107 NE Wschowa Niecka przedsudecka Wał przedsudecki Strefa uskokowa środkowej Odry Monoklina przedsudecka utwory krystaliczne utwory krystaliczne czerwony spągowiec kajper cechsztyn kreda górna pstry piaskowiec utwory kenozoiczne uskok złoże otwór wiertniczy 1. GEOLOGIA I GEOTEKA ZŁOŻA CHARAKTERYSTYKA GEOLOGICZNA OBSZARU Złoże rudy miedzi występuje na obszarze południowo-zachodniej części monokliny przedsudeckiej. W budowie geologicznej obszaru biorą udział trzy odrębne kompleksy skalne: skały krystaliczne (utwory paleozoiczne i proterozoiczne) stanowiące głębokie podłoże monokliny przedsudeckiej, osadowe skały permu i triasu tworzące właściwą strukturę monokliny, osadowe skały kenozoiczne stanowiące pokrywę monokliny. Poszczególne kompleksy zalegają na sobie dyskordantnie i przedzielone są lukami tratygraficznymi. STRATYGRAFIA I LITOLOGIA Perm Utwory permu, reprezentowane przez osady czerwonego spągowca i cechsztynu, zalegają niezgodnie na skałach starszego paleozoiku. Czerwony spągowiec. Osady czerwonego spągowca są szeroko rozprzestrzenione na całym obszarze monokliny przedsudeckiej. Ich miąższość w omawianym obszarze wynosi około 300m. Wykształcone są w postaci piaskowców różnoziarnistych kwarcowych i arkozowych oraz zlepieńców kwarcowych barwy ceglastoczerwonej, czerwonobrunatnej, słabozwięzłych o spoiwie głównie ilastym.

14 WARUNKI GEOLOGICZNO-GÓRNICZE W KOPALNIACH LGOM II 14 Ponad piaskowcami czerwonego spągowca na całym obszarze monokliny przedsudeckiej występują jasnoszare piaskowce drobno średnioziarniste tzw. białego spągowca, (czyli odbarwionej serii czerwonego spągowca), których miąższość wynosi zazwyczaj od kilkudziesięciu cm do kilku, a nawet kilkudziesięciu m (Błaszczyk 1981; Nemec, Porębski 1981). Miejscami piaskowce te są okruszcowane bilansowo minerałami miedzi. Cechsztyn. Stratygrafia cechsztynu jest trudna do określenia ze względu na małą ilość skamieniałości przewodnich. Obecny podział utworów został dokonany na podstawie różnic sedymentacyjno-klimatycznych i sedymentacyjnodiastroficznych wprowadzonych przez G. Richtera-Bernburga. Stosowany jest na całym obszarze zbiornika cechsztyńskiego. Pierwsze informacje o budowie cechsztynu uzyskano z wierceń wykonanych w latach pięćdziesiątych i na początku lat sześćdziesiątych (Zwierzycki 1951; Kłapciński 1964, 1971). Pozwoliły one stwierdzić, że utwory cechsztynu zbudowane są z 4 cyklotemów: Werra (Z1), Stassfurt (Z2), Leine (Z3), Aller (Z4). Tabela 2. Podział litostratygraficzny cechsztynu na monoklinie przedsuseckiej (Kłapciński 1971, Peryt 1981) Cyklotem Werra (Z1) Cyklotem Stassfurt (Z2) Cyklotem Leine (Z3) Cyklotem Aller (Z4) Anhydryt górny anhydryt kryjący sól kamienna młodsza iłołupek brunatny górny sól kamienna najstarsza sól kamienna starsza kryjąca (z młodszą solą potasową) sól kamienna najmłodsza Anhydryt dolny sól starsza potasowa anhydryt główny anhydryt pegmatytowy Wapień cechsztyński sól starsza kamienna szary ił solny i dolomit płytowy iłołupek brunatny dolny Łupek miedzionośny anhydryt podstawowy Wapień podstawowy dolomit główny i dolomit graniczny Trias W opisywanym obszarze występuje jedynie dolne piętro pstrego piaskowca. Utwory górnego pstrego piaskowca, wapienia muszlowego i kajpru występują w NE części monokliny przedsudeckiej. Wykształcony jest w postaci piaskowców drobno- i średnioziarnistych arkozowych rzadziej kwarcowych, z przewastwieniami brunatnych łupków ilastych z wkładkami gipsów. Trzeciorzęd Reprezentowany jest przez osady paleogenu (eocenu i oligocenu) oraz neogenu (miocenu i pliocenu). Utwory te zalegają niezgodnie na osadach starszych permu i triasu, z którymi kontaktują się bezpośrednio w strefie ich wychodni.

