Prawo wyborcze. Zasada pluralizmu politycznego wybory muszą być przeprowadzone w oparciu o swobodną konkurencję partii politycznych.

Transkrypt

1 Prawo wyborcze Wybory parlamentarne regularne odnawianie składu parlamentu w wyniku decyzji podejmowanych w szczególnej procedurze przez ogół obywateli posiadających pełnię praw publicznych. Szczególna procedura Kodeks wyborczy (dawniej Ordynacja wyborcza), Wyborca pełnoletniość, pełnia praw publicznych, nie jest ubezwłasnowolniony, nie został pozbawiony praw wyborczych przez TS. Prawo wyborcze: 1) w znaczeniu podmiotowym jedno z praw obywatela. Dzieli się na: a. prawo wyborcze czynne (art. 62 Konstytucji) prawo do głosowania, wybierania, b. prawo wyborcze bierne prawo do kandydowania, uzyskania mandatu w wyniku wyborów Kto uzyskuje prawo wyborcze bierne? Art. 99 Konstytucji 2) w znaczeniu przedmiotowym gałąź prawa regulująca kwestie przygotowania, przeprowadzania i ustalenia wyników wyborów (jest to jedna z dziedzin prawa konstytucyjnego) W polskim systemie prawnym podstawą uregulowań prawa wyborczego są przepisy konstytucji. Jeśli chodzi o wybory do parlamentu to są to przepisy art Konstytucji. Zasada pluralizmu politycznego wybory muszą być przeprowadzone w oparciu o swobodną konkurencję partii politycznych. Przed wejściem w życie Kodeksu wyborczego obowiązywały ordynacje wyborcze regulujące procedury wyborów do poszczególnych organów (np. do parlamentu, do organów JST (Jednostek Samorządu Terytorialnego). Wszystkie procedury scalono i stworzono Kodeks wyborczy. Podstawowe zasady prawa wyborczego: 1. wybory są powszechne zasada ta określa krąg podmiotów, którym przysługuje prawo wyborcze. Zasada ta zakłada, że prawo wyborcze czynne przysługuje w zasadzie wszystkim pełnoletnim obywatelom i zakazuje ograniczenia praw wyborczych mających charakter polityczny, jak np. cenzus majątkowy czy wykształcenia. Prawo wyborcze czynne:

2 1) posiadanie obywatelstwa polskiego nie posiadają tego prawa bezpaństwowcy ani cudzoziemcy zamieszkujący w Polsce. 2) Ukończenie 18 roku życia najpóźniej w dniu wyborów. Nie stanowi to cenzusu, bo jest to wiek zbieżny z uzyskaniem pełnoletniości, a zatem ma charakter naturalny. Gdyby ustawodawca wprowadził granicę np. 30 lat to byłby już to cenzus. 3) Posiadanie pełni praw publicznych czyli obywatel który nie został ich pozbawiony: Pozbawienie praw publicznych jeden ze środków karnych orzekany przez sądy wobec sprawców przestępstw. Pozbawienie praw publicznych może również zostać orzeczone jako kara przez Trybunał Stanu. utrata czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego, utrata prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, utrata prawa do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego, utrata posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego, utrata orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utrata zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw Osoby skazane, odbywające karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym, bądź tymczasowo aresztowani mogą głosować, jeśli nie orzeczono wobec nich tego środka karnego. 4) Posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych tzn., że nie zostały ubezwłasnowolnione na mocy prawomocnego wyroku sądu. Cenzus domicylu ograniczenie prawa wyborczego ze względu na czas stałego miejsca zamieszkania nie obowiązuje w polskim prawie wyborczym. W wyborach lokalnych jednak prawo czynne wyborcze przysługuje w ramach JST gdzie wyborca stale zamieszkuje. System gwarancji zasady powszechności: 1) Nakaz wyznaczania wyborów na dzień wolny od pracy (art. 98 ust. 2 Konstytucji) co w zasadzie sprowadza się do tego, że wybory są wyznaczane na niedzielę, 2) Zasady tworzenia obwodów głosowania celem tego unormowania jest ułatwienie oddania głosu, poprzez wyeliminowanie tłoku i dopasowanie granic obwodów do warunków geograficznych i możliwości komunikacyjnych pomiędzy miejscowościami.

