Elementy potęgi kina przygodowego Recenzja filmu Władca Pierścieni: Powrót Króla (Peter Jackson, 2003) Autor: Borys Jagielski

Transkrypt

1 Elementy potęgi kina przygodowego Recenzja filmu Władca Pierścieni: Powrót Króla (Peter Jackson, 2003) Autor: Borys Jagielski Czas płynie nieubłaganie razem z Anduiną. Przyszłość na nieskończenie mały ułamek czasu wypełnia teraźniejszość, po czym staje się przeszłością i powoli znika za horyzontem. Gdy piątego stycznia roku 2002 siedziałem w kinie i z bijącym sercem czekałem na koniec reklam i czołówkę Drużyny Pierścienia, data premiery Powrotu Króla wydawała się bardzo, bardzo odległa. Jednakże i ten dzień nadszedł. W Oslo, wiele osób, by zdobyć bilety na pierwszy seans, zdobyło się na przesadne jak dla mnie poświęcenie przez kilka tygodni koczowali w namiotach na ulicy pod kinem. Ja wraz z trójką moich kolegów wykazałem się nieco większą dawką wstrzemięźliwości i ostatnią część trylogii obejrzałem trzy doby później, nie musząc za to wyciągać śpiwora (którego zresztą i tak nie mam) z szafy. Minęło kolejnych pięć dni, emocje trochę opadły, a ja zasiadłem przy komputerze, by w ramach spełnienia obietnicy sprzed dwóch lat napisać tekst o Królu i o jego Powrocie. Jeżeli czytaliście moje recenzje dwóch poprzednich części, pamiętacie zapewne, iż były one dość nietypowe. Przede wszystkim, darowałem sobie przedstawienie ogólnych zarysów fabuły, gdyż adresowałem swoje artykuły do ludzi, którzy pierwowzór literacki doskonale znają. Nie inaczej czynię teraz. Skupię się raczej na porównaniu ekranizacji z książką i odpowiedzeniu na pytanie, czy Peter Jackson znalazł skuteczne remedium na syndrom wiem co się stanie za chwilę. A zapowiada się interesująco, ponieważ pierwsza scena filmu jest myląca. Ekran wypełnia fizjonomia nieznanego osobnika, który w wielkim skupieniu nadziewa wijącego się robaka na haczyk. Nie mogłem wytrzymać i po paru pierwszych kadrach szepnąłem sąsiadowi na ucho sakramentalne słowa: Tego nie było w książce. Okazało się, że racji na szczęście nie miałem. Prologiem Powrotu Króla jest bowiem retrospekcja, w której widzimy, jak Deagol podczas łowienia ryb znajduje w mule rzecznym Jedyny Pierścień, lecz tylko po to, by w chwilę później zostać zamordowanym przez Smeagola, na którego potężny artefakt zdążył w mgnieniu oka rzucić swój czar. W kilku ujęciach obserwujemy tułaczkę Smeagola, przemieniającego się powoli w Golluma, aż wreszcie akcja przenosi się do teraźniejszości czyli do Froda i Sama, którzy mając za przewodnika wypaczonego złą magią stwora, szykują się do wkroczenia do Mordoru przez przełęcz Kirith Ungol. Wierność względem oryginału Filmowe Dwie wieże zawierały mniej treści niż oryginał. Nie zobaczyliśmy w nich Szeloby, nie zobaczyliśmy Pippina otumanionego mocą palantiru zamiast tego przyszło nam zobaczyć kilka nowych rozwiązań fabularnych, z których najbardziej absurdalne wydawało się zabranie Powiernika Pierścienia do oblężonego Osgiliathu przez Faramira. Brakujące sceny, będąc dramatycznymi i ważnymi dla całości, musiały więc zostać przeniesione do trzeciej części, wypychając inne. Jakie? Oto pierwsze z pytań, które zadawałem sobie przed seansem. Drugie dotyczyło montażu. Papierowy Powrót Króla podzielono na dwie księgi losy Froda i Sama, wędrujących do Góry Przeznaczenia, śledziliśmy dopiero w drugiej, podczas gdy poprzednia poświęcona była przygodom wszystkich pozostałych bohaterów. Nie ulegało wątpliwości, że w filmie oba wątki będą się przeplatać, aczkolwiek technicznie można było to przeplatanie zrealizować na różne sposoby. Oba pytania prowadziły do sprawy zasadniczej, do kwestii wierności filmu wobec oryginału, wierności, którą tak poważnie i dziwnie

