Uwarunkowania poziomu diagnostyki wśród chorych na cukrzycę na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Uwarunkowania poziomu diagnostyki wśród chorych na cukrzycę na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej"

Transkrypt

1 Family Medicine & Primary Care Review 2008, 10, 3: PRACE ORYGINALNE ORIGINAL PAPERS Copyright by Wydawnictwo Continuo Uwarunkowania poziomu diagnostyki wśród chorych na cukrzycę na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej PL ISSN The source of differentiation in diagnostics level among diabetic patients at the level of primary health care ANNA ABRAMCZYK A G Zakład Promocji Zdrowia Katedra Zdrowia Publicznego Wydziału Zdrowia Publicznego Akademii Medycznej we Wrocławiu p.o. Kierownika: dr hab. med. Anna Abramczyk A przygotowanie projektu badania, B zbieranie danych, C analiza statystyczna, D interpretacja danych, E przygotowanie maszynopisu, F opracowanie piśmiennictwa, G pozyskanie funduszy Streszczenie Wstęp. Dla osób z cukrzycą, poza czasem trwania choroby i statusem społeczno ekonomicznym, dostępność usług medycznych uznana została za czynnik determinujący ryzyko powikłań cukrzycy. Materiał i metody. Badania przeprowadzono wśród losowo wybranych 61 zakładów podstawowej opieki zdro wotnej w kraju, w ramach projektu KBN nr 6P05D Materiał pochodził od 1366 rodzin oraz 1986 pacjen tów z cukrzycą w wieku powyżej 16. roku życia, zamieszkujących w rejonie pracy pielęgniarki środowiskowej i zarejestrowanych na liście lekarza rodzinnego. Najmłodszy pacjent miał 17, a najstarszy 96 lat. Badania prze prowadzono na podstawie: ukierunkowanego wywiadu pielęgniarskiego, anonimowego kwestionariusza ankiety, pielęgniarskiej oceny sprawności i samodzielności osób z cukrzycą. W badaniu analizowano zamieszczone przez lekarza rodzinnego (podstawowej opieki zdrowotnej) w dokumentacji Diab Care informacje na temat: wyników badań przeprowadzonych w okresie ostatnich 12 miesięcy, chorób towarzyszących cukrzycy wymagających le czenia oraz anonimowego kwestionariusza ankiety przeprowadzonej wśród rodzin realizujących opiekę nad cho rym na cukrzycę. Wyniki. Przeprowadzone wśród chorych na cukrzycę badania wykazały, że największy deficyt badań występuje u pacjentów, którzy nie prowadzą samokontroli, a modyfikują leczenie (63,7%), chorych w pełni sprawnych (67,7%), z pojedynczymi objawami w sferze zdrowia psychoemocjonalnego (58,7%), osób wskazujących na bar dzo liczne trudności w respektowaniu zaleceń (58,1%), u których ustalono znacznie podwyższone wyniki chole sterolu całkowitego w surowicy krwi (26,5%). Wnioski. Różnicująco na poziom diagnostyki wśród osób chorych na cukrzycę wpływa: poziom sprawności pa cjentów, obecność wymagających leczenia chorób dodatkowych, dolegliwości pacjentów w sferze zdrowia psy choemocjonalnego, trudności w dostępie do usług medycznych, trudności pacjentów w respektowaniu zaleceń wymaganych w leczeniu cukrzycy, udział chorych w samokontroli. Słowa kluczowe: dostępność badań diagnostycznych, chory na cukrzycę. Summary Background. Apart from the duration of the illness and the socio economical status, accessibility of health services has been recognised as a factor determining the risk of diabetes complications. Material and methods. For the purpose of this work, research has been carried out in 61 randomly chosen nation al basic health service units, within the scope of NCSR grant no 6P05D Research material has been obtained from 1366 families and 1986 patients with diabetes aged above 16 years, living in the area of social workers and registered on the list of the local GP. The youngest patient was 17 years old and the oldest was 96 years old. For the purpose of this work, the research has been carried based on: guided nurse interview, anony mous questionnaire, nurse s opinion on fitness and independence of a patient with diabetes, GP s information recorded in Diab Care documentation regarding: results from tests carried out within previous 12 months, con current diseases, which require treatment, anonymous questionnaire conducted among families. Results. The research carried out among patients showed that the highest deficiency of tests can be found among patients, who do not control themselves, but modify the treatment on their own (63.7%), fully fit patients (67.7%), patients with single symptoms of the lack of psycho emotional health (58.7%), persons showing multiple difficul ties in observing recommendations (58.1%), patients with increased total cholesterol levels in blood serum (26.5%). Conclusions. The level of a patient fitness, presence of additional diseases requiring treatment, psycho emotional problems, difficulties in accessibility to health care, difficulties in observing required recommendations for diabetes treatment, participation of patients in self control differentiate the level of diagnostics among diabetic patients. Key words: accessibility to diagnostic tests, patient with diabetes.

2 330 A. Abramczyk Uwarunkowania poziomu diagnostyki wśród chorych na cukrzycę Family Medicine & Primary Care Review 2008, 10, 3 Wstęp Dla osób z cukrzycą, poza czasem trwania choroby i statusem społeczno ekonomicznym, dostępność usług medycznych uznana została za czynnik determinujący ryzyko powikłań cukrzycy [1]. Materiał i metody Badania przeprowadzono wśród losowo wy branych 61 zakładów podstawowej opieki zdro wotnej w kraju, w ramach projektu KBN nr 6P05D Materiał badawczy pochodzi od 1366 rodzin oraz 1986 pacjentów z cukrzycą w wieku powyżej 16. roku życia, zamieszkują cych w rejonie pracy pielęgniarki środowiskowej i zarejestrowanych na liście lekarza rodzinnego. Najmłodszy pacjent miał 17, a najstarszy 96 lat. Badania przeprowadzono na podstawie: ukierunkowanego wywiadu pielęgniarskiego, anonimowego kwestionariusza ankiety, pielęgniarskiej oceny sprawności i samodziel ności osób z cukrzycą, anonimowego kwestionariusza przeprowa dzonego wśród rodzin realizujących opiekę nad chorym na cukrzycę. W badaniu analizowano zamieszczone przez lekarza rodzinnego (podstawowej opieki zdro wotnej) w dokumentacji Diab Care informacje na temat: wieku, płci chorego, rodzaju (typu) cukrzy cy, czasu trwania choroby, metod leczenia, wyni ków badań przeprowadzonych w okresie ostat nich 12 miesięcy, chorób towarzyszących cu krzycy wymagających leczenia. Wyniki Analiza dokumentacji medycznej wykazała, że najczęściej u chorych na cukrzycę przeprowadzo no pomiar: ciśnienia tętniczego krwi (91,1%), ma sy ciała (87%), wzrostu (84,3%) oraz glikemii na czczo (81,1%). Pomiar cholesterolu całkowitego udokumentowano tylko u co drugiego chorego na cukrzycę (57,7%), cholesterolu HDL u 28,9% ba danych, pomiar trójglicerydów wykonano u 36%, badanie w kierunku białkomoczu wykonano u 16,5% chorych, mikroalbuminurii u 7,3%, a hemoglobiny glikowanej u 7,4% badanych. U prawie co drugiego chorego dokonano pomiaru stężenia kreatyniny w surowicy krwi (43,8%). Dyskusja Brak w dostępnym piśmiennictwie tak szero kich analiz utrudnia pełne ustosunkowanie się do wyników uzyskanych w badaniach własnych. Częstość oraz zakres badań prowadzonych wśród chorych na cukrzycę na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej wskazuje na ograniczenie do stępności usług dla tej grupy chorych [2]. W ba daniach własnych deficyt badań diagnostycznych najczęściej ustalono wśród pacjentów, którzy nie prowadzą samokontroli i modyfikują leczenie (p = 0,00000) (ryc. 1), osób ze znacznymi ograni czeniami w zakresie sprawności (p = 0,00082) (ryc. 2), z pojedynczymi objawami w sferze zdro wia psychoemocjonalnego (p = 0,00419) (ryc. 3), deklarujących bardzo liczne trudności w respek towaniu wymaganych w leczeniu cukrzycy zale ceń (p = 0,00136) (ryc. 4), u których ustalono znacznie podwyższone wyniki cholesterolu cał kowitego w surowicy krwi (powyżej 230 mg/dl) (p = 0,04533) (ryc. 5), nie stwierdzono obecności chorób dodatkowych (p = 0,00000) (ryc. 6), osób wskazujących na brak trudności w dostępie do usług medycznych (p = 0,00115) (ryc. 7). Chorzy, u których ustalono większy deficyt badań diagnostycznych, częściej wskazywali na deficyt zadowolenia z życia małżeńskiego (59,8%) (p = 0,04904) (ryc. 8) i zawodowego (p = 0,03216) (ryc. 9) oraz nie zgłaszali oczekiwań w zakresie poprawy opieki (p = 0,02909) (ryc. 10), która w ich ocenie jest bardzo dobra (p = 0,02324) (ryc. 11). Większości badań nie wyko Rycina 1. Udział pacjentów cho rych na cukrzycę w samokontroli a poziom diagnostyki

3 A. Abramczyk Uwarunkowania poziomu diagnostyki wśród chorych na cukrzycę 331 Rycina 2. Sprawność pacjentów chorych na cukrzycę a poziom diagnostyki Rycina 3. Stan psychoemocjonalny pacjentów chorych na cukrzycę a poziom diagnostyki Rycina 4. Trudności pacjentów chorych na cu krzycę w respektowaniu zaleceń w cukrzycy a poziom diagnostyki Rycina 5. Stężenie cholesterolu w surowicy krwi u pacjentów chorych na cukrzycę a poziom diagnostyki Family Medicine & Primary Care Review 2008, 10, 3

4 332 A. Abramczyk Uwarunkowania poziomu diagnostyki wśród chorych na cukrzycę Rycina 6. Obecność wśród pacjentów cho rób towarzyszących cukrzycy a poziom diagnostyki Rycina 7. Trudności pacjentów chorych na cukrzycę w dostępie do usług medycznych a poziom diagnostyki Rycina 8. Zadowolenie pacjentów chorych na cukrzycę z udziału w życiu małżeńskim a po ziom diagnostyki Rycina 9. Zadowolenie pacjentów chorych na cukrzycę z udziału w życiu zawodowym a po ziom diagnostyki Family Medicine & Primary Care Review 2008, 10, 3 nano u pacjentów, których rodziny wskazują na zadowolenie z efektów leczenia cukrzycy (ryc. 12) (p = 0,011119) i nie wyrażają oczekiwań w zakresie poprawy opieki nad chorym na cu krzycę (p = 0,03534) (ryc. 13). Przeprowadzone badania wykazały, że pacjen ci charakteryzują się deficytem wymaganych w procesie corocznej kontroli badań, a realizowa na opieka nie uwzględnia ustalonych standardów [3, 4]. Deficyt kontroli hemoglobiny glikowanej wśród badanych chorych potwierdza opinię o gor szej kontroli glikemii na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej [5]. Mając na uwadze to, że uproszczona opieka nad pacjentem z cukrzycą prowadzi do zwiększenia kosztów społecznych, psychicznych i finansowych [6], zasadne jest

5 A. Abramczyk Uwarunkowania poziomu diagnostyki wśród chorych na cukrzycę 333 Rycina 10. Oczekiwania pacjentów chorych na cukrzycę w zakresie poprawy opieki a poziom diagnostyki Rycina 11. Oczekiwania pacjentów dotyczą ce poprawy jakości opieki determinowane opinią na temat opieki nad chorym na cu krzycę a poziom diagnostyki Rycina 12. Zadowolenie rodzin pacjentów cho rych na cukrzycę z efektów leczenia cukrzycy a poziom diagnostyki Rycina 13. Oczekiwania rodzin pacjentów cho rych na cukrzycę w zakresie poprawy opieki nad chorym na cukrzycę a poziom diagnostyki zwiększenie dostępu do badań diagnostycznych zalecanych w ramach corocznej oceny stanu cho rego w podstawowej opiece zdrowotnej [5]. Wnioski Przeprowadzone badania pozwalają stwier dzić, że w opiece nad chorym na cukrzycę na po ziomie podstawowej opieki zdrowotnej: 1. Różnicująco na poziom diagnostyki wpły wa: poziom sprawności pacjentów, obec ność chorób dodatkowych, dolegliwości w sferze zdrowia psychoemocjonalnego, do stępność usług medycznych, trudności w re spektowaniu zaleceń wymaganych w lecze niu cukrzycy, udział pacjentów w samokon troli. 2. Deficyt badań diagnostycznych sprzyja po zytywnej ocenie opieki nad chorym na cu krzycę. Family Medicine & Primary Care Review 2008, 10, 3

6 334 A. Abramczyk Uwarunkowania poziomu diagnostyki wśród chorych na cukrzycę Piśmiennictwo 1. Young BA, Maynard Ch, Boyko EJ. Racial differences in diabetic nephropathy, cardiovascular disease, and morta lity in a national population of veterans. Diabet Care 2003; 26: Harris M. Racial and ethnic differences in health care acces and health outcomes for adults with type 2 diabetes. Diabet Care 2001; 24: Chin MH, Auerbach SB, Cook S et al. Quality of diabetes care in community health centers. Am J Public Health 2000; 90: Krentz AJ, Bailey CJ. Cukrzyca typu 2 w praktyce lekarskiej. Cz. 1. Med po Dypl 2008; 6: Zgibor JC, Songer TJ. External barriers to diabetes care: adressing personal and health system issues. Diabet Spectr 2001; 14: Sieradzki J. Cukrzyca problem społeczny. Nowa Klinika 2001; 2: Adres do korespondencji: Dr hab. med. Anna Abramczyk Zakład Promocji Zdrowia Katedry Zdrowia Publicznego Wydział Zdrowia Publicznego AM ul. Bartla Wrocław E mail: wesola2000@2com.pl Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r.