3 Obwody specjalne szpitale, zakłady pomocy społecznej, domy studenckie, Zakłady Karne i Areszty Ślecze, statki morskie i polskie placówki dyplomatyczne. Żołnierze na własny wniosek mogą głosować w miejscowości gdzie pełnią służbę. 3) Instytucja rejestrów i spisów wyborczych: rejestr spis osób mieszkających na terenie gminy. Każdy może wystąpić do urzędu gminy reklamację na nieprawidłowości w rejestrze wyborców. Decyzję podejmuje wójt, burmistrz, prezydent, odwołanie przysługuje do sądu rejonowego. Spis wyborców to spis osób mających prawo wyborcze czynne na terenie obwodu. Reszta jak w przypadku rejestru 4) Instytucja zaświadczeń o prawie do głosowania można je pobrać w swoim UG i głosować poza miejscem zamieszkania 5) Procedura protestu wyborczego wyborca bezprawnie niedopuszczony do oddania głosu może wnieść protest kwestionujący ważność wyborów (jeśli mogło to mieć wpływ na wynik wyborów) 2. Zasada równości w znaczeniu formalnym jeden człowiek jeden głos. Każdy wyborca może głosować tylko raz i oddać tyle samo głosów co inny wyborca w danym okręgu. Zasada równości jednak ma jeszcze jedno znaczenie materialne, czyli głos każdego wyborcy ma tę samą siłę, a więc wpływał na wynik wyborów w tym samym stopniu. Chodzi tutaj o podział mandatów. Każdy mandat poselski musi przypadać na w miarę równą liczbę mieszkańców. Dla przykładu: jeśli 100 tyś mieszkańców = 1 poseł, 200 tyś mieszkańców = 1 poseł to jeden głos w okręgu 200 tyś mieszkańców jest 2x słabszy. Dlatego są dwie metody zapewnienia materialnej równości prawa wyborczego: wprowadzenie tzw. stałej normy przedstawicielstwa 1 mandat na określoną liczbę mieszkańców, ale powoduje to wahania ilości posłów. Ustalenie stałej liczby posłów dzielenie liczby mandatów na strukturę zamieszkania ludności (różne okręgi mają różną liczbę mandatów) ta metoda jest stosowana aktualnie w naszym prawie wyborczym Co do Senatu jest w Polsce 100 okręgów z mniej więcej jednakową ilością mieszkańców i wybiera się po jednym senatorze.

4 Zasada równości nie zawsze odnosi się do biernego prawa wyborczego. Co prawda każdy kandydat ma równe prawo do tego aby zostać wybranym, ale w naszym systemie wyborczym kandydatów najczęściej wysuwają partie polityczne. Co do samych partii istnieje uprzywilejowanie partii większych i silniejszych partie które wprowadziły do parlamentu posłów i senatorów dostają dotacje państwowe za każdy uzyskany mandat. Po przekroczeniu określonego progu wyborczego uzyskują również możliwość refundacji kosztów kampanii z budżetu państwa (próg - 3%). 3. Zasada bezpośredniości wyborca oddaje głos na osobę lub osoby, które mają zostać wybrane, a więc objąć mandat. Tzn., że nie głosujemy na elektorów, którzy dopiero wybierają kandydatów, ani np. na same partie, które ich wybierają. Zasada bezpośredniości odnosi się również do wyborcy. Co do zasady głosowanie jest aktem osobistym, ale obecnie osoby niepełnosprawne mogą głosować przez pełnomocnika, lub przez pocztę. 4. Zasada tajności głosowania zagwarantowanie każdemu wyborcy, że treść jego decyzji wyborczej nie będzie mogła być ustalona i ujawniona. Gwarancje zachowania tajności karty do głosowania muszą być jednakowe, nie mogą być zaopatrzone w znaki i numery. W każdym lokalu muszą być kabiny do głosowania, a w nich przybory do pisania. Każdy wchodzi do kabiny sam i osobiście wrzuca kartę do urny. Każde naruszenie może stanowić podstawę do wniesienia protestu wyborczego. Dodatkową gwarancję stanowi ustanowenie w kodeksie karnym przestępstwa w art. 251 polegającego na zapoznawaniu się z treścią oddanego głosu wbrew woli głosującego. 5. Zasada proporcjonalności odnosi się do sposobu ustalania wyniku głosowania. Jest alternatywą do zasady większości, tak jak ma to miejsce w wyborach do Senatu czyli w JOW i na Prezydenta RP. Zasada większości dzieli się na zasadę większości względnej i bezwzględnej. Zgodnie z zasadą większości względnej wygrywa ten, kto uzyska więcej głosów niż pozostali kandydaci. (Senat) Zgodnie zaś z zasadą większości bezwzględnej, oprócz uzyskania największej ilości głosów, aby zostać wybranym należy również zdobyć