2 okaleczono w Dwóch wieżach. Co zostało zmienione i jakie skutki to przyniosło? Szalenie bałem się, że odpowiedź zabrzmi dużo i nietęgie. Owijać w bawełnę nie będę. Zasadnicza linia fabularna została właściwie niezmieniona (o tym, co kryje słowo właściwie, będzie trochę później), ale ekranizacja w większości składa się ze scen, których w książce na próżno się doszukiwać. Wada? Ależ nie i tu tkwi właśnie sedno sprawy! W rozrachunku końcowym okazuje się to wielką i najważniejszą zaletą filmu. Jak to?! Ano tak to, że Peter Jackson i scenarzyści poszli po rozum do głowy i zamiast dopisywać do Władcy Pierścieni nowe rozdziały (vide Dwie wieże ), zaserwowali nam niezwykle atrakcyjną aranżacją wiekopomnego dzieła Tolkiena. Aranżację, gdyż wszystko to, co widzimy na ekranie, choć nowe i nieznane, z całą pewnością pozostaje w zgodzie z epizodami przedstawionymi w książce mogło się i tam wydarzyć, tyle tylko, że autor koncentrował się na innych szczegółach, stosował nieco odmienny punkt widzenia. Peter Jackson potrzebował dwóch lat i dwóch trzygodzinnych filmów, by zademonstrować, że można ekranizację uczynić oryginalną, nie modyfikując fabuły i nie łamiąc wizerunku uniwersum stworzonego znacznie wcześniej. Dobrze, że zdążył z tym na wielki finał. W ogóle wiele jest w Powrocie Króla scen obojętnie, nowych czy wziętych bezpośrednio z książki które radują oko i duszę widza, nie zawsze i nie tylko z powodu zastosowania spektakularnych efektów specjalnych. Król Theoden przybijający piątki ze swymi żołnierzami tuż przed szturmem, mieczem o kopie; Pippin śpiewający dla spożywającego posiłek, balansującego już na krawędzi szaleństwa Denethora i jego melodyjne słowa stanowiące tło dźwiękowe dla desperackiej próby odbicia Osgiliath przez wojów Faramira; Legolas wskakujący na olifanta i w pojedynkę likwidujący strzałami z łuku większą część jego załogi (bardzo, ale to bardzo jamesbondowy epizod, ale nie wiedzieć czemu, ogląda się to nieźle); płonący żywcem Denethor spadający z urwiska niczym ognista kula; Aragorn, Arwena i cały lud Minas Tirith klękający przed czwórką hobbitów tuż po koronacji Króla to tylko nieliczne przykłady. Każdy z tych epizodów zawiera jakiś element potęgi kina przygodowego, każdy wzmaga wydzielanie adrenaliny do krwi. Całość tworzy efektowny i zniewalający mariaż wizji Tolkiena z chwytami typowego dla nowoczesnej kinematografii. Niewykluczone, że fuzji można było dokonać jeszcze lepiej. Nie mnie o tym sądzić. Ja wiem, że Jackson zaskoczył nas wszystkich, bowiem jemu udało się to znakomicie. By sprawiedliwości krytyka stała się zadość, muszę wspomnieć, że nie obeszło się bez jednego fabularnego udziwnienia. Peter Jackson sądzi najwyraźniej, że elfy to postacie, których najważniejszym zadaniem jest niespodziewane pojawianie w różnych miejscach, tak jak robiły to przedtolkienowskie faeries, te ze skrzydełkami. W Dwóch wieżach, w Rogatym Grodzie pojawił się ni stąd ni zowąd oddział elfickich łuczników, który wydatnie wspomógł obrońców Hornburga. W Powrocie Króla natomiast do obozu Rohirrimów nieoczekiwanie trafia Elrond, który przywozi Aragornowi z Rivendell... nie, nie wyszyty przez Arwenę klejnotami sztandar z Białym Drzewem i Siedmioma Gwiazdami, lecz pęknięty miecz Isildura, Anduril, który przyszły Król natychmiast każe przekuć w polowej kuźni. Płomień Zachodu przyda mu się podczas przemierzania Ścieżki Umarłych i werbowania upiorów