7 Family Medicine & Primary Care Review 2008, 10, 3: PRACE ORYGINALNE ORIGINAL PAPERS Rozpowszechnienie zespołu metabolicznego w populacji wiejskiej Program Kiełpino Copyright by Wydawnictwo Continuo PL ISSN Metabolic syndrome prevalence in rural population Kiełpino Program ZOFIA BABIŃSKA 1, A G, PIOTR GUTKNECHT 1, B, E, F, PIOTR BANDOSZ 2, C, D, MAŁGORZATA PIETRZYKOWSKA 1, B, E, F, KATARZYNA NOWICKA SAUER 1, B, F, BARBARA TRZECIAK 1, B, F 1, A, E, G, JANUSZ SIEBERT 1 Międzyuczelniane Uniwersyteckie Centrum Kardiologii Katedra Medycyny Rodzinnej Akademii Medycznej w Gdańsku Kierownik: prof. dr hab. med. Janusz Siebert 2 Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii Akademii Medycznej w Gdańsku Kierownik: prof. dr hab. med. Bogdan Wyrzykowski A przygotowanie projektu badania, B zbieranie danych, C analiza statystyczna, D interpretacja danych, E przygotowanie maszynopisu, F opracowanie piśmiennictwa, G pozyskanie funduszy Streszczenie Wstęp. Zespół metaboliczny to współistnienie czynników ryzyka miażdżycy na podłożu insuli nooporności, związane ze znacznym zwiększeniem ryzyka rozwoju powikłań sercowo naczyniowych oraz cu krzycy. Do cech zespołu metabolicznego należą aterogenna dyslipidemia z obniżeniem stężenia cholesterolu HDL, zwiększenie stężenia trójglicerydów, nadciśnienie tętnicze, otyłość brzuszna, insulinooporność i hiperinsu linemia. Zespół metaboliczny stanowi coraz poważniejszy problem w krajach wysoko rozwiniętych. Cel pracy. Ocena rozpowszechnienia zespołu metabolicznego i jego poszczególnych kryteriów u pacjentów wiej skiej praktyki lekarza rodzinnego. Materiał i metody. Materiał do badania stanowiła populacja 285 dorosłych osób, pacjentów wiejskiej praktyki le karza rodzinnego, u których przeprowadzono pomiary antropometryczne, pomiary ciśnienia tętniczego i badania biochemiczne: poziom glukozy, cholesterolu HDL i trójglicerydów. Wyniki. Rozpowszechnienie zespołu metabolicznego w wybranej wiejskiej praktyce lekarza rodzinnego według kryteriów NCEP ATP III wyniosło 34,7%, według kryteriów IDF 36,1%. Zespół metaboliczny według kryteriów NCEP ATP III częściej obserwowano u mężczyzn 37% niż u kobiet 32,6%. Natomiast według kryteriów IDF ze spół metaboliczny częściej stwierdzono u kobiet 36,6% w porównaniu z mężczyznami 35,5%. Rozpowszech nienie zespołu metabolicznego wzrastało wraz z wiekiem badanych, obserwowano również wzrost rozpowszech nienia większości kryteriów rozpoznawania zespołu metabolicznego wraz z wiekiem ocenianej populacji. Wnioski. 1. U ponad jednej trzeciej dorosłych mieszkańców wsi stwierdzono zespół metaboliczny. 2. Najczęściej z ocenianych kryteriów zespołu metabolicznego obserwowano podwyższone ciśnienie tętnicze i otyłość brzuszną. Słowa kluczowe: zespół metaboliczny, rozpowszechnienie, choroby sercowo naczyniowe. Summary Background. Metabolic syndrome means co existence of risk factors of atheromatosis on the grounds of insulin resistance, related to significant increase in risk of cardiovascular complications and diabetes mellitus. Among marks of metabolic syndrome are atherogenic dyslipidaemia with lower cholesterol concentration, trigly cerides concentration increase, arterial hypertension, abdominal obesity, insulin resistance and hyperinsulinae mia. Metabolic syndrome becomes more and more serious problem in highly developed countries. Objectives. The aim of this paper is to assess prevalence of metabolic syndrome and its particular criteria among patients of a rural family doctor. Material and methods. Researched material included population of 285 adults, patients of a rural family doctor, who were subject of anthropometrical measurements, arterial pressure measurements and biochemical tests: glu cose level, HDL cholesterol and triglycerides. Results. Prevalence of the metabolic syndrome among selected subjects treated by a rural doctor according to cri teria NCEP ATP III was 34.7%, and according to IDF 36.1%. Metabolic syndrome according to the NCEP ATP III was more often observed among men 37% than women 32.6%. However, according to IDF criteria, meta bolic syndrome more often occurred among women 36.6% in comparison to men 35.5%. Prevalence of the metabolic syndrome increases as age of persons being investigated increases, also prevalence of the most of the criteria for metabolic syndrome is observed as age of investigated population rises up. Conclusions. 1. More than 1/3 of adults rural inhabitants suffer from metabolic syndrome. 2. The most often occurring criteria of metabolic syndrome are elevated arterial pressure and abdominal obesity. Key words: metabolic syndrome, prevalence, cardiovascular disease.

8 336 Z. Babińska i wsp. Rozpowszechnienie zespołu metabolicznego w populacji wiejskiej Family Medicine & Primary Care Review 2008, 10, 3 Wstęp Epidemia otyłości, zwłaszcza otyłości brzu sznej, w krajach wysoko uprzemysłowionych oraz towarzyszące jej zaburzenia metaboliczne, takie jak: cukrzyca typu 2, insulinooporność, nadciśnienie tętnicze i dyslipidemia, prowadzą do zwiększenia ryzyka wystąpienia chorób ser cowo naczyniowych wśród pacjentów [1]. Mi mo szerokiego dostępu do badań diagnostycz nych oraz preparatów farmakologicznych lecze nie zespołu metabolicznego stanowi poważny problem, przed którym staje lekarz rodzinny. Z drugiej strony to właśnie ta grupa specjalistów ma największy wpływ na wyniki leczenia. Dzię ki uproszczeniu kryteriów rozpoznania diagno styka możliwa jest w gabinecie każdego lekarza rodzinnego. Większość badań przesiewowych nie oddaje rzeczywistego rozpowszechnienia zespołu metabolicznego w danej populacji, dla tego też postanowiliśmy obiektywnie ocenić ska lę problemu na podstawie badań epidemiolo gicznych prowadzonych w ramach Programu Kiełpino, określającego rozpowszechnienie czynników ryzyka chorób serca i naczyń w po pulacji wiejskiej. Materiał i metody Badaniem objęto 285 dorosłych osób (> 18. r.ż.), 150 kobiet i 135 mężczyzn, wybranych lo sowo z populacji 600 pacjentów wiejskiej prakty ki lekarza rodzinnego w Kiełpinie. U osób tych przeprowadzono 3 krotny pomiar ciśnienia tętni czego za pomocą automatycznego aparatu z mankietem na ramię OMRON M4 I, zmierzono także wysokość ciała, obwód w talii oraz masę ciała. Ponadto na czczo (po 12 godzinnym po wstrzymaniu się od przyjmowania pokarmów) pobrano krew żylną za pomocą systemu próżnio wego, odwirowano i przekazano przed upływem 4 godzin do Laboratorium Centralnego ACK SPSK Akademii Medycznej w Gdańsku. Analizę staty styczną otrzymanych danych przeprowadzono przy użyciu programu Statistica 7.1. Wyniki Średni wiek badanej populacji wyniósł 48 ± 15,6 lat. Częstość występowania zespołu metabo licznego według kryteriów NCEP ATP III (Narodo wy Program Edukacji Cholesterolowej Dorosłych) po modyfikacji z 2005 r. w badanej populacji wy niosła 34,7%, u kobiet 32,6%, u mężczyzn 37%. Zaobserwowano wzrost częstości występo wania zespołu metabolicznego wraz z wiekiem badanych osób od 18,3% w najmłodszej grupie wieku od 18 do 44 lat, 40,7% w przedziale wieku lat i 59,6% w grupie wieku 65 i więcej lat. Kryterium glikemii (> 100 mg/dl) stwierdzono u 23,8%, u 21,3% kobiet i 26,6% mężczyzn i wzrost częstości tego kryterium wraz z wiekiem badanych. Kryterium cholesterolu HDL (< 40 mg/dl dla mężczyzn i < 50 mg/dl dla kobiet) obserwowano u 21,7% badanych, u 28,6% kobiet i 14% męż czyzn oraz częstsze występowanie tego kryterium w najmłodszej (18 44 lat) i najstarszej grupie wieku ( 65 lat). Kryterium ciśnienia tętniczego ( 130/85 mm Hg) obserwowano najczęściej ze wszystkich kryteriów, u 66,3% badanych, u 69,3% kobiet i 62,9% mężczyzn oraz wykaza no częstsze występowanie wraz z wiekiem bada nych osób. Kryterium obwodu w talii (obwód ta lii > 102 cm dla mężczyzn i > 88 cm dla kobiet) stwierdzono u 46,6%, u 48,6% kobiet i 44,4% mężczyzn i częstsze występowanie wraz z wie kiem. Kryterium trójglicerydów ( 150 mg/dl) wy kazano u 24,5% badanej populacji, u 18% kobiet i 31,8% mężczyzn i częstsze występowanie wraz ze wzrostem wieku. Częstość występowania zespołu metabolicz nego według kryteriów IDF (International Diabe tes Federation) z 2005 r. wyniosła 36,1% (36,6% u kobiet i 35,5% u mężczyzn). Zaobserwowano wzrost częstości rozpowszechnienia zespołu me tabolicznego według kryteriów IDF wraz z wie kiem, od 17,5% w przedziale wieku lat, 45,1% w przedziale wieku lata i 59,6% w przedziale wieku 65 i więcej lat. W porówna niu do kryteriów rozpoznawania zespołu metabo licznego według NCEP ATP III zmieniło się jedy nie kryterium obwodu w talii (obwód talii 94 cm u mężczyzn i 80 cm dla kobiet dla popula cji europejskiej), które obserwowano najczęściej spośród wszystkich kryteriów rozpoznawania ze społu metabolicznego według IDF u 67,7% bada nych, częściej u kobiet 72,6% w porównaniu z mężczyznami 62,2%. Wykazano także wzrost częstości występowania tego kryterium wraz z wiekiem badanych osób od 48,3% w przedzia le wieku lata, 80,5% w przedziale wieku lata i 84,6% w przedziale wieku 65 lat. Dyskusja Zespół metaboliczny stanowi coraz większy problem w rozwiniętych społeczeństwach. We dług badań NHANES III częstość występowania zespołu metabolicznego w USA (wg kryteriów ATP III) wynosi 24,3% u mężczyzn i 22,9% dla kobiet [2]. Na podstawie badania NATPOL PLUS prze prowadzonego w 2002 r. oszacowano rozpo wszechnienie zespołu metabolicznego w popula cji reprezentatywnej dorosłych Polaków. Według

9 Z. Babińska i wsp. Rozpowszechnienie zespołu metabolicznego w populacji wiejskiej 337 kryteriów NCEP ATP III częstość zespołu metabo licznego wyniosła 20,3%, istotnie częściej u kobiet (22,3%) w porównaniu z mężczyznami (17,7%). Zaobserwowano bardzo wyraźny wzrost częstości występowania zespołu metabolicznego wraz z wiekiem, od 7,5% w najmłodszej grupie wieku lat, do prawie 40% u osób powyżej 60 r.ż. Uwzględniając kryteria IDF, zespół metabo liczny rozpoznano u 26,2% badanych osób, co oznacza, że występuje on u blisko 8 milionów dorosłych Polaków. Kryterium otyłości brzusznej spełniało aż 50% dorosłych Polaków, a częstość występowania otyłości brzusznej bardzo wyra źnie wzrastała wraz z wiekiem, od 31,4% u osób najmłodszych, do 77,8% w grupie osób powyżej 60 r.ż. Spośród pięciu kryteriów uwzględnianych w diagnostyce zespołu metabolicznego najczę ściej obserwowano u dorosłych mieszkańców Polski podwyższone ciśnienie tętnicze i zwięk szony obwód w talii [3]. Podobne tendencje obserwowaliśmy w bada niu populacji wiejskiej praktyki lekarza rodzinne go w Kiełpinie, z tym że częstości poszczegól nych kryteriów były nieco wyższe. Wnioski 1. U ponad jednej trzeciej dorosłych mieszkań ców wsi stwierdzono zespół metaboliczny. 2. Najczęściej z ocenianych kryteriów zespołu metabolicznego obserwowano podwyższone ciśnienie tętnicze i otyłość brzuszną. Piśmiennictwo 1. Caroline D. Metabolic syndrome, or what you will: definitions and epidemiology. Diabet Vasc Dis Res 2007; 4: Ford ES, Giles WH, Dietz WH. Prevalence of the metabolic syndrome among US adults: findings from the third National and Nutrition Examination Survey. JAMA 2002; 287: Zdrojewski T, Bandosz P, Szpakowski P i wsp. Rozpowszechnienie głównych czynników ryzyka chorób układu sercowo naczyniowego w Polsce. Wyniki badania NATPOL PLUS. Kardiol Pol 2004; Supl. IV: 61. Adres do korespondencji: Lek. med. Zofia Babińska Katedra Medycyny Rodzinnej AM ul. Dębinki Gdańsk Tel.: (058) Fax: (058) E mail: zbab@amg.gda.pl Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r.