5 ponad połowę oddanych głosów. Jeśli żaden z kandydatów nie uzyska więcej niż połowę, przeprowadza się drugą turę wyborów, w której pozostają dwaj kandydaci, którzy zebrali najwięcej głosów. Oczywiście łatwiej jest wyłonić parlament licząc głosy i rozdzielając mandaty zgodnie z zasadą większości (do parlamentu dostają się kandydaci, którzy uzyskali najwięcej głosów w skali całego kraju). Może pojawić się jednak zarzut, że mandaty te nie reprezentują całego narodu. Dlatego właśnie w Polsce funkcjonuje system proporcjonalny. Podział mandatów dokonywany jest w okręgu wyborczym proporcjonalnie do odsetka głosów, który uzyskały partie bądź ugrupowania konkurujące w wyborach. Co za tym idzie, występują wielomandatowe okręgi wyborcze. Ustala się w okręgu liczbę mandatów od 7 do 19. W Polsce stosuje się system d Hondta, a w przeszłości stosowało się również system St. Lague (inne dzielniki: 1,4 zamiast 1 i następnie liczby nieparzyste) Przykład: Mamy komitety A, B i C, które otrzymały kolejno 720, 300 i 480 głosów. Do obsadzenia jest 8 mandatów. 1 krok: obliczenie ilorazów Dzielnik Komitet A Komitet B Komitet C (pierwszy mandat) 300 (czwarty) 480 (drugi) (trzeci) (szósty) (piąty) (ósmy) (siódmy) krok: ułożenie ilorazów w kolejności malejącej (w nawiasach komitet): 1. (A) (C) (A) (B) (A) (C) 240

6 itd. 7. (A) (C) 160 W związku z tym, że do rozdzielenia jest 8 mandatów, 4 mandaty otrzymuje komitet A (ilorazy 720, 360, 240 i 180), 1 mandat komitet B (iloraz 300) oraz 3 mandaty komitet C (ilorazy 480, 240 i 160). W przypadku gdyby kilka komitetów uzyskało takie same ilorazy stosuje się różne metody dodatkowego szeregowania. W Polsce wybrano następujący sposób jeżeli kilka list uzyskało ilorazy równe ostatniej liczbie z liczb uszeregowanych w podany sposób, a list tych jest więcej niż mandatów do rozdzielenia, pierwszeństwo mają listy w kolejności ogólnej liczby oddanych na nie głosów. Gdyby na dwie lub więcej list oddano równą liczbę głosów, o pierwszeństwie rozstrzyga liczba obwodów głosowania, w których na daną listę oddano większą liczbę głosów. System proporcjonalny jest czasem uzupełniany instytucją tzw. listy państwowej co oznacza, że część mandatów rozdziela się wg listy ogólnopolskiej, a nie tych w okręgach. Progi wyborcze: - 5% dla partii, ugrupowań, grupy wyborców, - 8% dla koalicyjnych komitetów wyborczych. Organizacja wyborów Punktem wyjścia dla wszystkich dalszych czynności wyborczych jest zarządzenie wyborów. Zgodnie z art. 98 ust. 2 Konstytucji wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent RP nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu (rozpoczęcie kadencji to pierwsze posiedzenie), wyznaczając je na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 30 dni przed upływem kadencji. W przypadku skrócenia kadencji (samorozwiązania bądź rozwiązania przez Prezydenta) zarządzenie wyborów zarządza się na dzień nie później niż 45 dni od zarządzenia o skróceniu kadencji.

