vademecum pacjenta jak rozpoznawać objawy chorób 1

Transkrypt

1 vademecum pacjenta jak rozpoznawać objawy chorób 1

2 vademecum pacjenta jak rozpoznawać objawy chorób 3 A l+ Angina paciorkowcowa Choroba powszechna, szczególnie wśród dzieci, z bólem gardła i gorączką. Trzeba ją leczyć antybiotykiem, aby się nie rozprzestrzeniła i nie wywołała powikłań. Głównym winowajcą jest bakteria zwana paciorkowcem ropotwórczym. Najczęściej chorują dzieci od 5. do 15. roku życia. Dla anginy typowa jest wysoka gorączka, ale nie katar i kaszel, towarzyszące raczej przeziębieniu. Paciorkowiec bardzo łatwo przenosi się na inne osoby, przede wszystkim poprzez kichanie i kasłanie. Niebezpieczne jest również wspólne używanie przedmiotów. Najważniejszym objawem jest ból gardła, któremu towarzyszą często trudności w przełykaniu, gorączka oraz ból głowy. Dzieci mogą skarżyć się też na ból brzucha i nudności. Migdałki są powiększone i czerwone, zwykle z białymi, ropnymi plamkami (nalotami). Do powikłań należą: ropień około migdałkowy, zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok, zapalenie nerek i gorączka reumatyczna. Wymienione objawy spotyka się również w innych chorobach. Wygląd gardła również nie jest charakterystyczny. Aby upewnić się w rozpoznaniu, lekarz może pobrać wymaz (sterylnym wacikiem) z tylnej części gardła. Jeśli na specjalnej pożywce wyrośnie paciorkowiec, to stwierdza się anginę. Na wyniki czeka się przynajmniej 2 3 dni. Można to zrobić szybciej za pomocą testów antygenowych. Lekarz zapewne zleci antybiotyki, które zapobiegają powikłaniom i skracają objawy. Na ból gardła pomagają leki dostępne bez recepty. Poza tym należy pić dużo płynów, odpoczywać, płukać gardło wodą z solą i używać w pokoju nawilżacza. Pożywienie powinno być łatwe do połknięcia i niezbyt ostre. Dzieci mogą wrócić do szkoły (jeśli czują się lepiej) już po 48 godzinach od chwili rozpoczęcia leczenia antybiotykami. Paciorkowiec w 5 minut Lekarze mogą już w 5 minut stwierdzić, czy w organizmie obecny jest paciorkowiec. Test jest prosty, lekarz pobiera wymaz wacikiem z tylnej ściany gardła i z migdałków. Jednak aż w 20% przypadków tak przeprowadzonego badania można przeoczyć infekcję. ASTMA Astma to przewlekła choroba dróg oddechowych. Jest znana także pod nazwą dychawica oskrzelowa. U chorych na astmę podczas ataku choroby mięśnie okrężne oskrzeli i oskrzelików kurczą się, powodując zwężenie dróg oddechowych i w ten sposób utrudniając przepływ powietrza. Bardzo często wewnątrz dróg oddechowych gromadzi się również gęsty śluz. Atak trwa od kilku minut do kilku dni. Za większość objawów astmy odpowiedzialne są prawdopodobnie alergie. Powodują ją jednak również emocje, wysiłek fizyczny oraz infekcje dróg oddechowych. Astma staje się chorobą coraz powszechniejszą wśród dzieci. Na świecie choruje na nią ok % dzieci. Prawdopodobnie wiąże się to z postępującym zanieczyszczeniem środowiska. Astma objawia się dusznościami, świszczącym oddechem, uczuciem ściśnięcia w klatce piersiowej i kaszlem występującym przede wszystkim w nocy i nad ranem. Astma jest zwykle rozpoznana przez lekarza już po kilku napadach. Dzięki m.in. próbom czynnościowym płuc można odróżnić ją od innych chorób układu oddechowego. Lekarz po rozpoznaniu zwykle zleca wykonanie testów skórnych, aby dowiedzieć się, czy ataki nie są spowodowane którymś z powszechnych alergenów. Leczenie astmy polega na podawaniu leków rozszerzających oskrzela (najczęściej w postaci inhalacji) oraz na kuracji steroidami łagodzącymi proces zapalny. Następnie po ustaniu ataku zwykle zalecane jest leczenie podtrzymujące. Mimo że nie sposób wyeliminować podstawowych przyczyn astmy, można ograniczyć lub wykluczyć to, co je wywołuje, np.: kurz, pyłki, nadmierny wysiłek fizyczny, aspirynę, dym. Jeśli astmę zaostrzają infekcje górnych dróg oddechowych, warto rozważyć poddanie się corocznym szczepieniom na grypę. C l+ Choroba wieńcowa i zawał serca To największy zabójca spośród wszystkich chorób. Z powodu chorób naczyń i zawału serca umiera co drugi Polak. Choroba wieńcowa (choroba niedokrwienna serca) pojawia się, kiedy tętnice wieńcowe dostarczające do mięśnia sercowego krew stają się twarde, a ich światło ulega zwężeniu. Przyczyną tego stanu jest blaszka miażdżycowa utworzona głównie przez złogi cholesterolu i wapnia. W przypadku jej pęknięcia może dojść do zawału serca. Ryzyko choroby wieńcowej wzrasta w przypadku: star-

