Telewizja i internet jako źródła wiedzy kobiet o wpływie palenia papierosów, spożywania alkoholu i napojów energetyzujących na stan zdrowia

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Małgorzata Strycharz-Dudziak 1 Marta Nakonieczna-Rudnicka 1 Teresa Bachanek 1 Elżbieta Kobyłecka 2 Telewizja i internet jako źródła wiedzy kobiet o wpływie palenia papierosów, spożywania alkoholu i napojów energetyzujących na stan zdrowia Television and internet as sources of women knowledge of tobacco smoking, alcohol consumption and energy drinks impact on health 1 Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej z Endodoncją UM w Lublinie Kierownik: Prof. dr hab. Teresa Bachanek 2 Zakład Matematyki i Biostatystyki Medycznej UM w Lublinie Kierownik: Dr n. med. Marian Jędrych Dodatkowe słowa kluczowe: media palenie papierosów alkohol napoje energetyzujące Additional key words: media cigarette smoking alcohol energy drinks Adres do korespondencji: Dr Małgorzata Strycharz-Dudziak Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej z Endodoncją UM w Lublinie Ul. Karmelicka 7, Lublin tel stomzach@wp.pl Wstęp: Dostępność internetu umożliwia pozyskiwanie informacji dotyczących różnych dziedzin życia, w tym dotyczących wpływu palenia papierosów, spożywania alkoholu i napojów energetyzujących na stan zdrowia. Środowiskowe narażenie na dym papierosowy oraz palenie czynne stanowią zagrożenie dla zdrowia kobiet, szczególnie w wieku rozrodczym oraz dzieci w każdym okresie ich życia. Alkohol jest czynnikiem ryzyka rozwoju chorób ogólnych, a spożywany przez kobiety w ciąży wykazuje działanie toksyczne zarówno na organizm kobiety, jak i dziecka w okresie prenatalnym. Z uwagi na wzrost spożycia napojów energetyzujących zawierających m.in. substancje pobudzające układ nerwowy i węglowodany, spożywanie ich powinno być świadomym wyborem konsumentów. Wiedza o zagrożeniach zdrowotnych wynikających ze stylu życia może być czynnikiem decydującym o wdrożeniu zachowań prozdrowotnych. Celem pracy było określenie źródeł pozyskiwania przez kobiety i mężczyzn informacji dotyczących wpływu palenia papierosów oraz spożywania alkoholu i napojów energetyzujących na stan zdrowia. Ocenie poddano także zainteresowanie respondentów wyżej wymienioną tematyką. Materiał i metody: Badanie ankietowe przeprowadzono losowo w grupie 160 osób (114 kobiet i 46 mężczyzn) w wieku lat, które zgłaszały się do Katedry i Zakładu Stomatologii Zachowawczej z Endodoncją Uniwersytetu Medycznego w Lublinie w celu leczenia stomatologicznego. Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz ankiety. Analizę statystyczną uzyskanych danych przeprowadzono przy pomocy testu χ 2 Pearsona. Za istotne statystycznie uznawano wartości testu, dla których p<0,05. Wyniki: stanowił źródło informacji o skutkach zdrowotnych palenia papierosów dla 52,63% kobiet Introduction: Accessibility of the allows obtaining information on different areas of life, including the impact of smoking, alcohol consumption and energy drinks on health. Environmental exposure to tobacco smoke and active smoking are a serious risk for women`s health, especially for women in reproductive age and children at any time in their lives. Alcohol is a risk factor for the development of general diseases, and consumed by pregnant women has a toxic effect on the body of women and a child in the prenatal period. Due to the increased consumption of energy drinks containing among others nervous system stimulants and carbohydrates, their consumption should be a conscious choice of the consumers. Knowledge of the health risks resulting from the lifestyle can be a decisive factor for the implementation of health behaviour. The aim of the study was to determine the sources from which men and women acquire information concerning the effects of cigarette smoking, alcohol consumption and energy drinks on health. The respondents interest in the above mentioned subjects was also evaluated. Material and methods: The survey study was carried out in a group of 160 persons (114 women and 46 men), aged years, randomly selected from the patients presenting to the Department of Conservative Dentistry with Endodontics of the Medical University of Lublin. An author`s questionnaire was prepared for this research. The data were analyzed statistically with the use of Pearson`s χ 2 test. Statistically significant test values were those with p<0.05. Results: The internet was a source of information about the impact of smoking cigarettes on health for 52.63% women and 56.52% men, about the alcohol effect on health for 57.02% women and 45.65% men, while about energy drinks for % of women 624 M. Strycharz-Dudziak i wsp.

