8.7 Nisze rynkowe w Rumunii Targi w Rumunii System izb przemys owo-handlowych 43 9 Warunki podró y i zamieszkania w Rumunii 46 9.

Transkrypt

1

2 Spis treêci: Przedmowa 3 1 Informacje ogólne o kraju Podstawowe informacje LudnoÊç, religia i j zyk w Rumunii Klimat, warunki geograficzne oraz bogactwa naturalne Polityka Obecna sytuacja polityczna (problemy mi dzynarodowe) 7 2 Gospodarka Opis gospodarki kraju Ocena gospodarki Rumunii Komisj Europejskà Charakterystyka g ównych sektorów gospodarki Wspó praca gospodarcza z innymi krajami 12 3 Przekszta cenia strukturalne i system w asnoêci Wdra anie reform Ustalenia mi dzy Rumunià a Polskà Nabywanie nieruchomoêci przez inwestorów zagranicznych w Rumunii 15 4 System finansowy Banki P aca minimalna w Rumunii 18 5 System podatkowy w Rumunii 18 6 Zak adanie dzia alnoêci gospodarczej w Rumunii Zasady zak adania dzia alnoêci gospodarczej Formy prawne podmiotów gospodarczych Zatrudnianie cudzoziemców w firmach rumuƒskich Zagadnienia prawa pracy Etapy zak adania dzia alnoêci gospodarczej w Rumunii Wykroczenie z dziedziny prowadzenia dzia alnoêci podlegajàce sankcjom prawnym 26 7 Handel zagraniczny i polityka handlowa Procedury celne Warunki dost pu do rynku rumuƒskiego Strefy wolnoc owe w Rumunii 32 8 Dotychczasowa wspó praca gospodarcza Rumunii i Polski Polsko-rumuƒskie stosunki gospodarcze Import z Rumunii do Polski Eksport z Polski do Rumunii Poziom konkurencyjnoêci polskiego eksportu Ocena aktywnoêci i zachowaƒ polskich podmiotów na rynku rumuƒskim Mo liwoêci eksportowe bran i towarów 38 1

3 8.7 Nisze rynkowe w Rumunii Targi w Rumunii System izb przemys owo-handlowych 43 9 Warunki podró y i zamieszkania w Rumunii Informacje dla kierowców Przepisy wjazdowe, wiza, op aty celne Zakwaterowanie Transport Posi ki i napoje Zdrowie Warto wiedzieç Wa ne telefony i adresy Reklama w prasie 54 èród a 55 2

4 Przedmowa Rumunia najprawdopodobniej 1 stycznia 2007 roku zostanie cz onkiem Unii Europejskiej jako powa ny, 22 milionowy rynek i kraj zasobny w surowce zw aszcza w rop naftowà. Od 2004 jest cz onkiem NATO. To bezsporny lider na Pó wyspie Ba kaƒskim i pretendent do europejskiej czo ówki. Z Rumunià, po okresie za amania na poczàtku transformacji, àczà Polsk coraz dynamiczniej rozwijajàce si kontakty. W ubieg ym roku zanotowano 48 proc. wzrost eksportu i 16 proc. importu co da o obroty rz du 1,5 miliarda dolarów. Nasze towary i us ugi sà ch tnie kupowane, tak ze wzgl du na tradycyjne powiàzania i znanà sympati do Polaków, jak i daleko posuni ty proces liberalizacji gospodarki rumuƒskiej. Wraz z przystàpieniem do UE zniknà bariery celne chroniàce rynek artyku ów rolnych, a przyj cie unijnych standardów prawnych sprawi, e konkurowaç b dziemy jedynie jakoêcià i cenà towarów. Odzyskuje kraj nad Dunajem pozycj turystycznego potentata, który rozporzàdza coraz lepiej zagospodarowanymi czarnomorskimi pla- ami i górskimi stacjami. Pokutujàce wêród Polaków negatywne opinie o gospodarzach sà obecnie z gruntu nies uszne, o czym wielu z nas, czy jako biznesmeni czy jako turyêci, mog o si przekonaç. W sumie jest to kraj godny polecenia jako powa ny i atrakcyjny partner gospodarczy cz onek Unii Europejskiej. (red) 3

5 1. Informacje ogólne o kraju 1.1 Podstawowe informacje Rumunia jest po o ona w po udniowowschodniej cz Êci Europy. Graniczy z W grami (445 km) i Serbià (544 km) na zachodzie, Bu garià (631 km) na po udniu wzd u Dunaju oraz Ukrainà (639km) i Mo dowà (681km) na pó nocy. Ma dost p do Morza Czarnego (234 km) z portem Constanta. Powierzchnia kraju wynosi km 2 (Polska km 2 ) 1.2 LudnoÊç, religia i j zyk w Rumunii Rumunia liczy 22.3 mln mieszkaƒców (Polska mln). Wg wyników spisu powszechnego z 2002 roku struktura etniczna ludnoêci Rumunii jest nast pujàca: Rumuni 89.5% W grzy: 6.6% Romowie 2.5% Ukraiƒcy 0.3% Niemcy 0.3% Rosjanie 0.2% Turcy 0.2% Powstanie po II wojnie Êwiatowej wielu oêrodków miejsko-przemys owych sprawi o, e aktualnie 54.7% ludnoêci zamieszkuje w du ych miastach: Bukareszt (2.339 tys. mieszkaƒców), Brasov, Timisoara, Iasi, Galati, Cluj-Napoca, Constanta, Craiova. W ciàgu ostatnich lat w Rumunii zaobserwowano spadek liczby ludnoêci. Obecnie Êrednia g stoêç zaludnienia to 94 osoby/ km, a przyrost naturalny 0.12% (2005). Kobiety przeci tnie yjà 75 lat a m czyêni 68. Emigracja rumuƒska Wyniki przeprowadzonego pod koniec stycznia 2006 roku badania wskazujà, i 21% Rumunów deklaruje, e co najmniej jeden cz onek jego/jej rodziny pracuje zagranicà, z czego 37% odpowiadajàcych jako kraj emigracji wskaza o W ochy, a 31% Hiszpani. Poza tymi dwoma krajami znaczna liczba Rumunów przebywa w USA, na Ukrainie i w Mo dowie, w Kazachstanie i w Portugalii. 4