3 4 jak rozpoznawać objawy chorób vademecum pacjenta 5 szego wieku, występowania choroby w rodzinie, wysokiego poziomu cholesterolu, nadciśnienia, palenia, cukrzycy, otyłości oraz małej aktywności fizycznej. Głównym objawem jest dusznica bolesna gniotący ból odczuwany za mostkiem. Promieniuje on zwykle do ramion, lewego barku, szyi i szczęki. Występuje głównie po wysiłku. W zawale serca ból jest podobny, ale trwa dłużej, nie słabnie w spoczynku i nie reaguje (lub słabo) na nitroglicerynę. Najczęstszymi powikłaniami choroby wieńcowej są: niewydolność serca i zaburzenia rytmu serca ( kołatanie serca ). Lekarz posiłkuje się połączonymi danymi z wywiadu, badaniami w gabinecie oraz badaniami dodatkowymi. Do tych ostatnich zalicza się przede wszystkim EKG shutterstock: Reflekta (w spoczynku lub na bieżni) oraz koronarografię. Chorobę wieńcową leczy się na początku za pomocą leków: obniżających stężenie cholesterolu, przeciwzakrzepowych, przeciwnadciśnieniowych, obniżających zapotrzebowanie serca na tlen i rozszerzających naczynia. Jeśli nie daje to rezultatów, przeprowadza się zabieg angioplastyki wieńcowej lub tzw. by-passy. Aby zapobiegać rozwojowi choroby wieńcowej i zawałowi serca, niektórzy specjaliści zalecają zażywanie witaminy E oraz kwasów omega 3 zawartych m.in. w rybach, orzechach włoskich czy soi. Należy przede wszystkim zdrowo się odżywiać. Dieta musi być ubogokaloryczna i bez tłuszczów zwierzęcych, za to z tłuszczami roślinnymi, czyli nienasyconymi kwasami tłuszczowymi. Należy unikać produktów bogatych w cholesterol (np. jajka) i pożegnać się z dosalaniem pokarmów. Poza tym trzeba rzucić palenie, regularnie ćwiczyć i obniżyć masę ciała. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy Kiedyś uważano, że wrzody powstają w wyniku stresu, alkoholu i jedzenia pikantnych potraw. Wszystkie te czynniki zaostrzają chorobę wrzodową, ale głównym winowajcą okazała się bakteria, którą można zwalczyć antybiotykiem. Wrzody trawienne to otwarte rany, ubytki w błonie śluzowej (śluzówce) wyściełającej od wewnątrz żołądek Celem defibrylacji jest wytłumienie chaotycznych impulsów elektrycznych, które przepływają przez serce i umożliwienie mu powrotu do normalnej, regularnej pracy. i dwunastnicę pierwszą część jelita cienkiego (zaraz za żołądkiem). Mogą również pojawić się w dolnej części przełyku. W latach 80. ubiegłego wieku odkryto, że główną przyczyną choroby jest bakteria o kształcie korkociągu nazywana po łacinie Helicobacter pylori. U niektórych osób może uszkodzić śluzówkę do tego stopnia, że powstaje wrzód. Zakażenie szerzy się poprzez zanieczyszczoną wodę, pokarm i bliski kontakt z nosicielem bakterii. Rozpowszechnienie tej infekcji w Polsce jest bardzo duże i wynosi prawie 70%. Drugą najczęstszą przyczyną jest długotrwałe i nadmierne stosowanie niesteroidowych środków przeciwzapalnych (NLPZ). Niektóre z tych leków można kupić także bez recepty. Są bardzo pożyteczne w zwalczaniu bólu i zapalenia, ale przyjmowane bez umiaru prowadzą do osłabienia błony śluzowej, narażając ją na szkodliwe działanie kwasu solnego. Głównym i najczęstszym objawem choroby wrzodowej jest palący ból brzucha. Najczęściej budzi nas w nocy (pusty żołądek) i trwa kilka lub kilkanaście minut. Łagodzi go zjedzenie dowolnej przekąski lub środek zobojętniający. Poza bólem mogą wystąpić wymioty z krwią (wyglądające jak fusy od kawy), bardzo ciemne stolce (o wyglądzie smoły), chudnięcie i ból w klatce piersiowej. Te ostatnie objawy mogą być sygnałem groźnych powikłań, do jakich należą: krwawienia, przebicia wrzodu (kwas przedostaje się do jamy otrzewnej, wywołując jej zapalenie) czy też zwężenia oddźwiernika (na skutek powstania blizn po wygojonym wrzodzie). Objawy nie są wystarczające dla postawienia ostatecznego rozpoznania. Można to zrobić za pomocą kontrastowego zdjęcia RTG lub badania gastroskopowego. W pierwszej metodzie pacjentowi podaje się specjalny roztwór siarczanu baru, a następnie wykonuje się serię zdjęć RTG. Drugi sposób polega na wprowadzeniu do żołądka i dwunastnicy giętkiej rurki z małą kamerą, przez którą można zobaczyć wrzody i pobrać próbkę tkanki. Lekarz będzie chciał także potwierdzić obecność Helicobacter pylori, ponieważ wrzody spowodowane przez tę bakterię leczy się inaczej niż chorobę wrzodową wywołaną niesteroidowymi środkami przeciwzapalnymi. Zakażenie Helicobacter pylori, podobnie jak inne infekcje, leczy się antybiotykami. Zwykle trzeba zastosować przynajmniej dwa rodzaje antybiotyku oraz środek zmniejszający wydzielanie kwasu solnego. Dzięki temu ostatniemu wrzody szybciej się wygoją. Leki blokujące wydzielanie kwasu to tzw. blokery receptora histaminowego i inhibitory pompy protonowej. Niektóre z blokerów oraz wiele preparatów zobojętniających kwas solny jest dostępnych w aptekach bez recepty. Mimo że stres i pikantne pokarmy same nie wywołają wrzodów, będą przeszkadzać w gojeniu i zaostrzać objawy. Dlatego warto nauczyć się technik relaksacji i usunąć wszelkie ostre potrawy z jadłospisu. Niezbędne jest rzucenie palenia i znaczne ograniczenie spożycia alkoholu. Niezależnie od tego, czy głównym winowajcą jest bakteria, czy NLPZ, należy unikać tych ostatnich (czyli np. ibuprofenu, kwasu acetylosalicylowego, naproksenu, ketoprofenu). Zamiast tych leków w razie bólu można użyć paracetamolu, który nie działa szkodliwie na śluzówki.

