PORZĄDKOWANIE DOKUMENTACJI W GOSPODARSTWIE ROLNYM

Transkrypt

1 WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W OLSZTYNIE PORZĄDKOWANIE DOKUMENTACJI W GOSPODARSTWIE ROLNYM Olsztyn, 2015 r.

2 Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie Grażyna Kuczyńska Porządkowanie dokumentacji w gospodarstwie rolnym Olsztyn, 2015 r.

3 Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, Olsztyn, tel./fax (89) , sekretariat@w-modr.pl, W-MODR Oddział w Olecku ul. Kolejowa 31, Olecko tel. (87) , , fax (87) olecko.sekretariat@w-modr.pl Dyrektor W-MODR mgr inż. Zygmunt Kiersz p.o. Zastępcy Dyrektora W-MODR mgr Małgorzata Micińska-Wąsik Zastępca Dyrektora W-MODR mgr inż. Zdzisław Kamiński Druk: Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, Olsztyn tel./fax , redakcja@w-modr.pl, Nakład: 150 egz. Wydanie I

4 Wstęp zarządzanie gospodarstwem rolnym to zadanie wymagające specjalistycznej wiedzy oraz umiejętności typowych dla biznesmenów z każdej branży. Planowanie i wyznaczanie celów, sprzedaż produktów, obsługa klientów i dbanie o finanse, to codzienne zadania osób trudniących się rolnictwem. W prowadzeniu działalności rolniczej bez wątpienia pomaga właściwie prowadzona dokumentacja. zarządzanie dokumentacją ogólną i produkcyjną w gospodarstwach rolnych jest problemem. Jest on w szczególności zauważalny wśród małych gospodarstw indywidualnych, które nie zawsze radzą sobie z tematem wypełniania określonych dokumentów, ich rejestracji, archiwizacji, a czasami także z koniecznością projektowania formularzy pod utrzymywanie odpowiednich zapisów. sytuacja jest trudniejsza wówczas, gdy pojawia się konieczność rozliczania się z dofinansowań przyznawanych przez ue. W praktyce można skorzystać z pomocy doradców w ośrodkach doradztwa, lecz i w takich przypadkach również niezbędna jest obszerna dokumentacja. coraz wyższe wymagania wynikające z prowadzenia gospodarstwa, standaryzacji produkcji, związane są z koniecznością utrzymywania właściwej dokumentacji, która jest regulowana prawem krajowym, europejskim czy systemami zapewnienia bezpieczeństwa żywności. Właściciel przedsiębiorstwa rolnego ma względem prawa obowiązek prowadzenia dokumentacji - w niektórych obszarach bardzo szczegółowej. Jak rolnicy odnajdują się w tej sytuacji? Jak prowadzą dokumentację i czy jest to dla nich uzasadnione? co jest przyczyną utrzymywania dokumentacji? W jakiej formie i w jakiej liczbie dokumenty są utrzymywane? - na takie pytania starano się zebrać odpowiedzi w przeprowadzonych w 2014 roku, przez katedrę zarządzania Produkcją i logistyki Politechniki Łódzkiej, badaniach na grupie 30 gospodarstw rolnych. zastosowano metodę wywiadu bezpośredniego, w wyniku którego wypełniano kwestionariusz ankietowy. uczestniczące w badaniu podmioty, jako podstawowy zakres swojej działalności, podały produkcję mleka krowiego. Powierzchnia wszystkich z badanych gospodarstw rolnych mieściła się w przedziale 5-15 ha. W podsumowaniu badań stwierdzono, że problematyka zarządzania dokumentacją w gospodarstwach rolnych jest tematem raczkującym, chociaż 93% ankietowanych, dostrzega konieczność prowadzenia dokumentacji. Jednakże sama świadomość konieczności prowadzenia dokumentacji, nie gwarantuje poprawy. Jak się okazało, największym problemem jest prowadzenie oraz archiwizacja posiadanych dokumentów w wersji elektronicznej. najwięcej ankietowanych osób przechowuje prowadzoną dokumentację w segregatorach w formie papierowej, tylko dwóch z ankietowanych przechowuje 60% dokumentów w postaci elektronicznej, co wynika z faktu braku odpowiednich narzędzi i umiejętności posługiwania się edytorami tekstu i/lub arkuszami kalkulacyjnymi. najwięcej ankietowanych stwierdziło, że 80% prowadzonej przez nich dokumentacji wynika 4 W-modr w olsztynie 2015 r.

