Sekretarz redakcji: Anna Jórasz

Transkrypt

1

2

3

4 Rada programowa: Olgierd Dziekoński, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP (redaktor naczelny) Irena Wóycicka, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Maciej Klimczak, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Sekretarz redakcji: Anna Jórasz Adres redakcji: Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ul. Wiejska 10, Warszawa (22) fax: Projekt graficzny okładki: Marcin Bogusławski Wydawca: Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ul. Wiejska 10, Warszawa (22) fax: Redakcja zastrzega sobie prawo do dokonywania skrótów. Kopiowanie całości bądź części artykułów może odbywać się za zgodą redakcji. Biuletyn opiera się na stenogramie ze spotkania i zawiera teksty autoryzowane. Skład, korekta, druk, oprawa: Centrum Obsługi KPRP Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ul. Wiejska 10, Warszawa Warszawa 2012 Biuletyny w formie elektronicznej są dostępne na oficjalnej stronie internetowej Prezydenta RP (prezydent.pl) w zakładce Forum Debaty Publicznej

5 Spis treści Od redakcji... 6 Wstęp... 7 Rozdział I Materiały przygotowane przed Debatą... 8 Informacja o Pomnikach Historii... 8 Kryteria wyboru zatwierdzone przez Radę Ochrony Zabytków Andrzej Rottermund, Dyrektor Zamku Królewskiegow Warszawie Hubert Mącik, Urząd Miasta Lublina, Biuro Miejskiego Konserwatora Zabytków Mariusz Kędzierski, Burmistrz Miasta Chełmna Paweł Jaskanis, Dyrektor Muzeum Pałacu w Wilanowie Sławomir Dudziński, Prezes Totalizatora Sportowego Robert Dziwiński, Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego Dorota Kielak, Ochrona dziedzictwa kulturowego dylematy ponowoczesności Rozdział II Wybrane wypowiedzi uczestników debaty Jacek Purchla, Przewodniczący Rady Ochrony Zabytków Bogusław Szmygin, Prezes Polskiego Komitetu Narodowego Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków Marcin Zamoyski, Prezydent Miasta Zamościa Janusz Sepioł, Senator RP Tadeusz Zielniewicz, Dyrektor Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie Paweł Jaskanis, Dyrektor Muzeum Pałacu w Wilanowie Izaak Kapała, Przeor Opactwa Benedyktynów w Lubiniu Sławomir Dudziński, Prezes Zarządu Totalizatora Sportowego Sp. z o.o Robert Dziwiński, Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego Andrzej Rottermund, Dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie Aleksander Starzyński, Wielkopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków Franciszek Ziejka, Przewodniczący Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa Paweł Skrzywanek, Prezes Fundacji Lubiąż Ksiądz Jakub Przybylski, Przedstawiciel Kongregacji Oratorium Św. Filipa Neri w Gostyniu Ewa Nekanda-Trepka, Stołeczny Konserwator Zabytków Jacek Dąbrowski, Dyrektor Departamentu Ochrony Zabytków w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Waldemar Baraniewski, Profesor Nadzwyczajny w Zakładzie Historii Sztuki i Kultury Nowoczesnej w Instytucie Historii Sztuki na Wydziale Historycznym na Uniwersytecie Warszawskim Mariusz Kędzierski, Burmistrz Miasta Chełmna Zbigniew Fiderewicz, Zastępca Prezydenta Miasta Torunia Bogumiła Rouba, Zastępca Przewodniczącego Rady Ochrony Zabytków Wiesław Kaczmarek, Prezes Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Wojciech Wróblewski, Członek Rady Fundacji Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Łukasz Jastrzembski, Burmistrz Miasta Leśnicy Jerzy Grochulski, Prezes Stowarzyszenia Architektów Polskich Maciej Klimczak, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Uczestnicy Debaty