6 J zyk J zykiem urz dowym jest rumuƒski, obowiàzuje on te, a w aêciwie jego dialekt, na terenie sàsiadujàcej Mo dowy. J zykiem polskim pos ugujà si nieliczni i tylko w enklawach polonijnych (woj. Suceava, Êladowo w Bukareszcie lub Constanty). Wielu Rumunów zna j zyk rosyjski, ale u ywa go tylko w potrzebie. M odsze i Êrednie wykszta cone pokolenie zna j zyk angielski. Starsze, wykszta cone pos uguje si j zykiem francuskim. Religia Prawos awni 87% Protestanci 6,8% Katolicy 5,6%. KoÊció prawos awny jest jednorodny. Katolicy sà podzieleni na katolików obrzàdku aciƒskiego i greko-katolików. 1.3 Klimat, warunki geograficzne i bogactwa naturalne Klimat Umiarkowany, kontynentalny, w górach, które stanowià ok. 60% powierzchni kraju ch odniejszy. Wyst puje tam ciep y okres letni i ostra zima z obfitymi opadami Êniegu. Warunki geograficzne Terytorium Rumunii w znacznej cz Êci (1/3) stanowià Karpaty Wschodnie i Po udniowe, które ciàgnà si szerokim ukiem z pó nocy ku zachodowi na d ugoêci 800 km. A 14 szczytów mierzy powy ej 2000 m. Po wewn trznej stronie gór le y wy yna Siedmiogrodzka zwana te Transylwaƒskà. Pó nocno-wschodnià cz Êç Rumunii zajmuje Wy yna Mo dawska z dolinami rzek Seret i Prut a cz Êç po udniowà Nizina Wo- oska z dolinà Dunaju. W Rumunii wyst puje g sta sieç rzeczna, wi kszoêç rzek sp ywa z Karpat. Naturalnà szat roêlinnà kraju stanowià lasy liêciaste (bukowo-d bowe), zajmujàce ok. 26% powierzchni. Lasy iglaste wyst pujà w wy szych rejonach gór. Czasem mo na spotkaç resztki roêlinnoêci stepowej na Nizinie Wo oskiej. yjà tam niedêwiedzie, jelenie, sarny, rysie, lisy, zajàce, kozice, or y, s py, g uszce i wszelkie gryzonie. Zasoby naturalne i surowce energetyczne. Rumunia jest krajem bogatym w surowce naturalne. Najcz Êciej wyst pujà: ropa naftowa (najwi ksze wydobycie w Europie), drewno, gaz naturalny, w giel, rudy elaza, sól, gaz ziemny, mangan, cynk, o ów, z oto. G ównym obszarem ich wyst powania sà Karpaty i Wy yna Siedmiogrodzka, gdzie istnieje wiele kopalƒ (odkrywkowych, odwiertów, rzadziej g binowych). 5

7 1.4 Polityka Rumunia jest demokracjà o systemie parlamentarno gabinetowym, opartà na trójpodziale w adzy zapisanym w Konstytucji Rumunii z 1991 roku. W adza ustawodawcza dwuizbowy parlament (Izba Deputowanych 332 cz onków i Senat- 143 cz onków) wybierany co 4 lata. Wg Konstytucji w parlamencie mogà zasiadaç przedstawiciele mniejszoêci narodowych. W adza wykonawcza: prezydent wybierany co 5 lat, posiadajàcy uprawnienia zbli one do kompetencji polskiego prezydenta oraz szef rzàdu, który kieruje biegiem spraw paƒstwowych. Obecnie w Rumunii rzàdzi partia Narodowo Liberalna, szefem rzàdu jest Calin Constatin Anton Popescu-Tariceanu, który reprezentuje Parti Narodowo Liberalnà oraz Sojusz Wyborczy SprawiedliwoÊç i Prawda. W rzàdzie jako koalicjanci sà jeszcze dwie partie polityczne: Partia Konserwatywna i Unia Demokratyczna W grów Rumuƒskich. Prezydentem jest Traian Basescu, który reprezentuje Parti Demokratycznà oraz Sojusz Wyborczy SprawiedliwoÊç i Prawda. Do jego kompetencji nale y wyznaczenie kandydata na premiera i nominacja rzàdu na podstawie Votum zaufania, udzielanego przez Parlament. Partie polityczne W Rumunii funkcjonuje system wielopartyjny. Najbardziej liczàce si ugrupowania to: PSD Partidul Social Democrat (Partia Socjaldemokratyczna) dzia ajàca od roku 2001 o charakterze lewicowym. PLN Partidul National Liberal (Partia Narodowo-Liberalna), reaktywowana w roku 1990, centro-prawicowa. PD Partidul Democrat (Partia Demokratyczna), prawicowa. PRM Partidul Romania Mare (Partia-Wielka Rumunia) dzia ajàca od roku 1991, narodowa. UDMR-Uniunea Democrata Maghiaradin Romania (Zwiàzek W grów w Rumunii), za o ony w roku PUR-SL Partidul Umanist din Romania (Partia Humanistyczna w Rumunii) o charakterze socjal-liberalnym. W adza sàdownicza Niezawis e organy sàdowe na czele z Sàdem Najwy szym sà gwarantem przestrzegania prawa w paƒstwie rumuƒskim. Sàd Najwy szy to Inalta Curte de Casatiesi Justitie a Romaniei. System prokuratury dzia a niezale nie, choç na szczeblu centralnym, àczy si z w adzà sàdowniczà przez Ministerstwo Spraw Publicznych. Podzia administracyjny Rumunia dzieli si na 41 okr gów (judet) oraz jedno miasto wydzielone Bukareszt. Administracja publiczna jest trójstopniowa: województwo, okr g administracyjny, gmina. 6

8 Na czele w adzy lokalnej ka dego województwa jest prefect (odpowiednik polskiego wojewody), a samorzàd stanowi rada wojewódzka z przewodniczàcym na czele. W celu koordynacji i planowania stworzono szeêç makroregionów, po 5-8 województw w ka dym. Drugi szczebel w adzy stanowià okr gi administracyjne odpowiadajàce polskim powiatom w liczbie 272. Ich siedziby znajdujà si w miastach, wêród których 72 ma charakter okr gów municypalnych. W takich oêrodkach skupia si administracja ponad 13 tysi cy wsi i miasteczek. Municypium zarzàdza pimar (burmistrz). Gminy zarzàdzajà na najni szym szczeblu zarzàdzania. Zwiàzki zawodowe Zwiàzki zawodowe majà w Rumunii wi ksze znaczenie ni w Polsce i niejednokrotnie sà stronà decydujàcà podczas negocjacji z pracodawcami. Dwie piàte pracowników najemnych jest zrzeszonych w zwiàzkach zawodowych w Rumunii, podczas gdy Polsce, po okresie ÊwietnoÊci i wielkiego wp ywu zwiàzków zawodowych, poziom uzwiàzkowienia jest obecnie ni szy ni w Rumunii. Wolne zwiàzki zawodowe w Rumunii to: CNSLR Confederatia Nationala a Sindicatelor Libere din Romania FRATIA (Krajowa Konfederacja Wolnych Zwiàzków Zawodowych Fratia ) z siedzibà w Bukareszcie. Konferencja skupia 2,6 mln cz onków i dzia a od roku CNS Confederatia Nationala Sindicala CARTEL ALFA (Krajowa Konfederacja Zwiàzków Zawodowych Cartel Alfa ) z siedzibà w Bukareszcie. Konferencja skupia 0,9 mln cz onków i dzia a od roku 1990 BNS Blocul National Sindical (Krajowy Blok Zwiàzków Zawodowych) z siedzibà w Bukareszcie. Blok skupia. 0,7 mln cz onków, posiada 36 filii w województwach. Dzia a od roku CSDR Confederatia Sindicatelor Democratice din Romania (Konfederacja Demokratycznych Zwiàzków Zawodowych)z siedzibà w Bukareszcie. Konferencja skupia 0,6 mln cz onków i dzia a od roku CSN Confederatia Sindicala Nationala "Meridian". 1.5 Obecna sytuacja polityczna (problemy mi dzynarodowe) Rumunia jest zaliczana do paƒstw ba kaƒskich g ownie ze wzgl dów historycznych i kulturowych, jednak tylko niewielki fragment tego kraju le y na Pó wyspie Ba kaƒskim. Rumunia zosta a przyj ta w 2004 roku do struktur NATO, a w roku 2007 przewidywane jest wstàpienie w szeregi UE, gdzie b dzie ósmym co do wielkoêci krajem Wspólnoty. Rumunia na mocy Porozumienia o Handlu i Liberalizacji wynegocjowanym w ramach Paktu StabilnoÊci (2001) podpisa a umowy dwustronne z pozosta ymi krajami Europy Po udniowo-wschodniej i wspólnie tworzà stref wolnego handlu, a te wzajemnie dobrosàsiedzkie stosunki sà warunkiem wst pnym w procesie integracji z Unià Europejskà. 7

9 Rumunia jest postrzegana jako àcznik cywilizacyjny mi dzy wp ywami kulturowo-gospodarczymi Wschodu i Zachodu. Dzieje si tak ze wzgl du na miejsce lokalizacji na mapie oraz liczebnoêç narodu rumuƒskiego. Rumunia to bezsporny lider na Pó wyspie Ba kaƒskim i pretendent do europejskiej czo ówki. W 1993 roku mi dzy Polskà a Rumunià zosta podpisany uk ad o przyjaznych stosunkach i wspó pracy. 2. Gospodarka 2.1 Opis gospodarki kraju Na poczàtku transformacji systemowej gospodarka Rumunii przesz a g boki kryzys. Póêniej, po okresie o ywienia gospodarczego, Rumunia doêwiadczy a kolejnego za amania produkcji. W rezultacie nawet w 2003 roku poziom realnego PKB pozostawa ni szy od szacunkowego poziomu wyjêciowego w 1989 roku. Od 1991 roku gospodarka jest prywatyzowana i w aênie w tym sektorze jest wytwarzane ok. 70% PKB. Najwa niejszymi ga ziami sà górnictwo, hutnictwo i przemys maszynowy. Pod koniec lat 90-tych Rumunia przechodzi a okres recesji gospodarczej, jednak od 2000 roku notuje ona wyraênà popraw, a w roku 2004 osiàgni to rekordowy poziom PKB 8.3%. W pozosta ych latach roczny wzrost PKB oscylowa w granicach 5%. Od 2000 roku, kiedy celami politycznymi Rumunii sta o si cz onkostwo w NATO i integracja z krajami UE, kraj odnotowuje coraz lepsze wyniki makroekonomiczne. W roku 2004 zaobserwowaç mo na by o negatywne tendencje pog biajàcy si deficyt na rachunku bie àcym oraz rekordowy deficyt handlu zagranicznego, co by o wynikiem umacniania si waluty rumuƒskiej. Wp yn o to negatywnie na eksport i zagra- a o istnieniu ga zi gospodarki, które sà nastawione przede wszystkim na eksport. Podstawowe dane (2005 rok) PKB (tempo zmian) 4,1% Przemys (tempo zmian) 2,0% Inflacja 8,6% Bezrobocie 5.,9% Zad u enie zagraniczne 24,4 mld EUR Import 32,36 mld EUR Eksport 22,25 mld EUR Rezerwy dewizowe 18,3 mld EUR Inwestycje zagraniczne 5,2 mld EUR Saldo bilansu p atniczego 6,9 PKB tworzy: przemys (30%), us ugi (47%), 8

