Mobilność przestrzenna młodych ludzi na dolnośląskim rynku pracy

Transkrypt

1

2 Mobilność przestrzenna młodych ludzi na dolnośląskim rynku pracy RAPORT KOŃCOWY ZAMAWIAJĄCY: Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej WYKONAWCA: Ośrodek Analiz Społecznych i Edukacji Kulturowej (lider konsorcjum), Magapp Józef Zając (partner konsorcjum) WROCŁAW 2013

3 Mobilność przestrzenna młodych ludzi na dolnośląskim rynku pracy SPIS TREŚCI Streszczenie Wprowadzenie... 9 Opis przedmiotu badania... 9 Cele badania... 9 Zakres badania Pytania badawcze Podstawy teoretyczne Operacjonalizacja pojęć Koncepcja badania Opis zastosowanej metodologii Część jakościowa badania Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) Diady heterogeniczne Zogniskowane wywiady grupowe (FGI) Triady Studia przypadku Panel ekspertów Część ilościowa badania Opis wyników badania Krótka charakterystyka sytuacji demograficznej i ekonomicznej województwa dolnośląskiego Charakterystyka grup badanych (część ilościowa) Aspiracje życiowe młodych Dolnoślązaków Aspiracje młodych Dolnoślązaków na rynku pracy Plany związane z nauką Poczucie stabilności ekonomicznej młodych osób Strona7 Czynniki pozwalające na znalezienie pracy w oczach Młodych Dolnoślązaków Oczekiwania młodych osób wobec miejsca pracy Aspiracje finansowe młodych osób

4 Raport końcowy Aktualna sytuacja na rynku pracy Zmiany i różnice międzypokoleniowe na Dolnym Śląsku związane z oczekiwaniami wobec miejsca pracy. 77 Mobilność przestrzenna młodych Dolnoślązaków Skala mobilności przestrzennej młodych osób Ocena gotowości młodych osób do migarcji (pobyt czasowy lub stały) Ocena gotowości do migarcji wahadłowych Migracje zarobkowe w oczach młodych Dolnoślązaków Migracje zarobkowe mlodych osób w oczach dolnośląskich pracodawców Czynniki wpływające na mobilność młodych osób Planowane migracje i ich kierunki Skutki migracji Wyniki studiów przypadku (powiat lwówecki i trzebnicki) Studium przypadku powiat lwówecki Studium przypadku powiat trzebnicki Wnioski i rekomendacje Wyniki części ilościowej badania Wyniki części jakościowej badania Spis ilustracji Wykorzystane źródła Strona8 3

5 Mobilność przestrzenna młodych ludzi na dolnośląskim rynku pracy STRESZCZENIE Głównym celem badania było zdiagnozowanie zdolności do mobilności przestrzennej młodych ludzi (do 30 roku życia) w celu znalezienia pracy (ukazanie kierunków potencjalnej migracji zarobkowej, aspiracji zarobkowych oraz warunków, które muszą zaistnieć, aby doszło do przemieszczeń przestrzennych). Badanie miało także szereg celów szczegółowych związanych z określeniem aspiracji życiowych i postaw młodych Dolnoślązaków wobec migracji zarobkowych. W części ilościowej badania wzięło udział 1566 osób, z czego 24% stanowiły osoby uczące się w szkołach ponadgimnazjalnych, 26% - studenci kierunków humanistycznych, 26% - studenci kierunków technicznych i 24% - osoby do 30 roku życia, które ukończyły edukację formalną. Spośród ogółu ankietowanych 54% stanowią kobiety, a 46% - mężczyźni 1. Osoby mające do 19 lat stanowią 19% badanych, osoby w wieku lat 16%, osoby w wieku lata 24%, osoby w wieku lat 19%, osoby w wieku %, osoby w wieku lat 12%. Większość ankietowanych mieszka we Wrocławiu (51%). 11% badanych zamieszkuje tereny wiejskie, 10% - miasta liczące do 20 tysięcy mieszkańców, 20% - miasta liczące od 20 do 100 tys. mieszkańców, 8% - większe miasta, liczące od 100 do 200 tys. mieszkańców. Są to głównie osoby, które urodziły się i wychowały się na Dolnym Śląsku (65% ogółu). W ramach części jakościowej badania przeprowadzono 30 indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) z młodymi Dolnoślązakami, 10 IDI z pracodawcami, 20 diad heterogenicznych, 15 triad, 10 grupowych wywiadów zogniskowanych (FGI), panel ekspertów oraz 2 studia przypadków w wybranych powiatach dolnośląskich. Została również przeprowadzona analiza danych zastanych. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA I EKONOMICZNA WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO Pod względem potencjału demograficznego, najlepsza sytuacja na Dolnym Śląsku jest w powiatach: oławskim, wrocławskim, trzebnickim, oleśnickim i średzkim. Są to powiaty znajdujące się stosunkowo blisko Wrocławia, należące do podregionu wrocławskiego i charakteryzujące się wysoką dynamiką ludności, dodatnim przyrostem naturalnym i dodatnim saldem migracji, zarówno międzygminnych, jak i międzypowiatowych. W najgorszej sytuacji znajdują się powiaty: kłodzki, lwówecki, wałbrzyski, zgorzelecki i m. Jelenia Góra. Są to powiaty podregionów wałbrzyskiego i jeleniogórskiego. W aspekcie potencjału gospodarczego, najlepsza sytuacja jest we Wrocławiu oraz w powiecie wrocławskim. Dobra jest kondycja powiatów: lubińskiego (podregion legnicko-głogowski), oławskiego (podregion wrocławski) oraz m. Legnicy (podregion legnicko-głogowski). Z kolei powiaty ząbkowicki (podregion wałbrzyski), górowski (podregion legnicko-głogowski) i kłodzki (podregion wałbrzyski) charakteryzują się najgorszą kondycją gospodarczą. Jeżeli chodzi o rynek pracy, to najlepsza sytuacja jest w dwóch powiatach podregionu legnicko-głogowskiego (lubińskim i m. Legnicy), podregionie m. Wrocław, jednym powiecie podregionu wrocławskiego (powiecie wrocławskim) oraz jednym powiecie podregionu wałbrzyskiego (świdnickim). Najtrudniejsza sytuacja na rynku pracy występuje w podregionach jeleniogórskim (w powiatach: lubańskim, lwóweckim, złotoryjskim, ziemskim jeleniogórskim) i wałbrzyskim (w powiatach: dzierżoniowskim i kłodzkim). Najwyższe wartości wskaźnika potencjału edukacyjnego osiągają miasta Legnica, Jelenia Góra i Wrocław oraz powiat lubiński. Z kolei najniższymi wartościami wskaźnika charakteryzują się powiaty: lwówecki, średzki, jeleniogórski, świdnicki, strzeliński, oławski, wrocławski, złotoryjski, legnicki i trzebnicki. Poziom zagrożenia wykluczeniem społecznym jest najniższy w powiatach: wrocławskim, trzebnickim, oławskim, średzkim (powiaty podregionu wrocławskiego) i bolesławieckim (podregion jeleniogórski), zaś najwyższym poziomem zagrożenia wykluczeniem społecznym charakteryzują się powiaty: wałbrzyski (podregion wałbrzyski), złotoryjski (podregion jeleniogórski), górowski (podregion legnicko-głogowski) i milicki (podregion wrocławski). W województwie występuje zatem silne zróżnicowanie pod względem potencjału rozwojowego. Za ośrodki rozwojowe należy uznać następujące podregiony: m. Wrocław, podregion legnicko-głogowski i podregion wrocławski, zaś podregiony jeleniogórski i wałbrzyski są obszarami, gdzie tempo rozwoju może być niższe, biorąc pod uwagę obecną sytuację demograficzną i społeczno-ekonomiczną powiatów. Może to w przyszłości przełożyć się na większy odpływ ludności. Strona2 1 Wszystkie analizy zostały wykonane przy włączonej wadze poststratyfikacyjnej. 4

6 Raport końcowy ASPIRACJE ŻYCIOWE MŁODYCH DOLNOŚLĄZAKÓW Jako podstawę udanego życia najwięcej osób wymieniło udany związek sformalizowany bądź też niesformalizowany (niezależnie od grupy badanych). Nie bez znaczenia dla ankietowanych są także pieniądze, praca, zdrowie i dzieci. Młodzi Dolnoślązacy raczej przedkładają szczęście w życiu rodzinnym ponad sukces zawodowy. Ponad połowa ankietowanych (51%) uważa, że w przyszłości, za 5-10 lat, będzie w trwałym związku z partnerem/ką i będzie miała dzieci. 21% twierdzi, że będzie w związku, ale nie będzie miało dzieci. 6% stwierdziło, że będzie singlem lub singielką, a 22% osób jest jeszcze niezdecydowanych co do kwestii rodzinnych. Wraz z wiekiem wzrasta liczba osób, które deklarują, że będą miały partnera życiowego i dzieci, a maleje liczba osób mówiących o braku dzieci. Wśród osób niezdecydowanych, największy odsetek stanowią osoby uczące się w szkołach ponadgimnazjalnych. Uczniowie zazwyczaj chcą skończyć studia i uzyskać tytuł magistra. Studenci planują kontynuować naukę, a następnie rozpocząć pracę w swoim zawodzie. Większość uczniów i studentów preferuje, po zakończeniu edukacji, pozostać w kraju. Jednakże są też tacy, którzy w wyjeździe za granicę upatrują sposób na dorobienie się i zapewnienie sobie lepszego startu w życiu. Osoby, które zakończyły edukację formalną, szczególnie posiadające własne rodziny, kładą większy nacisk w swoich wypowiedziach na sferę związaną z pracą i kondycją finansową rodziny. Wielu z nich nie planuje wprowadzać większych zmian w swoim życiu, mówią o kontynuacji pracy w aktualnej firmie, ewentualnie o zmianie firmy w ramach tej samej branży lub awansowaniu na wyższe stanowisko w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa. Dla osób wyedukowanych ważny jest dobry standard życia pozwalający na zapewnianie edukacji i rozrywek swojej rodzinie. Część osób planuje za 5-10 lat mieć dom (45%) i/ lub mieszkanie kilkupokojowe (45%) i/lub kawalerkę (9%). Największa liczba osób badanych (39%), gdyby miała możliwość wyboru, chciałaby zamieszkać w dużym mieście, mającym ponad 500 tys. mieszkańców. 8% wybrałoby nieco mniejsze miasto. 27% chciałoby zamieszkać w miejscowościach mających od 20 do 200 tys. mieszkańców, 11% - w najmniejszych miastach, a 15% - na wsi. Najmniejsze miasta i wsie częściej wskazywały osoby najstarsze, mające powyżej 27 lat. Największe miasta są bardziej preferowane przez studentów, a najmniejsze miasta i wsie przez osoby, które już nie uczą się i nie studiują. Zdecydowana większość badanych, niezależnie od grupy, którą reprezentują, chciałaby wieść dostatnie życie na poziomie tak zwanej klasy średniej, którą wyróżnia pewien poziom zamożności oraz tendencja do pokazywania innym, że osiągnęli sukces. ASPIRACJE MŁODYCH DOLNOŚLĄZAKÓW NA RYNKU PRACY Strona3 W opinii osób uczących się i studiujących, wykształcenie jest zdobywane przede wszystkim po to, żeby w przyszłości mieć wysokie zarobki. Dla osób studiujących wykształcenie jest także gwarantem rozwoju intelektualnego oraz pozwala na zdobycie interesującego zawodu, a, zdaniem osób uczących się w szkołach ponadgimnazjalnych, osoby lepiej wykształcone mają łatwiejsze życie. Wielu uczestników wywiadów uważa, że im wyższe jest zdobyte wykształcenie, tym większe są szanse na znalezienie dobrze płatnej i ciekawej pracy lub zdobycia zatrudnienia w ogóle. Niezbędnym minimum, według większości, jest wykształcenie wyższe. 74% uczniów chce kontynuować naukę, 17% - jeszcze nie wie, jak potoczy się ich dalszy los, jeśli chodzi o naukę, a 8% - stwierdziło, że poprzestanie na aktualnie zdobywanym poziomie wykształcenia. Osoby, które nie chcą dalej się uczyć, najczęściej podawały następujące powody: chęć podjęcia pracy i zarabiania na siebie; usamodzielnienie się; brak pieniędzy na dalszą naukę; chęć wyjazdu za granicę oraz brak chęci i potrzeby. Z kolei ci, którzy chcą kontynuować swoją edukację, w większości wolą zdobywać kolejne poziomy wykształcenia w województwie dolnośląskim. Tylko 11% ankietowanych uczniów zadeklarowało, że chce wyjechać do innego województwa, a 4% - do innego kraju. Część ekspertów natomiast jest zgodna co tego, że obecnie występuje wśród młodych ludzi moda na studiowanie, związana bardziej ze stylem ich życia, niż podyktowana względami praktycznymi. Zdaniem ekspertów, oczekiwania młodych Dolnoślązaków wobec pracy są bardzo wysokie. Wielu młodych ludzi oczekuje odpowiedzialnych zadań i zaawansowanych szkoleń już na początku zatrudnienia. 5

7 Mobilność przestrzenna młodych ludzi na dolnośląskim rynku pracy Studenci obu grup kierunków i uczniowie szkół ponadgimnazjalnych prezentują podobne poglądy w kwestii tego, co jest najważniejsze w pracy. Ich zdaniem, ważne jest, żeby, po pierwsze, praca była ciekawa. Tę odpowiedź jako pierwszą wymieniło 31% studentów kierunków humanistycznych i 32% kierunków technicznych, a także 31% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Nieco mniej osób, wśród uczących się i studiujących, uważa, że praca powinna zapewniać dobre zarobki. Myśli tak 27% studentów kierunków humanistycznych, 29% kierunków technicznych i 26% uczniów. Osoby, które ukończyły swoją edukację formalną i już w większości pracują, na pierwszym miejscu stawiają dobre zarobki (39% osób), a następnie taki czynnik, jakim jest ciekawa praca (23% badanych). Z odpowiedzi badanych wynika, że nie bez znaczenia są także pewność pracy i stabilność zatrudnienia. Większość ankietowanych studentów, zarówno kierunków humanistycznych, jak i technicznych, chciałaby w przyszłości wykonywać zawód zgodny ze swoim wykształceniem, który będzie jednocześnie ciekawy i pasjonujący. Część osób powiedziała, ze chciałaby wykonywać zawód interesujący, a część zawód, który będzie wiązał się z dużymi zarobkami. Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych w zdecydowanej większości chcieliby robić to, co lubią, rozwijać się zawodowo i rozwijać swoje zainteresowania i pasje. Część uczniów podchodzi w sposób bardziej pragmatyczny do tematu i mówi, że chciałaby wykonywać zawód, który będzie przynosił duże zarobki. Tylko nieliczni, na obecną chwilę, mówią o zgodności zdobywanego wykształcenia z zawodem. Jeżeli chodzi o osoby, które ukończyły już edukację formalną, to 34% ankietowanych chciałoby wykonywać zawód ten sam, co teraz, 43% jeszcze nie wie, co chciałoby robić w przyszłości. 2% mówi o tym, że nie chce pracować, a 21% chce robić coś, co będzie jednocześnie tym, co lubią. Osoby które nie chcą nic zmieniać i chcą dalej pracować w swoim aktualnym zawodzie, uzasadniając swoje stanowisko, najczęściej mówią o tym, że jest to zawód zgodny z wykształceniem lub też dający satysfakcję. 26% studentów studiujących kierunki humanistyczne, chciałoby pracować w firmie prywatnej, a 24% we własnej firmie. Jeżeli chodzi o studentów technicznych, to 37% chciałoby pracować w firmie prywatnej, a 29% we własnej firmie. Podobne są także preferencje osób uczęszczających do szkół ponagimnazjalnych. Zdecydowana większość chciałaby pracować w firmie prywatnej (30%) lub własnej (26%). Także bardzo zbliżone poglądy na tę kwestię prezentują osoby, które ukończyły swoją edukację formalną. 25% osób chciałoby pracować w firmie prywatnej, 21% - we własnej firmie. Należy jest jednak zauważyć, że wśród osób, które już się nie uczą i nie studiują, pojawiają się częściej odpowiedzi w firmie państwowej, obojętnie, byle by pracować. Ważny dla badanych jest także rodzaj umowy, w oparciu o którą zostanie określony ich przyszły stosunek pracy. Zdecydowana większość studentów (67% osób - w przypadku obu grup), uczniów szkół ponadgimnazjalnych (57%) oraz osób, które już się nie kształcą (77%), woli w przyszłości pracować na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Część osób odpowiedziała, że woli założyć własną firmę. Jeżeli weźmiemy pod uwagę kwestie zarobkowe, to zobaczymy, że studenci kierunków technicznych mają większe aspiracje finansowe niż studenci kierunków humanistycznych. Uczniowie mają podobne aspiracje finansowe do osób studiujących przedmioty ścisłe i techniczne. Z kolei osoby, które ukończyły edukację formalną, mają najniższe oczekiwania, jeżeli chodzi o zarobki. Według większości pracodawców, którzy wzięli udział w badaniu, oczekiwania płacowe znacznej części młodych osób są bardzo wygórowane, szczególnie w przypadku osób wchodzących na rynek pracy absolwenci i studenci ostatnich lat studiów. Widoczne są wyraźne różnice w definiowaniu pracy przedstawicieli różnych pokoleń, jednak jest jeden wspólny element - wynagrodzenie. Dla najmłodszych badanych praca idealna powinna być dobrze płatna, przynosząca satysfakcję i pozwalająca na spełnianie marzeń. Starsi (pokolenie rodziców), obok wynagrodzenia, przywiązują uwagę również do czynnika, jakim jest braku stresu, zaś najstarsi badani (pokolenie dziadków) głównie skupiają się na miłej atmosferze w pracy i koleżeńskich relacjach między pracownikami. MOBILNOŚĆ PRZESTRZENNA MŁODYCH DOLNOSLĄZAKÓW Województwo dolnośląskie jest jednym z pięciu województw w Polsce, dla którego saldo migracji wewnętrznych jest dodatnie, czyli więcej osób napływa na Dolny Śląsk z innych województw, niż odpływa. Jeżeli popatrzymy na saldo migracji wewnętrznych w poszczególnych podregionach, to zauważymy, że jest ono dodatnie tylko dla podregionu wrocławskiego i Wrocławia. Najbardziej popularne wśród napływającej ludności są powiaty: wrocławski, trzebnicki, oławski, średzki. Oznacza to, że właśnie w aglomeracji wrocławskiej osiedla się najwięcej przybywających osób. Pozostałe podregiony nie cieszą tak dużą popularnością. Województwo Strona4 6

8 Raport końcowy Strona5 dolnośląskie charakteryzuje się także najwyższym udziałem salda osób młodych w ogólnym saldzie migracji międzywojewódzkich. Saldo migracji zagranicznych na pobyt stały, dla województwa dolnośląskiego jest ujemne, podobnie jak dla większości województw. Najbardziej popularnymi kierunkami emigracji wśród Polaków w 2011 roku były kraje europejskie i kraje Ameryki Północnej. 90% osób wyjeżdżających z województwa dolnośląskiego wyemigrowało do jednego z krajów Europy. 42% osób (spośród emigrujących do krajów europejskich) wyjechało na stałe do Niemiec, 25% osób do Wielkiej Brytanii, 5% - Irlandii, 5% - Holandii. Większość osób ankietowanych nie myślała o przeprowadzce do innej miejscowości, niezależnie od tego, czy byłaby to miejscowość w województwie dolnośląskim, innym województwie czy też innym kraju. Gotowość uczniów do migracji edukacyjnych jest podobna zarówno w przypadku migracji wewnątrzwojewódzkich, międzywojewódzkich, jak i zagranicznych średnio co 4 osoba określiła swoją mobilność jako bardzo wysoką lub wysoką. Gotowość do przeprowadzki w związku z pracą także nie jest wśród uczniów zbyt wysoka. Średnio co 3 osoba deklaruje swoją gotowość na poziomie wysokim lub bardzo wysokim. Gotowość do migracji edukacyjnych studentów z obu grup jest bardzo podobna i nie jest zależna ani od typu studiowanego kierunku, ani też od płci respondentów. Wśród studentów, można zauważyć następujące tendencje związane z migracją: Gotowość do migracji zarobkowej do innej miejscowości, w tej samej gminie: Bardziej zainteresowani migracją zarobkową są studenci studiów humanistycznych niż studiów technicznych. Wśród studentów humanistycznych, najwyższą mobilnością charakteryzują się osoby mieszkające we Wrocławiu i w podregionie jeleniogórskim. Gotowość do migracji zarobkowej do innej miejscowości, w tym samym województwie: Wśród studentów humanistycznych, najwyższą mobilnością charakteryzują się osoby zamieszkujące tereny wiejskie i Wrocław. Gotowość do migracji zarobkowej do innego kraju: Bardziej zainteresowani migracją zagraniczną są studenci studiów humanistycznych. Wśród studentów technicznych najwyższą mobilnością charakteryzują się osoby mieszkające w miastach powyżej 20 tys., od 100 do 200 tys. i we Wrocławiu. Z kolei wśród osób studiujących kierunki humanistyczne najwyższą gotowością do podjęcia pracy za granicą odznaczają się osoby, które uznały, że sytuacja materialna ich rodzin jest bardzo dobra. Studenci zaznaczyli, iż coraz powszechniejsze staje się odbywanie nauki poza granicami kraju. Stypendia międzyuczelniane i większe możliwości studiowania na uczelniach zagranicznych sprzyjają migracjom w celach naukowych. W przypadku osób, które zakończyły swoją edukację formalną, swoją gotowość do mobilności na poziomie wysokim lub bardzo wysokim w przypadku przeniesienia się do miejscowości w tej samej gminie określił co drugi z badanych, w przypadku przeprowadzki do innej gminy, ale w tym samym powiecie co trzeci badany, w przypadku przeprowadzki do innego powiatu lub innego kraju co czwarty badany, a w przypadku przeprowadzki do innego województwa co piąty badany. Codzienne dojeżdżanie do pracy poza miejscowość, w której się mieszka, jeśli odległość ta wynosi kilkadziesiąt kilometrów, jest uważane przez większość młodych Dolnoślązaków, którzy brali udział w części jakościowej badania, za bezsensowne, chyba, że zarobki są wystarczająco wysokie. Zdaniem pracodawców, ruch wahadłowy w województwie tworzą przede wszystkim mieszkańcy obszarów wiejskich oraz gorzej rozwiniętych gmin miejsko-wiejskich. Jeżeli mieszkańcy wsi nie pracują na gospodarstwie, to muszą dojeżdżać do większego miasta do pracy. Zdania respondentów na temat wyjazdów zarobkowych są bardzo zróżnicowane. Część z nich wiąże migracje zarobkowe z przymusem i koniecznością, inni natomiast upatrują w niej możliwości rozwoju zawodowego i osobistego. Zdaniem młodych Dolnoślązaków migracja jest koniecznością dla wszystkich tych, którzy mają trudną sytuację materialną i nie mogą uzyskać odpowiedniego wynagrodzenia w miejscu swojego zamieszkania. Osoby te zazwyczaj traktują wyjazd do innej miejscowości w Polsce bądź też do innego kraju jako wyjazd przymusowy. Dodatkowym problem jest rozłąka z najbliższą rodziną. Wielu respondentów, szczególnie studentów i osób, które zakończyły edukację, uważa, że migracje, zarówno krajowe, jak i zagraniczne, mogą być sposobem na rozwój swoich kompetencji zawodowych. 7

9 Mobilność przestrzenna młodych ludzi na dolnośląskim rynku pracy Wśród głównych negatywnych aspektów migracji, można wymienić: rozłąkę z rodziną, a konsekwencji jej rozpad; pracę poniżej kwalifikacji; wysokie koszty utrzymania; koszty związane z dojazdem do rodziny; barierę językową; konieczność przystosowania się do odmiennych warunków kulturowych; dyskryminację w miejscu pracy; stres związany z nowym miejscem. Aspekty pozytywne wyjazdów zarobkowych to natomiast: zdobycie środków na utrzymanie rodziny; znalezienie pracy; możliwość pracy w swoim zawodzie; lepsze warunki pracy; wyższe zarobki; zdobycie za granicą doświadczenia, które można wykorzystać po powrocie do kraju; nauka języka obcego; poznanie innej kultury; większa pewność siebie ze względu na brak rodziny i osób, które mogłyby oceniać postępowanie jednostki w miejscu, do którego migruje. Zdaniem pracodawców, bardzo niepokojące jest zjawisko tzw. drenażu umysłów. Z Polski wyjeżdżają bardzo dobrze wykształcone osoby - specjaliści zachęceni, często kilkukrotnie, większymi zarobkami za granicą. Utrata fachowców powoduje, że trzeba ściągać siły robocze ze Wschodu, a państwo ponosi wyższe koszty. Wśród głównych czynników przyciągających młodych Dolnoślązaków w miejsca pracy poza rodzinnymi miejscowościami, należy wymienić: lepsze perspektywy pracy; dobrą sytuację ekonomiczną kraju, do którego się jedzie; perspektywę uzyskania wyższego wynagrodzenia; perspektywę rozwoju zawodowego i lepszych warunków pracy; perspektywę podniesienia standardu życia; rozwój osobisty; bliskość rodziny; lepsze warunki socjalne. Czynniki wypychające to natomiast: brak pracy; zła sytuacja ekonomiczna kraju; niskie wynagrodzenie; brak możliwości awansu i rozwoju kariery zawodowej; złe warunki pracy; niski standard życia; brak możliwości rozwoju osobistego; brak rodziny w miejscu zamieszkania; złe warunki socjalne. Badani należący do wszystkich grup, bardzo często wspominali o negatywnych skutkach migracji dla rodzin. Długotrwała rozłąka, często, jak zauważali respondenci, była i jest przyczyną rozpadów małżeństw i rodzin. W efekcie odbija się to na dzieciach, które wychowują się bez jednego z rodziców. Zjawisko to badani określają jako eurosieroctwo. Część badanych, w rozmowach zwracała uwagę na fakt emigracji specjalistów z kraju. Zdaniem respondentów, problem leży w braku zwrotu nakładów poniesionych przez państwo na edukację specjalistów. Podobny problem występuje w przypadku pracowników z wykształceniem zawodowym. Obecnie ma miejsce silna migracja robotników i pracowników fizycznych do innych krajów, gdzie mają obietnicę wyższych zarobków. W efekcie, jak podkreślają respondenci, zaczynają powstawać luki na polskim rynku pracy, których nie da się wypełnić innymi pracownikami i specjalistami Kolejnym bardzo istotnym skutkiem migracji, na który zwracało uwagę wielu badanych z różnych grup, jest stale malejąca liczba osób młodych, w wieku produkcyjnym i malejący przyrost naturalny. Społeczeństwo polskie należy do starzejącego się i liczba osób, które powinny stanowić główny filar kraju nieustannie spada. Rodzi się coraz mniej dzieci. Badani zwracali uwagę na to, iż wiele dzieci rodzi się za granicą, gdyż tam jest młodym Polakom łatwiej je wychować i mają możliwość otrzymania większego wsparcia niż w Polsce. Strona6 8

10 Raport końcowy WPROWADZENIE OPIS PRZEDMIOTU BADANIA Mobilność przestrzenna pracowników jest jednym z wyznaczników współczesnych rynków pracy, których elastyczność ma chronić przed długotrwałym bezrobociem i zwiększać spójność społeczną. Jest to zarazem wyzwanie dla społeczności lokalnych i administracji w regionach z negatywnym saldem migracji, potrzebą konfrontacji z problemem wyludniania się peryferii. Dlatego tak ważne jest prowadzenie badań nad mobilnością ludności. Z istniejących opracowań z realizowanych badań, zarówno ogólnopolskich, jak i w poszczególnych regionach Polski, wynika, że osobami, które są najbardziej mobilne są osoby młode (zdolność do przemieszczania się i zmiany miejsca zamieszkania jest bardzo mocno skorelowana z wiekiem oraz sytuacją społeczną i materialną osób). Zatem niniejszy projekt badawczy skupia się przede wszystkim na próbie scharakteryzowania zjawiska mobilności przestrzennej wśród osób młodych. Projekt badawczy jest realizowany w ramach projektu Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji będącego systemowym projektem Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (POKL) realizowanym Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej (CMSiKO) współfinansowanym ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Celem głównym Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki jest wzrost poziomu zatrudnienia i spójności społecznej. Cel główny Programu osiągany jest poprzez realizację celów strategicznych, wśród których najważniejszym z punktu widzenia badania będącego przedmiotem niniejszego przetargu jest pierwszy cel strategiczny: Podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia osób bezrobotnych i biernych zawodowo. Cel ten dotyczy poprawy jakości kapitału ludzkiego poprzez zwiększanie potencjału zatrudnieniowego oraz aktywności zawodowej osób bezrobotnych i biernych zawodowo oraz poprawę jakości usług świadczonych przez instytucje rynku pracy. Z kolei projekt Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji realizowany jest w ramach Priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, w Działaniu 6.1 Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie, w Poddziałaniu Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji osób bezrobotnych w regionie. Głównymi celami Priorytetu VI POKL są: zwiększenie zasięgu oddziaływania Aktywnej Polityki Rynku Pracy, zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród osób młodych, zmniejszanie bezrobocia wśród osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy (kobiet, osób długotrwale bezrobotnych, osób niepełnosprawnych, osób bezrobotnych zamieszkujących na obszarach wiejskich) oraz zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród osób starszych. Celem głównym projektu Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji jest dostarczenie rzetelnej informacji na temat dolnośląskiego rynku pracy i edukacji. Informacje zdobyte w ramach realizacji projektu będą pomocne w podniesieniu efektywności działań na rzecz zwiększenia zatrudnienia oraz zapobiegania bezrobociu na dolnośląskim rynku pracy. Cele szczegółowe projektu to dostarczenie informacji m.in. na temat: procesów społeczno gospodarczych i przestrzennych na dolnośląskim rynku pracy i edukacji, przewidywanej sytuacji wybranych zawodów/branż/sektorów, oczekiwań pracodawców wobec kwalifikacji, kompetencji i umiejętności osób pracujących w danych zawodach oraz na wybranych stanowiskach pracy, sytuacji osób niepełnosprawnych oraz oferty edukacyjno-szkoleniowej w świetle zapotrzebowania regionalnego rynku pracy (ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji kobiet i mężczyzn w badanych obszarach). CELE BADANIA Strona9 Głównym celem badania było zdiagnozowanie zdolności do mobilności przestrzennej młodych ludzi (do 30 roku życia) w celu znalezienia pracy (ukazanie kierunków potencjalnej migracji zarobkowej, aspiracji zarobkowych oraz warunków, które muszą zaistnieć, aby doszło do przemieszczeń przestrzennych). Cele szczegółowe przedstawiają się następująco: 1. Określenie skali mobilności przestrzennej młodych Dolnoślązaków. 2. Określenie aspiracji finansowych młodych Dolnoślązaków na rynku pracy. 3. Określenie kierunków potencjalnych migracji wewnętrznych i zewnętrznych młodych Dolnoślązaków. 4. Sprecyzowanie warunków społecznych, które muszą zaistnieć, aby młodzi ludzie zdecydowali się na przestrzenne przemieszczanie. 9

11 Mobilność przestrzenna młodych ludzi na dolnośląskim rynku pracy 5. Identyfikacja barier mobilności Dolnoślązaków do 30 roku życia (kulturowych, społecznych, ekonomicznych). 6. Opinie młodych Dolnoślązaków na temat oczekiwanego miejsca zatrudnienia (sektor prywatny sektor publiczny, duża firma mała firma, własny biznes praca najemna, praca w Polsce praca za granicą). 7. Badanie i analiza postaw młodych ludzi mieszkających na Dolnym Śląsku w odniesieniu do ich planów życiowych związanych z miejscem i warunkami pracy. 8. Określenie aspiracji życiowych i hierarchii potrzeb młodych Dolnoślązaków. 9. Określenie i opisanie aspiracji młodych ludzi z Dolnego Śląska związanych z poziomem i stylem ich życia. 10. Opisanie zmian i różnic międzypokoleniowych na Dolnym Śląsku związanych z oczekiwaniami wobec miejsca i warunków pracy. ZAKRES BADANIA Z punktu widzenia głównego celu planowanego projektu badawczego, czyli uzyskania informacji na temat gotowości i potencjału młodych ludzi z Dolnego Śląska do migracji wewnętrznych i emigracji zagranicznych, w obszarze naszych zainteresowań znalazły się migracje węwnątrzwojewódzkie międzypowiatowe, migracje do innych województw oraz emigracje zagraniczne. W badaniu staraliśmy się uwzględnić także migracje cyrkulacyjne (wahadłowe i sezonowe), mając na względzie specyfikę migracji zagranicznych na Dolnym Śląsku. Podstawą analizy migracji ludności w badaniu było deklarowane miejsce zamieszkania, niezależnie od dopełnienia obowiązków meldunkowych. W ten sposób badanie mogło mieć uzupełniający charakter w stosunku do badań GUS. Badanie swoim zakresem obejmie następujące grupy osób: Uczniów szkół ponadgimnazjalnych; Studentów grup kierunków: kształcenie, nauki humanistyczne i sztuka oraz nauk społecznych, gospodarki i prawa; Studentów grup kierunków ścisłych i technicznych; Młode osoby (do 30 roku życia), które ukończyły swoją edukację formalną; Pracodawców; Ekspertów w zakresie przedmiotu badania. PYTANIA BADAWCZE W badaniu zostały uzyskane odpowiedzi na następujące pytania badawcze: PODSTAWOWE PYTANIA BADAWCZE: 1. Jaka jest skala migracji wewnętrznej i zewnętrznej wśród młodych ludzi na Dolnym Śląsku? 2. Jakie plany, związane ze swoją karierą zawodową, posiadają młodzi ludzie na Dolnym Śląsku? 3. Jak wygląda struktura osób najbardziej zainteresowanych migracją (miejsce zamieszkania, pochodzenie społeczne, typ szkoły, płeć)? 4. Jakie są priorytety młodych osób związanych z aktywnością zawodową (stała praca czy tzw. elastyczne formy zatrudnienia, wysokość dochodów czy miejsce pracy, możliwość rozwoju czy bezpieczeństwo socjalne etc.)? 5. Jaka jest opinia młodych ludzi na temat zmiany miejsca zamieszkania związanej z ich aktywnością zawodową? 6. Czy migracja jest postrzegana pozytywnie czy negatywnie, traktowana jako szansa czy smutna konieczność? 7. Jaki odsetek respondentów już korzystał z wyjazdów do pracy poza swoje miejsce zamieszkania? 8. Jakie są najbardziej pożądane kierunki migracji (krajowej i zagranicznej)? 9. Czy planowane wyjazdy są w zamierzeniu wyjazdami na stałe czy na czas określony? 10. Jakie są relacje między oczekiwaniami młodych osób wobec miejsca pracy a ich planami w życiu prywatno-rodzinnym? Co jest dla nich bardziej istotne? 11. Jakie są oczekiwania płacowe młodych ludzi? 12. Jakie warunki społeczne muszą być spełnione, aby młodzi ludzie stali się bardziej mobilni? Strona10 10