6 Od redakcji Biuletyn Forum Debaty Publicznej,,Pomniki historii źródło dziedzictwa kultury drugi w obszarze tematycznym Twórczość, dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze bogactwem Polski stanowi zbiór wystąpień uczestników dyskusji, która odbyła się w Pałacu Prezydenckim 29 czerwca 2011 roku. Podczas debaty podjęta została próba odpowiedzi na następujące pytania: jak uwypuklić bogactwo wartości zdeponowanych w Pomnikach Historii jako obiektach wzmacniających poczucie więzi społecznych i tożsamości kulturowej? jak sprawić, aby odpowiedzialność za Pomniki Historii poprzez rozwój turystyki i działalności kulturalnej przyczyniła się do wzrostu gospodarczego regionu? jak poszerzyć możliwości finansowania Pomników Historii? jak usprawnić współpracę instytucji państwowych, samorządu, organizacji społecznych, właścicieli oraz sektora prywatnego na rzecz Pomników Historii? jak wykorzystać Pomniki Historii jako instrument promocji Polski w świecie? jak sprawić, aby Pomniki Historii zagościły na stałe w świadomości Polaków? Pierwsza część Biuletynu zawiera materiały przygotowane przed debatą przez osoby zaproszone do udziału w dyskusji. Znajdą tu Państwo referaty, tezy, uwagi, myśli wprowadzające. Część tę cechuje zróżnicowanie treściowo-formalne, gdyż referentom pozostawiono dowolność w konstruowaniu materiałów. W części drugiej zostały zamieszczone wybrane wypowiedzi uczestników debaty. Zapraszamy do lektury! 6

7 Wstęp Dzisiejsze Forum Debaty Publicznej w obszarze Twórczość, dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze bogactwem Polski koncentrować się będzie na tematyce związanej z Pomnikami Historii. Zabytek nieruchomy lub park kulturowy może zostać uznany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej za Pomnik Historii. Od roku 1994 do chwili obecnej Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wpisał 43 obiekty na listę Pomników Historii. Należy uznać, że obiekt wpisany na tę listę, zostaje włączony do elitarnego grona najważniejszych zabytków o szczególnym znaczeniu. Uznanie obiektu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej za Pomnik Historii oznacza zatem nadanie danemu zabytkowi lub parkowi kulturowemu prestiżowej rangi ze względu na jego wartość dla kultury narodowej. Świadomość społeczna tej rangi, a nawet istnienia Pomników Historii, nie jest wysoka. Uważam, że należy wykorzystać ogromny potencjał tkwiący w tym wyróżnieniu i doprowadzić do tego, aby marka Pomnika Historii została wzmocniona. Działania te należy rozpocząć od integracji społeczności lokalnych wokół tych obiektów. Poczucie więzi społecznych, dumy i odpowiedzialności za Pomniki Historii może stanowić impuls do działalności kulturalnej, rozwoju turystyki, a tym samym przyczynić się do rozwoju gospodarczego regionu. Obiekty te powinny stać się wyjątkowym instrumentem promocji Polski w świecie. Aby tak się stało, Pomniki Historii muszą na stałe zagościć w świadomości przede wszystkim Polaków. Dzisiejsza debata Pomniki Historii źródło dziedzictwa kultury będzie także impulsem do rozmowy na temat zapewnienia odpowiedniego finansowania tych obiektów. Z wielką satysfakcją obserwujemy przykłady dobrych praktyk współpracy na rzecz Pomników Historii; między instytucjami państwowymi, samorządem, sektorem prywatnym, organizacjami społecznymi oraz właścicielami. Chcielibyśmy przyjrzeć się tym mechanizmom, upowszechnić je, ale także rozważyć możliwość udoskonalenia istniejących rozwiązań związanych zarówno z ochroną, jak i finansowaniem oraz promocją Pomników Historii. Na Forum Debaty Publicznej zaproszeni zostali przedstawiciele władz państwowych, samorządowych, organizacji społecznych, a także eksperci oraz właściciele i zarządzający Pomnikami Historii. Spodziewam się, że to Gremium, przedstawiając szerokie spektrum poglądów związanych z tematem, zapewni interesującą dyskusję, która pozwoli rozpocząć prace nad efektywnym, nowoczesnym systemem ochrony Pomników Historii. Maciej Klimczak, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Wypowiedź z 29 czerwca 2011 roku 7