15 I Utwory trzeciorzędu reprezentowane się przez piaski z wkładki wapieni i iły. W utworach miocenu występują trzy pokłady węgla brunatnego, począwszy od dołu: pokład ścinawski, łużycki i pokład Henryk. Czwartorzęd W obrębie utworów czwartorzędowych wyróżnia się osady plejstocenu i holocenu. Lodowcowe i fluwioglacjalne osady plejstocenu tworzą pokrywę o zmiennej miąższości. Osady holocenu rozwinięte są przeważnie w obniżeniach cieków wodnych. 15 WARUNKI GEOLOGICZNO-GÓRNICZE W KOPALNIACH LGOM II Tektonika W opisywanym obszarze i jego otoczeniu wyróżnić można cztery jednostki strukturalne: wał przedsudecki krystaliczne podłoże monokliny przedsudeckiej monoklina przedsudecka kenozoiczna pokrywa monokliny przedsudeckiej. Wał przedsudecki graniczy z monokliną przedsudecką od południowego zachodu, a od samej monokliny i jej krystalicznego podłoża oddziela go strefa uskokowa środkowej Odry. Strefa ta ma ogólny kierunek tektoniczny tzw. sudecki (NW-SE) i stanowi system uskoków w przybliżeniu równoległych. O tektonicznej budowie wału przedsudeckiego i krystalicznego podłoża monokliny przedsudeckiej niewiele wiadomo, należy przypuszczać, że ich tektonika jest dość złożona i składa się z kilku, nałożonych na siebie systemów orogenicznych różnego wieku. Najmłodsza jednostka, pokrywa kenozoiczna, pozbawiona jest w zasadzie odkształceń tektonicznych, wyjątek stanowią lokalnie zaznaczone zjawiska glacitektoniczne (Konstantynowicz, red. 1971). Osady permu i triasu budujące monoklinę mają rozciągłość NW-SE i zapadają płasko pod kątem 2-6 na NE i NNE. Na tę monoklinalną budowę nałożyła się późniejsza tektonika dysjunktywna (faza laramijska) z szeregiem uskoków układających się niekiedy w rozległe strefy deformacji tektonicznych i przemieszczeń (system dyslokacyjny środkowej Odry). Pierwotnie płasko zapadające serie skalne monokliny rozcięte zostały uskokami na szereg różnej wielkości bloków wzajemnie poprzesuwanych. Tworzą one obecnie różnorodne formy typu rowów, zrębów i systemów schodowych. Biegi uskoków naśladują generalnie trzy kierunki: NW-SE, N-S i W-E, przy czym przeważają uskoki o biegu NW-SE (zgodnie z kierunkiem sudeckim) (Piestrzyński, red. 1996). Strefom uskokowym towarzyszą liczne spękania pionowe lub płasko nachylone o kierunkach zbliżonych do kierunków głównych dyslokacji. Wiek uskoków jest trudny do określenia. Z pewnością

16 WARUNKI GEOLOGICZNO-GÓRNICZE W KOPALNIACH LGOM II 16 są one starsze od utworów oligocenu w obrębie, których te dyslokacje nie występują. Forma i budowa złoża. Złoża rud miedzi obszaru lubińsko-głogowskiego zaliczane są do typu stratoidalnego. Złoże to występuje przede wszystkim w spągowej części utworów cechsztynu (cyklotem Werra (Z1)) oraz w stropowej części osadów białego spągowca. Seria złożowa obejmuje następujące odmiany litologiczne: piaskowce szare, bardzo zwięzłe o spoiwie węglanowym i siarczanowym oraz zwięzłe i słabo-zwięzłe o spoiwie ilasto-węglanowym, łupek miedzionośny czarny, ilasty, smolisty, dolomityczno-ilasty, kruchy, spękany, miejscami