5 z obowiązku jej prowadzenia, wymaganego przepisami prawa. W żadnym z badanych gospodarstw nie zauważono projektów np. formularzy pod zapisy, związanych z własną, uzasadnioną chęcią dokumentowania danego procesu. Przedsiębiorcy rolni są jednymi z pierwszych uczestnikami łańcucha żywnościowego. uczestniczą w realizacji procesów, które z dużą częstotliwością i ogromną wagą wpływają na konsumentów. utrzymywanie w związku z tym właściwej dokumentacji, pozwalającej na prześledzenie historii wytwarzania wyrobów, jest bardzo ważnym aspektem. Proces wytwarzania żywności wymaga zaangażowania wszystkich uczestników łańcucha, którzy prowadząc odpowiednie zapisy, powinni dostarczyć kolejnemu ogniwu odpowiednich informacji o przebiegu pozyskiwania surowca czy produkcji wyrobu gotowego. rola dokumentacji w tym przypadku staje się nieoceniona. Dokumentacja w przedsiębiorstwach rolnych niezależnie od wielkości producenta rolnego, liczba dokumentów produkcyjnych może być znaczna. W polskich gospodarstwach, najczęściej prowadzi się dokumentację dotyczącą: q własności gospodarstwa, q produkcji roślinnej, q produkcji zwierzęcej, q dotacji obszarowych, q rachunkowości, q dokumentów ogólnych dotyczących rodziny, prowadzenia gospodarstwa domowego. Pierwszy rodzaj dokumentów obejmuje między innymi akty notarialne, dane o gruntach, ewidencję areałów, prawo własności gospodarstwa, wypisy z księgi wieczystej, wypisy z rejestru gruntów, mapę gospodarstwa i mapy glebowe, umowy dzierżawy i użyczenia. drugi rodzaj - badanie zawartości makroelementów, wyniki zasobności gleb, coroczne zestawienia nawożenia i użycia środków ochrony roślin, wyniki zbioru roślin rozliczenia potrzebne do analiz ekonomicznych. z innym rodzajem dokumentacji mają do czynienia gospodarstwa ekologiczne. dokumentacja przyrodnicza stanowi aneks do planu działalności rolnośrodowiskowej i obejmuje ogólne dane rolnika i eksperta, zestawienia powierzchni działek, informacje szczegółowe dotyczące konkretnych pakietów, załączniki. do dokumentów dotyczących produkcji zwierzęcej zalicza się dokumentację o oznakowaniu posiadanych sztuk bydła czy raporty o pogłowiu, nadanie numeru siedziby stada, zapisy krycia W-modr w olsztynie 2015 r. 5

6 i inseminacji, zgłoszenia do inspekcji weterynaryjnej oraz książki leczenia zwierząt, próbki pasz. od stycznia 2006 roku właściciele bydła mają obowiązek prowadzenia księgi rejestracji oraz dołączania dodatkowych kart wsadowych. zapisuje się w nich: numery identyfikacyjne zwierzęcia, płeć i datę urodzenia, rasę, numery identyfikacyjne matki i ojca zwierzęcia, datę przybycia do siedziby stada, adnotacje o przeprowadzonych kontrolach. dotacje obszarowe są najbardziej powszechną i najdogodniejszą formą wsparcia. aby je otrzymywać nie trzeba inwestować żadnego kapitału, lecz prawo rolnika do płatności bezpośrednich jest związane z obowiązkiem spełnienia pewnych wymogów, a co za tym idzie kontrolą administracyjną. rolnik, korzystający z płatności obszarowych w pełnym wymiarze, powinien posiadać lub prowadzić wymaganą rozporządzeniem dokumentację. gospodarstwa, które występowały o dotacje z działań ProW dodatkowo powinny prowadzić, w oddzielnych teczkach, dokumentację dotyczącą tylko tych działań, określoną w stosownych rozporządzeniach. rachunkowość obejmuje księgowość finansową - faktury, przekazy płatnicze, dokumenty o obrotach wewnątrz gospodarstwa (zużycie paliwa, pasz, wody, inne) oraz rachunki kosztów na rzecz wszystkich działów, ale też i dokumentów, i umów ubezpieczeniowych dotyczących członków rodziny, rachunków domowych, opłat stałych. to miejsce będzie służyć do przechowywania wszelkich dokumentów finansowych. tutaj możemy przechowywać dokumenty, gwarancje, rachunki potwierdzające zakup wyposażenia gospodarstwa, domu, przedmiotów osobistych oraz sprzętów niezbędnych w codziennym życiu. dokumenty ogólne, dotyczące rodziny i domu to miejsce przechowywania aktów urodzenia, aktów małżeństwa, dyplomów ukończonych szkół, umów o pracę i świadectw pracy, potwierdzeń odbytych kursów i szkoleń, uzyskanych certyfikatów. Jak uporządkować domowe archiwum? istnieje wiele sposobów na stworzenie domowego archiwum. możemy wykorzystać ogólnie przyjęte metody biurowe lub zdać się na własną pomysłowość. zrezygnujmy z kopert - są nietrwale i nieporęczne. do gromadzenia dokumentów możemy wykorzystać pudła archiwizacyjne (np. kupić je w sklepach papierniczych) lub zwykłe pudełka kartonowe z opisami. na dokumenty wykorzystajmy szufladę w meblach, w której ułożymy opisane, najlepiej kolorowe teczki. najwygodniejszym sposobem i najbardziej przejrzystym jest zbiór segregatorów, każdy opisany na grzbiecie, przeznaczony na jeden typ dokumentów, które wpinamy w przezroczystych koszulkach. ten sposób dokumentowania wymaga trochę przestrzeni na półce czy w szafie. Jeśli 6 W-modr w olsztynie 2015 r.