8 Rozdział I Materiały przygotowane przed Debatą Informacja o Pomnikach Historii Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może uznać za Pomnik Historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury; określa także w wydanym rozporządzeniu jego granice. Wniosek do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o wpisanie obiektu na listę pomników Historii składa Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego po uzyskaniu opinii Rady Ochrony Zabytków. (Art. 15 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Dz. U Nr 162 poz z późn. zm.). Pomnik Historii jest jedną z czterech form ochrony zabytków. Od roku 1994 do chwili obecnej Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wpisał 43 obiekty na listę Pomników Historii. Uznanie za Pomnik Historii oznacza nadanie danemu zabytkowi lub parkowi kulturowemu szczególnej rangi ze względu na jego wartość dla kultury narodowej. W trybie przewidzianym dla jego akceptacji istnieje możliwość cofnięcia uznania zabytku nieruchomego za Pomnik Historii. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego może przedstawić Komitetowi Dziedzictwa Światowego wniosek o wpis Pomnika Historii na "Listę dziedzictwa światowego" w celu objęcia tego Pomnika ochroną na podstawie Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego przyjętej w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. (Dz. U. z 1976 r. Nr 32, poz. 190 i 191). Obiekty wpisane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na listę Pomników Historii: 1. Biskupin rezerwat archeologiczny 2. Bochnia kopalnia soli 3. Chełmno stare miasto 4. Częstochowa Jasna Góra, zespół klasztoru oo. paulinów 5. Frombork zespół katedralny 6. Gdańsk miasto w zasięgu obwarowań z XVII wieku 7. Gdańsk pole bitwy na Westerplatte 8. Gniezno katedra pw. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha 9. Gostyń-Głogówko zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri 10. Góra Św. Anny komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy 11. Grunwald Pole Bitwy 8

9 12. Kalwaria Zebrzydowska krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego 13. Kamień Pomorski zespół katedralny 14. Kanał Augustowski droga wodna 15. Kanał Elbląski 16. Katowice osiedle robotnicze Nikiszowiec 17. Kazimierz Dolny 18. Kozłówka zespół pałacowo-parkowy 19. Kraków historyczny zespół miasta 20. Krzemionki k. Ostrowca Świętokrzyskiego kopalnie krzemienia z okresu neolitu 21. Krzeszów zespół dawnego opactwa cystersów 22. Ląd zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą 23. Legnickie Pole pobenedyktyński zespół klasztorny 24. Leżajsk zespół klasztorny oo. bernardynów 25. Lubiń zespół opactwa benedyktynów 26. Lublin historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny 27. Łańcut zespół zamkowo-parkowy 28. Łęknica Park Mużakowski, park w stylu krajobrazowym 29. Malbork zespół zamku krzyżackiego 30. Nysa zespół kościoła farnego pod wezwaniem św. Jakuba Starszego Apostoła i św. Agnieszki Dziewicy i Męczennicy 31. Ostrów Lednicki 32. Poznań historyczny zespół miasta 33. Racławice teren historycznej Bitwy Racławickiej 34. Srebrna Góra Twierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII wieku 35. Stargard Szczeciński zespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miasta 36. Tarnowskie Góry podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolni Czarnego Pstrąga 37. Toruń Stare i Nowe Miasto 38. Warszawa historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem 39. Wieliczka kopalnia soli 40. Wrocław zespół historycznego centrum 41. Wrocław Hala Stulecia 9

