Kraje skandynawskie. Systemy emerytalne z elementami zaopatrzenia (cz. II) Struktura obecnego systemu zabezpieczenia emerytalnego
|
|
- Bronisław Tomaszewski
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Systemy emerytalne z elementami zaopatrzenia (cz. II) Kraje skandynawskie Artykuł opublikowany w numerze 1. Kuriera Finansowego poświęcony był prezentacji przypadków systemów emerytalnych, w których przeważają elementy ubezpieczeniowego modelu systemu zabezpieczenia społecznego. W numerze 2. rozpoczęto prezentację systemów zabezpieczenia emerytalnego zawierających istotne elementy modelu zaopatrzeniowego. Przedstawiono przy tej okazji system emerytalny Danii. Niniejszy artykuł stanowi kontynuację prezentacji systemów funkcjonujących w krajach nordyckich: Finlandii, Norwegii i Szwecji. Z uwagi na miejsce zaopatrzenia emerytalnego w systemie zabezpieczenia społecznego analiza w sposób szczególny będzie koncentrować się na systemach emerytalnych. Maria A. Szczur I. Finlandia Finlandia to kraj, w którym procesy uprzemysłowienia nastąpiły stosunkowo późno, a tym samym także późno rozpoczęły się procesy formowania polityki społecznej typowej dla krajów o masowym zatrudnieniu w gospodarce industrialnej. Zasadnicza zmiana podejścia do kwestii polityki społecznej nastąpiła po uzyskaniu niepodległości w 1918 r. Rozwój demokracji parlamentarnej, a tym samym wzrost znaczenia partii socjaldemokratycznych zrodził żądania wprowadzenia ubezpieczeń pracowniczych. Jednocześnie w związku z trudną sytuacją dochodową części ludności pojawiło się żądanie zapewnienia bezpieczeństwa wszystkim słabszym ekonomicznie grupom. Obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne wprowadzono w Finlandii ustawą z 1937 r. Ochroną objęto wszystkich obywateli, którzy w momencie wejścia w życie ustawy nie ukończyli 55 lat. Podstawowe świadczenia miały mieć charakter ubezpieczeniowy, a dodatki (finansowane z podatków) przyznawane najuboższym charakter zaopatrzeniowy. Pierwsze emerytury wypłacono dopiero w 1949 r., przy czym przysługiwały one jedynie 14 proc. ludności w wieku emerytalnym. W miarę wzrostu zamożności ludności kraju celem zabezpieczenia społecznego stało się nie tylko zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego na poziomie minimum, ale także dążenie do utrzymania osiągniętego w okresie aktywności zawodowej poziomu życia. W 1962 r. wprowadzono więc dla pracowników sektora prywatnego emerytury powiązane z zatrudnieniem (TyEL), których poziom był uzależniony od zarobków. Znaczenie emerytur z systemu TyEL w kolejnych latach rosło. W efekcie pojawiła się inicjatywa ustawodawcza zmierzająca do połączenia systemu TyEL z systemem emerytur podstawowych. Struktura obecnego systemu zabezpieczenia emerytalnego Funkcjonujący obecnie w Finlandii system zabezpieczenia emerytalnego jest trójfilarowy. Pierwszy filar tworzą dwa powiązane ze sobą podsystemy: administrowany przez państwo system bazowej emerytury państwowej oraz podsystem emerytur związanych z zatrudnieniem. Systemy zakładowe oraz indywidualne plany emerytalne, które tworzą drugi i trzeci poziom zabezpieczenia, przy czym mają one mniejsze znacze- 58 Kurier Finansowy 3(37)/2014
2 nie dla zabezpieczania dochodów Finów po przejściu na emeryturę. W obrębie pierwszego filaru, zasadnicze znaczenie ma drugi z wymienionych podsystemów obowiązkowych, a pierwszy stanowi jedynie jego uzupełnienie. Podsystemy te są ze sobą zintegrowane, gdyż poziom emerytury podstawowej jest uzależniony od poziomu emerytury związanej z zatrudnieniem. Podsystem emerytur powiązanych z zatrudnieniem ma na celu zarówno redystrybucję w okresie życia jednostki, jak również realizację idei sprawiedliwości międzypokoleniowej: czyli zagwarantowanie po przejściu na emeryturę utrzymania dochodu porównywalnego zarówno z dochodem danej osoby w okresie aktywności, jak i dochodami współczesnych jej pracowników. Dodatkowo w przypadku emerytury ustawowej wymagane jest spełnienie kryterium zamieszkiwania w Finlandii przez określony okres. Ustawowe obowiązkowe podsystemy są uzupełniane poprzez świadczenia z grupowych bądź indywidualnych planów emerytalnych o charakterze dobrowolnym. Zainteresowanie tymi systemami jest niewielkie ze względu na stosunkowo wysoką stopę zastąpienia uzyskiwaną w podsystemach ustawowych (w 2008 r. pracownik przechodzący na emeryturę w wieku 60 lat i posiadający 40-letni okres opłaty składek otrzymywał przeciętne świadczenie o stopie zastąpienia wynoszącej 69,55 proc.), a także brak górnego limitu podstawy wymiaru składek oraz podstawy Maria A. Szczur, profesor Akademii Finansów w Warszawie, dr nauk ekonomicznych, członek zarządu ZUS ds. finansowych. Autorka publikacji o ubezpieczeniach społecznych, systemach emerytalnych, prawie wspólnotowym w zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Tabela 1. Wybrane wskaźniki społeczno- -ekonomiczne w krajach nordyckich, 2011 wymiaru świadczenia. W ostatnich latach obserwuje się niewielki, acz systematyczny, wzrost zainteresowania zakładowymi programami emerytalnymi. Grupowe, dobrowolne podsystemy emerytalne (drugi poziom) występują w formie funduszy emerytalnych, specjalnych fundacji bądź ubezpieczeń na życie. Pracodawca finansuje co najmniej 50 proc. składki do grupowego planu. W planach takich uczestniczy koło 15 proc. zatrudnionych w sektorze prywatnym. W ostatnich latach wzrosło także zainteresowanie indywidualnymi planami emerytalnymi. Fot. Archiwum własne Dania Finlandia Norwegia Szwecja Przeciętne roczne wynagrodzenie waluta krajowa DKK euro NOK SEK USD Publiczne wydatki na emerytury proc. PKB 6,1 9,9 5,4 8,2 Oczekiwana długość życia w latach Populacja w wieku 65 lat i więcej w roku urodzenia 79,3 80,4 81,4 81,7 w wieku 65 lat 18,4 19,6 19,7 19,8 odsetek ludności 29,9 30,9 26,1 32,5 w wieku produkcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie Pensions AT a Glance. OECDand G20 Indicatirs, OECD 2013 Kurier Finansowy 3(37)/
3 Podsystem emerytur związanych z zatrudnieniem Podsystem emerytur związanych z zatrudnieniem obejmuje z mocy prawa wszystkich pracowników sektora publicznego i prywatnego, osoby pracujące na własny rachunek, a także rolników w wieku od 23 do 65 lat. W przypadku pracujących na własny rachunek oraz rolników, systemem objęte są osoby, których roczny dochód nie przekracza ustalonego dla danego roku poziomu. Składki to główne źródło finansowania emerytur związanych z zatrudnieniem. Składka płacona przez pracownika jest zróżnicowana zależnie od wieku ubezpieczonego: w 2013 r. wynosiła ona 5,15 proc. wynagrodzenia brutto w przypadku pracowników w wieku poniżej 53 lat i 6,5 proc. w przypadku osób starszych. Natomiast składka opłacana przez pracodawcę wynosiła 17,65 proc. wynagrodzenia brutto bez względu na wiek pracownika. Co ważne, najniższe wynagrodzenia (do 54 euro miesięcznie, 2013 r.) nie podlegają oskładkowaniu. Uzupełniające źródło finansowania emerytur powiązanych z zatrudnieniem stanowią subwencje państwa. Państwo finansuje składki za niektóre grupy (np. za studentów, osoby przebywające na urlopach wychowawczych i pielęgnacyjnych w związku z opieką nad dziećmi do 3 lat), a także dotuje system dla pracujących na własny rachunek i system rolniczy. Finansowanie emerytur związanych z zatrudnieniem to kombinacja metody repartycyjnej i metody opartej na częściowej kapitalizację składek, przy czym pierwsza stanowi około ¾ całego finansowania. Rynkowa wartość aktywów funduszy tego podsystemu w 2013 r. stanowiła ok. 73 proc. PKB Finlandii. Jest to system o zdefiniowanym świadczeniu. Część składki przeznaczana jest na wypłatę bieżących świadczeń. Repartycyjnie finansowane są: waloryzacja, renty rodzinne, renty częściowe, nieubezpieczeniowa część emerytury, nieubezpieczeniowa część renty inwalidzkiej i świadczenia na wypadek bezrobocia. Druga część składki zasila fundusz na poczet przyszłych wypłat. Fundusz jest wspólny (nie ma indywidualnych kont), a zyski z inwestycji nie wpływają na poziom indywidualnych emerytur. Stopa zwrotu funduszu wpływa jednak na poziom stopy oskładkowania w przyszłości. W tym podsystemie stosuje się elastyczny wiek emerytalny (od 62 do 68 lat), przy czym przy kalkulacji świadczenia ostatnie lata liczą się najbardziej. Regulacje nie wymagają posiadania okresu wyczekiwania czy zakumulowania środków na minimalnym poziomie, choć jak zaznaczono powyżej w systemie występują minimalne limity zarobków podlegających oskładkowaniu. Od 2005 r. podstawę wymiaru emerytury stanowią wynagrodzenia z całej kariery zawodowej. Jednak z podstawy wymiaru emerytury odlicza się składki finansowane przez samego pracownika. Wynagrodzenia uwzględniane w podstawie wymiaru emerytury są indeksowane, a stosowny wskaźnik waloryzacji uwzględnia 80 proc. wzrostu płac i 20 proc. wzrostu cen. Od 2010 r. do formuły, wedle której ustala się świadczenie, wprowadzono wskaźnik dalszego trwania życia, co powoduje, że w miarę jego wzrostu