7 jesteśmy ograniczeni przestrzennie, można zredukować liczbę segregatorów do niezbędnego minimum, skupiając w nich dokumenty tematycznie pokrewne. ograniczymy się wtedy do haseł głównych: dotacje, majątek i osobiste, ProdukcJa. Jeśli dysponujemy dużą ilością miejsca, można przeznaczyć oddzielne segregatory. nie bójmy się wydatku - segregatory, teczki i koszulki można wykorzystywać, a nawet trzeba, przez parę lat. najpierw poukładajmy wszystko tematycznie. Ważne dokumenty (umowy, akty) warto włożyć pojedynczo, bądź grupkami (rachunki) w przezroczyste koszulki (nie dziurkujemy), a te z kolei umieścić w tematycznych teczkach i segregatorach. Teczki i segregatory każdy segregator przejrzyście opisujemy. 1. SEGREGATOR - WŁASNOŚĆ GOSPODARSTWA q akt własności ziemi - akt notarialny (umowa sprzedaży, umowa darowizny, zniesienia współwłasności, dział spadku, podział majątku wspólnego itp.), odpis z ksiąg wieczystych, postanowienie sądowe, q umowa dzierżawy gospodarstwa rolnego, zawarta w formie pisemnej, q wypis z ewidencji gruntów i budynków, wydany przez starostę Powiatowego, q decyzja podatkowa (nakaz podatkowy), q dokumenty stanowiące podstawę oznaczenia nieruchomości - wyrys z mapy ewidencyjnej, wypis z rejestru gruntów, wypis z rejestru budynków, wypis z rejestru lokali, zaopatrzone w klauzulę właściwego organu prowadzącego ewidencję gruntów i budynków (starostwa powiatowe), q wyjaśnienie geodezyjne zmian (położenia, powierzchni, oznaczenia nieruchomości) w przypadku gdy istnieje rozbieżność pomiędzy treścią wypisu z rejestru gruntów a dokumentem stwierdzającym nabycie własności, q polisy ubezpieczeniowe gospodarstwa rolnego, maszyn, budynków, q zezwolenia budowlane i dokumentacja dotycząca zabudowań. 2. SEGREGATOR - DOTACJE OBSZAROWE tu gromadzimy: pismo z nadaniem numeru gospodarstwa, kopie wniosków o przyznanie płatności, pisma z arimr, protokoły z kontroli gospodarstwa, decyzje o przyznaniu płatności. dokumenty potwierdzające spełnianie wymogów wzajemnej zgodności: q zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w zakresie stosowania środków ochrony roślin, które zachowuje ważność przez 5 lat, q ewidencję zabiegów wykonywanych przy użyciu środków ochrony roślin, W-modr w olsztynie 2015 r. 7