10 42. Zamość historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIX wieku 43. Żagań poaugustiański zespół klasztorny Kryteria wyboru zatwierdzone przez Radę Ochrony Zabytków Uznanie zabytku za Pomnik Historii jest szczególną formą nobilitacji. Do tego trudnego i niezwykłego uprzywilejowania można zgłaszać zabytek nieruchomy o znaczeniu ponadregionalnym o dużych wartościach historycznych, naukowych i artystycznych, mający znaczenie dla polskiego dziedzictwa kulturalnego. Zabytek musi być utrwalony w świadomości społecznej i stanowić źródło inspiracji dla kolejnych pokoleń. Ponadto muszą to być zabytki, które: zachowały pierwotną kompozycję przestrzenną lub uległy nieznacznym przekształceniom, są jednorodne stylowo lub posiadają czytelne i zharmonizowane ze sobą nawarstwienia, są należycie wyeksponowane w przestrzeni miejskiej lub krajobrazie i zachowały pierwotne relacje z otoczeniem, są dziełami wybitnych twórców, np.: architektów, planistów, architektów krajobrazu, ogrodników, są dobrze zachowane lub w stanie pozwalającym na ich rewaloryzację, są przedmiotem troski konserwatorskiej. Pomnikami Historii mogą być: krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane, które: tworzą zespół zabudowy o jednorodnym stylowo i artystycznie charakterze (zmiany i przekształcenia nie wpływają w sposób istotny na kompozycję i dyspozycję zespołu), zachowały pierwotne funkcje użytkowe, stanowią świadectwo ciągłości tradycji; dzieła architektury i budownictwa lub zespoły tych dzieł o wspólnych cechach stylowych, użytkowych lub konstrukcyjnych, które: prezentują wybitne walory architektoniczne, stanowią przykład nowatorskich bądź unikatowych rozwiązań budowlanych i inżynierskich, są jednorodne stylowo lub o czytelnych i zharmonizowanych ze sobą nawarstwieniach, 10

11 zawierają wybitny artystycznie wystrój i elementy wyposażenia związane historycznie z obiektem; dzieła budownictwa obronnego, które: reprezentują wybitne przykłady architektury militaris i inżynierii wojskowej o zdefiniowanym systemie obronnym, wiążą się z ważnymi wydarzeniami w dziejach Polski, prezentują wybitne walory kompozycyjne, przestrzenne i krajobrazowe; obiekty dziedzictwa przemysłowego, inżynierii lądowej i wodnej, które: reprezentują tradycyjne lub unikalne dziedziny przemysłu zakorzenione w kulturze przemysłowej ziem polskich, stanowią zespoły zabudowy przemysłowej i robotniczej o czytelnym układzie urbanistycznym, posiadają zachowane dawne urządzenia produkcyjne (linie technologiczne, maszyny) pozwalające na odtworzenie tradycyjnych sposobów wytwarzania, stanowią dzieła inżynierskie z zachowanymi urządzeniami technicznymi w historycznym układzie przestrzennym i krajobrazowym; parki i ogrody, które: są założeniami o wybitnych walorach kompozycyjnych, krajobrazowych i przyrodniczych, tworzą wraz z zabudową rezydencjonalną i gospodarczą oraz małą architekturą założenia architektoniczno-parkowe o wybitnych walorach kompozycyjnych, architektonicznych i artystycznych, posiadają urozmaiconą szatę roślinną, w tym wartościowy drzewostan o charakterze pomnikowym (pomniki przyrody), zachowały historyczny lub możliwy do odtworzenia układ kompozycyjny i szatę roślinną; cmentarze, które: zachowały historyczny układ przestrzenny, zawierają dzieła sztuki sepulkralnej o dużych wartościach artystycznych lub będące przejawem miejscowej tradycji kamieniarskiej, kryją prochy wybitnych Polaków, są świadectwem ważnych wydarzeń historycznych, posiadają wartościowy drzewostan; 11

12 miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź związane z działalnością wybitnych osobistości lub instytucji, które: stanowią materialne świadectwo przenikania kultur, religii i postaw patriotycznych, są związane z ideami, symbolami, wierzeniami lub żywymi tradycjami artystycznymi, wiążą się z ważnymi wydarzeniami historycznymi lub działalnością wybitnych postaci historycznych i instytucji, zachowały historyczny układ przestrzenny (nawiązujący do wydarzeń, które te miejsca upamiętniają); zabytki archeologiczne, takie jak pozostałości terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany, relikty działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej, które: stanowią trwały ślad egzystencji lub działalności człowieka, zawierają czytelne nawarstwienia kulturowe, zawierają wartościowe wytwory kultury materialnej. Minister Kultury występuje do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o uznanie zabytku za Pomnik Historii, jeżeli zgłaszany zabytek spełnia wskazane kryteria. W przypadku zabytków architektury obiekty o jednorodnych cechach i wartościach reprezentujące wspólny krąg kulturowy mogą być grupowane w zespoły. 12

