ATLAS GEOLOGICZNO-INŻYNIERSKI MIASTA KIELCE

Transkrypt

1 ATLAS GEOLOGICZNO-INŻYNIERSKI MIASTA KIELCE skala 1: wykonany w technice GIS - reambulacja Atlasu geologiczno-inżynierskiego Kielc opracowanego 1976 r. przez Instytut Geologiczny - autor: Ewa Wróblewska (praca wykonana na zlecenie Urzędu Miasta Kielce) Wykonawcy: dr Jan Prażak... dr Katarzyna Janecka-Styrcz... Kielce, 2010 r.

2 2 Spis treści 1. Wstęp 2. Zakres wykonanych prac 3. Szkic budowy geologicznej 4. Warunki geologiczno-inżynierskie 5. Warunki hydrogeologiczne 6. Tereny osuwiskowe 7. Dawne roboty górnicze 8. Podsumowanie i wnioski 9. Piśmiennictwo Spis załączników 1. Wydruki warstw GIS Warstwa 1. Rodzaje gruntów na głębokości 1-2 m Warstwa 2. Rodzaje gruntów na głębokości 3-4 m Warstwa 3. Głębokość zwierciadła wód gruntowych Warstwa 4. Obszary dawnych robót górniczych Warstwa 5. Tereny osuwiskowe Warstwa 6. Lokalizacja wybranych otworów geologicznych Warstwa 7. Tereny podtopione i zagrożone podtopieniem wskutek wyłączenia z eksploatacji ujęć wód podziemnych. 2. Zestawienie profili wybranych otworów geologicznych Zestawienie profili otworów geologiczno-inżynierskich wykonanych dla potrzeb Atlasu geologiczno-inżynierskiego Kielc w 1974 r Zestawienie profili innych otworów geologicznych (do głębokości 10 m). 3. Zestawienie tabelaryczne wyników badań własności geologiczno-inżynierskich gruntów w otworach geologicznych wykonanych dla potrzeb Atlasu w latach Mapa rodzajów gruntów na głębokości 1-2 m w skali 1: Mapa rodzajów gruntów na głębokości 3-4 m w skali 1: Mapa głębokości do zwierciadła wód gruntowych w skali 1: Mapa dokumentacyjna w skali 1: (otwory geologiczno-inżynierskie, otwory inne, obszary dawnych robót górniczych, tereny osuwiskowe).

3 3 1. Wstęp Atlas geologiczno-inżynierski Kielc opracował Instytut Geologiczny Oddział Świętokrzyski w Kielcach w latach w ramach planowych prac własnych (Wróblewska 1976). Zakres i skalę opracowania ustalono z Wydziałem Geologii Wojewódzkiej Rady Narodowej i Wydziałem Budownictwa, Urbanistyki i Architektury Miejskiej Rady Narodowej w Kielcach na posiedzeniu w dniu r. Projekt badań geologicznych potrzebnych dla jego sporządzenia został wykonany przez mgr Mariana Kamionkę i zaakceptowany do realizacji przez Dyrektora Instytutu Geologicznego decyzją z dnia 1 lutego 1973 r. W latach prace prowadził mgr M. Kamionka, a od 1976 r. inż. Ewa Wróblewska, która je ukończyła i figuruje jako autorka atlasu. Brali w nich udział także inż. Edward Maszoński, inż. Teresa Chmielewska, Alicja Mazur, Józef Kumor i Helena Gondek. Atlas został pozytywnie zaopiniowany przez ówczesnego Prezesa Centralnego Urzędu Geologii pismem znak: KDGI/014/647/77 z dnia r. stwierdzeniem, że Atlas geologiczno-inżynierski Kielc przedłożony przez Instytut Geologiczny w Warszawie został opracowany właściwie i może być wykorzystany do ogólnych rozważań planowania przestrzennego. Należy zaznaczyć, że opracowanie to nie obejmuje terenów miasta położonych na południe od Gór Zgórskich i Pasma Posłowicko- Dymińskiego, które w trakcie jego sporządzania były jeszcze poza jego granicami administracyjnymi. Reambulacja atlasu miała na celu aktualizację i uzupełnienie zawartych w nim warstw informacyjnych oraz odpowiednie ich przygotowanie i wprowadzenie do GIS Miasta Kielce. Umożliwi to prosty, szybki i powszechny dostęp do zawartych w nim danych o warunkach geologiczno-inżynierskich terenu. 2. Zakres wykonanych prac Zasadniczym celem prac było wprowadzenie głównych warstw informacyjnych o warunkach geologiczno-inżynierskich terenu miasta zawartych w wykonanym w 1976 r. Atlasie geologiczno-inżynierskim Kielc do bazy GIS Miasta Kielce. Treść map wykonanych w układzie 65 w skali 1: naniesiono na podkład topograficzny w skali 1: w układzie 92. Tam, gdzie było to niezbędne i udokumentowane późniejszymi wynikami badań dokonano niezbędnych korekt granic wydzieleń geologiczno-