8 q potwierdzenie atestacji opryskiwacza - ważne 3 lata, q ewidencję preparatów biobójczych, q dokument potwierdzający zdanie pustych opakowań po środkach ochrony roślin, nawozach, q dokument obrazujący zwalczanie szkodników, czyszczenie i/lub dezynfekcja magazynów paszowych oraz środka transportu, q rejestr każdej partii paszy przyjmowanej do gospodarstwa i wydawanej z gospodarstwa, stosowania nasion/ziarna modyfikowanego genetycznie, rodzaj i pochodzenie paszy podawanej zwierzętom, q wyników wszelkich analiz próbek pobranych z roślin lub innych próbek pobranych dla celów diagnostycznych, q protokoły z kontroli zwierząt lub produktów pochodzenia zwierzęcego, q księga rejestracji i identyfikacji zwierząt, bieżąco aktualizowana oraz paszporty zwierząt w przypadku bydła, q ewidencja leczenia zwierząt, a w przypadku producentów mleka książeczka zdrowia producenta i wyniki badania wody. Produkty lecznicze weterynaryjne i inne produkty lecznicze podawane zwierzętom oraz daty ich podawania i okresy karencji. Dokumentacja leczenia zwierząt gospodarskich przechowywana jest przez utrzymującego zwierzęta przez 5 lat od daty dokonania ostatniego wpisu, q poświadczenie odbioru padłych zwierząt. 3. SEGREGATOR - PRODUKCJA ROŚLINNA Wysokie wymagania, co do poziomu szczegółowości informacji stawia się przed ekologicznymi producentami rolnymi, którzy mają obowiązek odnotowywać wszelkie zaszłości w systematycznie prowadzonych rejestrach i ewidencjach. Zapisy w nich zawarte muszą w kompletny sposób ilustrować przebieg produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz czynności w zakresie składowania, a także wprowadzania produktów na rynek. W tym segregatorze powinny znaleźć swoje miejsce: q dokumenty potwierdzające certyfikację: zgłoszenie do jednostki certyfikującej, protokoły z corocznej certyfikacji, pisma otrzymane z jednostki certyfikującej i dokumenty wymagane przez nią, q rejestr działalności rolnośrodowiskowej i plan rolnośrodowiskowy, q kopie wniosków o przyznanie płatności z tytułu realizacji przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i decyzje o przyznaniu płatności, q pisma i protokoły z kontroli. Oprócz tych dokumentów powinno się prowadzić książkę historii pól - wpisywać gatunki, odmiany roślin, wielkość i rodzaje zastosowanego nawożenia, rodzaje wykonywanych upraw, wielkość zebranych plonów, przebieg wegetacji. 8 W-MODR w Olsztynie 2015 r.

9 4. SEGREGATOR - PRODUKCJA ZWIERZĘCA Dokumentacja dotycząca działalności w zakresie produkcji zwierzęcej: q nadanie numeru siedziby stada, q znaki identyfikacyjne: paszporty bydła, dokumentacja przewozowa (w przypadku owiec i kóz), druki urodzeń, przemieszczeń, padnięć, q księgi rejestracyjne prowadzone przez posiadacza w siedzibie stada odrębnie dla poszczególnych gatunków zwierząt, q zgłoszenie do PIW o spełnieniu wymogów produkcji pasz w gospodarstwie, q zapisy krycia zwierząt i inseminacji, q zaświadczenie o spełnieniu minimalnych wymagań higieny pozyskiwania mleka w oborze, książeczka zdrowia, wyniki badania wody - w przypadku producentów mleka, q rozliczenie kwoty mlecznej wg aktualnie obowiązujących wymogów. 5. SEGREGATOR - RACHUNKOWOŚĆ Każde gospodarstwo, bez względu na wielkość produkcji powinno prowadzić książkę przychodów i rozchodów. Obowiązkowo książki rachunkowości muszą prowadzić rolnicy korzystający z premii dla młodych rolników. Tutaj gromadzi się dowody: q sprzedaży mleka, q sprzedaży żywca, q sprzedaży z produkcji roślinnej, q zakupu środków produkcji i paliwa, wody, q opłat za KRUS, podatków, opłat stałych, q kosztów ubezpieczenia zabudowań, q kosztów ubezpieczenia samochodów, ciągników, innych maszyn, q ubezpieczenia zwierząt i upraw, q kosztów budowy, remontów, modernizacji. 6. SEGREGATOR DOM, RODZINA Tutaj powinny znaleźć się teczki: q dokumenty osobiste - przechowywać dokumenty takie jak: akty urodzenia, akty małżeństwa, umowy osobiste, q kariera zawodowa i edukacja - to miejsce do przechowywania świadectw i dyplomów ukończonych szkół, potwierdzenia odbytych kursów i szkoleń, zaświadczenia i certyfikaty, umowy o pracę i świadectwa pracy, q zdrowie - ułatwia kontrolę nad takimi dokumentami jak: książeczki zdrowia, książki szczepień, wydruki potwierdzające status ubezpieczonego, skierowania lekarskie, wyniki badań, karty informacyjne z pobytów szpitalnych. W-MODR w Olsztynie 2015 r. 9