rozsypliwy, dolomit ilasty czarny, zwięzły, spękany. Obecność dolomitu ilastego w profilu złoża stwierdza się tylko lokalnie, szczególnie tam gdzie miąższość złoża przekracza 1,8m, a łupku miedzionośnego 0,2 m, dolomit smugowany ciemnoszary, zwięzły, słabo spękany, zawierający znaczną domieszkę substancji ilastej. Charakteryzuje się budową ławicową i słabo zaznaczoną podzielnością. W jego obrębie miejscami występują spękania zabliźnione gipsemi kalcytem, dolomit wapnisty szary i szaro-beżowy, zwięzły i silnie zwięzły, spękany, mający wyraźną podzielność ławicową. W obrębie dolomitu wapnistego obserwuje się liczne spękania, podobnie jak w dolomicie smugowanym, często zabliźnione gipsem i kalcytem. Cechą charakterystyczną jest występowanie gniazd anhydrytowych. Można wyróżnić 6 typów wykształcenia złoża w zależności od położenia złoża w profilu serii rudonośnej: w utworach węglanowych, łupku i piaskowcu; w rudzie węglanowej i piaskowcowej; wyłącznie w utworach węglanowych w miejscach, gdzie nie występuje w profilu łupek miedzionośny; w utworach węglanowych i lokalnie w łupku, który występuje jako element profilu złoża, ale jest okruszcowany słabo, a nawet pozbawiony okruszcowania; w utworach węglanowych i łupku. Mineralizacja kruszcowa złoża. Nagromadzenia miedzi występuje generalnie w trzech głównych typach skał: piaskowcu, łupkach i dolomitach. Złoże rud miedzi charakteryzuje się zmiennym okruszcowaniem pod względem rodzaju minerałów kruszcowych, form ich skupienia jak również intensywności.

17 I Najważniejsze formy występowania złoża to: stratoidalne jednopoziomowe; stratoidalne dwupoziomowe; gniazdowo-soczewowe; rozproszone; i inne. Występujące minerały kruszcowe to w przeważającej mierze siarczki. Okruszcowanie typu rozproszonego jest najbardziej rozpowszechnione w złożu. Laminy kruszcowe obserwowane są wyłącznie w piaskowcu. Typ okruszcowania żyłkowy i soczewkowy charakterystyczny jest dla łupków miedzionośnych. Natomiast okruszcowanie gniazdowe występuje głównie w dolomitach. W strefie złożowej ilościowo przeważa chalkozyn nad bornitem, digenitem, chalkopirytem i kowelinem. Minerały te występują we wszystkich litologicznych odmianach rudy. Chalkozyn jest minerałem dominującym we wszystkich trzech typach rudy. W dolomicie granicznym zawartości chalkozynu są zróżnicowane. W łupkach najbogatszy w chalkozyn jest łupek smolisty. W kierunku stropu ilość chalkozynu gwałtownie maleje. Wiąże się to z ogólną tendencją spadku intensywności okruszcowania w kierunku stropu. W dolomitach zawartość chalkozynu jest na ogół niska. Podwyższone zawartości obserwuje się w dolomicie ilastym, rzadziej smugowanym. Na ogół w profilu pionowym w miejscu zaniku okruszcowania chalkozynowego zaczyna pojawiać się w większych ilościach bornit. Jego najmniejsze zawartości występują w tych łupkach miedzionośnych, w których minerałem dominującym jest chalkozyn. Digenit w profilu pionowym rozmieszczony jest równomiernie, podobnie jak chalkozyn. Pojawia się z chalkozynem i zanika stopniowo wraz z nim