4 4 inżynierskich i hydrogeologicznych. Dla uproszczenia prezentacji części wydzieleń dokonano ich kompilacji. Inne informacje np. profile otworów geologicznych i wyniki badań geologiczno-inżynierskich gruntów przeredagowano w stopniu umożliwiającym wprowadzenie ich do bazy i przyjaznym dla korzystanie przez użytkowników. Do bazy obok profili otworów geologiczno-inżynierskich wprowadzono dodatkowo profile geologiczne innych otworów (do głębokości 10 m). Baza liczy obecnie 100 profili. Uznano, że dla potrzeb atlasu służącego do wstępnej informacji o warunkach geologiczno-inżynierskich terenu dla potrzeb planowania jest to ilość wystarczająca, a w razie potrzeby zawsze można ją uzupełnić o nowe otwory. Informacje dotyczące terenów osuwiskowych pochodzą głównie z wykonanego na zlecenie Urzędu Miasta Kielce w 2007 r. opracowania archiwalnego pt. Specyfikacja terenów osuwiskowych w granicach Miasta Kielce z uwzględnieniem warunków geologicznych, glebowych, hydrogeologicznych i przyrodniczych oraz naniesienie ich lokalizacji na mapach w skali 1: oraz 1:2 000, umożliwiających planowanie przestrzenne. (Sołtysik R., Jaśkowski B., Kasprzyk A., Rogalska R., Stachurski M., Świątek E., Zawada K., 2007). W ramach reambulacji wyznaczono dodatkowo tereny obecnie podtopione wskutek zmian warunków wodnych spowodowanych wyłączeniem z eksploatacji ujęć wód podziemnych oraz tereny zagrożone takim podtopieniem po zaprzestaniu poboru wody z innych ujęć. W efekcie wykonanych prac do bazy GIS Miasta Kielce wprowadzono siedem warstw obejmujących mapy w skali 1:10 000: warstwa 1. Mapa gruntów cięcie na głębokości 1-2 m (zał. 1.1), warstwa 2. Mapa gruntów cięcie na głębokości 3-4 m (zał. 1.2), warstwa 3. Głębokość do zwierciadła wód gruntowych (zał. 1.3), warstwa 4. Obszary dawnych robót górniczych (zał. 1.4), warstwa 5. Tereny osuwisk (1.5), warstwa 6. Lokalizacja wybranych otworów geologicznych (zał. 1.6), warstwa 7. Tereny podtopione i zagrożone podtopieniem wskutek wyłączenia z eksploatacji ujęć wód podziemnych. oraz profile geologiczne 100 wybranych otworów (zał. 2.1, 2.2), wyniki badań geologiczno inżynierskich gruntów w 14 otworach wykonanych dla potrzeb Atlasu geologiczno-inżynierskiego Kielc w 1974 r. (zał. 3), skany map terenów osuwiskowych w skali 1:2 000, fotografie osuwisk.