10 Jak długo należy przechowywać dokumenty? są takie dokumenty, których nie wolno się pozbywać. niezależnie od tego, ile miejsca zajmują, należy je przechowywać przez całe życie. należą do nich: q akty stanu cywilnego dotyczące wszystkich członków rodziny, akty ślubu, metryki urodzenia i chrztu, świadectwa bierzmowania, orzeczenia o rozwodzie, akt unieważnienia małżeństwa, akty zgonu. q dokumenty szkolne - świadectwa ukończenia szkoły, matury, dyplomy ukończenia studiów: dyplomów, świadectw i zaświadczeń potwierdzających zdobycie kwalifikacji zawodowych, ukończenie kursów specjalistycznych lub językowych. q dokumenty potwierdzające okresy pracy i prowadzenia gospodarstwa rolnego oraz podlegania z tego tytułu ubezpieczeniu społecznemu rolników i opłacenia składek, które wnioskodawca ubiegający się o przyznanie prawa do emerytury rolniczej musi przedłożyć oprócz dokumentów stwierdzających tożsamość. takie dokumenty w zasadzie znajdują się w posiadaniu krus, lecz zdarzają się przypadki, że któryś okres należy udowodnić. q dokumenty zawodowe dla pracujących poza rolnictwem - kapitał początkowy oraz wartość składek, świadectwa pracy z całego okresu zatrudnienia, druki rmua, które obecnie pracodawca przekazuje raz, na koniec roku, razem z Pit. mogą przydać się w przyszłości do udowodnienia stażu potrzebnego do emerytury i obliczania jej wysokości, jeżeli zus nie będzie w posiadaniu stosownych dokumentów do wyliczenia wysokości emerytury. Potwierdzenia okresów zatrudnienia odnotowywano również w książeczce ubezpieczeniowej - jeżeli ktoś ją jeszcze posiada - może się okazać również przydatna. q dokumenty majątkowe - akty notarialne kupna i sprzedaży nieruchomości, akt przydziału mieszkania, umowa najmu, akt darowizny, umowy o rozdzielczości majątkowej. q umowy najmu czy dokumenty niezbędne do stwierdzenia tzw. zasiedzenia nieruchomości przechowujemy nawet trzydzieści lat. Polisy ubezpieczeniowe, testamenty oraz inne dokumenty prawne, takie jak akty zakupu nieruchomości, warto trzymać w szczególnie bezpiecznym miejscu. najlepszym rozwiązaniem jest skrytka bankowa, która gwarantuje niemal stuprocentowe bezpieczeństwo. dokumenty bankowe należy przetrzymywać dotąd, aż roszczenia banku ulegają przedawnieniu. umowy kredytowe wraz z aneksami i dowody spłat kolejnych rat przechowywać do czasu otrzymania z banku zaświadczenia o tym, że nie ma się już zaległości względem niego. samo potwierdzenie spłaty kredytu trzymać jeszcze 10 lat, czyli do osiągnięcia okresu przedawnienia. Potwierdzenia z bankomatów i wydruki z terminali wyrzucić dopiero po otrzymaniu wyciągu z konta i sprawdzeniu, że wszystko się zgadza. Jeżeli mamy kredyt hipoteczny, zbierać trzeba również wszystkie dokumenty dotyczące nieruchomości, która jest 10 W-modr w olsztynie 2015 r.