4 6 jak rozpoznawać objawy chorób vademecum pacjenta 7 Badania na Helicobacter Najpowszechniej stosuje się dostępne w aptekach testy badające krew. Są łatwe do przeprowadzenia, ale nie pozwalają stwierdzić, czy leczenie było skuteczne. Droższy i trudniej dostępny jest mocznikowy test oddechowy. Podczas niego pacjent wypija radioaktywny mocznik. Jeśli bakterie Helicobacter są obecne, to tworzą z mocznika równie radioaktywny dwutlenek węgla. Coraz dostępniejsze stają się także badania kału wykazujące obecność antygenów H. pylori. Podobnie jak test oddechowy, mogą ocenić skuteczność leczenia. Choroby alergiczne Co piąta osoba (łącznie z dziećmi) cierpi na alergię. Najczęściej mamy do czynienia z katarem, zaczerwienieniem oczu czy skóry, jednak poważne uczulenia mogą skończyć się nawet śmiercią. W alergii dochodzi do nieprawidłowej, nadmiernej odpowiedzi naszego układu obronnego (immunologicznego) na różne obce substancje, zwane alergenami. To, co shutterstock: Adam Gregor Najczęściej spotykane alergeny wziewne: roztocza kurzu domowego, pyłki roślin, sierść zwierząt, zarodniki pleśni, pierze, wełna, pyły w miejscu pracy. w rzeczywistości jest zupełnie niegroźne, nasza ochrona uznaje za coś bardzo szkodliwego. Bronią w tej nadmiernej reakcji są m.in. specjalne przeciwciała i histamina substancja odpowiedzialna za wystąpienie wielu objawów alergii. Nie wiadomo dokładnie, skąd bierze się alergia. Uważa się, że dużą rolę odgrywają złe geny przekazywane nam przez rodziców. Alergenami najczęściej są pyłki drzew i traw, roztocze kurzu domowego, pleśnie, łupież zwierząt, pewne pokarmy i lateks. Objawy są bardzo różne, w zależności od tego, w jaki sposób alergeny dostają się do organizmu i jakie jest nasilenie reakcji alergicznej. Najczęściej będą to: świąd, kichanie, kaszel, duszność, biegunka, zaczerwienienie oczu czy skóry oraz pokrzywka, występujące w zespołach składających się np. na katar sienny czy atopowe zapalenie skóry. Najbardziej niebezpieczną reakcją jest tzw. anafilaksja, uznawana za stan zagrożenia życia. Aby rozpoznać alergię, lekarze zlecają często tzw. testy punktowe, w których nakłuwa się skórę rozcieńczonymi roztworami różnych alergenów i obserwuje reakcję. Można również w tym celu określić poziom przeciwciał we krwi. Istnieje cały arsenał środków przeciwalergicznych: środki przeciwhistaminowe, kortykosteroidy, kromony. Najważniejsze jest unikanie alergenów. Zamykanie okien, klimatyzacja, usunięcie dywanów i używanie odkurzaczy z filtrami przeciwalergicznymi, a także unikanie niektórych pokarmów są przykładami takich zapobiegawczych metod. Niebezpieczny lateks Uczulenie na produkty z lateksu wcale nie należy do rzadkości. Na dodatek nie zawsze kończy się na zaczerwienieniu skóry i swędzeniu. Czasami objawy są poważniejsze i rozwija się wstrząs. CUKRZYCA Cukrzyca jest przewlekłą chorobą metaboliczną charakteryzującą się niedoborem lub nieprawidłowym działaniem insuliny, czego skutkiem jest podwyższony poziom cukru we krwi. Cukrzyca powoduje uszkodzenia wielu organów. Wyróżnia się cukrzycę typu 2 i 1 oraz tzw. cukrzycę ciężarnych. Cukrzyca typu 2 częściej spotykana w początkowym okresie charakteryzuje się opornością na insulinę. Najczęściej skojarzona jest z otyłością i wymaga stosowania leków zmniejszających oporność tkanek na insulinę. Z kolei w cukrzycy typu 1 uszkodzone są komórki trzustki wytwarzające insulinę, co prowadzi co całkowitego zaniku jej produkcji. Bez insuliny poziom glukozy we krwi wzrasta (szczególnie po posiłku) i pojawia się w moczu. Przyczyną tej odmiany cukrzycy jest proces autoimmunologiczny. W organizmie dochodzi po produkcji autoprzeciwciał prowadzących do destrukcji komórek B w trzustce i w efekcie do bezwzględnego niedoboru insuliny. Cukrzyca ujawnia się, gdy zostaje zniszczonych 90% komórek produkujących insulinę. Cukrzyca ciężarnych jest wyjątkową postacią choroby. Pojawia się jako wynik działania hormonów łożyska zaburzających normalne działanie insuliny. Zwykle po porodzie poziom glukozy wraca do normy, jednak kobieta, która jej doświadczyła, jest bardziej narażona na zachorowanie na cukrzycę typu 2 w późniejszym wieku. Do objawów sugerujących możliwość rozwoju cukrzycy należą: wzmożone pragnienie, wielomocz, chudnięcie (mimo zjadania takich samych lub większych ilości pokarmów), osłabienie i senność, pojawienie się zmian ropnych na skórze i narządach rodnych oraz tendencja do zakażeń dróg moczowo-płciowych. Chorzy na cukrzycę typu 1 i 2 są bardziej narażeni na udar mózgu, chorobę wieńcową, wysoki poziom cholesterolu we krwi, zakażenia stóp, retinopatię cukrzycową (schorzenie oczu prowadzące do ślepoty), przewlekłą niewydolność nerek oraz uszkodzenie nerwów w górnych i dolnych kończynach. Po wystąpieniu objawów należy natychmiast skontrolować w laboratorium poziom cukru we krwi. Mimo braku objawów każda osoba, która skończyła 45 lat, powinna profilaktycznie kontrolować poziom cukru we krwi raz na trzy lata. Za prawidłowe stężenie cukru we krwi na czczo przyjmuje się wartość mg/dl. Podejrzewając cukrzycę, należy wykonać pomiar stężenia glukozy we krwi w laboratorium. Można zrobić to na jeden z trzech sposobów: oznaczenie stężenia glukozy tzw. przygodnej o dowolnej porze, niezależnie od spożytego posiłku, gdy występują objawy sugerujące cukrzycę; jeśli wynik przekracza 200 mg/dl (11,1 mmol/l), rozpoznaje się cukrzycę; przy braku objawów lub przy współistnieniu objawów i glikemii przygodnej poniżej 200 mg/dl (11,1 mmo/l) należy dwukrotnie w kolejnych dniach oznaczyć glukozę na czczo; jeśli jej stężenie dwukrotnie przekroczy 126 mg/dl (7,0 mmol/l), rozpoznaje się cukrzycę; jeśli jednokrotny pomiar glukozy na czczo wyniesie mg/dl (5,6 6,9 mmol/l), należy wykonać badanie stężenia cukru w dwie godziny po wypiciu 75 g glukozy. Jeżeli wartość wyniesie wówczas 200 mg/dl lub powyżej, rozpoznaje się cukrzycę. W leczeniu cukrzycy za cel uznaje się osiągnięcie poziomu cukru zbliżonego do prawidłowego. W cukrzycy typu 1 podaje się w tym celu insulinę, a w cukrzycy typu 2 początkowo stosuje się leki obniżające oporność na insulinę, poprawiające jej działanie oraz nasilające wydzielanie insuliny z trzustki. Oprócz dążenia do zmniejszenia poziom cukru we krwi stosuje się również odpowiednie leczenie nadciśnienia