10 rolnictwo (11%), budownictwo (6%) Bezrobocie Stopa bezrobocia w Rumunii w listopadzie 2005 r. wynios a 5,7% (w tym samym miesiàcu roku 2004 mia a ona wartoêç 6,2%). Stopa bezrobocia w Rumunii w koƒcu lutego 2006 r. wynios a 6,3% co oznacza, e 554,6 tys. osób pozostawa o bez pracy. Bezrobocie wêród m czyzn mia o poziom 7,2%, zaê wêród kobiet ok. 5,3%. Wskaênik inflacji w 2005 r. Inflacja w Rumunii liczona grudzieƒ-grudzieƒ osiàgn a w 2005 roku poziom 8,6% (9,3% w roku 2004). Najbardziej zdro a y us ugi o 13,1%; ceny towarów nie ywnoêciowych zwi kszy y si o 9,8%, zaê ywnoêci o 5,7%. Wskaênik Êredniomiesi czny inflacji mia w tym okresie wartoêç 0,7%. 2.2 Ocena gospodarki Rumunii przez Komisj Europejskà W ciàgu ostatnich 10 lat w Rumunii, jak równie w innych krajach przechodzàcych transformacje systemowà, da y si zauwa yç zmiany w strukturze gospodarczej zgodne z ogólnymi tendencjami rozwoju tej sfery na Êwiecie. Polega y one na stopniowym zmieszaniu si udzia u rolnictwa oraz przemys u (zw aszcza ci kiego i wydobywczego) przy jednoczesnym zwi kszaniu si udzia u szeroko poj tego sektora us ug ( àcznie z instytucjami finansowymi i handlem). W Rumunii zauwa a si popraw wskaêników makroekonomicznych na skutek o ywienia gospodarki Êwiatowej, jednak e proces reform musi trwaç dalej. Prywatyzacja zapoczàtkowana w 1990 roku doprowadzi a do rozdrobienia gospodarki. Wed ug raportu Komisji Europejskiej, oceniajàcej post p Rumunii na drodze do cz onkostwa, kraj ten poczyni znaczne post py. Obni ono inflacj, polityka fiskalna jest prowadzona ostro nie, a gospodarka wykazuje tendencje stabilizujàce. Wzrost gospodarczy w roku 2003 wyniós 4 proc., natomiast inflacja jest stosunkowo wysoka i wynios a 14 proc. Celem rzàdu jest obni enie inflacji w 2006 roku do 9 proc. Bezrobocie kszta tuje si na poziomie 8-9 proc. czyli podobnie, jak w innych krajach Unii. Rumunia ma nadal problemy z politykà fiskalnà i w zwiàzku z tym zaciàgn a po yczk z MFW na wzmocnienie polityki podatkowej i fiskalnej, prywatyzacji i polepszenie warunków prowadzenia dzia alnoêci gospodarczej. Bezpo- Êrednie Inwestycji Zagraniczne w Rumunii w roku 2003 wynios y 1,1 mld EUR. Synteza gospodarki Rumunia osiàgn a znaczny post p w budowie gospodarki rynkowej. Sprawi o to zniwelowanie du ych nieprawid owoêci- niskie ceny energii, ma e tempo prywatyzacji oraz rozpocz cie likwidacji olbrzymiego, ale przynoszàcego straty sektora paƒstwowego, niemniej du a cz Êç przemys u rumuƒskiego jest zdekapitalizowana, a rolnictwo równie wymaga modernizacji. Niski poziom badaƒ i rozwoju oraz s abe przygo- 9

11 towanie profesjonalne si y roboczej równie sk aniajà do wniosku, i gospodarka potrzebuje jeszcze wielu lat konsekwentnego wdra ania reform strukturalnych. 2.3 Charakterystyka g ównych sektorów gospodarki Przemys Rok 2004 by okresem prosperity dla wielu bran w Rumunii, które osiàgn y wi kszy poziom zysków ni kraje Europy Ârodkowej. Dynamicznie rozwija si przemys przetwórczy (np. tytoniowy-29%) jak i us ugi telekomunikacyjne (33%), czy finansowe. Liderem wzrostu by producent kauczuku syntetycznego, który potroi swojà sprzeda. W Rumunii doskonale rozwija si przemys samochodowy. G ówny rumuƒski producent samochodów zwi kszy swoje obroty o 70%. Mimo wysokich kosztów sprzeda- y, firmy z bran y petrochemicznej nie spe ni y oczekiwaƒ inwestorów utrzymujàc si na granicy rentownoêci. ObecnoÊci surowców mineralnych towarzyszy rozwój przemys u przetwórczego hutnictwa, przerobu ropy naftowej, energetyki, w tym wodnej. Przetwórstwo ropy naftowej w 2005 r. W 2005 r. Rumunia odnotowa a nadwy k handlu wyrobami ropopochodnymi w wysokoêci 1,7 mld EUR (trzy razy wi cej ni w 2004 r.), przy eksporcie o wartoêci 2,23 mld EUR (wzrost o 87%) i imporcie o wartoêci 535 mln EUR (spadek o 17%). Przetwórstwo ropy naftowej zwi kszy o si o 13%, co przy zmniejszeniu zatrudnienia w sektorze o 10% zaowocowa o wzrostem wydajnoêci pracy o 22,9%. Produkcja gazu naturalnego (p ynnego) zosta a zwi kszona o 71% do poziomu 632 tys. ton. Produkcja benzyny osiàgn a wielkoêç prawie 5 mln ton (+16%), zaê oleju nap dowego 4,55 mln ton (+15%). Spad a natomiast i to o 43%, produkcja olejów i smarów mineralnych do poziomu 93 tys. ton. Rolnictwo Rolnictwo rumuƒskie, po kolektywizacji i latach ma o wydajnej gospodarki, charakteryzuje du y udzia ma ych gospodarstw wytwarzajàcych produkty rolne na w asne potrzeby. Z 3,9 mln gospodarstw znajdujàcych si na obszarach wiejskich a 1,6 mln ma poni- ej 1 ha. Tylko 225 gospodarstw na obszarze Rumunii ma powy ej 2000 ha i spe nia standardy europejskie. Udzia rolnictwa w PKB Rumunii to oko o 13%, podczas gdy Êrednia w UE wynosi 2%. G ównym problemem rolnictwa rumuƒskiego jest brak sprawnego systemu irygacyjnego. Gleby szczególnie na wy ynie Mo dawskiej, a tak- e na naddunajskich nizinach i wy ynie Siedmiogrodzkiej nale à do urodzajnych. W strukturze upraw przewa a kukurydza i pszenica oraz roêliny oleiste (s onecznik) i winna latoroêl (s ynne wina Cotnari, Murfatlari i Tirnava). Ma o natomiast uprawia si 10