5 Czwartorzęd Plejstocen PAŃSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY-PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY 5 3. Szkic budowy geologicznej Budowa geologiczna terenu Miasta Kielce jest mocno skomplikowana. Utwory skalne są różnego wieku o bardzo zmiennym wykształceniu litologicznym. Ich schematyczny profil stratygraficzny podano w tabeli 1. Na znacznej części terenu miasta, szczególnie na wyniesieniach odsłaniają się na powierzchni utwory starszego podłoża przedczwartorzędowego. Są to skały zwięzłe, lokalnie iły. Strop ich jest z reguły zwietrzały i często pokryty warstwą rumoszu. Wapienie na wychodniach są silnie skrasowiałe do głębokości nawet kilkudziesięciu metrów, a szczeliny wypełnia najczęściej pylasto-ilasta zwietrzelina. Pustki krasowe (jaskinie) spotyka się tylko lokalnie (np. Kadzielnia, Wietrznia). Największą powierzchnię terenu zajmują osady czwartorzędowe wykształcone w postaci pospółek, żwirów, piasków gruboziarnistych, średnioziarnistych, drobnoziarnistych, pylastych i gliniastych, pyłów, glin, iłów, gruntów organicznych. W wielu miejscach spotyka się również antropogeniczne nasypy. Tabela 1. Schematyczny profil stratygraficzny omawianego obszaru (Filonowicz 1973a, 1973b). a) Osady czwartorzędowe Wiek Holocen Zlodowacenie północnopolskie Zlodowacenie środkowopolskie Zlodowacenie południowopolskie Litologia Torfy i namuły torfiaste Piaski i mułki rzeczne. Piaski eoliczne i piaski eoliczne w wydmach. Osady deluwialne. Piaski rzeczne ze żwirami w stropie. Lessy i lessy piaszczyste. Piaski rzeczne częściowo wodnolodowcowe i peryglacjalne, gliny piaszczysto-ilaste z otoczakami i głazikami, peryglacjalne, miejscami deluwialne. Piaski, mułki deluwialne. Piaski i żwiry lodowcowe, częściowo wodnolodowcowe. Piaski z domieszką głazów lodowcowe i wodnolodowcowe, częściowo deluwialne. Glina zwałowa. Iły i mułki zastoiskowe. Żwiry i piaski wodnolodowcowe, częściowo rezydualne. Mułki lessowate z okruchami. Gliny zbite z okruchami skał podłoża, zwietrzelinowe i deluwialne. Piaski, mułki, żwiry peryglacjalne.

6 Kambr Ordowik Sylur Dewon Karbon Perm Trias PAŃSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY-PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY 6 b) Utwory starsze od czwartorzędu Wiek Litologia Neogen (dawny trzeciorzęd) Piaski, mułki i iły ze związkami Fe (kras kopalny). Wapień muszlowy Piaskowiec pstry Cechsztyn Żwiry i mułowce (kras kopalny). Wapienie z przewarstwieniami margli Wapienie i margle. Piaskowce gruboławicowe. Piaskowce, mułowce i iły. Piaskowce. Iłowce, mułowce, piaskowce pstre. Zlepieńce górne. Piaskowce i mułowce. Margle i wapienie. Zlepieńce dolne. Karbon dolny Dewon górny Dewon środkowy Dewon dolny Sylur-dewon Sylur górny Sylur dolny Łupki ilaste. Łupki krzemionkowe z wkładkami lidytów. Margle i wapienie z wkładkami łupków ilastych. Łupki i wapienie gruzłowe. Wapienie płytowe, margle i łupki. Wapienie płytowe laminowane z wkładkami łupków. Wapienie koralowe i płytowe oraz łupki. Wapienie masywne. Dolomity i wapienie stringocefalowe. Dolomity płytowe. Margle, wapienie i dolomity. Piaskowce spiriferowe. Iłowce i mułowce rudonośne. Piaskowce, kwarcyty, łupki i zlepieńce. Iły, żwiry i zlepieńce miedzianogórskie. Piaskowce, szarogłazy i łupki. Łupki z wkładkami szarogłazów. Łupki graptolitowe. Łupki graptolitowe. Ordowik dolny Piaskowce. Kambr dolny Piaskowce i mułowce. Iłowce, mułowce z wkładkami piaskowców i szarogłazów.