7 Wybory prezydenckie zarządza Marszałek Sejmu i muszą się odbyć między 100 a 75 dniem przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta. W razie opróżnienia urzędu Prezydenta muszą być zarządzone w ciągu 14 dni i odbyć się nie później niż w dniu wolnym od pracy przypadającym w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów. Okręg wyborczy jednostka terytorialna w ramach której odbywa się obsadzenie określonej liczny mandatów, a więc wybór określonej liczby posłów i senatorów. O podziale kraju na okręgi stanowi Kodeks wyborczy. Sejm: okręgiem wyborczym może być województwo bądź jego część (ale nie na terenie dwóch województw). Granice okręgu nie mogą naruszać (przecinać) granic powiatów i miast na prawach powiatów. Liczba mandatów na okręg jest określona w załączniku do Kodeksu wyborczego. Zmieniane jest to na bieżąco, na wniosek PKW. Nie można zmienić liczby mandatów później niż 3 m-ce przed terminem zarządzenia wyborów. Nie można też ich zmienić w razie skrócenia kadencji sejmu. W Polsce jest 41 okręgów wyborczych, w których można zdobyć od 7 do 19 mandatów. Senat: Jednomandatowe okręgi wyborcze. 100 okręgów i jeden kandydat z każdego okręgu. Prezydent: jeden okręg wyborczy cały kraj. Obwód głosowania jednostka terytorialna w ramach której oddaje głosy określona grupa wyborców. Określona liczba obwodów składa się na okręg. Obwody dzieli rada gminy na wniosek wójta, burmistrza lub prezydenta. Komisje wyborcze: 1. Państwowa Komisja Wyborcza właściwa to wszystkich procedur wyborczych i referendalnych. Organ stały, który działa także pomiędzy

8 wyborami i referendami. Składa się z 9 członków: 3 sędziów Sądu Najwyższego, 3 sędziów Trybunału Konstytucyjnego i 3 sędziów Naczelnego Sądu Administracynego. Wskazują ich prezesi tych sądów a powołuje Prezydent RP na 9-letnią kadencję (max do ukończenia 70 lat). Zadania: nadzór nad komisjami niższymi szczeblem, ogłaszanie wyborów, rejestracja kandydatów na Prezydenta. PKW wydaje wytyczne wiążące dla niższych komisji wyborczych i wyjaśnienia dla innych organów państwowych i samorządowych. 2. Komisje okręgowe są tworzone dla poszczególnych wyborów. Składa się z sędziów, a na ich czele stoi Komisarz Wyborczy. Sędziowie pochodzą z Sądów Apelacyjnych, Sądów Okręgowych, Sądów Rejonowych z danego terenu, zgłaszani są przez Ministra Sprawiedliwości a powołuje ich PKW. Zadania: w wyborach parlamentarnych rejestracja kandydatów do Senatu i okręgowych list kandydatów do Sejmu, ustalanie wyników głosowania i wyników wyborów w okręgu. W wyb. Prezydenckich ustalenie wyników i przekazanie do PKW. Sprawują nadzór nad obwodowymi komisjami wyborczymi. 3. Obwodowe komisje wyborcze powoływane ad hoc, spośród wyborców, przez wójtów i burmistrzów lub prezydentów. Zadania: przeprowadzanie głosowania w obwodzie, ustalenie jego wyników przekazanie ich do wyższej komisji wyborczej oraz podanie ich do publicznej wiadomości. Zgłaszanie kandydatów: Konstytucja w art. 100 ust. 1 stanowi, że kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne i wyborcy. Kandydatów na prezydenta co najmniej 100 tyś. wyborców (art. 127 ust. 3). Procedura zgłaszania kandydatów na Prezydenta 1. Zawiązanie się komitetu wyborczego który popiera danego kandydata. Zgodnie z kodeksem wyborczym może to uczynić jedynie grupa 15 obywateli, pod warunkiem zgromadzenia 1000 podpisów popierających