12 yta i ziemniaków. W górach dominuje wcià tradycyjna gospodarka pasterska, której Rumunia jest ojczyznà w skali ca ych Karpat. Rumunia ma nadal trudnoêci ze s abo rozwini tym, ma o efektywnym rolnictwem a dodatkowo jej infrastruktura przetwórcza produkcji rolnej uleg a zniszczeniu lub jest w przewa ajàcej cz Êci przestarza a. Jest to obecnie tym bardziej istotne, e w obliczu akcesji do UE zak ady przetwórstwa ywnoêci nie spe niajà norm unijnych i nie majà szansy ich wype nienia tak e w przysz oêci. Chodzi tu przede wszystkim o sektor mi sny i mleczarski. Zdaniem rumuƒskiej Agencji Sanitarno Weterynaryjnej 70% z 1327 zak adów przetwórstwa ywnoêci zostanie zamkni tych w 2006 roku z powodu nieprzystosowania do produkcji do wymagaƒ higieniczno-sanitarnych stosowanych w UE. Polscy przedsi biorcy mogà wykorzystaç okazje do wprowadzenia ma ych i Êrednich zak adów przetwórczych i linii technologicznych. Produkcja drewna i mebli po 10 miesiàcach 2005 r. W okresie styczeƒ-paêdziernik 2005 r. sprowadzono do Rumunii drewno (z wy àczeniem mebli) o àcznej wartoêci 253,6 mln EUR (wzrost o 33%) i jednoczeênie wyeksportowano drewno za równowartoêç 713,1 mln EUR (wartoêç bez zmian w porównaniu z tym samym okresem roku poprzedniego). Stal i wyroby metalowe W okresie pierwszych 10 miesi cy 2005 r. rumuƒski eksport konstrukcji stalowych i wyrobów metalowych mia wartoêç 384,3 mln EUR (wzrost o 32%), zaê import osiàgnà poziom 1,11 mld EUR (wzrost o 30%). W efekcie deficyt w handlu zagranicznym tym asortymentem wyniós ok. 724 mln EUR (wzrost o 28%). Energetyka W sektorze energetycznym, niezb dne sà dzia ania na rzecz w aêciwego ustalania cen, zakresu interwencji paƒstwa w dziedzinie paliw sta ych i uranu oraz funkcjonowania monopoli. Rumunia ma w miejscowoêci Cernavoda elektrowni jàdrowà, która wytwarza oko o 8 proc. krajowych zasobów energii. Zosta a ona zbudowana wed ug technologii zachodniej. Nale y jednak rozwiàzaç problemy zwiàzane z odpadami nuklearnymi. Pierwsza elektrownia na w giel-biomas W miejscowoêci Zalau rozpocz to prace modernizacyjne elektrociep owni, których àczny koszt wyniesie 56 mln EUR. Po ich zakoƒczeniu elektrownia b dzie mog a dzia- aç zamiennie na w giel lub biomas (np. odpady drzewne). Pozwoli to na uzyskiwanie taƒszej energii i jednoczeênie zapewni elastycznoêç w doborze surowców energetycznych. Planowany na lata bilans energetyczny Rumunii Wed ug oficjalnych prognoz Rumunia w latach b dzie importowaç szacunkowo 70% potrzebnej do funkcjonowania energii obecnie wskaênik ten wynosi ok. 40%. 11

13 W ciàgu pierwszych 10 miesi cy 2005 r. import energii kosztowa Rumuni ok. 4 mld EUR. Podstawowe êród a energii dost pne w Rumunii to: z o a ropy naftowej i gazu ziemnego, z o a w gla brunatnego (i niewielkie kamiennego), zasoby energii wodnej (znaczna iloêç terenów górzystych u atwiajàcych jej wykorzystanie), energia atomowa (w tym mo liwoêç produkcji ci kiej wody), potencja produkcji biopaliw i ewentualna mo liwoêç wykorzystania energii s onecznej (zwykle korzystny klimat). Transport Drogi w Rumunii nie nale à do najlepszych nawet w skali krajów Europy Ârodkowo- Wschodniej. Obecnie sieç dróg wynosi ok. 153 tys. km, z czego cz Êç odcinków o charakterze lokalnym to nieasfaltowane drogi bite i szutrowe. Aktualnie jest w Rumunii tylko jeden 114-kilometrowy odcinek autostrady z Bukaresztu do Pite_ti (A1). W Rumunii jest ponad 11 tys. km linii kolejowych. Linie kolejowe tworzà g stà sieç, która àczy g ówne oêrodki miejskie i gospodarcze. Transport wodny Êródlàdowy Rumunii to przede wszystkim eglowny na ca ym odcinku w granicach paƒstwa Dunaj (inne rzeki, choç du e jednak bystre i kamieniste, nadajà si praktycznie tylko do sp awu drewna). Najwa niejszymi portami naddunajskimi sà Turnu Severin, Giurgiu oraz Braila i Galati, które chocia po o one ponad 100 km od ujêcia, sà jednoczeênie, obok le àcej na wybrze u Konstancy, g ównymi portami morskimi. Transport lotniczy nie jest w Rumunii zbyt dobrze rozwini ty. Choç jak na tej wielkoêci kraj jest tu stosunkowo du o lotnisk, ale w wi kszoêci o niskim poziomie technicznym, a znaczna cz Êç cywilnej floty powietrznej jest przestarza a. Lotniska mogàce obs ugiwaç ruch mi dzynarodowy znajdujà si w: Bukareszcie (Otopeni), Konstancy, Suczawie, Aradzie Timiszoarze. Monopolistà w krajowej komunikacji lotniczej sà paƒstwowe linie TAROM. 2.4 Wspó praca z innymi krajami WartoÊç BezpoÊrednich Inwestycji Zagranicznych (BIZ) o wartoêci jednostkowej powy ej 1 mln USD, jakie nap yn y do Rumunii w ciàgu pierwszych 6 miesi cy 2005 roku wynios a 672 mln USD. Skumulowana wartoêç inwestycji zagranicznych w Rumunii na koniec 2004 r. wynosi a 13,2 mld EUR. G ówne dziedziny gospodarki, w które inwestowano jednostkowo ponad 1 mln USD to: telekomunikacja (972 mln USD), us ugi (537 mln USD), handel (432 mln USD), sektor energetyczny (431 mln USD), przemys mechaniczny i motoryzacyjny (324 mln USD), metalurgia (217 mln USD), przetwórstwo drewna i papieru (285 mln USD). 12