7 7 4. Warunki geologiczno-inżynierskie Warunki geologiczno-inżynierskie przedstawiono na dwóch warstwach GIS - mapach rodzajów gruntów w skali 1:10 000: warstwa 1. Mapa gruntów cięcie na głębokości 1-2 m (zał. 4), warstwa 2. Mapa gruntów cięcie na głębokości 3-4 m zał. 5). Wydzielono na nich dziesięć rodzajów gruntów, którym obok wyróżnienia kolorem przypisano podaną poniżej numerację: 1 rumosze 2 pospółki i żwiry 3 Piaski gruboziarniste i średnioziarniste 4 piaski drobnoziarniste i pylaste 5 piaski gliniaste i pyły 6 gliny i iły 7 zwietrzeliny 8 grunty organiczne 9 skały starszego podłoża (przedczwartorzędowe) 10 nasypy. Pod względem własności geologiczno-inżynierskich zaliczają się one do sześciu grup: grunty skaliste - zwięzłe skały osadowe starszego podłoża (wapienie, dolomity, margle, zlepieńce, piaskowce, mułowce, iłowce i łupki; lokalnie występują wśród nich grunty spoiste iły), grunty kamieniste rumosze skalne często wymieszane z gliną, grunty sypkie żwiry, pospółki i piaski pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego, grunty spoiste gliny, gliny piaszczyste, gliny pylaste, pyły i iły pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego lub deluwialne, grunty organiczne głównie torfy w dolinach rzecznych, grunty nasypowe gruz i śmieci w dawnych łomach, kamieniołomach i gliniankach oraz nasypy budowlane, a także zasypane za znacznych odcinkach doliny rzeki Silnicy i okresowych jej dopływów. Wyżej wymienionych grup gruntów nie wprowadzano już jako dodatkową warstwę do bazy GIS uznając, że wystarczająco pełna jest ich charakterystyka litologiczna podana na opisanych wcześniej warstwach 1 i 2.

8 8 W celu bardziej szczegółowej charakterystyki i pozycji poszczególnych rodzajów gruntów w profilu geologicznym do bazy GIS wprowadzono również profile geologiczne 100 otworów (średnio do głębokości 10 m). Ich lokalizację pokazano na warstwie 6. Lokalizacja wybranych otworów geologicznych. Są to profile 27 otworów geologicznoinżynierskich wykonanych specjalnie dla potrzeb Atlasu geologiczno-inżynierskiego w 1974 r. (zał. 1.1, 2.1, 7) i 73 profile innych otworów (studni, piezometrów) wybranych z Dokumentacji hydrogeologicznej rejonu eksploatacji (RE) Kielce, w tym GZWP 417 Kielce (zał. 1.2, 2.2, 7) (Prażak 1989, 1994). Profile są wprowadzone do bazy w postaci graficznej i tekstowej. Własności geologiczno-inżynierskie różnych rodzajów gruntów charakteryzują wprowadzone do bazy GIS wyniki wykonanych w 1974 r. badań laboratoryjnych 28 próbek pobranych z 14 otworów spośród wyżej wymienionych otworów geologiczno-inżynierskich (zał. 3). Badania obejmowały oznaczenie: zawartości frakcji żwirowej piaskowej pyłowej iłowej w %, % CaCO3, wilgotności naturalnej, pozornej gęstości (γo i γ), granicy płynności, granicy plastyczności, spójności (kohezji) i kąta tarcia wewnętrznego. Warunki geologiczno-inżynierskie, wynikające z różnych rodzajów gruntów i ich rozmieszczenia na terenie miasta są bardzo zmienne. Niemniej poza gruntami organicznymi w dolinach rzecznych i gruntów nasypowych są one z reguły korzystne dla budownictwa. Wpływ ich ewentualnej zmienności w ramach poszczególnych obiektów na sposób posadowienia budowli jest przedmiotem osobnych, bardziej szczegółowych badań, wymaganych przez prawo budowlane. W przypadku gruntów nasypowych należy mieć na uwadze, że granice ich występowania są często ze względu na brak danych wyznaczone orientacyjnie. 5. Warunki hydrogeologiczne Z warunków hydrogeologicznych przedstawiono tylko głębokość do zwierciadła wód gruntowych pokazaną na warstwie 3. Głębokość zwierciadła wód gruntowych w skali 1: (zał. 1.3, 6). Głębokość zwierciadła wody podano także na wprowadzonych do bazy profilach otworów geologicznych (2.1, 2.2). Wydzielenia w sporządzonym w 1976 r. Atlasie skonfrontowano z wynikami późniejszych pomiarów wykonanych dla potrzeb Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1: występowanie i hydrodynamika, ark. 814 Piekoszów (Burczyńska A., Giełżecka-Mądry D. 2008) i 815 Kielce