10 3 Family Medicine & Primary Care Review 2008, 10, 3: PRACE ORYGINALNE ORIGINAL PAPERS Rozpowszechnienie hiperhomocysteinemii w populacji wiejskiej program Kiełpino Copyright by Wydawnictwo Continuo PL ISSN Hyperhomocysteinaemia prevalence in rural population Kiełpino Program ZOFIA BABIŃSKA 1, A G, MAŁGORZATA PIETRZYKOWSKA 1, B, E, F, PIOTR GUTKNECHT 1, B, E, F, PIOTR BANDOSZ 2, C, D 1, A, E, G, JANUSZ SIEBERT 1 Międzyuczelniane Uniwersyteckie Centrum Kardiologii Katedra Medycyny Rodzinnej Akademii Medycznej w Gdańsku Kierownik: prof. dr hab. med. Janusz Siebert 2 Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii Akademii Medycznej w Gdańsku Kierownik: prof. dr hab. med. Bogdan Wyrzykowski A przygotowanie projektu badania, B zbieranie danych, C analiza statystyczna, D interpretacja danych, E przygotowanie maszynopisu, F opracowanie piśmiennictwa, G pozyskanie funduszy Streszczenie Wstęp. Podwyższone stężenie homocysteiny od ponad 2 dekad jest uważane za niezależny czyn nik ryzyka powikłań sercowo naczyniowych: niedokrwienia mięśnia sercowego, udaru mózgu, zakrzepicy żylnej, a także zmian neurodegeneracyjnych: demencji, choroby Alzheimera, choroby Parkinsona, wad rozwojowych płodu spowodowanych uszkodzeniem cewy nerwowej, poronień oraz nowotworów. Stężenie homocysteiny za leży w dużym stopniu od: wieku, płci, funkcji nerek, a także stylu życia: diety, spożywania witamin: kwasu folio wego i witaminy B 6 ib 12, palenia papierosów, spożycia alkoholu i kawy, a także aktywności fizycznej. Cel pracy. Ocena rozpowszechnienia hiperhomocysteinemii w populacji wiejskiej. Materiał i metody. Materiał do badania stanowiła populacja 285 dorosłych osób (> 18 r.ż.), 150 kobiet i 135 męż czyzn, wybranych losowo z populacji 600 pacjentów wiejskiej praktyki lekarza rodzinnego w Kiełpinie, u których oznaczono poziom homocysteiny. Wyniki. Podwyższone stężenie homocysteiny 15 µmol/l stwierdzono u 12,6% badanej populacji, u 16,1% męż czyzn i 9,23% kobiet. Częstość podwyższonego stężenia homocysteiny wzrastała wraz z wiekiem badanych osób i była 3,5 krotnie wyższa w najstarszej grupie wieku 65 r.ż. 35%, w porównaniu z najmłodszą grupą wieku (18 44 lat) 10,1%, natomiast w przedziale wieku lata była najniższa i wyniosła 6%. Wnioski. 1. Co ósmy dorosły mieszkaniec badanej populacji wiejskiej miał podwyższony poziom homocysteiny. 2. U mężczyzn prawie dwukrotnie częściej obserwowano podwyższone stężenie homocysteiny w porównaniu z kobietami. 3. Podwyższone stężenie homocysteiny wzrastało wraz z wiekiem badanej populacji. Słowa kluczowe: homocysteina, choroby sercowo naczyniowe, rozpowszechnienie. Summary Background. Elevated concentration of homocysteine since over two decades has been considered an independent risk factor of cardiovascular complications: myocardial ischemia, stroke, venous thrombosis as well as neurodegenerative changes: dementias, Alzheimer s disease, Parkinson s disease, fetus developmental anoma lies resulting from damages to nerve tube, miscarriages and tumors. Homocysteine s concentration highly depends on age, sex, kidneys function and a lifestyle: diet, vitamin absorption: folic acid and vitamins B6 and B12, smo king, alcohol and coffee consumption as well as physical activity. Objectives. Assessment of hyperhomocysteine among rural population. Material and methods. Investigated material consisted of population of 285 adults (> 18), 150 women and 135 men, randomly selected from population of 600 patients of a rural family doctor, who were marked with homocysteine level. Results. Elevated homocysteine concentration 15 µmol/l was found among 12.6% of the investigated popula tion, 16.1% men and 9.23% women. Frequency of raised homocysteine concentration was growing up as inve stigate persons age was growing up and it was 3.5 times higher in the group of the oldest patients 65 35% in comparison to the group of the youngest patients (18 44) 10.1%, however, the concentration level was the lo west among patients aged (6%). Conclusions. 1. One per eight adults of the investigated suffered from elevated level of homocysteine. 2. Among men raised concentration of homocysteine is observed nearly two times more often than among women. 3. Con centration of homocysteine raises up as the age of investigated population increases. Key words: homocysteine, cardiovascular disease, prevalence.

11 Z. Babińska i wsp. Rozpowszechnienie hiperhomocysteinemii w populacji wiejskiej 339 Wstęp Podwyższone stężenie homocysteiny od po nad 2 dekad jest uważane za niezależny czynnik ryzyka powikłań sercowo naczyniowych: niedo krwienia mięśnia sercowego, udaru mózgu, za krzepicy żylnej, a także zmian neurodegeneracyj nych: demencji, choroby Alzheimera, choroby Parkinsona, wad rozwojowych płodu spowodo wanych uszkodzeniem cewy nerwowej, poronień oraz niektórych nowotworów. Wielu badaczy nie podaje wartości stężenia, powyżej którego homocysteina jest związana z incydentami w naczyniach wieńcowych, mózgowych i obwodowych, ale wyliczają oni współczynnik relatywnego ryzyka chorób serco wo naczyniowych przy wzroście stężenia homo cysteiny. Metaanaliza wyników z 27 wieloośrod kowych badań wykazała, że u osób z podwyż szonymi stężeniami homocysteiny względne ryzyko choroby niedokrwiennej serca wynosiło 1,7, udaru mózgu 2,5, a miażdżycy tętnic obwodowych 6,8, w porównaniu z grupą kon trolną. Wzrost stężenia homocysteiny o 5 µmol/l powodował wzrost ryzyka chorób sercowo na czyniowych 1,6 1,8 krotnie. Uważa się, że zwiększone stężenie homocysteiny odpowie dzialne jest za 10% ryzyka populacyjnego cho rób naczyniowych [1]. Stężenie homocysteiny zależy w dużym stop niu od wieku, płci, funkcji nerek, a także stylu ży cia: diety, spożywania witamin: kwasu foliowego i witaminy B 6 ib 12, palenia papierosów, spożycia alkoholu i kawy, a także aktywności fizycznej. Materiał i metody Badaniem objęto 285 dorosłych osób (>18. r.ż.), 150 kobiet i 135 mężczyzn, wybranych lo sowo z populacji 600 pacjentów wiejskiej prakty ki lekarza rodzinnego w Kiełpinie. U osób tych pobrano krew żylną za pomocą systemu próżnio wego, odwirowano i przekazano przed upływem 4 godzin do Laboratorium Centralnego ACK SPSK Akademii Medycznej w Gdańsku celem oznacze nia poziomu homocysteiny. Analizę statystyczną otrzymanych danych przeprowadzono przy uży ciu programu Statistica 7.1. Wyniki Średni wiek badanej populacji wyniósł 48 ± 15,6 lat. Średnie stężenie homocysteiny w bada nej populacji wyniosło 11,4 ± 4,4 µmol/l. Mini malne stężenie homocysteiny wyniosło 1,9 µmol/l, maksymalne 50,0 µmol/l. Średnie stężenie homocysteiny u kobiet wy niosło 10,7 ± 3,6 µmol/l i było niższe od średnie go stężenia homocysteiny u mężczyzn 12,2 ± 5,0 µmol/l. Minimalne stężenie homocysteiny u kobiet wyniosło 1,9 µmol/l, natomiast u męż czyzn 6,5 µmol/l, maksymalne stężenie homo cysteiny u kobiet wyniosło 32,3 µmol/l, zaś u mężczyzn 50,0 µmol/l. Rozpowszechnienie hiperhomocysteinemii, definiowanej jako stężenie homocysteiny 15 µmol/l, wyniosło 12,6%. Częstość hiperhomocy steinemii była istotnie wyższa w grupie mężczyzn 16,1% w porównaniu z kobietami 9,23% (p < 0,001). Częstość podwyższonego stężenia homocy steiny wzrastała wraz z wiekiem badanych osób i była 3,5 krotnie wyższa w najstarszej grupie wieku 65 r.ż. 35% w porównaniu z najmłod szą grupą wieku lata 10,1%, w przedzia le wieku lata była najniższa i wyniosła 6%. Dyskusja Bardzo wysokie stężenie homocysteiny w su rowicy krwi stanowi istotny czynnik ryzyka powi kłań sercowo naczyniowych. Natomiast rola nie znacznej hiperhomocysteinemii nie jest jeszcze do końca wyjaśniona, część autorów kwestionu je jej znaczenie w rozwoju powikłań sercowo na czyniowych, wskazując na opublikowane bada nia kliniczne, które nie wykazały wpływu kwasu foliowego i witamin B 6 ib 12 na ryzyko zdarzeń sercowo naczyniowych, mimo spadku stężenia homocysteiny w krwi [2]. W badaniu NATPOL PLUS, przeprowadzonym na reprezentatywnej populacji dorosłych mie szkańców Polski, rozpowszechnienie hiperhomo cysteinemii wyniosło 17%. Częstość występowania hiperhomocysteinemii była istotnie wyższa w gru pie mężczyzn 23% w porównaniu z kobietami 12%. Częstość hiperhomocysteinemii rosła wraz z wiekiem, od 12% w najmłodszej grupie wieku, do 29% w najstarszej grupie wieku [3]. W ogólnopolskim badaniu epidemiologicz nym WOBASZ częstość hiperhomocysteinemii definiowanej jako poziom homocysteiny powy żej 12 µmol/l wyniosła 26% u mężczyzn i 16% u kobiet. Zaobserwowano także wzrost hiperho mocysteinemii wraz z wiekiem badanej populacji oraz zróżnicowanie między poszczególnymi wo jewództwami. Trudno określić, jaka jest przyczy na różnic w rozpowszechnieniu hiperhomocytei nemii między różnymi regionami naszego kraju, a także u mężczyzn, być może ma tu wpływ odmienny styl życia i odżywiania się [4]. W ba daniu wiejskiej populacji mieszkańców Kiełpina zaobserwowaliśmy podobne tendencje, jak w ba daniach NATPOL PLUS i WOBASZ, związane z wiekiem i płcią badanych osób, ale nieco Family Medicine & Primary Care Review 2008, 10, 3

12 340 Z. Babińska i wsp. Rozpowszechnienie hiperhomocysteinemii w populacji wiejskiej mniejsze rozpowszechnienie podwyższonego stężenia homocysteiny w całej populacji, wpływ na to mogła mieć inna definicja rozpoznawania hiperhomocysteinemii w przypadku badania WOBASZ. Wnioski 1. Co ósmy dorosły mieszkaniec badanej popu lacji wiejskiej miał podwyższony poziom ho mocysteiny. 2. U mężczyzn prawie dwukrotnie częściej ob serwowano podwyższone stężenie homocy steiny w porównaniu z kobietami. 3. Podwyższone stężenie homocysteiny wzrasta ło wraz z wiekiem badanej populacji. Piśmiennictwo 1. Boushey CJ, Beresford SAA, Omenn GS, Motulsky AG. A quantitative assessment of plasma homocysteine as a risk factor for vascular disease. Probable benefits of increasing folic acid intakes. JAMA 1995; 274: Bonaa KH, Njolstad I, Ueland PM et al. Fort the NORVIT Trial Investigators. Homocysteine lowering and cardio vascular events after acute myocardial infarction. N Engl J Med 2006; 354: Zdrojewski T, Bandosz P, Szpakowski P i wsp. Rozpowszechnienie głównych czynników ryzyka chorób układu sercowo naczyniowego w Polsce. Wyniki badania NATPOL PLUS. Kardiol Pol 2004; Supl. IV: Tykarski A, Posadzy Małaczyńska A, Rywik S i wsp. Stężenie homocysteiny w surowicy krwi nowego czynnika ryzyka wieńcowego u dorosłych mieszkańców naszego kraju. Wyniki programu WOBASZ. Kardiol Pol 2005; 63, 6(Supl. 4): 1 4. Adres do korespondencji: Lek. med. Zofia Babińska Katedra Medycyny Rodzinnej AM ul. Dębinki Gdańsk Tel.: (058) Fax: (058) E mail: zbab@amg.gda.pl Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r.