13 Prof. dr hab. Andrzej Rottermund, Dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie 1. Promocja Pomników Historii wpisanych na listę w celu uwypuklenia bogactwa wartości w nich zdeponowanych: specjalne oznakowanie Pomnika Historii z podkreśleniem nadania w drodze rozporządzenia prezydenckiego. Do rozważenia nagroda prezydencka za najlepszą i najefektywniejszą promocję obiektu znajdującego się na liście Pomników Historii, nagroda prezydencka dla szkoły, która w sposób nowatorski promuje lub wzbogaca swoją ofertą organizacyjną, artystyczną itp. program obiektu wpisanego na listę. Utworzenie strony internetowej informującej i promującej Pomniki Historii. 2. Program wydawniczy związany z popularyzacją turystyczną obiektów na liście Pomników Historii (różnego rodzaju przewodniki, mapy z obiektami, informatory praktyczne). 3. Partnerstwo wielu podmiotów na rzecz finansowania ochrony i konserwacji obiektów wpisanych na listę propozycja organizacyjna. 4. Promocja na świecie obiektów na liście Pomników Historii w oparciu o materiały przygotowane do promocji krajowej, ale zredagowane w sposób przyjęty przez zagraniczne agencje i biura podróży ( szlaki turystyczne, turystyka kulinarna, turystyka rekreacyjna, turystyka zakupowa ). 5. Specjalne potraktowanie rezydencji królewskich symboli Majestatu Rzeczypospolitej jako miejsc pod szczególną protekcją prezydencką. 13

14 Hubert Mącik, Urząd Miasta Lublina, Biuro Miejskiego Konserwatora Zabytków Pomnik Historii jako produkt kultury Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ( ) nie określa zasad ochrony dla Pomnika Historii, ale wyróżnienie zabytku tym tytułem przez Prezydenta RP jest kwestią prestiżową. Obiekt taki dostaje się do elitarnego grona najważniejszych zabytków o znaczeniu ogólnokrajowym (za stroną internetową Narodowego Instytutu Dziedzictwa: podkr. H.M.). W aktualnym stanie prawnym, w sytuacji, gdy w praktyce uznanie za Pomnik Historii nie pociąga za sobą innych możliwości ochrony, obowiązków ani uprawnień w stosunku do Pomników Historii niż istniejące dla pozostałych zabytków wpisanych do rejestru, najistotniejsze wydaje się znaczenie wyróżnienia, jakim jest nadanie statusu Pomnika. Wyróżnienie to może zostać wykorzystane promocyjnie i w zakresie public relations zarówno w stosunku do turystów i odwiedzających Pomnik, jak również, co wydaje się istotniejsze, dla budowania świadomości mieszkańców i władz samorządowych miejscowości, gdzie znajdują się Pomniki. Aktualnie bowiem trudno zgodzić się ze stwierdzeniem zawartym w materiałach publikowanych na stronie internetowej Narodowego Instytutu Dziedzictwa, iż Pomnik Historii to zabytek nieruchomy o znaczeniu ponadregionalnym, o dużych wartościach historycznych, naukowych i artystycznych, mający znaczenie dla polskiego dziedzictwa kulturalnego, utrwalony w świadomości społecznej i stanowiący źródło inspiracji dla kolejnych pokoleń (za stroną internetową Narodowego Instytutu Dziedzictwa: podkr. H.M.). W szczególności taka rola wydaje się istotna w przypadku miejsc, które jak dotychczas nie są zabytkami o wartości utrwalonej w świadomości społecznej, takich jak Lublin, Chełmno czy w odniesieniu do innych niż miasta zespołów zabytkowych, np. opactwo w Lubiniu. Promocja Pomnika Historii jako marki powinna doprowadzić do ukształtowania świadomości, co oznacza określenie Pomnik Historii i jakie wartości reprezentują obiekty uznane za Pomniki Historii. Pomnik Historii jako marka powinien być zatem rozumiany jako certyfikat wartości dający potwierdzenie mieszkańcom danego miejsca (miejscowości, gminy, okolicy etc.) oraz odwiedzającym, że mają do czynienia z dziedzictwem o szczególnym znaczeniu. Takie przekonanie należy dopiero zbudować. Ponieważ Pomnikami Historii są także miejsca o utrwalonej w świadomości społecznej wartości zabytkowej (np. Warszawa, Kraków, Jasna Góra), już samo zestawienie w ich kontekście postawienie na podobnym poziomie miejsc również bardzo cennych, a mniej znanych przynieść może istotny efekt marketingowy. Poszczególne Pomniki Historii będą oddziaływać na siebie i wspólnie pracować na swój wysoki status (a także na korzyści ekonomiczne). Pomnik Historii byłby marką parasolową (wg terminologii marketingowej) skupiającą większą ilość produktów pojedynczych 14