14 Szacunkowo w 2005 r. do Rumunii nap yn o 29,4 mld EUR zagranicznego kapita u. Du à jego cz Êç stanowià pieniàdze przysy ane przez diaspor rumuƒskà poza granicami kraju prawdopodobnie jest to wielkoêç ok. 4,3 mld EUR co stanowi ok. 5,6% PKB Rumunii, przy czym ok. 40% z tej sumy trafi o do kraju w nieformalny sposób. Pozosta a cz Êç funduszy, które nap yn y, to m.in. kapita spekulacyjny Rumunia zliberalizowa a w 2005 r. zasady nap ywu tego rodzaju funduszy przygotowujàc si to cz onkostwa w UE. Kraje, które najwi cej zainwestowa y w Rumunii to: Niderlandy (824 mln USD 20,32%), Francja (367 mln USD 9,04%) Niemcy (227 mln USD 5,61% 3. Przekszta cenia strukturalne, reformy i system w asnoêci 3.1 Wdra anie reform Powodzenie we wdra aniu reform b dzie zale eç w du ym stopniu od uwarunkowaƒ mi dzynarodowych i koniunktury Êwiatowej. Niezale nie od koƒcowych efektów nale y pami taç, e Rumunia jest krajem dajàcym du e mo liwoêci lokowania kapita u i osiàgania du ych zysków i korzyêci. Wynika to z nast pujàcych czynników: du y rynek (21.7 mln ludnoêci), z mo liwoêcià wzrostu popytu w miar poprawy sytuacji materialnej ludnoêci. tania i dobrze przygotowana si a robocza. sprawnie dzia ajàca infrastruktura ogólna (transport, telekomunikacja, energetyka). dost pnoêç, po cenach konkurencyjnych, do wielu surowców (aluminium, o ów, uran, drewno, roêliny przemys owe) i noêników energii. mo liwoêç nabycia na korzystnych warunkach obiektów turystycznych, terenów rolnych, pozosta ych do sprywatyzowania przedsi biorstw. szereg rynków nie jest jeszcze dostatecznie rozwini tych co daje okazj do znalezienia wielu interesujàcych nisz i mo liwoêç zbytu towarów lub inwestowania. 3.2 Ustalenia miedzy Rumunià a Polskà W zwiàzku z przystàpieniem Polski do Unii Europejskiej zmieni y si zasady relacji handlowej z Rumunià. Polska musia a odstàpiç od Umowy o stosunkach handlowych i p atnoêciach z r., oraz Ârodkowoeuropejskiej Umowy o Wolnym Handlu (CEFTA). Obecnie nasze relacje handlowe z Rumunià reguluje Uk ad Europejski UE. 13

15 Bilateralne umowy mi dzy Polskà i Rumunià nie straci y wa noêci, chocia nie obejmuje ich kompetencja Wspólnoty (Umowa o wzajemnym popieraniu i ochronie inwestycji z 1994 roku i Umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania). W 2002 roku zosta a podpisana deklaracja o rozwoju wspó pracy mi dzy Ministerstwem Gospodarki RP i Ministerstwem Przemys u i Zasobów w Rumunii. Najwi ksze zainteresowanie Rumunii dotyczy: gospodarki polskiej w procesie przystosowywania si do wymogów UE. doêwiadczeƒ Polski w negocjacjach z Unià. polskich programów rzàdowych na rzecz wspierania ma ych i Êrednich przedsi biorstw. mo liwoêci udzia u polskich firm w prywatyzacji i inwestowaniu w Rumunii. W listopadzie 2005 roku odby a si w Bukareszcie pierwsza Polska Wystawa Narodowa, w której uczestniczy o 40 polskich firm. Ma e i Êrednie przedsi biorstwa W dniu roku Polska Agencja Rozwoju Przedsi biorczoêci podpisa a z rumuƒskà Agencja ds. Ma ych i Ârednich Przedsi biorstw i Spó dzielczoêci umow o wzajemnej wspó pracy. Zgodnie z postanowieniami umowy, polscy przedsi biorcy majà mo liwoêç korzystania z programów pomocowych dla ma ych i Êrednich przedsi biorstw funkcjonujàcych w Rumunii, takich jak: Program informacyjny i szkoleniowy dla spó ek handlowych. Narodowy program wspierania inwestycji realizowanych przez nowopowsta e przedsi biorstwa i mikroprzedsi biorstwa oraz inwestycji modernizacyjnych. Narodowy program wspierania ma ych przedsi biorstw i mikroprzedsi biorstw w zakresie dost pu do us ug szkoleniowych i doradztwa. Narodowy program wspierania rzemios a. Wspieranie rozwoju przedsi biorczoêci wêród m odzie y programu START. Program organizacji Targów Ma ych i Ârednich Przedsi biorstw- TIMM. Narodowy program wspierania ma ych i Êrednich przedsi biorstw w zakresie rozwoju eksportu. Program wspierania rozwoju ma ych i Êrednich przedsi biorstw w formie zwolnienia z opodatkowania reinwestowanych zysków. Narodowy program dofinansowania i inkubatorów biznesu. 14

16 3.3 Nabywanie nieruchomoêci przez inwestorów zagranicznych w Rumunii Ochrona w asnoêci prywatnej Konstytucja Rumunii gwarantuje prawo obywatelom rumuƒskim do posiadania w asnoêci prywatnej (nieruchomoêci w postaci ziemi oraz budynków). Zagraniczne osoby fizyczne i prawne mogà byç w Rumunii w aêcicielami nieruchomo- Êci jedynie w postaci mieszkaƒ i budynków wraz z przylegajàcymi do nich dzia kami rekreacyjnymi. Prawo nierezydentów do w asnoêci ziemi w Rumunii Konstytucja Rumunii oraz ustawa o ziemi nie zezwala cudzoziemcom na posiadanie ziemi na w asnoêç. JednoczeÊnie firmy zarejestrowane w Rumunii, bez wzgl du na to czy sà w asnoêcià cudzoziemców (nawet w ca oêci), sà uznawane jako rumuƒskie osoby prawne i mogà wejêç w posiadanie terenów (ziemi). Przepisy prawne dotyczàce inwestycji bezpoêrednich przewidujà, e ka dy inwestor o statusie rezydenta lub nie-rezydenta, osoba prawna, mo e nabyç prawo do terenów. Prawo w asnoêci ziemi opisane jest szczegó owo w specjalnych rejestrach sàdów lokalnych. Rumuƒska Konstytucja stanowi, e osoby nie b dàce obywatelami rumuƒskimi lub bezpaƒstwowcy mogà staç si w aêcicielami ziemi w Rumunii w nast pujàcych przypadkach: na zasadach okreêlonych w Traktacie akcesyjnym, po przystàpieniu Rumunii do UE. na podstawie umów mi dzynarodowych, których Rumunia jest stronà i na zasadzie wzajemnoêci. poprzez dziedziczenie. Wszelkie transfery ziemi w Rumunii musza byç zarejestrowane w Rejestrze Ziemskim. Wynajem terenów Rumuƒskie osoby fizyczne i prawne mogà dzier awiç w Rumunii ziemi. OdpowiedzialnoÊç za obliczenie i przelew do bud etu paƒstwa podatku od dochodu uzyskanego z wynajmu ponosi jego w aêciciel. Okres i warunki wynajmu strony ustalajà mi dzy sobà. Prawo do dzier awy ziemi (na podstawie umowy dzier awnej lub koncesji) posiadajà tak e osoby nie b dàce obywatelami Rumunii, bezpaƒstwowcy oraz zagraniczne osoby prawne. Zasady naliczania i uiszczania nale nych podatków podlegajà wówczas przepisom umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. 23 czerwca 1994 roku mi dzy rzàdem polskim a rumuƒskim zosta a podpisana umowa w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji. Zarówno Polska jak i Rumunia sà zobowiàzane do wydania niezb dnych zezwoleƒ w przypadku rozpocz cia dzia alnoêci na terytorium paƒstwa, bez wzgl du na obywatelstwo tych osób. Wszel- 15