13 Family Medicine & Primary Care Review 2008, 10, 3: PRACE ORYGINALNE ORIGINAL PAPERS Copyright by Wydawnictwo Continuo Przyczyny opóźnień w rozpoznawaniu gruźlicy płuc wśród mieszkańców województwa kujawsko pomorskiego PL ISSN The cause of delays in recognizing of the pulmonary tuberculosis among the citizens of the voivodship of Kuyavia and Pomerania MAŁGORZATA BANNACH 1, B, D, GRZEGORZ PRZYBYLSKI 2, A, E, RYSZARD GOŁDA 3, F, MARIOLA RYBKA 4, C 1 Kujawsko Pomorskie Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy Dyrektor: mgr Mariola Brodowska 2 Katedra i Klinika Chorób Płuc, Nowotworów i Gruźlicy Collegium Medicum w Bydgoszczy Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu p.o. Kierownika: dr n. med. Grzegorz Przybylski 3 Katedra i Zakład Immunologii Collegium Medicum w Bydgoszczy Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu Kierownik: dr hab. Jacek Michałkiewicz prof. UMK 4 Zakład Opiekuńczo Leczniczy w Lipnie Kierownik: mgr Mariola Rybka A przygotowanie projektu badania, B zbieranie danych, C analiza statystyczna, D interpretacja danych, E przygotowanie maszynopisu, F opracowanie piśmiennictwa, G pozyskanie funduszy Streszczenie Wstęp. Gruźlica jest chorobą ściśle powiązaną z grupami osób mniej wykształconych, z niższym statusem społeczno ekonomicznym. Z chorymi na gruźlicę połączone są takie zjawiska społeczne, jak: bezdom ność, alkoholizm, bezrobocie, niska jakość życia, a styl życia nie ma nic wspólnego z dbałością o zdrowie. Pa cjenci z grup ryzyka z różnych powodów zgłaszają się do lekarza w stadium gruźlicy zaawansowanej, kiedy okres prątkowania był bardzo długi. W krajach, gdzie zapadalność na gruźlicę jest bardzo mała, duży nacisk położono na aktywne wykrywanie chorych. Materiał i metody. Analizie poddano 375 przypadków gruźlicy płuc potwierdzonej bakteriologicznie, z 468 przy padków gruźlicy ogółem zarejestrowanej w Kujawsko Pomorskim Wojewódzkim Rejestrze Gruźlicy w 2007 r. Pa cjenci byli leczeni w oddziale zamiejscowym Kujawsko Pomorskiego Centrum Pulmonologii w Smukale, a także ambulatoryjnie w Wojewódzkiej Przychodni Gruźlicy i Chorób Płuc KPCP w Bydgoszczy. Wykonano analizę cech chorych, jak: płeć, wiek, poziom wykształcenia, bezdomność, bezrobocie, samotność i niestety często ob serwowany alkoholizm. Dla oceny statystycznej przeanalizowano dokumentację 320 pacjentów (zgłoszenia za chorowania na gruźlicę, indywidualną dokumentację pacjenta zawartą w książeczkach gruźlicy, wypisy ze szpi tala i inne), odrzucając dokumentację niekompletną. Wyniki. Jak wynika z przeprowadzonych badań, gruźlica rozpoznawana jest w stadium zaawansowanym głów nie z objawów lub w sposób przypadkowy. Przyczyny opóźnień tkwią w cechach samego pacjenta, w niewłaści wym postępowaniu pracowników służby zdrowia, a także na poziomie systemu organizacji państwa. Wnioski. 1. Gruźlica występuje w środowisku o niskim statusie społeczno ekonomicznym, co skutkuje brakiem troski o własne zdrowie. 2. Wykrywanie gruźlicy występuje głównie z objawów i sytuacji przypadkowych z po wodu leczenia innych schorzeń. 3. Grupy ryzyka powinny być objęte aktywną profilaktyką i opieką socjalną pań stwa. 4. Należy zwiększyć wiedzę lekarzy rodzinnych na temat gruźlicy dla właściwej, wczesnej diagnostyki. Słowa kluczowe: gruźlica płuc, opóźnione wykrywanie, czynniki ryzyka. Summary Background. Tuberculosis is the disease closely related with the less educated patients, from lower so cial groups. One associates tuberculosis with following social phenomenon: homelessness, alcoholism, unemplo yment, the low quality of the life, and unhealthy lifestyle. Patients from the risk groups visit the doctor at the sta ge of advanced tuberculosis, when the period of tuberculizing has already had been very long. In countries whe re morbidity on tuberculosis is very small a large stress was put on active detecting tuberculosis. Material and methods. 375 cases of tuberculosis of lungs bacteriological confirmed were analyzed, out of 468 ca ses of tuberculosis totality registered in Kuyavia and Pomerania Voivodship Register on Tuberculosis in Pa tients were treated in the distant department Regional Center of Pulmonology in Smukała, and also in Voivodship Tuberculosis and the Lung Diseases Outpatient Clinic in Bydgoszcz. The analysis of patients features was execu ted, as sex, age, the level of the education, homelessness, unemployment, loneliness and unfortunately common alcoholism. Records of 320 patients were analyzed fstatisticalaly (the notification morbidity of patients with tuber

14 342 M. Bannach i wsp. Przyczyny opóźnień w rozpoznawaniu gruźlicy płuc culosis, the patient individual records contained in the booklets of tuberculosis, registrations from the hospital and other), incomplete records were ignored. Results. The studies showed that tuberculosis was recognized in the advanced stage basing on symptoms or by accident mainly. The delays are caused by the patient s features, inappropriate conduct of the health care profes sionals, and also the level of organization the national health care system. Conclusions. 1. Tuberculosis is present in the group from low social economic class who ignore status of their own health. 2. Tuberculosis detection is mainly due to symptoms and accidental situations during the treatment of other illnesses. 3. The risk groups should be embraced with active prevention program and the social care. 4. Family doctors knowledge on the subject of tuberculosis for the proper, early diagnosis should be deepen. Key words: pulmonary tuberculosis, delayed detection, risk factors. Family Medicine & Primary Care Review 2008, 10, 3 Wstęp W Polsce od 1993 r. obserwuje się stały spa dek zachorowalności na gruźlicę, jednak analizu jąc wskaźniki zachorowalności w województwie kujawsko pomorskim w 2007 r. zaobserwowano wzrost zapadalności na gruźlicę w porównaniu z latami Zjawiskiem niekorzystnym jest także fakt wystąpienia zwiększonej liczby zgonów z powodu późnej wykrywalności gruźli cy. Brak jest danych, czy ci pacjenci nie zgłosili się na czas do lekarza, czy też mimo zgłoszenia nie rozpoznano u nich choroby na tyle wcześnie, aby wdrożyć skuteczne standardy leczenia. Gru źlica jest chorobą ściśle powiązaną z grupami osób mniej wykształconych, z niższym statusem społeczno ekonomicznym. Z chorymi na gruźlicę połączone są takie zjawiska społeczne, jak: bez domność, alkoholizm, bezrobocie, niska jakość życia, a styl życia nie ma nic wspólnego z dbało ścią o zdrowie. Pacjenci z grup ryzyka z różnych powodów zgłaszają się do lekarza w stadium gru źlicy zaawansowanej, kiedy okres prątkowania był bardzo długi. W krajach, gdzie zapadalność na gruźlicę jest bardzo mała, duży nacisk położo no na aktywne wykrywanie chorych, właśnie w środowiskach ryzyka, przez prowadzenie ba dań przesiewowych [1, 2]. Celem pracy jest sprawdzenie, jakiej grupy lu dzi dotyczy zachorowanie na gruźlicę i jakie czynniki decydują o spóźnionej, nieskutecznej interwencji medycznej. Materiał i metody Analizie poddano 375 przypadków gruźlicy płuc potwierdzonej bakteriologicznie, z 468 przy padków gruźlicy ogółem zarejestrowanej w Ku jawsko Pomorskim Wojewódzkim Rejestrze Gru źlicy w 2007 r. Pacjenci byli leczeni w oddziale zamiejscowym Kujawsko Pomorskiego Centrum Pulmonologii w Smukale, a także ambulatoryjnie w Wojewódzkiej Przychodni Gruźlicy i Chorób Płuc KPCP w Bydgoszczy. Wykonano analizę cech chorych, takich jak: płeć, wiek, poziom wykształ cenia, bezdomność, bezrobocie, samotność i nie stety często obserwowany alkoholizm. W celu oceny statystycznej przeanalizowano dokumenta cję 320 pacjentów (zgłoszenia zachorowania na gruźlicę, indywidualną dokumentację pacjenta za wartą w książeczkach gruźlicy, wypisy ze szpitala i inne), odrzucając dokumentację niekompletną. Wyniki Wśród pacjentów zarejestrowanych w 2007 r. około 70% stanowili mężczyźni, a około 30% ko biety. Stan cywilny istotny dla badania przedsta wia rycina 1. Analizę cech osób leczonych na gruźlicę przedstawiono na wykresach (ryc. 2). Uzyskano także dane na temat sposobów wykry cia choroby (ryc. 3). Na podstawie dokumentacji, wywiadu z personelem pielęgniarskim, rozmów z psychologiem prowadzącym spotkania terapeu tyczne, uzyskano informację na temat spożycia alkoholu przez hospitalizowanych pacjentów (ryc. 3). Informację o zachorowaniu pacjenci uzy skali w różny sposób (ryc. 4). Potwierdził się fakt, że gruźlica nadal jest chorobą rozpoznawaną głównie na podstawie objawów, a więc w stopniu zwiększającym ryzyko epidemiologiczne. Obraz człowieka chorego to mężczyzna, samotny, eme ryt lub rencista, osoba bezrobotna, nader często bezdomna. Wykształcenie pacjenta chorego na gruźlicę jest głównie zasadnicze i podstawowe. Wykształcenie wyższe podaje tylko dziewięć z badanych osób. Sytuacja społeczno ekono miczna jest zła, w większości to robotnicy lub rolnicy, w aż 99 przypadkach osoby bezrobotne. Bezrobocie, bezdomność pociąga pacjentów do nadużywania alkoholu. Osoba z tak ogrom nym obciążeniem społeczno ekonomicznym nie potrafi zająć się własnym zdrowiem. Jak wynika z przeprowadzonych badań, gruźlica rozpozna wana jest w stadium zaawansowanym głównie na podstawie objawów lub w sposób przypadkowy. Przyczyny opóźnień tkwią w cechach samego pacjenta, w niewłaściwym postępowaniu pra cowników służby zdrowia, a także na poziomie systemu organizacji państwa.