9 daną kandydaturę. Partie polityczne nie mogą tworzyć komitetów wyborczych. Prawne wyłączenie partii politycznych, organizacji społecznych i stowarzyszeń jako podmiotów uprawnionych do zgłaszania kandydatów w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej nie oznacza, że podmioty te nie mogą w żadnej formie wpływać czy uczestniczyć w tworzeniu komitetów wyborczych, a dalej - brać udziału w kampanii wyborczej. Dopuszczalny prawnie jest bowiem udział członków partii i organizacji jako wyborców w tworzeniu komitetu wyborczego w wyborach Prezydenta. 2. Kandydat musi złożyć pisemne oświadczenie, że wyraża zgodę na kandydowanie, oraz oświadczenie, czy w latach był pracownikiem lub współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa. 3. PKW rejestruje komitet wyborczy. Spory dot. rejestracji rozpoznaje SN. 4. Komitet wyborczy musi zgromadzić 100 tyś podpisów poparcia. Art kodeks wyborczy 1. Kto, w związku z wyborami, zbiera podpisy osób popierających zgłoszenie listy kandydatów lub kandydata, stosując jakąkolwiek formę nacisków zmierzających do uzyskania podpisów - podlega grzywnie od do złotych. 2. Tej samej karze podlega, kto zbiera podpisy osób popierających zgłoszenie listy kandydatów lub kandydata na terenie jednostek wojskowych lub innych jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej albo oddziałów obrony cywilnej lub skoszarowanych jednostek podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. 3. Kto udziela lub przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą w zamian za zbieranie lub złożenie podpisu pod zgłoszeniem listy kandydatów lub kandydata podlega grzywnie od do zł. 5. Po uzbieraniu podpisów pełnomocnik komitetu formalnie zgłasza kandydata, a PKW go rejestruje jeśli zgłoszenie było zgodne z prawem. 6. PKW sporządza i ogłasza listę kandydatów i zaczyna się kampania wyborcza. Równocześnie prowadzi się sądowe postępowanie mające na celu sprawdzenie zgodności z prawdą oświadczenia lustracyjnego.

10 Procedura zgłaszania kandydatów do Senatu. Podobnie jak w przypadku procedury zgłaszania kandydatów na Prezydenta, jednak komitety wyborcze mogą tworzyć także partie i koalicje tych partii. Można wyróżnić trzy rodzaje Komitetów: Komitet Wyborczy (partie), Koalicyjny Komitet Wyborczy, Komitet Wyborczy Wyborców. Kandydat może kandydować tylko do senatu i w tylko jednym okręgu. Również musi wyrazić zgodę i złożyć oświadczenie lustracyjne, które jest podawane do publicznej wiadomości. Oświadczenie jest weryfikowane po wyborach orzeczenie stwierdzające nieprawdę powoduje wygaśnięcie mandatu. Aby zgłosić kandydata należy zebrać co najmniej 2000 podpisów wyborców stale zamieszkujących dany okręg. Kandydatów rejestruje okręgowa komisja wyborcza, a w razie sporu decyzja należy do PKW. Procedura zgłaszania kandydatów do Sejmu. Jest nieco bardziej skomplikowana, bo konieczne jest złożenie listy kandydatów. Prawo zgłaszania list wyborczych przysługuje Komitetom Wyborczym, które mogą być tworzone przez partie (wtedy Komitet Wyborczy stanowi odpowiedni organ partii), koalicje tych partii oraz przez wyborców. Wyborcy (co najmniej 15) muszą zebrać 1000 podpisów popierających utworzenie komitetu. Należy pamiętać, że Koalicyjny Komitet Wyborczy ma szanse jeśli przekroczy próg wyborczy w skali całego kraju, a więc bez sensu jest tworzyć KWW tylko w jednym czy kilku okręgach. Kodeks wyborczy wprowadził, jeśli chodzi o wybory do Sejmu zasadę parytetu. Na każdej liście musi się znajdować minimum 35% kandydatów każdej płci, a uchybienie temu powoduje odmowę zarejestrowania listy. Podobnie jest w przypadku wyborów do Parlamentu Europejskiego i wyborach lokalnych. W wyborach do Sejmu, zgłoszenie listy okręgowej musi być poparte 5000 głosów stale zamieszkującym w danym okręgu wyborczym. Zwolnione są od tego te komitety, które już zarejestrowały listy w co najmniej połowie okręgów wyborczych. Liczba kandydatów na liście = max 2x liczba mandatów w tym