5 8 jak rozpoznawać objawy chorób vademecum pacjenta vademecum pacjenta jak rozpoznawać objawy chorób 9 tętniczego, zaburzeń gospodarki lipidowej oraz powikłań towarzyszących cukrzycy. W obu typach cukrzycy istotną rolę odgrywa także odpowiednia dieta oraz wysiłek fizyczny. Przede wszystkim należy pomyśleć o zmianie trybu życia. Niezwykle ważne jest utrzymywanie prawidłowej masy ciała i aktywność fizyczna. Nie można zapomnieć o profilaktycznych badaniach poziomu glukozy. G l+ Grypa Grypa jest często mylona ze zwykłym przeziębieniem. Obie choroby wywołują wirusy, są zakaźne i bardzo rozpowszechnione. Jednak to właśnie grypy boimy się bardziej, ponieważ co roku zbiera śmiertelne żniwo. Grypę wywołują wirusy grypy: A, B i C. Dwa pierwsze typy powodują epidemie grypy, zaś typ C jest znacznie bardziej łagodny. Typ A dzieli się na podtypy, np. H1N1 lub H3N1, co jest ważne w tworzeniu szczepionek zawierających dwa rodzaje wirusa A i jeden wirusa B. Istotną cechą wirusa typu A jest jego nieustanna zmienność, dzięki której ucieka naszemu układowi obronnemu. Wytworzona raz odporność (np. w wyniku shutterstock: Doruk Sikman Zwykle grypa zaczyna się nagle. Najczęściej objawia się wysoką gorączką, bólem głowy i mięśni. Następnie pojawia się suchy kaszel, ból gardła i katar. U dzieci i niektórych dorosłych obok objawów ogólnych (tj. gorączki czy zmęczenia) oraz kaszlu i kataru grypa przejawia się często nudnościami, wymiotami i biegunką. Dlatego właśnie powstało określenie grypa jelitowa, która nie jest odrębną postacią choroby. W przeziębieniu gorączka jest zwykle niższa, a kaszel i katar pojawiają się od razu na początku choroby. Najbardziej boimy się nie samej grypy, ale jej powikłań, a przede wszystkim bakteryjnego zapalenia płuc i odwodnienia. Grypa źle wpływa na każdą przewlekłą chorobę, np. astmę, cukrzycę czy niewydolność krążenia. U dzieci spotyka się czasami pogrypowe zapalenie zatok i ucha środkowego. Pewne grupy osób są szczególnie narażone na te powikłania. Są to przede wszystkim: osoby po 65. r.ż., osoby cierpiące na jakąś poważną przewlekłą chorobę, kobiety ciężarne oraz dzieci pomiędzy 6. a 23. miesiącem życia. Aby rozpoznać grypę, lekarz obserwuje i analizuje głównie objawy. Poza okresem epidemii trudno jest jednak odróżnić grypę od zwykłego przeziębienia. Niedawno stały się dostępne tzw. szybkie testy potwierdzające rozpoznanie Najważniejsze jest zapobieganie grypie, czyli szczepienia. Szczepić należy się co roku, ponieważ szczepionka działa tylko przez jeden sezon w następnym roku będziemy mieć do czynienia z innymi typami wirusa. Można to robić w ciągu całego roku, choć najlepiej byłoby, aby szczepienie miało miejsce jeszcze przed późną jesienią i zimą, czyli sezonem zwiększonej liczby zachorowań. Wielu specjalistów uważa, że szczepić powinni się wszyscy. Chroni się w ten sposób najbliższych, można uniknąć dłuższej absencji w pracy. Grypę najlepiej wyleżeć w domu. Ważne jest przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów i przestrzeganie lekkostrawnej diety. Do dyspozycji jest również cała gama środków przeciwko przeziębieniu i grypie dostępnych bez recepty. Zawierają one zwykle (często w jednej tabletce) środek przeciwzapalny, przeciwkaszlowy i zwalczający obrzęk błony śluzowej nosa i katar czyli zwalczający blokadę nosa. Środki te złagodzą objawy i pozwolą na lepsze funkcjonowanie. GRYPA Świńska i ptasia Szczególną grupę zwierząt zaatakowanych przez wirusa grypy stanowią dzikie ptaki. To właśnie one zarażają inne zwierzęta, w tym drób, powodując okresowe epidemie ptasiej grypy. Odrębną, szczególną grupą są świnie. Mogą się zarazić zarówno grypą ptasią, jak i ludzką (nawet w tym samym czasie), stwarzając możliwość wymieszania się genów z różnych szczepów wirusa. N l+ okresową bezsenność. W bardziej zaawansowanym stanie choroby dokuczają bóle i zawroty głowy, obniżenie sprawności psychicznej i fizycznej, pieczenie i bóle za mostkiem, zadyszka przy wysiłkach. Choroba trwa od 10 do 20 lat. Większość chorych umiera z powodu powikłań ze strony układu krążenia, takich jak zawał serca. Znaczny odsetek zgonów powodują także udary mózgu. Po przynajmniej dwóch podwyższonych wynikach ciśnienia lekarz przeprowadza dokładne badanie, aby określić rozległość uszkodzeń w tętnicach: oprócz wywiadu ro- Średnie ciśnienie tętnicze Dorosły: 120 mmhg ciśn. skurczowe 80 mmhg ciśn. rozkurczowe Dziecko (1 8 rok życia): 110 mmhg ciśn. skurczowe (SYS Systole) 75 mmhg ciśn. rozkurczowe (DIA Diastole) shutterstock: Monkey Business Images szczepienia) działa tylko w przypadku konkretnego typu wirusa. Kiedy w następnym roku wirus się zmieni, organizm musi nauczyć się zwalczać go na nowo. Grypa rozprzestrzenia się bardzo łatwo i szybko dzięki kropelkom wydzieliny wystrzeliwanej w powietrze w czasie kaszlu lub kichnięcia. Niebezpieczny jest także kontakt, m.in. ze skórą chorego lub przedmiotami (np. klamki), których tamten dotykał. Na liście sposobów zapobiegania grypie znajdują się szczepienia. Decydując się na szczepienie powinniśmy jednak zasięgnąć rady lekarza. grypy, które są znacznym ułatwieniem dla specjalistów. Podstawą leczenia jest zwalczanie objawów za pomocą prostych środków domowych i leków dostępnych bez recepty. Dostępne są także leki zwalczające wirusa grypy: Oseltamiwir (działa na typ A i B) i Amantadyna (działa tylko na typ A). Nie postawią nas szybko na nogi, ale mogą skrócić czas trwania choroby. Na wirusa grypy nie działają natomiast antybiotyki. NADCIŚNIENIE TĘTNICZE Wysokie ciśnienie krwi jest powszechnym problemem w Polsce stanowi jedną z głównych przyczyn udarów mózgu i chorób serca. Choroba znacznie częściej dotyka mężczyzn niż kobiet. Ciśnienie tętnicze krwi oznacza wielkość ciśnienia wywieranego przez krew na ściany tętnic. Mierzy się dwie wartości: w czasie skurczu mięśnia (ciśnienie skurczowe) i w przerwie między skurczami (ciśnienie rozkurczowe). Na ciśnienie wpływa wiele czynników, m.in. pora dnia, przyjmowane leki czy też stres. Podstawę do rozpoznania nadciśnienia stanowią przynajmniej dwa wyniki (przeprowadzone najlepiej przez lekarza) przekraczające normę i wynoszące 150/90 lub powyżej. Pierwotne nadciśnienie tętnicze nie daje objawów. Choroba powoduje jednak wtórne powikłania w tętnicach, nerkach, mózgu, gałkach ocznych. Chorzy skarżą się na niepokój, kołatanie serca, zawroty głowy, potliwość, dzinnego wykonuje się badania krwi i moczu (sprawdza się m.in. poziom glukozy, cholesterolu, trój glicerydów, kwasu moczowego, wapnia, azotu mocznikowego i kreatyniny), jak również EKG i USG (echokardiografia). Lekko i średnio podwyższone ciśnienie można często unormować bez leków, np. doprowadzając do spadku masy ciała, stosując dietę małosolną, rezygnując z palenia. W poważniejszych przypadkach stosuje się leki obniżające ciśnienie diuretyki (preparaty moczopędne usuwające z organizmu sól i nadmiar płynów), beta-blokery adrenergiczne (zwalniają czynność serca), blokery kanału wapniowego oraz inhibitory ACE. Osoby z podejrzeniem lub stwierdzonym nadciśnieniem powinny kontrolować ciśnienie w domu. Poza tym należy zmienić tryb życia. Niedokrwistość Niedokrwistość (anemia) jest najczęstszą chorobą krwi. Najbardziej narażone na jej pojawienie się są kobiety miesiączkujące i osoby przewlekle chore.