15 M. Bannach i wsp. Przyczyny opóźnień w rozpoznawaniu gruźlicy płuc 343 Liczba osób onaci 171 Samotni Rycina 1. Stan cywilny pacjentów leczonych z po wodu gruźlicy Liczba osób Emeryci i renciœci 67 Robotnicy/ /rolnicy Bezrobotni Bezdomni Pracownicy umys³owi Rycina 2. Cechy pacjentów leczonych z powodu gruźlicy Liczba osób Uczniowie ści o własne zdrowie. Skuteczne metody diagno styczne nie wystarczą w walce z gruźlicą, jest to proces o wiele bardziej złożony, o którym decy duje przede wszystkim pacjent. Ogromne zna czenie ma także dostępność oraz jakość pla cówek medycznych [3, 4]. Brak wiedzy na temat gruźlicy, objawów, sposobów postępowania, strach przed naznaczeniem stygmą obyczajo wą, powikłania psychiczne sprawiają, że zaa wansowanie choroby w chwili rozpoznania jest bardzo duże [5]. Długotrwały kaszel u osób palą cych lekceważą przede wszystkim mężczyźni, tłumacząc to paleniem papierosów. Podjęte ba dania wskazują, że istnieje zbieżność między in nymi badaniami na temat chorych na gruźlicę. Pokazują one, że choroba ta częściej ma związek z bezrobociem, bezdomnością, nadużywaniem alkoholu, a także z osamotnieniem. Rozpoznanie choroby na wczesnym etapie rozwoju oznacza mniej komplikacji, skuteczne leczenie, mniej no wych zachorowań i mniej środków finansowych, dlatego jest to tak ważne dla całego społeczeń stwa. Badania wykazują, że za opóźnienia w roz poznawaniu gruźlicy winę ponoszą także pra cownicy służby zdrowia. Brak dostatecznej wie dzy na temat choroby, nie kierowanie na badania diagnostyczne pomimo zgłoszenia się pacjenta, są przyczyną późnych interwencji medycznych [6]. Aktywne wyszukiwanie gruźlicy w środowi skach najbardziej zagrożonych, takich jak Domy Pomocy Społecznej, schroniska dla bezdomnych, ośrodki dla emigrantów, daje w szerokiej per spektywie szanse na eliminację gruźlicy, jak to występuje w krajach najbardziej rozwiniętych go spodarczo. 0 Dyskusja Osoby nadu ywaj¹ce alkoholu Rycina 3. Spożycie alkoholu Na podstawie cech badanych chorych zareje strowanych i leczonych w województwie kujaw sko pomorskim w 2007 r. można stwierdzić, że gruźlica pojawia się w środowiskach o niskim sta tusie społeczno ekonomicznym, głównie u osób niewykształconych, niespełniających się zawo dowo. Alkoholizm, bezdomność, poczucie sa motności to cechy mające wpływ na brak dbało Piśmiennictwo Osoby niepij¹ce Wnioski 1. Gruźlica występuje w środowisku o niskim statusie społeczno ekonomicznym, co skutku je brakiem troski o własne zdrowie. 2. Wykrywanie gruźlicy stwierdza się głównie na podstawie objawów i sytuacji przypadko wych, z powodu leczenia innych schorzeń. 3. Grupy ryzyka powinny być objęte aktywną profilaktyką i opieką socjalną państwa. 4. Należy zwiększyć wiedzę lekarzy rodzinnych na temat gruźlicy w celu właściwej, wczesnej diagnostyki. 1. Frieden TR, Munsiff SS. The DOTS strategy for controlling the global tuberculosis epidemic. Clin Chest Med 2005; 26: Kong PM, Tapy J, Calixto P et al. Skin test screening and tuberculosis transmissionamong the homeless. Emerg In fact Dis 2002; 8: Family Medicine & Primary Care Review 2008, 10, 3

16 344 M. Bannach i wsp. Przyczyny opóźnień w rozpoznawaniu gruźlicy płuc 3. Korzeniewska Koseła M. Gruźlica w Polsce czynniki sukcesu leczenia. Pneumonol Alergol Pol 2007; 76: Paskopella L, Kelam S et al. Laboratory reporting of tuberculosis test results and patient treatment initiation in Ca lifornia. J Clin Microbiol 2004; 42: Korzeniewska Koseła M. Gruźlica w Polsce czynniki sukcesu leczenia. Pneumonol Alergol Pol 2007; 76: Fujiwara PI, Larkin C. Directly observed therapy in New York City; history. Implementation, results, and challen ge. Clin Chest Med 1997; 18: Adres do korespondencji: Mgr piel. Małgorzata Bannach Kujawsko Pomorskie Centrum Pulmonologii ul. Seminaryjna Bydgoszcz Tel. kom.: Tel./fax: (052) /606 E mail: malgorzatabannach@o2.pl Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r.

17 Family Medicine & Primary Care Review 2008, 10, 3: PRACE ORYGINALNE ORIGINAL PAPERS Preparaty mlekozastępcze w codziennej praktyce lekarzy rodzinnych w Białymstoku Copyright by Wydawnictwo Continuo PL ISSN Milk substitutes in everyday practice of family doctors in Białystok DOROTA EMILIA BIELSKA 1, A, B, D F, MAŁGORZATA CHLABICZ 2, B, D, ELŻBIETA OŁDAK 3, D, G, DOROTA SIENKIEWICZ 4, C 1 Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Kierownik: dr hab. n. med. Sławomir Chlabicz 2 Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny w Białymstoku Kierownik: dr hab. n. med. Sławomir Chlabicz 3 Klinika Obserwacyjno Zakaźna Dzieci Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Kierownik: dr hab. med. Elżbieta Ołdak 4 Klinika Rehabilitacji Dzieci Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Kierownik: dr hab. med. Wojciech Kułak A przygotowanie projektu badania, B zbieranie danych, C analiza statystyczna, D interpretacja danych, E przygotowanie maszynopisu, F opracowanie piśmiennictwa, G pozyskanie funduszy Streszczenie Wstęp. Wskazaniem właściwego postępowania wobec zagrożenia alergią na pokarmy i jej lecze nia są zalecenia Konsultanta Krajowego w Dziedzinie Pediatrii i Zespołu Ekspertów ds. Żywienia w Polsce. Cel pracy. Zbadanie, kto i w jakich placówkach ochrony zdrowia jako pierwszy wdraża do żywienia dzieci pre paraty mlekozastępcze i jaka jest skuteczność tego postępowania. Materiał i metody. Badanie przeprowadzono z dobrowolnym udziałem 50 lekarzy rodzinnych praktykujących w Białymstoku, którzy w trakcie przepisywania 20 kolejnych recept na preparat mlekozastępczy anonimowo wy pełniali powierzone im kwestionariusze. Wyniki. Lekarze rodzinni są najliczniejszą grupą inicjującą terapię preparatami mlekozastępczymi. Dzieciom naj częściej ordynowane są hydrolizaty kazeiny i białek serwatkowych, a najrzadziej preparaty sojowe. Głównym po wodem stosowania preparatów mlekozastępczych na receptę, jest diagnostyka i leczenie objawów nietolerancji pokarmowej, a w mniejszym zakresie profilaktyka alergii. Wnioski. Lekarze rodzinni biorący udział w badaniu w codziennej praktyce stosują standardy opracowane przez Konsultanta Krajowego w Dziedzinie Pediatrii. O właściwym wyborze zastosowanego preparatu świadczy fakt, że w 81,6% przypadków zaobserwowano znaczne lub całkowite ustąpienie objawów chorobowych u dzieci po zostających pod ich opieką. Słowa kluczowe: alergia, preparaty mlekozastępcze, hydrolizaty białkowe. Summary Background. The guideline to proper action in food allergy threat and the treatment is the recommen dation by the State Consultant in Paediatrics and the Panel of Experts in Nutrition in Poland. Objectives. The aim of the paper was to find out which specialist group, that is, family doctors or paediatricians, are the first to implement milk substitutes in nutrition, whether protein hydrolysates are prescribed in accord with the existing standards and how effective those proceedings are. Material and methods. The research was conducted among 50 volunteers out of family doctors working in Biały stok, who filled in anonymous questionnaires given to them while they were writing 20 consecutive prescriptions for milk substitutes. Results. General practitioners are the most numerous group of doctors who start treatment with milk substitutes in their patients. The most frequent prescriptions are for casein hydrolysates and whey protein hydrolysates; the least frequently prescribed substitutes are soy preparations. The main reason for using milk substitutes on prescription is diagnostics and treatment of food allergy symptoms; they are used to a lesser extent in prevention of allergy. Conclusions. The vast majority of doctors participating in the research implement the standards recommended by the State Consultant in Paediatrics in their everyday practice. The evidence for the fact that the substitutes are cho sen properly is significant or complete passing of the symptoms of illnesses as far as the children in the doctors care are concerned. Key words: allergy, milk substitutes, protein hydrolysates.

18 346 D.E. Bielska i wsp. Preparaty mlekozastępcze w codziennej praktyce lekarzy rodzinnych w Białymstoku Family Medicine & Primary Care Review 2008, 10, 3 Wstęp Diagnostyka, leczenie i profilaktyka alergii na pokarmy (AP) sprawiają dużo trudności ze wzglę du na niejednorodny obraz kliniczny i zmienność lokalizacji narządowej schorzenia. Najczęstszą postacią AP w wieku dziecięcym jest alergia na mleko krowie. Dotyczy ona około 2,5% ogółu populacji wieku rozwojowego [1 4]. Konsultant Krajowy w Dziedzinie Pediatrii oraz Zespół Ekspertów ds. Żywienia opracowali standardy służące właściwemu wykorzystaniu dostępnych na polskim rynku preparatów mleko zastępczych w celu profilaktyki i leczenia tego ty pu alergii [5]. Postawienie nieprawidłowego rozpoznania i niepotrzebne stosowanie restrykcyjnych, nie zrównoważonych diet eliminacyjnych może pro wadzić do zaburzeń w stanie odżywienia i gene rować niepotrzebne społeczne koszty, związane z refundacją recept wystawianych na preparaty mlekozastępcze. Cele pracy 1. Ustalenie, czy lekarze rodzinni czy pediatrzy zatrudnieni w poradniach specjalistycznych i oddziałach szpitalnych, są głównymi inicja torami wdrażania preparatów mlekozastęp czych przepisywanych na recepty. 2. Zbadanie, czy przy wyborze preparatu mleko zastępczego wykorzystywane są ustalenia Konsultanta Krajowego w Dziedzinie Pediatrii i Grupy Ekspertów ds. Żywienia w Polsce. 3. Ocena skuteczności zastosowanych diet eli minacyjnych. Materiał i metody Materiał badawczy zebrano w maju i w czerwcu 2006 r. na podstawie anonimowych kwestionariuszy, które dobrowolnie wypełniło 50 lekarzy rodzinnych praktykujących w Białymsto ku. Każdy z nich otrzymał po 20 ankiet złożo nych z 8 pytań, na które miał odpowiedzieć przy wystawianiu recepty na preparat mlekozastępczy dla kolejnych dwadzieściorga wymagających te go dzieci. Uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej nr R I 003/49/2006. Dane opracowano staty stycznie z użyciem testu niezależności Chi 2. Wyniki Spośród 1000 rozdanych ankiet 850 kwestio nariuszy spełniało warunki badania, które doty czyło 445 chłopców (52,4%) i 405 dziewczynek (47,65%). Najmłodsze dziecko miało niecały miesiąc, najstarsze 7 lat (ryc. 1). W 9,2% przypadków lekarze rodzinni po raz pierwszy zdecydowali się na wprowadzenie diet eliminacyjnych w postaci preparatów mlekoza stępczych w trakcie przeprowadzanego badania ankietowego, natomiast w 54,4% przypadków już wcześniej sami wdrożyli takie diety. Pozostałe, wystawiane podczas badania recepty były konty nuacją leczenia rozpoczętego w poradniach spe cjalistycznych, prywatnych gabinetach lekarskich, oddziałach noworodkowych lub innych oddzia łach dziecięcych (ryc. 2). Lekarze rodzinni przedłużali wówczas leczenie wcześniej wybra nym preparatem, nie zmieniali też formy odpłat ności. Poradnią, która najczęściej wdrażała prepa rat do diety, była Poradnia Alergii Pokarmowej. Najczęściej przepisywano hydrolizat kazeiny 396 recept, następnie hydrolizat białek serwat kowych dla dzieci od 5 m.ż. 360 recept, od 0 4 m.ż. 56 recept, na preparaty sojowe łącznie w badaniu wystawiono 31 recept, co stanowi 3,7% ogólnej puli blankietów. Recepty wystawio ne w celu profilaktyki stanowiły 6,8%. Po zastosowaniu preparatu mlekozastępczego, w ocenie badanych lekarzy rodzinnych, objawy alergii pokarmowej znacznie ustąpiły u 54,2% dzie ci, a całkowicie ustąpiły u 27,4% dzieci (ryc. 3). Omówienie Alergia na pokarmy dotycząca około 6 7% niemowląt i około 4% dzieci i młodzieży oraz nie liczba dzieci >48 wiek dzieci (w miesi¹cach) Rycina 1. Liczba dzieci w poszczególnych grupach wiekowych 18,2% 2,9% 5,2% 10,4 63,3% Poradnie Lekarzy Rodzinnych Poradnie Specjalistycze Gabinety Prywatne Oddzia³y Noworodkowe Oddzia³y Szpitali Dzieciêcych Rycina 2. Miejsce, w którym po raz pierwszy zleco no preparat mlekozastępczy