następuje spadek poziomu świadczenia 1. Kohorty, dla których ten wskaźnik jest wyższy, powinny zatem pracować dłużej, aby skompensować spadek świadczenia wywołany wydłużeniem oczekiwanej długości dalszego życia. Świadczenia wypłacane z podsystemu związanego z zatrudnieniem waloryzowane są co roku przy zastosowaniu wskaźnika indeksacji mieszanej (20 proc. wskaźnika wzrostu płac w gospodarce i 80 proc. wskaźnika wzrostu cen). Na podsystem emerytur związanych z zatrudnieniem składa się 9 systemów obejmujących poszczególne grupy zawodowe pracowników sektora prywatnego i publicznego. Zasady ich funkcjonowania są podobne. Największy z nich to system dla pracowników sektora prywatnego (TyEL), który obejmuje swym zakresem ponad 50 proc. pracowników tego sektora. Systemem tym administrują liczne prywatne instytucje ubezpieczeniowe, fundusze czy fundacje. Koordynacja następuje na szczeblu centralnym (centralny urząd zabezpieczenia emerytalnego oraz ministerstwo spraw socjalnych i zdrowia). Nadzór nad całością sektora sprawuje komisja nadzoru finansowego. Podsystem emerytur podstawowych Podsystem emerytur podstawowych obejmuje wszystkie osoby, które w okresie między 16. a 65. rokiem życia zamieszkiwały w Finlandii przez określony okres. Podsystem emerytur podstawowych ma na celu zapewnienie minimalnego dochodu wszystkim rezydentom, którzy nie nabyli prawa do emerytury powiązanej z zatrudnieniem bądź dla których kwota tego świadczenia jest bardzo niska. Od 2010 r. emerytury w ramach tego systemu finansowane są wyłącznie z podatków ogólnych (wcześniej dodatkowo ze składek pracodawców). W ramach tego systemu przewidywana jest wypłata następujących świadczeń: emerytura pań- 1 Jak szacuje GUS Finlandii w latach nastąpi wzrost współczynnika dalszego oczekiwanego życia dla osoby w wieku 63 lat z 21,6 lat do 26,8 lat. 60 Kurier Finansowy 3(37)/2014
4 Fot. stwowa, emerytura gwarantowana i dodatki do emerytur (np. dodatek na dziecko, dodatek mieszkaniowy czy emerytura dla bezrobotnego). Podsystem emerytur podstawowych administrowany jest przez urząd ubezpieczeń społecznych, niezależna instytucję nadzorowaną bezpośrednio przez parlament. Prawo do emerytury państwowej nabywa się z chwilą ukończenia 65 lat. Przepisy dopuszczają możliwość kontynuowania pracy zarobkowej. Pod pewnymi warunkami istnieje możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę, po ukończeniu 62 lat, a także odroczenia przejścia na emeryturę maksymalnie do 68 lat. Natomiast prawo do emerytury gwarantowanej nabywa osoba o bardzo niskich dochodach (kryterium dochodowe), która na stałe mieszkała w Finlandii przez co najmniej 3 lata po ukończeniu 16 lat. Osobie, która jako dorosła mieszkała przez 40 lat w Finlandii, przysługuje emerytura państwowa w pełnej wysokości bądź emerytura gwarantowana. Jeśli okres zamieszkiwania był krótszy, świadczenie kalkuluje się wedle zasady pro rata temporis. Wysokość emerytury państwowej uzależniona jest od długości okresu zamieszkiwania w Finlandii, stanu cywilnego osoby uprawnionej i poziomu pozostałych jej dochodów emerytalnych (kryterium dochodowe). Wysokość tego świadczenia jest zróżnicowana (od 6,47 euro do 608,83 euro miesięcznie w 2013 r.). Pełna emerytura państwowa dla osoby samotnej wynosi 608,63 euro miesięcznie, co stanowiło około 20 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Gdy miesięczne dochody emerytalne z pozostałych źródeł przekraczają 1257,96 euro, emerytury państwowej nie wypłaca się. Emerytura gwarantowana weszła w życie w 2011 r. i gwarantuje świadczenie na poziomie minimalnym tym emerytom, którzy nie posiadają żadnych dochodów emerytalnych lub których łączne dochody emerytalne (emerytura państwowa i emerytura powiązana z zatrudnieniem) nie przekraczają ustalonego dla danego roku poziomu (w 2013 r. 713,73 euro miesięcznie). Wszystkie świadczenia wypłacane w ramach tego systemu są corocznie waloryzowane, przy czym stosuje się indeksację cenową. II. Norwegia System ubezpieczenia społecznego Norwegii obejmuje wszystkie ryzyka społeczne, w tym i ryzyko starości. Obecnie ochroną w ramach ubezpieczenia społecznego objęta jest cała ludność kraju, a system finansowany jest zarówno ze składek płaconych przez ubezpieczonych (pracowników) i pracodawców, jak i z podatków ogólnych. Za pobór składek odpowiedzialne jest ministerstwo finansów poprzez swoje służby podatkowe. Pierwsze uregulowania dotyczące zabezpieczenia na starość pojawiły się w Norwegii w 1936 r. Podstawy prawne dla obecnie obowiązującego systemu stworzone zostały na mocy ustawy o narodowym ubezpieczeniu z 1997 r., która była kilkakrotnie uzupełniana i zmieniana. Ostatnie zmiany określające nowe zasady organizacji i mechanizmu finansowania systemu emerytalnego weszły w życie w 2011 r. Nowy system emerytalny zastąpił system składający się z powszechnej emerytury z gwarantowanym minimalnym świadczeniem i emerytury zależnej od dochodu systemem o zdefiniowanej składce. Nowym systemem zostały objęte osoby urodzone w 1963 r. lub później. Osoby urodzone przed 1954 r. pozostają pod rządami starego systemu. Natomiast osoby urodzone między 1954 a 1962 r. objęte zostały rozwianiem przejściowym, stanowiącym kombinacje starego i nowego systemu. W 2006 r. wprowadzono w sektorze prywatnym, jako uzupełnienie świadczeń z systemu publicznego, ustawowe obowiązkowe zakładowe programy emerytalne. W 1966 r. został utworzony jako fundusz buforowy systemu ubezpieczenia społecznego krajowy fundusz ubezpieczenia społecznego (NIS Fund), który miał być instrumentem Kurier Finansowy 3(37)/
5 kapitalizacji nadwyżki powstającej w systemie ubezpieczenia społecznego. Następnie w celu zabezpieczenia środków na realizację przyszłych zobowiązań emerytalnych, w 1990 r. z części dochodów z wydobycia ropy naftowej powstał Petroleum Fund. W 2006 r. nastąpiło połączenie obu funduszy i powstał Państwowy Fundusz Emerytalny, który składa się z dwóch funduszy: Governmental Pension Fund Global i Governmental Pension Fund Norway. Pierwszy z nich to narzędzie fiskalnej polityki państwa ułatwiające wykorzystywanie dochodów z wydobycia ropy naftowej do finansowania długookresowego rozwoju gospodarki, tak aby zarówno obecne, jak i przyszłe pokolenia mogły korzystać z bogactwa powstałego w rezultacie wydobycia ropy. W 2014 r. przewidywany transfer z GPF-Global do budżetu ma osiągnąć wysokość równą 10 proc. wydatków budżetu państwa. W przypadku Governmental Pension Fund Norway pierwotne źródło środków tego funduszu stanowi nadwyżka powstała w systemie ubezpieczenia społecznego w 1967 r. i późnych latach siedemdziesiątych. Stanowi on finansowy instrument sfinansowania w przyszłości ewentualnego deficytu publicznego systemu emerytalnego. Struktura systemu zabezpieczenia emerytalnego Obecny norweski system zabezpieczenia emerytalnego jest wielofilarowy. Tworzą go publiczny system emerytalny, obowiązkowy filar emerytur zakładowych i emerytury z indywidualnych planów emerytalnych. W ramach systemu publicznego równocześnie funkcjonują dwa podsystemy do pewnego stopnia ze sobą powiązane (wspólne źródła finansowania) stary i nowy. Od 2006 r. w norweskim systemie zabezpieczenia emerytalnego wprowadzono ustawowe obowiązkowe programy emerytalne (OTP). Wcześniej takie programy były obowiązkowe tylko w sektorze publicznym. Każdy pracodawca ma obowiązek utworzenia zakładowego programu emerytalnego. Utworzenie zakładowego programu wymaga spełnienia określonych w ustawie warunków dotyczących liczby zatrudnionych i godzin pracy. Pracodawcy są zobowiązani do wnoszenia 2-proc. składki od zarobków swoich pracowników do programu o zdefiniowanej składce (DC). Składki odprowadza się od wynagrodzeń wyższych od kwoty bazowej (G), a niższych od 12-krotności tej kwoty. W pracowniczych programach (DC) obowiązuje elastyczny wiek emerytalny, identyczny jak w systemie publicznym. Świadczenia mają formę dożywotniej emerytury. Tradycyjnie na rynku emerytur zakładowych dominowały programy o zdefiniowanym świadczeniu (DB). W ostatnim okresie w Norwegii coraz częściej spotyka się zakładowe programy o zdefiniowanej składce (DC). Głównymi dostawcami usług w tym sektorze są zakłady ubezpieczeniowe i towarzystwa funduszy inwestycyjnych. Publiczny system emerytalny Na wprowadzony w życie z dniem 1 stycznia 2011 r. zreformowany publiczny filar systemu zaopatrzenia emerytalnego składają się podsystem emerytur zależnych od dochodu z pracy oraz podsystem gwarantowanej emerytury, do której prawo zależne jest od spełnienia kryterium dochodowego. Ochroną w ramach systemu publicznego objęci są zatrudnieni i pracujący na własny rachunek. Świadczenia finansowane są przede wszystkim ze składek płaconych solidarnie przez ubezpieczonego (7,8 proc.) i pracodawcę (14,1 proc.) podstawy wymiaru składek. Podstawa wymiaru składek nie jest ograniczona od góry. System obowiązujący urodzonych przed 1954 r. W ramach tzw. starego systemu publicznego przewidziana jest wypłata następujących