6 10 jak rozpoznawać objawy chorób vademecum pacjenta vademecum pacjenta jak rozpoznawać objawy chorób 11 Niedokrwistość oznacza mniejszy niż normalnie poziom hemoglobiny we krwi. Wiąże się to z mniejszą niż zwykle produkcją czerwonych krwinek w szpiku, utratą tych krwinek lub ich szybkim niszczeniem. Najczęstsze typy anemii to: niedokrwistość z niedoboru żelaza, z niedoboru witamin (B 12, kwas foliowy), anemia w przebiegu różnych przewlekłych chorób oraz anemia hemolityczna. Powstają one najczęściej na skutek: obfitych miesiączek i krwawienia z przewodu pokarmowego (utrata shutterstock: Teresa Kasprzycka żelaza), nieprawidłowej diety i chorób jelita (utrata witaminy B 12 i kwasu foliowego), na tle przewlekłych chorób, takich jak niewydolność nerek czy reumatoidalne zapalenie stawów, a także w ciąży i na skutek wad genetycznych. Choroba często przebiega bez objawów. Jeśli już występują, to pojawia się zmęczenie, osłabienie i bladość, a rzadziej przyspieszone bicie serca, duszność, zawroty głowy. Poważne następstwa anemii są rzadkie, jednak może ona doprowadzić do zakłóceń rytmu serca, a nawet zawału. Nieleczona anemia z niedoboru witaminy B 12 doprowadza do uszkodzenia nerwów i mózgu. Lekarz rozpoznaje niedokrwistość na podstawie objawów oraz badania morfologii krwi, czasami potrzebne jest również zbadanie poziomu żelaza. Leczenie jest zależne od typu anemii; w najczęstszych niedokrwistościach będzie to podawanie tabletek lub zastrzyków żelaza, witaminy B 12 i kwasu foliowego. Wśród przyczyn różnorodnych typów niedokrwistości znajdują się: deficyt witamin (szczególnie B12 i kwasu foliowego) i żelaza, uwarunkowania genetyczne, uboczne efekty działania leków, przebyte choroby i urazy, niewłaściwa flora bakteryjna jelit, okres ciąży i karmienia. Przy skłonności do anemii dobrym sposobem jej zapobiegania jest dieta bogata w żelazo i witaminy. Żelaza można znaleźć w mięsie, fasoli, produktach z pełnego ziarna czy też warzywach liściastych. Kwas foliowy występuje natomiast w sokach z owoców cytrusowych oraz w mięsie i nabiale, w których znajduje się również dużo witaminy B 12. Żelazo można także uzupełniać (najlepiej pod kontrolą lekarza) za pomocą leków dostępnych bez recepty. Anemia i tasiemiec Niedokrwistość z niedoboru witaminy B 12 może też wywołać tasiemiec bruzdogłowiec szeroki. Ten pasożyt po prostu zjada witaminę przeznaczoną dla organizmu ludzkiego. Jest to jednak bardzo rzadka choroba. O l+ Osteoporoza Ten złodziej kości jest przyczyną cierpień i inwalidztwa wielu osób, szczególnie kobiet po okresie menopauzy. Walkę z nim należy podjąć już bardzo wcześnie, najlepiej w dzieciństwie. Osteoporozą nazywamy utratę tkanki kostnej postępującą wraz z wiekiem; utrata mniejszego stopnia nazywa się osteopenią. Takie ścieńczenie kości jest naturalnym procesem, lecz w osteoporozie jego rozmiar jest olbrzymi u kobiet utrata sięga nawet 50%. Dzieje się tak w wyniku niedostatecznego wbudowywania wapnia i fosforanów do kości lub wykorzystywania tych minerałów przez organizm i odciągania ich z powrotem do krwi. Kości stają się wtedy cienkie i wrażliwe na drobne urazy. Osteoporoza występuje przede wszystkim u kobiet po menopauzie, na skutek ustania ochronnego działania estrogenów. Inne przyczyny to: działanie kortykosteroidów, hormonów podawanych z zewnątrz (np. w leczeniu astmy) lub wydzielanych w nadmiarze od wewnątrz (np. w zespole Cushinga), działanie hormonów tarczycy (np. w nadczynności tarczycy) i hormonu przytarczyc, znaczne ograniczenie ruchomości lub rak kości. Przez wiele lat osteoporoza nie daje żadnych objawów, potem mogą od razu pojawić się powikłania. Dolegliwości, jeśli już wystąpią, obejmują: ból pleców lub szyi, zmniejszenie wzrostu, pochyloną sylwetkę ciała. Najbardziej groźne są powikłania osteoporozy, czyli przede wszystkim złamania szyjki kości udowej, kompresyjne złamania kręgów lub złamanie nadgarstka. Często uraz wcale nie musi być duży, aby doszło do takiego złamania. W przypadku szyjki kości udowej wystarczy upadek, a w złamaniach kompresyjnych nierzadko w ogóle nie udaje się znaleźć konkretnej sytuacji, w której nastąpił uraz. Złamania (szczególnie szyjki) prowadzą do inwalidztwa i unieruchomienia. Najlepszym badaniem wykrywającym osteoporozę (nawet wczesną, jeszcze niedającą objawów) jest odmiana badania RTG zwana DEXA (deksytometria). Mierzy się w niej gęstość kości w miejscach najbardziej narażonych na złamania, czyli w kręgosłupie, biodrze i w nadgarstku. Inne badania są droższe i wykonywane znacznie rzadziej. Na zwykłym zdjęciu RTG można zobaczyć tylko bardzo zaawansowaną osteoporozę. W leczeniu tej choroby (a czasami również w jej zapobieganiu) stosuje się: bisfosfoniany, raloksyfen i kalcytoninę. Osteoporozie i złamaniom u kobiet po menopauzie zapobiega również podawanie hormonów (estrogenów i progesteronu). Jednak trzeba bardzo starannie rozważyć z lekarzem ryzyko (przede wszystkim raka sutka i zawałów serca) względem korzyści. Lekarz może także zapisać preparaty wapnia i witaminy D. We własnym zakresie można zrobić bardzo dużo. Dla prawidłowego odnawiania kości ważny jest regularny wysiłek fizyczny. Dzięki temu kości zachowują swoją gęstość, a nawet ją odzyskują. Może to być systematycznie uprawiane sportu: biegania, grania w tenisa, tai chi, joga, jazda na stacjonarnym rowerze czy stacjonarne wiosła. Wbrew powszechnym przekonaniom, osteoporoza nie dotyczy tylko i wyłącznie kobiet w okresie przekwitania, ale także mężczyzn, a nawet młodych ludzi. shutterstock: Bartek Zyczynski Konieczne jest również dostarczanie w diecie odpowiedniej ilości wapnia i witaminy D. Dla kobiet miesiączkujących będzie to 1000 mg wapnia dziennie, u kobiet w ciąży 1200 mg, a u kobiet po menopauzie 1500 mg. Dzienne spożycie witaminy D u kobiet jeszcze miesiączkujących powinno wynosić 400 jednostek, a po menopauzie 800 jednostek dziennie. Ważne jest także zapobieganie upadkom, szczególnie u kobiet w okresie pomenopauzalnym. Dlatego należy unikać w tym okresie środków uspokajających. Korzystne będzie kupienie wygodnego obuwia, założenie poręczy w łazience czy przymocowanie chodników i dywanów do podłogi. W zapobieganiu osteoporozie niesłychanie ważne jest budowanie jak największej masy kostnej już od dzieciństwa. Jej szczytowe wartości obserwujemy od 25. do 35. r.ż. Stanowi ona wtedy magazyn, z którego stopniowo będzie ubywać wapnia i fosforanów. Dlatego tak ważna jest codzienna szklanka mleka dla dziecka i przestrzeganie innych zasad zdrowej diety bogatej w wapń.