9 9 (Kos, Machowska 2006) i innych pomiarów wykonanych w ostatnich latach. Dokonane korekty wynikające z udokumentowanych pomiarami zmian położenia zwierciadła w stosunku do stanu z lat wody były jednak sporadyczne i niewielkie. Podczas porównania wyników pomiarów wzięto bowiem pod uwagę dochodzącą do około 2 m amplitudę naturalnych wahań zwierciadła wody wynikających z sezonowych i wieloletnich zmian stanów retencji, zależących od wielkości i rozłożenia w czasie opadów atmosferycznych. Dokonano także kompilacji wydzieleń głębokości z kilku do trzech: <2 m, 2-4 m i >4m (zał. 1.3, 6). Dynamika wód podziemnych pierwszego poziomu wodonośnego jest bardzo skomplikowana i trudna do bezpośredniego odwzorowania kartograficznego. Wynika to z występowania licznych poziomów zawieszonych na glinach zwałowych, słabo przepuszczalnych utworach starszego podłoża lub zwietrzelinie krasowej wypełniającej stropowe partie wapieni. Poziomy zawieszone mogą być stałe lub okresowe i panują w nich zróżnicowane nawet na niewielkich obszarach warunki hydrogeologiczne. Dotyczy to szczególnie terenów na granicy występowania półprzepuszczalnych glin zwałowych i wapieni dewońskich. Z tego też względu najlepszym odzwierciedleniem warunków wodnych dla potrzeb geologii inżynierskiej jest głębokość występowania wód gruntowych niezależnie od ich rodzaju i pozycji w systemie krążenia. Wody podziemne z terenu miasta są zasilane przez infiltrację opadów atmosferycznych i drenowane przez rzeki Bobrzę, Sufraganiec, Silnicę, Lubrzankę i ich dopływy. Ich odpływ odbywa się generalnie z terenów wyższych do niższych. Infiltracja wód powierzchniowych ma miejsce tylko lokalnie w leju depresji komunalnego ujęcia wód podziemnych w Białogonie. Na kilkukilometrowym odcinku wody rzeki Sinicy infiltrują tam do warstw wodonośnych w ilości około m 3 /h (Prażak 1994). Szczególna sytuacja istnieje na terenach płytkiego występowania zwierciadła wód podziemnych w warunkach naturalnych, a znajdujących się obecnie w lejach depresji ujęć wody. W przypadku wyłączenia ujęcia z eksploatacji dojdzie tam do podtopienia istniejących budowli. Sytuacja taka zagraża szczególnie znacznym terenom w dzielnicy Białogon, aktualnie ma już miejsce w rejonie wyłączonej przez Wodociągi Komunalne studni przy ulicy Leszczyńskiej warstwa 7. Tereny podtopione i zagrożone podtopieniem wskutek wyłączenia z eksploatacji ujęć wód podziemnych (zał. 1.7, 6).

10 10 6. Tereny osuwiskowe Warstwa 5. Tereny osuwiskowe została wprowadzona z reambulowanego Atlasu geologiczno inżynierskiego Kielc - obiekt I (Wróblewska 1976) i uzupełniona danymi ze Specyfikacji terenów osuwiskowych w granicach Miasta Kielce z uwzględnieniem warunków geologicznych, glebowych, hydrogeologicznych i przyrodniczych oraz naniesienie ich lokalizacji na mapach w skali 1: oraz 1:2 000, umożliwiających planowanie przestrzenne obiekty II-XII z (Sołtysik i in. 2007) (zał. 5, 7). Na mapę w skali 1: naniesiono tereny osuwiskowe różnej genezy. Do bazy wprowadzono również skany wycinków map w skali 1:2 000 z ich szczegółową lokalizacją i fotografiami poszczególnych stanowisk (tabela 2). W podsumowaniu autorzy Specyfikacji stwierdzają, że Najbardziej podatne na procesy osuwiskowe są wkopy i nasypy drogowe i kolejowe. W obrębie nieczynnych kamieniołomów stale będą rozwijane osuwiska na ich ścianach. Te miejsca są najbardziej narażone na takie procesy. Niektórych z potencjalnych miejsc nie można do końca zabezpieczyć ze względu na zbyt duże przekształcenia..