świadczeń: emerytura podstawowa, emerytura uzupełniająca i minimalna emerytura. Osoby, które w okresie od 16. do 66. roku życia przez co najmniej 3 lata były objęte ubezpieczeniem społecznym mają prawo do emerytury podstawowej. Zarówno prawo do emerytury, jak i jej wysokość nie są zależnie od wcześniej uzyskiwanych dochodów z pracy bądź opłaconych składek. Emerytura podstawowa w pełnej wysokości przysługuje po 40 latach ubezpieczenia (tj. zamieszkiwania w Norwegii). Krótszy okres powoduje, że świadczenie jest ustalane proporcjonalnie do okresu zamieszkiwania. Na przykład, w 2012 r. emeryt nie pozostający w związku małżeńskim bądź emeryt, którego współmałżonek/ka nie była objęta systemem ubezpieczeń społecznych ma prawo do emerytury podstawowej w wysokości kwoty bazowej (G) wynoszącej NOK rocznie (tj euro). W celu uzyskania prawa do emerytury uzupełniającej należy zgromadzić punkty emerytalne za co najmniej 3 lata kalendarzowe. Uzyskanie prawa do emerytury uzupełniającej w pełnej wysokości wymaga zgromadzenia punktów emerytalnych za 40 lat. Punkty emerytalne przyznawane są za lata ubezpieczenia przebyte w okresie od 17. do 75. roku życia. Za lata aktywności, w których osiągnięto dochód mniejszy od kwoty bazowej (G) nie przysługują punkty emerytalne. Przy obliczaniu świadczenia dla danego ubezpieczonego bierze się 62 Kurier Finansowy 3(37)/2014
6 pod uwagę 20 lat, w których zgromadzono najwyższą liczbę punktów emerytalnych. Wielkość emerytury uzupełniającej zależy od liczby lat ubezpieczenia i liczby zgromadzonych rocznie punktów emerytalnych. Jeżeli ubezpieczony nie nabył prawa do emerytury uzupełniającej bądź przyznana mu emerytura jest bardzo niska, to ma prawo do emerytury minimalnej z ubezpieczenia społecznego. Minimalna emerytura w przypadku osoby samotnej i przy 40 letnim okresie rezydencji wynosiła w 2012 r NOK rocznie (tj euro). System obowiązujący urodzonych po 1962 r. Od 2011 r. obowiązuje elastyczny wiek emerytalny lat dla obu płci. Od momentu osiągnięcia wieku 62 lat dopuszczalne jest pobieranie emerytury pełnej lub częściowej i osiąganie dochodów z pracy. W zreformowanym systemie przewidziana jest wyplata następujących świadczeń emerytalnych: emerytury zależnej od dochodu i gwarantowanej emerytury. Wartość wielu świadczeń, jakie gwarantowane są w ramach systemu ubezpieczenia społecznego określana jest parametrycznie, zależnie od poziomu kwoty bazowej (G). Emerytura zależna od dochodu Osiąganie dochodów z pracy, a także dochodów pochodzących z innych źródeł wchodzących do podstawy wymiaru składek w okresie między 13. a 75. rokiem życia tworzy podstawę do nabycia prawa do emerytury. Każdego roku uprawnienia emerytalne rosną w proporcji do dochodu (dochody z pracy oraz niektóre świadczenia z ubezpieczenia społecznego), przy czym do nabywania praw emerytalnych stosuje się górne ograniczenie tego dochodu tj. do poziomu 7,1-krotności kwoty bazowej (G). Zgromadzone w poprzednim okresie uprawnienia emerytalne są każdego roku indeksowane wskaźnikiem wzrostu płac. Nowe regulacje wprowadziły do formuły ustalania emerytury mechanizm aktuarialnego dostosowywania świadczenia naliczanego nowym emerytom. Wartość wskaźnika dalszego oczekiwanego życia występująca w dzielniku formuły emerytalnej ustala się dla każdego rocznika ubezpieczonych na podstawie uśrednionych dla obu płci tablic umieralności. Dla każdej kohorty ustala się te współczynniki dla kolejnych lat z okresu od 62. do 75. roku życia, jakie osiąga dana kohorta. W chwili przechodzenia na emeryturę roczna kwota świadczenia obliczana jest przez podzielenie zgromadzonych uprawnień emerytalnych (wartość zaewidencjonowanego na indywidualnym rachunku kapitału) przez współczynnik dalszego trwania życia dla rocznika urodzenia osoby wnioskującej o emeryturę. Emerytura zależna od dochodu podlega corocznej waloryzacji płacowej. Gwarantowana emerytura Emerytura gwarantowana zastąpiła występującą w starym systemie emeryturę minimalną. Poziom obu świadczeń jest identyczny. Osoba, która przez co najmniej 3 lata mieszkała w Norwegii w okresie między 16. i 66. rokiem życia nabywa prawo do gwarantowanej emerytury. Gwarantowana emerytura w pełnej wysokości przysługuje po 40 latach rezydencji w Norwegii, a jej wysokość jest obniżana wedle zasady pro rata temporis, gdy okres zamieszkiwania jest krótszy. Wysokość emerytury gwarantowanej jest uzależniona od stanu cywilnego ubezpieczonego i tego, czy i jaki dochód uzyskuje współmałżonek/koabitant. Bazuje ona na okresie ubezpieczenia (tj. zamieszkiwania) i jest niezależna od wcześniejszych dochodów z pracy i opłaconych składek. Na przykład w 2012 r. osoba samotna otrzymywała roczną gwarantowaną bądź minimalną emeryturę w wysokości NOK (co stanowiło 32 proc. przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce). W przypadku posiadania prawa do emerytury uzależnionej od dochodów, gwarantowana emerytura jest odpowiednio obniżana. Gwarantowana emerytura jest corocznie waloryzowana wskaźnikiem wzrostu płac, ale waloryzacja ta obejmuje tylko świadczenia wypłacane osobom, które ukończyły 67 lat. III. Szwecja Z uwagi na charakter polityki społecznej realizowanej w Szwecji znanej pod nazwą modelu skandynawskiego system zabezpieczenia emerytalnego tego kraju zawsze wyróżniał się zaopatrzeniowym charakterem. Wyróżniał go obywatelski charakter nabywania prawa do świadczeń, a także finansowanie świadczeń z podatków. Prawo do emerytury podstawowej uzależnione było od okresu zamieszkiwania w Szwecji (status rezydenta), a świadczenie wypłacane było niezależnie od okresu uprzedniej pracy w jednakowej wysokości. Pierwszy powszechny system emerytalno-rentowy został wprowadzony w Szwecji w 1914 r., zaś w 1917 r. pojawił się pierwszy zakładowy (pracowniczy) program emerytalny. Kurier Finansowy 3(37)/
7 W 1960 r. nastąpiła zasadnicza zmiana konstrukcji systemu, a mianowicie wprowadzono system emerytur uzależnionych od zarobków (ATP). Kolejna zmiana o rewolucyjnym charakterze miała miejsce w 1999 r. zmieniono mechanizm finansowania emerytur na repartycyjno-kapitałowy. Początkowo powszechny system emerytalno-rentowy był publiczny, a jego ochroną byli objęci wszyscy obywatele. Z jednej strony świadczenie emerytalne było uzależnione od indywidualnego wkładu do systemu (część składkowa), a z drugiej, obowiązywała zasada braku takiej zależności (część należna po spełnieniu kryterium dochodowego). Ustawowy wiek emerytalny wynosił 67 lat i był jednakowy dla obu płci. W 1948 r. nastąpiła likwidacja części składkowej emerytury podstawowej, a więc przekształcenie w system obywatelski. Wypłacane świadczenia były relatywnie niskie (35 proc. przeciętnego wynagrodzenia). Wprowadzając w 1960 r. w Szwecji podsystem emerytur uzależnionych od zarobków (ATP), obniżono ustawowy wiek emerytalny do 65 lat. Pierwsze emerytury z tego systemu były bardzo niskie, aby poprawić sytuację emerytów, w kolejnych latach wprowadzono liczne dodatki do emerytur. Już w latach 80. XX w. pojawiły się głosy wskazujące na konieczność reformy systemu publicznego. Jednak poważne propozycje i znaczące debaty rozpoczęły się dopiero na początku lat 90. XX w. Decyzje o reformie podjęto w 1994 r., jednak parlament w ustawie określił jedynie ogólne zasady reformy, pozostawiając liczne szczegółowe kwestie nierozstrzygnięte. Reforma weszła w życie w 1999 r. (termin ten był kilkakrotnie przesuwany). Główne jej hasła to większa sprawiedliwość wewnątrz- i międzypokoleniowa oraz dostosowanie rozwiązań do uwarunkowań rozwoju demograficznego i ekonomicznego. Główne zmiany to: wprowadzenie systemu zdefiniowanej składki, uzależnienie emerytury od wcześniejszych dochodów z pracy, uwzględnienie kategorii emerytury gwarantowanej. Konstrukcja obecnego systemu zabezpieczenia emerytalnego Począwszy od 1999 r. w Szwecji, podobnie jak w Polsce, działają dwa odrębne systemy: pierwszy, tzw. stary obejmuje pracowników i pracujących na własny rachunek urodzonych w 1937 r. lub wcześniej, drugi, tzw. nowy obejmuje osoby urodzone w 1954 r. bądź później. Sytuację osób urodzonych w okresie od 1938 r. do 1953 r. regulują przepisy przejściowe. Stary system stanowi część ubezpieczenia społecznego. Świadczenia finansowane są repartycyjnie ze składek płaconych przez ubezpieczonego (7 proc. podstawy wymiaru) i pracodawcę (10,21 proc. funduszu płac). Emeryturę uzależnioną od dochodu otrzymują ubezpieczeni w wieku 65 lat, którzy przez co najmniej 30 lat podlegali pod ten system. Emerytura podstawowa naliczana jest na podstawie dochodu z 15 najlepszych lat wybranych z całej kariery zawodowej ubezpieczonego. Jeżeli przeciętny dochód w danym roku był wyższego od SEK, to emerytura stanowi 60 proc. przeciętnego dochodu z pracy. Wprowadzony w 1999 r. system zabezpieczenia emerytalnego jest wielofilarowy. Publiczny system zabezpieczenia tworzą: emerytury finansowane repartycyjnie, emerytury finansowane kapitałowo i emerytury gwarantowane finansowane