15 Pomników Historii miejsc o własnej tożsamości, indywidualnej charakterystyce i co najważniejsze odrębnych, sobie tylko właściwych wartościach. Aktualnie (czerwiec 2011) na terenie Polski znajduje się łącznie 99 samorządów, na terenie których znajdują się Pomniki Historii samorządów potencjalnie zainteresowanych ich promocją: 52 gminy, 32 powiaty i 15 województw. Znacząca część tych samorządów ponosi istotne wydatki na promocję, głównie w zakresie tzw. marketingu terytorialnego. Wydaje się, iż przy odpowiedniej koordynacji działań promocyjnych, prowadzonej z możliwie wysokiego poziomu, możliwe byłoby skierowanie części środków wydawanych przez samorządy na wspólne, zintegrowane działania mające na celu budowanie świadomości wartości Pomników Historii i zarazem ich promocję. Rozmieszczenie gmin, na których terenie znajdują się Pomniki Historii (stan na VI 2011), opr. H. Mącik. 15

16 Rozmieszczenie gmin i powiatów, na których terenie znajdują się Pomniki Historii (stan na VI 2011), opr. H. Mącik. Narzędzia, jakie można wykorzystywać w promocji produktu kultury, jakim jest Pomnik Historii, należą do szeroko pojętych dziedzin: edukacji, public relations, marketingu społecznego, marketingu dziedzictwa (heritage marketing), marketingu terytorialnego (marketingu miejsc) i marketingu turystyki. W opozycji do stwierdzeń, jakoby warunkiem przetrwania dziedzictwa we współczesnym świecie miało być dostosowanie go do oczekiwań społecznych, a zwłaszcza upodobnienie zabytku do wzorców kultury masowej ( jeśli zamek to niczym z kreskówek Walta Disneya ), można wysunąć tezę, iż odpowiednie, świadome traktowanie Pomnika Historii jako produktu marketingowego, w jego specyficznej postaci, jaką jest produkt kultury, może przynieść pozytywny skutek w postaci kształtowania świadomości i zarazem promocji turystycznej Pomnika w oparciu o jego rzeczywiste indywidualne wartości i jego tożsamość, jak również dzięki temu utrzymanie go jako zabytku w jak najlepszym stanie i w jak największym stopniu autentycznej substancji. Modyfikacjom i kształtowaniu w kierunku zaspokajania potrzeb konsumenta produktu podlegać powinny wyłącznie pewne elementy rozszerzenia produktu (produkty dodatkowe dodatkowe usługi, przeżycia przynależności etc.) ale nie rdzeń produktu sam Pomnik Historii w znaczeniu zabytku nieruchomego. Wynika to 16

17 z założenia, iż to właśnie przeżycia związane z autentycznym zabytkiem dokumentem przeszłości stanowią główną treść produktu kultury, jakim jest Pomnik Historii, są jego, używając terminologii marketingowej, unikalną propozycją sprzedaży (unique selling proposition). Podsumowując, można stwierdzić, że podstawowym celem działań promocyjnych podejmowanych w stosunku do Pomnika Historii powinna być promocja jego chronionych wartości, a krótkoterminowe cele ekonomiczne nie powinny determinować podejmowanych działań. 17