2 i 56,52% mężczyzn, o wpływie spożywania alkoholu na stan zdrowia dla 57,02% kobiet i 45,65% mężczyzn, natomiast o napojach energetyzujących dla 61,40% kobiet oraz 47,83% mężczyzn. Różnice między płcią badanych a wskazanym źródłem informacji nie były istotne statystycznie. Pozyskiwanie informacji z programów telewizyjnych na temat wpływu palenia papierosów na stan zdrowia zgłosiło 70,18% kobiet i 63,04% mężczyzn, spożywania alkoholu odpowiednio 66,67% kobiet i 58,70% mężczyzn. stwierdzono istotnej statystycznie zależności pomiędzy płcią badanych, a pozyskiwaniem informacji dotyczących palenia papierosów i spożywania alkoholu. Kobiety istotnie częściej wskazywały programy telewizyjne jako źródło informacji o napojach energetyzujących (61,40%) w porównaniu do mężczyzn (43,48%) (χ 2 =4,28, p<0,05). Zainteresowanie tematyką dotyczącą wpływu palenia papierosów, spożywania alkoholu i napojów energetyzujących na stan zdrowia nie zależało od płci badanych. Wnioski: Większość kobiet pozyskuje wiedzę o wpływie palenia papierosów, spożywania alkoholu i napojów energetyzujących na stan zdrowia z programów telewizyjnych, chociaż internet stanowi coraz bardziej istotne źródło informacji w tym zakresie. and 47.83% men. Differences between sex of the respondents and indicated source of information were not statistically significant. Obtaining information from television programmes on the impact of smoking on health reported 70.18% of women and 63.04% of men, about alcohol consumption 66.67% women and 58.70% men respectively. There was no statistically significant correlation between sex of the respondents and obtaining information concerning cigarette smoking and alcohol consumption. Women showed significantly more frequently TV programmes as a source of information about energy drinks (61.40%) compared to males (43.48%) (χ 2 = 4.28, p <0.05). Interest in the subject of the impact of smoking, alcohol consumption and energy drinks on health was not dependent on sex of the respondents. Conclusions: Most women acquire knowledge about the effects of cigarette smoking, alcohol consumption and energy drinks on health from TV programmes, although the internet is an increasingly important source of information in this respect. Wstęp i telewizja jako środki masowego przekazu są istotnym elementem współczesnej rzeczywistości i umożliwiają pozyskiwanie informacji dotyczących wpływu różnych czynników na stan zdrowia. Styl życia, w tym spożywanie alkoholu i palenie papierosów wpływa niekorzystnie na stan zdrowia prokreacyjnego. Z tego względu istnieje szczególna potrzeba ciągłej edukacji kobiet w zakresie zachowań prozdrowotnych, tym bardziej, że kobiety odgrywają także ważną rolę w edukacji dzieci w tym zakresie oraz motywują mężczyzn do rezygnacji z używek. Narodowy Program Zdrowia na lata w jednym ze swoich zadań zakłada właśnie kształtowanie postaw prozdrowotnych i przeciwdziałanie zachowaniom antyzdrowotnym przyszłych matek, co potwierdza istotność tego problemu [1]. Środowiskowe narażenie na dym papierosowy oraz palenie czynne stanowią zagrożenie dla zdrowia kobiet, szczególnie w wieku rozrodczym oraz dzieci w każdym okresie ich życia. Palenie papierosów wpływa negatywnie na płodność zarówno