spod Dwimorbergu. W filmie do spotkania Aragorna, Legolasa i Gimlego z nieludzkimi sprzymierzeńcami dochodzi w bardziej dramatycznych okolicznościach niż u Tolkiena. Nie dziwota, że tak interesujący motyw reżyser postanowił zmodyfikować i uczynić bardziej filmowym. Obecność tej sceny próbuje zrównoważyć nieobecność innej... Christopher Lee, aktor wcielający się w postać Sarumana, zbojkotował premierę Powrotu Króla, dowiedziawszy się, że nikczemny czarodziej został bezwzględnie wycięty z finałowej wersji ostatniej części ekranizacji. Skoro tak, kto stanie na czele band panoszących się w Shire, z którymi będą musieli zmierzyć się hobbici po powrocie do domu? Nikt, bo w Shire nikt się nie panoszy. Po długiej nieobecności mali bohaterowie zastają swą ojczyznę w

3 niezmienionym stanie, równie błogim i zielonym co rok wcześniej. O dziwo, ja cieszyłem się, że wątek ten nie pojawił się w scenariuszu, co więcej, myślę, że w swej radości nie byłem osamotniony. Po ponad stu pięćdziesięciu minutach widowiskowych bitew i starć zwieńczonych zniszczeniem Pierścienia i pokonaniem sił Mordoru, widz intuicyjnie oczekuje epilogu. Dogrywka w postaci walki o Shire była do przyjęcia na kartach książki, ale na wielkim ekranie zmęczyłaby jedynie oglądających, którzy przez minione godziny przeżyli wystarczająco wiele. Gratuluję więc Jacksonowi reżyserskiego wyczucia, lecz jednocześnie łajam go za to, że w ekranizacji nie znalazł się inny, krótki, acz ciekawy epizod spotkanie z posłańcem Saurona przy Czarnej Bramie. F/X O jakości i ilości efektów specjalnych wykorzystanych w ekranizacji książki, której akcja rozgrywa się w innym, pełnym magii świecie, trudno napisać coś nowego. Banalne wyda się też stwierdzenie, że komputerowe sztuczki, scenograficzne cuda i kostiumowe niezwykłości, które przyjdzie nam ujrzeć w Powrocie Króla, prawdopodobnie znów windują poprzeczkę o kilka centymetrów wyżej przynajmniej, jeśli chodzi o filmy przygodowo-batalistyczne. Właśnie. Batalistyczne. Białe, potężne piękno Minas Tirith, perfekcyjnie animowany Gollum czy cichy majestat Szarych Przystani - znakomite same w sobie - są bezlitośnie spychane w cień przez oszołamiające i zapierające dech w piersiach sceny bitewne, których jest tu wiele, ale które w ogóle nie nużą. Film warto obejrzeć dla nich samych, gdyż oblężenie Rogatego Grodu z poprzedniej części traci na rozmachu i znaczeniu wobec tego, co zafundowali nam twórcy w ostatniej części. I co z tego, że do intensywnej pracy zaprzęgnięto komputerowych plastyków, skoro wszystko wygląda tu na prawdziwe, w przeciwieństwie od emanującej cyfrowością feerii barw z Matriksa Rewolucji? Oblężenie stolicy Gondoru, orkowe oddziały ciągnące się aż po horyzont, machiny oblężnicze niszczące mury białej twierdzy i minastirithowe katapulty siejące w odpowiedzi pogrom w szeregach wroga, starcie kawalerii rohańskiej z gigantycznymi, pozornie niepokonanymi olifantami. Do dziś przed oczami mam widzianą z lotu ptaka falangę Rohirrimów, wbijającą się klinem w szeregi zielonoskórych. Prawdziwa biesiada dla oka, ale co najważniejsze, nie tylko dla oka. Batalistyczne sceny filmu ogląda się z autentycznym zainteresowaniem nie wynikającym jedynie z użycia bogatych efektów specjalnych. Nie mam pojęcia, jak udało się to osiągnąć twórcom, ale rozmach filmu sprawił, że ja, doskonale zdając sobie sprawę, co się zaraz stanie i jak zakończy się cała historia, śledziłem filmową opowieść w autentycznym napięciu. Pojawiło się ono mniej więcej po upływie pierwszych trzydziestu minut, gdy wiedziałem już, że