z podatków. Zakładowe plany emerytalne i indywidualne plany emerytalne stanowią istotne uzupełnienie emerytur z systemu publicznego. Publiczna część systemu jest uzupełniana przez świadczenia z rozwiniętego i popularnego w Szwecji sektora emerytur zakładowych, w mniejszym zakresie poprzez emerytury z indywidualnych planów. Ponad 90 proc. pracowników uczestniczy w zakładowych programach emerytalnych tworzonych na bazie umów zbiorowych. Odrębne programy obejmują robotników i pracowników umysłowych sektora prywatnego, a odrębne pracowników sektora publicznego. Programy dla pracowników sektora prywatnego są w zasadzie programami o zdefiniowanej składce. Z kolei w przypadku pracowników sektora publicznego mamy do czynienia z programami o zdefiniowanej składce, przy czym oskładkowane są tylko dochody poniżej pewnej granicy. Dla dochodów powyżej występuje kombinacja obu typów programów: zdefiniowane świadczenie i zdefiniowana składka. Sumy składek wnoszonych do zakładowych programów do pewnej wysokości podlegają odliczeniu od podatku. Uzupełnienie emerytur z części publicznej i pracowniczej stanowią indywidualne plany emerytalne. W Szwecji występują one w następujących formach: ubezpieczenie, fundusz i indywidualny rachunek oszczędnościowy w banku. Także i w tym przypadku istnieje możliwość odliczenia od podatku części składek wnoszonych do indywidualnych planów. Publiczny system emerytalny Na publiczną część systemu emerytalnego składają się następujące: podsystem emerytur uzależnionych od zarobków o zdefiniowanej składce (NDC), finansowanych repartycyjnie, podsystem emerytur kapitałowych o zdefiniowanej składce (DC), oraz podsystem emerytur gwarantowanych. 64 Kurier Finansowy 3(37)/2014
8 Składka ustalona została na 18,5 proc. podstawy oskładkowania. Podstawa wymiaru składki jest ograniczana z dołu i z góry. Dolna granica dochodów w 2013 r. wynosiła SEK (poniżej 5 proc. przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce; 2136 EUR), a górna SEK (bez mała 114 proc. przeciętnego wynagrodzenia; EUR). Podstawa oskładkowania to wynagrodzenie pomniejszone o składki finansowane przez pracownika 2. Składki finansowane przez pracodawcę naliczane są także tylko od dochodu nieprzekraczającego górnej granicy podstawy wymiaru składki. Dochody powyżej tej granicy są dodatkowo opodatkowane, a podatek ten trafia do budżetu centralnego. Z naliczonych składek, 16 pkt. proc. przeznacza się na finansowanie podsystemu emerytur finansowanych repartycyjnie (NDC), a 2,5 pkt. proc. jest inwestowane w wybranym przez ubezpieczonego jednym bądź kilku funduszu. Składki trafiające do podsystemu finansowanego repartycyjnie są ewidencjonowane na indywidualnych kontach ubezpieczonych i podlegają waloryzacji płacowej. Poza dochodami z pracy, także dochody pracujących na własny rachunek, świadczenia z ubezpieczenia społecznego (np. zasiłek chorobowy, macierzyński czy z tytułu bezrobocia) wchodzą do podstawy oskładkowania. Składki za okres studiów, a także za czas wychowywania dzieci do 4. roku życia finansuje budżet państwa. Podsystem repartycyjny W podsystemie emerytalnym finansowanym repartycyjnie występują hipotetyczne konta indywidualne, na których ewidencjonuje się wartość składek naliczonych i przekazanych do repartycyjnej części podsystemu. Wartość środków zapisanych na tych hipotetycznych kontach powiększana jest o rozdzielone środki, które pozostały na rachunkach ubezpieczonych zmarłych w danym roku. Rośnie przy tym wartość kont pozostałych przy życiu ubezpieczonych, będących w tym samym wieku, co zmarli. Warunkiem uzyskania prawa do emerytury uzależnionej od dochodu finansowanej repartycyjnie i kapitałowo jest ukończenie 61 lat. Pracownik ma prawo pracować do ukończenia 67 lat lub dłużej, o ile uzyska zgodę pracodawcy. Efektywny wiek przechodzenia na emeryturę w Szwecji wynosi 63,8 roku (średnia dla Unii Europejskiej 61,4). W chwili przejścia na emeryturę zaewidencjonowany na hipo- 2 Powoduje to, że efektywna stopa oskładkowania jest niższa i wynosi nie 18 proc. a 17,21 proc. Z tego 14,88 pkt. proc. kierowane jest do podsystemu repartycyjnego, a tylko 2,33 pkt. proc. kapitalizowane. Fot. tetycznym rachunku kapitał jest przeliczany na emeryturę dożywotnią. Stosowana do przeliczania formuła zawiera współczynnik, którego poziom jest uzależniony od indywidualnego wieku przejścia na emeryturę i oczekiwanej dalszej długości życia (uśrednionej dla obu płci). Ponieważ przy ustalaniu wysokości świadczenia dla konkretnej osoby stosuje się rachunek aktuarialny, to wcześniejsza emerytura jest aktuarialnie obniżana, a emerytura odroczona rośnie. Emerytury finansowane repartycyjnie są corocznie waloryzowane wedle reguły: wzrost nominalnych przeciętnych wynagrodzeń w gospodarce pomniejszony o zastosowaną w dzielniku formuły emerytalnej stopę dyskontową w wysokości 1,6 proc. W podsystemie emerytur związanych z pracą finansowanych repartycyjnie każdego roku bada się zbilansowanie (wypłacalność) podsystemu. Aktywa podsystemu (m.in. oczekiwane przychody ze składek, a także stan funduszu buforowego) są porównywane z bieżącymi zobowiązaniami systemu. Ponieważ stopa oskładkowania jest stała, to w przypadku braku równowagi dostosowanie następuje w drodze odpowiedniej indeksacji środków zgromadzonych na rachunkach. Jeżeli relacja między aktywami i bieżącymi zobowiązaniami jest niższa od jedności, to indeksacja przyznanych już i wypłacanych emerytur, a także nabytych uprawnień emerytalnych (środki zaewidencjonowana na indywidualnych hipotetycznych kontach) jest ograniczana w takim stopniu, aby w następnym roku została osiągnięta równowaga między aktywami i zobowiązaniami podsystemu. Mechanizm ten po raz pierwszy został zastosowany w 2010 r. Kurier Finansowy 3(37)/
9 Tabela 2. Struktura systemu zabezpieczenia emerytalnego w wybranych krajach skandynawskich Finlandia Norwegia Szwecja POZIOM PIERWSZY POZIOM DRUGI Podsystem bazowej emerytury państwowej Podsystem emerytur związanych z zatrudnieniem Zakładowe plany emerytalne Stary system Powszechna emerytura Emerytura zależna od dochodów Dodatki do emerytur Nowy system Podsystem emerytur uzależnionych od dochodu Podsystem emerytur gwarantowanych Ustawowe zakładowe programy emerytalne Podsystem emerytur repartycyjnych o zdefiniowanej składce Podsystem emerytur kapitałowych Podsystem emerytur gwarantowanych Zakładowe plany emerytalne POZIOM TRZECI Indywidualne plany emerytalne Indywidualne plany emerytalne Indywidualne plany emerytalne Źródło: Opracowanie własne na podstawie Pensions AT a Glance. OECDand G20 Indicatirs, OECD 2013 Podsystem kapitałowy W ramach podsystemu kapitałowego składki emerytalne przekazywane na indywidualny rachunek we wskazanym przez ubezpieczonego funduszu lub funduszach w celu kapitalizacji. Ubezpieczeni mają szerokie możliwości wyboru funduszu. W momencie osiągnięcia wieku emerytalnego (który jest taki sam jak w podsystemie finansowanym repartycyjnie) i podjęciu decyzji o przejściu na emeryturę ubezpieczony ma do wyboru następujące opcje: przekształcenia zgromadzonego kapitału w rentę dożywotnią (stałą), przez co unika ryzyka inwestycyjnego; wybrania zmiennej renty dożywotniej: kapitał w dalszym ciągu jest inwestowany i zarządzany przez wybranego przez ubezpieczonego menedżera. Wcześniejsze przejście na emeryturę w systemie publicznym zarówno repartycyjnym, jak i kapitałowym jest możliwe po osiągnięciu 61 lat. Jednak wcześniejsze przejście na emeryturę skutkuje aktuarialną redukcją świadczenia odpowiednio do wieku przejścia na emeryturę. Istnieje także możliwość odroczenia wypłaty emerytury z systemu repartycyjnego i kapitałowego. Stosowana formuła pozwala na aktuarialne dostosowanie wysokości świadczenia. Można też łączyć pracę zarobkową z pobieraniem emerytury. Gwarantowana emerytura Gwarantowana emerytura to świadczenie dla osób, które nie mają prawa i nie otrzymują żadnych świadczeń emerytalnych bądź uzyskują niskie świadczenie z podsystemów uzależnionych od dochodu. Świadczenie to w całości finansowane jest z budżetu państwa. Gwarantowaną emeryturę mogą uzupełniać dodatki, np. dodatek mieszkaniowy, która podlega corocznej waloryzacji według wskaźnika wzrostu cen. Warunkiem uzyskania gwarantowanej emerytury jest co najmniej 3-letnie zamieszkiwanie w Szwecji i ukończenie 65 lat. Prawo do gwarantowanej emerytury w pełnej wysokości uzyskuje się po 40 latach zamieszkiwania w Szwecji. W przypadku krótszego okresu rezydencji świadczenie jest obniżane wedle zasady pro rata temporis. W 2013 r. pełna gwarantowana emerytura czyli po 40 latach rezydencji w Szwecji i braku innych dochodów z sys- Tabela 3. Wydatki na emerytury i renty rodzinne w wybranych krajach jako odsetek PKB (proc.) Publiczne Prywatne Publiczne Prywatne Publiczne Prywatne Publiczne Prywatne Publiczne Prywatne Dania 6,1 2,5 5,4 2,3 5,3 2 6,2 1,8 5,1 1,5 Finlandia 9,9 0,3 8,4 0,2 7,6 0,3 8,8 0,4 7,3 0,1 Norwegia 5,4 0,6 4,8 0,6 4,8 0,6 5,5 0,6 5,6 0,6 Szwecja 8,2 2,4 7,6 2,1 7,2 1,8 8,2 1,9 7,7 1,2 Polska 11,8 0 11,4 b.d. 10,5 b.d. 9,4 b.d. 5,1 b.d. Źródło: Pensions AT a Glance. OECD and G20, OECD Kurier Finansowy 3(37)/2014