kobiet, jak i mężczyzn [2-6]. U kobiet palących papierosy stwierdzono m.in. zwiększenie częstości cykli miesięcznych bezowulacyjnych, zwiększone ryzyko stanów zapalnych jajowodów i jajników, wcześniejszej menopauzy i osteoporozy [7,8]. Wyniki wielu badań dowiodły, że palenie papierosów w czasie ciąży zwiększa ryzyko poronień, przedwczesnych porodów, krwawień, przedwczesnego odklejenia łożyska, ponadto może prowadzić do zahamowania rozwoju wewnątrzmacicznego płodu, niskiej masy urodzeniowej, a także po urodzeniu dziecka mieć wpływ na jego rozwój neurologiczny i wystąpienie nadmiernej pobudliwości [2,8-12]. Alkohol jest przyczyną nie tylko chorób układu sercowo-naczyniowego, pokarmowego, nowotworów, zaburzeń immunologicznych, psychicznych, ale także dysfunkcji układu rozrodczego oraz zaburzeń w rozwoju prenatalnym dziecka. Dowiedziono, że alkohol działa bardziej toksycznie na organizm kobiety niż mężczyzny, a ryzyko konsekwencji negatywnych spożywania alkoholu przez kobiety jest większe. Wśród zaburzeń zdrowia prokreacyjnego kobiety wyodrębniono zakłócenia dojrzewania, zaburzenia miesiączkowania, rak piersi, bezpłodność oraz zaburzenia mające wpływ na przebieg ciąży i rozwój płodu [13,14]. Alkohol spożywany przez kobiety w ciąży wykazuje działanie toksyczne zarówno na organizm kobiety, jak i dziecka w okresie prenatalnym. określono dawki alkoholu, którą kobieta w ciąży może przyjąć bez ryzyka dla zdrowia dziecka. Spożywanie alkoholu w ciąży może prowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń płodu od mikrouszkodzeń w obrębie układu nerwowego i narządów do pełnoobjawowego płodowego zespołu alkoholowego (ang. Fetal Alcohol Syndrome, FAS). Dzieci matek palących papierosy lub nadużywających alkoholu obarczone są większym ryzykiem odległych niekorzystnych skutków zdrowotnych lub psychoemocjonalnych [13-17]. Z uwagi na wzrost rozpowszechnienia napojów energetyzujących zawierających m.in. kofeinę oraz węglowodany, spożywanie ich powinno być świadomym wyborem konsumentów. Konsumpcja dużych ilości kofeiny przez kobiety może być przyczyną trudności z zajściem w ciążę, zaś nadmierne spożywanie kofeiny przez kobiety w ciąży związane jest m.in. z ryzykiem poronienia, przedwczesnego porodu i urodzenia noworodka o niskiej masie urodzeniowej, ponieważ kofeina przenika przez łożysko osiągając podobne stężenia we krwi płodu i matki. Konsumpcja produktów zawierających kofeinę powinna być zatem ograniczona, szczególnie u kobiet planujących ciążę oraz u kobiet w ciąży i matek karmiących piersią [18-21]. Poznanie źródeł, z których kobiety pozyskują informacje dotyczące zdrowia umożliwia wykorzystanie ich w celu lepszego dotarcia do odbiorcy i przekazania rzetelnych informacji promujących zdrowy styl życia. Celem pracy było poznanie źródeł pozyskiwania przez kobiety informacji dotyczących wpływu palenia papierosów oraz spożywania alkoholu i napojów energetyzujących na stan zdrowia. Ocenie poddano także zainteresowanie kobiet wyżej wymienioną tematyką. Materiał i metody Badanie ankietowe przeprowadzono losowo w grupie 160 osób (114 kobiet i 46 mężczyzn) w wieku lat, które zgłaszały się w celu leczenia stomatologicznego do Katedry i Zakładu Stomatologii Zachowawczej z Endodoncją Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. W badanej grupie 70% ankietowanych mieszkało w mieście, 30% - na wsi. 50,63% respondentów stanowiły osoby poniżej 23 roku życia. Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz ankiety. Analizę statystyczną uzyskanych danych przeprowadzono przy pomocy testu χ 2 Pearsona. Za istotne statystycznie uznawano wartości testu, dla których p<0,05. Wyniki był źródłem informacji o skutkach zdrowotnych palenia papierosów dla 52,63% kobiet i 56,52% mężczyzn, o wpływie spożywania alkoholu na stan zdrowia dla 57,02% kobiet i 45,65% mężczyzn, natomiast informacje o napojach energetyzujących wyszukiwało w Internecie 61,40% kobiet oraz 47,83% mężczyzn. stwierdzono istotnej zależności pomiędzy płcią badanych, a pozyskiwaniem z internetu informacji dotyczących wpływu na stan zdrowia palenia papierosów (χ 2 =0,20; p>0,05), spożywania alkoholu (χ 2 =1,71, p>0,05) oraz napojów energetyzujących (χ 2 =2,47; p>0,05) (Tab. I) Pozyskiwanie z programów telewizyjnych informacji dotyczących wpływu palenia papierosów na stan zdrowia zgłosiło 70,18% kobiet i 63,04% mężczyzn, spożywania alkoholu odpowiednio 66,67% i 58,70%. stwierdzono istotnej statystycznie zależności pomiędzy płcią badanych a pozyskiwaniem z programów telewizyjnych informacji dotyczących palenia papierosów Przegląd Lekarski 2014 / 71 /

3 Tabela I i programy telewizyjne jako źródło informacji o szkodliwości palenia papierosów, spożywania alkoholu i napojów energetyzujących w relacji do płci badanych odpowiedzi wielokrotnego wyboru. The and television programmes as a source of information about cigarette smoking, alcohol consumption and energy drinks versus sex of the respondents multiple choice answers. Źródło informacji (χ 2 =0,77; p>0,05) i spożywania alkoholu (χ 2 =0,91; p>0,05). Kobiety istotnie częściej wskazywały programy telewizyjne jako źródło informacji o napojach energetyzujących (61,40%) w porównaniu do mężczyzn (43,48%) (χ 2 =4,28; p<0,05) (Tab. I). Zainteresowanie tematyką dotyczącą wpływu palenia papierosów (χ 2 =1,25; p>0,05), spożywania alkoholu (χ 2 =1,50; p>0,05) i napojów energetyzujących (χ 2 =1,96; p>0,05) na stan zdrowia nie zależało od płci badanych (Tab. II). Płeć K M Razem jako źródło informacji o szkodliwości palenia papierosów N % 52,63% 56,52% N % 47,37% 43,48% jako źródło informacji o wpływie alkoholu na stan zdrowia N % 57,02% 45,65% N % 42,98% 54,35% jako źródło informacji o napojach energetyzujących N % 61,40% 47,83% N % 38,60% 52,17% jako źródło informacji na temat palenia papierosów N % 70,18% 63,04% N % 29,82% 36,96% jako źródło informacji o wpływie alkoholu na stan zdrowia N % 66,67% 58,70% N % 33,33% 41,30% jako źródło informacji o napojach energetyzujących N % 61,40% 43,48% N % 38,60% 56,52% (*) zależność istotna statystycznie Test χ 2 Pearsona χ 2 =0,20 p>0,05 χ 2 =1,71 p>0,05 χ 2 =2,47 p>0,05 χ 2 =0,77 p>0,05 χ 2 =0,91 p>0,05 χ 2 =4,28 p<0,05 (*) Omówienie Wiedza na temat szkodliwego wpływu różnych czynników na organizm ludzki oraz znajomość czynników ryzyka chorób jest istotnym elementem profilaktyki zdrowotnej. Wyniki badań własnych wykazały, że zarówno dla kobiet i mężczyzn głównym źródłem informacji na temat wpływu palenia papierosów, spożywania alkoholu i napojów energetyzujących na stan zdrowia jest telewizja, jednak wykorzystanie internetu w tym zakresie jest również bardzo rozpowszechnione. Z badań przeprowadzonych przez Polskie Badania u (PBI) w 2011 roku wynika, że w celu zdobycia informacji na temat zdrowia, chorób lub leczenia Polacy najczęściej wykorzystywali internet, na drugim miejscu źródłem wiedzy w tym zakresie byli lekarze i przedstawiciele służby zdrowia (73%), na trzecim telewizja (56%) [22]. W badaniach przeprowadzonych przez Szymczuk i wsp. [23] 80,2% badanych podało, że wiedzę na temat zdrowia czerpało z mediów, w tym 44,7% z internetu oraz 31,7% z telewizji. Rosnąca popularność internetu jest spowodowana m.in. faktem, że nie tylko zawiera on olbrzymi zasób informacji, ale także jest interaktywnym narzędziem umożliwiającym bezpośrednią komunikację międzyludzką. W 2005 roku serwisy o zdrowiu odwiedziło około 20% internautów, zaś w 2011 około 50% internautów. Badania wykazały także, że z serwisów poświęconych zdrowiu nieco częściej korzystają kobiety odsetek kobiet wynosił 55% [22]. Z badań własnych wynika, że tylko niewiele ponad połowa ankietowanych kobiet jest zainteresowana tematyką wpływu palenia papierosów na stan zdrowia. Jak wskazuje jednak dostępne piśmiennictwo, palenie papierosów wśród kobiet w Polsce jest wciąż powszechne około 20-23% Polek pali obecnie papierosy [24,25]. Ponadto częstość palenia przez dzieci i młodzież w Polsce, szczególnie wśród dziewcząt, należy do najwyższych w Unii Europejskiej [26]. Papierosy palą także kobiety w ciąży, po porodzie oraz mające małe dziecko [3,7,9,12,18,27]. Można domniemywać, że może być to spowodowane z jednej strony zmianą form używania tytoniu wskutek m.in. rosnącej popularności papierosów slim, papierosów zapachowych i smakowych, jako bezpieczniejszych, adresowanych do kobiet, a także e-papierosów i fajek wodnych. Z drugiej zaś strony może kobiety nie mają wystarczającej wiedzy dotyczącej wpływu palenia papierosów na własny stan zdrowia, przebieg ciąży oraz stan zdrowia dziecka albo też świadomość o szkodliwości palenia nie zawsze jest równoznaczna z wyeliminowaniem zachowań antyzdrowotnych [26,28]. Czynne i bierne palenie papierosów w czasie ciąży jest jednym z czynników ryzyka wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrostu płodu oraz niskiej masy urodzeniowej noworodka. Nikotyna, będąca składnikiem dymu tytoniowego, przechodzi z krążenia matki do płodu i powoduje objawy niedotlenienia i kwasicy metabolicznej płodu. Przez barierę łożyskową przenikają również tlenek węgla, cyjanki i tiocyjanki, węglowodory aromatyczne. Zespół nagłej śmierci niemowlęcia (SIDS, Sudden Infant Death Syndrome) częściej występuje w grupie dzieci, których rodzice byli nałogowymi palaczami, w porównaniu do dzieci, których rodzice nie palili [2,6,8,29]. Zainteresowanie tematyką związaną z wpływem spożywania alkoholu na stan zdrowia wykazała tylko połowa kobiet ankietowanych w badaniach własnych. W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby młodych kobiet i dziewcząt pijących alkohol, co jest zjawiskiem bardzo niepokojącym w aspekcie zdrowia kobiet w wieku reprodukcyjnym oraz ich dzieci. Zgodnie 626 M. Strycharz-Dudziak i wsp.

4 Tabela II Zainteresowanie tematyką dotyczącą wpływu palenia papierosów, spożywania alkoholu i napojów energetyzujących na stan zdrowia w relacji do płci badanych odpowiedzi wielokrotnego wyboru. Interest in the subject of the impact of cigarette smoking, alcohol consumption and energy drinks on health versus sex of the respondents multiple choice answers. ze stanowiskiem Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, nie ma bezpiecznej ilości alkoholu, jaką może spożyć kobieta w ciąży bez narażania rozwijającego się płodu na negatywne konsekwencje, ponieważ etanol bez problemu przenika przez łożysko. U kobiet pijących alkohol podczas ciąży znacznie częściej występują przedwczesne porody oraz poronienia, patologia łożyska, stan przedrzucawkowy, a także zahamowanie wewnątrzmacicznego wzrostu płodu [14,15,18,30]. Z badań przeprowadzonych na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) w 2005 r. wynika, że 33% kobiet w wieku prokreacyjnym (18-35 lat) spożywało alkohol będąc w ciąży, mimo że 88% badanych uważało, że nawet niewielka ilość alkoholu wypitego przez kobietę w ciąży może mieć negatywny wpływ na zdrowie jej dziecka [31]. Badania przeprowadzone przez PARPA w 2008 roku wykazały, że ponad 58% badanych spotkało się z informacją o szkodliwości spożywania alkoholu przez kobiety w ciąży dla zdrowia ich dzieci, przy czym najczęściej wskazywanym źródłem informacji był telewizja (46%), prasa (19%), radio (13%), wśród innych źródeł wskazywano też internet [32]. Natomiast w badaniach Żuralskiej i wsp. [33] przeprowadzonych wśród kobiet po porodzie w wieku Płeć K M Razem Zainteresowanie tematyką dotyczącą palenia papierosów N % 55,26% 47,83% N % 29,82% 30,43% N % 14,91% 21,74% Zainteresowanie tematyką dotyczącą spożywania alkoholu N % 50,00% 43,48% N % 35,96% 34,78% N % 14,04% 21,74% Zainteresowanie tematyką dotyczącą napojów energetyzujących N % 29,82% 32,61% N % 56,14% 45,65% N % 14,04% 21,74% Test χ 2 Pearsona χ 2 =1,25 p>0,05 χ 2 =1,50 p>0,05 χ 2 =1,96 p>0, lat, 86% ankietowanych podało, że spotkało się z informacją o szkodliwości spożywania alkoholu w ciąży dla 46,5% z nich głównym źródłem wiedzy na ten temat był internet, dla 23,3% telewizja, zaś dla 8,1% - lekarz. Badania tych samych autorów wykazały także, że 38% badanych kobiet nie potrafiło powiedzieć, jaka jest dzienna i bezpieczna dawka spożywanego alkoholu przez kobiety w ciąży, mimo że w innym pytaniu podawały, że spożywanie alkoholu jest szkodliwe [33]. W badaniach własnych kobiety istotnie częściej w porównaniu do mężczyzn korzystały z programów telewizyjnych jako źródła informacji o napojach energetyzujących. Z uwagi na coraz bardziej rozpowszechnione spożywanie tego typu napojów niepokojące jest jednak niewielkie zainteresowanie badanych tematyką dotyczącą działania i częstości ich spożywania na organizm człowieka. Konieczna jest promocja wiedzy na temat konsekwencji spożywania wysokich dawek kofeiny w grupach osób szczególnie narażonych na jej negatywne działanie, np. młodzieży czy kobiet w ciąży. Obecnie maksymalna dopuszczalna dawka kofeiny ustalona przez Agencję Leków i Żywności (FDI, Food and Drug Administration) dla napojów typu cola wynosi 0,02%, natomiast ograniczenie to nie odnosi się do napojów energetyzujących. Być może wynika to z faktu, że napoje energetyzujące zawierają ekstrakty ziołowe i niektóre witaminy i dlatego nie podlegają takim samym ograniczeniom w zakresie zawartości kofeiny [18]. Kobiety w ciąży nie powinny spożywać napojów energetyzujących, w których kofeina jest podstawowym składnikiem, ale aktualnie nie ma wymogu umieszczania takiej informacji na opakowaniu. Kofeina i jej metabolity łatwo przechodzą przez łożysko. Metabolizm kofeiny zachodzi w wątrobie, jednak z powodu niedojrzałości