18 Mariusz Kędzierski, Burmistrz Miasta Chełmna 1. Zabytkowa starówka Chełmna wpisana została na Listę Pomników Historii Prezydenta RP w 2005 roku. W jej obrębie z zachowanych do dziś zabytków warto zobaczyć średniowieczne mury obronne, szachownicowy układ ulic, gotycko-renesansowy ratusz perłę architektury renesansowej na Pomorzu i sześć gotyckich kościołów, w tym kościół p.w. Wniebowzięcia NMP (farny) z relikwiami św. Walentego patrona zakochanych. 2. Chełmno jako przykład dobrego partnerstwa. W Chełmnie dzięki środkom UE prowadzone są nieprzerwanie od 2005 roku prace restauracyjne, możliwe jest to również dzięki partnerstwu Gminy, Powiatu, Parafii p.w. Wniebowzięcia NMP, Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia. 3. Problem utrzymania i udostępniania turystom obiektów już odrestaurowanych. Rozwiązaniem mogą być kolejne programy wspierające ich działalność (np. promocja zatrudnienia). 4. Mały wpływ miasta na możliwość wykorzystanie dla celów turystycznych obiektów, które nie są ich własnością. W Chełmnie większość zabytkowych obiektów jest własnością Kościoła (wprowadzenie rozwiązań prawnych pozwalających na działalność komercyjną). 5. Obwarowania prawne, formalne uniemożliwiające wykonanie prac remontowych, wręcz zniechęcające do inwestowania, opóźniające prace i podwyższające koszty prywatnych właścicieli zabytkowych obiektów. 6. Rola miejskiego konserwatora zabytków. 7. Konieczność szerszego zaangażowania mediów publicznych do promocji Pomników Historii, organizowanie spotkań, konferencji w różnych miejscach, również niewielkich i oddalonych od centrum. Większe zaangażowanie w promocję Pomników Historii instytucji do tego powołanych spowoduje ich wyjścia poza lokalne ramy, tego rodzaju instytucje mają też większą możliwość promocji międzynarodowej. 18

19 Paweł Jaskanis, Dyrektor Muzeum Pałacu w Wilanowie 1. Przedmiot i zakres ochrony konserwatorskiej zabytków kultury powinien być precyzyjnie określony w dokumentach ustanawiających tę ochronę, bardziej niż to jest przyjęte w obecnej praktyce. Konieczna integracja form ochrony kulturowej i przyrodniczej. 2. Właściciel lub posiadacz zabytku (w rejestrze i ewidencji) w granicach Pomnika Historii powinien posiadać plan opieki nad zabytkiem (konieczny do wprowadzenia wymóg ustawowy), będący szczegółowym określeniem wartości zabytku i instrukcją użytkowania zabytku. Plan opieki powinien również (a) uzasadnić konieczność ograniczenia praw własności w dysponowaniu zabytkiem i (b) jednocześnie określić zindywidualizowany dla każdego zabytku katalog prac przy zabytku, które właściciel może wykonywać bez pozwolenia organów ochrony zabytków. 3. Oba powyższe postulaty prowadzą do poprawy stanu opieki i użytkowania zabytków, zmienią restrykcyjną ochronę na rzecz ochrony subsydiarnej wobec opiekuna zabytku. Motywatorem do przestrzegania planu opieki może być uprawnienie do uzyskania jednorazowej dotacji celowej na prace przy zabytku, a w szczególnych przypadkach na jego okresowe utrzymanie. 4. Każdy Pomnik Historii powinien być wyposażony w publikację opisującą przedmiot i zakres ochrony ze szczególnym naciskiem położonym na wartości zabytków. Publikacja powinna zawierać plany ochrony w podziale przestrzenno-własnościowym według ewidencji gruntów. Publikacja powinna wskazywać działania naprawcze, jak na przykład likwidację elementów przestrzennych w granicach Pomnika niebędących zabytkami i obniżających jego wartość. Wytyczne takie powinny określić parametry gabarytowe, estetyczne i funkcjonalne dla postulowanego ekwiwalentu lub rezygnację z niego. Podanie do wiadomości publicznej kryteriów ochrony i opieki spełni postulaty jawności i transparentności w zarządzaniu zabytkami, wzmocni kontrolę i pomoc społeczną w ochronie i opiece. Uzasadni powody i cele ograniczenia własności w imię interesu publicznego. Ustabilizuje obrót własnościowy nieruchomościami zabytków w kierunku osób, które preferują opiekę nad zabytkami. 5. Realizacja powyższych dezyderatów pozwoli na wyeliminowanie uznaniowości administracyjnej, skrajnie zmiennej w czasie i pod względem personalnym. Ochrona zabytku powinna być jak najbardziej niezmienna i nie może podlegać nieustannej kontekstualizacji 19