7 12 jak rozpoznawać objawy chorób vademecum pacjenta vademecum pacjenta jak rozpoznawać objawy chorób 13 P l+ PÓŁPASIEC Półpasiec to powszechna zakaźna choroba związana z uaktywnieniem się wirusa herpes virus varicella wywołującego także ospę wietrzną. W komórkach nerwowych osoby, która chorowała na ospę wietrzną, wirus ją wywołujący pozostaje na wiele lat. W sprzyjających okolicznościach przy obniżonej odporności z powodu innej choroby, przy przemęczeniu i przewlekłym stresie wirus ujawnia się ponownie, wywołując półpasiec. Choroba dotyka w większości osób dorosłych. Do pierwszych objawów półpaśca zalicza się: gorączkę, bóle głowy, gardła, ból po jednej stronie klatki piersiowej, złe samopoczucie, dużą potliwość, cienie pod oczami i rozdrażnienie. Kilka dni po pojawieniu się pierwszych dolegliwości na skórze pojawiają się pęcherzyki wypełnione przezroczystym płynem. Goją się, pozostawiając strupki, które przeważnie znikają całkowicie w ciągu następnych kilku tygodni. Zmiany skórne najczęściej pojawiają się na twarzy, tułowiu i klatce piersiowej, zawsze na jednej połowie ciała (stąd nazwa choroby). Zmianom tym towarzyszą: pieczenie, mrowienie, swędzenie i do- mogą utrzymywać się wiele miesięcy po ustąpieniu choroby. Ból związany z półpaścem łatwo pomylić z wieloma innymi schorzeniami. Wątpliwości znikają po kilku dniach, gdy na skórze pojawiają się pęcherzyki wypełnione płynem. Nasilenie objawów choroby można zmniejszyć, podając odpowiednio wcześnie leki przeciwwirusowe. Czasami stosuje się również steroidy, by zmniejszyć bóle. Chłodne kompresy, aspiryna i inne leki przeciwbólowe dostępne bez recepty mogą załagodzić bóle. S l+ SALMONELLowe ZATRUCIE POKARMOWE Bakterie Salmonella są odpowiedzialne za większość zatruć pokarmowych w Polsce. Znajdują się one przeważnie w mięsie i jego przetworach, drobiu, jajach, rybach, twarogach i innych serach. Do zakażenia wystarczy ok. 20 bakterii. Jest to choroba zakaźna wywołana przez pałeczki Salmonella. Bakterie ta powoduje zapalenie jelita cienkiego i grubego. Do zatrucia Salmonellą dochodzi drogą pokarmową. Początek choroby jest gwałtowny. Towarzyszą mu biegunki, skurcze i bóle brzucha, nudności i wymioty, gorączka, bóle głowy, dreszcze i ogólne osłabienie. Ustępują one po trzech dniach, ale całkowite wyzdrowienie może zająć ponad tydzień. Po chorobie bakterie Salmonelli są wydalane z kałem nawet przez kilka miesięcy i zakażają otoczenie. Nosicielami pałeczek Salmonelli mogą być osoby pracujące przy produkcji żywności, jak również różne gatunki zwierząt (np. myszy, szczury, kury, kaczki). Chorobę leczy się antybiotykami i podaje się leki przeciw biegunce. Konieczna jest odpowiednia dieta uzupełniona wieloma płynami. W niektórych przypadkach chory musi być hospitalizowany. Należy jeść wyłącznie świeże produkty i dbać o higienę. Jajka powinno się dokładnie myć pod wrzącą wodą, a żywność przechowywać w lodówce. Nie można ponownie zamrażać raz rozmrożonych pokarmów. W upalne dni lepiej zrezygnować z ciastek z kremem i majonezu. Do przygotowania drobiu powinno się używać innych noży i desek do krojenia niż do sporządzania pozostałych produktów. Bakterie Salmonelli giną już w temperaturze 65 stopni, dlatego łatwo ich się pozbyć, podgrzewając jedzenie. w mm 3. Poza tym mogą pojawić się symptomy danego zakażenia, np. zapalenia opon mózgowych. U osób dorosłych występują: gorączka, wymioty, ból głowy, sztywność karku, senność, światłowstręt, bóle stawów, drgawki. Sepsa prowadzi do zgonu u prawie 20% pacjentów. Choroba może przybrać ciężki przebieg, który polega na ostrych zaburzeniach funkcjonowania narządów wewnętrznych, np. nerek, płuc i wątroby. Śmiertelność w takim przypadku osiąga niemal 40%. Jeżeli dojdzie do zaburzeń w działaniu układu krążenia, w następstwie wstrząsu septycznego śmiertelność wzrasta prawie do 60%. Wstrząs septyczny może wywołać takie skutki, jak niewydolność wielonarządowa czy zgon. Rozpoznanie sepsy następuje na podstawie stwierdzenia objawów tzw. zespołu ogólnoustrojowej reakcji zapalnej (SIRS). Do najważniejszych czynników ryzyka wystąpienia sepsy należą: obecność odleżyn i ran, wkłucia dożylne, cewnik, dren, wszczepienia protezy, przetaczanie krwi. Skuteczne leczenie sepsy jest możliwe tylko na oddziałach intensywnej terapii. Obecnie najczęściej stosuje się antybiotyki o szerokim spektrum działania. Dąży się do jak najszybszego usunięcia źródła zakażenia. Terapia obejmuje także utrzymywanie odpowiedniego poziomu płynów. Czasami trzeba zastosować leki obkurczające naczynia, leki zwiększające kurczliwość mięśnia sercowego, czy preparatów krwiopochodnych. shutterstock: Ingrid Prats kuczliwe bóle, które mogą pojawiać się nawet przez cały czas trwania choroby od dwóch do trzech tygodni. W niektórych przypadkach choroba trwa dłużej i może przyczynić się do powstania różnych powikłań, np. skazy krwotocznej. U osób starszych nerwobóle Do zatrucia bakterią salmonella dochodzi po spożyciu żywności pochodzącej od zakażonych zwierząt mięsa, mleka a przede wszystkim jaj. Majonez, tatar, kremy, lody, zupy dla niemowląt oraz inne potrawy, do których dodaje się surowe jajka są najczęstszą przyczyną zatrucia bakterią