wątroby płodu jej wydalanie jest opóźnione [21]. W badaniach przeprowadzonych przez Wierzejską i wsp. oraz Jarosz i wsp. [17,20] napoje energetyzujące nie były istotnym źródłem kofeiny dla kobiet ciężarnych. Należy jednak pamiętać, że oprócz napojów energetyzujących kofeina zawarta jest także w kawie, herbacie i czekoladzie, co sprawia, że jej ilość spożywana z różnych źródeł sumuje się. Spożywanie 2 filiżanek kawy dziennie przez kobiety w ciąży nie powinno być niepokojące pomimo różnej zawartości kofeiny w produktach. Filiżanka kawy rozpuszczalnej (237 ml) zawiera od 76 do 106 mg kofeiny, natomiast kawy zaparzanej (237 ml) 135 mg kofeiny [34]. Lekarze powinni promować abstynencję nikotynową i alkoholową wśród pacjentek oraz informować o szkodliwym wpływie używek zarówno na ogólny stan zdrowia jak też stan zdrowia prokreacyjnego. Informacja powinna dotyczyć zarówno czynnego palenia, jak też środowiskowego narażenia na dym tytoniowy. Należy sądzić, że kobiety w wieku rozrodczym nie mają dostatecznej wiedzy na temat zagrożeń zdrowotnych związanych z czynnym i biernym paleniem. Przy rosnącej wciąż dostępności internetu należy mieć świadomość, że w materiałach publikowanych w Internecie nie wszystkie informacje są prawdziwe, ponieważ mogą być one zamieszczane przez osoby nie posiadające wiedzy medycznej, które jedynie chcą podzielić się swoimi doświadczeniami. Konieczne jest zatem weryfikowanie wiedzy pacjentów przez lekarzy różnych specjalności oraz zachęcanie do korzystania z wiarygodnych źródeł informacji medycznej, zawierających treści opracowane przez specjalistów z danej dziedziny, np. ze stron internetowych oraz serwisów tworzonych dla pacjentów i lekarzy przez instytucje, towarzystwa czy organizacje medyczne (np. Światowej Organizacji Zdrowia, Polskiej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Polskiego Towarzystwa Onkologicznego). Należy zatem dążyć do tworzenia specjalistycznych serwisów zawierających pełne informacje z zakresu czynników ryzyka stanu zdrowia, a jednocześnie zaktywizować środowisko medyczne w zakresie edukacji prozdrowotnej kobiet oraz weryfikacji ich wiedzy na temat szkodliwych czynników dla zdrowia pozyskiwanych z innych źródeł. Świadomość zagrożeń zdrowotnych wynikających ze stylu życia może być czynnikiem decydującym o wdrożeniu zachowań prozdrowotnych. Wnioski 1. Większość kobiet pozyskuje wiedzę dotyczącą wpływu palenia papierosów, Przegląd Lekarski 2014 / 71 /

5 spożywania alkoholu i napojów energetyzujących na stan zdrowia z programów telewizyjnych, chociaż internet stanowi coraz bardziej istotne źródło informacji w tym zakresie. 2. Świadomość zagrożeń zdrowotnych wynikających z palenia papierosów, spożywania alkoholu oraz nadmiernego spożywania kofeiny może zadecydować o ograniczeniu lub zaprzestaniu ich używania. Piśmiennictwo 1. Narodowy Program Zdrowia na lata data/assets/pdf_file/0020/12494/ zal_urm_npz_90_ p.pdf (data dostępu do strony internetowej ). 2. Król M, Florek E, Kornacka MK, Bokiniec R, Piekoszewski W: Stan kliniczny noworodka a stopień narażenia na dym tytoniowy w życiu płodowym. Przegl Lek. 2009; 66: Polańska K, Hanke W, Sobala W, Ligocka D: Prenatalna i postnatalna ekspozycja dzieci na środowiskowy dym tytoniowy. Przegl Lek. 2009; 66: Kharrazi M, DeLorenze GN, Kaufman FL, Eskenazi B, Bernert JT Jr. et al: Environmental tobacco smoke and pregnancy outcome. Epidemiology 2004; 15: Hull MG, North K, Taylor H, Farrow A, Ford WC: Delayed conception and active and passive smoking. Fertil Steril. 2000; 74: World Health Organization. Gender, women, and the tobacco epidemic. WHO, Geneva Florek E, Piekoszewski W: Ocena narażenia płodu, noworodka i dziecka na dym tytoniowy. Ginekol Prakt. 