TEMATY DO OPANOWANIA NA EGZAMIN (Kolejność prezentowania na wykładzie może różnić się od przedstawionej poniżej)

Transkrypt

1 TEMATY DO OPANOWANIA NA EGZAMIN (Kolejność prezentowania na wykładzie może różnić się od przedstawionej poniżej) I. Cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego i społeczności międzynarodowej II. Źródła prawa międzynarodowego i zobowiązań międzynarodowych 1. Art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości 2. Zwyczaj międzynarodowy 3. Ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane 4. Akty jednostronne państw (w tym problem acquiescence oraz estoppel) 5. Wiążące uchwały organizacji międzynarodowych III. Wzajemne relacje między poszczególnymi źródłami prawa 1. Problem hierarchii źródeł prawa międzynarodowego 2. Problem hierarchii norm prawa międzynarodowego 3. Zobowiązania erga omnes oraz dopuszczalność actio popularis w prawie międzynarodowym IV. Miejsce prawa międzynarodowego w polskim porządku prawnym 1. Status w polskim prawie ratyfikowanych umów międzynarodowych 2. Status w polskim prawie umów międzynarodowych innych, niż ratyfikowane 3. Status w polskim prawie wiążących uchwał organizacji międzynarodowych 4. Status w polskim prawie norm międzynarodowego prawa zwyczajowego Tematy: IV.1 oraz IV.2 proszę przerobić samodzielnie. Pomocne będą: podręczniki, ćwiczenia, skrypt do ćwiczeń [ V. Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego. Jurysdykcja państwa 1. Elementy statuujące państwowość 2. Uznanie za państwo 3. Jurysdykcja legislacyjna państwa (w tym: problem zwierzchnictwa personalnego państwa, oraz problem obywatelstwa osób fizycznych i prawnych na gruncie prawa międzynarodowego) 1

2 4. Jurysdykcja wykonawcza państwa 5. Jurysdykcja sądownicza państwa 6. Ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego państwa: - immunitet dyplomatyczny i konsularny - immunitet wysokich urzędników państwowych - immunitet państwa VI. Odpowiedzialność państwa w prawie międzynarodowym publicznym 1. Zasady ponoszenia odpowiedzialności 2. Przesłanki bezprawności czynu - przypisanie czynu - naruszenie prawnomiędzynarodowego zobowiązania 3. Problem winy i szkody jako przesłanek odpowiedzialności państwa 4. Okoliczności wyłączające bezprawność 5. Konsekwencje aktu bezprawnego VII. Metody służące zapewnianiu przestrzegania prawa międzynarodowego 1. Kompetencja Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w zakresie rozstrzygania sporów międzynarodowych (art. 36 Statutu MTS). Sądownictwo międzynarodowe 2. Problem dopuszczalności użycia siły zbrojnej - użycie siły w samoobronie - interwencja na zaproszenie - interwencja humanitarna - użycie siły na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ - działalność sił pokojowych - użycie siły w ramach wykonywania prawa do samostanowienia 3. Środki odwetowe 4. Środki nie polegające na użyciu siły zbrojnej a nakładane przez RB ONZ na podstawie art. 41 Karty Narodów Zjednoczonych 2

3 IX. Status prawny obszarów morskich 1. Wody wewnętrzne, 2. Morze terytorialne, 3. Strefa przyległa i wyłączna strefa ekonomiczna, 4. Morze pełne i szelf kontynentalny (w tym: prawo wizyty i rewizji, prawo pościgu) Temat ten proszę przerobić samodzielnie. Pomocne będą: podręczniki, ćwiczenia, skrypt do ćwiczeń [ X. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka z 1950 roku 1. Charakter Konwencji, 2. Procedura składania skargi indywidualnej Temat ten proszę przerobić samodzielnie na ćwiczeniach Jeżeli z powodu braku czasu nie zdołam omówić w całości któregokolwiek z tematów V-VII, proszę przygotować go (je) samodzielnie na podstawie skryptu wykładu, którego kolejne części publikowane są na stronie SUGEROWANE PODRĘCZNIKI (do wyboru, jednak wydane nie wcześniej, niż w 2000 roku) L. Antonowicz, Podręcznik prawa międzynarodowego, J. Barcik, T. Srogosz: Prawo międzynarodowe publiczne, J. Białocerkiewicz, Prawo międzynarodowe publiczne. Zarys wykładu, R. Bierzanek, J. Symonides: Prawo międzynarodowe, (szczególnie polecane) W. Góralczyk: Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, A. Łazowski, A. Zawidzka: Prawo międzynarodowe publiczne, S. Sawicki, W. Góralczyk: Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, 3