salmonella. Spożycie zakażonych produktów np. lodów, wyrobów cukierniczych daje pierwsze objawy zatrucia już po ok. 12 godzinach, chociaż czasami są one widoczne dopiero po trzech dniach. Skażona żywność niczym nie różni się od zdrowej. SEPSA Sepsa inaczej zwana posocznicą to specyficzna reakcja organizmu na zakażenie. Może rozwinąć się nie tylko w szpitalu, ale również w domu. Choroba ta może nawet doprowadzić do śmierci. Sepsę wywołują bakterie lub ich produkty (np. toksyny). Do najczęstszych przyczyn sepsy można zaliczyć: zapalenie płuc, infekcje jamy brzusznej, zapalenie opon rdzeniowo-mózgowych, stany zapalne dróg moczowych. U osób z obniżoną odpornością sepsę mogą wywołać również inne czynniki. Choć najłatwiej zarazić się w warunkach szpitalnych, poza nim najczęściej choroba dotyka dzieci, osób starszych i tych z osłabioną odpornością organizmu. Bakterią, która powoduje sepię, jest dwoinka zapalenia opon rdzeniowo-mózgowych. Do podstawowych objawów sepsy zalicza się podwyższone tętno (powyżej 90 uderzeń na minutę), obniżoną (poniżej 36 stopni) lub podwyższoną temperaturę ciała (powyżej 38) oraz liczbę oddechów większą niż 20 na minutę. W czasie choroby liczba leukocytów we krwi spada do poziomu poniżej 4000 lub powyżej komórek Przeciw sepsie można się zaszczepić, ale szczepienie to nie zapobiegnie wystąpieniu choroby, lecz niweluje częstość infekcji bakteriami, które mogą wywołać posocznicę. W zapobieganiu posocznicy znaczenie mają również: aktywność fizyczna na świeżym powietrzu, zdrowa dieta, a w sezonie jesienno-zimowym unikanie dużych skupisk ludzi. W l+ WYLEW do mózgu (UDAR Mózgu) Zachorowalność na udar mózgu wzrasta gwałtownie wraz z wiekiem. Chorobę tę uważa się za stan bezpośredniego zagrożenia życia. Przyczyną udaru mózgu są zaburzenia krążenia w mózgu. W większości przypadków udar wywołany jest niedokrwieniem zamknięciem naczynia doprowadzającego krew do mózgu. Do przyczyn udaru zalicza się m.in.: nadciśnienie tętnicze, niektóre choroby serca (głównie migotanie przedsionków), otyłość, małą aktywność fizyczną, cukrzycę, nadużywanie alkoholu, palenie papierosów.

8 14 jak rozpoznawać objawy chorób vademecum pacjenta vademecum pacjenta jak rozpoznawać objawy chorób 15 Do najczęstszych objawów udaru mózgu należą: jednostronne osłabienie albo drętwienie kończyn, zaburzenia w rozumieniu mowy lub niemożność wypowiadania słów, zaburzenia widzenia. Mogą też wystąpić nagłe, bardzo silne zawroty głowy, często połączone z zaburzeniami połykania, zaburzeniami mówienia lub osłabieniem kończyn. Objawem udaru mózgu może być również nagły, bardzo silny ból głowy. Do najczęstszych powikłać udaru należą przykurcze mięśniowe i odleżyny. Osobę z podejrzeniem udaru należy jak najszybciej przewieźć do szpitala. Lekarz przeprowadza dokładne badanie neurologiczne, analizę krwi, tomografię komputerową. Leczenie udaru zależy od jego rodzaju i umiejscowienia. Nie ma żadnego leku niwelującego uszkodzenie mózgu powstałe w wyniku niedokrwienia lub wylewu krwi, jednak właściwe postępowanie ogólnomedyczne przynosi rezultaty, zmniejszając również inwalidztwo poudarowe. Chory może doświadczyć tzw. przemijających ataków niedokrwiennych mózgu. Występują wówczas objawy takie jak w udarze mózgu, ale trwają one od kilku minut do kilku godzin, po czym całkowicie nikną. Jeżeli wtedy rozpocznie się prawidłowe leczenie, można uniknąć udaru. Na zmniejszenie ryzyka udaru ogromny wpływ ma uregulowanie nadciśnienia. Należy również unikać tytoniu i alkoholu, prowadzić aktywny tryb życia i stosować zdrową dietę. Z l+ Zapalenie oskrzeli Częstym powikłaniem po przeziębieniu jest nagle pojawiający się lub nasilający się kaszel, któremu czasem towarzyszy gorączka. Może to być sygnał ostrego zapalenia oskrzeli. Ostre zapalenie oskrzeli pojawia się najczęściej po przeziębieniu jego winowajcami są te same wirusy. Zupełnie inną chorobą jest przewlekłe zapalenie oskrzeli. Aby je rozpoznać, chory musi odkrztuszać wydzielinę przez większość dni w miesiącu, przynajmniej trzy miesiące w roku w ciągu dwóch lat. Jego główną przyczyną jest palenie tytoniu, które sprzyja również (razem z obecnością przewlekłych chorób oraz narażeniem na drażniące czynniki w powietrzu) pojawieniu się postaci ostrej. Głównym objawem ostrego i przewlekłego zapalenia oskrzeli jest kaszel z wydzieliną (tzw. mokry kaszel). Poza tym może pojawić się duszność, świsty i zmęczenie. Gorączka, jeśli występuje, jest niewielka. Powikłania zdarzają się głównie przy przewlekłym zapaleniu oskrzeli i obejmują np. niewydolność serca oraz nadciśnienie płucne. Może pojawić się zapalenie płuc (również w postaci ostrej). Lekarz rozpoznaje chorobę głównie na podstawie objawów, może jednak zlecić badania dodatkowe, np. zdjęcie RTG klatki piersiowej. Większość przypadków ostrego zapalenia można leczyć samemu, jeśli jednak kaszel trwa ponad 6 tygodni, występuje gorączka, duszność, odkrztuszanie zabarwioną plwociną, a także jeśli cierpimy na przewlekłe choroby serca lub płuc, powinniśmy zgłosić się do lekarza. W ostrym zapaleniu oskrzeli wywołanym wirusem antybiotyki nie działają. Należy pić dużo płynów, odpoczywać i zwiększyć poziom wilgotności w pokoju. Koniecznie