nie będę miał do czynienia z chałą, jakiej można by się spodziewać po obejrzeniu rok wcześniej Dwóch wież i napięcie to nie opuściło mnie aż do napisów końcowych. W moim mniemaniu to właśnie najlepiej świadczy, że Jackson osiągnął wielki sukces. Sukces po części związany z umiejętnie zachowaną równowagą pomiędzy scenami statycznymi, dialogowymi oraz dynamicznymi, obfitującymi w akcję, pomiędzy koszmarną wędrówką Froda i Sama oraz bitewnymi zmaganiami pozostałych bohaterów. Ogólne wrażenie nadweręża leciutko zastosowany parokrotnie slow-motion, mający podkreślić dramatyzm pewnych scen zupełnie niepotrzebny, jako że ich wymowa potrafi obronić się bez korzystania z trików technicznych. Scenografia, kostiumy, efekty specjalne i sceny bitewne zasługują na szóstkę i trudno napisać coś więcej na ten temat. Tych elementów filmu należy doświadczyć na własne oczy. Osobny komentarz należy się jednak muzyce, która również nie zawodzi. Dokonano udanej fuzji motywów poznanych już w Drużynie Pierścienia z wariacjami, które mogliśmy usłyszeć w drugiej części, okraszając całość nowymi nutami. Ścieżka dźwiękowe znakomicie i żywo ilustruje to, co widzimy na ekranie. Melodie Howarda Shore brzęczały w mych uszach długo po wyjściu z kina. Zawsze twierdziłem i nadal twierdzę, że ocenianie muzyki to sprawa szalenie subiektywna, aczkolwiek osobiście uważam, że ścieżka dźwiękowa Powrotu Króla

4 jest najlepszą w całej trylogii. Aktorstwo Dotarliśmy w końcu do najbardziej drażliwego tematu. W filmach pokroju Powrotu Króla na oskarowe odgrywanie postaci zbyt wiele miejsca nie ma. Filmów pokroju Powrotu Króla nie ogląda się wiele razy dla niezapomnianej gry aktorskiej, tak jak Co gryzie Gilberta Grape a?, Przebudzeń i American Beauty. W filmach pokroju Powrotu Króla widz ma jedynie prawo oczekiwać, że aktorzy rozprawią się z przydzielonymi im kreacjami rzemieślniczo, ale o artyzmie lepiej nie myśleć, gdyż w przeciwnym razie można się tylko grubo rozczarować. Jak poradzili sobie z rzemiosłem aktorskim Viggo Mortensen, Elijah Wood, Ian MacKellen i spółka? Różnie. Największy niesmak może na przykład budzić sylwetka Powiernika Pierścienia. Choć Władca Pierścieni Tolkiena w dużym stopniu przypomina czarno-białą baśń, bez trudu możemy dopatrywać się głębi w osobie głównego bohatera, Froda Bagginsa, na którego barkach z dnia na dzień zostaje złożony niewyobrażalny ciężar i który musi stoczyć walkę nie tylko z innymi, ale także z samym sobą, walkę, którą notabene na samym końcu przegrywa. Postać odważnego hobbita to dlatego duże pole do popisu dla utalentowanego aktora. Niestety, Elijah Wood osobnikiem zbyt utalentowanym nie jest, na co zwróciłem uwagę jeszcze podczas oglądania Drużyny Pierścienia. Scenografia, tło dźwiękowe i wszystkie wewnątrzfilmowe okoliczności cały czas dobitnie przypominają nam o ogromie zagrożenia, w jakim znalazł się nasz bohater, ale Wood jako aktor zawodzi. Ogranicza się jedynie do rzucania udręczonych spojrzeń, przyciskania Pierścienia do piersi i mamrotania pod nosem. Sytuację ratują na szczęście towarzyszący mu Sam i Gollum. Sean Astin dopiero w trzeciej części pokazuje, co potrafi i radzi sobie o wiele lepiej niż Elijah. Wzorowo na przykład odgrywa rozpacz, gdy Frodo powoli ulega złym podszeptom Golluma i zwraca się przeciwko swemu wiernemu słudze. A Gollum to klasa sama w sobie, najlepszy przykład na to, że w przeciągu kilku lat Akademia Filmowa powinna zacząć przyznawać Oskary dla najlepszej animowanej postaci w filmie fabularnym. Zabrzmi to absurdalnie, ale wielkooki stwór to