i bornitem. Chalkopiryt maksymalne jego koncentracje stwierdzono tam, gdzie maleje intensywność okruszcowania miedziowego (chalkozynowo-bornitowego) w skałach dolomitowych i w piaskowcu. W strefie chalkozynowej chalkopiryt stwierdzany jest sporadycznie. Największe koncentracje kowelinu spotykane są w piaskowcu. W złożu występuje w dużym rozproszeniu (Piestrzyński, red. 1996). Złoże rud miedzi należy do złóż polimetalicznych. We wszystkich typach litologicznych rud z minerałami siarczkowymi współwystępują metale towarzyszące m. in. srebro i ołów, a także Zn, Co, V, Mo, Ni i wiele innych. Srebro występuje głównie w minerałach miedzionośnych. Maksimum zawartości Ag obserwuje się w łupku miedzionośnym. Największe koncentracje Ag lokalizują się w łupkach o małej miąższości. Praktycznie jedynym, istotnym minerałem Pb (ołów) występującym w złożu miedzi jest galena. Minerał ten jest obecny we wszystkich typach litologicznych rudy, w różnych ilościach. Maksymalna mineralizacja ołowiowa lokalizuje się 17 WARUNKI GEOLOGICZNO-GÓRNICZE W KOPALNIACH LGOM II

18 WARUNKI GEOLOGICZNO-GÓRNICZE W KOPALNIACH LGOM II 18 generalnie w górnych częściach złoża oraz tuż ponad złożem miedzi. Wysokie zawartości Pb obserwuje się także w łupku, zwłaszcza w miejscach, gdzie złoże rud miedzi jest cienkie w miejscach takich horyzont ołowionośny obniża się w profilu i dotyka łupka. Mineralizacją ołowiową najsłabiej zaznacza się piaskowiec. 2. HYDROGEOLOGIA Na obszarze monokliny przedsudeckiej wyraźnie zarysowują się na dwa kompleksy hydrogeologiczne: kenozoiczny obejmujący luźne utwory trzeciorzędu i czwartorzędu występujący w obrębie luźnych skałach. Są to wody porowe. Mają one połączenie poprzez tzw. okna hydrogeologiczne ze skałami złożowymi poprzez szczeliny i uskoki w obrębie wychodni, czyli w SW granicy zagłębia miedziowego. Charakteryzują się bardzo dużymi dopływami i niską mineralizacją wód. Mineralizacja ogólna waha się od 0,2 do 2,0 g/dm 3. triasowo-permski występujący w zwięzłych skałach pstrego piaskowca, cechsztynu i czerwonego spągowca. Wody w obrębie warstw cechsztyńskich są typu SO 4 Ca a w części północnej obszaru miedzionośnego Cl Na o mineralizacji od 1,5 do około 250 g/dm 3. Są to wody głębokiego krążenia i zalegające. Powietrze atmosferyczne i kopalniane Powietrze atmosferyczne jest to roztwór gazów chemicznie obojętnych względem siebie. Tabela 3. Skład powietrza atmosferycznego przedstawia się następująco: tlen (O 2 ) 21,00% azot (N 2 ) 78,00% dwutlenek węgla (CO 2 ) 0,03% argon (Ar) 0,93% hel, neon, wodór i inne 0,04% Powietrze kopalniane Powietrze kopalniane jest mieszaniną powietrza atmosferycznego i gazów wydzielających się do wyrobisk górniczych. Wszystkie dostępne wyrobiska górnicze i pomieszczenia podziemne należy stale przewietrzać tak, aby zawartość tlenu w powietrzu kopalnianym nie była mniejsza niż 19 % objętości, a zawartość szkodliwych lub niebezpiecznych gazów nie przekraczała dopuszczalnych wartości NDS [%] i NDSCH [%]. NDS [%] najwyższe stężenie średnio ważone i NDSCH [%] najwyższe stężenie chwilowe