20 procesów decyzyjnych. Jasne i stabilne reguły ochrony i opieki pozytywnie wpłyną na poglądy i działanie właścicieli i posiadaczy zabytków oraz władz lokalnych. 6. Pomniki powinny mieć wytyczone strefy ochrony krajobrazowej i funkcjonalnej. Otoczenie i Pomniki Historii obszarowe powinny posiadać plany miejscowe zagospodarowania przestrzennego, odpowiednio opisujące ustalenia dla miejsc nieobjętych wpisem do rejestru zabytków, lecz znajdujących się w granicach Pomnika. 7. W granicach Pomników Historii powinny istnieć mechanizmy fiskalnej preferencji wspierającej opiekunów zabytków właściwie wykonujących plan opieki. Instytucje publiczne powinny mieć możliwość uzyskiwania dotacji na scalanie gruntów, o ile będzie to korzystne dla opieki nad Pomnikiem Historii. 8. Lokalne lub regionalne muzeum powinno być stałym operatorem upowszechniania i promocji Pomnika Historii. Sławomir Dudziński, Prezes Totalizatora Sportowego 1. Totalizator Sportowy planuje udzielić wsparcia projektowi Pomniki Historii poprzez uruchomienie dedykowanych produktów. 2. Planowane działania w zakresie dedykowanych loterii Totalizatora Sportowego będą zarazem narzędziem promocji projektu Pomników Historii. 3. Przewidujemy, że dla osiągnięcia sukcesu tego zamierzenia niezbędnym będzie: aktywny udział dysponentów projektu Pomników Historii, wymierne i zaangażowane działania ogólnopolskich i regionalnych mediów. 20

21 Robert Dziwiński, Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego 1. Pomniki Historii jako źródła dziedzictwa kultury, ale także przedmiot szczególnej dumy narodowej stanowią bez wątpienia wizytówkę kraju i społeczeństwa. Jako nieakceptowaną należy uznać sytuację, w której stwierdza się niewłaściwy stan techniczny lub estetyczny obiektu budowlanego stanowiącego Pomnik Historii lub wchodzącego w jego skład, a jako niewyobrażalną sytuację, gdy taki obiekt powoduje stan zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi. 2. W przypadku pomników jednoobiektowych takie zagrożenia są niewielkie (znany właściciel, opieka konserwatorska), ale w przypadku pomników wieloobiektowych (typu historyczne centrum miasta, zespoły zabudowy etc) ryzyko wystąpienia niepożądanych zjawisk rośnie. 3. Niektóre nieruchomości mogą mieć nieuregulowane stany własności (kilku właścicieli) bądź ich właściciele są nieosiągalni, a co za tym idzie trudne jest ustalenie adresata obowiązku utrzymania obiektu we właściwym stanie. 4. Postulaty de lege ferenda: a) każdy Pomnik Historii musi mieć ustalonego właściciela lub podmiot odpowiedzialny za jego stan techniczny; b) jeżeli właściciel nie jest w stanie zapewnić właściwego stanu zobowiązanym do zapewnienia właściwego stanu obiektu powinien być samorząd gminny pomnik historii w sposób naturalny promuje gminę; c) w sytuacjach wskazanych w pkt b nakłady samorządu powinny obciążać hipotekę obiektu; d) organami właściwymi w rozumieniu Prawa budowlanego w sprawach pomników historii powinni być wojewodowie i wojewódzcy inspektorzy nadzoru budowlanego. 5. Warto rozważyć, czy organy nadzoru budowlanego nie powinny uczestniczyć (opinia dot. stanu technicznego) w procedurze poprzedzającej ustanowienie pomnika historii. 21