17 kie polskie inwestycje na terytorium Rumunii sà traktowane w taki sam sposób, jak inwestycje krajowe lub inwestycje innego paƒstwa na terytorium Rumunii. Inwestorzy majà zapewniony swobodny transfer w walutach wymienialnych, wed ug kursu wymiany obowiàzujàcego w dniu transferu (dochodów, po yczek i innych p atnoêci zwiàzanych z inwestycjà równie w przypadku sprzeda y lub likwidacji inwestycji). Rumunia mo e w ka dej chwili wprowadziç ograniczenia dewizowe. Dzia ania wyw aszczeniowe w stosunku do danej inwestycji zagranicznej mogà zostaç podj te tylko w przypadku, gdy le y to w interesie paƒstwa, zgodnie z procedurà i za odszkodowaniem zgodnym z wartoêcià rynkowà inwestycji z doliczeniem odsetek i z zachowaniem wolnego transferu. W przypadku strat poniesionych przez polskà inwestycj w wyniku dzia aƒ wojennych na terytorium Rumunii, nale y si odszkodowanie. JeÊli Polska udzieli polskiemu inwestorowi w Rumunii pomocy finansowej, zwiàzanej z gwarancjà na poniesione ryzyko, to automatycznie wszelkie prawa w zwiàzku z tà inwestycjà przejmuje Polska. Rumunia wtedy ma prawo pobieraç podatki i inne nale ne Êwiadczenia. W przypadku, kiedy inwestor wchodzi w konflikt z rzàdem Rumunii, to mo e si on zwróciç do: odpowiedniego sàdu na terenie Rumunii. Mi dzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych. Trybuna u Arbitra owego. Cudzoziemiec, jako osoba fizyczna nie mo e nabyç ziemi i nieruchomoêci w Rumunii. Podmiot gospodarczy (osoba prawne) zarejestrowana w Rumunii mo e byç posiadaczem ziemi lub nieruchomoêci niezale nie od rodzaju w aêciciela i struktury w asno- Êci. Wynajem ziemi lub nieruchomoêci odbywa si poprzez wydzier awienie w drodze przetargu. W aêciciel ma obowiàzek obliczania i przelewu do bud etu paƒstwa podatku od uzyskanego z wynajmu dochodu. Koncesje w Rumunii na niektóre us ugi i produkcj sà wydawane na okres maksymalnie 49 lat i obejmujà Êrodki skarbu paƒstwa lub samorzàdu. Przedmiotem wydania koncesji mo e byç: przej cie ziemi na czas koncesji, transport publiczny, system drogowy, porty, us ugi pocztowe, telekomunikacja, eksploatacja z ó i zasobów naturalnych i odpady. Po wygaêni ciu koncesji wszelkie aktywa i obiekty trafiajà znów pod administracje publicznà. 4. System finansowy 4.1 Banki Waluta Rumunii Rumuƒskà walutà narodowà jest LEI oznaczony RON. Od 1 lipca 2005 roku wprowadzono denominacj ROL (leja) polegajàcà, podobnie 16

18 jak w Polsce, na odci ciu czterech zer. W obiegu znajdujà si banknoty: 1, 5, 10, 50, 100, 500 lei oraz monety ( bani ) : 1, 5, 10, 50. Kurs EUR wynosi ok. 1,90, USD ok. 1,50, a PLN 0,33 od leja. Bank centralny Rumuni to Banca Nationala a Romaniei, który posiada oddzia y wojewódzkie. Bank ten powsta w roku Niezale nie od banku centralnego istnieje ca y szereg banków komercyjnych (przesz o 40 banków). Do liczàcych nale à: Banca Comercial Roman (BCR), Banca Roman pentru Dezvoltare (BRD), ING Bank, Citibank, Alpha Bank, Banca Tiriac, Banca Transilvania, Finansbank, HVB Bank Roimania, Raiffesenbank, Banc Post i inne. Banki podlegajà kontroli paƒstwa. Dost pnoêç w terenie (w ka dym mieêcie) oddzia ów lub filii banków komercyjnych jest powszechna. Bankomaty i kantory dzia ajà w ka dym mieêcie, ich sieç jest wystarczajàca. W 2005 roku 90% wszystkich zysków ca ego systemu bankowego zosta o zrealizowanych przez 8 banków, zaê pierwszych 10 banków posiada 90% ca kowitych aktywów systemu. Rynek bankowy podzielony jest nast pujàco: Bank udzia w rynku zysk/strata w 2005 r. (mln EUR) Banca Comercial_ Rom_n_ 25,7% +202 BRD Groupe Société Générale 15,0% +165 Raiffeisen Bank 8,7% + 51 ING Bank 4,9% + 17 HVB Bank 4,9% +40 Banc Post 4,5% -2,2 CEC 4,4% + 20 Banca Transilvania 3,9% + 27,5 Bankami korespondencyjnymi mi dzy Polska a Rumunià sà: ING Bank Âlàski S. A. Raiffeisen Bank S. A. ING Bank Âlàski S. A. ING Amsterdam (filia w Bukareszcie). Bank Przemys owo-handlowy PBK Raiffeisen Bank S. A. Bank Handlowy w Warszawie S. A. Raiffeisen Bank S. A. PKO BP Banca Transilvania. BRE Bank Raiffeisen Bank S. A. Raiffeisen Bank Polska S. A. Raiffeisen Bank S. A. PKO SA Banca Comerciala Romana. Wed ug Mugura Isarescu, dyrektora rumuƒskiego banku centralnego, Rumunia powinna dostosowaç si do wymogów Europejskiego Systemu Walutowego najpóêniej w 2014 roku. 17