11 11 Tabela 2. Wykaz terenów osuwiskowych. Nr nazwa obiektu I Zalesie II Rezerwat Ślichowice III Pasmo Posłowickie (Słowik) IV Pasmo Zgórskie (Słowik V Góra Grabina (były kamieniołom) VI Al. Solidarności VII Ujście rzeki Silnicy do Zalewu Kieleckiego VIII Świnia Góra IX Wietrznia (były kamieniołom X Góra Telegraf (stok północny) XI Psie Górki (były kamieniołom) XII Kadzielnia (były kamieniołom) Nr i nazwa stanowiska* Nr fotografii* 1 osuwisko -północno-zachodnia ściana kamieniołomu Fot. 3 (fot. 3). 2 stożki grawitacyjne (fot. 4). Fot. 4 2a stożki przechodzące w powierzchnie grawitacyjne Fot. 5 typu piargów (fot.5). 3 nisze i koluwia z odpadania i obrywu (fot. 6). Fot. 6 4 koluwia ze spełzywania stoku wykopu kolejowego - (przy przecięciu w dwóch niezależnych poziomach) łącznicy kolejowej nad ul. Krakowską. 5 wąwóz lessowy z koluriami u wylotu, osady są permanentnie usuwane przez odpowiednie służby Fot. 7 z drogi Zagrody-Kielce, równoległej do rzeki Bobrzy. 6 osuwisko skalne (brykiety bloków wapieni dewońskich) w obrębie zachodniej ściany kamieniołomu). Fot. 8 7 osuwisko utworzone w zwietrzelinie w obrębie Fot. 9 wschodniej ściany kamieniołomu z rozcięciami erozyjnymi z liniowego spłukiwania powierzchniowego. 8 zespół osuwisk typu zerw ziemnych w obrębie Fot. 10 wschodniej ściany przekopu drogowego, obecnie Fot. 12 zrekultywowane (*a, 8b, 8c, 8d, 8e, 8f). 9 koluwia ze spełzywania i odkształcenie opaski betonowej po zachodniej stronie przekopu. Fot osuwisko typu zerwy ziemnej na wschodnim zboczu - doliny Silnicy. 11 usypiska grawitacyjne na południowej ścianie byłego kamieniołomu od strony ogródków działkowych. 12- wybrany z wielu dużych rozmiarów stożek grawitacyjno-usypiskowy. 12a osuwisko w górnym poziomie eksploatacyjnym rozwinięte w obrębie polja krasowego. 12b osuwisko w dnie niższego poziomu eksploatacyjnego (Międzygórz) rozwinięte w obrębie leja krasowego ze zwietrzeliną typu terra rosa. 13 koluwia ze spełzywania na północno-wschodniej hałdzie zewnętrznej kamieniołomu (stok wschodni). 14 koluwia ze spełzywania w obrębie stoku narciarskiego. 15 usypiska grawitacyjne w obrębie ścian kamieniołomu, w dużej części sfosylizowane. B1, B2, B3, B4 typowo rozwinięte, pełne osuwiska C osuwiskowe zerwy ziemne oraz koluwia ze spełzywania w obrębie hałdy Wzgórze Harcerskie. - Fot. 14 Fot. 15 Fot Fot Fot. 18 Fot. 19 */ numeracja stanowisk i fotografii wg Specyfikacji. Fotografie wprowadzone do bazy GIS (Sołtysik i in. 2007).