10 temu publicznego wpłacana osobie samotnej urodzonej w 1938 r. lub później wynosiła rocznie SEK (10755 euro). W zależności od wysokości dochodów emerytalnych z pozostałych części systemu publicznego emerytura gwarantowana jest obniżana. Po przekroczeniu progu ustalonego dla danego roku (w 2012 r SEK, tj. 14 proc. przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce) traci się do niej prawo. Państwa skandynawskie należą do krajów o najwyższym poziomie wskaźnika rozwoju społecznego (Human Development Index) 3. Podobna jest w nich także sytuacja demograficzna. Proces starzenia się społeczeństw tych krajów postępuje, obecnie już blisko 1 / 3 populacji stanowi ludność w wieku 65+. Także wskaźniki dalszego trwania życia są wysokie, a różnice między poszczególnymi krajami niewielkie (patrz tab. 1). Udział wydatków publicznych na emerytury w PKB waha się od 5,4 proc. w Norwegii (kraj o najwyższym dochodzie per capita) do 9,9 proc. w Finlandii. W większości przypadków prognozy na najbliższe lata przewidują wzrost udziału publicznych wydatków emerytalnych w PKB 4, a dopiero od 2035 r. bądź 2040 r. jego spadek. Dania i Szwecja to dwa kraje, gdzie udział prywatnych wydatków emerytalnych kształtuje się od lat na poziomie 2 2,5 proc. PKB. W Finlandii obserwujemy systematyczny wzrost tego udziału, ale w dalszym ciągu jest on niski, a w Norwegii od lat wskaźnik ten kształtuje się na niezmiennym poziomie wynoszącym ok. 0,6 proc. PKB. Stosowana w ocenie systemów emerytalnych stopa zastąpienia (patrz tabela 4) w przypadku emerytur publicznych w najmniejszym stopniu podlega zróżnicowaniu w zależności od poziomu wynagrodzenia w przypadku Finlandii, a w najwyższym w Danii. Zbyt krótki jak na działanie systemu emerytalnego okres, jaki upłynął od chwili wprowadzenia rewolucyjnych zmian w publicznych ustawowych systemach emerytalnych krajów skandynawskich utrudnia ich ocenę. (patrz tabela 2). Na efekty reform w tej dziedzinie trzeba lat. Tym niemniej w odniesieniu do dwóch krajów, Finlandii i Szwecji, można podjąć próbę ich oceny. Kompleksowa reforma systemu emerytalnego Finlandii, a więc wprowadzenie do formuły współczynnika dalszego 3 HDI szacuje się biorąc pod uwagę dochód per capita, przeciętne trwanie życia i przeciętną liczbę lat edukacji. Norwegia od lat zajmuje pierwsza lokatę, Szwecja 10., Dania 16., a Finlandia 22. w grupie bez mała 190 krajów. 4 Na przykład projekcje OECD, patrz Pension at a Glance 2013., OECD Tabela 4. Stopa zastąpienia w publicznym systemie emerytalnym w wybranych krajach (proc.) Wynagrodzenie = 0,5 przeciętnego wynagrodzenia Wynagrodzenie = przeciętne wynagrodzenie Wynagrodzenia = 1,5 przeciętnego wynagrodzenia Dania 68 30,6 18,1 Finlandia 64,1 54,8 54,8 Norwegia 57,9 45,7 34,3 Szwecja 48,6 33,9 25,7 Źródło: Pensions AT a Glance. OECD and G20, OECD 2013 oczekiwanego życia, a także silnych zachęt do jak najpóźniejszego przechodzenia na emeryturę stworzyło solidne podstawy do osiągnięcia przez system równowagi między zapewnieniem odpowiedniego poziomu ochrony w okresie starości a możliwościami gospodarki. Ale i w tym przypadku jeszcze daleko jest do osiągnięcia równowagi między latami aktywności zawodowej a latami spędzanymi na emeryturze. Zdaniem ekspertów dalszy postęp zależy od istotnego wzrostu efektywnego wieku emerytalnego. Natomiast reforma systemu emerytalnego Szwecji, której wprowadzanie rozpoczęto w 1999 r., a zakończono w 2003 r., zdaniem ekspertów była dobrze przygotowana, innowacyjna i konsekwentnie realizowana. W efekcie pozwoliła Szwecji osiągnąć stabilny finansowo, transparentny publiczny system emerytalny. System, który z jednej strony zawiera silne zachęty do wydłużania okresu aktywności zawodowej, a z drugiej gwarantuje na starość ochronę na przyzwoitym (satysfakcjonującym Szwedów) poziomie, ponieważ stanowi połączenie podsystemów repartycyjnego i kapitałowego o zdefiniowanej składce i znaczącej emerytury gwarantowanej. System publiczny uzupełniają zakładowe programy, których zakres jest bardzo istotny. Obecny system zabezpieczenia emerytalnego Szwecji stanowi więc dobry przykład systemu, w którym osiągnięta została równowaga między adekwatnością ochrony w okresie starości a możliwościami gospodarki. Silny automatyczny mechanizm dostosowawczy pozwala utrzymać w publicznym systemie repartycyjnym równowagę finansową. W rezultacie prowadzonych zmian, w Szwecji nastąpił istotny wzrost faktycznego wieku przechodzenia na emeryturę, wzrosła też stopa zatrudnienia ludzi starszych (najwyższa w Unii Europejskiej). Stworzony został dobry grunt do dalszego wzrostu efektywnego wieku emerytalnego. Jest to ważna zaleta systemu, ponieważ ludność Szwecji starzeje się i relacja między liczbą pracujących a liczbą emerytów będzie się zmniejszać. Kurier Finansowy 3(37)/
Systemy emerytalne z elementami zaopatrzenia
Systemy emerytalne z elementami zaopatrzenia Powstanie systemu zabezpieczenia społecznego było w sposób istotny determinowane przez wiele procesów społeczno-gospodarczych zachodzących w poszczególnych
Bardziej szczegółowoEmerytury w nowym systemie emerytalnym dotyczą osób urodzonych po 1 stycznia 1949 roku.
Emerytury w nowym systemie emerytalnym dotyczą osób urodzonych po 1 stycznia 1949 roku. System emerytalny składa się z trzech filarów. Na podstawie podanych niżej kryteriów klasyfikacji nowy system emerytalny
Bardziej szczegółowoU z a s a d n i e n i e
U z a s a d n i e n i e Projekt nowelizacji ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, Nr 64, poz. 593, Nr 99, poz. 1001,
Bardziej szczegółowoTallinn 436 tys. mieszkańców (dane za 2015 r.) Ludność: tys. mieszkańców (2016 Statistics Estonia) euro (2014 r.)
Jak ubezpieczają się w Unii (Estonia) Powierzchnia: 45,3 tys. km2 Stolica: Tallinn 436 tys. mieszkańców (dane za 2015 r.) Ludność: 1 312 tys. mieszkańców (2016 Statistics Estonia) Przyrost naturalny: -1,47
Bardziej szczegółowoEmerytura w powszechnym wieku emerytalnym dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r.
dr I. A. Wieleba Emerytura w powszechnym wieku emerytalnym dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r. mogą nabyć prawo do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym,
Bardziej szczegółowoSYSTEM EMERYTALNY W POLSCE
SYSTEM EMERYTALNY W POLSCE 1 stycznia 1999 roku weszła w życie reforma systemu emerytalnego. Od tego momentu w Polsce funkcjonują równolegle dwa systemy emerytalne: stary system emerytalny dla osób urodzonych
Bardziej szczegółowoJak zatroszczyć się o zabezpieczenie na starość osób o niskich dochodach?
Jak zatroszczyć się o zabezpieczenie na starość osób o niskich dochodach? Jarosław Oczki Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Skutki reformy z 1999 r. Celem
Bardziej szczegółowoEmerytura (zwana dawniej rentą starczą) świadczenie pieniężne mające służyć jako zabezpieczenie bytu na starość dla osób, które ze względu na wiek
Emerytura (zwana dawniej rentą starczą) świadczenie pieniężne mające służyć jako zabezpieczenie bytu na starość dla osób, które ze względu na wiek nie posiadają już zdolności do pracy zarobkowej (jako
Bardziej szczegółowoFinanse ubezpieczeń społecznych
Finanse ubezpieczeń społecznych Wykład 3. W jaki sposób możemy oszczędzać na starość Averting (1994), Góra (2003), Muszalski (2004) CBOS, Polacy o dodatkowym oszczędzaniu na emeryturę, BS/77/2010 dr Grzegorz
Bardziej szczegółowo21 marca 2013 r. Główne zalety rozwiązania:
21 marca 2013 r. Stanowisko Izby Gospodarczej Towarzystw Emerytalnych w kwestii wypłat świadczeń z kapitałowego systemu emerytalnego Rozwiązanie wypłat z korzyścią dla gospodarki i klientów Główne zalety
Bardziej szczegółowoFundusze inwestycyjne i emerytalne
Fundusze inwestycyjne i emerytalne WYKŁAD 8 FUNDUSZE EMERYTALNE W SYSTEMIE EMERALNYMY CEL I STRUKTURA SYSTEMU EMERYTALNEGO (1) Pojęcie ogólne: ogół planów (programów) wypłacających świadczenia emerytalne.
Bardziej szczegółowoEmerytury. po zmianach BIBLIOTEKA
BIBLIOTEKA Emerytury po zmianach 2014 Zasady przechodzenia na emeryturę dokumentacja, rodzaje świadczeń Ustalanie wysokości emerytury Nowe zasady wypłat świadczeń ze środków zgromadzonych w OFE Wypłata
Bardziej szczegółowoEmerytury w Polsce i na świecie
Emerytury w Polsce i na świecie 1 60 Emerytura ma zabezpieczyć byt na starość, gdy z powodu wieku nie będziesz już mógł pracować. 2 61 Umowa międzypokoleniowa (solidaryzm) Składki wpłacane teraz przez
Bardziej szczegółowoSpis treści Wstęp ROZDZIAŁ 1. Ubezpieczenia w systemie zabezpieczenia społecznego ROZDZIAŁ 2. Struktura systemu ubezpieczeń społecznych
Spis treści Wstęp....................................... 11 ROZDZIAŁ 1. Ubezpieczenia w systemie zabezpieczenia społecznego........................... 13 1.1. Prawne podstawy zabezpieczenia społecznego.............