19 D.E. Bielska i wsp. Preparaty mlekozastępcze w codziennej praktyce lekarzy rodzinnych w Białymstoku 347 % ,4 54,2 immunologiczne nietolerancje pokarmowe są trudnym i odpowiedzialnym wyzwaniem dla leka rzy rodzinnych, bowiem ocena ryzyka rozwoju, właściwa profilaktyka, rozpoznanie objawów we wczesnym okresie życia dziecka, odpowiednio dobrane leczenie dietami eliminacyjnymi i ustale nie czasu trwania eliminacji jak pokazują wyni ki badania (63,6% pierwszorazowo wypisanych recept) spoczywają właśnie na nich. Jest to zwią zane z ich znajomością środowiska rodzinnego i stałym kontaktem ze swoimi pacjentami [4, 5]. W przypadku wątpliwości diagnostycznych takie decyzje są podejmowane przez pediatrów pracujących w poradniach specjalistycznych lub oddziałach dziecięcych [6]. W związku z tym, że ryzyko rozwoju AP jest większe u dzieci w rodzinach obciążonych ato pią, zaleca się takie dzieci objąć profilaktyką po legającą na opóźnianiu kontaktu niemowlęcia z alergenami pokarmowymi przez wydłużanie okresu wyłącznego karmienia piersią do 4 6 mie sięcy [7 9]. Jest to najmniej kosztowny i najsku 9,2 Ca³kowite Znacznie Nieznacznie Brak Profilaktyka Rycina 3. Ocena ustępowania objawów chorobowych po zastosowaniu preparatu mlekozastępczego 0,8 8,4 teczniejszy sposób zapobiegania alergii. W przy padku gdy karmienie piersią jest niemożliwe lub niewystarczające należy profilaktycznie karmić bądź dokarmiać niemowlęta z grup ryzyka pre paratami mlekozastępczymi o nieznacznym i znacznym stopniu hydrolizy białka i nie stoso wać w tym celu preparatów sojowych, które tak że mogą okazać się alergenne [4, 5, 9]. W trakcie badania 12% recept wystawiono w celu profilaktyki AP. Mimo braku zaleceń Gru py Ekspertów w tym celu 6,8% dzieci objętych badaniem otrzymało preparaty sojowe. W przypadku stwierdzenia u dziecka obja wów alergii na pokarmy nie mogą być stosowane hydrolizaty o nieznacznym stopniu hydrolizy białka. Najbardziej wskazane są hydrolizaty o znacznym stopniu hydrolizy kazeiny lub białek serwatkowych. Preparaty sojowe można zastosować u dzieci z udowodnioną IgE zależną alergią na białka mleka krowiego, w przebiegu której nie występu je zapalenie śluzówki jelita ani nie obserwuje się zaburzeń wchłaniania jelitowego [5, 10]. Wnioski 1. O wprowadzeniu diet eliminacyjnych u dzie ci mieszkających w Białymstoku decydują głównie ich lekarze rodzinni, najczęściej w celu diagnozy i leczenia nietolerancji na mleko krowie, rzadziej jako postępowanie profilaktyczne. 2. Potwierdzeniem właściwego doboru prepara tów mlekozastępczych jest stwierdzenie znacznego lub całkowitego ustąpienia obja wów AP u dzieci objętych badaniem. Piśmiennictwo 1. Samson HA. Update on ford allergy. J Allergy Clin Immunol 2004; 113, 5: Chmielewska Szewczyk D, Zawadzka Krajewska A, Bielecka Zylbersztein M. Alergia na pokarmy. [W:] Chmielew ska Szewczyk D, Zawadzka Krajewska A, Bielecka Zybersztein M (red.). Alergie u dzieci poradnik. Warszawa: Wydawnictwo Bart; 1998: Dymek L, Kurzawa R. Alergiczne choroby skóry. [W:] Dymek L, Kurzawa R (red.). Zarys diagnostyki chorób aler gicznych wieku rozwojowego. Warszawa: Wydawnictwo Bamar; 1996: Iwańczak F. Profilaktyka alergii pokarmowej. [W:] Iwańczak F (red.). Gastroenterologia dziecięca wybrane zaga dnienia. Warszawa: Wydawnictwo Borgis; 2003: Dobrzańska A. Stanowisko Konsultanta Krajowego w dziedzinie pediatrii i Zespołu Ekspertów w sprawie stosowa nia hydrolizatów białkowych w leczeniu alergii pokarmowych. Gabinet Prywatny 2002; 10: Kaczmarski M, Maciorkowska E, Semeniuk J. Zasady postępowania diagnostyczno leczniczego i profilaktycznego w alergii i nietolerancji pokarmowej u dzieci i młodzieży. Standardy Med 2002; 4, 3: Baumgartner M, Brown CA, Exl BM et al. Controlled trias investigating the use of one partially hydrolysed whey for mula for dietary prevention of atopic manifestations unti 60 months of age: an overview using meta analytical tech nices. Nutrition Res 1998; 18, 8: Boznański A, Łątkowska A. Alergia pokarmowa. [W:] Boznański A (red.). Choroby alergiczne wieku dziecięcego. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2003: Popińska K, Stolarczyk A, Socha J. Alergia pokarmowa u dzieci. Przew Lek 2002; 11: 80. Family Medicine & Primary Care Review 2008, 10, 3

20 348 D.E. Bielska i wsp. Preparaty mlekozastępcze w codziennej praktyce lekarzy rodzinnych w Białymstoku 10. Książyk J. Żywienie dziecka zdrowego. [W:] Latkowski B, Lukas W (red.). Medycyna rodzinna. Warszawa: Wy dawnictwo Lekarskie PZWL; 2004: 498. Adres do korespondencji: Lek. med. Dorota Emilia Bielska Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Białystok ul. Mieszka I 4B Tel.: (085) Fax: (085) E mail: d.bielska1@wp.pl Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r.

Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego

Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób

Bardziej szczegółowo

Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?

Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia

Bardziej szczegółowo

Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu

Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu 2018-03-15 Czym jest ryzyko sercowo naczyniowe? Ryzyko sercowo-naczyniowe to

Bardziej szczegółowo

Lek. Ewelina Anna Dziedzic. Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych.

Lek. Ewelina Anna Dziedzic. Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych. Lek. Ewelina Anna Dziedzic Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych. Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk medycznych Promotor: Prof. dr hab. n. med. Marek Dąbrowski

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA

PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA - 2006 1. UZASADNIENIE POTRZEBY PROGRAMU Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność z tego

Bardziej szczegółowo

Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji

Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji PROGRAM POPRAWY WCZESNEGO WYKRYWANIA I DIAGNOZOWANIA NOWOTWORÓW U DZIECI W PIĘCIU WOJEWÓDZTWACH POLSKI Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji

Bardziej szczegółowo

Hipercholesterolemia najgorzej kontrolowany czynnik ryzyka w Polsce punkt widzenia lekarza rodzinnego

Hipercholesterolemia najgorzej kontrolowany czynnik ryzyka w Polsce punkt widzenia lekarza rodzinnego XVI Kongres Medycyny Rodzinnej Kielce, 2 5 czerwca 2016 Prof. UJ dr hab. med. Adam Windak Kierownik Zakładu Medycyny Rodzinnej CM UJ Wiceprezes Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce Hipercholesterolemia

Bardziej szczegółowo

ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( )

ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( ) ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ (2015-08-03) PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA ADRESACI - Osoby zadeklarowane do lekarza POZ, w wieku 35, 40, 45,

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE Celem głównym Materiał i metody

STRESZCZENIE Celem głównym Materiał i metody STRESZCZENIE Choroby układu krążenia od lat pozostają jedną z głównych przyczyn śmierci w Europie. W licznych badaniach opisano czynniki ryzyka, które predysponują do rozwoju miażdżycy i wystąpienia choroby

Bardziej szczegółowo

Materiały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego

Materiały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )

Bardziej szczegółowo

Rozpowszechnienie dyslipidemiii leczenie zaburzeń lipidowych wśród lekarzy POZ

Rozpowszechnienie dyslipidemiii leczenie zaburzeń lipidowych wśród lekarzy POZ Rozpowszechnienie dyslipidemiii leczenie zaburzeń lipidowych wśród lekarzy POZ w Polsce. Badanie LIPIDOGRAM 5 LAT dr n. med. Jacek Jóźwiak KLRWP, Poznań 2013 Cel Celem strategicznym badań LIPIDOGRAM była

Bardziej szczegółowo

NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY

NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie

Bardziej szczegółowo

Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia

Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 5 1 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej Instytut Pielęgniarstwa Higher State Vocational School

Bardziej szczegółowo

Analysis of infectious complications inf children with acute lymphoblastic leukemia treated in Voivodship Children's Hospital in Olsztyn

Analysis of infectious complications inf children with acute lymphoblastic leukemia treated in Voivodship Children's Hospital in Olsztyn Analiza powikłań infekcyjnych u dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną leczonych w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym w Olsztynie Analysis of infectious complications inf children with

Bardziej szczegółowo

Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia

Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania

Bardziej szczegółowo

Urząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą

Urząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą 14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces

Bardziej szczegółowo

Osoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie

Osoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie 3 Osoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie Samokontrolne, przesiewowe rozpoznanie ryzyka stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy utajonej mogą wykonać pacjenci w swoich rodzinach. W praktyce

Bardziej szczegółowo

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość

Bardziej szczegółowo

PROGRAM RAZEM DLA SERCA Karta Badania Profilaktycznego

PROGRAM RAZEM DLA SERCA Karta Badania Profilaktycznego PROGRAM RAZEM DLA SERCA Karta Badania Profilaktycznego ETAP I (wypełni pielęgniarka) Imię i nazwisko:... Adres:... PESEL Wzrost:...cm Wykształcenie:... Masa ciała:...kg Zawód wykonywany:... Obwód talii:...cm

Bardziej szczegółowo

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA. UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie

Bardziej szczegółowo

SYTUACJA ZDROWOTNA DZIECI I MŁODZIEŻY W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM

SYTUACJA ZDROWOTNA DZIECI I MŁODZIEŻY W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM SYTUACJA ZDROWOTNA DZIECI I MŁODZIEŻY W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM 2 LICZBA LUDNOŚCI W 2010 ROKU 2010 województwo łódzkie miasto Łódź liczba ludności ogółem 2552000 737098 0 19 r.ż. 504576 (19,7) 117839 (15,9)

Bardziej szczegółowo

Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów. problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW

Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów. problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 Małgorzata Marszałek POSTRZEGANIE CUKRZYCY TYPU 2 Łagodniejszy,

Bardziej szczegółowo

Mgr Paweł Musiał. Promotor Prof. dr hab. n. med. Hanna Misiołek Promotor pomocniczy Dr n. med. Marek Tombarkiewicz

Mgr Paweł Musiał. Promotor Prof. dr hab. n. med. Hanna Misiołek Promotor pomocniczy Dr n. med. Marek Tombarkiewicz Mgr Paweł Musiał Porównanie funkcjonowania podstawow-ych i specjalistycznych Zespołów Ratownictwa Medycznego na przykładzie Samodzielnego Publicznego Zespołu Zakładów Opieki Zdrowotnej w Staszowie Rozprawa

Bardziej szczegółowo

Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją

Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją 234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle

Bardziej szczegółowo

Narodowy Test Zdrowia Polaków

Narodowy Test Zdrowia Polaków Raport z realizacji projektu specjalnego MedOnet.pl: Narodowy Test Zdrowia Polaków Autorzy: Bartosz Symonides 1 Jerzy Tyszkiewicz 1 Edyta Figurny-Puchalska 2 Zbigniew Gaciong 1 1 Katedra i Klinika Chorób

Bardziej szczegółowo

This copy is for personal use only - distribution prohibited.

This copy is for personal use only - distribution prohibited. Kwart. Ortop. 20, 4, str. 34, ISSN 2083-8697 - - - - - REHABILITACJA STAWU BIODROWEGO I KOLANOWEGO, FINANSOWANA PRZEZ NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA W LATACH 2009 200 REHABILITATION OF THE HIP AND KNEE JOINTS

Bardziej szczegółowo

Unit of Social Gerontology, Institute of Labour and Social Studies ageing and its consequences for society

Unit of Social Gerontology, Institute of Labour and Social Studies ageing and its consequences for society Prof. Piotr Bledowski, Ph.D. Institute of Social Economy, Warsaw School of Economics local policy, social security, labour market Unit of Social Gerontology, Institute of Labour and Social Studies ageing

Bardziej szczegółowo

W Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ:

W Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ: W Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ: "Profilaktyka raka szyjki macicy"- dla wszystkich Pań w wieku 25-59 lat, które nie miały

Bardziej szczegółowo

Znaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu. Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze

Znaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu. Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze Znaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze Czynniki ryzyka rozwoju i powikłania cukrzycy Nadwaga i otyłość Retinopatia

Bardziej szczegółowo

Wybrane czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych u pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej

Wybrane czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych u pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej Joanna Sulicka, Maria Fornal, Barbara Gryglewska, Barbara Wizner, Tomasz Grodzicki PRACA ORYGINALNA Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 232 SECTIO D 2003

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 232 SECTIO D 2003 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 232 SECTIO D 2003 *Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej Instytut Pedagogiki i Pielęgniarstwa 21-500

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 3 do materiałów informacyjnych PRO

Załącznik nr 3 do materiałów informacyjnych PRO SZCZEGÓŁOWY OPIS ŚWIADCZEŃ I ZASAD ICH UDZIELANIA ORAZ WYMAGANIA WOBEC ŚWIADCZENIODAWCÓW W PROGRAMIE PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA 1. OPIS ŚWIADCZEŃ 1) objęcie przez świadczeniodawcę Programem świadczeniobiorców,

Bardziej szczegółowo

Zwiększenie finansowania i potrzeby w ochronie zdrowia perspektywa PTK. Piotr Hoffman Prezes PTK

Zwiększenie finansowania i potrzeby w ochronie zdrowia perspektywa PTK. Piotr Hoffman Prezes PTK Zwiększenie finansowania i potrzeby w ochronie zdrowia perspektywa PTK Piotr Hoffman Prezes PTK Death by cause in 53 European countries (WHO data) M Nichols et al, European Heart Journal 2013; 34: 3028-34