prawdopodobnie najlepiej zagrany bohater Powrotu Króla. Na wschodnim brzegu Anduiny mamy zatem kiepskiego Froda, dobrego Sama i świetnego Golluma. Na zachodnim natomiast ulokowała się reszta rozbitej Drużyny Pierścienia. Na pierwszy plan wysuwają się tu Aragorn i Gandalf. Ian MacKellen zdążył przyzwyczaić nas już do w pełni zadowalającej, choć może nie wybitnej kreacji Gandalfa i żadne niespodzianki z jego strony nas w trzeciej części nie czekają. Viggo Mortensen z kolei... Cóż, gra dobrze, momentami nawet nie zachowuje się jak macho-zabijaka, ale jak przyszły król, ale mimo wszystko potencjał tkwiący w postaci Aragorna, analogicznie jak w przypadku Froda, zostaje zmarnowany. Nie widzimy, po prostu nie widzimy przemiany Obieżyświata w Króla Gondoru. I nie pomaga nawet korona, którą Gandalf wkłada wreszcie synowi Arathorna na skroń. Gimli przestaje wreszcie odgrywać rolę filmowego rozśmieszacza i chociaż filmowy humor nadal związany jest poniekąd właśnie z zezowatym (?) krasnoludem, parę autentycznie zabawnych gagów zostaje skoncentrowanych wokół Pippina. O aktorach wcielających się w pozostałe postacie Merry ego, Legolasa, Theodena, Faramira i Eowinę trudno powiedzieć coś szczególnego. W żadnej ze scen nie są sztuczni, więc mnie pozostaje jedynie aprobująco kiwnąć głową. Mała porcja uznania należy się natomiast postaci Denethora. Szaleństwo przejmujące władzę nad umysłem Namiestnika jest... widoczne, choć nie przesadne. The end

5 Epilog Powrotu Króla jest wierny książkowemu, lecz nie tyle w sferze fabularnej (gdyż dokonano kilku niezbędnych uproszczeń), co w kwestii nastroju. Widz ma do czynienia z dobrze skomponowanym zakończeniem, stonowanym i wyważonym, nie melodramatycznym, ale i nie hollywoodzkim, nie krótkim, lecz i niezbyt długim. Zakończeniem, dającym okazję do chwili refleksji. Świat został uratowany, a Powiernik Pierścienia wypełnił swą misję. Choć przeżył, zapłacił wysoką cenę, nieodwracalnie utraciwszy cząstkę siebie samego. Nieco przygnębiające zabarwienie ostatnich kart powieści Peter Jackson bardzo udanie przeniósł do swego filmu. I dobrze się stało, że filmowy Powrót Króla kończy się dokładnie tak, jak papierowy. Urzekły mnie napisy końcowe, które w akompaniamencie spokojnej muzyki przesuwają się na jasnym, przypominającym płótno tle, na którym pojawiają się kolejno czarno-białe rysunki wszystkich bohaterów. Po raz pierwszy wysiedziałem w kinie do samego końca kredytów. Wyprawa dobiegła końca. Cieszę się, niezmiernie cieszę się, że czekało mnie tak pozytywne zaskoczenie. W finalnym rozrachunku Peter Jackson znalazł się nad kreską i to nawet bardzo wysoko. Po silnie estetycznej, ale pozbawionej szczególnego tolkienowskiego klimatu Drużynie Pierścienia, po nudnawych i wyposażonych w zbędne modyfikacje Dwóch wieżach, dostaliśmy Powrót Króla, film, którego nie zapomina się zaraz po wyjściu z kina. Film, w którym pełne efektów specjalnych wątki przygodowe są wreszcie! - przesycone magią niezapomnianej powieści Mistrza. Film, którego wszystkie kluczowe, oczekiwane sceny wizerunek Szeloby, walka Golluma z niewidzialnym Frodem nad ognistym strumieniem Góry Przeznaczenia, ostatnia rozmowa Gandalfa z hobbitami w Szarych Przystaniach w pełni usatysfakcjonowały piszącego te słowa. Film, który z wielką przyjemnością obejrzę za jakiś czas raz jeszcze i będę jedynie żałował, że tylko na małym ekranie. Powrót Króla utwierdził moją wiarę w potęgę wyobraźni. A chyba właśnie o to chodziło. MOJA KOŃCOWA OCENA FILMOWEJ TRYLOGII: Drużyna Pierścienia 8/10 Dwie Wieże 6/10 Powrót Króla 9+/10