11 jego zabezpieczeniem, a więc przy remontach - faktury i umowy z wykonawcą. mogą przydać się, by udowodnić poniesione nakłady i wzrost wartości nieruchomości. książeczki czynszowe, rachunki, faktury za energię, odbiorniki radiowe i telewizyjne i inne potwierdzenia opłat za tzw. świadczenia okresowe trzymać trzy lata, licząc od dnia zapłacenia rachunku. W tym czasie wystawca faktury (zakład energetyczny, gazownia) ma prawo sprawdzić, czy rzeczywiście uregulowano należność. roszczenia o zapłatę ulegają przedawnieniu po trzech latach. Jeśli płatności były realizowane przelewem z konta internetowego, wystarczy wydrukować potwierdzenie. Podobnie jest z płatnościami wobec gminy. nie musimy ich trzymać, ale na wszelki przypadek lepiej jest je mieć, gdy zwrócą się do nas, że zalegamy na przykład z zapłatą podatku. dokumenty rozliczeń z urzędem skarbowym, bez względu na to, czy podatnik jest firmą, czy osobą prywatną, ma obowiązek przechowywać przez 5 pełnych lat, licząc od końca roku, w którym nastąpiło rozliczenie. Paragony, dowody zakupu, karty gwarancyjne warto przechowywać ze względu na reklamacje, naprawy gwarancyjne oraz podczas procedur odszkodowawczych np. z powodu kradzieży, kiedy potrzebne są dowody na wysokość poniesionych strat. do reklamacji mamy prawo w ciągu dwóch lat, chociaż niektórych zakupów dokonujemy na promocyjnych zasadach, a wtedy zakupione produkty mogą być objęte inną gwarancją, najczęściej dłuższą. niepotrzebne dokumenty - wyciągi bankowe z numerem konta, informacje dotyczące zaciągniętych kredytów, korespondencję z firmami telekomunikacyjnymi, wszystkie pisma urzędowe oraz koperty, na których są dane osobowe należy zniszczyć, nie wystarczy podrzeć. najbardziej bezpiecznym rozwiązaniem jest zastosowanie niszczarki do dokumentów, która tnie papier na drobne elementy, niemożliwe do złożenia w całość. niezawodną domową metodą niszczenia dokumentów jest ich spalenie. Zakończenie gospodarstwo rolne jest przedsiębiorstwem, które powinno posiadać własną dokumentację. niezależnie od wielkości gospodarstwa i wysokości produkcji liczba dokumentów może być znaczna. zapanowanie nad dużą ilością danych i umiejętne ich wykorzystanie w planowaniu rozwoju może stwarzać problemy. specjalnym rozwiązaniem jest zarządzanie dokumentacją, które zapewnia właściwą organizację i identyfikację. zarządzanie można zlecić jako odpłatną usługę firmom zajmującym się tym w swojej działalności. istnieją również specjalne programy komputerowe, które ułatwiają gromadzenie i analizę danych. Wybór zależy od preferencji i predyspozycji osoby prowadzącej gospodarstwo. W-modr w olsztynie 2015 r. 11

12 Źródła informacji: - Anna Wolszczak - Zarządzanie dokumentacją produkcyjną w gospodarstwach rolnych - badania i analiza - Katedra Zarządzania Produkcją i Logistyki Politechniki Łódzkiej Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Zasady Wzajemnej Zgodności (cross-compliance) wykaz norm i wymogów obowiązujących od 2015 r. oraz zazielenienie WPR - Warszawa Elżbieta Wichrowska - Porządek w dokumentach - Jak prowadzić domowe archiwum W-MODR w Olsztynie 2015 r.

13 Adresy Powiatowych Zespołów Doradztwa Rolniczego: Bartoszyce, ul. Hubalczyków 2, tel. (89) Braniewo, ul. Kościuszki 118, tel. (55) Działdowo, Lidzbark, ul. Jeleńska 6 lok. 13/2, tel. (23) Elbląg, ul. Grunwaldzka 2, tel. (55) Pasłęk, ul. Bankowa 25, tel. (55) Ełk, ul. Suwalska 84, tel. (87) Giżycko, ul. Przemysłowa 2, tel. (87) Gołdap, ul. Wolności 20, tel. (87) Iława, ul. Lubawska 3, tel. (89) Lubawa, ul. Gdańska 26, tel. (89) Kętrzyn, ul. Pocztowa 13, tel. (89) Lidzbark Warmiński, ul. Krasickiego 1, tel. (89) Mrągowo, ul. Kormoranów 1, tel. (89) Nowe Miasto Lubawskie, ul. Jagiellońska 24d, tel. (56) Nidzica, ul. Słowackiego 17, tel. (89) Olecko, ul. Kolejowa 31, tel. (87) Olsztyn Biskupiec, ul. Niepodległości 4A, tel. (89) Ostróda, ul. Składowa 2, tel. (89) Morąg, ul. Dworcowa 13, tel. (89) Pisz, ul. Wojska Polskiego 33, tel. (87) Szczytno, ul. Kościuszki 1/6, tel. (89) Węgorzewo, ul. Kraszewskiego 40, tel. (87)

14 Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, Olsztyn tel , , sekretariat@w-modr.pl