11 okręgu. Kolejność ustalana jest przez komitet. Listy są zgłaszane do okręgowej komisji wyborczej. W razie odmowy ostateczną decyzję ma PKW. Kampania wyborcza Wybory parlamentarne: rozpoczyna się z dniem ogłoszenia zarządzenia Prezydenta o wyborach a kończy się 24 h przed dniem głosowania. Najważniejsze postanowienia kodeksu dot. kampanii wyborczej 1. Zapewnienie swobody poszczególnym komitetom w prowadzeniu kampanii (zbieranie podpisów, zgłaszanie list kandydatów, rozpowszechnianie programów wyborczych, agitowaniu na rzecz list i kandydatów) 2. Nałożenie dodatkowych obowiązków na podmioty prowadzące kampanię wyborczą (wszelkie materiały, ulotki i plakaty muszą być wyraźnie oznakowane do kogo należą, muszą być usunięte w ciągu 30 dni od wyborów (inaczej wójt, burmistrz, prezydent je zdejmuje na koszt komitetu), od zakończenia kampanii - zakaz publikowania sondaży. 3. Ustanowienie szczególnej procedury reagowania na nieprawdziwe dane i informacje na materiałach wyborczych, jak również wypowiedziach i wszelkich innych formach agitacji. Można się zwrócić do SO z żądaniem, np. orzeczenia konfiskaty materiałów, nakazu sprostowania informacji, przeproszenia pomówionego, zasądzenia zadośćuczynienia. Sąd musi rozpatrzeć wniosek w ciągu 24h. Taki sam termin dla odwołania do SA. 4. Ustanowienie szczególnych zasad dostępu komitetów wyborczych do publicznego radia i TV. Każdemu Komitetowi Wyborczemu przysługuje tyle samo darmowego dostępu do czasu antenowego. Przysługuje taka sama ilość emisji. TVP ma obowiązek przeprowadzenia debat z przedstawicielami Komitetów Wyborczych, które zarejestrowały swoje listy we wszystkich okręgach. 5. Ustanowienie szczególnych regulacji dot. finansowania kampanii wyborczej. Kampanię wyborczą finansują same komitety wyborcze, a w

12 przypadku komitetów wyborczych partii środki mogą pochodzić z funduszu wyborczego partii. Środki w funduszu mogą pochodzić z wpłat własnych partii, kredytów, spadków, darowizn i zapisów. Istnieje ograniczenie darowizn wpłacanych przez jedną osobę fizyczną. Koalicyjny komitet wyborczy może pozyskiwać środki jedynie z funduszy partii które wchodzą w skład koalicji. Pełnomocnicy komitetów ponoszą odpowiedzialność za gospodarkę finansową komitetu. Kodeks wyborczy stanowi, że komitety wyborcze mogą wydatkować pieniądze na kampanię do określonego limitu. Limit ten w wyborach do sejmu wynosi 82 gr przypadające na jednego wyborcę (w okręgu w którym komitet wyborczy zarejestrował listę), do senatu 18 gr, a w wyborach prezydenckich 60 gr. Jeśli pozyskane środki są większe niż limit, to nadwyżka jest przekazywana do funduszu wyborczego partii (możne je wydać przy następnych wyborach), w przypadku komitetów wyborców musi być przekazana na cele charytatywne. Każdy komitet wyborczy musi złożyć do PKW sprawozdanie o przychodach, wydatkach i zobowiązaniach komitetu. Później publikuje się to w Dzienniku Urzędowym Monitor Polski i PKW je przyjmuje bądź odmawia. Jeśli odmawia to komitet wyborczy może złożyć skargę do SN. Ostatecznie odrzucenie = pozbawienie bądź pomniejszenie dotacji lub subwencji. Obecnie partie finansowane są z budżetu z dwóch źródeł: w ramach subwencji oraz dotacji. Dotacja to zwrot za nakłady poniesione na kampanię wyborczą przez partie, które wprowadziły swoich kandydatów do Sejmu, Senatu oraz Parlamentu Europejskiego. Subwencję dostają partie, które w wyborach parlamentarnych przekroczyły próg 3 proc. poparcia oraz koalicje, które pokonały barierę 6 proc. Subwencja (jej wysokość zależy od liczby oddanych na partię głosów) jest wypłacana przez cały czas trwania kadencji Sejmu w kwartalnie rozłożonych ratach. Zestawienie szacunkowych subwencji rocznych największych partii (w mln. złotych) obliczanych po wyborach