trzeba zaprzestać palenia. Pomóc mogą środki na kaszel dostępne bez recepty. Powinno się stosować przede wszystkim leki wykrztuśne, a środki tłumiące kaszel można ostrożnie stosować tylko w suchym, niedającym nam spać kaszlu. Refluks i zapalenie oskrzeli Rzadką, ale spotykaną przyczyną zapalenia oskrzeli jest refluks żołądkowo-przełykowy, w którym kwaśna treść żołądkowa cofa się do przełyku. Taki stan jest przyczyną przewlekłego kaszlu. Zapalenie wątroby Zapalenie wątroby jest popularnie nazywane żółtaczką, ale nie jest ona jedynym objawem choroby. Wywołują je wirusy, ale to nie jedyni winowajcy. Stan zapalny wątroby (czyli jej obrzęk, przekrwienie, napływ komórek obronnych) może trwać krótko (ostre zapalenie wątroby) lub dłużej (miesiące, a nawet lata w przewlekłym zapaleniu). Główną przyczyną są zakażenia wirusowe (wzw A, B, C ale także D i E). Szkodliwe działanie na wątrobę mają także: alkohol, niektóre leki (np. przedawkowanie paracetamolu) i trujące grzyby. Czasami zapalenie może wywołać również atak własnych komórek układu odpornościowego (zapalenie autoimmunologiczne). Wirusami możemy zarazić się najczęściej na drodze pokarmowej, kontaktów płciowych czy na skutek stosowania narkotyków. Głównym objawem zapalenia wątroby jest żółtaczka, jednak mogą jej towarzyszyć również: utrata apetytu i wagi ciała, ciemny kolor moczu, zmęczenie, nudności i wymioty, niewielka gorączka, powiększenie piersi u mężczyzn. Zdarza się jednak, że zakażenie wirusowe przebiega bezobjawowo. W przewlekłych stanach zapalnych wątroby groźne są przede wszystkim uszkodzenia i niewydolności tego narządu oraz marskość i rak wątroby. Poza objawami lekarz posiłkuje się badaniami krwi (tzw. serologia oraz testy wątrobowe), może także zlecić badanie USG oraz (w wątpliwych przypadkach) biopsję wątroby. Leczenie jest różne w zależności od typu zapalenia i obejmuje stosowanie leków przeciwwirusowych, interferonu oraz innych środków. W niektórych przewlekłych przypadkach lekarz zaleci jedynie obserwację. Aby uniknąć choroby, należy unikać alkoholu i paracetamolu, zdrowo się odżywiać i regularnie podejmować wysiłek fizyczny. Najważniejsza jest profilaktyka, czyli przede wszystkim: szczepienia przeciwko wzw A i B, bezpieczny seks, stosowanie wyłącznie jednorazowych igieł. Zapalenie wątroby i HIV Zapalenie wątroby typu B przenosi się tak samo jak infekcja HIV i rzeczywiście zakażenia te mogą współistnieć. Jednak zakażenie wirusem typu B jest 100 razy częstsze niż wirusem HIV. ZAWAŁ SERCA Zawał serca jest spowodowany długotrwałym niedokrwieniem mięśnia sercowego, w wyniku którego jego część obumiera. Choroba najczęściej dotyczy osób po 40 r.ż., głównie mężczyzn. To jedna z głównych przyczyn przedwczesnej śmierci. Zawał serca częściej spotyka osób z tzw. czynnikami ryzyka, do których należą: nadciśnienie tętnicze, palenie papierosów, cukrzyca, podwyższony poziom cholesterolu. Zawał serca jest także związany z różnymi infekcjami, co wpływa na sezonowe zwiększanie się liczby chorych. Zawał serca objawia się przede wszystkim bardzo silnymi bólami w klatce piersiowej w spoczynku, trwającymi zwykle ponad 20 minut. Bóle zlokalizowane są zwykle za mostkiem lub po lewej stronie klatki piersiowej i mogą promieniować do lewego barku, ramienia, łokcia, dłoni, szyi, gardła, szczęki lub pleców. Czasami zawał serca objawia się nietypowo poprzez bóle brzucha, wymioty, nudności, i złe samopoczucie. Chory może także odczuwać duszność. Zawał może nastąpić również w wyniku dużego wysiłku fizycznego lub w sytuacji stresowej. W około 40 50% przypadkach zawał kończy się śmiercią. Może prowadzić do ograniczenia sprawności. Zawał serca można rozpoznać na podstawie przekroczenia norm stężeń biochemicznych markerów uszkodzenia mięśnia sercowego we krwi oraz na podstawie badania EKG. W przypadku podejrzenia zawału należy ułożyć chorego w pozycji półsiedzącej (jeżeli jest przytomny) lub bocznej ustalonej (jeśli jest nieprzytomny) i jak najszybciej wezwać karetkę pogotowia, jednocześnie sprawdzając tętno i oddech chorego. W warunkach domowych należy podać W zależności od ciężkości przebytego zawału serca zalicza się szereg powikłań, wśród których znajdują się zarówno te lżejsze jak i te zagrażające życiu na zgonie kończąc mg aspiryny doustnie i 0,4 0,8 mg nitrogliceryny (ale nie można jej podawać przy objawach wstrząsu, gdy chory jest blady i zlany potem). Decydujące znaczenie dla przeżywalności i stopnia uszkodzenia mięśnia sercowego ma czas dostarczenia chorego do szpitala. Lekarz mierzy tętno i ciśnienie krwi chorego oraz podłącza go do stałego monitoringu. Wykonuje również EKG oraz zapewnia stały dostęp do żyły. Podaje się także tlen i łagodzi ból. W wielu przypadkach można sobie pomóc, prowadząc zdrowy styl życia. Należy rzucić palenie, stosować zdrową urozmaiconą dietę i zrzucić zbędne kilogramy. Nie można zapomnieć o regularnych badaniach (pomiar ciśnienia tętniczego krwi, glukozy, cholesterolu, trójglicerydów) i aktywności fizycznej, a także o ograniczeniu stres. Autor: Ewa Kornecka, Marcin Pustkowski Opracowanie graficzne: Aleksandra Zimoch Copyright by Wydawnictwo Szkolne PWN, 2011 shutterstock: Robert Kneschke

9