19 I Zgodnie z 187 Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r.w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych wraz z późniejszymi zmianami: Ilość powietrza doprowadzana do wyrobisk powinna zapewniać utrzymanie w tych wyrobiskach wymaganego składu powietrza i jego temperatury. Wszystkie dostępne wyrobiska i pomieszczenia należy tak przewietrzać, aby zawartość tlenu w powietrzu nie była mniejsza niż 19% (objętościowo), a najwyższe dopuszczalne stężenia gazów w powietrzu nie przekraczały następujących wartości: Rodzaj gazu NDS (objętościowo) NDSCh (objętościowo) Dwutlenek węgla (CO 2 ) 1,0 % 1,0 % Tlenek węgla (CO) 0,0026 % 26 ppm Tlenek azotu (NO) 0,00026 % 2,6 ppm Dwutlenek siarki (SO 2 ) 0, % 0,75 ppm Siarkowodór (H 2 S) 0,0007 % 7 ppm 0,015 % 150 ppm 0,00052 % 5,2 ppm 0,00019 % 1,9 ppm 0,0014 % 14 ppm Skróty NDS, NDSCh oznaczają: NDS wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń. NDSCh wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej w odstępie nie krótszym niż 1 godzina. NDSP wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie. W zakładach górniczych stosujących maszyny z napędem spalinowym zawartość tlenków azotu określa się na podstawie stężenia dwutlenku azotu (NO 2 ). ppm (part per milion) 1 milionowa część całości 1 % = ppm 19 WARUNKI GEOLOGICZNO-GÓRNICZE W KOPALNIACH LGOM II

20 WARUNKI GEOLOGICZNO-GÓRNICZE W KOPALNIACH LGOM II 20 Podział gazów Gazy, które wchodzą w skład powietrza kopalnianego można podzielić ze względu na oddziaływanie na organizm człowieka lub ze względu na swoje właściwości wybuchowe: podział ze względu na oddziaływanie na organizm człowieka Gazy niezbędne do życia Gazy obojętne dla zdrowia tlen azot, gazy szlachetne, metan, wodór, dwutlenek węgla (powyżej 2%), Gazy szkodliwe dla zdrowia Duszące Trujące fizycznie chemicznie tlenek węgla, siarkowodór, tlenki siarki, tlenki azotu gazy zaliczane do wybuchowych oraz granice wybuchowości Gazy wybuchowe Granice wybuchowości metan CH % siarkowodór H 2 S 4-46% wodór H % tlenek węgla CO 12-72% Charakterystyka gazów Tlen jest gazem bezbarwnym, bez smaku i zapachu, niepalny, lecz podtrzymujący palenie. Obniżenie stężenia tlenu do 17 % powoduje zawroty głowy, duszności, kołatanie serca, % koordynacja ruchów jest zaburzona, 6-10% mdłości, utrata przytomności, śpiączka. Azot jest gazem nieco lżejszym od powietrza, stanowi główny składnik atmosfery. Jest bezbarwny bez smaku i zapachu. Wolny azot może znajdować się w pokładach węgla, złożach soli i skałach otaczających. Znane są przypadki wypływów i wyrzutów azotu. Tlenki azotu są to silnie trujące związki powstające przy strzelaniu materiałami wybuchowymi zawierającymi związki azotu. NO jest bezbarwny, ostro atakuje błony śluzowe w szczególności oczy. NO 2 jest brunatno-czerwony, ostro pachnący, pobudza do wymiotów, powoduje silny ból głowy i kaszel. Objawy zatrucia NO 2 występują po kilku, a nawet po kilkunastu godzinach. Niewielkie ilości NO x występują w spalinach maszyn dołowych.