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 613 SECTIO D 2005

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 613 SECTIO D 2005 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 613 SECTIO D 2005 Wydział Lekarski, Oddział Pielęgniarstwa Akademii Medycznej w Gdańsku Samodzielna Pracownia Pielęgniarstwa

Bardziej szczegółowo

Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego

Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego Wacław Karakuła Katedra i Klinika Chirurgii Naczyń i Angiologii U.M. w Lublinie Kierownik Kliniki prof. Tomasz Zubilewicz Lublin, 27.02.2016 Zespół

Bardziej szczegółowo

Zmiana celu leczenia cukrzycy

Zmiana celu leczenia cukrzycy Zmiana celu leczenia cukrzycy Edward Franek Klinika Chorób Wewnętrznych, Endokrynologii i Diabetologii CSK MSWiA Zakład Kliniczno-Badawczy Epigenetyki Człowieka IMDiK PAN, Warszawa IDF Diabetes Atlas 2015

Bardziej szczegółowo

Patients price acceptance SELECTED FINDINGS

Patients price acceptance SELECTED FINDINGS Patients price acceptance SELECTED FINDINGS October 2015 Summary With growing economy and Poles benefiting from this growth, perception of prices changes - this is also true for pharmaceuticals It may

Bardziej szczegółowo

ROZPOWSZECHNIENIE ZESPOŁU METABOLICZNEGO ORAZ POSZCZEGÓLNYCH JEGO SKŁADOWYCH W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM U OSÓB W WIEKU 30 65 LAT

ROZPOWSZECHNIENIE ZESPOŁU METABOLICZNEGO ORAZ POSZCZEGÓLNYCH JEGO SKŁADOWYCH W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM U OSÓB W WIEKU 30 65 LAT Nowiny Lekarskie 2009, 78, 1, 3 7 ANDRZEJ SZCZEPANIAK 1, BARBARA CZEKALSKA 1, MARTA GLURA 2, HANNA STANKOWIAK-KULPA 1, MARIAN GRZYMISŁAWSKI 1 ROZPOWSZECHNIENIE ZESPOŁU METABOLICZNEGO ORAZ POSZCZEGÓLNYCH

Bardziej szczegółowo

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał

Bardziej szczegółowo

Amy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24

Amy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24 Amy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24 Cel - przegląd ma na celu określenie częstości występowania

Bardziej szczegółowo

Podsumowanie Raportu o Romach i Travellers

Podsumowanie Raportu o Romach i Travellers Podsumowanie Raportu o Romach i Travellers 10-12 milionów Romów w Europie 6 milionów mieszkających w U E Irlandia Polska Republika Czeska Turcja Populacja społeczności romskiej w liczbach Irlandia Polska

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 38/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 38/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia

Bardziej szczegółowo

Losy pacjentów po wypisie z OIT Piotr Knapik

Losy pacjentów po wypisie z OIT Piotr Knapik Losy pacjentów po wypisie z OIT Piotr Knapik Oddział Kliniczny Kardioanestezji i Intensywnej Terapii Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu Jaki sens ma to co robimy? Warto wiedzieć co się dzieje z naszymi

Bardziej szczegółowo

Dostępność terapii z zastosowaniem pomp insulinowych. Dr hab.n.med. Tomasz Klupa Uniwersytet Jagielloński, Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych

Dostępność terapii z zastosowaniem pomp insulinowych. Dr hab.n.med. Tomasz Klupa Uniwersytet Jagielloński, Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych Dostępność terapii z zastosowaniem pomp insulinowych Dr hab.n.med. Tomasz Klupa Uniwersytet Jagielloński, Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych Konflikt interesów Wykłady i seminaria dla firmy Medtronic.w

Bardziej szczegółowo

Cukrzyca typu 2 Novo Nordisk Pharma Sp. z o.o.

Cukrzyca typu 2 Novo Nordisk Pharma Sp. z o.o. Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 2 Jeśli otrzymałeś tę ulotkę, prawdopodobnie zmagasz się z problemem cukrzycy. Musisz więc odpowiedzieć sobie na pytania: czy wiesz, jak żyć z cukrzycą? Jak postępować w wyjątkowych

Bardziej szczegółowo

Aneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta

Aneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta Aneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta Uwaga: Niniejsze zmiany do streszczenia charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta są wersją obowiązującą

Bardziej szczegółowo

Ocena wpływu nasilenia objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej na masę ciała i BMI u dzieci i młodzieży

Ocena wpływu nasilenia objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej na masę ciała i BMI u dzieci i młodzieży Ewa Racicka-Pawlukiewicz Ocena wpływu nasilenia objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej na masę ciała i BMI u dzieci i młodzieży Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych PROMOTOR: Dr hab. n.

Bardziej szczegółowo

HemoRec in Poland. Summary of bleeding episodes of haemophilia patients with inhibitor recorded in the years 2008 and 2009 04/2010

HemoRec in Poland. Summary of bleeding episodes of haemophilia patients with inhibitor recorded in the years 2008 and 2009 04/2010 HemoRec in Poland Summary of bleeding episodes of haemophilia patients with inhibitor recorded in the years 2008 and 2009 04/2010 Institute of Biostatistics and Analyses. Masaryk University. Brno Participating

Bardziej szczegółowo

parametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL,

parametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL, 1. STRESZCZENIE W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na zaburzenia psychiczne, między innymi takie jak depresja i schizofrenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, że choroby te

Bardziej szczegółowo

Cukrzyca w Programach Polityki Zdrowotnej najnowsze rozwiązania. Jerzy Gryglewicz Warszawa 14 listopada 2017 r.

Cukrzyca w Programach Polityki Zdrowotnej najnowsze rozwiązania. Jerzy Gryglewicz Warszawa 14 listopada 2017 r. Cukrzyca w Programach Polityki Zdrowotnej najnowsze rozwiązania Jerzy Gryglewicz Warszawa 14 listopada 2017 r. Cukrzyca jest 7 priorytetem zdrowotnym określonym rozporządzeniem ministra Zdrowia Rozporządzenie

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 22 SECTIO D 2004

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 22 SECTIO D 2004 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 22 SECTIO D 2004 Zakład Organizacji Pracy Pielęgniarskiej Wydziału Opieki i Oświaty Zdrowotnej Śląskiej Akademii Medycznej

Bardziej szczegółowo

Clinical Trials. Anna Dziąg, MD, ąg,, Associate Director Site Start Up Quintiles

Clinical Trials. Anna Dziąg, MD, ąg,, Associate Director Site Start Up Quintiles Polandchallenges in Clinical Trials Anna Dziąg, MD, ąg,, Associate Director Site Start Up Quintiles Poland- legislation 1996-2003 Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r o zawodach lekarza i lekarza dentysty, z

Bardziej szczegółowo

Zdrowotne i społeczne problemy wieku starszego - sprzężenia zwrotne

Zdrowotne i społeczne problemy wieku starszego - sprzężenia zwrotne Zdrowotne i społeczne problemy wieku starszego - sprzężenia zwrotne Piotr Pruszczyk, Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii z Centrum Diagnostyki i Leczenia Żylnej Choroby Zakrzepowo Zatorowej Szpital

Bardziej szczegółowo

Kamil Barański 1, Ewelina Szuba 2, Magdalena Olszanecka-Glinianowicz 3, Jerzy Chudek 1 STRESZCZENIE WPROWADZENIE

Kamil Barański 1, Ewelina Szuba 2, Magdalena Olszanecka-Glinianowicz 3, Jerzy Chudek 1 STRESZCZENIE WPROWADZENIE Czynniki socjodemograficzne wpływające na poziom wiedzy dotyczącej dróg szerzenia się zakażenia w kontaktach niezwiązanych z procedurami medycznymi wśród pacjentów z WZW typu C Kamil Barański 1, Ewelina

Bardziej szczegółowo

Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego.

Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego. Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego. Konferencja otwierająca realizację projektu. Wieruszów, 28.04.2015 DLACZEGO PROFILAKTYKA?

Bardziej szczegółowo

Zarządzenie Nr 42/ZiSS/07 Prezydenta Miasta Słupska z dnia 16 stycznia 2007 roku

Zarządzenie Nr 42/ZiSS/07 Prezydenta Miasta Słupska z dnia 16 stycznia 2007 roku Zarządzenie Nr 42/ZiSS/07 a z dnia 16 stycznia 2007 roku w sprawie: zatwierdzenia programów profilaktyki zdrowotnej i promocji zdrowia przewidzianych do realizacji w 2007 roku. Na podstawie; - art. 4 ust.1

Bardziej szczegółowo

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Władimir Bożiłow 1, Małgorzata Roślak 2, Henryk Stolarczyk 2 1 Akademia Medyczna, Bydgoszcz 2 Uniwersytet Łódzki, Łódź ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 286 SECTIO D 2003

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 286 SECTIO D 2003 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 286 SECTIO D 2003 Zakład Zarządzania i Ekonomiki Ochrony Zdrowia Akademii Medycznej w Lublinie Department of Health

Bardziej szczegółowo

Etiologia, przebieg kliniczny i leczenie udarów mózgu w województwie śląskim w latach

Etiologia, przebieg kliniczny i leczenie udarów mózgu w województwie śląskim w latach lek. Anna Starostka-Tatar Etiologia, przebieg kliniczny i leczenie udarów mózgu w województwie śląskim w latach 2009-2015 Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: dr hab. n. med. Beata Labuz-Roszak

Bardziej szczegółowo

STANDARDOWE PROCEDURY OPERACYJNE W REHABILITACJI KARDIOLOGICZNEJ

STANDARDOWE PROCEDURY OPERACYJNE W REHABILITACJI KARDIOLOGICZNEJ K.OLESZCZYK J.RYBICKI A.ZIELINSKA-MEUS I.MATYSIAKIEWICZ A.KUŚMIERCZYK-PIELOK K.BUGAJSKA-SYSIAK E.GROCHULSKA STANDARDOWE PROCEDURY OPERACYJNE W REHABILITACJI KARDIOLOGICZNEJ XVI Konferencja Jakość w Opiece

Bardziej szczegółowo

Sfinansowano ze środków Gminy Miasta Gdańska INFORMACJA DLA RODZICÓW. Zgoda rodziców na udział w programie Ankieta przesiewowa dla rodziców

Sfinansowano ze środków Gminy Miasta Gdańska INFORMACJA DLA RODZICÓW. Zgoda rodziców na udział w programie Ankieta przesiewowa dla rodziców Sfinansowano ze środków Gminy Miasta Gdańska INFORMACJA DLA RODZICÓW Zgoda rodziców na udział w programie Ankieta przesiewowa dla rodziców Drodzy Rodzice! Zdrowie jest dobrem, które można chronić, przywracać,

Bardziej szczegółowo

Rejestr codziennej praktyki lekarskiej dotyczący cy leczenia nadciśnienia nienia tętniczego t tniczego. czynnikami ryzyka sercowo- naczyniowego

Rejestr codziennej praktyki lekarskiej dotyczący cy leczenia nadciśnienia nienia tętniczego t tniczego. czynnikami ryzyka sercowo- naczyniowego Rejestr codziennej praktyki lekarskiej dotyczący cy leczenia nadciśnienia nienia tętniczego t tniczego współwyst występującego z innymi czynnikami ryzyka sercowo- naczyniowego Nr rejestru: HOE 498_9004

Bardziej szczegółowo

OCENA POZIOMU SATYSFAKCJI PACJENTÓW

OCENA POZIOMU SATYSFAKCJI PACJENTÓW OCENA POZIOMU SATYSFAKCJI PACJENTÓW Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Lublinie Wojewódzki Szpital Specjalistyczny

Bardziej szczegółowo

Gdański Uniwersytet Medyczny Wydział Nauk o Zdrowiu z Oddziałem Pielęgniarstwa i Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej. Beata Wieczorek-Wójcik

Gdański Uniwersytet Medyczny Wydział Nauk o Zdrowiu z Oddziałem Pielęgniarstwa i Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej. Beata Wieczorek-Wójcik Gdański Uniwersytet Medyczny Wydział Nauk o Zdrowiu z Oddziałem Pielęgniarstwa i Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej Beata Wieczorek-Wójcik Poziom obsad pielęgniarskich a częstość i rodzaj zdarzeń

Bardziej szczegółowo

Medycyna rodzinna - opis przedmiotu

Medycyna rodzinna - opis przedmiotu Medycyna rodzinna - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Medycyna rodzinna Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-MRodz Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 331 SECTIO D 2005

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 331 SECTIO D 2005 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 331 SECTIO D 2005 Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego, Akademia Medyczna w Białymstoku Department

Bardziej szczegółowo

Profil alergenowy i charakterystyka kliniczna dorosłych. pacjentów uczulonych na grzyby pleśniowe

Profil alergenowy i charakterystyka kliniczna dorosłych. pacjentów uczulonych na grzyby pleśniowe lek. Krzysztof Kołodziejczyk Profil alergenowy i charakterystyka kliniczna dorosłych pacjentów uczulonych na grzyby pleśniowe Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: dr hab. n. med. Andrzej

Bardziej szczegółowo

inwalidztwo rodzaj pracy

inwalidztwo rodzaj pracy Zdrowie jest najważniejsze Wykłady wraz z konsultacjami medycznymi realizowane przez Stowarzyszenia na rzecz rozwoju wsi Bogufałów Źródło Baryczy w ramach wspierania realizacji zadania publicznego przez

Bardziej szczegółowo

Katarzyna Durda STRESZCZENIE STĘŻENIE KWASU FOLIOWEGO ORAZ ZMIANY W OBRĘBIE GENÓW REGULUJĄCYCH JEGO METABOLIZM JAKO CZYNNIK RYZYKA RAKA W POLSCE

Katarzyna Durda STRESZCZENIE STĘŻENIE KWASU FOLIOWEGO ORAZ ZMIANY W OBRĘBIE GENÓW REGULUJĄCYCH JEGO METABOLIZM JAKO CZYNNIK RYZYKA RAKA W POLSCE Pomorski Uniwersytet Medyczny Katarzyna Durda STRESZCZENIE STĘŻENIE KWASU FOLIOWEGO ORAZ ZMIANY W OBRĘBIE GENÓW REGULUJĄCYCH JEGO METABOLIZM JAKO CZYNNIK RYZYKA RAKA W POLSCE Promotor: dr hab. prof. nadzw.