Bardziej szczegółowoOmówienie regulacji wynikających z ustawy obniżającej wiek emerytalny
Gdańsk, 2 października 2017 r. Omówienie regulacji wynikających z ustawy obniżającej wiek emerytalny Agnieszka Kurczewska-Stanisławowicz Naczelnik Wydziału Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Gdańsku
Bardziej szczegółowoEmerytury: } Część I: Finansowanie. } Część II: Świadczenia
Część II świadczenia Emerytury: } Część I: Finansowanie } Część II: Świadczenia Filarowa konstrukcja ubezpieczeń społecznych model klasyczny : I filar - z budżetu państwa II filar ze składki pracodawców
Bardziej szczegółowoFinanse publiczne II / 1
Finanse publiczne II / 1 System ubezpieczeń społecznych ze szczególnym uwzględnieniem systemu emerytalnego i oddziaływanie tego systemu na finanse publiczne. Reformy ubezpieczeń społecznych w Polsce i
Bardziej szczegółowoDr Ewa Cichowicz. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie. Wpływ zmian demograficznych na stan finansów publicznych, Warszawa r.
Dr Ewa Cichowicz Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Wpływ zmian demograficznych na stan finansów publicznych, Warszawa 14.05.2018 r. Zmiany demograficzne: wydłużenie średniej długości życia oraz spadek
Bardziej szczegółowoKapitał początkowy po zmianach od 23.09.2011r.
Kapitał początkowy po zmianach od 23.09.2011r. Co to jest kapitał początkowy Kapitał początkowy jest tzw. hipotetyczną emeryturą pomnożoną przez średnie dalsze trwania życia dla wieku 62 lat równe dla
Bardziej szczegółowoPolityka społeczna (9): Zabezpieczenie emerytalne II i III filar
Polityka społeczna (9): Zabezpieczenie emerytalne II i III filar Literatura I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcie i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, LexisNexis, Warszawa, 2007, s.266-275. 2 Składki
Bardziej szczegółowoPolityka gospodarcza i społeczna (zabezpieczenie emerytalne)
prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz Polityka gospodarcza i społeczna (zabezpieczenie emerytalne) Zakres przedmiotowy systemu zabezpieczenia społecznego wyznacza katalog ryzyk społecznych: choroby macierzyństwa
Bardziej szczegółowowww.zus.pl ZUS wyjaśnia
Waloryzacja świadczeń emerytalno rentowych od dnia 1 marca 2009 r. W marcu 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przeprowadza waloryzację świadczeń emerytalno-rentowych. Waloryzacja dokonywana jest z
Bardziej szczegółowomogą nabyć prawo do emerytury po ukończeniu wieku letniego (w przypadku kobiety) lub 25 letniego (w przypadku mężczyzny) okresu składkowego i
Świadczenia emerytalno-rentowe rentowe podlegające koordynacji unijnej w stosunkach polsko-greckich ki Zakład Ubezpieczeń ń Społecznych ł maj 2013 Polskie świadczenia emerytalno-rentowe rentowe objęte
Bardziej szczegółowoJAKĄ EMERYTKĄ / JAKIM EMERYTEM ZOSTANIESZ?
JAKĄ EMERYTKĄ / JAKIM EMERYTEM ZOSTANIESZ? MATERIAŁ INFORMACYJNY DLA STUDENTÓW I MŁODYCH PRACOWNIKÓW OPRACOWANY PRZEZ IZBĘ GOSPODARCZĄ TOWARZYSTW EMERYTALNYCH, WWW.IGTE.PL POLSKA EMERYTURA 2015 1960 1970
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. II. Warunki nabywania prawa do emerytury z FUS (emerytury z I filaru) i ustalanie jej wysokości
Zasady nabywania prawa do emerytury z I i II filaru przez ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., będących członkami otwartego funduszu emerytalnego oraz rent rodzinnych po tych ubezpieczonych
Bardziej szczegółowo2015-12-16. Wyliczanie emerytury na zasadach zbliżonych do tych panujących przed 1.01.1999 r. Emerytura. Do kiedy stare emerytury?
Emerytura Zasady wyliczania wysokości emerytury to suma pieniędzy, którą będzie comiesięcznie otrzymywał ubezpieczony z ZUS w momencie, gdy nabędzie status emeryta. Wyliczanie emerytury na zasadach zbliżonych
Bardziej szczegółowoReforma emerytalna. Co zrobimy? ul. Świętokrzyska 12 00-916 Warszawa. www.mf.gov.pl
Reforma emerytalna Co zrobimy? Grudzień, 2013 Kilka podstawowych pojęć.. ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych to państwowa instytucja ubezpieczeniowa. Gromadzi składki na ubezpieczenia społeczne obywateli
Bardziej szczegółowoStolica: Helsinki tys. mieszkańców (dane Eurostat, 2015 r.) tys. mieszkańców (2016 Statistics Finland) euro (2014 r.
Jak ubezpieczają się w Unii (Finlandia) Powierzchnia: 338,42 km² Stolica: Helsinki 1 603 tys. mieszkańców (dane Eurostat, 2015 r.) Ludność: Przyrost naturalny: 5 487 tys. mieszkańców (2016 Statistics Finland)
Bardziej szczegółowodochody budżetu państwa). Osoby urodzone po 1948 r. z chwilą osiągnięcia tego wieku uzyskują prawo do emerytury ustalanej w myśl zreformowanych
Przeliczanie emerytur Każdy emeryt ma prawo do przeliczenia swojego świadczenia. Musi spełnić jednak określone warunki. O sytuacjach, w których ZUS obliczy nową wysokość emerytury, mówi Eliza Skowrońska
Bardziej szczegółowoInformacja o wysokości emerytur i rent rolniczych przyznawanych od dnia 1 marca 2018 r.
Informacja o wysokości emerytur i rent rolniczych przyznawanych od dnia 1 marca 2018 r. Zgodnie z komunikatem Prezesa KRUS z dnia 13 lutego 2018 r. w sprawie kwoty emerytury podstawowej (M.P. z 2018 r.
Bardziej szczegółowoZmiany w niemieckim systemie emerytalnym od 2017r.
Podniesienie granicy wieku emerytalnego, podniesienie limitu wieku przejścia na wcześniejszą emeryturę i wzrost progu dochodowego dla emerytów to najważniejsze zmiany w niemieckich przepisach emerytalnych
Bardziej szczegółowoPracownicze Plany Kapitałowe z perspektywy pracownika i pracodawcy. Założenia, szacowane koszty i korzyści. Kongres Consumer Finance
Pracownicze Plany Kapitałowe z perspektywy pracownika i pracodawcy. Założenia, szacowane koszty i korzyści. Warszawa, 8 grudnia 2017r. Kongres Consumer Finance Obecny system emerytalny formalnie opiera
Bardziej szczegółowoIle mogą dorobić osoby otrzymujące wcześniejszą emeryturę?
Ile mogą dorobić osoby otrzymujące wcześniejszą emeryturę? Emeryci i renciści mogą pracować. Aby wcześniejsze emerytury lub renty nie zostały zmniejszone lub zawieszone, uzyskiwane w ten sposób dochody
Bardziej szczegółowoInformacja o wysokości emerytur i rent rolniczych przyznawanych od dnia 1 marca 2018 r.
Informacja o wysokości emerytur i rent rolniczych przyznawanych od dnia 1 marca 2018 r. Zgodnie z komunikatem Prezesa KRUS z dnia 13 lutego 2018 r. w sprawie kwoty emerytury podstawowej (M.P. z 2018 r.
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wykaz skrótów 13. Wstęp 17
System ubezpieczeń społecznych : zagadnienia podstawowe / redakcja naukowa Grażyna Szpor ; Zofia Kluszczyńska, Wiesław Koczur, Katarzyna Roszewska, Katarzyna Rubel, Grażyna Szpor, Tadeusz Szumlicz. 8.
Bardziej szczegółowoPrzeliczanie emerytur i rent od kwoty bazowej podwyższonej do 100% przeciętnego wynagrodzenia
Przeliczanie emerytur i rent od kwoty bazowej podwyższonej do 100% przeciętnego wynagrodzenia Przepisami art. 194 a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
Bardziej szczegółowoCharakterystyka systemu emerytalnego w Szwecji
Charakterystyka systemu emerytalnego w Szwecji Materiał informacyjny dotyczący wizyty studyjnej delegacji ZUS w Urzędzie Spraw Emerytalno Rentowych (Pensionsmyndigheten). Sztokholm, 05.04.2011. Departament
Bardziej szczegółowoEmerytury: } Część I: Finansowanie. } Część II: Świadczenia
Część I finasowanie Emerytury: } Część I: Finansowanie } Część II: Świadczenia I. Wprowadzenie. Fundusz społeczny- pojęcie funduszu społecznego, udział w tworzeniu funduszu i prawie do świadczeń z niego
Bardziej szczegółowoWażne zmiany w niemieckich finansach w 2019 roku
Wzrost Kindergeld i nowe prawo rodzinne, pomoc osobom ubezpieczonym, pakiet emerytalny, ulepszenia dla zatrudnionych, finansowanie budownictwa mieszkaniowego to tylko część zmian. Co roku osoby pracujące
Bardziej szczegółowoIII filar ubezpieczenia emerytalnego
III filar ubezpieczenia emerytalnego 1 Przesłanki reformy emerytalnej 2 Wskaźniki zgonów i urodzeń w tys. 600 550 Zgony Urodzenia 500 450 400 350 300 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999
Bardziej szczegółowoJakie emerytury otrzymują Polacy?
13.01.2016 Informacja prasowa portalu Pytania i dodatkowe informacje: Artur Szeremeta Specjalista ds. współpracy z mediami tel. 509 509 536 media@sedlak.pl Jakie emerytury otrzymują Polacy? Przez cały
Bardziej szczegółowoSystem Ubezpieczeń Społecznych- wprowadzenie
System Ubezpieczeń Społecznych- wprowadzenie ORGANIZACJA POLSKIEGO SYSTEMU ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO Ustawa z dnia 4 września 1997 roku o działach administracji rządowej (Dz.U. z 2007 r. nr 65, poz. 437
Bardziej szczegółowoU S T A W A. z dnia. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw 1)
Projekt z dnia U S T A W A o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw 1) Art. 1. W ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
Bardziej szczegółowoRaport. Nr 184. Wiek emerytalny i sposób obliczania emerytury w bazowych systemach emerytalnych krajów Unii Europejskiej
KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Wiek emerytalny i sposób obliczania emerytury w bazowych systemach emerytalnych krajów Unii Europejskiej Grudzień 2000
Bardziej szczegółowoSystem Ubezpieczeń Społecznych- wprowadzenie
System Ubezpieczeń Społecznych- wprowadzenie ORGANIZACJA POLSKIEGO SYSTEMU ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO Ustawa z dnia 4 września 1997 roku o działach administracji rządowej (Dz.U. z 2007 r. nr 65, poz. 437
Bardziej szczegółowoCO ZROBIĆ, ŻEBY SIĘ UDAŁO? Emerytalne Konto Oszczędnościowe sposobem na wyższą emeryturę
CO ZROBIĆ, ŻEBY SIĘ UDAŁO? Emerytalne Konto Oszczędnościowe sposobem na wyższą emeryturę III filar emerytalny ewolucja systemu PRACOWNICZE PROGRAMY EMERYTALNE INDYWIDUALNE KONTA EMERYTALNE INDYWIDUALNE
Bardziej szczegółowoJak ubezpieczają się w Unii (Dania) Powierzchnia: 43 tys. km 2 Stolica: Kopenhaga tys. mieszkańców (dane za 2014 r.
Jak ubezpieczają się w Unii (Dania) Powierzchnia: 43 tys. km 2 Stolica: Kopenhaga 1 264 tys. mieszkańców (dane za 2014 r.) Ludność: 5 660 tys. mieszkańców Przyrost naturalny: 0,99 (na podstawie Eurostat,
Bardziej szczegółowoUZASADNIENIE I. II. III.
UZASADNIENIE I. W związku z wątpliwościami, czy Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ma prawo przyznawać świadczenie honorowe osobom, które ukończyły 100 lat życia, w projekcie proponuje się wprowadzenie
Bardziej szczegółowozwanym dalej osobami uprawnionymi, jeżeli wysokość tych świadczeń nie przekracza, na dzień 30 czerwca 2017 r., kwoty 2000,00 zł miesięcznie.
Projekt USTAWA z dnia.. 2017 r. o jednorazowym dodatku pieniężnym dla niektórych emerytów, rencistów i osób pobierających świadczenia przedemerytalne, zasiłki przedemerytalne, emerytury pomostowe albo
Bardziej szczegółowoWysokość emerytur dla nauczycieli urodzonych po 31 grudnia 1948 r.
Wysokość emerytur dla nauczycieli urodzonych po 31 grudnia 1948 r. Spis treści Wysokość emerytury nauczycielskiej według dotychczasowych zasad............................................................
Bardziej szczegółowoWprowadzenie. Pojęcie i ewolucja ryzyka starości. Metody zabezpieczenia ryzyka starości w prawie polskim
Wprowadzenie Pojęcie i ewolucja ryzyka starości Metody zabezpieczenia ryzyka starości w prawie polskim Przemiany gospodarczo polityczne, a reformy systemów emerytalnych. Reformy systemów emerytalnych :
Bardziej szczegółowoMATERIAŁY. uzyskane przez Zarząd. NSZZ PRC w temacie. emerytur - emerytur. pomostowych.
Poznań, dnia 20-05-2013 r. MATERIAŁY uzyskane przez Zarząd NSZZ PRC w temacie emerytur - emerytur pomostowych. Pytania w sprawie emerytur pomostowych i wcześniejszych: 1. Pytanie czy takie warunki uprawniają
Bardziej szczegółowoZarządzenie NR Wójta Gminy Nędza z dnia 02 stycznia 2017 r.
Zarządzenie NR 0050.7.2017 Wójta Gminy Nędza z dnia 02 stycznia 2017 r. w sprawie wprowadzenia Regulaminu Gospodarowania Środkami Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych w Urzędzie Gminy Nędza. Na podstawie
Bardziej szczegółowoREFORMA SYSTEMU EMERYTALNEGO Z ROKU 2013
REFORMA SYSTEMU EMERYTALNEGO Z ROKU 2013 Dnia 14 lutego 2014 weszła w życie ustawa z dnia 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych
Bardziej szczegółowoUbezpieczenie emerytalne. dr Ariel Przybyłowicz
Ubezpieczenie emerytalne dr Ariel Przybyłowicz Ryzyko emerytalne Ochrona sytuacji ochrony zarobków z powodu zrealizowania prawa do zaprzestania działalności zarobkowej w związku z biologicznym (naturalnym)
Bardziej szczegółowoEmerytura ustawowa w Belgii jest przyznawana i obliczana na podstawie przebiegu zatrudnienia. W Belgii istnieją trzy różne systemy emerytalne:
W Belgii istnieją trzy filary emerytalne. Pierwszy filar to emerytura ustawowa, obliczana i przyznawana na podstawie kariery zawodowej. Drugi filar to dodatek do emerytury ustawowej przyznawany osobom,
Bardziej szczegółowoJak zabezpieczają się w Unii (Republika Czeska) Powierzchnia: km 2 Praga, tys. mieszkańców Ludność: tys.
Jak zabezpieczają się w Unii (Republika Czeska) Powierzchnia: 78 867 km 2 Stolica: Praga, 1 249 tys. mieszkańców Ludność: 10 512 tys. mieszkańców Przyrost naturalny: 0,4 (na podstawie Eurostat, 2014 r.)
Bardziej szczegółowodo ustawy z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (druk nr 870)
BIURO LEGISLACYJNE/ Materiał porównawczy M A T E R I A Ł P O R Ó W N AW C Z Y do ustawy z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (druk nr 870) USTAWA z dnia 13 października
Bardziej szczegółowoZa kogo składki na Fundusz Pracy
Za kogo składki na Fundusz Pracy Autor: Bożena Wiktorowska Firmy nie muszą płacić składek za starszych pracowników, którzy ukończyli, kobiety 55 lat, a mężczyźni 60 lat. Składka na Fundusz Pracy wynosi
Bardziej szczegółowoEmerytura. Wyliczanie emerytury. Do kiedy stare emerytury? 2014-04-03. Zasady wyliczania wysokości emerytury
Emerytura Zasady wyliczania wysokości emerytury to suma pieniędzy, którą będzie comiesięcznie otrzymywał ubezpieczony z ZUS w momencie, gdy nabędzie status emeryta. Reforma ubezpieczeń społecznych podzieliła
Bardziej szczegółowoEMERYTURY 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października
EMERYTURY 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Prawdziwa historia: Drodzy Czytelnicy, 39,90 brutto Napisz cok@wip.pl 22 518 28 28 www.fabrykawiedzy.com Wstęp Emerytury 2017 1 Emerytury 2017 z
Bardziej szczegółowoOpodatkowanie osób fizycznych
Podatki Opodatkowanie osób fizycznych Najważniejsze podatki mające zastosowanie w stosunku do osób fizycznych w Polsce Podatek dochodowy od osób fizycznych stawki progresywne (stosowany np. do przychodów
Bardziej szczegółowoLISTA PŁAC - PRZYKŁADY
LISTA PŁAC - PRZYKŁADY Spis treści I. Lista płac przykłady... 2 1) Praca w miejscu zamieszkania, przysługuje ulga... 2 2) Praca poza miejscem zamieszkania, przysługuje ulga... 3 3) Praca w miejscu zamieszkania,
Bardziej szczegółowoPłaca brutto a płaca netto. Danuta Stachula PROFESJON@LNY TRENER
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Danuta Stachula Płaca brutto a płaca netto PROFESJON@LNY TRENER Danuta Stachula Danuta Stachula nauczyciel
Bardziej szczegółowoObowiązujące stawki, kwoty i wskaźniki (stan prawny na dzień 1 września 2014 r.) OBOWIAZUJACE STAWKI, KWOTY, WSKAZNIKI
Obowiązujące stawki, kwoty i wskaźniki (stan prawny na dzień 1 września 2014 r.) OBOWIAZUJACE STAWKI, KWOTY, WSKAZNIKI I. Zasiłki, stypendia, dodatki, świadczenia. [w złotych] 1. Zasiłki dla bezrobotnych
Bardziej szczegółowoUbezpieczenie zdrowotne rolników i domowników
Ubezpieczenie zdrowotne rolników i domowników Historia systemu opieki zdrowotnej dla rolników w Polsce nie jest zbyt długa. W okresie powojennym polityka państwa polskiego zakładała przejściowy charakter
Bardziej szczegółowoEmerytury i system ubezpiecze
Emerytury i system ubezpiecze 1 58 EMERYTURA ma zabezpieczy byt na staro osobom, które ze wzgl du na wiek nie mog ju pracowa. 2 59 Zasada umowy mi dzypokoleniowej (solidaryzm) Sk adki obecnie wp acane
Bardziej szczegółowoUstalanie prawa do emerytury w każdym z państw członkowskich UE; w tym również w Anglii
Ustalanie prawa do emerytury w każdym z państw członkowskich UE; w tym również w Anglii Jeżeli osoby zainteresowane pracowały za granicą w państwach członkowskich Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru
Bardziej szczegółowoTytuł pretytuł prezentacji. Podtytuł prezentacji zentacji Podtytuł prezentacji dr Antoni Kolek. Pracownicze formy oszczędzania na emeryturę.
Tytuł pretytuł prezentacji Pracownicze formy oszczędzania na emeryturę. PPK a PPE Podtytuł prezentacji zentacji Podtytuł prezentacji dr Antoni Kolek Prowadzący: Jan Kowalski Prezes zarządu Instytutu Emerytalnego
Bardziej szczegółowoEMERYTURY 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października
EMERYTURY 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Prawdziwa historia: Drodzy Czytelnicy, 39,90 brutto Napisz cok@wip.pl 22 518 28 28 www.fabrykawiedzy.com Wstęp Emerytury 2017 1 Emerytury 2017 z
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 11 stycznia 2011 r. MINISTERSTWO PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ PODSEKRETARZ STANU Marek Bucior DUS MJ/10
MINISTERSTWO PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ PODSEKRETARZ STANU Marek Bucior DUS-0210-8-MJ/10 Warszawa, dnia 11 stycznia 2011 r. Pani Irena Wójcicka Podsekretarz Stanu Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej
Bardziej szczegółowoZakład Ubezpieczeń Społecznych
Zakład Ubezpieczeń Społecznych 1 1 ZUS zajmuje się: przyznawaniem i wypłatą: emerytur i rent zasiłków chorobowych, macierzyńskich opiekuńczych, pogrzebowych świadczeń przedemerytalnych, dodatków kombatanckich
Bardziej szczegółowoInformacja o sytuacji finansowej FUS. w pierwszym kwartale 2019 r.
Informacja o sytuacji finansowej FUS w pierwszym kwartale r. I kw 2014 II kw 2014 III kw 2014 IV kw 2014 I kw 2015 II kw 2015 III kw 2015 IV kw 2015 I kw 2016 II kw 2016 III kw 2016 IV kw 2016 I kw 2017
Bardziej szczegółowoReformy systemów emerytalnych astabilność finansów publicznych KINGA KACZOR, MAGDALENA SIERADZAN
Reformy systemów emerytalnych astabilność finansów publicznych KINGA KACZOR, MAGDALENA SIERADZAN Słowo wstępu Zabezpieczenie emerytalne obywateli to obowiązek konstytucyjny państwa Bezpieczeństwo systemu
Bardziej szczegółowoInformacja. o sytuacji finansowej FUS w 2018 r.
Informacja o sytuacji finansowej FUS w 2018 r. Rok 2018 był pod wieloma względami rekordowy dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Pozytywne zjawiska w gospodarce oraz działania ZUS ące na celu uszczelnienie
Bardziej szczegółowoEmerytury nowosystemowe wypłacone w grudniu 2018 r. w wysokości niższej niż wysokość najniższej emerytury (tj. niższej niż 1029,80 zł)
Emerytury nowosystemowe wypłacone w grudniu 18 r. w wysokości niższej niż wysokość najniższej emerytury (tj. niższej niż 9,8 zł) DEPARTAMENT STATYSTYKI I PROGNOZ AKTUARIALNYCH Warszawa 19 1 Zgodnie z art.
Bardziej szczegółowoDz.U Nr 228 poz z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych. Rozdział 1. Przepisy ogólne
Kancelaria Sejmu s. 1/14 Dz.U. 2008 Nr 228 poz. 1507 U S T AWA z dnia 21 listopada 2008 r. Opracowano na podstawie: t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1097, z 2017 r. poz. 38. o emeryturach kapitałowych Rozdział
Bardziej szczegółowoKto pomoże dziadkom, czyli historia systemów emerytalnych. Autor: Artur Brzeziński
Kto pomoże dziadkom, czyli historia systemów emerytalnych Autor: Artur Brzeziński Skrócony opis lekcji Uczniowie poznają wybrane fakty z historii emerytur, przeanalizują dwa podstawowe systemy emerytalne
Bardziej szczegółowoPRACOWNICZY PROGRAM EMERYTALNY
PRACOWNICZY PROGRAM EMERYTALNY Pracowniczy Program Emerytalny Jest to system oszczędzania dla osób, które chcą powiększyć swoją emeryturę oraz stworzyć sobie możliwość uzyskania satysfakcjonującego poziomu
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia społeczne dlaczego są ważne?
Kraków, 7 marca 2018 r. Ubezpieczenia społeczne dlaczego są ważne? Prof. dr hab. Gertruda Uścińska 2 Struktura prezentacji 1. Kontekst prawny (prawo międzynarodowe i polskie) 2. Ubezpieczenia społeczne
Bardziej szczegółowo3 Pracownicy wynagradzani są na poziomie możliwości finansowych zakładu w relacji do jakości i efektywności pracy.
Załącznik nr 1 do zarządzenia nr 2 Dyrektora Żuromińskiego Centrum Kultury w Żurominie REGULAMIN WYNAGRADZANIA Pracowników Żuromińskiego Centrum Kultury w Żurominie Rozdział I Postanowienia ogólne. 1 Regulamin
Bardziej szczegółowoSystem emerytalny w Polsce
Warszawa, marzec 2017 r. System emerytalny w Polsce Dariusz Noszczak System emerytalny to część systemu ubezpieczeń społecznych System ubezpieczeń społecznych System emerytalny System ubezpieczeń społecznych
Bardziej szczegółowoINDYWIDUALNE EMERYTALNE
INDYWIDUALNE KONTO EMERYTALNE DLACZEGO WARTO MIEĆ IKE? Rok Źródło Wysokość emertury stopa zastąpienia 1997 Bezpieczeństwo dzięki różnorodności opracowanie Pełnomocnika Rządu ds. Reformy Zabezpieczenia
Bardziej szczegółowoU Z A S A D N I E N I E
U Z A S A D N I E N I E Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 191, poz. 1954) wprowadziła zasadę,
Bardziej szczegółowoNo10 wrzesień kurier emerytalny. newsletter członków otwartych funduszy emerytalnych. Szanowni Państwo,
No10 wrzesień 2017 kurier emerytalny newsletter członków otwartych funduszy emerytalnych Szanowni Państwo, oddajemy w Wasze ręce dziesiąty numer Kuriera Emerytalnego newslettera członków Funduszy Emerytalnych.
Bardziej szczegółowoKoordynacja systemów zabezpieczenia i społecznego ł
Koordynacja systemów zabezpieczenia i społecznego ł państw członkowskich UE Emerytury i renty 1 Art. 42 [51] TWE Rada, stanowiąc zgodnie z procedurą określoną w artykule 251, przyjmuje w dziedzinie zabezpieczenia
Bardziej szczegółowoPRACOWNICZE PLANY KAPITAŁOWE. Nowa forma oszczędzania niebawem w Twojej firmie. Już dziś możesz przygotować się na wdrożenie PPK razem z nami.
PRACOWNICZE PLANY KAPITAŁOWE Nowa forma oszczędzania niebawem w Twojej firmie. Już dziś możesz przygotować się na wdrożenie PPK razem z nami. PRACOWNICZE PLANY KAPITAŁOWE Co PPK oznacza dla pracodawcy?
Bardziej szczegółowoKomunikat Rzecznik Praw Obywatelskich w sprawie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego (RPO-571564-07/III/LN)
Komunikat Rzecznik Praw Obywatelskich w sprawie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego (RPO-571564-07/III/LN) 1. Przedmiot wniosku Skierowany do Trybunału Konstytucyjnego dotyczy stwierdzenia niezgodności
Bardziej szczegółowoInformacja o waloryzacji emerytur i rent rolniczych od dnia 1 marca 2017 r.
Informacja o waloryzacji emerytur i rent rolniczych od dnia 1 marca 2017 r. Autor: Agnieszka Szewczyk 24.02.2017 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego informuje, że od dnia 1 marca 2017 r. kwoty świadczeń
Bardziej szczegółowoInformacja dla emerytów i rencistów osiągających dodatkowe przychody
Informacja dla emerytów i rencistów osiągających dodatkowe przychody I. Podstawa prawna: 1. ustawa z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
Bardziej szczegółowoŚwiadczenia emerytalne
Świadczenia emerytalne PRAWO DO EMERYTURY NA DOTYCHCZASOWYCH ZASADACH (STARY SYSTEM SYSTEM ZDEFINIOWANEGO ŚWIADCZENIA) Dotychczasowe zasady zakładały możliwość uzyskania emerytury po spełnieniu warunku
Bardziej szczegółowoJak zabezpieczają się w Unii (Chorwacja)
Jak zabezpieczają się w Unii (Chorwacja) Powierzchnia: 56 542 km 2 Stolica: Zagrzeb 790 tys. mieszkańców Ludność: 4 256 tys. mieszkańców Przyrost naturalny: -2,7 (na podstawie Eurostat, 2014 r.) Przeciętna
Bardziej szczegółowoEmerytury i system ubezpieczeń
Emerytury i system ubezpieczeń 1 1 EMERYTURA świadczenie pieniężne mające służyć jako zabezpieczenie bytu na starość dla osób, które ze względu na wiek nie posiadają już zdolności do pracy zarobkowej.
Bardziej szczegółowoNr 1142. Informacja. System emerytalno-rentowy w Stanach Zjednoczonych. Lipiec 2005. Małgorzata Dziubińska-Michalewicz
KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH System emerytalno-rentowy w Stanach Zjednoczonych Lipiec 2005 Małgorzata Dziubińska-Michalewicz Informacja Nr 1142
Bardziej szczegółowoWpłaty do PPK - podstawa wymiaru, wysokość i terminy. Katarzyna Paczkowska
Wpłaty do PPK - podstawa wymiaru, wysokość i terminy Katarzyna Paczkowska Ustawa z 4 października 2018 roku o pracowniczych planach kapitałowych. Uzasadnienie do projektu ustawy 75% Polaków w żaden sposób
Bardziej szczegółowoWybrane zagadnienia związane ze świadczeniami emerytalno-rentowymi w świetle przepisów unijnych
Wybrane zagadnienia związane ze świadczeniami emerytalno-rentowymi w świetle przepisów unijnych Kolonia, 18.09.2014 r. Podstawy prawne dotyczące zabezpieczenia społecznego w stosunkach polsko-niemieckich
Bardziej szczegółowoZakład Ubezpieczeń Społecznych Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych Struktura wysokości emerytur i rent wypłacanych przez ZUS po waloryzacji i podwyższeniu świadczeń najniższych w marcu 2017
Bardziej szczegółowoPrawo do renty socjalnej
Prawo do renty socjalnej 1 1 Ujęcie teoretyczne Renta socjalna dotyczy problematyki dostarczenia podstawowych środków utrzymania osobom, które nie są w stanie zapewnić ich własną pracą lub nabytymi świadczeniami
Bardziej szczegółowoAktywność zawodowa osób starszych w wybranych krajach Unii Europejskiej
Aktywność zawodowa osób starszych w wybranych krajach Unii Europejskiej dr Ewa Wasilewska II Interdyscyplinarna Konferencja Naukowa Społeczne wyzwania i problemy XXI wieku. STARZEJĄCE SIĘ SPOŁECZEŃSTWO
Bardziej szczegółowoPoradnik przedsiębiorcy 7. Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne
Poradnik przedsiębiorcy 7. Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne 7. Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 o systemie ubezpieczeń społecznych
Bardziej szczegółowo