13 rok\partia PiS PO PSL SDPL SLD suma subwencji mln zł 2005 [3] 22,1 20,8 7,7 4,6 11, [4] 35, ,3 [5] 13,5 [5] [6] 37,8 40,4 15,1 3,5 14,3 114,2 Żeby otrzymać subwencję, trzeba mieć status partii politycznej. Dotacja - Suma wszystkich wydatków komitetów, które uczestniczyły w powyborczym podziale mandatów, jest całkowitą pulą pieniędzy do podziału. Całość jest proporcjonalnie dzielona w odniesieniu do zdobytych mandatów, zarówno poselskich jak i senatorskich. I to dopiero po złożeniu wszystkich sprawozdań. Dotacja w 2015 r. Pis i PO 30 mln Nowoczesna 4,5-5 mln PSL 5 mln Kukiz ok. 5 mln Subwencja w 2015 r.

14 Głosowanie Tylko w lokalu obwodowej komisji wyborczej, od 7 do 21. W tym czasie w lokalu powinno być stale co najmniej 3 członków komisji, każdy komitet może wyznaczyć męża zaufania, który ma prawo być obecny przy liczeniu głosów. Głosuje się przez postawienie X przy nazwisku. W wyborach parlamentarnych również na listę. Jeśli nie postawiono X albo postawiono ich za dużo to głos nieważny z zastrzeżeniem art. 227 kodeksu wyborczego: 4. Jeżeli na karcie do głosowania znak "x" postawiono w kratce z lewej strony wyłącznie obok nazwiska kandydata z jednej tylko listy kandydatów, a nazwisko tego kandydata zostało z tej listy skreślone, to głos taki uznaje się za ważny i oddany na tę listę. 5. Jeżeli na karcie do głosowania znak "x" postawiono w kratce z lewej strony obok nazwisk dwóch lub większej liczby kandydatów z tej samej listy kandydatów, to głos taki uważa się za głos ważnie oddany na wskazaną listę kandydatów z przyznaniem pierwszeństwa do uzyskania mandatu kandydatowi na posła, którego nazwisko na tej liście umieszczone jest w pierwszej kolejności. Na kartach można robić dopiski, rysować itp. Ustalenie wyników

15 W obwodach głosowania ustala się najpierw liczbę osób uprawnionych, liczbę osób którym wydano kartę do głosowania i liczbę kart w urnie. Potem liczbę głosów nieważnych. Następnie (w wyb. prezydenckich i do senatu) ustala się liczbę głosów oddanych na kandydata. W wyborach do sejmu ustala się liczbę oddanych głosów na listę i liczbę głosów na kandydatów z danej listy. Wyniki podaje się niezwłocznie do publicznej wiadomości oraz do wyższej komisji wyborczej. Komisja okręgowa sumuje dane o wynikach z obwodów i przekazuje do PKW. Ta sumuje dane z okręgów i ustala które partie, komitety przekroczyły próg wyborczy. Na tej podstawie komisje okręgowe dokonują podziału mandatu metodą opisaną powyżej. PKW podaje wyniki, wydaje posłom zaświadczenie o wyborze oraz przedkłada Marszałkowi Sejmu i SN sprawozdanie z wyborów. W wyborach do Senatu procedura kończy się na okręgowych komisjach. Później PKW dokonuje tych czynności końcowych. W wyborach prezydenckich okręgowe komisje wyborcze dokonują tylko zbiorczego zliczenia głosów ze swego terenu, a wynik zostaje ustalony przez PKW. Wynik będzie ostateczny gdy któryś z kandydatów przekroczy 50% głosów ważnych. Jeśli nie to druga tura. Jeśli jeden z dwóch wycofa się albo umrze to bierze się kolejnego z najwyższym wynikiem. Jeśli kandydat zdobędzie po drugiej turze więcej głosów to PKW uznaje go za zwycięzcę, ale obejmuje urząd dopiero jak SN stwierdzi ważność wyborów. Ważność wyborów Stwierdza SN i bierze pod uwagę: czy były protesty wyborcze i zasadne, i jeśli nie to dopiero wtedy bada ich ważność. Protest wyborczy Wniosek do sądu który może złożyć: każdy wyborca, przewodniczący komisji wyborczej i pełnomocnik każdego komitetu wyborczego. Podstawą może być przestępstwo przeciwko głosowaniu lub naruszenie przepisów kodeksu wyborczego dot. głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników

16 wyborów. Unieważnienie wyborów tylko wtedy gdy doszło do naruszenia prawa, które mogło wywrzeć wpływ na wynik wyborów. Protest wyborczy w wyborach samorządowych rozpoznaje SO, a w parlamentarnych i prezydenckich SN. Stwierdzanie ważności wyborów SN stwierdza rozpatrując sprawozdanie PKW i opinie składów orzekających dot. protestów wyborczych. Ma na to 90 dni. Skutkiem może być stwierdzenie nieważności wyboru określonego posła lub senatora. W wyborach prezydenckich SN ma 30 dni (dlatego, że SN powinien to zrobić przed objęciem przez Prezydenta-elekta urzędu). W wyborach lokalnych protesty rozpoznaje się w ciągu 30 dni, a odwołanie przysługuje do SA. Sądy nie stwierdzają ważności tych wyborów. Uzupełnianie skład Sejmu i Senatu Wygaśnięcie mandatu: Art Kodeksu wyborczego 1. Wygaśnięcie mandatu posła następuje w przypadku: 1) śmierci posła; 2) utraty prawa wybieralności lub nieposiadania go w dniu wyborów; 3) pozbawienia mandatu prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu; 4) zrzeczenia się mandatu; 5) zajmowania w dniu wyborów stanowiska lub funkcji, których stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw nie można łączyć z mandatem posła, z zastrzeżeniem przepisu 3; 6) powołania w toku kadencji na stanowisko lub powierzenia funkcji, których stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu posła; 7) wyboru w toku kadencji na posła do Parlamentu Europejskiego. 2. Odmowa złożenia ślubowania poselskiego oznacza zrzeczenie się mandatu.

17 3. Wygaśnięcie mandatu posła zajmującego w dniu wyborów stanowisko lub funkcję, o których mowa w 1 pkt 5, następuje, jeżeli nie złoży on Marszałkowi Sejmu, w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia przez Państwową Komisję Wyborczą w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej wyników wyborów do Sejmu, oświadczenia o złożeniu rezygnacji z zajmowanego stanowiska lub pełnionej funkcji. 4. Przepis 3 stosuje się odpowiednio w odniesieniu do posła, który od dnia wyborów do dnia rozpoczęcia kadencji Sejmu objął stanowisko lub funkcję, których stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw nie można łączyć z mandatem posła oraz w odniesieniu do posła, który uzyskał mandat w toku kadencji Sejmu. 5. Wygaśnięcie mandatu posła powołanego lub wybranego w czasie kadencji na stanowisko lub funkcję, o których mowa w 1 pkt 6 i 7, następuje z dniem powołania lub wybrania. Wygaśnięcie mandatu stwierdza Marszałek Sejmu lub Senatu, odpowiednio. Jeśli wygaśnie mandat senatora to przeprowadza się wybory uzupełniające. Powinny się odbyć w ciągu 3 miesięcy, jednak nie przeprowadza się ich w ostatnim półroczu kadencji senatu. Jeśli wygaśnie mandat posła to Marszałek Sejmu postanawia o zajęciu mandatu przez kandydata z listy, który miał najwięcej głosów, ale nie został wybrany. Podobnie w wyborach do PE.