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005 Oddział Neurologii z Pododdziałem Udarowym SP ZOZ w Przeworsku KINGA KOZAK, ANNA KOZAK-SYKAŁA The quality

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 289 SECTIO D 2003

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 289 SECTIO D 2003 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 289 SECTIO D 2003 Zakład Zarządzania i Ekonomiki Ochrony Zdrowia Akademii Medycznej w Lublinie Department of Health

Bardziej szczegółowo

1. Nazwa programu polityki zdrowotnej promującego zachowania prozdrowotne

1. Nazwa programu polityki zdrowotnej promującego zachowania prozdrowotne Formularz zgłoszenia udziału w Konkursie Zdrowy Samorząd Gmina Miasta Sopotu ul. Kościuszki 25/27 81-704 Sopot 1. Nazwa programu polityki zdrowotnej promującego zachowania prozdrowotne Program wczesnego

Bardziej szczegółowo

WIEDZA. K_W01 Zna definicje, cele i metody żywienia klinicznego oraz sposoby oceny odżywienia w oparciu o metody kliniczne.

WIEDZA. K_W01 Zna definicje, cele i metody żywienia klinicznego oraz sposoby oceny odżywienia w oparciu o metody kliniczne. Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Żywienie kliniczne Typ studiów: doskonalące Symbol Efekty kształcenia dla studiów podyplomowych WIEDZA K_W01 Zna definicje,

Bardziej szczegółowo

Wartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego. ma znaczenie?

Wartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego. ma znaczenie? Wartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego czy płeć ma znaczenie? dr n. med. Lucyna Woźnicka-Leśkiewicz Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Bardziej szczegółowo

Małgorzata Kołpak-Kowalczuk. Stacjonarna opieka zdrowotna w realizacji potrzeb zdrowotnych populacji województwa podlaskiego w latach

Małgorzata Kołpak-Kowalczuk. Stacjonarna opieka zdrowotna w realizacji potrzeb zdrowotnych populacji województwa podlaskiego w latach Małgorzata Kołpak-Kowalczuk Stacjonarna opieka zdrowotna w realizacji potrzeb zdrowotnych populacji województwa podlaskiego w latach 2007-2012 Streszczenie Poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 3 SECTIO D 2004

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 3 SECTIO D 2004 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 3 SECTIO D 2004 Katedra Pielęgniarstwa Klinicznego Wydziału Zdrowia Publicznego AM we Wrocławiu MARTA ARENDARCZYK, EWA

Bardziej szczegółowo

Warszawa, 01.02.2015. Lidia Popek. Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Instytut Psychiatrii i Neurologii 02 957 Warszawa, ul.

Warszawa, 01.02.2015. Lidia Popek. Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Instytut Psychiatrii i Neurologii 02 957 Warszawa, ul. Lidia Popek Warszawa, 01.02.2015 Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Instytut Psychiatrii i Neurologii 02 957 Warszawa, ul. Sobieskiego 9 tel. 22 4582806; fax22 6421272 ; email. lpopek@ipi.edu.pl Raport

Bardziej szczegółowo

Cukrzyca jako wyzwanie zdrowia publicznego koszty źle leczonej cukrzycy. Jerzy Gryglewicz Warszawa 17 maja 2017 r.

Cukrzyca jako wyzwanie zdrowia publicznego koszty źle leczonej cukrzycy. Jerzy Gryglewicz Warszawa 17 maja 2017 r. Cukrzyca jako wyzwanie zdrowia publicznego koszty źle leczonej cukrzycy Jerzy Gryglewicz Warszawa 17 maja 2017 r. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 lutego 2018 r. w sprawie priorytetów zdrowotnych

Bardziej szczegółowo

Podejście lekarzy rodzinnych do czynników ryzyka i leczenia dyslipidemii w 9 krajach Europy środkowo-

Podejście lekarzy rodzinnych do czynników ryzyka i leczenia dyslipidemii w 9 krajach Europy środkowo- Podejście lekarzy rodzinnych do czynników ryzyka i leczenia dyslipidemii w 9 krajach Europy środkowo- wschodniej Dr hab. med. Tomasz Tomasik Zakład Medycyny Rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński, Collegium

Bardziej szczegółowo

Zdrowie warszawiaków raport z dekady

Zdrowie warszawiaków raport z dekady Zdrowie warszawiaków raport z dekady Warszawa, 21 stycznia 2010 r. Najnowsza edycja raportu o stanie zdrowia mieszkańców dotyczy 10 lat (na podstawie uaktualnionych edycji dla lat 1999-2008). Jest to wystarczająco

Bardziej szczegółowo

Postępowanie orzecznicze wobec kierowców z zaburzeniami tolerancji węglowodanów i cukrzycą

Postępowanie orzecznicze wobec kierowców z zaburzeniami tolerancji węglowodanów i cukrzycą Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę, 2013 Aneks 2 Postępowanie orzecznicze wobec kierowców z zaburzeniami tolerancji węglowodanów i cukrzycą Opracowano we współpracy z dr.

Bardziej szczegółowo

OCENA ZNAJOMOŚCI ZASAD PROFILAKTYKI MIAŻDŻYCY WŚRÓD MIESZKAŃCÓW LUBELSZCZYZNY

OCENA ZNAJOMOŚCI ZASAD PROFILAKTYKI MIAŻDŻYCY WŚRÓD MIESZKAŃCÓW LUBELSZCZYZNY ROCZN. PZH 2009, 60, Nr 1, 79-83 OCENA ZNAJOMOŚCI ZASAD PROFILAKTYKI MIAŻDŻYCY WŚRÓD MIESZKAŃCÓW LUBELSZCZYZNY EVALUATION OF THE KNOWLEDGE OF ATHEROSCLEROSIS PREVENTION AMONG THE INHABITANTS OF THE LUBLIN

Bardziej szczegółowo

10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY

10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY 10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY FAKT 1. Około 347 mln ludzi na świecie choruje na cukrzycę. Istnieje rosnąca globalna epidemia cukrzycy, u której podłoża leży szybki przyrost przypadków nadwagi i otyłości

Bardziej szczegółowo

Otyłość i choroby nerek. groźny problem XXI wieku

Otyłość i choroby nerek. groźny problem XXI wieku Otyłość i choroby nerek groźny problem XXI wieku Dr Lucyna Kozłowska SGGW, Wydział Nauk o śywieniu Człowieka i Konsumpcji Katedra Dietetyki e-mail: lucyna_kozlowska@sggw.pl Nadwaga + otyłość 25% 27% Nadwaga

Bardziej szczegółowo

Raport Konsultanta Wojewódzkiego w dziedzinie diabetologii za rok I. Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej w zakresie diabetologii

Raport Konsultanta Wojewódzkiego w dziedzinie diabetologii za rok I. Ocena zabezpieczenia opieki zdrowotnej w zakresie diabetologii dr hab. med. Agnieszka Szypowska Oddział Kliniczny Diabetologii Dziecięcej i Pediatrii Samodzielny Publiczny Dziecięcy Szpital Kliniczny Żwirki i Wigury 63A 02-091 Warszawa agnieszka.szypowska@wum.edu.pl

Bardziej szczegółowo

Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT

Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Katarzyna Rutkowska Szpital Kliniczny Nr 1 w Zabrzu Wyniki leczenia (clinical outcome) śmiertelność (survival) sprawność funkcjonowania (functional outcome) jakość

Bardziej szczegółowo

POLSKIE TOWARZYSTWO OKULISTYCZNE

POLSKIE TOWARZYSTWO OKULISTYCZNE POLSKIE TOWARZYSTWO OKULISTYCZNE Iwona Grabska-Liberek Badania przesiewowe w kierunku jaskry ważnym elementem profilaktyki Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego Klinika Okulistyki Działania PTO na

Bardziej szczegółowo

WYKŁAD 3 Agnieszka Zembroń-Łacny, Anna Kasperska

WYKŁAD 3 Agnieszka Zembroń-Łacny, Anna Kasperska WYKŁAD 3 Agnieszka Zembroń-Łacny, Anna Kasperska Narodowego Programu Zdrowia na lata 2007-2015: zjednoczenie wysiłków społeczeństwa i administracji publicznej prowadzące do zmniejszenia nierówności i poprawy

Bardziej szczegółowo

Cardiovascular risk factors in young adult population in rural area in north-eastern Poland

Cardiovascular risk factors in young adult population in rural area in north-eastern Poland Cardiovascular risk factors in young adult population in rural area in north-eastern Poland Czynniki ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego u młodych osób dorosłych w środowisku wiejskim w północnowschodniej

Bardziej szczegółowo

EPIDEMIOLOGIA. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne

EPIDEMIOLOGIA. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH EPIDEMIOLOGIA prof. dr hab. med. Jan Kornafel Katedra Onkologii i Klinika Onkologii Ginekologicznej AM we Wrocławiu Mierniki epidemiologiczne Mierniki epidemiologiczne

Bardziej szczegółowo

Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym

Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W

Bardziej szczegółowo

Hipercholesterolemia rodzinna - co warto wiedzieć

Hipercholesterolemia rodzinna - co warto wiedzieć I Katedra i Klinika Kardiologii Gdański Uniwersytet Medyczny Hipercholesterolemia rodzinna - co warto wiedzieć Dlaczego to takie ważne? Marcin Gruchała Czynniki ryzyka zawału serca 15 152 osób z pierwszym

Bardziej szczegółowo

Polskie Forum Psychologiczne, 2013, tom 18, numer 4, s. 441-456

Polskie Forum Psychologiczne, 2013, tom 18, numer 4, s. 441-456 Polskie Forum Psychologiczne, 2013, tom 18, numer 4, s. 441-456 Anna Ratajska 1 2 1 1 Instytut Psychologii, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Institute of Psychology, Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz

Bardziej szczegółowo

Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć?

Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Beata Cywińska-Durczak SAPL.PCH.18.10.1754 NAFLD (non-alkoholic fatty liver disease)

Bardziej szczegółowo

ZDROWIE MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W LICZBACH

ZDROWIE MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W LICZBACH 2014 ZDROWIE MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W LICZBACH Śląski Urząd Wojewódzki Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Oddział Analiz i Statystyki Medycznej Dyrektor: Ireneusz Ryszkiel Z-ca Dyrektora:

Bardziej szczegółowo

OPIEKA AMBULATORYJNA NAD CHORYMI Z NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA

OPIEKA AMBULATORYJNA NAD CHORYMI Z NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA OPIEKA AMBULATORYJNA NAD CHORYMI Z NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA dr hab. med. Ewa Konduracka Klinika Choroby Wieńcowej i Niewydolności Serca Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Krakowski Szpital Specjalistyczny

Bardziej szczegółowo

Regionalny Program Polityki Zdrowotnej Województwa Pomorskiego. moduł cukrzyca typu 2 PROJEKT. Departament Zdrowia UMWP

Regionalny Program Polityki Zdrowotnej Województwa Pomorskiego. moduł cukrzyca typu 2 PROJEKT. Departament Zdrowia UMWP Regionalny Program Polityki Zdrowotnej Województwa Pomorskiego moduł cukrzyca typu 2 PROJEKT Departament Zdrowia UMWP 11-12 października 2017 Harmonogram prac Finansowanie programów polityki zdrowotnej

Bardziej szczegółowo

Podsumowanie realizacji Wojewódzkiego Programu Profilaktyki Gruźlicy Płuc i Nowotworów Układu Oddechowego w 2007 roku.

Podsumowanie realizacji Wojewódzkiego Programu Profilaktyki Gruźlicy Płuc i Nowotworów Układu Oddechowego w 2007 roku. Podsumowanie realizacji Wojewódzkiego Programu Profilaktyki Gruźlicy Płuc i Nowotworów Układu Oddechowego w 2007 roku. Wojewódzki Program Profilaktyki Gruźlicy Płuc i Nowotworów Układu Oddechowego został

Bardziej szczegółowo