2002; 67: Jaddoe VW, Troe EJ, Hofman A, Mackenbach JP, Moll HA. et al: Active and passive maternal smoking during pregnancy and the risks of low birthweight and preterm birth: the Generation R Study. Paediatr Perinat Epidemiol. 2008; 22: Adamek R, Florek E, Piekoszowski W, Anholcer A, Kaczmarek E: Wpływ narażenia na dym tytoniowy oraz wybranych czynników społeczno-ekonomicznych na występowanie małej urodzeniowej masy ciała. Przegl Lek. 2005; 62: Klejewski A, Urbaniak T, Pisarska-Krawczyk M, Sobczyk K: Wpływ palenia tytoniu na przebieg i rozwój ciąży. Przegl Lek. 2012; 69: Polańska K, Hanke W, Sobala W, Ligocka D: Wpływ prenatalnej ekspozycji na dym tytoniowy na parametry urodzeniowe noworodka. Przegl Lek. 2010; 67: Polańska K, Hanke W: Palenie papierosów przez kobiety ciężarne a przebieg i wynik ciąży przegląd badań epidemiologicznych. Przegl Epidemiol. 2004; 58: Moskalewicz J: Problemy zdrowia prokreacyjnego związane z konsumpcją alkoholu. Alkohol Narkom. 2007; 20: World Health Organization. Global status report on alcohol and health WHO, Geneva Wpływ alkoholu na przebieg ciąży. Aktualne (2006 r.) stanowisko Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Med Prakt Ginekol Położ. 2007; 3: Szczepańska J, Szydłowska-Walendowska B, Lubowiedzka-Gontarek B, Pawłowska E: Cechy kliniczne części twarzowej czaszki oraz stan jamy ustnej dzieci narażonych na działanie alkoholu etylowego w okresie prenatalnym. Czas Stomatol. 2009; 62: Wierzejska R, Jarosz M, Sawicki W, Stelmachów J, Siuba M: Antyzdrowotne zachowania kobiet ciężarnych. Tytoń, alkohol, kofeina. Żyw Człowieka 2011; 38: Arria AM, O Brien MC: The high risk of energy drinks. JAMA. 2011; 305: Bojarowicz H, Przygoda M: Kofeina. Część II. Kofeina a ciąża. Możliwość uzależnienia oraz toksyczność. Zastosowanie kofeiny w farmacji i kosmetologii. Probl Hig Epidemiol. 2012; 93: Jarosz M, Wierzejska R, Siuba M: Maternal caffeine intake and its effect on pregnancy outcomes. Eur J Obstet Gyn. 2012; 160: Wierzejska R: Wpływ spożycia kofeiny na przebieg ciąży. Perinatol Neonatol Ginekol. 2012; 5: Dane serwisu Polskie Badanie u. org.pl/raporty/zdrowieserwisy.pdf (data dostępu do strony internetowej ). 23. Szymczuk E, Zachojowska J, Dominik A, Makara- Studzińska M, Zwolak A, Daniluk J: Media jako źródło wiedzy o zdrowiu. Med Og Nauk Zdr. 2011; 17: Czapiński J, Panek T: Diagnoza społeczna Warunki i jakość życia Polaków [raport]. Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa Centrum Badania Opinii Społecznej. Postawy wobec palenia papierosów [komunikat z badań BS/107/2012]. CBOS, Warszawa Strategia walki z rakiem w Polsce w latach (data dostępu do strony internetowej ). 27. Nakonieczna-Rudnicka M, Bachanek T, Grajewska I: Palenie papierosów przez matki noworodków i dzieci młodszych z regionu lubelskiego badania ankietowe. Przegl Lek. 2008; 70: Kaleta D, Usidame B, Polańska K: Tobacco advertisements targeted on women: creating an awareness among women. Cent Eur J Public Health 2011; 19: Szymanowski K, Chmaj-Wierzchowska K, Florek E, Opala T: Wpływ dymu tytoniowego na rozwój płodu, noworodka i dziecka przegląd piśmiennictwa. Przegl Lek. 2006; 63: Dane Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych pl/dzialanie_alkoholu.html. (data dostępu do strony internetowej ). 31. Dane Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, pbs2005.html (data dostępu do strony internetowej ). 32. Dane Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. (data dostępu do strony internetowej ). 33. Żuralska R, Kuzepska M, Mziray M, Posrożny D, Muczyn A. i wsp: Alkohol i ciąża. Wstępne badanie opinii kobiet na temat spożywania alkoholu w okresie ciąży. Probl Pielęg. 2011; 19: Morgan S, Koren G, Bozzo P: Is caffeine consumption safe during pregnancy? Can Fam Phys. 2013; 59: M. Strycharz-Dudziak i wsp.