12 12 7. Dawne roboty górnicze Tereny dawnych robót górniczych znajdują się w północno-wschodniej części miasta i w wąskim pasie biegnącym z zachodu na wschód w części centralnej. W części północno-wschodniej, na terenach obecnych osiedli Na Stoku, Świętokrzyskie i Słoneczne Wzgórze funkcjonowała w XIX i na początkach XX wieku podziemna kopalnia rudy żelaza Włodzimierz (Wróblewska 1976). W zachodniej części pasa biegnącego przez część centralną obejmującej góry Karczówkę, Dalnię i Grabinę są pozostałości dawnych, pochodzących z XVI i XVII wieku wyrobisk górniczych po eksploatacji galeny. Znajdują się tam też stare wyrobiska po eksploatacji wapieni. W części wschodniej, na wzgórzach Kadzielnia, Psie Górki i Wietrznia Pasma Kadzielniańskiego znajdują się dawne kamieniołomy wapieni. O ile w Przypadku Kadzielni i Wietrzni są one zagospodarowane, to na Psich Górkach w znacznej mierze zostały zasypane gruzem i różnego rodzaju śmieciami. Oprócz naniesionych na mapie na terenie miasta istnieje znaczna liczba innych, mniejszych, zasypanych wyrobisk wapieni, piaskowców, gliny i piasku (patrz grunty nasypowe). Aktualnie w granicach miasta nie jest prowadzona już żadna działalność górnicza i nie ma udokumentowanych zasobów eksploatacyjnych złóż kopalin. Ślady górnictwa odkrywkowego są czytelne w terenie i łatwe do odtworzenia przez rozpoznanie maskujących gruntów nasypowych. Trudne do identyfikacji są natomiast podziemne wyrobiska dawnej kopalni żelaza Włodzimierz ze względu na brak oryginalnych planów kopalni. Ich identyfikacja wymaga szczegółowego, specjalistycznego rozpoznania górotworu (badania geofizyczne, otwory geologiczne). 8. Podsumowanie i wnioski Zreambulowany Atlas geologiczno-inżynierski Kielc zawiera podstawowe informacje o warunkach geologiczno-inżynierskich Miasta Kielce dla potrzeb planowania przestrzennego. Pochodzą one głównie z wykonanego w 1976 r. przez ówczesny Instytut Geologiczny Atlasu geologiczno-inżynierskiego Kielc (Wróblewska 1976). Tam, gdzie było to konieczne i udokumentowane późniejszymi badaniami wprowadzono niezbędne korekty. W zakresie terenów osuwiskowych uzupełniono go o informacje zawarte w wykonanym na zlecenie Urzędu Miasta Kielce opracowaniu archiwalnym Specyfikacja terenów osuwiskowych w granicach Miasta Kielce z uwzględnieniem warunków geolo-

13 13 gicznych, glebowych, hydrogeologicznych i przyrodniczych oraz naniesienie ich lokalizacji na mapach w skali 1: oraz 1:2 000, umożliwiających planowanie przestrzenne (Sołtysik, Jaśkowski, Kasprzyk, Rogalska, Stachurski, Świątek, Zawada 2007). Reambulacja atlasu objęła także wprowadzenie zawartych w nim informacji o warunkach gruntowo-wodnych do bazy GIS Miasta Kielce. Wprowadzono do niej siedem niżej wymienionych warstw naniesionych na podkład topograficzny mapy w skali 1: w układzie 92 : Mapa gruntów na głębokości 1-2 m, Mapa gruntów na głębokości 3-4 m, Głębokość do zwierciadła wód gruntowych, Obszary dawnych robót górniczych, Tereny osuwisk, Lokalizacja wybranych otworów geologicznych, Tereny podtopione i zagrożone podtopieniem wskutek wyłączenia z eksploatacji ujęć wód podziemnych. oraz profile geologiczne 100 wybranych otworów (zał. 2.1, 2.2), wyniki badań geologiczno-inżynierskich gruntów w 14 otworach wykonanych dla potrzeb Atlasu geologiczno-inżynierskiego Kielc w 1974 r. (zał. 3), skany map terenów osuwiskowych w skali 1:2 000, fotografie osuwisk. Warunki geologiczno-inżynierskie na terenie miasta są bardzo zróżnicowane, niemniej poza gruntami organicznymi w dolinach rzecznych i niezagęszczonymi dostatecznie gruntami nasypowymi są korzystne dla budownictwa. Korzystne są także warunki hydrogeologiczne. Poza tarasami zalewowymi w dolinach rzecznych zwierciadło wód gruntowych rzadko występuje na głębokości mniejszej od 2 m. Szczególna sytuacja istnieje na terenach płytkiego występowania zwierciadła wód podziemnych w warunkach naturalnych, a znajdujących się obecnie w lejach depresji ujęć wody. W przypadku ich wyłączenia z eksploatacji dojdzie do podtopienia istniejących budowli. Sytuacja ta zaistniała już w rejonie ulicy Leszczyńskiej po wyłączeniu z eksploatacji studni komunalnej (i innych okolicznych), a potencjalnie zagraża dużym fragmentom dzielnicy Białogon. Na przeważającym obszarze miasta zwierciadło wód gruntowych występuje na głębokości