4 A. Wyrozumska, W. Czapliński: Prawo międzynarodowe publiczne (szczególnie polecane) LEKTURA UZUPEŁNIAJĄCA W. Czapliński, A. Wyrozumska: Sędzia krajowy wobec prawa międzynarodowego, P. Filipek, B. Kuźniak: Prawo międzynarodowe publiczne. Testy, kazusy, tablice, M. Frankowska: Prawo traktatów, J. Horodyski (red.): Prawo międzynarodowe publiczne. Zbiór testów dla studentów, J. Horodyski, Prawo międzynarodowe publiczne. Repetytorium, B. Kuźniak, M. Marcinko, Organizacje międzynarodowe, B. Liżewski: Prawo międzynarodowe w polskiej praktyce sądowej, R.R. Ludwikowski, Handel międzynarodowy, M.N. Shaw: Prawo międzynarodowe, J. Sutor: Prawo dyplomatyczne i konsularne, A. Wyrozumska: Umowy międzynarodowe. Teoria i praktyka. PRZYKŁADOWY TEST... (imię i nazwisko oraz nr indeksu) (gwiazdka (*) oznacza, że w danym pytaniu wchodzi w grę wybór więcej niż jednej odpowiedzi, tzn. poprawne mogą być: jedna, dwie bądź więcej odpowiedzi. W pytaniach nie oznaczonych gwiazdką, poprawna jest zawsze tylko jedna odpowiedź. (*) Źródłami prawa międzynarodowego publicznego są: (a) akty jednostronne państw, (b) comitas gentium (kurtuazja międzynarodowa), (c) usus, (d) wiążące uchwały rządowych organizacji międzynarodowych. (*) Rezolucja merytoryczna Rady Bezpieczeństwa ONZ w przedmiocie nałożenia sankcji ekonomicznych nie zostanie przyjęta, jeżeli: (a) przeciwko jej przyjęciu zagłosuje Francja (pozostałe głosy są za ); (b) przeciwko jej przyjęciu zagłosuje siedem państw nie będących stałymi członkami RB (pozostałe głosy są za ); (c) dwóch stałych członków RB wstrzyma się od głosu (pozostałe głosy są za ). (*) Jednostki (np. osoby fizyczne) mogą wszczynać postępowania przeciwko państwom: (a) przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości; (b) przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka; (c) w systemie rozstrzygania sporów Światowej Organizacji Handlu; (d) na platformie Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych. 4

5 Państwo X każdego roku jest zdolne wyeksportować 100 jednostek gazu ziemnego. Na podstawie traktatu zawartego w 2000 roku między państwami X, Y i Z, państwo X zobowiązało się dostarczać każdego roku przez dziesięć kolejnych lat: państwu Y-70 jednostek gazu ziemnego, państwu Z -30 jednostek gazu ziemnego. W 2003 roku państwo X zawarło jednak kolejny traktat z państwami Y oraz A, na podstawie którego zobowiązało się dostarczać każdego roku przez siedem kolejnych lat: państwu Y-90 jednostek gazu, państwu A-10 jednostek gazu. Biorąc pod uwagę art. 30 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów, w 2004 roku państwo X prawnie zobowiązane było do wyeksportowania następujących ilości gazu do: (a) Y-90, Z-30, A-10; (b) Y-90, Z-0, A-10; (c) Y-70, Z-30, A-0, (d) Y-0, Z-0, A-0. MTS w sprawie Barcelona Traction z 1970 roku wskazał, że zobowiązania państwa w zakresie przestrzegania pewnych podstawowych praw człowieka mają charakter erga omnes. To stwierdzenie oznacza, że: (a) prawa człowieka powinny być przestrzegane w stosunku do wszystkich osób znajdujących się na terytorium danego państwa; (b) prawa człowieka są niezbywalne; (c) każde państwo może wszcząć postępowanie przed MTS przeciwko państwu, które narusza zobowiązania erga omnes; (d) wszystkie powyższe odpowiedzi są błędne. W związku z rozpadem byłej Jugosławii państwa członkowskie Wspólnoty Europejskiej sformułowały następujące, dodatkowe kryterium uznania za państwo: (a) uznawane państwo akceptuje jurysdykcję MTS; (b) uznawane państwo jest członkiem ONZ; (c) uznawane państwo ma efektywny rząd; (d) wszystkie powyższe odpowiedzi są błędne. Rezolucja, którą Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło latem 2009 roku w związku z zamachem stanu w Hondurasie, jest istotna o tyle, że: (a) wskazano w niej na obowiązek uznania nowego rządu, o ile jest on efektywny; (b) wskazano w niej na obowiązek uznania nowego rządu, o ile znajduje on poparcie większości ludności Hondurasu; (c) wezwano do nieuznawania nowego rządu, który doszedł do władzy łamiąc porządek demokratyczny; (d) wszystkie powyższe odpowiedzi są błędne. (*) Chcąc wykazać, że tzw. zbrodnia katyńska stanowiła zbrodnię ludobójstwa w rozumieniu definicji przyjętej w art. II konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa, wykazać należałoby, że: (a) liczba ofiar była większa niż osób, (b) liczba ofiar była większa niż osób, (c) ofiary były jeńcami wojennymi, (d) mord został popełniony w zamiarze zniszczenia w całości lub w części grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej; (e) ofiary miały status kombatantów. (*) Prawo międzynarodowe nie pozwala sądom francuskim na orzekanie w sprawie karnej (ze względu na brak jurysdykcji sądowniczej), w której oskarżonym jest przebywający we Francji: (a) obywatel polski, który na terytorium Węgier zabił obywatela francuskiego; (b) obywatel ChRL, który na terytorium Stanów Zjednoczonych prowadził działalność szpiegowską, skierowaną przeciwko interesom Francji; (c) obywatel Jemenu, podejrzany o próbę zamachu terrorystycznego na ambasadę Stanów Zjednoczonych w Bagdadzie. Z rozporządzenia Rady WE nr 44/2001 (tzw. Bruksela I ) wynika, że polski przedsiębiorca (zamieszkały w Polsce), któremu kontrahent mający siedzibę na terytorium Belgii stawia zarzut niewykonania kontraktu handlowego: (a) co do zasady może być pozywany przed sąd belgijski (od tej zasady są wyjątki); (b) co do zasady nie może być pozywany przed sąd belgijski (od tej zasady są wyjątki); (c) w żadnym przypadku nie może 5

6 być pozywany przed sąd belgijski; (d) może być pozywany przed sąd belgijski tylko wtedy, gdy zastosowanie znajduje zasada jurysdykcji uniwersalnej. (*) Immunitet nie przysługuje obcemu dyplomacie, który przed sądem polskim [w pytaniu zakładamy, że państwo wysyłające nie zrzekło się immunitetu]: (a) oskarżony jest (w sprawie karnej) o popełnienie na terytorium RP czynu zabronionego, zagrożonego w polskiej ustawie karą wyższą, niż dwa lata pozbawienia wolności; (b) oskarżony jest (w sprawie karnej) o popełnienie na terytorium RP czynu zabronionego niemającego związku z funkcjami urzędowymi; (c) pozwany jest (w sprawie cywilnej) o zapłacenie czynszu z tytułu najmu lokalu przeznaczonego na prywatną rezydencję w Polsce; (d) immunitet przysługuje we wszystkich wskazanych przypadkach. (*) Przywilej nietykalności osobistej, przysługujący dyplomatom, oznacza, że: (a) nie są zobowiązani do przestrzegania prawa państwa przyjmującego; (b) mają status osób eksterytorialnych; (c) nie mogą być zatrzymani i aresztowani w żadnej formie; (d) nie mogą być poddawani przymusowym kontrolom i badaniom; (e) nie podlegają jurysdykcji sądów państwa przyjmującego. (*) Art. 2 ust. 4 Karty Narodów Zjednoczonych narusza: (a) prowadzenie przez rząd danego państwa operacji zbrojnych przeciwko działającym na jego terytorium ugrupowaniom terrorystycznym; (b) użycie sił zbrojnych do zastosowania blokady morskiej portów lub wybrzeży innego państwa; (c) nałożenie na inne państwo sankcji ekonomicznych; (d) żadne z opisanych działań nie narusza wskazanego przepisu. Rada Bezpieczeństwa ONZ: (a) dysponuje własnymi siłami zbrojnymi, które mogą być wykorzystywane do przeprowadzania operacji militarnych; (b) autoryzuje (upoważnia) państwa członkowskie ONZ do przeprowadzenia operacji zbrojnej. Kontyngenty państw członkowskich biorące udział w takich autoryzowanych operacjach nie podlegają bezpośredniej kontroli ONZ; (c) autoryzuje (upoważnia) państwa członkowskie ONZ do przeprowadzenia operacji zbrojnej. Kontyngenty państw członkowskich biorące udział w takich autoryzowanych operacjach podlegają bezpośredniej kontroli ONZ. Dnia 2 czerwca 2008 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła rezolucję nr Zgodnie z pkt. 7 tego aktu, okręty wojenne państw obcych mogą wpływać na wody terytorialne (tj. wody wewnętrzne i morze terytorialne) Somalii w pościgu za piratami. Wskazany fragment rezolucji: (a) odzwierciedla obowiązujące prawo zwyczajowe i postanowienia Konwencji o prawie morza z 1982 roku, które pozwalają każdemu państwu ścigać piratów na wodach terytorialnych państw obcych bez zgody tych ostatnich; (b) nie odzwierciedla obowiązującego prawa zwyczajowego i postanowień Konwencji o prawie morza z 1982 roku, które nie pozwalają ścigać piratów na wodach terytorialnych państw obcych bez zgody tych ostatnich; (c) jest pierwszą we współczesnym prawie międzynarodowym regulacją odnoszącą się do problemu piractwa (w szczególności: Konwencja o prawie morza z 1982 roku nie odnosi się do problemu piractwa); (d) wszystkie odpowiedzi są błędne. Funkcjonariusz policji państw X bez zgody swoich przełożonych (i z naruszeniem prawa państwa X) torturował przesłuchiwanego terrorystę: (a) państwo X nie ponosi 6

7 odpowiedzialności za naruszenie normy prawa międzynarodowego, zakazującej stosowania tortur, ponieważ nie można mu przypisać aktu policjanta; (b) państwo X ponosi odpowiedzialność za naruszenie normy prawa międzynarodowego zakazującej stosowania tortur, ponieważ państwu można przypisać akty jego organów nawet wówczas, gdy wykroczyły one poza posiadane uprawnienia, o ile w danym przypadku organ występuje wedle wszelkich oznak (jak w rozpatrywanej sprawie) w charakterze kompetentnego organu państwa; (c) państwo X ponosi odpowiedzialność za naruszenie normy prawa międzynarodowego zakazującej stosowania tortur, o ile można mu przypisać winę w nadzorze nad funkcjonariuszem. Wyłączna strefa ekonomiczna: (a) rozciąga się maksymalnie do 350 mil morskich od linii podstawowej; (b) jest obszarem, w którym statkom wszystkich państw przysługuje prawo nieszkodliwego przepływu na takich samych zasadach, jak przez morze terytorialne; (c) obejmuje także dno morskie i podziemie; (d) jest obszarem, w którym wszystkie państwa korzystają z wolności żeglugi i przelotu, układania podmorskich kabli i rurociągów. Umowy międzynarodowe w Rzeczypospolitej Polskiej ratyfikuje: (a) Premier, (b) Minister Sprawiedliwości, (c) Sejm i Senat, (d) Prezydent. Z ratyfikowanego przez Polskę traktatu (opublikowanego w Dzienniku Ustaw) wynika, że państwa uznają, że należy udzielić jak najszerszej ochrony i pomocy rodzinie. To postanowienie nie może stanowić podstawy dochodzenia przed sądem polskim przez jednostkę prawa do zasiłku socjalnego (tzn. postanowienie nie może być bezpośrednio stosowane przez sąd polski), ponieważ: (a) powołana regulacja nie jest samowykonalna; (b) prawa człowieka nigdy nie są bezpośrednio stosowane w krajowych porządkach prawnych; (c) normy zawarte w traktatach nigdy nie są bezpośrednio stosowane w polskim porządku prawnym; (d) normy prawa międzynarodowego nigdy nie są bezpośrednio stosowane w polskim porządku prawnym. Zasada uti possidetis może być powołana zwłaszcza: (a) w kontekście sporów terytorialnych między nowopowstałymi państwami, (b) w kontekście sporów dotyczących stwierdzenia nieważności umów międzynarodowych, (c) przy ocenie dopuszczalności użycia siły zbrojnej w procesie dekolonizacyjnym, (d) w kontekście ustalania, czy państwo wyraziło zgodę na jurysdykcję MTS. 7