19 4.2 P aca minimalna w Rumunii Gwarantowana prawnie p aca minimalna brutto wynosi w 2006 roku 90,2 EUR. 5. System podatkowy w Rumunii Zasady podatkowe w Rumunii odpowiadajà rozwiàzaniom europejskim. Administracja podatkowa jest samodzielnà organizacjà Agentia Nationala de Administrare Fiscala (ANAF). Dla obs ugi du ych podatników powo ano oddzielnà komórk. Podobnie jak w innych krajach europejskich ka dy podatnik posiada numer identyfikacyjny zwany Codul Fiscale, który nadajà oddzia y terenowe ANAF. Zagraniczni inwestorzy majà takie same prawa jak inwestorzy krajowi. Nie ma ograniczeƒ w zakresie udzia u zagranicznego kapita u w firmach rumuƒskich. Zagraniczni inwestorzy majà prawo do zamiany i transferu przychodów/zysków (po op aceniu podatków) wypracowanych w Rumunii. Rumunia zawar a z wieloma krajami umow o unikaniu podwójnego opodatkowania, taka umowa zosta a zawarta tak e z Polskà. Inwestycje o wartoêci ponad 1 mln USD, istotne dla gospodarki rumuƒskiej, cieszà si pewnymi przywilejami, tj.: zwolnienie z c a na urzàdzenia techniczne, instalacje i wyposa enie, wstrzymanie op at VAT na dobra z importu lub zakupione w kraju a do uruchomienia inwestycji oraz zwolnienie z obcià eƒ finansowych sumy stanowiàcej 20% wartoêci inwestycji. Warto nadmieniç, e w Rumunii znajdujà si rejony o szczególnym znaczeniu, w których inwestycje zwolnione sà z op at celnych i VAT na maszyny, urzàdzenia i instalacje, Êrodki transportu i inne Êrodki trwa e importowane do rejonu. Z c a zwolnione sà surowce, cz Êci i komponenty niezb dne do produkcji. Z ulg tych mogà korzystaç inwestorzy zagraniczni pod warunkiem, e wspó pracujà oni z firmami rumuƒskimi. Rejony te to: 6 tzw. wolnych stref (Arad, Galati, Sulina, Braila, Constanta Sud, Giurgiu), 29 stref uprzywilejowanych oraz parki przemys owe (2 istniejàce plus dwa w trakcie ustanawiania). Podatek dochodowy od wynagrodzeƒ (umowa o prac ) wynosi 16% od wartoêci netto (po potràceniu Êwiadczeƒ na fundusze bezrobotnych, zdrowia i emerytur ). Wprowadzono zasad kwot wolnych od podatku, uzale nionych od wielkoêci osiàganego wynagrodzenia i iloêci osób b dàcych na utrzymaniu. Emeryci i renciêci p acà podatek w wysokoêci 16%. Osoby Êwiadczàce us ugi w ramach prawa autorskiego a tak e otrzymujàce premie lub inne nale noêci jako gratyfikacje itp. p acà podatek 16%. W stosunku rocznym tego rodzaju dochody rozlicza si uwzgl dniajàc koszty do odj cia (w ró nym stopniu, np. preferuje si twórców zwiàzanych z zabytkami). 18

20 Âwiadczenia na fundusze spo eczne Z wynagrodzeƒ brutto potràca si : 1,0 % na Fundusz bezrobotnych (samajul), 6,5 % na Fundusz Zdrowia (santtatea), 9,5 % na Fundusz Âwiadczeƒ Emerytalnych i Rentowych (contributia la pensie). Op aty i podatki lokalne Podatki lokalne i op aty (np. od nieruchomoêci) wnoszone na rzecz samorzàdu reguluje Rozporzàdzenie Rzàdu (Ordonanta de urgenta ) nr 70/1994, znowelizowane Rozporzàdzeniem nr 217/1999 i dalszymi kolejnymi zmianami (praktycznie co roku). Podatek dochodowy od firm i osób fizycznych Definicja przedsi biorstwa: ma e przedsi biorstwo od 10 do 49 pracowników, Êrednie przedsi biorstwo od 50 do 249 pracowników, du e przedsi biorstwo ponad 250 pracowników. Podatek dochodowy wynosi 16% i dotyczy to firm prowadzàcych dzia alnoêç gospodarczà niezale nie od formy organizacyjnej, z wyjàtkiem mikro przedsi biorstw. Podatek dochodowy od mikro przedsi biorstwa wynosi 3% liczony od obrotu. Podatek dochodowy od dywidendy wynosi 21% i jest p acony przez osoby fizyczne. W przypadku prowadzenia specjalnej dzia alnoêci gospodarczej wyszczególnione sà nast pujàce stawki podatku: 25% jeêli przynajmniej 80% dochodu pochodzi z rolnictwa. 60% jeêli 50% dochodu pochodzi z gier hazardowych, barów lub klubów nocnych. 44,2% z dzia alnoêci gospodarczej osób zagranicznych prowadzàcych dzia alnoêç na terytorium Rumunii. Podatek dochodowy od osób fizycznych jest p acony w zale noêci od osiàganych dochodów i wynosi od 21% do 45%. Stopy tego podatku sà zmieniane co 6 miesi cy. Obni one stawki podatku stosuje si na nast pujàce towary i us ugi: 11% obowiàzuje na podstawowe produkty spo ywcze, leki, transport publiczny, pras. 0% eksport Obowiàzek p acenia podatku VAT nie cià y na firmach, które osiàgajà przychody poni ej 50 milionów ROL rocznie. 19