14 14 >2 m z tym, że naturalne wahania zwierciadła wód gruntowych dochodzą do 2 m i należy to brać pod uwagę już przy wstępnej ocenie warunków budowlanych. Ślady dawnej działalności górniczej związane są z wydobyciem rud żelaza i ołowiu oraz kopalin dla budownictwa lub przemysłu wapienniczego (wapienie, piaskowce, glina, piasek). Większe wyrobiska dawnych kopalń odkrywkowych są czytelne w terenie i łatwe do okonturowania przez rozpoznanie maskujących gruntów nasypowych. Trudne do lokalizacji są natomiast podziemne wyrobiska zlikwidowanej kopalni żelaza Włodzimierz w północno-wschodniej części miasta. Ich identyfikacja wymaga szczegółowego, specjalistycznego rozpoznania górotworu (badania geofizyczne, otwory geologiczne). Tereny zagrożone ruchami osuwiskami i podobnymi procesami przemieszczania się mas ziemnych są stosunkowo niewielkie. Ograniczają się z reguły do dawnych odkrywkowych wyrobisk górniczych oraz przekopów drogowych i kolejowych. Metadane będące źródłem informacji wprowadzonych do bazy GIS zapisano przy pomocy programu Medard.

15 15 9. Piśmiennictwo Kos M., Machowska K., Baza danych GIS Mapy hydrogeologicznej Polski 1: Pierwszy Poziom wodonośny, występowanie i hydrodynamika, Ark. Kielce (0815). PIG O/Świętokrzyski w Kielcach. Burczyńska A., Giełżecka-Mądry D., Baza danych GIS Mapy hydrogeologicznej Polski 1: Pierwszy Poziom wodonośny, występowanie i hydrodynamika, Ark. Piekoszów (0814). Przedsiębiorstwo geologiczne w Kielcach. Prażak J., 1989 Sprawozdanie z renowacji sieci obserwacyjnej piezometrów i wykonania piezometrów zastępczych wokół komunalnego ujęcia wód podziemnych Kielc w Dolinie Białogońskiej. Przedsiębiorstwo Geologiczne w Kielcach. Opracowanie archiwalne. Prażak J., 1994 Dokumentacja hydrogeologiczna rejonu eksploatacji (RE) Kielce, w tym GZWP 417 Kielce. Państwowy Instytut Geologiczny O/Świętokrzyski w Kielcach. Opracowanie archiwalne. Sołtysik R., Jaśkowski B., Kasprzyk A., Rogalska R., Stachurski M., Świątek E., Zawada K., 2007 Specyfikacja terenów osuwiskowych w granicach Miasta Kielce z uwzględnieniem warunków geologicznych, glebowych, hydrogeologicznych i przyrodniczych oraz naniesienie ich lokalizacji na mapach w skali 1: oraz 1:2 000, umożliwiających planowanie przestrzenne. Zespół Ochrony Przyrody EKO- S, ul. Nowaka Jeziorańskiego 113/75, Kielce. Opracowanie archiwalne. Wróblewska E., 1976 Atlas geologiczno-inżynierski Kielc. Instytut Geologiczny O/Świętokrzyski w Kielcach. Opracowanie archiwalne. Filonowicz P., 1973a Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1: ark. Kielce. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa. Filonowicz P., 1973b Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1: ark. Kielce. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa.