PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NIŻNE

Transkrypt

1 Załącznik Nr 1 do uchwały Nr XLIV-406/14 Rady Gminy Łapsze Niżne z dnia 29 sierpnia 2014r. PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NIŻNE Urząd Gminy Łapsze Niżne ul. Jana Pawła II Łapsze Niżne tel. (018) fax (018) gmina@lapszenizne.pl

2 Prowadzenie sesji strategicznych: dr Edyta Bieniek- Białas Dyrektor Instytutu Doradztwa Europejskiego- Innowacja s.c mgr Wacław Klepacki Z-ca Dyrektora Instytutu Doradztwa Europejskiego- Innowacja s.c Organizacja i obsługa sesji: Urząd Gminy w Łapszach Niżnych Instytut Doradztwa Europejskiego- Innowacja s.c Serdeczne podziękowania dla pracowników Urzędu Gminy w Łapszach Niżnych oraz uczestników sesji strategicznych zaangażowanych w pomoc przygotowania niniejszego dokumentu 2

3 Spis treści 1.Wstęp Podstawa prawna opracowania programu ochrony nad zabytkami Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Relacje Programu Ochrony zabytków z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Relacje Programu Ochrony zabytków z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentów programowych gminy) Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy Zabytki objęte prawnymi formami ochrony na terenie Gminy Łapsze Niżne Zabytki ujęte w Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Łapsze Niżne Zabytki o najwyższym znaczeniu dla Gminy Łapsze Niżne Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Łapsze Niżne. Analiza Szans i zagrożeń Założenia programowe Programu Ochrony zabytków w Gminie Łapsze Niżne Instrumentarium realizacji Programu Ochrony zabytków w Gminie Łapsze Niżne Zasady oceny realizacji Programu Ochrony zabytków Źródła finansowania Programu Ochrony zabytków Monitoring i Ewaluacja ZAŁĄCZNIK nr ZAŁĄCZNIK nr ZAŁĄCZNIK nr ZAŁĄCZNIK nr ZAŁĄCZNIK nr ZAŁĄCZNIK nr ZAŁĄCZNIK nr

4 1. Wstęp Przedmiotem niniejszego Programu Ochrony zabytków jest problematyka związana z ochroną dziedzictwa kulturowego znajdującego się na terenie Gminy Łapsze Niżne. Dziedzictwo kulturowe danego regionu stanowi zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi, uznawany za godny ochrony prawnej dla dobra społeczeństwa i jego rozwoju oraz przekazania następnym pokoleniom z uwagi na zrozumiałe i akceptowane wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne mające znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju politycznego, społecznego i kulturalnego. Istotnym elementem dziedzictwa kulturowego znajdującego się na danym terenie są zabytki, czyli nieruchomości lub rzeczy ruchome oraz ich części i zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź wydarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Z uwagi na ogromne znaczenie zabytków dla rozwoju każdego społeczeństwa ich ochrona, zachowanie i konserwacja leży w ważnym interesie publicznym. Z tego też względu ochrona zabytków została zadeklarowana w art. 5 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej jako konstytucyjny obowiązek państwa. Sporządzenie Programu Ochrony zabytków w Gminie Łapsze Niżne leży w kompetencji Wójta Gminy. Podstawowym celem opracowania ww. dokumentu jest sprecyzowanie działań Samorządu Gminnego na rzecz ochrony zabytków. Program ochrony zabytków w Gminie Łapsze Niżne stanowi ponadto dokument uzupełniający w stosunku do innych aktów planowania gminnego. Szczegółowe cele tworzenia Programu ochrony zabytków w Gminie Łapsze Niżne precyzuje art. 87 ust. 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003r. O ochronie zabytków i opiece nad Zabytkami. Wg w. wym. art. Gminne programy mają za zadanie: włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony; przyrody i równowagi ekologicznej; zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4

5 wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. Ponadto Program ochrony nad zabytkami powinien również zawierać propozycje konkretnych działań Samorządu Gminnego w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego, które powinny mieć na celu zapoznanie się z zasobami dziedzictwa kulturowego na terenie gminy (inwentaryzacja zabytków nieruchomych, ruchomych i archeologicznych znajdujących się na terenie gminy, bieżąca aktualizacja istniejącej Gminnej Ewidencji Zabytków, monitoring stanu zachowania najbardziej cennych obiektów zabytkowych), wspieranie działań zmierzających do pozyskania środków finansowych na opiekę nad zabytkami (współpraca z placówkami oświatowymi, stowarzyszeniami, organizacjami społecznymi oraz fundacjami związanymi z ochroną i promowaniem dziedzictwa kulturowego), uwzględnianie ochrony zabytków w zapisach obowiązujących m.p.z.p. gminy, wprowadzanie systemu pomocy finansowej dla obiektów zabytkowych (odpowiednie odpisy podatkowe, wprowadzenie kar za nieprawidłowe użytkowanie zabytków), współpraca z właścicielami i użytkownikami zabytków. 2. Podstawa prawna opracowania programu ochrony nad zabytkami Obowiązek sporządzania Programu ochrony nad Zabytkami nakłada na Wójtów Gmin ustawa o ochronie zabytków i opiece nad Zabytkami z dnia 23 lipca 2004r. Na podstawie art 87 ust 1 Wójt sporządza na okres 4 lat powiatowy Program Ochrony zabytków nad zabytkami, który następnie jest przyjmowany i zatwierdzany w formie Uchwały przez Radę Gminy po uprzednim zaopiniowaniu przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Następnie zatwierdzony przez Radę Gminy Program Ochrony nad zabytkami ogłaszany jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Z realizacji Programu Ochrony nad zabytkami Wójt sporządza co 2 lata sprawozdanie, które należy przedstawić Radzie Gminy. Ogólne wytyczne oraz zasady sporządzania gminnych programów opieki nad zabytkami sprecyzowane zostały przez Narodowy Instytut Dziedzictwa czyli narodową instytucję kultury podległą Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Misją NID jest tworzenie podstaw dla zrównoważonej ochrony dziedzictwa poprzez gromadzenie i 5

6 upowszechnianie wiedzy o zabytkach, wyznaczanie standardów ich ochrony i konserwacji oraz kształtowanie świadomości społecznej celem zachowania dziedzictwa kulturowego Polski dla przyszłych pokoleń. Program Ochrony zabytków ma na celu zgodnie z art. 87 Ustawy o ochronie Zabytków i Opiece nad Zabytkami : włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami Obowiązek ochrony przez państwo dziedzictwa kulturowego wskazuje Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej na podstawie art. 5 i 6 ust. 1, które wskazują na obowiązek zapewnienia przez państwo ochrony dziedzictwa kulturowego, zapewnienia i upowszechniania dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. Obowiązek dbania i opieki nad zabytkami przez samorządy Gminne zawarty jest w art. 7 ust.1 pkt. 9 Ustawy z dnia 8 marca 1990r. O samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001r., Nr 142, poz ze zm.), który stanowi, iż gmina ma za zadanie zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty w tym spraw związanych z kulturą w tym bibliotek i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. W Polsce głównym aktem prawnym regulującym zasady ochrony i opieki nad zabytkami jest Ustawa z dnia 23 lipca 2004r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 6

7 1568 ze zm.). Ustawa ta w art. 3 definiuje pojęcia związane z ochroną dziedzictwa kulturowego. Zgodnie z w. wym. art. za zabytek uznaje się nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Zakres i formę ochrony zabytków przez organy administracji publicznej przedstawiony został w art. 4 ustawy o ochronie zabytków. Zgodnie z tym artykułem organy administracji publicznej zobowiązane są do: zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; zapobiegania zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; udaremniania niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków, przeciwdziałania kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; kontroli stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; uwzględniania zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Przedmiotem ochrony prawnej, bez względu na stan zachowania są: zabytki nieruchome (krajobraz kulturowy, układ urbanistyczny, ruralistyczny, zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji); zabytki ruchome (dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, kolekcje stanowiące zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, numizmaty oraz pamiątki historyczne, a zwłaszcza militaria, sztandary, pieczęcie, odznaki medale i ordery, wytwory techniki, materiały biblioteczne, instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej i rękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne, przedmioty upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji); zabytki archeologiczne (pozostałości terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany, relikty działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej); ochronie mogą podlegać również nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. Ochrona prawna zabytku może być sprawowana w 3 formach: wpis do rejestru zabytków; 7

8 uznanie za pomnik historii; utworzenie parku kulturowego; ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. O wprowadzeniu jednej z form ochrony zabytku jaką jest utworzenie parku kulturowego decyduje Rada gminy. Park kulturowy jest narzędziem służącym do ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Przed przystąpieniem do utworzenia parku kulturowego Rada Gminy musi jednak zasięgnąć opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Dopiero po uzyskaniu pozytywnej opinii konserwatora zabytków na podstawie uchwały, określającej nazwę parku, jego granice, sposób ochrony oraz zakazy i ograniczenia obowiązujące na terenie parku, może zostać utworzony park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Zakazy i ograniczenia wprowadzane na terenie parku kulturowego mogą dotyczyć prowadzenia robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub usługowej, zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych, umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków nie-związanych z ochroną parku kulturowego, z wyjątkiem znaków drogowych i znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego, składowania lub magazynowania odpadów. Problematyka ochrony zabytków i opieki nad zabytkami musi zostać również uwzględniona w strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacji inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. We wszystkich wyżej wymienionych planach, studiach i dokumentach należy uwzględnić ustalenia i zapisy zawarte w gminnym programie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, oraz należy określić rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu oraz należy ustalić przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami. W aktach dokumentach planistycznych Gminy (studium uwarunkowań i kierunków 8

9 zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego) z uwagi na ochronę i opiekę nad zabytkami należy uwzględnić ochronę zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia, zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków, parków kulturowych. W przypadku gdy gmina posiada Program Ochrony zabytków nad zabytkami, ustalenia tego programu uwzględnia się w studium i planie. Ochronę zabytków w aktach planistycznych gminy sprawuje się poprzez wprowadzenie w studium i planach miejscowych stref ochrony konserwatorskiej obejmujących obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy. Wszystkie projekty dokumentów planistycznych oraz ich zmiany podlegają uzgodnieniu z Wojewódzkim konserwatorem zabytków. Ochronę zabytków wpisanych do rejestru zabytków oraz gminną ewidencję zabytków należy uwzględnić również w projekcie decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Istotnym elementem sprawowania opieki i ochrony nad zabytkami na poziomie Gminy jest prowadzenie przez Wójtów gminnych ewidencji zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy. W gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków, zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami uwzględniona została również w innych aktach prawnych: Ustawie z dnia 27 marca 2003r. O planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 ze zm.); Ustawie z dnia 7 lipca 1994r. Prawo budowlane (t.j. Dz. U z 2006r., Nr 156, poz ze zm.); Ustawie z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo Ochrony Środowiska (t.j. Dz. U z 2008r., Nr 25, poz. 150); Ustawie z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880); Ustawie z dnia 21 sierpnia 1997r. O gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U z 2004r. Nr 261, poz ze zm.); Ustawie z dnia 25 października 1991r. O organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (t.j. Dz. U z 2001r. Nr 13, poz. 123) Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003r. O działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. 9

10 U z 2003r., Nr 96, poz. 873 ze zm.) Zasady ochrony zabytków w muzeach i bibliotekach precyzują następujące ustawy: Ustawa z dnia 21 listopada 1996r. O muzeach (Dz. U. z 1997r. Nr 5, poz. 24 ze zm); Ustawie z dnia 27 czerwca 1997r. O bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539 ze zm.); Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy ustawy z dnia 14 lipca 1983r. O narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz. U. z 2006r., Nr 97, poz. 673 ze zm.). 4.Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 4.1 Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Istotnym elementem wchodzącym w skład dziedzictwa kulturowego są zabytki, czyli nieruchomości lub rzeczy ruchome oraz ich części i zespoły, będące dziełem człowieka lub zwiane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź wydarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Z uwagi na ogromne znaczenie zabytków dla rozwoju każdego społeczeństwa ich ochrona, zachowanie i konserwacja leży w ważnym interesie publicznym. Ochrona i konserwacja zabytków stanowi istotny element polityki kulturalnej państwa. Z tego też względu ich ochrona, konserwacja oraz dążenie do ich zachowania stanowi działanie istotne dla interesu publicznego, gdyż zabytki odgrywają ważna rolę w procesie edukacji, humanizacji społeczeństwa oraz kształtowania kulturowej identyfikacji wśród społeczeństwa. Głównymi zadaniami polityki Państwa w zakresie ochrony zabytków są: tworzenie mechanizmów prawnych porządkujących tą sferę (wprowadzanie niezbędnych uzupełnień i korekt legislacyjnych); tworzenie i wprowadzanie zmian w dziedzinie strategii i ochrony zabytków. Działania te mają na celu zabezpieczenie Państwa przed utratą dotychczasowego dorobku w dziedzinie ochrony zabytków oraz dostosowanie i umożliwienie funkcjonowania systemu ochrony zabytków do obowiązujących przepisów w Unii Europejskiej. Dokumentem służącym do określenia strategicznych celów Państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami jest Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata (przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 21 września 2004r.). Głównym celem Narodowej Strategii Rozwoju Kultury jest wyznaczenie zadań oraz priorytetów realizowanych przez Ministra Kultury przy współdziałaniu z innymi podmiotami na lata Do realizacji zadań w zakresie ochrony zabytków przewidziano 3 instrumenty, którymi są: 10

11 podejmowanie inicjatywy ustawodawczej (działania legislacyjne); podejmowanie działań przez Ministra Kultury opartych na bazie związków integracyjnych z innymi instytucjami (porozumienia, umowy); tworzenie Narodowych Programów Kultury. Program Narodowej Strategii Rozwoju Kultury zakłada realizację następujących priorytetów w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego: Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe; Działania realizowane w ramach niniejszego priorytetu mają na celu materialną poprawę stanu zabytków, ich adaptację i rewitalizację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkańców oraz turystów i inwestorów. Realizacja poszczególnych zadań pozwoli na zwiększenie atrakcyjności poszczególnych regionów kraju a także wykorzystanie przez nie potencjału związanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym. Działaniami pozwalającymi na realizację niniejszego priorytetu jest budowa nowoczesnych rozwiązań organizacyjno finansowych w sferze ochrony zabytków, kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne oraz inne cele społeczne, zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych; Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego; Działania realizowane w ramach niniejszego priorytetu mają na celu rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomości społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego, ochronę i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym wywozem za granicę. Dokumentem uszczegóławiającym Narodową Strategię Rozwoju Kultury jest Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata opracowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2005r. System realizacyjny przedstawiony w niniejszym dokumencie opiera się na 11 programach operacyjnych realizowanych przez Ministra Kultury. Programy te stanowią podstawę do ubiegania się o środki Ministra Kultury na realizację zadań z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego przez instytucje kultury, szkoły filmowe, szkoły i uczelnie artystyczne, organizacje pozarządowe oraz podmioty gospodarcze. Jednym z programów Operacyjnych jest program pn. Dziedzictwo kulturowe. Priorytetami programu są: Rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych poprzez poprawę stanu zachowania zabytków, zwiększenie narodowego zasobu dziedzictwa kulturowego, kompleksową rewaloryzację zabytków oraz ich adaptację na cele inne niż kulturalne, zwiększenie roli zabytków u muzealiów w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie 11

12 ochrony zabytków i ich dokumentacji, zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami, i nielegalnym wywozem za granicę oraz na wypadek sytuacji kryzysowych i klęsk żywiołowych; Rozwój kolekcji muzealnych. Dokumentem służącym do wdrażania Narodowej Strategii Rozwoju Kultury w latach w sferze spuścizny kulturowej Polski jest Narodowy Program Kultury Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego. Przesłanką dla przygotowania strategii było przeświadczenie, że także w kulturze nadszedł czas na przejście od zarządzania operacyjnego do zarządzania strategicznego opartego na długookresowej wizji rozwoju. Zakres strategii został podporządkowany głównie regionom, jako podstawowym jednostkom podziału terytorialnego. Koncentracja działań w regionach wynika z przyjętej polityki państwa w tym zakresie, jak również ogólnych tendencji europejskich postrzegających regiony jako najbardziej efektywne, docelowe miejsca oddziaływania wdrażanych polityk i programów. Podstawą do sformułowania Narodowego Programu Kultury Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego jest uznanie sfery dziedzictwa za podstawę rozwoju kultury i upowszechniania kultury, a także za potencjał regionów, służący wzrostowi konkurencyjności regionów dla turystów, inwestorów i mieszkańców. Opracowanie krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami jest ustawowym obowiązkiem Ministra Kultury. Program ten określa cele i kierunki działań oraz zadania, które powinny być podjęte przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Program taki jest opracowywany na zlecenie Ministerstwa Kultury przez zespół ekspertów powołany przez Ministra Kultury. Celem krajowego programu opieki nad zabytkami jest wzmocnienie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym w Polsce oraz poprawa stanu zabytków w Polsce. Celem programu krajowego opieki nad zabytkami jest również stworzenie wykładni porządkującej sferę ochrony zabytków poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich: najważniejszą zasadą w dziedzinie ochrony i konserwacji zabytków jest primum non cere ; wprowadzenie zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartości (materialnych i niematerialnych); stosowanie zasady minimalnej ingerencji w substancję zabytku; stosowanie zasady, zgodnie z którą należy z zabytku usuwać tylko to co działa na oryginał niszcząco; stosowanie zasady czytelności i rozróżnialności ingerencji w zabytek; 12

13 zasady odwracalności metod i materiałów; stosowanie zasady, zgodnie z którą wszelkie prace przy zabytku należy wykonywać zgodnie z najnowszą wiedzą i na najwyższym poziomie. 4.2 Relacje Programu Ochrony zabytków z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu Najważniejszym dokumentem określającym cele i priorytety polityki rozwoju prowadzonej na terenie Małopolski jest Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata , przyjęta uchwałą nr XLI/527/2006 z dnia 30 stycznia 2006r. Przez Sejmik Województwa Małopolskiego. Ochrona dziedzictwa kulturowego w strategii rozwoju województwa małopolskiego jest zdefiniowana w polu B (rozwój społeczny i jakość życia). Najważniejszym z punktu widzenia ochrony zabytków działem strategii jest Obszar VII dziedzictwo i przestrzeń regionalna. W rozdziale tym wyznaczono 3 kierunki polityki dotyczące bezpośrednio ochrony zabytków: ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego; opieka nad regionalnym dziedzictwem kulturowym; rewitalizacja obszarów zdegradowanych. Celem pośrednim, który ma zostać zrealizowany poprzez realizację ww. kierunków jest osiągnięcie wysokiej jakości środowiska przyrodniczo kulturowego i przestrzeni regionalnej. Osiągniecie tego celu pozwoli m.in. zrealizować cel strategiczny, którym jest stworzenie warunków dla wszechstronnego rozwoju społecznego i wysokiej jakości życia. Istotnym elementem polityki trwałego rozwoju regionu jest zachowanie dla przyszłych pokoleń świadectw rozwoju kultury oraz ochrona i wzbogacanie środowiska kulturowego. Ma to szczególne znaczenie w przypadku województwa Małopolskiego, które jest rejonem bogatym w zasoby kulturowe i przyrodnicze. Na terenie województwa znajdują się unikatowe zabytki oraz zbiory, które są szczególnie cenne z punktu widzenia dorobku kulturowego Polski. Niestety wiele z nich jest pozbawionych dostępu dla szerszego odbioru przez społeczeństwo. Powoduje to problemy w prawidłowym utrzymaniu, ochronie i ekspozycji tych zabytków. W skład dziedzictwa kulturowego małopolski wchodzi również odmienna od reszty Polski kultura regionu, którą tworzą zwyczaje, tradycja, folklor, rzemiosło, tradycyjna kuchnia oraz unikalny krajobraz. Jako strategię postępowania określono iż wysoka jakość środowiska kulturowego Małopolski powinna stanowić przewagę konkurencyjną regionu nad pozostałą częścią kraju. Winno się to przejawiać zarówno w sferze przemysłów związanych ze spędzaniem czasu wolnego jak 13

14 również w sferze codziennych warunków życia mieszkańców. Małopolska stanowi obszar historycznej wielokulturowości o bardzo wyraźnie wykształconej tożsamości regionalnej. Zasoby województwa są bardzo bogate zarówno w zabytki jak również pod względem krajobrazu kulturowego i przyrodniczego. Z tego też względy w celu ochrony bogatego dziedzictwa kulturowego małopolski koniecznym jest stworzenie większej liczby muzeów, skansenów oraz tworzenie parków kulturowych. W celu realizacji tych działań niezbędne jest zwiększenie nakładów finansowych na prace związane z konserwacją i rewitalizacją zabytków. Koniecznym jest również podjęcie pilnych działań zmierzających do odnowy i rewaloryzacji najcenniejszych obiektów, miast i zasobów wiejskich. Nieodzownym uzupełnieniem projektów związanych z pracami dokumentacyjnymi i rewaloryzacyjnymi musi być programowy rozwój instytucji opieki nad zabytkami oraz podejmowanie działań edukacyjnych. Należy połączyć aktywną ochronę dziedzictwa kulturowego wraz z wzbudzaniem zainteresowania historią, kulturą oraz chęcią poznawania ciekawych obiektów z regionu i okolicy w celu osiągnięcia zmiany w stanie dbałości o zasoby regionalnego dziedzictwa kulturowego. W ramach realizacji kierunku polityki związanej z ochrona i kształtowaniem krajobrazu kulturowego najistotniejszym celem jest zachowanie najcenniejszych walorów krajobrazu kulturowego oraz rewitalizacja obszarów problemowych i waloryzacja historycznych okładów przestrzennych. W celu osiągnięcia celów związanych z ochroną i kształtowaniem krajobrazu kulturowego należy podjąć działania w następującym zakresie: rewaloryzacja i rewitalizacja układów urbanistycznych (działania: podniesienie standardu przestrzenie publicznych, przeprowadzenie kompleksowych prac remontowo konserwatorskich najcenniejszych zabytków w regionie, ożywienie centrów historycznych miast oraz rehabilitacja urbanistyczna starych miast, budowa centrów miast i miejscowości wokół zakładów przemysłowych, sanacja zasobów mieszkalnych; Integracja wartości historycznych i tradycji lokalnych (działania: umacnianie tradycyjnych form działalności gospodarczej, identyfikacja z produktami regionalnymi, wsparcie rozwoju turystyki opartej o sferę agroturystyczną); Formułowanie zasad ochrony i kształtowania strefy kulturowej (działania: opracowywanie programów kompleksowej rewaloryzacji zespołów staromiejskich, wdrożenie programu ochrony zabytków architektury drewnianej, zapewnienie bezpieczeństwa obiektów zabytkowych, przeprowadzenie prac wynikających z systemu ochrony archeologicznego dziedzictwa kulturowego, tworzenie ofert inwestycyjnych i pozyskiwanie użytkowników dla zabytkowych obiektów, rozwój muzeów typu skansenowego, utrzymywanie regionalnego zrównoważonego 14

15 krajobrazu architektonicznego). W celu osiągnięcia celów związanych z opieką nad regionalnym dziedzictwem kulturowym należy podjąć działania związane z podniesieniem walorów zabytków i wykorzystanie ich dla rozwoju gospodarki regionu. Celem jest osiągniecie wzrostu liczby odwiedzających instytucje o charakterze muzealnym oraz wzrost nakładów finansowych na prace konserwatorskie przy obiektach zabytkowych z budżetów samorządów. W celu realizacji w. wym. kierunku polityki zakłada się podjęcie działań w następujących zakresach: Rynkowe zorientowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego (działania: stosowanie zintegrowanej konserwacji w planach lokalnych, tworzenie ofert turystyczno rekreacyjnych i kulturalnych); Podnoszenie świadomości dziedzictwa kulturowego (działania: rozwijanie i rozpowszechnianie form ekspresji kulturowej, wzmocnienie edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego, nobilitacja zabytkowych miejsc i ośrodków kultury, zwiększenie udziału mieszkańców i lokalnych organizacji pozarządowych w bezpośredniej piece nad zabytkami i obsłudze ruchu zwiedzających); Funkcjonalne zarządzanie dziedzictwem działania: wzmacnianie instrumentów regulacji zagospodarowania przestrzennego, aktywizacja użytkowników i właścicieli obiektów zabytkowych do inwestycji we własne nieruchomości, prowadzenie aktywnego marketingu dziedzictwa kulturowego, zapewnienie możliwości kształcenia kadr zarządzających potencjałem dziedzictwa, zwiększenie roli partnerstwa organizacji pozarządowych dla skutecznego zarządzania i opieki nad zasobami dziedzictwa kulturowego, tworzenie regionalnej fundacji dziedzictwa kulturowego, kreowanie regionalnej instytucji badań dokumentacji zasobów regionalnego dziedzictwa kulturowego, stworzenie i zapewnienie powszechnego dostępu do elektronicznych baz informacji o zabytkach); Podnoszenie poziomu opieki nad zbiorami (działania: poprawa wskaźników społecznego odbioru oferty muzeów, unowocześnienie instytucji opieki nad zbiorami, kształtowanie wizerunku muzeów w tym wykorzystanie środków informatycznych dla rozwoju muzeów, wykonywanie prac studialnych i projektowych, zwiększenie roli uczelni wyższych w działaniach związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego); W celu osiągnięcia celów związanych z rewitalizacją obszarów zdegradowanych należy podjąć działania związane ze zwiększeniem powierzchni terenów zrewitalizowanych czyli ożywionych gospodarczo. W celu realizacji w. wym. kierunku polityki zakłada się podjęcie działań w następujących zakresach: adaptacja obiektów i terenów poprzemysłowych, powojskowych i pogórniczych do nowych 15

16 funkcji gospodarczych, kulturowych i rekreacyjnych; dostosowanie obszarów zdegradowanych do potrzeb nowych inwestycji; powstawanie i rozwój centrów zaawansowanej technologii, parków przemysłowych i technologicznych; rekultywacja zdegradowanych terenów z przeznaczeniem na cele publiczne; tworzenie sieci współpracy instytucji użyteczności publicznej, mieszkańców i przedsiębiorców; poprawa infrastruktury komunikacyjnej; rozbudowa i unowocześnienie infrastruktury technicznej; rozbudowa i modernizacja infrastruktury turystycznej i kulturowej przy wykorzystaniu zabytkowych obiektów; rozbudowa i modernizacja infrastruktury społecznej; przedsięwzięcia modernizacyjne w budownictwie mieszkaniowym; podejmowanie działań w zakresie bezpieczeństwa publicznego. W roku 2009 Zarząd Województwa Małopolskiego podjął prace nad aktualizacją Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego do 2020r. Zgodnie z przyjętymi w lutym 2010r. założeniami aktualizacji strategii, jednym z wyzwań dla województwa małopolskiego są potencjały regionalnej szansy: wysokie technologie, dziedzictwo kulturowe i turystyka. Z uwagi na fakt, że przemysły generowane przez naukę i kulturę, charakteryzują się wysokim poziomem innowacyjności i kreatywności, koniecznym jest zmiana usytuowania sektora kultury. Należy dokonać zmian myślowych pokutujących w społeczeństwie i traktujących kulturę w kategoriach luksusu, na który pracuje gospodarka. Istotnym jest zainicjowanie procesu traktowania kultury jako pełnoprawnego czynnika rozwoju i ważnej gałęzi gospodarki regionalnej. W tym kontekście środki przeznaczone na rozwój kultury oraz zarządzanie dziedzictwem kulturowym traktować należy jako środki inwestowane w gospodarkę. Uchwałą nr 1177/10 z dnia 12 października 2010r. Zarząd Województwa Małopolskiego przyjął projekt Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata , która zgodnie z przyjętym harmonogramem została przedstawiona do uchwalenia Sejmikowi Województwa Małopolskiego w I kwartale 2011r. Nowa strategia określa wizję rozwoju województwa jako MAŁOPOLSKA 2020 NIEOGRANICZONE MOŻLIWOŚCI. Głównym celem strategii jest wykorzystanie potencjałów regionalnej szansy dla rozwoju gospodarczego oraz wzrost spójności społecznej i przestrzennej Małopolski w wymiarze regionalnym, krajowym i europejskim. Problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego województwa została przedstawiona w 2 16

17 obszarze polityki rozwoju Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego. Celem strategicznym w tym obszarze jest zwiększenie atrakcyjności Małopolski w obszarze przemysłów czasu wolnego poprzez wykorzystanie potencjału dziedzictwa regionalnego i kultury. W strategii wyznaczone zostały 4 kierunki polityki rozwoju: Ochrona małopolskiej przestrzeni kulturowej (działania: kształtowanie zrównoważonego krajobrazu kulturowego, poprawa stanu i sposobu użytkowania zabytków oraz przeciwdziałanie procesowi ich degradacji, ochrona i kształtowanie zabudowy historycznych miast i miasteczek, ochrona tradycyjnej zabudowy regionalnej i układów ruralistycznych, powstrzymanie degradacji wartościowych krajobrazów kulturowych oraz dewastacji obiektów zabytkowych i ich otoczenia, kompleksowa rewitalizacja obszarów zdegradowanych, zachowanie i rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego, w tym przywrócenie rzeczywistej wartości zniszczonym obiektom oraz ponowne określenie dla poszczególnych obiektów ich wartości zabytkowych, wskazanych do bezwzględnego zachowania, utrzymanie wielokulturowego bogactwa oraz tożsamości lokalnej i regionalnej szczególnie poprzez wspieranie folkloru, tradycji i sztuki ludowej, funkcjonalne zarządzanie kulturą i dziedzictwem kulturowym, badanie i dokumentowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego, poprawa funkcjonowania instytucji opieki nad zabytkami, wdrożenie mechanizmów włączających wartości dziedzictwa w obieg gospodarczy, ochrona, rozwój i uporządkowanie systemu obszarów chronionych, zapobieganie degradacji i ochrona zasobów dziedzictwa przyrodniczego regionu, stworzenie systemu oraz procedur zarządzania dziedzictwem przyrodniczym, zintegrowana ochrona krajobrazu kulturowego i środowiska przyrodniczego); Zrównoważony rozwój infrastruktury oraz komercjalizacja usług czasu wolnego (działania podejmowane w ramach realizacji niniejszego kierunku polityki skoncentrowane zostaną na rozwijaniu infrastruktury, kategoryzacją oraz komercjalizacją usług, obejmujących tworzenie i efektywne wykorzystywanie regionalnych produktów, szczególnie w ramach kierunków turystyki, wyznaczających przewagę konkurencyjną Małopolski t.j. turystyka edukacyjna, kulturowa i pielgrzymkowa, turystyka aktywna, rekreacyjna i specjalistyczna, turystyka uzdrowiskowa i prozdrowotna, turystyka biznesowa, turystyka przygraniczna); Kształcenie kadr dla rozwoju i obsługi przemysłów czasu wolnego (działania: rozwój i kształcenie kadr z branży obsługi ruchu turystycznego, rozwoju i upowszechniania kultury fizycznej, sportu i rekreacji, rozwój przemysłów kultury, animacji kultury oraz zarządzania kulturą i dziedzictwem kulturowym, wdrożenie mechanizmów wsparcia dla rozwoju i upowszechnienia zawodów ginących., działania obejmujące kształcenie i rozwijanie postaw oraz kompetencji w zakresie kultury, w tym odbioru sztuki, poprzez szkolne oraz pozaszkolne projekty edukacyjne i artystyczne, a także zwiększanie dostępności do wysokiej jakości oferty kulturalnej, 17

18 upowszechniania kultury fizycznej wśród dzieci i młodzieży); Wzmocnienie promocji dziedzictwa regionalnego oraz oferty przemysłów czasu wolnego (działania: inicjowanie i wspieranie działań mających na celu podnoszenie społecznej świadomości i wrażliwości w zakresie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, podejmowanie działań na rzecz poprawy poziomu estetycznego otoczenia i ładu przestrzennego, promowanie dziedzictwa regionalnego dla rozwoju gospodarczego regionu oraz aktywizacji użytkowników do inwestowania we własne nieruchomości i adaptacji ich do nowych funkcji, aktywna i skuteczna promocja oraz wsparcie regionalnej oferty przemysłów czasu wolnego, zwiększanie poziomu społecznego uczestnictwa w kulturze oraz aktywnych formach spędzania czasu wolnego, intensyfikacja współpracy pomiędzy podmiotami sektora publicznego, pozarządowego i prywatnego w zakresie edukacji, promocji oraz poprawy świadomości i postaw obywatelskich w odniesieniu do dziedzictwa regionalnego. Głównym dokumentem określającym cele i priorytety polityki prowadzonej w zakresie ochrony zasobów regionalnego dziedzictwa kulturowego znajdującego się na terenie Małopolski jest Wojewódzki Program Ochrony zabytków nad zabytkami, przyjęty uchwałą nr XXXVII/469/05 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 3 października 2005r. pn. Wojewódzki Program Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski. Wojewódzki Program Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski ma służyć ochronie, aktywnej rewaloryzacji i lepszemu wykorzystaniu regionalnych zasobów dziedzictwa kulturowego. Osiągnięcie celów zdefiniowanych w Wojewódzkim Programie Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski wymagać będzie głębokich zmian świadomości, szczególnie w obszarze odpowiedzialności jednostek samorządu terytorialnego oraz właścicieli zabytkowych obiektów za ich stan oraz wszelkich sfer funkcjonalnych odpowiadających za ład i zagospodarowanie przestrzeni oraz ochronę środowiska naturalnego i kulturowego, a także wyznaczających kierunki rozwoju. Program Wojewódzkiego Programu Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski wskazuje najbardziej problematyczne zagadnienia dotyczące ochrony dziedzictwa kulturowego na terenie małopolski oraz wskazuje zakres niezbędnych działań w celu poprawy sytuacji związanej z ochroną dziedzictwa kulturowego: konsekwentne, kompetentne i planowe realizowanie zadań kompetencyjnych samorządu Województwa Małopolskiego poprzez wykonywanie programu o charakterze wojewódzkim; umożliwienie racjonalnego wykorzystania środków finansowych na utrzymanie krajobrazu kulturowego oraz ratowanie obiektów o szczególnych wartościach historycznych; wspieranie i kreowanie różnorodnych form i metod umożliwiających ochronę zabytków i 18

19 opiekę nad zabytkami stymulowanie zasad partnerstwa oraz odpowiedzialności właścicieli obiektów o podstawowym znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego w regionie; podnoszenie walorów zabytkowych i wykorzystanie ich w promocji kultury i dla rozwoju turystyki w regionie a zwłaszcza jako czynnika wpływającego na rozwój gospodarczy regionu; umożliwienie kreowania i realizowania regionalnych i lokalnych projektów związanych z kompleksowymi pracami konserwatorskimi i restauratorskimi oraz chroniącymi krajobraz kulturowy dla osiągnięcia zauważalnych i wymiernych efektów jakościowej zmiany; kreowanie modelu odpowiedzialności za zasoby dziedzictwa kulturowego w regionie wśród mieszkańców i we władzach samorządowych; wspieranie aktywności lokalnej w działaniach mających na celu poszanowanie materialnego dziedzictwa oraz zachowanie własnej odrębności i tożsamości (odbudowa i wzmocnienie regionalnej tożsamości małopolskiej); stymulowanie zasad partnerstwa publiczno-prywatnego z sektorem przedsiębiorców działających na rzecz dziedzictwa kulturowego (zagospodarowanie obiektów zabytkowych); tworzenie warunków do niwelowania różnic w zakresie stanu zachowania podstawowej substancji dziedzictwa kulturowego w regionie; poszukiwanie i wspieranie projektów związanych z kreowaniem i wdrażaniem nowych form opieki nad zabytkami i ich promocji (np. szlaki, ożywianie zabytków); niwelowanie negatywnych skutków zniekształcania estetycznego i wartościowego wymiaru dziedzictwa kulturowego; zdyskontowanie szans pełnego, pełnoprawnego i kreatywnego uczestnictwa w żywym obiegu kultury zjednoczonej Europy; włączenie kultury i dziedzictwa kulturowego w obszar interwencji i wsparcia zgodnie z zasadami planowania i wdrażania programów prorozwojowych adekwatnie do oczekiwań mieszkańców Województwa Małopolskiego poprzez uznanie znaczenia dziedzictwa kulturowego w rozwoju społecznoekonomicznym Województwa; Wojewódzki program ochrony dziedzictwa kulturowego wyznacza do realizacji trzy cele strategiczne: 1. Utrzymanie i zarządzanie zasobem regionalnego dziedzictwa kulturowego. W ramach tego celu wyznaczono następujące priorytety: Odnowa miejska (działania: rewaloryzacja i rewitalizacja układów urbanistycznych poprzez podniesienie standardu przestrzeni publicznych oraz pełne zachowanie ich atrybutów kulturowych wyznaczonych historycznymi, kulturowymi i cywilizacyjnymi nawarstwieniami znajdujących odniesienie w opracowywanych planach zagospodarowania, konsekwentne stosowanie wytycznych 19

20 konserwatorskich dla wszelkich podejmowanych prac remontowych i budowlanych w obiektach i obszarach objętych nadzorem służb konserwatorskich, ożywianie centrów historycznych miast, rozwój funkcji miejskich usług handlowych, usługowych, edukacyjnych, kulturalnych, zdrowotnych powiązanych z powstawaniem nowych miejsc pracy jako efektu przeprowadzonych prac remontowych, konserwatorskich, rewaloryzacyjnych a zwłaszcza nadanie najcenniejszym zespołom miejskim cech i funkcji turystycznych, rehabilitacja urbanistyczna starych miast, nadanie obiektom chronionym i ich otoczeniu w centrach miast wysokich walorów użytkowych poprzez wprowadzenie nowych sposobów użytkowania w istniejące formy w celu zaspokojenia współczesnych potrzeb, w tym zwłaszcza w miejscowościach uzdrowiskowych, opracowywanie lokalnych programów rewitalizacji z uwzględnieniem programów inwestycyjno-budowlanych, ekonomicznych i społecznych dla zakreślonych obszarów z udziałem powoływanych towarzystw odnowy, rewitalizacja obszarów poprzemysłowych i zdegradowanych, sanacja zasobów mieszkalnych gdzie postulowane jest podjęcie modernizacji około 70% zasobów mieszkaniowych powstałych w ostatnich 50 latach., optymalizacja współpracy publiczno-prywatnej dla rehabilitacji miejskiej, upowszechnienie i promocję dobrych praktyk pomoc w promocji najciekawszych miast i zespołów urbanistycznych, w tym tworzenie zintegrowanych regionalnych produktów kultury oraz produktów turystycznych oraz lokalnej atrakcyjności gospodarczej); Odnowa zasobów wiejskich; Rozwój instytucji opieki nad zabytkami (działania: wzmacnianie instrumentów regulacji zagospodarowania przestrzennego polegające na wykorzystaniu ram prawnych dla praktycznej realizacji nadzoru budowlanego i urbanistycznego na każdym poziomie z jednoczesną poprawą ogólnego nastawienia dla nowych inwestycji oraz działań zmieniających tkankę przestrzenną, aktywizacja użytkowników właścicieli zabytkowych obiektów do inwestycji we własne nieruchomości, prowadzenie aktywnego marketingu dziedzictwa kulturowego poprzez tworzenie zintegrowanych regionalnych i lokalnych produktów kultury oraz produktów turystyki kulturowej z wykorzystaniem metod i instytucji sektora marketingu produktów i usług komercyjnych, zapewnienie możliwości kształcenia kadr zarządzających potencjałem dziedzictwa w wyniku rozwoju kierunków studiów na uczelniach wyższych oraz studiów podyplomowych, zwiększenie roli partnerstwa organizacji pozarządowych dla skutecznego zarządzania i opieki nad zasobami dziedzictwa kulturowego, zapewnienie powszechnego dostępu do elektronicznych baz informacji o zabytkach, podniesienie poziomu opieki nad zbiorami poprzez zwiększenie roli uczelni wyższych w działaniach związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego oraz prowadzenie oferty edukacyjnej i wykonywanie prac badawczych w tym podnoszenie umiejętności kadr służących sferze ochrony zabytków, efektywną decentralizację zadań ochrony i opieki nad zabytkami dla skutecznego 20

21 powiązania zadań programowych, dokumentacyjnych i badawczych, w tym przekazywanie instytucji publicznych, z kompetencjami samorządów oraz systemowym wspieraniem i finansowaniem zadań opieki nad zabytkami i krajobrazem kulturowym i kolekcjami muzealnymi); 2. Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego. W ramach tego celu wyznaczono następujące priorytety: Kształtowanie struktur przestrzennych (działania: kreowanie tendencji rozwoju terenów osiedleńczych poprzez opracowywanie katalogów form budownictwa i wytycznych architektonicznych zgodnych z tradycją danego obszaru z zachowaniem dojrzałych i rozwiniętych form przyrodniczych, zachowanie i uczytelnienie istniejących wartości estetyczno-widokowych, zagospodarowanie i udostępnianie stanowisk archeologicznych, wdrożenie programu ochrony zabytków architektury drewnianej, szerokie traktowanie prac konserwatorskich, obejmujących zespoły i pojedyncze dzieła architektury wraz z otoczeniem oraz zabytkowym wystrojem, w wyniku prowadzenia kompleksowych programów konserwatorskich, zapewnienie bezpieczeństwa obiektów zabytkowych poprzez wprowadzenie zintegrowanych zabezpieczeń przeciwpożarowych, przeciwwłamaniowych oraz zabezpieczeń na wypadek klęsk żywiołowych oraz konfliktów zbrojnych, egzekwowanie zaleceń konserwatorskich w tym w zakresie procesu rewaloryzacji oraz użytkowania obiektów zabytkowych, łącznie z zabytkami techniki, poprzez skuteczny system monitoringu i nadzoru, stworzenie ofert inwestycyjnych i pozyskiwanie użytkowników dla zabytkowych obiektów, stosując elementy wspomagania oraz zachęt prawnych i finansowych, z jednoczesnym wprowadzeniem funkcji publicznych do najcenniejszych obiektów lub obiektów trudnych dla użytkowników komercyjnych, rekompozycję urbanistyczną polegającą m.in. na eksponowaniu i odtwarzaniu w sylwetach miejscowości dominant architektonicznych oraz osi widokowych i odkrywanie widoków na obiekty zabytkowe, porządkowanie przestrzeni z estetycznego chaosu reklam, informacji oraz sukcesywną iluminację najcenniejszych zabytków, rozwój muzeów typu skansenowskiego dla zachowania i odtwarzania na ekspozycji obiektów uchronionych od zniszczenia oraz nadania skansenom nowych funkcji związanych z wypoczynkiem, rekreacją i turystyką oraz przemysłem kulturowym, utrzymanie regionalnego zrównoważenia krajobrazu architektonicznego, w tym zwłaszcza Podhala, Spisza, Orawy, Pogórza poprzez kultywowanie i propagowanie wzorów oraz powiązanie opieki z nowym budownictwem); 3. Dziedzictwo żywe promocja, edukacja i dokumentacja walorów dziedzictwa kulturowego. W ramach tego celu wyznaczono następujące priorytety: Prowadzenie marketingu małopolskiego dziedzictwa kulturowego (działania: stosowanie zintegrowanej konserwacji służącej włączaniu zagadnień ochrony zabytków do każdego etapu 21

22 procesów planowania lokalnego i regionalnego, poszukiwanie rozwiązań ekonomicznych dla ochrony zabytków polegające na aktywnym poszukiwaniu gospodarzy i opiekunów zabytków spoza sektora publicznego, tworzenie ofert turystyczno rekreacyjnych oraz kulturalnych poprzez szerokie udostępnianie najwartościowszych obiektów i zespołów historycznych, powstawanie, rozwijanie i rozpowszechnianie form ekspresji kulturowej opartej na walorach regionalnego i lokalnego dziedzictwa, wzmocnienie edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego stymulowanie powstawania nowych programów edukacyjnych dla wszystkich poziomów nauczania, określenie i egzekwowanie kompetencji służb konserwatorskich i urbanistycznych tworząc sprawny system aparatu kompetentnych służb konserwatorskich, nobilitację zabytkowych miejsc i ośrodków kultury, osiągnięcie dobrego stanu bezpieczeństwa zabytkowych obiektów i zbiorów poprzez działania i inwestycje wynikające z potrzeb zabezpieczeń przeciwpożarowych, przeciwwłamaniowych oraz zapobiegania klęskom żywiołowym, prowadzenie aktywnej polityki rynku pracy, która powodować ma zwiększenie możliwości zatrudnienia, zwiększenie roli społecznego partnerstwa opieki nad zabytkami, wzmocnienie sektora usług na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego. Uchwałą nr LII/843/10 z dnia 8 listopada 2010r. Sejmik Województwa Małopolskiego przyjął Wojewódzki Program Ochrony zabytków nad zabytkami w Małopolsce na lata Program ten jest kontynuacją i rozwinięciem założeń Wojewódzkiego Programu Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski w latach Wojewódzki Program Ochrony zabytków nad zabytkami w Małopolsce na lata wskazuje cele, priorytety i kierunki działań określone w wyniku przeprowadzonej analizy zasobu dziedzictwa kulturowego w regionie. Decydujący wpływ na wybór priorytetów i działań miała ocena stanu zachowania poszczególnych rodzajów zabytków i krajobrazu kulturowego, analiza zagrożeń oraz występujących tendencji i problemów w zakresie szeroko pojętej ochrony przestrzeni kulturowej. Wyznaczono priorytety i działania o charakterze inspirującym, które mogą być realizowane przez różne podmioty i instytucje zarządzające. W celu ochrony dziedzictwa kulturowego, wojewódzki program przyjmuje zasadę prowadzenia działań służących zachowaniu autentyzmu obiektów i obszarów zabytkowych oraz uznania pojęcia autentyzmu za naczelną wartość dziedzictwa kulturowego. Program zakłada kompleksowość opieki nad dziedzictwem kulturowym, w której rezultacie prowadzone będą działania mające na celu powstrzymanie niekorzystnych i niekontrolowanych przemian przestrzeni kulturowej. Ochrona zasobów kultury materialnej i niematerialnej oraz kształtowanie krajobrazu kulturowego powinny inicjować i wspierać rozwój gospodarczy. W tym celu należy wdrażać mechanizmy wsparcia i aktywizacji użytkowników wartościowych obiektów zarówno zabytków, 22

23 jak i dóbr kultury współczesnej do inwestowania we własne nieruchomości oraz podjęcia zagospodarowania tych, które niszczeją. Program postuluje utworzenie i upowszechnienie nowego modelu użytkowania zabytków łączącego ochronę zabytków, poszukiwanie możliwych form opieki nad zabytkami oraz tworzenie sprzyjających warunków dla rozwoju, w szczególności sektora przemysłów czasu wolnego i kreatywnych poprzez nadanie zabytkom nowych funkcji. W celu realizacji działań wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami wyznaczono konkretne zadania programowe o randze ponadlokalnej wynikające z przyjętych priorytetów i określone w oparciu o wytyczne dokumentów planistycznych i rekomendacje służb ochrony zabytków. Zadania te nie stanowią katalogu zamkniętego co pozwala na ich aktualne formułowanie i weryfikowanie. Wspierając realizację działań wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami wyznaczono konkretne zadania programowe o randze ponadlokalnej wynikające z przyjętych priorytetów i określone w oparciu o wytyczne dokumentów planistycznych i rekomendacje służb ochrony zabytków, w szczególności dotyczące: zabytków zagrożonych, wymagających prac ratunkowych; zabytków o znaczeniu regionalnym posiadających duże znaczenie artystyczne i historyczne, będące wybitnymi przykładami sztuki lub architektury lub zachowanego w niezmienionym kształcie krajobrazu kulturowego; obszarów zaproponowanych do objęcia ochroną prawną w postaci parków kulturowych i wpisania do rejestru zabytków oraz uznania za Pomniki Historii; zasobów dóbr kultury współczesnej zidentyfikowanych w województwie małopolskim. Zadania, które wpisują się w określone kierunki działań związane z objęciem ochroną prawną obszarów lub obiektów o szczególnych walorach krajobrazowych lub zabytkowych powinny znaleźć odzwierciedlenie w gminnych i powiatowych programach opieki nad zabytkami. Należy podkreślić, że fakt wskazania zadania (obiektu lub obszaru zabytkowego) nie jest jedynym i wystarczającym kryterium przyznania środków z budżetu publicznego na jego realizację. Pełni jedynie funkcję inspirującą i aktywizującą jednostki samorządu terytorialnego oraz właścicieli lub użytkowników obiektów zabytkowych do podjęcia działań w celu wykonania niniejszych zadań oraz pozyskania środków na ich realizację z innych źródeł finansowania. Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata wyznacza 2 cele strategiczne: 1. Ochrona regionalnej przestrzeni kulturowej. W ramach tego celu wyznaczono następujące priorytety: Historyczna ciągłość regionalnego dziedzictwa (działania: przyjęcie pojęcia autentyczności za naczelną wartość dziedzictwa kulturowego, stosowanie zasady ochrony zabytków in situ i 23

24 eksponowanie ich autentyzmu, wzmocnienie poziomu ochrony i opieki nad obiektami zabytkowymi w regionie, ochrona zabytków architektury drewnianej, wzmocnienie poziomu ochrony zabytków przemysłu, techniki i sztuki inżynierskiej, wzmocnienie poziomu ochrony zabytków o statusie trwałych ruin, ochrona archeologicznego dziedzictwa kulturowego, ochrona architektury regionalnej, tradycyjnej zabudowy i układów ruralistycznych, zapobieganie rozproszeniu osadnictwa i przekształceniom zabudowy oraz układów urbanistycznych historycznych miast i miasteczek, powstrzymanie degradacji wartościowych krajobrazów kulturowych oraz dewastacji otoczenia obiektów zabytkowych, zachowanie i uczytelnienie istniejących wartości estetyczno - widokowych krajobrazu kulturowego, rewitalizacja centrów zabytkowych miast i miasteczek wraz z dekompozycją urbanistyczną prowadzącą do nadania im nowej funkcjonalności, rewitalizacja zespołów zabytkowej zieleni i małej architektury, rewitalizacja obszarów poprzemysłowych oraz rewaloryzacja zabytków przemysłu, techniki i sztuki inżynierskiej cywilnej i wojskowej, kompleksowość opieki nad regionalnym dziedzictwem, skorelowanie polityki ochrony dziedzictwa z polityką rozwoju regionalnego, wzmacnianie instrumentów regulacji zagospodarowania przestrzennego, zintegrowana ochrona dziedzictwa i krajobrazu kulturowego oraz środowiska przyrodniczego przez planowanie przestrzenne, stymulowanie rozwoju projektowania urbanistycznego, chroniącego i wzbogacającego przestrzeń kulturową, wzmocnienie służb konserwatorskich i urbanistycznych, inicjowanie i wdrażanie form współpracy administracji publicznej, środowisk naukowych i innych podmiotów w obszarze dziedzictwa kulturowego); Tożsamość regionalna i lokalna oraz wielokulturowe bogactwo (działania: zagospodarowanie i zapobieganie procesowi degradacji zabytków stanowiących pozostałość po dawnych kulturach i narodach zamieszkujących dawną Małopolskę, opieka nad folklorem i sztuką ludową oraz zabytkami kultury niematerialnej, digitalizacja dziedzictwa kulturowego, w szczególności zbiorów muzealnych, bibliotecznych i archiwalnych, archiwizacja cyfrowa zasobów niematerialnego dziedzictwa Małopolski, zachowanie tradycyjnych form działalności gospodarczej, wspieranie wytwarzania oraz promocja produktów regionalnych i lokalnych, systemowe wspieranie tradycyjnego rzemiosła i ginących zawodów oraz ich utrzymanie na rynku pracy, zachowanie i umiejętne wykorzystanie lokalnych odrębności kulturowych, nobilitacja zabytkowych miejsc i ośrodków kultury, integracja wartości historycznych i tradycji lokalnych, wspieranie funkcjonowania zbiorów prywatnych oraz wzrost poziomu ich udostępniania, wspieranie inicjatyw społecznych w zakresie tworzenia muzeów lokalnych i izb tradycji, zwiększenie roli społecznego partnerstwa na rzecz budowania tożsamości kulturowej i świadomości wartości regionalnego dziedzictwa kulturowego). 2. Zarządzanie regionalną przestrzenią kulturową. 24

25 W ramach tego celu wyznaczono następujące priorytety: Aktywność społeczna i emocjonalne zaangażowanie w opiekę nad regionalnym dziedzictwem kulturowym (działania: zwiększenie roli partnerstwa organizacji pozarządowych dla skutecznego zarządzania i opieki nad zasobami dziedzictwa kulturowego, rozwój partnerstwa sektora publicznego, pozarządowego i prywatnego w celu upowszechnienia wartości dziedzictwa kulturowego, wzrost poziomu społecznego odbioru ofert muzeów i instytucji realizujących zadania statutowe w sektorze kultury, prowadzenie aktywnej polityki rynku pracy - tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad dziedzictwem kulturowym, aktywizacja użytkowników właścicieli zabytkowych obiektów do inwestowania we własne nieruchomości i adaptowania ich do nowych funkcji, edukacja na rzecz dziedzictwa kulturowego, edukacja powszechna i podniesienie społecznej świadomości i wrażliwości w kwestii dziedzictwa kulturowego, badanie, dokumentowanie i upowszechnianie regionalnego dziedzictwa kulturowego, zapewnienie powszechnego dostępu do elektronicznych baz informacji o zabytkach); Funkcjonalne zarządzanie regionalnym dziedzictwem kulturowym (działania: tworzenie nowoczesnych struktur zarządzania przestrzenią kulturową, wypracowanie mechanizmów włączających dziedzictwo kulturowe w obieg gospodarczy, zwiększenie konkurencyjności miejsc i ośrodków kulturowych poprzez utworzenie sieci miejsc funkcjonujących jako zintegrowane systemy powiązane ze sobą fizycznie i wirtualnie, wspieranie rozwoju nowych ośrodków kulturowych, wspieranie tworzenia ponadlokalnych produktów kulturowych, promocja partnerstwa publiczno prywatnego jako skutecznego mechanizmu wykorzystania potencjału dziedzictwa kulturowego, wykorzystanie najlepszych rozwiązań współpracy publiczno-prywatnej w celu zachowania dziedzictwa kulturowego, unowocześnienie instytucji opieki nad zbiorami, wspieranie rozwoju muzeów, muzeów na wolnym powietrzu oraz innych instytucji o charakterze muzealnym, kreowanie i wspieranie instytucji zarządzających i dokumentujących małopolskie dziedzictwo kulturowe, rozpoznanie stanu zachowania oraz potrzeb konserwatorskich i remontowych obiektów zabytkowych, określenie strategicznych dla regionu zabytków i obszarów dziedzictwa kulturowego oraz poprawa ich utrzymania oraz sposobu użytkowania, wdrożenie perspektywicznych programów i planów działań konserwatorskich wobec zbiorów muzealnych, egzekwowanie wytycznych konserwatorskich oraz stosowanie zintegrowanej konserwacji, wprowadzenie różnorodnych form ochrony dziedzictwa kulturowego, wspieranie rewaloryzacji oraz rozwoju przestrzennego krajobrazu kulturowego zgodnego z istniejącymi wartościami estetycznymi i historycznymi); Ekonomiczne zorientowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego - przemysły kultury i czasu wolnego (działania: podnoszenie poziomu świadomości wartości krajobrazu jako elementu niezbędnego do rozwoju przemysłów czasu wolnego, prowadzenie aktywnego marketingu 25

26 dziedzictwa kulturowego, wspieranie rozwoju turystyki kulturowej i rekreacyjnej, utrzymanie atrakcyjności turystycznej i kulturowej, wspieranie rozwoju infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej). Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego jest aktem prawnym przyjętym uchwałą Nr XV/174/03 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 22 grudnia 2003r. Zadaniem planu zagospodarowania przestrzennego województwa jest sformułowanie celów i kryteriów organizacji struktury przestrzennej regionu, uwzględniających założenia polityki przestrzennej państwa, oraz tworzących warunki przestrzenne do realizacji celów i programów zawartych w Strategii rozwoju województwa małopolskiego. Głównym celem dotyczącym ochrony dziedzictwa kulturowego w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego jest cel strategiczny- Kształtowanie krajobrazu kulturowego (poz. B.4). Cel ten ma zostać osiągnięty poprzez realizację następujących działań: Stworzenie systemu ochrony krajobrazu kulturowego; Zapobieganie rozproszeniu osadnictwa; Ochrona dziedzictwa kulturowego na obszarach wiejskich; Ochrona tradycyjnych form gospodarowania, szczególnie na terenach górskich; Ochrona zabytków i rewitalizacja starej zabudowy; Humanizacja blokowisk. W PZPWM wyznaczono następujące główne kierunki działań i wskazania polegające na wykorzystaniu zasobów dziedzictwa kulturowego w celu ochrony tożsamości regionalnej oraz promocji województwa i jego rozwoju gospodarczego: Ochrona, utrzymanie i przywracanie zasobów dziedzictwa kulturowego 1. ustanawianie nowych form ochrony zasobów kulturowych, takich jak parki kulturowe; 2. obejmowanie ochroną w studiach uwarunkowań i miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wartościowych obiektów i zespołów znajdujących się poza rejestrem zabytków, w tym zabytków inżynierii; 3. egzekwowanie zaleceń konserwatorskich oraz prawidłowości procesu rewaloryzacji i użytkowania obiektów zabytkowych; 4. opracowanie i prowadzenie programów ochrony obiektów zabytkowych łączących ochronę z wykorzystaniem gospodarczo-społecznym; 5. opracowanie i prowadzenie programów ochrony obiektów zabytkowych architektury regionalnej; 6. opracowanie programu dotyczącego ochrony zespołów architektury militarnej i pól bitewnych oraz miejsc wydarzeń historycznych, w tym martyrologii; 26

27 7. kształtowanie świadomości społeczeństwa o wartości zasobów zabytkowych oraz wartościach regionalnych; 8. dokumentowanie i opracowywanie pod względem naukowym zasobów dziedzictwa kulturowego; 9. ochrona dorobku mniejszości etnicznych; 10. stwarzanie warunków do rozwoju kultur subregionalnych w celu integracji społeczności rozdzielonych granicami administracyjnymi. Wykorzystanie i udostępnianie zasobów dziedzictwa kulturowego: 1. tworzenie ofert inwestycyjnych i poszukiwanie inwestorów proponujących wykorzystanie zasobów w sposób niekolidujący z charakterem i pierwotną funkcją obiektów; 2. prowadzenie działań promocyjnych, organizacyjnych dla podniesienia świadomości społeczeństwa odnośnie znaczenia i wartości obiektów zabytkowych, a także możliwości ich wykorzystania. Zachowanie, ochrona i rewaloryzacja historycznych układów przestrzennych: 1. opracowanie programów kompleksowej rewaloryzacji zespołów staromiejskich z zachowaniem wymogów konserwatorskich przy zapewnieniu im doboru właściwych funkcji oraz zapobieganiu zagrożeniom wynikającym z oddziaływania układów komunikacyjnych; 2. podejmowanie działań rewaloryzacyjnych zespołów staromiejskich wg. priorytetów wynikających z ich wartości; 3. promowanie wzorów gospodarowania w centrach historycznych miast i miasteczek; 4. obejmowanie kompleksową rewaloryzacją zespołów urbanistycznych i ruralistycznych w obrębie proponowanych rezerwatów i parków kulturowych; 5. eksponowanie i odtwarzanie w sylwetach miejscowości dominant architektonicznych takich jak wieże kościołów, klasztorów, zamków, ratuszy oraz wkomponowywanie nowych; 6. przeciwdziałanie tendencjom do rozpraszania zabudowy wsi oraz powstawania ciągów zabudowy wzdłuż dróg powodujących łączenie się odrębnych miejscowości. Zachowanie i ochrona krajobrazu kulturowego: 1. obejmowanie ochroną w formie rezerwatów kulturowych terenów o wybitnych walorach kulturowych; 2. obejmowanie ochroną w formie parków kulturowych terenów o wysokich walorach kulturowych; 3. zagospodarowanie i udostępnianie stanowisk archeologicznych o czytelnej formie krajobrazowej w celach dydaktycznych, turystycznych i naukowych; 4. powstrzymanie zanikania specyficznych i wyjątkowych form krajobrazu poprzez 27

28 znalezienie dla nich nowych funkcji i sposobów utrzymania; 5. stworzenie programu ochrony zabytków architektury drewnianej i historycznego krajobrazu naturalno-kulturowego polan gorczańskich oraz ich promocji jako produktu turystycznego; 6. wspieranie tradycyjnych form rolnictwa na terenach górskich, w tym hodowli owiec. Zachowanie, ochrona i kształtowanie architektury regionalnej: 1. utrzymanie zróżnicowania regionalnego krajobrazu architektonicznego (Podhale, Orawa, Spisz, Pogórze, Ziemia Krakowska); 2. ochrona najcenniejszych obiektów in situ oraz rozwoju muzeów typu skansenowskiego; 3. obejmowanie w studiach uwarunkowań i planach zagospodarowania przestrzennego problematyki form zabudowy tradycyjnej oraz egzekwowanie nawiązywania nową architekturą do lokalnych form i materiałów; 4. podnoszenie świadomości o wartości architektury regionalnej; 5. tworzenie programów pomocy w zachowaniu i konserwacji zabytkowych obiektów architektury regionalnej. Zachowanie, ochrona i rewaloryzacja obiektów i zespołów o najwyższej randze i szczególnym znaczeniu dla kultury narodowej: 1. wytypowanie obiektów zabytkowych o randze regionalnej i krajowej; 2. podejmowanie działań na rzecz wpisania na listę światowego dziedzictwa natury i kultury UNESCO obiektów o najwyższej randze; 3. podejmowanie prac dla wytypowania i weryfikowania listy obiektów mogących potencjalnie spełniać warunki wpisu na Listę światowego dziedzictwa UNESCO. Zachowanie i ochrona niematerialnych wartości kulturowych, stanowiących o tożsamości regionu: 1. podjęcie prac na rzecz inwentaryzacji zasobów niematerialnych (miejsc kultu, szlaków pielgrzymkowych, ośrodków tradycji, obyczajów i obrzędów); 2. promowanie imprez kultywujących tradycję, regionalny strój, obrzędy; 3. wspieranie zanikających zawodów; 4. wykorzystanie niematerialnych zasobów dziedzictwa kulturowego w ofercie turystycznej województwa. Podejmowanie działań organizacyjnych, badawczych i promocyjnych: 1. inicjowanie i wspieranie współpracy między samorządami na rzecz ochrony i promocji zasobów kulturowych; 2. wspieranie współpracy w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego pomiędzy służbami konserwatorskimi i samorządami; 28

29 3. wspieranie wydawnictw i autorów publikujących problematykę kultury i tradycji regionu; 4. podejmowanie działań na rzecz komputeryzacji obiektów wpisanych do rejestru i ewidencji zabytków oraz upowszechnianie wiedzy na ten temat m.in. przez strony www; 5. wspieranie organizacji imprez regionalnych popularyzujących materialne lub niematerialne zasoby kulturowe regionu. Integracja ochrony środowiska kulturowego z ochroną środowiska przyrodniczego: 1. obejmowanie ochroną krajobrazu naturalnego związanego przestrzennie z założeniami urbanistycznymi, ruralistycznymi i architektonicznymi; 2. wykorzystanie wartości kulturowych dla rozwoju gospodarczego regionu; 3. opracowanie katalogu ofert kulturowych województwa; 4. wspieranie podmiotów gospodarczych zainteresowanych ochroną i konserwacją oraz wykorzystaniem obiektów zabytkowych; 5. promocja produktu kulturowego Małopolski na rynku krajowym i zagranicznym. PZPWM wymienia również sieć szlaków kulturowych jako jednej z istotniejszych form ochrony dziedzictwa i wykorzystania jego potencjału. Bogactwo zasobów obszaru pozwala na prowadzenie zróżnicowanych tematycznie tras, dających możliwość poznawania rozmaitych aspektów kultury regionu. Szlaki dziedzictwa przyrodniczo kulturowego to produkt turystyczny łączący kraje, regiony, miejscowości oraz ich mieszkańców. Głównymi zadaniami inicjowanych i istniejących szlaków są: wspieranie społeczności lokalnych; rozwój lokalnej przedsiębiorczości, tworzenie miejsc pracy i dodatkowych źródeł dochodów, ochrona tradycyjnych zawodów; korzystanie z lokalnych zasobów i walorów przyrodniczych, kulturowych, bazy noclegowej i żywieniowej oraz innych produktów miejscowych; wspieranie i ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Powiatowy Program Ochrony zabytków nad zabytkami Powiatu Nowotarskiego na lata przyjęty został Uchwałą został przyjęty Uchwałą nr 379/XLV/2010 Rady Powiatu Nowotarskiego z dnia 7 stycznia 2010r. Program Ochrony zabytków nad zabytkami Powiatu Nowotarskiego wyznacza następujące cele strategiczne: inwentaryzacja i określenie stanu technicznego zabytków należących do powiatu; poprawa stanu technicznego zabytków własnych powiatu poprzez ich konserwację, a co za tym idzie pozyskiwanie środków zewnętrznych na finansowanie tych prac; poprawa skuteczności ochrony i opieki nad zasobem dziedzictwa kulturowego na terenie powiatu; 29

30 inicjowanie działań w celu aktywnej ochrony wybranych obiektów reprezentujących tradycyjną drewnianą zabudowę wiejską; podnoszenie atrakcyjności zabytków dla potrzeb społecznych; podnoszenie atrakcyjności zabytków dla potrzeb promocji regionu; podnoszenie atrakcyjności zabytków dla potrzeb turystycznych; podnoszenie atrakcyjności zabytków dla potrzeb edukacyjnych; wspieranie przedsięwzięć sprzyjających wzrostowi środków finansowych na ochronę dziedzictwa kulturowego; zwiększenie aktywności mieszkańców powiatu w obszarze opieki nad zabytkami; ustanowienie społecznych opiekunów zabytków; objęcie ochroną obszarów szczególnie cennych pod względem kulturowym, krajobrazowym i przyrodniczym. Jako priorytety ochrony ww. program ustala m.in.: ochronę architektury drewnianej sakralnej, zagrodowej oraz uzdrowiskowej; ochronę zespołów przyrodniczo-krajobrazowych Doliny Dunajca; ochronę i rewaloryzację zabytkowych kapliczek i krzyży przydrożnych. Program Ochrony zabytków nad zabytkami określa również zadania powiatu nowotarskiego: Wybrane zadania w zakresie inicjowania działań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami dziedzictwa kulturowego: 1. edukacja oraz akcja informacyjna dotycząca wartości, zagrożeń i przepisów związanych z zabytkami archeologicznymi; 2. współpraca ze społecznymi opiekunami zabytków poprzez organizację spotkań i akcji promocyjnych; 3. promocja zasobu dziedzictwa kulturowego powiatu za pośrednictwem szkół, jednostek muzealnych oraz stowarzyszeń; 4. patronat nad izbami pamięci i izbami regionalnymi, organizowanymi w domach kultury i szkołach jako element edukacji społecznej; 5. promocja zasobu kulturowego i krajobrazowego powiatu przy pomocy portali internetowych oraz drukowanych materiałów promocyjnych; 6. promocja zasobu dziedzictwa kulturowego powiatu poprzez udział w corocznych Małopolskich Dniach Dziedzictwa Kulturowego organizowanych przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego oraz Europejskich Dniach Dziedzictwa Narodowego, organizowanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Krajowy Ośrodek Badań i 30

31 Dokumentacji Zabytków); 7. inicjatywa tworzenia nowych szlaków turystycznych promujących unikatowe walory kulturowe i krajobrazowe powiatu; 8. inicjatywa i wsparcie realizacji przedsięwzięć związanych z tworzeniem nowych tras spacerowych i rowerowych powiązanych z zespołami zabytkowymi z terenu powiatu. Wybrane zadania w zakresie organizacyjno-prawnym: 1. ustanawianie społecznych opiekunów zabytków; 2. sygnalizowanie gminom powiatu konieczności stałej aktualizacji Gminnej Ewidencji Zabytków; 3. sygnalizowanie gminom powiatu konieczności monitorowania stanu zasobu dziedzictwa kulturowego na ich terenie; 4. sygnalizowanie gminom powiatu konieczności opracowania Gminnych Programów Opieki nad Zabytkami (tym, które jeszcze go nie opracowały); 5. podjęcie działań na rzecz uznania za Pomnik historii zabytkowych drewnianych kościołów (wpisanych do rejestru zabytków) znajdujących się na terenie powiatu; 6. podjęcie działań przygotowawczych na rzecz rozszerzenia wpisu na listę Światowego Dziedzictwa Kultury kościołów drewnianych (oprócz już wpisanych: Dębno (z powiatu nowotarskiego), Binarowa, Lipnica Murowana, Haczów, Blizne) z terenu powiatu nowotarskiego np. kościół p.w. Św. Anny w Nowym Targu, kościół parafialny p.w. Narodzenia NMP w Harklowej lub innych po przeprowadzeniu szerokiej analizy wartości historycznej, artystycznej, stanu zachowania substancji autentycznej itp.; 7. podjęcie prac studialnych i przygotowawczych do wpisów obszarowych do rejestru zabytków (m.in.): układu urbanistycznego Starego Miasta w Nowym Targu w jego XIV wiecznych granicach; 8. systematyczne uzupełnianie rejestru zabytków o wpisy obiektów, zespołów obiektów, które posiadają walory historyczne, zabytkowe i artystyczne, przez co kwalifikują się do prawnej ochrony; 9. systematyczne uzupełnianie opracowań GEZ przede wszystkim o obiekty drewniane architektury świeckiej, oraz obiekty murowane o wysokich walorach artystycznych, zagrożone potencjalnymi modernizacjami i rozbudową; 10. sygnalizowanie gminom powiatu możliwości i sposobu powoływania na ich terenach parków kulturowych w wybranych, najcenniejszych obszarach; 11. dążenie do stałej modernizacji infrastruktury komunikacyjnej znaczących pod względem turystycznym ośrodków miejskich i wiejskich powiatu. Przede wszystkim dla lepszej i 31

32 bezpieczniejszej dostępności wobec nasilającego się corocznie ruchu turystycznego w obszarze powiatu. Niezmiernie istotne jest także, aby owe modernizacje obejmowały miejsca parkingowe zlokalizowane w pobliżu obiektów zabytkowych; 12. zainicjowanie opracowania planu ochrony krajobrazu kulturowego Nowego Targu; 13. zagrożonego niekontrolowaną ekspansją targów przygranicznych; 14. przybliżenie właścicielom obiektów zabytkowych możliwości ubiegania się o środki na ich konserwację i rewaloryzację. Zadania w zakresie dokumentacji i badań: 1. wsparcie i inicjowanie przedsięwzięć mających na celu kolekcjonowanie i dokumentowanie materiałów i informacji historycznych dotyczących zasobu dziedzictwa kulturowego z terenu powiatu. Współpraca z jednostkami badawczymi, stowarzyszeniami oraz młodzieżą szkolną poprzez organizację konkursów i wystaw; 2. podjęcie prac przygotowawczych oraz zainicjowanie (przy współpracy z gminami) utworzenia bazy informacyjnej dotyczącej zasobu dziedzictwa kulturowego powiatu, mającej na celu gromadzenie i aktualizację danych zawartych w GEZ. Zadania w zakresie finansowania: 1. przeprowadzenie rozpoznania co do konieczności i możliwości przystosowania obiektów zabytkowych do potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych; 2. pozyskiwanie zewnętrznych środków finansowych na ochronę i bieżącą konserwację obiektów zabytkowych stanowiących własność powiatu. Zadania w zakresie interwencyjnym oraz remontowo konserwatorskim: 1. prowadzenie monitoringu oraz określenie stanu zachowania, sposobu użytkowania oraz zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektów zabytkowych (we współpracy z gminami, właścicielami); 2. zainicjowanie stworzenia programu rewitalizacji architektury drewnianej w celu ochrony najcenniejszych obiektów budownictwa drewnianego na terenie powiatu; 3. zainicjowanie opracowania katalogu wzorcowych projektów budynków mieszkalnych nawiązujących do tradycyjnego budownictwa, który mógłby być odpłatnie (lub nieodpłatnie) udostępniany zainteresowanym mieszkańcom powiatu oraz inwestorom zewnętrznym; 4. zainicjowanie opracowania kilku wzorcowych projektów bilbordów i tablic reklamowych, które mogły by być odpłatnie (lub nieodpłatnie) udostępniane zainteresowanym mieszkańcom powiatu oraz inwestorom zewnętrznym. 32

33 5.Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 5.1 Relacje Programu Ochrony zabytków z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentów programowych gminy) Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata Strategia rozwoju społeczno gospodarczego gminy stanowi zbiór zadań i wytycznych, które powinny być wykonane w najbliższych latach funkcjonowania gminy. Strategia wskazuje kierunki koncentracji wysiłku rozwojowego oraz zmian, które powinny być przeprowadzane, aby uzyskać pożądany cel. Misją Gminy Łapsze Niżne jest wykreowanie wizerunku spiskiej, przygranicznej, bogatej w walory krajobrazowe i kulturowe Gminy, będącej jednostką przedsiębiorczą, z rozwiniętą całoroczną turystyką z aktywnym ekologicznym rolnictwem, otwartej na współpracę. Strategia rozwoju gminy przedstawia mocne strony Gminy Łapsze Niżne, którymi są: Bogactwo walorów krajobrazowych i kulturowych; Dobrze rozwinięta gospodarka wodno-ściekowa; Gościnni, zaradni i pracowici mieszkańcy; Korzystna struktura demograficzna; Czyste środowisko naturalne. Słabymi stronami gminy Łapsze Niżne, określonymi w strategii rozwoju są: Słabo rozwinięte zaplecze turystyczne; Niski poziom wykształcenia, świadomości i aktywności społecznej ludzi; Zły stan dróg i całej infrastruktury drogowej (parkingi, zatoczki, sanitariaty, mała gastronomia, tablice informacyjne); Brak miejsc pracy (niski poziom przedsiębiorczości); Zła struktura agrarna utrudniająca przedsiębiorczość rolniczą, gospodarczą i turystyczną; Brak źródeł instalacji ekologicznych nośników energii. Celami strategicznymi Gminy Łapsze Niżne określonymi w Strategii rozwoju społeczno - gospodarczego są: Rozwój turystyki m.in. poprzez rozbudowę zaplecza turystycznego i kultywowanie tradycji regionalnych; Tworzenie nowych miejsc pracy, głównie poprzez rozwój przedsiębiorczości; Aktywizacja zawodowa i społeczna mieszkańców - rozwój edukacji szkolnej i pozaszkolnej oraz rozwój oferty spędzania wolnego czasu; 33

34 Ochrona środowiska naturalnego m.in. poprzez wykorzystanie ekologicznych nośników energii; Poprawa infrastruktury komunikacyjnej, głównie drogowej oraz infrastruktury technicznej i społecznej; Restrukturyzacja rolnictwa i poprawa efektywności produkcji rolniczej poprzez jej specjalizację, w tym rozwój rolnictwa ekologicznego. Działalność kulturalno - oświatowa na terenie gminy Łapsze Niżne prowadzona jest przez: Gminny Ośrodek Kultury w Łapszach Niżnych z siedzibą w Niedzicy; Wiejski Dom Kultury we Frydmanie (stanowi oddział placówki GOK); Świetlicę OSP w Niedzicy-Zamek, udostępnioną na cele działalności kulturalno - oświatowej. W ramach upowszechniania kultury na terenie gminy organizowane są imprezy kulturalno folklorystyczne: Spiskie Zwyki w Niedzicy; Spiska Watra w Niedzicy; Dożynki Gminne połączone z degustacją potraw regionalnych; Koncerty orkiestr dętych; Na obszarze gminy funkcjonują zespoły ludowe: Czardasz w Niedzicy; Mali Spiszacy i Spiszacy w Łapszach Niżnych; Weselica w Niedzicy; Frydmanianie we Frydmanie. Bystry Potok w Kacwinie Hajduki Łapsze Wyżne Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego w strategii rozwoju społeczno gospodarczego Gminy Łapsze Niżne została zawarta w celu strategicznym Rozwój turystyki m.in. poprzez rozbudowę zaplecza turystycznego i kultywowanie tradycji regionalnych (cel nr 1). Osiągnięcie niniejszego celu planuje się poprzez realizację następujących zadań: Utworzenie Biura Informacji Turystycznej; Opracowanie koncepcji oferty i obsługi turystycznej; Ustalenie kalendarza imprez - konkurs pomysłów; Wydanie informatora atrakcji i obsługi turystycznej; Zaktywizowanie osób do podjęcia działań w zakresie usług turystycznych; 34

35 Tworzenie infrastruktury - zagospodarowanie miejsc parkingowych: rzeka Białka, Trybsz, Frydman i Zamku w Niedzicy-Zamku); Opracowanie planu promocji gminy; Wykorzystanie tradycji spiskiej (folklor, architektura) w ofercie turystycznej; Rozwój agroturystyki i gospodarki ekologicznej; Rozwój zaplecza - tj. trasy rowerowe, ścieżki zdrowia, itp. Plan rozwoju lokalnego Gminy Łapsze Niżne na lata Plan rozwoju Gminy został zatwierdzony Uchwałą Nr XXI-159/08 Rady Gminy Łapsze Niżne z dnia 31 marca 2008 r. Plan Rozwoju Lokalnego zawiera katalog przedsięwzięć oraz tabelę finansową jako realną projekcję wykonania zamierzeń w oparciu o środki własne oraz pochodzące z funduszy strukturalnych. Procedura uchwalania Planu Rozwoju Lokalnego zawiera czynnik społeczny, jest bowiem uchwalana przez przedstawicieli społeczności lokalnej i dzięki temu pozwala kontrolować poczynania władzy w kwestii racjonalnego wydatkowania funduszy publicznych. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Łapsze Niżne na lata jest wynikiem analizy potrzeb i możliwości sfinansowania przedsięwzięć infrastrukturalnych, które przyczynią się do polepszenia jakości życia mieszkańców gminy, zaś w dłuższej perspektywie przyczynią się do budowania wizerunku gminy, jako jednostki samorządu terytorialnego przyjaznej, otwartej i nakierowanej na rozwój. Zostały w nim zawarte najpilniejsze, a zarazem realne zadania, których wyspecyfikowanie jest wynikiem dyskusji na forum Rady Gminy i konsultacji społecznych. Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego w programie rozwoju lokalnego Gminy Łapsze Niżne na lata została zawarta w POLU: PEJZAŻ - ŚRODOWISKO I KRAJOBRAZ - CEL NADRZĘDNY B WYSOKA JAKOŚĆ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO. Jednym z celów strategicznych określonych w tym polu jest CEL STRATEGICZNY: B.4. - KSZTAŁTOWANIE KRAJOBRAZU KULTUROWEGO poprzez: Stworzenie systemu ochrony krajobrazu kulturowego; Zapobieganie rozproszeniu osadnictwa; Ochrona dziedzictwa kulturowego na obszarach wiejskich; Ochrona tradycyjnych form gospodarowania, szczególnie na terenach górskich; Ochrona zabytków i rewitalizacja starej zabudowy; Humanizacja blokowisk; 35

36 Wykorzystanie potencjału przyrodniczego i kulturowego w procesie rozwoju przemysłu turystycznego; Rozbudowa, polepszenie i usprawnienie funkcjonowania bazy turystycznej; Wykorzystanie możliwości rozwoju aktywnych form turystyki; Szeroki dostęp do krajowych i europejskich funduszy pomocowych na utrzymanie dziedzictwa kulturowego; Wpisanie zabytków najwyższej klasy na listę Światowego Dziedzictwa Kultury; Zwiększenie nakładów na konserwację zabytków. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Gminy Łapsze Niżne Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Gminy Łapsze Niżne został zatwierdzony Uchwałą Nr XXXVIII-210/2006 Rady Gminy Łapsze Niżne z dnia 27 kwietnia 2006 roku. Zgodnie z art. 15, ust. 2 pkt. 5 ustawy z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717 z późń. zm.), w planie miejscowym określa się obowiązkowo zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. Projekt planu, zgodnie z ww. ustawą został uzgodniony przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. W obowiązującym m.p.z.p. wyznaczone zostały następujące strefy ochrony konserwatorskiej: strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej A oznaczoną na rysunku planu symbolem 1KR wokół obiektów wpisanych do rejestru zabytków woj. małopolskiego i wyznaczone są wokół następujących obiektów: 1. Falsztyn - zespół dworski; 2. Frydman - zespół dworu obronnego (kasztelu); 3. Frydman - zespół kościoła parafialnego p.w. św. Stanisława Biskupa; 4. Kacwin -zespół kościoła parafialnego p.w. Wszystkich Świętych; 5. Trybsz - kościół p.w. św. Elżbiety, drewniany, z 1567 roku; 6. Łapsze Niżne - zespół kościoła św. Kwiryna; 7. Niedzica-Zamek - zespół zamkowy, Zamek Niedzicki; 8. Niedzica-Zamek - stary cmentarz Salamonów; 9. Niedzica-Zamek - stanica graniczna; 10. Niedzica barokowa kaplica św. Michała Archanioła z XVII w.; 11. Niedzica barokowa kaplica św. Rozalii, z XVIII w.; 12. Niedzica - zespół kościoła parafialnego p.w. św. Bartłomieja; 36

37 strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej A oznaczoną na rysunku planu symbolem 2KR wokół obiektów wpisanych do gminnej ewidencji obiektów zabytkowych i wyznaczone są wokół następujących obiektów: 1. Łapsze Wyżne - kościół parafialny p.w. św. Piotra i Pawła, murowany, z 1760 r. strefa ochrony konserwatorskiej B (otuliny), ustaloną dla obiektów i zespołów wpisanych do rejestru zabytków, oznaczoną na rysunku plany symbolem 1a KR i wyznaczone są wokół następujących obiektów: 1. Frydman - obejmuje teren piwnic i pawilonów, między działką dworu, potokiem Przykopa, drogami wiejskimi od wschodu i zachodu oraz działką ośrodka zdrowia i biblioteki; 2. Frydman obejmuje otoczenie zespołu kościoła parafialnego p.w. Stanisława Biskupa tj. teren tzw. nawsia z zespołem plebani; 3. Kacwin - obejmuje otoczenie zespołu kościoła parafialnego p.w. Wszystkich Świętych oraz sąsiadującej zabudowy użyteczności publicznej (organistówka, szkoła, plebania), mieszkalnej i zagrodowej wzdłuż ul. Św. Anny i Kościelnej i potoku Kacwinianka; 4. Łapsze Niżne - obejmuje otoczenie zespołu kościoła św. Kwiryna: teren między drogą gminną (ul. Jana Pawła II) a potokiem Łapszanka, wraz z sąsiadującą zabudową użyteczności publicznej (przedszkole); 5. Niedzica - obejmuje otoczenie zespołu zamkowego i stanicy granicznej oraz barokowej kaplicy św. Michała Archanioła z XVII w., tj. teren dawnej osady Podzamcze i od południa stok do drogi do Niedzicy Wsi; 6. Niedzica obejmuje otoczenie barokowej kaplicy św. Rozalii, z XVIII w.; 7. Niedzica - obejmuje otoczenie zespołu kościoła parafialnego p.w. św. Bartłomieja tj.: teren między drogą gminną (ul. 3-go Maja) a potokiem Niedziczanka do mostu na potoku; 8. Trybsz - obejmuje otoczenie kościoła p.w. św. Elżbiety, drewnianego, z 1567 roku tj.: teren między drogą powiatową (ul. Św. Elżbiety) od północy a drogą wiejską od południa. strefę ochrony konserwatorskiej B (otuliny), ustaloną dla obiektów wpisanych do ewidencji zabytków oznaczoną na rysunku plany symbolem 2a KR: 1. Falsztyn - obejmuje teren cmentarza Jungenfeldów z lat oraz teren aż do drogi powiatowej Dębno - Niedzica; 2. Łapsze Wyżne - obejmuje otoczenie zespołu kościoła parafialnego p.w. św. Piotra i Pawła tj.: teren najbliższego sąsiedztwa kościoła oraz teren szkoły po przeciwległej do kościoła stronie ulicy św. Floriana; 3. Trybsz - obejmuje neogotycki kościół murowany z ok roku, obok dzwon z 1629 roku. strefy nadzoru i ochrony archeologicznej (1 KA) obejmujące następujące tereny: 37

38 1. pokrywające się z wymienionymi strefami ochrony konserwatorskiej (oznaczonymi na rysunku planu symbolami 1 KR i 2 KR); 2. miejsce nad potokiem zwane Kościelisko w miejscowości Falsztyn. W granicach wyżej wymienionych stref ochrony konserwatorskiej wszelkie prace związane z pracami budowlanymi, również związane z realizacją i przebudową sieci infrastruktury technicznej należy poprzedzić zgłoszeniem do urzędu konserwatorskiego celem uzyskania uzgodnienia konserwatorskiego. 5.2 Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami krajobraz kulturowy to przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku działalności człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze. Gmina Łapsze Niżne położona jest w południowej części województwa małopolskiego, w powiecie nowotarskim. Usytuowana jest na Polskim Spiszu, w północno - wschodniej części Pogórza Spisko Gubałowskiego. W VIII wieku pojawiły się na Spiszu Słowackim osady Słowian. Z początkiem XI w. za panowania Bolesława Chrobrego obecna Słowacja należała do Polski. Po jego śmierci granice Polski powoli zaczęły przesuwać się ku północy. W 1108 r. ziemia spiska weszła pod rządy Węgier jako wiano córki Bolesława Krzywoustego, Judyty. Początki osadnictwa na tych terenach sięgają jednak dopiero końca XIII w. W latach Spisz Zamagurski znalazł się przejściowo w rękach polskiego rodu Łaskich. Po I wojnie światowej Spisz stał się terenem spornym między Polską a Czechosłowacją. W 1920 r. decyzją Rady Ambasadorów Pieniny Spiskie przypadły Polsce (14 wsi). W roku 1939 Niemcy przyłączyli Spisz do Słowacji, ale po II wojnie światowej powrócił on do Polski. Gmina Łapsze Niżne obejmuje 9 miejscowości: Falsztyn, Frydman, Kacwin, Łapszanka, Łapsze Niżne, Łapsze Wyżne, Niedzica, Niedzica - Zamek i Trybsz. Teren Gminy Łapsze Niżne jest rejonem bogatym w dziedzictwo kulturowe. W każdej z miejscowości wchodzących w skład Gminy znajdują się obiekty wpisane do rejestru zabytków oraz gminnej ewidencji obiektów zabytkowych a także znajdują się strefy ochrony konserwatorskiej ustalonej na mocy przepisów obowiązującego m.p.z.p. Gminy wokół obiektów najcenniejszych pod względem kulturowym oraz w miejscach stanowiących skupiska tradycyjnej zabudowy. Każda z miejscowości wchodzących w skład Gminy posiada swoją odrębną historię oraz charakteryzuje się bogatym folklorem i lokalnymi tradycjami. 38

39 Falsztyn - nazwa wsi pochodzi od niemieckiego słowa Falkenstein - Sokola Skała. Budowę zamku Falkenstein zaczął w 1535 roku Hieronim Łaski. W aktach sprzedaży Olbrachta Łaskiego z lat G. Horvathovi wieś pojawiła się jako folwark, należący do klucza dunajeckiego i dzielący jego losy. Do 1926 roku Falsztyn był ostoją pańszczyzny. Majątek był własnością zmadziaryzowanych Niemców Jungenfeldów. Frydman - pierwsza wzmianka o Frydmanie pochodzi z 1320 roku, kiedy to mistrz Kokosz sprzedaje terram Fridmanvagasa bratu Janowi. Według Trajdosa wieś powstała w końcu XIII wieku, a w 1308 roku została ponownie lokowana. W latach stanowiła własność rodziny Łaskich po tym, jak król Jan Zapolya darował klucz dunajecki Hieronimowi Łaskiemu, wojewodzie sieradzkiemu, po którym odziedziczył go w 1573 roku jego syn, Olbracht. Po podziale klucza na mniejsze domina wieś była siedzibą Aladara Salamona. W 1931 r. liczyła mieszkańców. We Frydmanie urodził się i pracował pisarz i działacz spiski, M. Balara. Kacwin- nazwa pochodzi od niemieckiego Katzwinkel, czyli koci zakątek. Po raz pierwszy wzmiankowy w 1314 roku, założony przez Kokosza Berzeviczego. W latach , gdy na Zamagurze wtargnęły oddziały husyckie, wieś została spalona. W latach kościół przechodzi na obrządek luterański. Wieś dzieliła koleje Polskiego Spisza. Po I wojnie światowej Kacwin pozostaje w granicach państwa polskiego. W 1924 roku wieś zostaje zaproponowana na wymianę za Jaworzynę Spiską wraz z główną granicą Tatr Wysokich, jednak nie doszło do niej. Łapszanka - powstała w połowie XVII w na wierchu Łapszanek jako rolniczo - pasterski przysiółek Łapsz Wyżnych. W 1662 r. jest wzmianka, że wieś ma własnego sołtysa oraz młyn. Na Zamagurzu miała opinię centrum magii i guślarstwa, wiązanego w trójkąt wraz z Rzepiskami - Grocholowym i Wojtyczkowym Potokiem oraz Osturnią. W latach we wsi wybudowano kościół filialny, obok niego znajduje się wcześniejszy cmentarz. Łapsze Niżne - pierwsze, niepewne wzmianki o istnieniu parafii pochodzą z 1274 roku. Później wieś była własnością zakonu miechowitów. W 1593 roku nabył ją Gyorgy Horvath. Wieś stanowiła w XIX wieku ostoję polskości na Spiszu. W 1846 roku był to punkt zborny powstańców polskich, którzy ruszyli stąd do Nowego Targu. W dwa lata później ogłoszono zniesienie pańszczyzny, mimo to istniała ona nadal do 1931 roku. Ostatnim właścicielem wsi był baron Jungenfeld. Łapsze Wyżne - wieś wzmiankowana w latach W 1589 roku swoją część wsi sprzedał Olbracht Łaski Gyorgyemu Horvathowi. Prawdopodobnie w początkowej fazie wieś zamieszkiwali Rusini. Samodzielna parafia rzymskokatolicka wzmiankowana jest w 1660 roku. Polska społeczność adaptowała najpierw cerkiew, później w jej miejscu wystawiła kościół. W XIX wieku ludność była intensywnie madziaryzowana. Po I wojnie światowej wieś przypadła Polsce. W 39

40 1920 roku pożar zniszczył 80 zagród. Do 1931 roku przetrwała pańszczyzna kościelna. 1 września 1939 roku Łapsze zostały włączone do Słowacji. Niedzica - pierwsza wzmianka pochodzi z 1320 roku, kiedy villam Nisicz circa aquam Nisicz - po 30 łanów z każdej strony rzeczki - Kokosz sprzedał bratu Janowi. W 1326 roku patronat w stosunku do kościoła otrzymał Czerwony Klasztor w 1589 roku Olbracht Łaski sprzedał Niedzicę, a w kontrakcie mowa jest o mieście. Do roku 1929 utrzymywała się tu pańszczyzna w formach sprzed 1848 roku. Niedzica Zamek - Wzdłuż drogi prowadzącej z Falsztyna w stronę zamku, istniejąca osada została w styczniu 2014r. ustanowiona nową wsią, o nazwie Niedzica-Zamek. W roku 1997 wybudowano tu nowy Kościół św. Andrzeja, który jest filią parafii św. Bartłomieja w Niedzicy. Do kościółka przeniesiono ołtarz i dzwon z kaplicy zamkowej. Trybsz - wieś należała do klucza dunajskiego, w 1589 roku Olbracht Łaski sprzedał ją rodzinie Horvatów z Paloscy. W dokumentach sprzedaży występuje nazwa Trepschya, Trepsia. Od 1769 roku istnieje tu samodzielna parafia. Do lat międzywojennych utrzymywała się pańszczyzna kościelna. Na początku lat pięćdziesiątych wieś zniszczył wielki pożar. Trybsz jest ostoją spiskiego folkloru, zachowały się tu tradycyjne stroje z oryginalnym zdobieniem spodni i sukman. Teren Gminy Łapsze Niżne posiada ogromne bogactwo kulturowe które jest charakterystyczne i odmienne od pozostałych regionów. Na tę unikalność wpływ miały niewątpliwie niezwykle burzliwe dzieje historyczne całego regionu Spisza. Ta niezwykle bogata przeszłość wynikająca z nadgranicznego położenia Gminy, liczne wojny, bunty i powstania jak również migracje ludności polskiej, słowackiej, węgierskiej, żydowskiej, niemieckiej, wołoskiej i ukraińskiej spowodowały w konsekwencji ogromne przemieszanie się kultur narodowościowych co dało w rezultacie niepowtarzalny i różnorodny obraz kulturowy Gminy. Ma to odzwierciedlenie we wszystkich dziedzinach życia mieszkańców Gminy Łapsze Niżne zaczynając od kształtu przestrzennego osiedli ludzkich i gospodarki rolnej wraz z jej charakterystycznym układem pól, poprzez architekturę zagród i domostw wraz z ich detalami a kończąc na obyczajach ludowych, strojach i gwarze lokalnej. Najbardziej charakterystycznym elementem dziedzictwa kulturowego Gminy jest specyficzny układ urbanistyczny wsi. Osiedla ludzkie znajdujące się na terenie Gminy stanowią typowy przykład typowy dla pozostałej części Spisza. Cechuje je zwartość i regularność zabudowy. Wsie znajdujące się na terenie gminy posiadają charakterystyczny układ urbanistyczny posiadający zwartą zabudowę rozmieszczoną w układzie osiowym, który wyznacza droga główna przechodząca przez wieś. Tego typu osiedla określa się mianem pasmowo zwartych, dwutraktowych. Zagrody rozmieszczone są po obu stronach drogi gospodarczej stanowiącej os układu. Wsie posiadają 40

41 wzdłuż osi placowe rozszerzenia ciągnące się na całej długości, przy czym układ ten dostosowany jest do rzeźby terenu. Układ ten jest szczególnie widoczny i łatwy do zaobserwowania w miejscowościach tj, Kacwin, Niedzica, Łapsze Niżne, Łapsze Wyżne i Frydman. Kształt działek siedliskowych dostosowany jest do topografii terenu. Działki znajdujące się przy drodze głównej są wąskie i wydłużone a zabudowa ich jest zwarta i ułożona strefowo. Układ pól rozplanowany jest w układzie łanowo leśnym. Wsie leżące na terenie Gminy cechuje również ogromne skupienie zabudowy co świadczy o dostosowanie planu wsi do funkcji obronnej z uwagi na przygraniczne położenie terenu W skład typowej zagrody wchodzą dom mieszkalny, stajnia i stodoła. Ponadto w niektórych zagrodach znajdują się wolno stojące spichlerze, piwnice oraz występujące nieco rzadziej szopy i drewutnie. Najczęściej zabudowa na działkach siedliskowych w obrębie jednej zagrody styka się ze sobą lub łączy je wspólny dach. Jako wolno stojący pozostaje jedynie budynek mieszkalny. Pomiędzy budynkami z uwagi na wąski układ działek siedliskowych pozostaje jedynie wąski przejazd. Pierwotny układ zabudowy zachowany sporadycznie do dzisiejszych czasów w sporadycznych przypadkach, nie mniej jednak widoczny na przykładzie kilku zachowanych zagród, charakteryzuje usytuowanie budynku mieszkalnego szczytem do drogi a za nim również w układzie szczytowym znajdują się stajnie. W głębi zagrody stoi licowo usytuowana stodoła. Budynki pełniące charakter magazynowy tj. sypańce zachowane do dnia dzisiejszego we wsi Kacwin czy piwnice typowe dla architektury Frydmana lokalizowane były najczęściej po drugiej stronie drogi. Na szczególną uwagę zasługuje rozplanowanie zagród we wsi Kacwin, gdzie z uwagi na szczególnie wąskie działki siedliskowe, których dalszy podział nie był możliwy do realizacji, domy mieszkalne różnych gospodarzy (spotkać można zagrody o 2 lub 3 budynkach mieszkalnych tworzących szereg złączonych ze sobą szczytami domów) stoją ustawione szeregowo jeden za drugim a stajnie przylegają dopiero do bardziej oddalonego od drogi budynku mieszkalnego. Najstarsze budynki mieszkalne zachowane w najmniejszym stopniu na terenie Gminy posiadają konstrukcję zrębową i kryte są dachami dwuspadowymi. Stanowią one kontynuację tradycyjnego spiskiego budownictwa drewnianego. Znacznie częściej zachowały się do dnia dzisiejszego natomiast budynki murowane, w układzie dwu lub trójosiowym sytuowane szczytowo do drogi głównej, gdzie najciekawszym elementem jest ściana funtową zdobiona w charakterystyczny sposób. Narożniki budynku zaakcentowane są boniowaniami oraz okna ujęte są w dekoracyjne opaski wykonane w tynku. Szczyt dachu oddzielony jest również ozdobnym gzymsem. 41

42 Obiekty tego typu, które zachowały się do chwili obecnej zostały ujęte w Gminnej ewidencji obiektów zabytkowych Gminy Łapsze Niżne. Najcenniejsze pod względem architektonicznym i kulturowym obiekty znajdujące się na terenie gminy zostały wpisane do rejestru zabytków woj., małopolskiego i są to: 1. Zespół dworsko parkowy w Falsztynie. Położony w centralnej części wsi. Zespół pochodzi z pocz. XX wieku. W jego skład wchodzi budynek dworu z roku 1908 o cechach klasycystycznych na wydłużonym rzucie, wieloosiowy, murowany, kryty dachem czterospadowym (obecnie widoczne jedynie pozostałości i ruiny obiektu), dawna oficyna o cechach stylowych, murowana, parterowa na rzucie prostokąta z gankiem, kryta dachem dwuspadowym, dawny czworak pochodzący z pocz. XX wieku, murowany parterowy na rzucie prostokąta z dachem dwuspadowym. Całość uzupełnia założenie parkowe. 2. Kościół p.w. św. Stanisława we Frydmanie: Wczesnogotycki zrąb świątyni (zapewne z przełomu XIII i XIV w.) zbudowany został z kamienia łamanego na niedalekiej Szubienicznej Górze. Murowany, jednonawowy, od zewnątrz opięty schodkowymi przyporami. Wielobocznie zamknięte prezbiterium jest gotyckie, trójprzęsłowa nawa ma późniejsze sklepienie kolebkowe z 1708 r. Do najstarszych elementów kościoła należą romańskie w kształcie okienko we wschodniej ścianie zakrystii oraz wczesnogotycka kamienna głowa na narożniku nawy nad nią. Od południa do nawy wiedzie wczesnogotycki portal. W oknach zachowały się gotyckie maswerki. Dobudowaną od zachodu wieżę wieńczy unikatowa polska attyka z końca XVIII w. Zdobi ją zegar z zabytkowym mechanizmem, pod nim widoczne są drewniane kroksztyny - pozostałość po spalonym w 1781 r. drewnianym ganeczku strażniczym (hurdycji). Od północy do nawy przylega ośmioboczna kaplica Matki Boskiej o centralnym założeniu. Dobudowano ją w 1764 r., a odremontowano w latach Wyposażenie wnętrza kościoła jest w większości późnobarokowe, pochodzi z lat W ołtarzu głównym, za zasłoną nowego obrazu, wyłożona lustrami wnęka z jasełkową sceną zabójstwa św. Stanisława. Rokokowy ołtarz w kaplicy Matki Boskiej ma dwa lica i jest dostępny ze wszystkich stron. Na drewnianym stropie scena koronacji Matki Boskiej. Kościół otoczony jest murem z dwiema bramami wejściowymi i przechodnią dzwonnicą z największym dzwonem zwanym "Bratnim". Legendy podają, że we frydmańskim kościele służył do mszy Jan III Sobieski wracający przez Zamagurze spod Wiednia. 3. Dwór we Frydmanie wraz z najbliższym otoczeniem i drzewostanem. Budynek dworu pochodzi z przełomu XVI/XVII wieku. Obiekt jest murowany, piętrowy, oparty na rzucie prostokąta, symetryczny z sienią na osi oraz dwoma basztami na narożnikach południowym 42

43 i południowo - wschodnim oraz prostokątnymi wykuszami na piętrze w pozostałych dwóch narożnikach. Obiekt kryty dachem czterospadowym. Dwór stanowi przykład architektury obronnej i renesansowej. 4. Dawne piwnice winne we Frydmanie: zabytkowe piwnice, w których do XIX w. właściciele Frydmana z rodu Horwathów przechowywali wino sprowadzane z Węgier. Na każdym z dwóch pięter są po trzy 100-metrowe korytarze o kolebkowym sklepieniu. Do piwnic można wejść przez jeden z dwóch ośmiobocznych pawilonów nakrytych gontowymi kopułami, zwanych burghauzami. Mieszkańcy Frydmana nazywają je kaplicami. 5. Kościół p.w. Wszystkich Świętych w Kacwinie. Obiekt zbudowany został przez rodzinę Berzewiczych z początkiem XV wieku. Budowa kościoła wykazuje, iż wzniesiony został ok. roku 1400.Herb rodziny Berzewiczych - 3 róże w tarczy - umieszczony na zworniku sklepienia w prezbiterium nad wielkim ołtarzem wskazuje, iż fundatorami kościoła byli członkowie tejże rodziny. Do nich należał także patronat nad kościołem i parafią tak długo, dopóki byli panami tej okolicy. Z chwilą przejścia majątku Berzewiczych w obce ręce, patronat również przeszedł na nowych właścicieli. Stało się to ok. połowy XV wieku. Kościół zbudowany jest w całości z kamienia, razem z przylegającą doń wieżą. Prezbiterium kościoła zostało zasklepione, nawa pokryta była drewnianym stropem do roku 1712.Wieża kościelna miała początkowo gotyckie nakrycie, a dopiero w następnych stuleciach skutkiem licznych pożarów zmieniała styl i zachowała obecny który pochodzi z XVIII w. Równie cenne i zabytkowe jest wnętrze i wyposażenie kościoła. 6. Zespół czterech kaplic, składających się z kaplicy pw. św. Wojciecha, kaplicy pw. św. Trójcy, kaplicy pw. św. Matki Boskiej Śnieżnej i kaplicy pw. św. Katarzyny w Kacwinie. 7. Budynek organistówki w Kacwinie Obiekt usytuowany w bliskim sąsiedztwie budynku kościoła parafialnego w układzie szczytowym do historycznej sieci drożnej. Budynek wykonany z tradycyjnego materiału. Ze względu na bryłę, proporcje oraz kształt dachu oraz historyczną funkcję został na trwałe wpisany w wizerunek wsi. 8. Kościół p.w. św. Kwiryna. Obiekt pochodzi z XIV wieku. W 1313 roku należał do administracji zakonu bożogrobców, którzy zarządzali parafią do 1786 roku. Świątynia ma kształt gotyckiej bryły z prezbiterium o sklepieniu żebrowym i gotyckim portalem. W wieży kościelnej zachował się krzyż bożogrobców. We wnętrzu kościoła znajduje się pułap z polichromią przedstawiająca Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, który został odnowiony w 1714 rok. Całe wyposażenie pochodzi z okresu baroku, m.in. feretrony posąg św. Mikołaja z początku XVI w., obraz św. Augustyna, gotycka figura Matki Boskiej z 43

44 Dzieciątkiem z przełomu XIV i XV wieku. 9. Kościół p.w. św. Piotra i Pawła w Łapszach Wyżnych. Kościół wzniesiono na miejscu drewnianej cerkiewki w latach Wnętrze odrestaurowano w latach , następnie wymieniono pokrycie dachu (z blachy zwykłej na miedzianą) oraz wyremontowano wieże. Gruntownie odnowiono kościół w latach Kościół jest murowany i otynkowany, jednonawowy z krótkim prezbiterium zamkniętym półkoliście i wysmukłą, kwadratową wieżą od frontu. Od strony północnej do prezbiterium przylega mała zakrystia. Po południowej stronie nawy znajduje się kruchta osłaniająca portal z datą "1760". Dach kościoła dawniej pokrywał gont, obecnie blacha miedziana, wieżę i sygnaturkę wieńczą barokowe hełmy. Rokokowe wyposażenie kościoła pochodzi z lat Nawa i prezbiterium pokryte są sklepieniem kolebkowym z lunetami na gurtach. Ołtarz główny z 1776 roku zawiera obraz przedstawiający świętych Piotra i Pawła oraz rzeźby św. Szymona, św. Jana Chrzciciela i koronacja Najświętszej Maryi Panny w zwieńczeniu. 10. Kościół p.w. św. Bartłomieja w Niedzicy. Elementy gotyckiej architektury świadczą o tym, że kamienny kościół niedzicki powstał w pierwszej połowie XIV wieku. Pewnej rozbudowy świątyni dokonano też u schyłku XV wieku. Budowla zachowała swoją pierwotną bryłę i rzut poziomy. Kościół jest jednonawowy, z prezbiterium węższym i niższym od nawy, wielobocznie zamkniętym. Mury nawy i prezbiterium wzmacniają szkarpy. Do północnej ściany korpusu kościoła przylega zakrystia oraz kaplica Matki Boskiej Bolesnej z 1745 roku. Obecna wieża w stylu neogotyckim została dobudowana dopiero w 1912 roku. W prezbiterium zachowało się sklepienie żebrowe, dwuprzęsłowe: prostokątne przęsło krzyżowo żebrowe i przęsło o rysunku półgwiazdy z trójbocznym zamknięciem od wschodu. Sklepienie ozdabiają rzeźbione zworniki - kopia herbu Berzewiczych (kozioł wspięty na tylnych nogach między słońcem a księżycem), oraz kompozycja pięciu rozet. Z gotyckich elementów architektury zachowały się również: okna o wystroju ostrołukowym na nich maswerki z laskowaniem i rozetami trój- i czterolistnymi, natomiast w południowej ścianie nawy widnieje gotycki portal kamienny zamknięty profilowanym ostrołukiem. Wnętrze świątyni zachowało gotycki ostrołuk tęczy dzielącej nawę od prezbiterium. 11. Kaplica św. Michała Archanioła w Niedzicy. Kaplica pochodzi z XVII wieku. Jest to obiekt murowany z czworobocznym prezbiterium i ośmioboczną nawą, kryta gontowym dachem piramidalnym, zakończonym kulą. Stanowi cenny przykład regionalnego budownictwa sakralnego z okresu baroku. 12. Kaplica św. Rozalii w niedzicy. Kaplica pochodzi z XVIII w. Jest to obiekt murowany z kwadratową nawą i wielobocznie zamkniętym prezbiterium, przykryta sklepieniem 44

45 kolebkowym z lunetami. Kaplica stanowi przykład regionalnego budownictwa sakralnego z okresu baroku. 13. Cmentarz rodziny Salamonów w Niedzicy-Zamku. Cmentarz powstał w 1936r. I jest miejscem pochówku byłych właścicieli Zamku węgierskiej rodziny Salamonów. Najstarszy Nagrobek pochodzi z 1914r. Cmentarz zajmuje powierzchnię ok. 0,5 ha i znajdują się na nim obecnie trzy nagrobki wolnostojące, których stan zachowania jest dobry. Cmentarz położony jest na krawędzi lasu, tuż za dawnym sadem zamkowym na stoku wzgórza Tabor. 14. Zamek Dunajec w Niedzicy-Zamku. Zamek jest średniowieczną warownią znajdująca się na prawym brzegu Zbiornika Czorsztyńskiego. Budowla została wzniesiona najprawdopodobniej w początkach XIV w. przez węgierskiego kolonizatora ziem granicznych Rykolfa Berzeviczego ze Strążek, prawdopodobnie na miejscu wcześniejszej budowli obronnej. W okresie średniowiecza i później na uposażenie właścicieli zamku składały się dobra wchodzące w skład Zamagurza. 15. Zespół gospd. zamku spichlerz, kurnik, figura przydrożna. 16. Dawna stanica graniczna w Niedzicy-Zamku. Obiekt drewniany o konstrukcji zrębowej oparty na planie wydłużonego prostokąta z dwiema trój kwadratowymi loggiami w elewacji frontowej. Budynek kryty czterospadowym dachem krytym gontem. Obiekt stanowi cenny przykład architektury stanic i wartowni przygranicznych. 17. Budynek leśniczówki w zespole zamkowym w Niedzicy-Zamku. 18. Kościół drewn. p.w. św. Elżbiety w Trybszu. Dokładny czas powstania drewnianego kościoła nie jest znany: zbudowano go prawdopodobnie w drugiej połowie XVI lub pierwszej połowie XVII w. Kiedy na początku XX w. wzniesiono nowy murowany kościół, drewniany popadł w ruinę. W 1924 r. rozebrano kościelną wieżę izbicową i kruchtę. Na szczęście w latach 30. XX w. dostrzeżono unikalny charakter zdobiących wnętrze kościoła malowideł i wykonano prace zabezpieczające. W latach powojennych kościół gruntownie odrestaurowano i kilkakrotnie poddano zabiegom konserwatorskim.kościół jest niewielki, drewniany, jednoprzestrzenny z wydłużonym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Dach i ściany pokryte są gontem. Całe wnętrze kościoła zdobią malowane barwne sceny biblijne, wizerunki świętych oraz elementy architektoniczne i roślinne. Przedstawienia skomponowano w dwóch pasach obiegających wnętrze, rozdzielonych malowanym gzymsem z napisami i zwieńczonych malowanym fryzem. W górnej partii ścian poszczególne przedstawienia rozdzielone są malowanymi kolumnami. Na głównej ścianie prezbiterium w centrum widoczny jest Mojżesz z tablicami i Aaron z gałązką, po prawej 45

46 stronie św. Jan Kanty i św. Piotr, a po lewej św. Stanisław ze Szczepanowa i patronka kościoła, św. Elżbieta Węgierska. Południową ścianę prezbiterium i nawy zajmuje rząd wizerunków Apostołów. W dolnej części ścian ukazani są czterej Ojcowie Kościoła oraz częściowo zatarta scena pasyjna z klęczącym Chrystusem i narzędziami Męki. Istotnym elementem dziedzictwa kulturowego Gminy jest również kultura ludowa, która zachowała się do dnia dzisiejszego w wielu płaszczyznach życia mieszkańców Gminy. W jej skład wchodzi: Obrzędowość ludowa która ukształtowała się pod wpływem pierwotnych kultów i towarzyszących im wierzeń sięgające czasów pogańskich oraz chrześcijaństwa, które z czasem zdominowało światopogląd ludowy. Rok obrzędowy z czasów przed chrystianizacją dzielił się na poszczególne etapy, cykle wegetacyjne związane z porami roku. Były więc święta zimowe, wiosenne, letnie i jesienne. W każdym z tych czterech okresów pewną część obrzędów poświęcano kultowi zmarłych, wegetacji roślin i płodności oraz zapewnieniu szczęścia i dobrej woli. Człowiek żyjący w otoczeniu przyrody obserwował ją wraz z towarzyszącymi jej zjawiskami. Bliski z nią kontakt umożliwiał mu głębsze jej poznanie. Starał się na podstawie swoich własnych spostrzeżeń wysuwać wnioski, przewidywać zbiory plonów, od których zależał poziom życia całej rodziny. W obrzędach kryje się też wiele tajemniczości. Człowiek często posługiwał się magią, chcąc przez to zabezpieczyć swoje mienie, zdrowie i pomyślność. Posiadanie ziemi było wyznacznikiem zamożności oraz dobrobytu we wsi. A co najważniejsze, decydowało o pewnych przywilejach z tytułu bycia bogatym gazdą. Wpływało na pozycję i szacunek we wsi, a także stałe miejsce w ławie kościelnej lub stanie tylko w przedsionku za ławkami. Wiele zwyczajów po dziś dzień jest kultywowane przez mieszkańców Gminy. Jednym z ciekawszych jest zwyczaj ogrywania moji w czasie Zielonych Świątek. W gwarze słowo moj oznacza modrzew. Przed Zielonymi Świątkami wieczorem z soboty na niedzielę kawalerzy stawiają moje przed domem dziewczyn. W Niedzicy na tę okoliczność przeznaczane są świerki z tak zwanej przecinki. Natomiast w Kacwinie moje zostały zastąpione olszyną. Z kolei w Łapszance, Trybszu i Falsztynie strażacy obchodzą wieś z jednym iglastym drzewkiem. Rozpoczęcie obchodu wsi zawsze ma miejsce przy kościele gdzie młodzieńcy śpiewają pieśń na cześć Matki Bożej. Następnie kawalerzy z muzyką przychodzą na podwórko, gdzie panna musi zatańczyć z chłopakiem obok swojego moja. Zwyczaj ten nie jest kultywowany we wszystkich spiskich wioskach. Zupełnie odmienna forma ogrywania maji występuje w Łapszach Niżnych gdzie dwóch kawalerów przebiera się za parę cyganów niosących ze sobą koszyk i popkę, czyli lalkę. Przebierańcy odwiedzają Łapszan prosząc ich o datki. Każdy gospodarz daje im zapłatę w postaci jajek lub datki pieniężne. 46

47 Tradycyjny strój ludowy obecnie zakładany jest głównie przez zespoły regionalne a przez mieszkańców zakładany jest jedynie w czasie świąt i na różne uroczystości. Strój spiski cechuje imponujące bogactwo zdobień i haftów, atrakcyjność i pomysłowość kroju, dopracowanie szczegółu, ciekawa kolorystyka oraz funkcjonalność. Ubrania dawniej szyto z sukna domowej roboty bądź samodziałowego płótna lnianego. W środowisku wiejskim wyprawiano także skóry owcze na serdaki (dlatego najstarsze z nich były białe ze skór niebarwionych) oraz wykonywano kierpce z naturalnej świńskiej skóry, tzw. spyrcoki, noszone jeszcze do 1905 roku (buty wysokie czarne z cholewami dawniej nosili tylko najbogatsi gazdowie). Strój noszony przez mieszkańców Gminy wykazuje wpływy wielu grup etnicznych tu zamieszkujących. Wszak na przestrzeni dziejów stykały się tu obok polskich wpływy węgierskie i niemieckie, a także wołoskie. Każda z tych kultur posiadała odrębne cechy, które przenikały się w ciągu kilkuset lat tworząc barwną mozaikę stylów i upodobań. Wpływy węgierskie zaznaczyły się przede wszystkim w nazewnictwie np. gombos to guzik, borytasy pętlowe ozdoby spodni (występujące m.in. w Łapszach Niżnych), zdobnictwie zarówno stroju męskiego jak i kobiecego, oraz na kroju np.w męskich kapeluszach filcowych zwanych węgierskimi o szerokim do góry wywiniętym rondzie. Na strój kobiecy składają się: koszula bawełniana z rękawami długimi lub krótkimi, spódnica zwana kanai foską, zapaska, gorset zwany lajbikiem i buty. Kanafoski uszyte są z czerwonego materiału tkanego w cienkie prążki.w zależności od układu prążków kanafoska nosi nawę bioło, miysano lub cyńcowo, czyli tęczowa. Do spódnicy nosi się białe bufiaste koszule i gorset zwany lajbikiem, który szyty jest z aksamitu, tybetu lub delinu. Spódnice wykonane są z wełny, adamaszku śtofu, a nawet z atłasu. Nazywane są one kartonką, kidlem lub suknią. Na wierzch kobiety nakładają fartuchy z ciemnego materiału, a w czasie świąt i uroczystości białe, haftowane lub wykończone koronką, zapaski. U mężatki włosy muszą być spięte w cubę, a na nią nakłada się chustkę, która tworzy charakterystyczne wypukłości. Mężczyźni noszą kamizelki, zwane również lajbikami. Na plecach znajduje się haft w postaci siedmiu tulipanów, pod nimi serce i gwiazdki, na przodzie, symetrycznie, też po siedem tulipanów. Mężczyźni noszą białe koszule z kołnierzami i bufiastymi rękawami, a także białe sukniane spodnie, skromnie ozdobione ułożonymi w pętlice parzenicami, zwanymi borytasami. Na głowę zakładają kapelusz z wysokim rondem i czerwoną wstążką. Muzyka i tańce ludowe. Stanowią one ogromne bogactwo kultury duchowej. Mimo burzliwych dziejów tej ziemi, zarówno pieśń spiska, jak i taniec przetrwały do współczesności dzięki pamięci śpiewaków i muzykantów, przekazującym twórczość ludową drogą tradycji ustnej z ojca na syna. W 2007 roku ukazała się ważna publikacja pt.: Zbiór pieśni ludowych Zamagurza Spiskiego, z podziałem na pieśni obrzędowe, taneczne z tradycyjnymi nazwami, przyśpiewki i pieśni różne - powszechne, wydana przez Stowarzyszenie Rozwoju Spisza i Okolicy w Łapszach Niżnych 47

48 Pieśni ludowe tego rejonu wykazują charakterystyczną cechę: jest nią wariantowość (czyli występowanie różnych wersji tej samej pieśni), wynikająca zapewne z modyfikacji melodii podczas ustnego przekazu dokonywanego na przestrzeni czasu. Jest ona również świadectwem inwencji twórczej wykonawców, którzy nie powielają melodii, lecz wprowadzają rozmaite zmiany w warstwie rytmicznej bądź melodycznej, ubogacając daną pieśń. Drugą cechą charakterystyczną pieśni regionu jest łączenie różnej treści tzw. śpiywonek z tą samą nutą melodią. Ma ono miejsce w przypadkach, gdy budowa tekstu odpowiada strukturze metrorytmicznej melodii tj. głównie w grupie krótkich, dwu wersowych zwrotek, które jako przyśpiewki są często wykonywane np. w trakcie wesela. Szczególnie bogato reprezentowana jest grupa pieśni obrzędowych, a zwłaszcza pieśni związane z obrzędowością weselną. W tej ostatniej rola pieśni jest nadrzędna, bowiem wyznacza kolejność rytuału weselnego i ściśle wiąże się z tymi gości weselnymi, którzy pełnią funkcje obrzędowe na weselu. Warto również zwrócić uwagę na pieśni bożonarodzeniowe oraz pastorałki, w których struktura pięciowersowa z tzw. klauzulą wersową (piąty wers nie rymujący się i skrócony) wskazuje na pozostałość formy średniowiecznej formy religijnej w XV wieku. Jeśli chodzi o pieśni taneczne, to stanowią one najliczniejszą grupę, w której znamienne są zwłaszcza tańce z nazwą własną. Najbardziej charakterystyczne są spiskie polki i czardasze. Polka zawsze poprzedzana była przyśpiewką przed muzyką, która jej wskazywała jaka melodia ma być zagrana. Spiski czardasz to jeden z najbardziej znanych tańców na obszarze Spisza po obu stronach granicy państwa. Szczyt jego popularności nastąpił na początku lat 70. XX wieku. Obecnie w całym regionie Spisza, czardasz wykonywany jest do melodii, granej pierwszy raz w tempie wolnym, następnie raz lub dwa razy w tempie szybkim. W niektórych miejscowościach np.: w Niedzicy, Dursztynie, Frydmanie w latach 80-tych, czasem sami chłopcy tańczyli czardasza z elementami tanecznymi nawiązującymi do folkloru słowacko-węgierskiego. Gwara, którą posługuje się ludność zamieszkująca teren Gminy Łapsze Niżne nazywana jest gwarą spiską, którą językoznawcy zaliczają do gwar małopolskich. Używana jest na obszarze pomiędzy rzeką Białką, Dunajcem a Magurą Spiską, w regionie podtatrzańskim (okolice Kieżmarku na Słowacji) oraz w dolinie Popradu w okolicach Starej Lubowni na Słowacji. Bogactwem spiskiej mowy jest jej różnorodność, mająca swoje źródło w dziejach Spisza i będąca zapewne wynikiem odmiennej na przestrzeni wieków przynależności państwowej na terenie Spisza polskiego. Na polskim Spiszu znajduje się czternaście wsi, a w każdej z nich są widoczne różnice w nazewnictwie, fonetyce, w sposobie akcentowania wyrazów. Poszczególne słowa i ich odmiana w Dursztynie często nie pokrywają się z tymi samymi określeniami w Niedzicy. Archaizm podhalański charakteryzujący język w Nowej Białej, Krempachach, Czarnej Górze, Rzepiskach i 48

49 Kacwinie jest obcy mieszkańcom Niedzicy, Łapsz czy Jurgowa. Jedni podają, że ich gwara jest śpisko i cisto, a inni, że ich gwara jest cysto. Tego typu zróżnicowanie gwary pojawia się nawet w sąsiadujących ze sobą wsiach spiskich, a mieszkańcy często rozpoznają się po mowie, która sugeruje miejsce ich pochodzenia. Przykładowo, przedmiot codziennego użytku jakim jest talerz, w Łapszach Niżnych będzie się nazywał taniorek, w Niedzicy talorek, a w Łapszach Wyżnych śajbicek. Spódnicę w Kacwinie nazwą kartunka, we Frydmanie - burka, natomiast w Niedzicy - kidel. Innym charakterystycznym przykładem dowodzącym niejednolitości spiskiej mowy jest słowo wszystko, które frydmanianie określają: śićko, niedziczanie - fśićko, a mieszkańcy Łapsz Wyżnych - syćko. Potwierdzenie tak w 12 wioskach brzmi hej, zaś w Kacwinie i we Frydmanie - haj. Jedną z charakterystycznych cech spiskiej gwary jest występowanie mazurzenia, czyli wymowa spółgłosek cz, sz, ż, dż jako c, s, z, dz np. syska (szyszka), zyto (żyto), cosnyk (czosnek), scęśliwe (szczęśliwe), jesce (jeszcze). W niektórych miejscowościach m.in. Kacwinie zachował się ciekawy archaizm gwarowy, który można usłyszeć w wymowie słów np: siba (szyba), rozicka (różyczka), zito (żyto), cisło (czysto), kosik (koszyk), siscy (wszyscy). Najbardziej charakterystyczną fonetyczną cechą gwary spiskiej, która wyróżnia ją od pozostałych gwar południowo-małopolskich jest przejście wygłosowe ch na f np. mówi się w nogaf (nogach), daf (dach), grof (groch), chodziyłef po wysokif goraf (chodziłem po wysokich górach), na wirf (na wierzch). Z istotnych właściwości morfologicznych gwary spiskiej podkreślić należy występowanie końcówki ym dla pierwszej osoby liczby pojedynczej czasu teraźniejszego, np.: piecym (piekę), ucym (uczę), nie załujym (nie żałuję), oraz nawiązujące do gwar sądeckich końcówki ma, -me dla pierwszej osoby liczby mnogiej czasu teraźniejszego np.: piecyme (pieczemy), jadyma / jadyme ( jedziemy). Od XIII wieku Spisz należał do Korony Węgierskiej, co sprawiło, że w słownictwie górali spiskich są pewne wpływy słownictwa węgierskiego w postaci madziaryzmów np.: lawor - miednica (węg. láwor), galer -kołnierz (węg. galler), kiefa -szczotka do podłogi (węg. kefe). Duży wpływ na ukształtowanie się gwary spiskiej miał język niemiecki. Sąsiedztwo górali spiskich z Niemcami, liczne kontakty handlowe z zamożnymi miasteczkami spiskimi oraz z przybywającymi na te tereny rzemieślnikami narodowości niemieckiej spowodowały, że w gwarze spiskiej znajdziemy wiele germanizmów, np.: hantlagier - pomocnik murarza (niem. Der Handlanger), waserwoga poziomica budowlana (niem.die Wasserwaage), śtok - dom piętrowy, piętro (niem. Der Stock). Wraz z nabywanymi fabrycznymi materiałami i dekoracjami do ubrań, przenikały nowe nazwy, które z czasem rozpowszechniły się wśród mieszkańców Spisza, np.: biglajz - żelazko do prasowania na wkład węglowy (niem. das Bügeleisen), śtikieraj - ozdobna, bawełniana koronka (niem. 49

50 Die Stickerei), śtof cienka wełenka na ubrania (niem. der Stoff), śnuptylka -chusteczka do nosa (niem. Das Schnupftuch), holstuf - szalik (niem. das Halstuch). Wpływy słowackie w gwarze spiskiej widoczne są w fonetyce (zamiana r rz, np.: zrucajom zrzucają, wrucały - wrzucały oraz h g np.: hrubse - grubsze), morfologii (obecność końcówek ym, -me w pierwszej osobie liczny pojedynczej i mnogiej czasu teraźniejszego) oraz w słownictwie, np.: cisło - numer, topanki - obuwie, sandały, naozoj - naprawdę, cudok dziwak. 5.3 Zabytki objęte prawnymi formami ochrony na terenie Gminy Łapsze Niżne Zgodnie z zapisami Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami formami ochrony zabytków są: wpis do rejestru zabytków; uznanie za pomnik historii; utworzenie parku kulturowego; ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Na terenie Gminy Łapsze Niżne znajdują się następujące obiekty wpisane do rejestru zabytków woj. małopolskiego. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków przedstawiony został w załączniku nr 1. W obowiązującym m.p.z.p. Gminy Łapsze Niżne zatwierdzonym Uchwałą Nr XXXVIII- 210/2006 Rady Gminy Łapsze Niżne z dnia 27 kwietnia 2006 wyznaczone zostały następujące strefy ochrony konserwatorskiej: strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej A oznaczoną na rysunku planu symbolem 1KR wokół obiektów wpisanych do rejestru zabytków woj. małopolskiego i wyznaczone są wokół następujących obiektów: 1. Falsztyn - zespół dworski; 2. Frydman - zespół dworu obronnego (kasztelu); 3. Frydman - zespół kościoła parafialnego p.w. św. Stanisława Biskupa; 4. Kacwin -zespół kościoła parafialnego p.w. Wszystkich Świętych; 5. Trybsz - kościół p.w. św. Elżbiety, drewniany, z 1567 roku; 6. Łapsze Niżne -zespół kościoła św. Kwiryna; 7. Niedzica-Zamek - zespół zamkowy, Zamek Dunajec; 8. Niedzica-Zamek - stary cmentarz Salamonów; 50

51 9. Niedzica-Zamek - stanica graniczna; 10. Niedzica barokowa kaplica św. Michała Archanioła z XVII w.; 11. Niedzica barokowa kaplica św. Rozalii, z XVIII w.; 12. Niedzica - zespół kościoła parafialnego p.w. św. Bartłomieja; strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej A oznaczoną na rysunku planu symbolem 2KR wokół obiektów wpisanych do gminnej ewidencji obiektów zabytkowych i wyznaczone są wokół następujących obiektów: 1. Łapsze Wyżne - kościół parafialny p.w. św. Piotra i Pawła, murowany, z 1760 r. strefa ochrony konserwatorskiej B (otuliny), ustaloną dla obiektów i zespołów wpisanych do rejestru zabytków, oznaczoną na rysunku plany symbolem 1a KR i wyznaczone są wokół następujących obiektów: 1. Frydman - obejmuje teren piwnic i pawilonów, między działką dworu, potokiem Przykopa, drogami wiejskimi od wschodu i zachodu oraz działką ośrodka zdrowia i biblioteki; 2. Frydman obejmuje otoczenie zespołu kościoła parafialnego p.w Stanisława Biskupa tj. teren tzw. nawsia z zespołem plebani; 3. Kacwin - obejmuje otoczenie zespołu kościoła parafialnego p.w. Wszystkich Świętych oraz sąsiadującej zabudowy użyteczności publicznej (organistówka, szkoła, plebania), mieszkalnej i zagrodowej wzdłuż ul. Św. Anny i Kościelnej i potoku Kacwinianka; 4. Łapsze Niżne - obejmuje otoczenie zespołu kościoła św. Kwiryna: teren między drogą gminną (ul. Jana Pawła II) a potokiem Łapszanka, wraz z sąsiadującą zabudową użyteczności publicznej (przedszkole); 5. Niedzica-Zamek/Niedzica - obejmuje otoczenie zespołu zamkowego i stanicy granicznej oraz barokowej kaplicy św. Michała Archanioła z XVII w., tj. teren dawnej osady Podzamcze i od południa stok do drogi do Niedzicy Wsi; 6. Niedzica obejmuje otoczenie barokowej kaplicy św. Rozalii, z XVIII w.; 7. Niedzica - obejmuje otoczenie zespołu kościoła parafialnego p.w. św. Bartłomieja tj.: teren między drogą gminną (ul. 3-go Maja) a potokiem Niedziczanka do mostu na potoku; 8. Trybsz - obejmuje otoczenie kościoła p.w. św. Elżbiety, drewnianego, z 1567 roku tj.: teren między drogą powiatową (ul. Św. Elżbiety) od północy a drogą wiejską od południa. strefę ochrony konserwatorskiej B (otuliny), ustaloną dla obiektów wpisanych do ewidencji zabytków oznaczoną na rysunku plany symbolem 2a KR; 1. Falsztyn - obejmuje teren cmentarza Jungenfeldów z lat oraz teren aż do drogi powiatowej Dębno Niedzica; 2. Łapsze Wyżne - obejmuje otoczenie zespołu kościoła parafialnego p.w. św. Piotra i Pawła 51

52 tj.: teren najbliższego sąsiedztwa kościoła oraz teren szkoły po przeciwległej do kościoła stronie ulicy św. Floriana 3. Trybsz - obejmuje neogotycki kościół murowany z ok roku, obok dzwon z 1629 roku. strefy nadzoru i ochrony archeologicznej (1 KA) obejmujące następujące tereny pokrywające się z wymienionymi strefami ochrony konserwatorskiej (oznaczonymi na rysunku planu symbolami 1 KR i 2 KR): 1. miejsce nad potokiem zwane Kościelisko w miejscowości Falsztyn. 5.4 Zabytki ujęte w Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Łapsze Niżne Zgodnie z art. 19 Ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się, w szczególności ochronę zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków oraz istnieje obowiązek uwzględniania ochrony zabytków nieruchomych znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Ponadto gminna ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzenia programów opieki nad zabytkami. Wykaz obiektów ujętych w gminnej ewidencji obiektów zabytkowych Gminy Łapsze Niżne przedstawiony został w załączniku nr Zabytki o najwyższym znaczeniu dla Gminy Łapsze Niżne Do najwartościowszych zabytków znajdujących się na terenie Gminy Łapsze Niżne należą w szczególności wszystkie obiekty (łącznie 19 obiektów) wpisanych do rejestru zabytków woj., małopolskiego. Na szczególną ochronę oraz uwagę zasługują również niektóre obiekty ujęte w Gminnej ewidencji zabytków: Obiekt Domu Ludowego w Łapszach Niżnych (nr kart ewid. 28/1179); Dawna Szkoła w Łapszach Niżnych (nr karty ewid. 29/1179); Budynek plebanii w Łapszach Niżnych (nr karty ewid. 3/1179); Kaplica cmentarna we Frydmanie (nr karty ewid. 194/1179); Kościół pw. Św. Elżbiety (murowany) w Łapszach Wyżnych (nr karty ewid. 123/1179); Cmentarz Jungenfeldów w Falsztynie (nr karty ewid. 157/1179); Kościół pw. Serca Pana Jezusa na Łapszance (nr karty ewid. 94/1179); 52

53 Budynek przedszkola w Niedzicy (nr karty ewid. 270/1179); Budynek tzw. Dworu z Grywałdu (nr karty ewid. 306/1179); Dawna strażnica graniczna w Kacwinie; Budynek domu ludowego w Kacwinie. 6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Łapsze Niżne. Analiza Szans i zagrożeń W celu właściwej oceny stanu dziedzictwa kulturowego znajdującego się na terenie Gminy Łapsze Niżne oraz w celu oceny możliwości samorządu w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego właściwym jest przeprowadzenie analizy SWOT Jest to metoda diagnozy sytuacji w tym przypadku zasobów kulturowych Gminy. Nazwa techniki pochodzi od pierwszych liter angielskich słów: S - Strengths - Silne strony, siły, atuty ZASOBY WEWNĘTRZNE W - Weaknesses - Wady, słabości, słabe strony ZASOBY WEWNĘTRZNE O - Opportunities - Okazje, możliwości,szanse OTOCZENIE GMINY T - Threats - Trudności,zagrożenia OTOCZENIE GMINY Technika ta oceniająca zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne czynniki, mogące mieć wpływ na powodzenie programu opieki nad zabytkami, stanowi użyteczne narzędzie prowadzące do dokonania analizy zasobów kulturowych oraz określenia priorytetów niniejszego programu. W celu uzyskania jasnej analizy traktuje się atuty i słabe strony jako czynniki wewnętrzne na które mamy wpływ, a okazje i zagrożenia jako czynniki zewnętrzne, znajdujące się w otoczeniu bliższym i dalszym na które nie mamy wpływu. ANALIZA SWOT MOCNE STRONY atrakcyjne położenie gminy, sprzyjające rozwojowi turystyki; wysokie walory przyrodnicze i krajobrazowe; zachowane charakterystyczne elementy krajobrazu kulturowego (liczne zabytki i układy przestrzenne zabudowy i rozłogu pól); SŁABE STRONY zaniedbania w zakresie stanu technicznego wielu obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zbytków; słabe zrozumienie społeczne dla problematyki ochrony zabytków; samowole budowlane oraz niewłaściwie prowadzone remonty obiektów zabytkowych 53

54 bogaty folklor ludowy kultywowany do chwili obecnej przez mieszkańców; cenne i wartościowe obiekty wpisane do rejestru zabytków; posiadanie przez gminę ewidencji zabytków; utrzymane w dobrym stanie i konserwowane na bieżąco obiekty sakralne; liczne szlaki turystyczne znajdujące się na terenie gminy; przygraniczne położenie gminy; działalność organizacji samorządowych; biegnące przez teren gminy szlaki kulturowe szlak architektury drewnianej, transgraniczny szlak gotycki; atrakcyjna oferta turystyczna; organizowane imprezy kulturalne o zasięgu regionalnym kultywujące lokalne tradycje; rozwinięta współpraca z gminami partnerskim. SZANSE pozyskiwanie wsparcia finansowego ze źródeł zewnętrznych, w tym unijnych na prace konserwatorskie zabytków; zwiększenie promocji zasobów kulturowych i przyrodniczych gminy; wzrost liczby turystów odwiedzających gminę; wzrost świadomości mieszkańców w zakresie poprawy estetyki poszczególnych miejscowości; wzrost poszanowania dla obiektów posiadających walory historyczne; zachowanie tożsamości regionalnej mieszkańców; tworzenie systemu informacji turystycznej będących własnością prywatną; brak środków w budżecie gminy na wspieranie działań z zakresu konserwacji zabytków; brak popularyzacji wiedzy o wartości chronionych obiektów oraz idei ochrony zabytków; niedostateczne środki na badania (architektoniczne, archiwalne), które powinny stanowić podstawę do właściwego postępowania w użytkowaniu i zagospodarowaniu obiektów zabytkowych. ZAGROŻENIA degradacja krajobrazu kulturowego poprzez wprowadzanie elementów nowej zabudowy dysharmonizującej z lokalnym krajobrazem; zmiany w układach ruralistycznych związane z nową zabudową i podziałem gruntów; niewłaściwe działanie inwestycyjne lub ich brak, przyczyniające się do dalszej degradacji obiektów zabytkowych; niezbyt skuteczna egzekucja prawna w 54

55 oraz jednolitej identyfikacji wizualnej obiektów zabytkowych; uwzględnienie zagadnień z zakresu ochrony zabytków w programach pro rozwojowych gminy; wykorzystanie walorów przyrodniczych i zasobów kulturowych dla rozwoju turystyki; rozwój i wzrost skuteczności działań edukacyjnych przybliżających dzieje gminy oraz działań w kierunku poszanowania zabytków; kreowanie nowych obszarów i produktów turystycznych w oparciu o atrakcyjny sposób zagospodarowania obiektów zabytkowych; rozwój inicjatyw lokalnych i organizacji pozarządowych; poprawa dostępności do zabytków przez wprowadzanie nowoczesnych, bazujących na technologiach internetowych systemów informacji turystycznej; poprawa estetyki przestrzeni publicznych. zakresie samowoli budowlanych oraz dewastacji zabytków i środowiska; niewłaściwa polityka w zakresie promocji zabytków, wiążąca się np. z nadmierną komercjalizacją; zanik tradycji i tożsamości regionalnych; problemy związane z obecnością mniejszości etnicznych; degradacja krajobrazu i przestrzeni publicznej poprzez m.in. wielkogabarytowe, agresywne reklamy, tymczasowe obiekty handlowe w miejscach o dużej ekspozycji krajobrazowej. 7. Założenia programowe Programu Ochrony zabytków w Gminie Łapsze Niżne CEL NR 1 Priorytetowe traktowanie obszarów cennych kulturowo w polityce przestrzennej gminy. PRIORYTETY - wprowadzenie zadań służących opiece nad zabytkami do Strategii Rozwoju Gminy oraz innych dokumentów strategicznych powiązanych z polityką przestrzenną gminy DZIAŁANIA - aktualizacja poszczególnych dokumentów - dbałość o włączenie ochrony dziedzictwa kulturowego do treści dokumentów - stworzenie i wprowadzenie zasad ochrony - uwzględnianie postulatów z dziedziny ochrony dziedzictwa kulturowego w miejscowych dziedzictwa kulturowego w przypadku planach zagospodarowania przestrzennego uchwalania nowych miejscowych planów zagospodarowania oraz w przypadku wprowadzania zmian do miejscowych planów 55

56 zagospodarowania przestrzennego; - wprowadzenie jednolitej polityki dotyczącej obiektów zabytkowych; - dążenie do zachowania ładu przestrzennego w ramach istniejących jednostek osadniczych - stworzenie Lokalnego Programu Rewitalizacji oraz uwzględnianie w nim priorytetów ochrony zabytków - opracowanie dokumentu ze szczególnym uwzględnieniem walorów kulturowych gminy CEL NR 2 Wykorzystanie zasobów i walorów krajobrazu kulturowego gminy w celu rozwoju turystyki. PRIORYTETY - wprowadzenie na terenie gminy zintegrowanego systemu informacji wizualnej dotyczącej zasobu i walorów dziedzictwa kulturowego, w odniesieniu do najcenniejszych przestrzeni (krajobrazów), miejsc (punktów widokowych i pamiątkowych), obiektów (parki, cmentarze, budowle, zespoły) - włączenie gminy w międzynarodowe i krajowe programy oraz szlaki turystyczne promujące zabytki DZIAŁANIA - identyfikacja najcenniejszych zabytków; - opracowanie jednolitego systemu oznaczeń; - odpowiednie wyeksponowanie najcenniejszych zabytków - przy współpracy z gminami sąsiednimi i partnerami z kraju i zagranicy - opracowanie mapy ukazującej zasoby i walory gminnego krajobrazu kulturowego na tle walorów przyrodniczych i atrakcji turystycznych; udostępnienie mapy w siedzibie urzędu i w siedzibach prowadzonych przez niego organów (dom kultury, Gminna Biblioteka Publiczna) - przygotowanie i druk folderów promujących walory krajobrazowe (zabytkowe i przyrodnicze) terenów gminy - wraz z udziałem w targach, konferencjach bądź programach międzygminnych 56

57 - inicjowanie, wspieranie i udzielanie pomocy (organizacyjnej, rzeczowej i finansowej) przy tworzeniu nowoczesnych multimedialnych ekspozycji (stałych i czasowych) poświęconych regionalnemu dziedzictwu kulturowemu - przy wykorzystaniu środków krajowych i Unijnych -współpraca z mediami regionalnymi w zakresie promocji walorów dziedzictwa kulturowego - działania marketingowe w celu zwiększenia liczby turystów odwiedzających gminę; - działania marketingowe w celu zwiększenia liczby inwestorów CEL NR 3 Ochrona dziedzictwa kulturowego oraz zwiększenie zasobów kulturowych PRIORYTETY - bieżąca aktualizacja gminnej ewidencji zabytków DZIAŁANIA - monitoring zasobu zabytków w gminnej ewidencji zabytków; -przeprowadzenie inwentaryzacji cennych kulturowo obiektów małej architektury znajdujących się na terenie gminy (krzyże, kapliczki przydrożne, miejsca pamięci) - okresowe przeglądy zabezpieczeń obiektów zabytkowych zgodnie z Gminnym programem ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych - opracowanie programu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych; - określenie procedur przeciwdziałania zagrożeniom - współpraca z gminami ościennymi przy - identyfikacja wspólnych celów w Programie realizacji przedsięwzięć z zakresu ochrony Opieki nad Zabytkami; dziedzictwa kulturowego - realizacja wspólnych przedsięwzięć promujących najcenniejsze walory regionu - poprawa dostępności do poszczególnych - odpowiednie oznakowanie na drogach i 57

58 obiektów zabytkowych szlakach turystycznych, miejscach lokalizacji obiektów cennych kulturowo; - poprawa jakości nawierzchni szlaków turystycznych CEL 4 Bezpośrednie działania na rzecz ochrony oraz eliminacja zagrożeń dla obiektów najcenniejszych kulturowo znajdujących się na terenie gminy PRIORYTETY - podjęcie działań promocyjnych w celu znalezienia użytkowników dla zdegradowanych obiektów zabytkowych na terenie gminy DZIAŁANIA - prowadzenie na oficjalnej stronie internetowej gminy oferty inwestycyjnej; - regularna aktualizacja zawartości strony internetowej - podejmowanie działań w zakresie ustalenia stanu prawnego nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym - informowanie właścicieli obiektów zabytkowych o możliwościach korzystania z programowych funduszy Wspólnoty Europejskiej na dofinansowanie prac konserwatorskich przy zabytkach - interwencja władz gminy przy rażących naruszeniach prawa budowlanego (zwłaszcza w zakresie samowoli budowlanych na obszarach objętych ochroną konserwatorską), przy obiektach zabytkowych oraz ujętych w ewidencji gminnej - opracowanie broszur informacyjnych; - wypracowanie systemu zachęt w postaci ulg podatkowych - współpraca z organami administracji publicznej (Starostwo powiatowe, Nadzór Budowlany) CEL 5 Edukacja społeczeństwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego 58

59 PRIORYTETY - popularyzacja idei społecznego opiekuna Zabytków DZIAŁANIA - przekazanie części odpowiedzialności za zabytki lokalnej społeczności - organizacja konkursu dla najlepszego użytkownika obiektu zabytkowego, najładniejszej wsi, gospodarstwa, ogrodu itp. - ufundowanie nagród dla zwycięzców poszczególnych konkursów - obejmowanie przez Wójta patronatem honorowym działań społecznych, których dochód przeznaczony jest na potrzeby ochrony dziedzictwa kulturowego (zbiórki, akcje społeczne, loterie i inne - wykorzystanie zebranych środków zgodnie z założeniami Programu Opieki nad Zabytkami - wprowadzenie do systemu edukacji szkolnej i przedszkolnej elementów dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego swojego regionu - organizacja wyjazdów bądź wycieczek w szczególnie ważne miejsca regionu - prezentacje i wystawy promujące region 8. Instrumentarium realizacji Programu Ochrony zabytków w Gminie Łapsze Niżne Zbiór zadań opisanych w Programie ochrony zabytków w gminie Łapsze Niżne powinien być realizowany poprzez wspólne działania władz samorządowych, Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, właścicieli oraz zarządców obiektów, parafie, organizacje pozarządowe i stowarzyszenia, w ramach posiadanych przez te jednostki kompetencji, praw i obowiązków wynikających z obowiązujących przepisów prawnych. Ze strony Gminy Łapsze Niżne zadania będą wykonywane bądź wspierane przez gminne jednostki organizacyjne (szkoły, przedszkola, gminne placówki kultury biblioteka, ośrodek kultury) oraz wydziały Urzędu Gminy w ramach zadań własnych, poprzez istniejące i planowane instrumenty: prawne (np. poprzez uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, 59

60 wnioskowanie o wpis do rejestru zabytków obiektów o wartościach artystycznych i zabytkowych, prowadzenie i bieżąca aktualizacja gminnej ewidencji zabytków, wykonywanie decyzji administracyjnych, np. wojewódzkiego konserwatora zabytków); finansowe (np. udzielanie dotacji właścicielom obiektów na prace remontowe, konserwatorskie i prace budowlane przy zabytkach, środki budżetowe na zadania własne z przeznaczeniem na remonty i modernizacje zabytków będących własnością gminy, korzystanie z programów uwzględniających dofinansowanie z środków zagranicznych, nagrody, ulgi finansowe); społeczne (działania stymulujące np. w zakresie edukacji, promocji, informacji, działania sprzyjających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami oraz rozwojem turystyki); kontrolne (m.in. monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania dziedzictwa kulturowego); koordynacji (m.in. poprzez realizacje projektów i programów dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w wojewódzkich, powiatowych i gminnych strategiach, planach rozwoju lokalnego). 9. Zasady oceny realizacji Programu Ochrony zabytków Program Ochrony zabytków opracowywany jest na mocy art. 87 ust. 1 i ust. 5 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami i jest sporządzany na okres 4 lat, a co 2 lata Wójt sporządza sprawozdanie z realizacji programu, które przedstawia Radzie Gminy. Sprawozdania z realizacji Programu Ochrony zabytków powinny być przekazywane do wiadomości Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Sprawozdanie powinno określać poziom realizacji Programu Ochrony zabytków oraz efektywność wykonania planowanych zadań, w tym m.in. poziom (w % bądź liczbach). Przyjętymi kryteriami do oceny realizacji Programu Ochrony zabytków Opieki nad Zabytkami Gminy Łapsze Niżne są: kwota wydatków budżetu gminy na ochronę i opiekę nad zabytkami; wartość finansową wykonanych/dofinansowanych prac remontowo konserwatorskich przy zabytkach; liczba obiektów poddanych pracom konserwatorskim; powierzchnia (w %) terenu gminy objęta aktualnymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego; liczba wniosków o wpis do rejestru zabytków obszarów, obiektów i zespołów zabytkowych; 60

61 ilość utworzonych szlaków turystycznych, rowerowych i kulturowych; liczba szkoleń i imprez związanych z ochroną zabytków i dziedzictwa kulturowego; liczba osób zatrudnionych w agroturystyce i dziedzinach związanych z ochroną zabytków. 10. Źródła finansowania Programu Ochrony zabytków Obowiązującym wyznacznikiem sposobu finansowania opieki nad zabytkami są zasady zawarte w rozdziale 7. ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz z późn. zm.). Ustawowy obowiązek utrzymania zabytku we właściwym stanie, co wiąże się m.in. z prowadzeniem i finansowaniem przy nim prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych spoczywa na jego posiadaczu, który dysponuje tytułem prawnym do zabytku wynikającym z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu. W przypadku jednostki samorządu terytorialnego, prowadzenie i finansowanie wspomnianych robót jest jej zadaniem własnym. Wszystkie podmioty zobowiązane do finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków mogą ubiegać się o ich dofinansowanie ze środków m.in.: Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Zasady finansowania opieki nad zabytkami określa Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz ze zmianami) w art Szczegółowe uregulowania w tym zakresie zawiera Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. U. Nr 112, poz. 940). Program operacyjny DZIEDZICTWO KULTUROWE realizowany jest w ramach corocznie ogłaszanych priorytetów. Witryna internetowa: Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie Ze środków finansowych z budżetu państwa w części, której dysponentem jest Wojewoda Wielkopolski. Dotacja może być udzielona na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (art. 74 ustawy). Witryna internetowa: 61

62 Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego Zgodnie z uchwałą nr XIII/228/11 Sejmik Województwa Małopolskiego z dnia 28 października 2011 r. w sprawie określenia zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, położonych na obszarze województwa małopolskiego. Z budżetu Województwa Małopolskiego mogą być udzielane dotacje celowe na prace konserwatorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, znajdującym się na terenie województwa małopolskiego, posiadającym istotne znaczenie historyczne, artystyczne lub naukowe oraz znajdującym się w złym stanie technicznym. Witryna internetowa: Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi W ramach działania,,odnowa i rozwój wsi"objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Witryna internetowa: Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Administracji Departament Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych, Wydział Funduszu Kościelnego Dotacje udzielane na remonty i konserwacje obiektów sakralnych w zakresie wykonywania podstawowych prac zabezpieczających obiekt (bez wystroju i wyposażenia). Witryna internetowa: Monitoring i Ewaluacja Celem monitoringu jest zbieranie informacji dotyczących realizacji programu na każdym etapie wdrażania Programu Ochrony zabytków. Stanowi on podstawę oceny uzyskanych efektów oraz formułowania ewentualnych wytycznych i propozycji zmian. Proces monitorowania będzie polegał na przyglądaniu się zmianom, jakie zachodzą w wyniku realizacji celów przez podejmowane inicjatywy, na analizie zebranych danych i opracowaniu raportów. Monitoring wykorzystuje wskaźniki realizacji zadań. Na podstawie zebranych informacji będzie można opracować dwuletnie sprawozdania z realizacji programu (ocena mid term) oraz oceny realizacji programu (ocena ex post) sporządzane w okresach czteroletnich. Oceny sporządza jednostka koordynująca i przedstawia Zarządowi Powiatu. Po akceptacji oceny przez Zarząd jest ona przedstawiana Radzie Powiatu. Oceny powinny stanowić punkt wyjścia opracowania kolejnego 62

63 programu. Wskaźniki realizacji celu przedstawiono na str w tabeli nr 4: Wskaźniki realizacji celów. Wskaźniki odnoszą się do przyjętych w programie celów i ilustrują stopień realizacji programu. Obowiązek prowadzenia kontroli stanu realizacji programu wynika z art. 87 ust. 5 i 6 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Wskaźniki realizacji celu przedstawiono w tabeli 1: Wskaźniki realizacji celów (załącznik nr 3). Wskaźniki odnoszą się do przyjętych w programie celów i ilustrują stopień realizacji programu. 63

64 ZAŁĄCZNIK nr 1 Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków woj. małopolskiego z terenu Gminy Łapsze Niżne: Falsztyn, gm. Łapsze Niżne zespół dworski: dwór( skreślony r.), oficyna, czworak, pozostałość parku, A-296/81 z [A-823/M] Frydman gm. Łapsze Niżne kościół par. p.w. św. Stanisława, dzwonnica, ogrodzenie z bramkami, otoczenie, A-345 z [A-824/M] Frydman gm. Łapsze Niżne dwór z najbliższym otoczeniem i drzewostanem, A-346 z [A-825/M] Frydman, gm. Łapsze Niżne dawne piwnice winne, [A-1266/M] z r Kacwin gm. Łapsze Niżne kościół par. p.w. Wszystkich Świętych, ogrodzenie, najbliższe otoczenie, starodrzew, A-283 z [A-857/M] Kacwin, gm. Łapsze Niżne zespół czterech kaplic, składających się z kaplicy pw. św. Wojciecha, kaplicy pw. św. Trójcy, kaplicy pw. św. Matki Boskiej Śnieżnej i kaplicy pw. św. Katarzyny, [A1274/M] z r. Kacwin gm. Łapsze Niżne budynek organistówki położony przy ul. Kościelnej, [A- 1282/M] z Łapsze Niżne gm. Łapsze Niżne kościół par. p.w. św. Kwiryna, A-575 z [A- 914/M] Łapsze Wyżne gm. Łapsze Niżne - kościół parafialny p.w. śś. Piotra i Pawła, st. rej. nr 521 z Łapsze Wyżne, gm. Łapsze Niżne kościół parafialny A 1006/M, Niedzica gm. Łapsze Niżne kościół par. p.w. św. Bartłomieja, ogrodzenie, A-104 z [A-933/M] Niedzica gm. Łapsze Niżne kaplica św. Michała Archanioła z ołtarzem, A-105 z [A-932/M] Niedzica gm. Łapsze Niżne kaplica św. Rozalii, A-106 z = A-85 [A-931/M] Niedzica-Zamek gm. Łapsze Niżne cmentarz rodziny Salamonów, A-407 z [A- 922/M] Niedzica-Zamek gm. Łapsze Niżne zamek, st. rej. nr 172 z [A-935/M] Niedzica-Zamek gm. łapsze Niżne zespół gospd. zamku spichlerz, kurnik, figura przydrożna, A-740 z [A-407/M] Niedzica-Zamek gm. Łapsze Niżne d. stanica graniczna, A-290 z [A-934/M] 64

65 Niedzica-Zamek gm. Łapsze Niżne budynek leśniczówki w zespole zamkowym, A-14/M z Trybsz gm. Łapsze Niżne kościół drewn. p.w. św. Elżbiety, otoczenie, drzewostan, A-219 z [A-1088/M]. 65

66 ZAŁĄCZNIK nr 2 Wykaz obiektów ujętych w gminnej ewidencji obiektów zabytkowych z terenu Gminy Łapsze Niżne: 1. Łapsze Niżne: kościół parafialny p.w. Św. Kwiryna, Jana Pawła II 59 (rejestr zabytków); ogrodzenie kościoła, Jana Pawła II 59; plebania, Jana Pawła II 84; kapliczka Św. Antoniego, ul. Długa/ul. Wiejska; kapliczka Św. Józefa, Długa (wyjazd do Łapsz Wyżnych); kapliczka z upadkiem, Długa; zagroda (chałupa, stodoła, budynek gospodarczy piwniczny), Czarna 2; budynek gospodarczy, Czarna 3; chałupa, Czarna 4; chałupa, Długa 82; budynek mieszkalny, Długa 92; zagroda (chałupa, stodoła, obora, stajnia), Długa 93; dom, Długa 95; chałupa, Długa 102; chałupa, Długa106; chałupa, Długa 117; chałupa, Długa 161; chałupa, Długa 171; chałupa, Długa 172; chałupa, Jana Pawła II 32; budynek mieszkalny, Jana Pawła II 45; budynek mieszkalny, Jana Pawła II 50; budynek mieszkalny, Jana Pawła II 52; dom, Jana Pawła II 40; dom, Jana Pawła II 11; dom, Jana Pawła II 24 dom, Jana Pawła II 26; dom ludowy, Jana Pawła II 57; szkoła, Jana Pawła II 63; dom, Jana Pawła II 67; dom, Jana Pawła II 70; dom, Jana Pawła II 72; dom, Jana Pawła II 76; chałupa, Jana Pawła II 92; dom, Jana Pawła II 98; chałupa, Jana Pawła II 106; dom, Jana Pawła II 108/110; dom, Jana Pawła II 31; dom, Jana Pawła II 60; chałupa, Leśna 1; budynek gospodarczy, Nadwodnia 1; chałupa, Nadwodnia 3; budynek mieszkalny, Nadwodnia 5; budynek mieszkalny, Nadwodnia 13; 66

67 budynek mieszkalny, Nadwodnia 15; budynek mieszkalny, Nadwodnia 17; budynek mieszkalny, Nadwodnia 21; chałupa, Nadwodnia 27; budynek mieszkalny, Nadwodnia 31; stodoła, Nadwodnia 31; stodoła, Nadwodnia 33; piekarnia, Spółdzielców 1; chałupa, Wiejska 2; budynek gospodarczy, Wiejska 2; willa, Wiśmierskiego 1; 2. Łapsze Wyżne: kościół parafialny p.w. Św. Piotra i Pawła, Kościelna 1; ogrodzenie kościoła i brama, Kościelna 1; plebania, Kościelna 2; kapliczka p.w. Św. Floriana, Św. Floriana; kapliczka k/d nr 53, Św. Floriana 153; Kapliczka w kierunku Łapsz Niżnych, ul. Św. Floriana; kapliczka Św. Trójcy, Kościelna; budynek mieszkalny nr 1, Św. Floriana 27; dom nr 2, Św. Floriana 29; budynek mieszkalny nr 3, Św. Floriana 31; budynek mieszkalny nr 4, Św. Floriana 33; budynek mieszkalny nr 7, Św. Floriana 39; szkoła podstawowa, Św. Floriana 51; chałupa nr 12, Św. Floriana 55; dom nr 16, Św. Floriana 65; dom nr 26, Św.Floriana,87; stajnia, Św. Floriana 87; dom nr 30a, Św. Floriana 44; budynek mieszkalny nr 31, Św. Floriana 101; budynek mieszkalny 33, Św. Floriana 105; dom nr 43, Św. Floriana 13; dom nr 48, św. Floriana 143; dom nr 42, Św. Floriana 151; dom nr 55, Św. Floriana 159; budynek mieszkalny nr 56, Św. Floriana 161; budynek mieszkalny nr 71,Św. Floriana 126; budynek mieszkalny nr 7, Św. Floriana 108; budynek mieszkalny nr 84, Św. Floriana 86; dom nr 99, Św. Floriana 40; chałupa nr 101, Św. Floriana 36; dom nr 104, Św. Floriana 24; budynek mieszkalny nr 106, Św. Floriana 20; budynek mieszkalny nr 111, Św. Floriana 8; budynek mieszkalny nr 112, Św. Floriana 6; dom nr 113, Św. Floriana 4; chałupa nr 119, Na Brzegu 1; budynek mieszkalny nr 135, Na Brzegu 21; 67

68 budynek mieszkalny nr 137, Na Brzegu; 3. Łapszanka: kościół p.w. Serca Pana Jezusa; kapliczka na początku wsi; kapliczka na końcu wsi ; budynek mieszkalny nr 15; budynek mieszkalny 17; budynek mieszkalny 19; budynek gospodarczy 25; chałupa 27; szkoła podstawowa 32; budynek gospodarczy 37; chałupa 42a; zagroda 48; chałupa 48; budynek mieszkalny 55a; 4. Niedzica Zamek: nagrobek Cezane Salamona; nagrobek Andora Salamona; nagrobek Gezy Salamona; cmentarz rodziny Salamonów (rejestr zabytków); Zamek SHS i muzeum (rejestr zabytków); spichlerz dworski; budynek dworski; strażnica (rejestr zabytków); zabytkowy dąb ze Św. Jerzym; chałupa nr 5; chałupa nr 18; chałupa nr 20; chałupa nr 21; chałupa nr 39; 5. Trybsz: kościół p.w. Św. Elżbiety (stary), Św. Elżbiety 151 (rejestr zabytków); kościół p.w. Św. Elżbiety (nowy kościół), Świętej Elżbiety 155; plebania, Św. Elżbiety 149; kapliczka nad nr 196; figurka Matki Boskiej z Jezusem za Trybszem w kierunku Łapsz Wyżnych; budynek mieszkalny nr 3, Św. Elżbiety 161; budynek mieszkalny nr 5, Św. Elżbiety 165; budynek mieszkalny nr 10, Św. Trójcy 2; budynek mieszkalny nr 17, Św. Elżbiety 112; spichlerz piwniczka vis a vis budynku nr 10; 68 budynek mieszkalny nr 21, Św. Elżbiety 108; budynek mieszkalny nr 26, Św. Elżbiety 98; budynek mieszkalny nr 27, Św. Elżbiety 96; 68

69 budynek mieszkalny nr 29, Św. Elżbiety 90; chałupa nr 33, Za Wodą 9; budynek mieszkalny nr 37, Św. Elżbiety 80; chałupa nr 70, Św. Elżbiety 28; budynek mieszkalny nr 75, Św. Elżbiety 45; chałupa nr 83, Św. Elżbiety 61; chałupa nr 85, Św. Elżbiety 63; budynek mieszkalny nr 90, Św. Elżbiety 75; budynek mieszkalny nr 92, Św. Elżbiety 77; budynek mieszkalny nr 95, Św. Elżbiety 83; chałupa nr 96, Św. Elżbiety 85; budynek mieszkalny nr 97, Św. Elżbiety 87; budynek mieszkalny nr 99, Św. Elżbiety 91; budynek mieszkalny nr 100, Św. Elżbiety 116; budynek mieszkalny nr 101, Św. Elżbiety 95; chałupa nr 108, Św. Elżbiety 107; budynek mieszkalny nr 110/111, Św. Elżbiety 111/113; budynek mieszkalny nr 131, Św. Elżbiety 164; budynek mieszkalny nr 137, Św. Elżbiety 174; budynek mieszkalny, Św. Elżbiety 1929/2; 6. Falsztyn: spichlerz dworski; budynek folwarczny; cmentarz Jugenfeldów; grób Eli Istvan Jungenfeldów cmentarz; grób Tnadar Jungenfeldów cmentarz; gróg K. Jungenfeldów i żony cmentarz; budynek nr 2 (szkoła) (rejestr zabytków); chałupa nr 3; chałupa nr 5a; stodoła w zagrodzie nr 6; chałupa nr 7; budynek gospodarczy nr 7; piwnice w zagrodzie 10; chałupa r 12; chałupa nr 13; spichlerz z piwnicami 13; chałupa 14; chałupa 16; chałupa 18; chałupa 21; chałupa 22; spichlerz 22; chałupa 23; piwnice 23; chałupa 25; chałupa 26; chałupa 28; chałupa 31; 69

70 zagroda 27; budynek gospodarczy w zagrodzie nr 36; chałupa 37; chałupa 39; chałupa 40; chałupa 45; chałupa nr 46/47; 7. Frydman: kościół parafialny p.w. Św. Stanisława, Kościelna (rejestr zabytków); dzwonnica Kościelna; ogrodzenie kościoła z bramkami Kościelna; plebania, Kościelna 1; kaplica cmentarna, cmentarz grzebalny; kaplica p.w. Spotkania Matki Bożej z Elżbietą, Nad Stawem/Kamienne Pole; kapliczka p/w. Św. Floriana, Floriana; kapliczka z Matka Boską, Kościelna; kapliczka skrzynkowa, Jana Pawła II; kapliczka, Jana II Sobieskiego; kasztel (dwór), Kasztelańska 1 (rejestr zabytków); ogrodzenie kasztelu z altaną, Kasztelańska 1; piwnica z pawilonem; piwnice dworskie; budynek mieszkalny, Jana Pawła II 17; budynek mieszkalny, Kamienne Pole 2; budynek mieszkalny, Kamienne Pole 4; budynek mieszkalny, Kamienne Pole 9; spichlerz, Kamienne Pole 10; budynek mieszkalny, Kamienne Pole 12; budynek mieszkalny, Kamienne Pole 25; budynek mieszkalny, Kamienne Pole 27; budynek mieszkalny, Kamienne Pole 39; budynek mieszkalny, Kasztelańska 6; budynek mieszkalny, Kasztelańska 7; budynek mieszkalny, Kasztelańska 8; budynek mieszkalny, Kasztelańska 10; piwniczka nr 1 k/kościoła, Plac przykościelny; budynek mieszkalny, Kościelna 4; budynek mieszkalny, Kościelna 12; budynek mieszkalny, Kościelna 14; budynek gospodarczy, Kościelna 20; budynek mieszkalny, Kościelna 25; budynek mieszkalny, Kościelna 28; budynek mieszkalny, Kościelna 27; budynek mieszkalny, Nad Stawem 4; budynek mieszkalny, Nad Stawem 5; budynek mieszkalny, Nad Stawem 6; budynek mieszkalny, Nad Stawem 7; budynek mieszkalny, nad Stawem 10; budynek mieszkalny, Nad Stawem 13; 70

71 budynek mieszkalny, Równia 8; budynek mieszkalny, Równia 12; budynek mieszkalny, Równia 14; budynek mieszkalny, Równia 16; budynek mieszkalny, Równia 17; budynek mieszkalny, Równia 20; budynek mieszkalny, Jana III Sobieskiego 30; budynek mieszkalny, Jana III Sobieskiego 40; budynek mieszkalny, Jana III Sobieskiego 41; dawna karczma, Jana III Sobieskiego 57; budynek mieszkalny, Jana III Sobieskiego 65; budynek mieszkalny, Jana III Sobieskiego 66; budynek gospodarczy, Jana III Sobieskiego 66; stodoła, Jana III Sobieskiego 66; drewutnia, Jana III Sobieskiego 66; budynek mieszkalny, Jana III Sobieskiego 69; budynek mieszkalny, Zastodolna; chałupa, Plac 1000-lecia 2; młyn - część magazynowa, Plac 1000-lecia 3; młyn wodny, Plac 1000-lecia 3; dom, Plac 1000-lecia 5; dom, Plac 1000-lecia 7; szkoła nr 96, Plac 1000-lecia; budynek mieszkalny, Plac 1000-lecia 19; chałupa, Plac 1000-lecia 22; budynek mieszkalny, Plac 1000-lecia 26; budynek mieszkalny, Plac 1000-lecia 28; budynek mieszkalny, Plac 1000-lecia 30; Plac 1000-lecia, 34; 8. Niedzica: kościół parafialny p.w. Św. Bartłomieja, 3 Maja 72 (rejestr zabytków); plebania, 3 Maja 91; ogrodzenie plebanii, 3 Maja 91; kaplica Św. Michała Archanioła, Widokowa (rejestr zabytków); kapliczka p.w. Św. Bartłomieja, 3 Maja/Św. Bartłomieja; budynek dworski, 3 Maja 49; stajnie dworskie, 3 Maja 49; budynek mieszkalny, 3 Maja 49; chałupa, 3 Maja 57; dom, 3 Maja 66; budynek przedszkola, 3 Maja 70; dom, 3 Maja 83; dom, 3 Maja 89; dom, 3 Maja 95; dom, 3 Maja 101; chałupa, 3 Maja 111; dom, 3 Maja 123; dom, 3 Maja 124; 71

72 dom, 3 Maja 128; dom, 3 Maja 165; budynek mieszkalny, 3 Maja 171; chałupa, Św. Bartłomieja 3; budynek mieszkalny, Św. Bartłomieja 5; budynek mieszkalny, Kanada 16; budynek mieszkalny, Kanada 21; dom, Miodowa 1; chałupa, Krótka 3; chałupa, Krótka 4; chałupa, Krótka 6; budynek mieszkalny, Nadwodnia 6; chałupa, Nadwodnia 11; stodoła, Nadwodnia 11; dom, Nadwodnia 13; chałupa, Nadwodnia 20; dom, Nadwodnia 34; budynek mieszkalny, Nadwodnia 46; budynek mieszkalny, Nadwodnia 51; dom, Nadwodnia 61; dom, Nadwodnia 70; dom, Nadwodnia 55; chałupa, Nadwodnia 67; piwniczka, ul. Ogrodowa za nr 5; chałupa, Polna 2; kapliczka Św. Rozalii w polach przy ul. Św. Rozalii (rejestr zabytków); budynek mieszkalny, Św. Rozalii 38; chałupa z Łapsz Niżnych, Polana Sosny; dwór z Grywałdu, Polana Sosny; kuźnia z Czarnego Dunajca, Polana Sosny; 9. Kacwin: Bud.miesz. Nr 49 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 60 ul. Św. Anny Bud.gosp. Nr 80 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 91 ul. Św. Anny Sypaniec nr 91 ul. Św. Anny Bud.miesz. nr 93 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 94 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 96 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 97 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 98 ul. Św. Anny Bud.miesz nr 100 ul. Św. Anny Sypaniec nr 105 ul. Św. Anny Bud.gosp. Nr 106 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 108 ul. Św. Anny Bud.miesz nr 110 ul. Św. Anny Chałupa nr 111 ul. Św. Anny 72

73 Remiza Klubownia nr 112 ul. Św. Anny Dawna szkoła nr 118 ul. Św. Anny Dawna remiza nr 122 ul. Św. Anny Bud.miesz nr 127 ul. Św. Anny Sypaniec nr 142 ul. Św. Anny Plebania nr 145 ul. Św. Anny Zagroda nr 152 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 157 ul. Św. Anny Zagroda nr 158 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 159 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 165 ul. Św. Anny Spichlerz nr 167 ul. Św. Anny Sypaniec nr 169 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 171 ul. Św. Anny Chałupa nr 175 ul. Św. Anny Chałupa nr 177 ul. Św. Anny Zagroda nr 179 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 183 ul. Św. Anny Spichlerz nr 183 ul. Św. Anny Stodoła nr 187 ul. Św. Anny Sypaniec nr 187 ul. Św. Anny Stodoła z owczarnią nr 195 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 197 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 207 ul. Św. Anny Bud.willowy nr 215 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 217 ul. Św. Anny Spichlerz wozownia nr 217 ul. Św. Anny Spichlerz nr 231 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 239 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 257 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 259 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 263 ul. Św. Anny Bud.miesz. Nr 269 ul. Św. Anny Bud.strażnicy WOP nr 289 ul. Św. Anny Budynek mieszkalny nr 291 ul. Św. Anny Stodoła nr 37 ul. Jana Pawła Stodoła obok 42 ul. Jana Pawła Stodoła przed nr 53 ul. Jana Pawła Bud.miesz. Nr 2 ul. Kościelna Bud.miesz. Nr 8 ul. Kościelna Bud.miesz. Nr 9 ul. Kościelna Bud.miesz. przed nr 13 ul. Nadwodnia Bud.miesz. Nr 16 ul. Nadwodnia Bud.miesz. Nr 1 ul. Spiska 73

74 Bud.miesz. Nr 4 ul. Spiska Bud.gosp. Nr 4 ul. Spiska 74

75 ZAŁĄCZNIK nr 3 Tabela 1: Wskaźniki realizacji celów CELE STRATEGICZNE Priorytetowe traktowanie obszarów cennych kulturowo w polityce przestrzennej gminy. DZIAŁANIA WSKAŹNIKI WARTOŚĆ BAZOWA wprowadzenie zadań służących opiece nad zabytkami do Strategii Rozwoju Gminy oraz innych dokumentów strategicznych powiązanych z polityką przestrzenna gminy Stworzenie i wprowadzenie zasad ochrony dziedzictwa kulturowego w miejscowych planach zagospodarowania Liczba przestrzennego Liczba opracowanych wymaga programów rewitalizacji inwentaryzacji % powierzchni gminy wymaga objętego m.p.z.p. inwentaryzacji Powierzchnia terenu Gminy znajdująca w strefach ochrony konserwatorskiej opracowanych programów rewitalizacji i odnowy wsi Stworzenie Lokalnego Programu Rewitalizacji oraz uwzględnianie w nim priorytetów ochrony Powierzchnia obszarów zabytków chronionych na terenie gminy (parki kulturowe, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu Wykorzystanie zasobów i walorów Wprowadzenie na terenie Liczba zrealizowanych gminy zintegrowanego programów oznaczeń krajobrazu kulturowego gminy w systemu informacji wizualnej zabytków celu rozwoju turystyki. dotyczącej zasobu i walorów dziedzictwa kulturowego, w odniesieniu do najcenniejszych przestrzeni (krajobrazów), miejsc (punktów widokowych i pamiątkowych), obiektów (parki, cmentarze, budowle, zespoły Włączenie gminy w Liczba utworzonych szlaków międzynarodowe i krajowe turystycznych i ścieżek programy oraz szlaki rowerowych Ochrona dziedzictwa kulturowego oraz zwiększenie zasobów kulturowych turystyczne promujące zabytki Opracowanie mapy ukazującej zasoby i walory gminnego krajobrazu kulturowego na tle walorów przyrodniczych i atrakcji turystycznych; udostępnienie mapy w siedzibie urzędu i w siedzibach prowadzonych przez niego organów (dom kultury, Gminna Biblioteka Publiczna) Bieżąca aktualizacja gminnej ewidencji zabytków Liczba osób zatrudnionych w branży związanej z ochroną i promocją dziedzictwa kulturowego Liczba druków i folderów promujących walory krajobrazowe i przyrodnicze terenów gminy Ilość środków przeznaczonych na działania marketingowe w celu zwiększenia liczby turystów gminę odwiedzających Liczba obiektów w ewidencji zabytków Liczba zinwentaryzowanych obiektów zabytkowych wymaga inwentaryzacji wymaga inwentaryzacji wymaga inwentaryzacji wymaga inwentaryzacji wymaga inwentaryzacji wymaga inwentaryzacji wymaga inwentaryzacji wymaga inwentaryzacji wymaga inwentaryzacji ŹRÓDŁO dane własne dane własne dane własne dabne własne WKZ dane własne dane własne dane własne dane wlasne dane wałsne WKZ WKZ 75

76 Bezpośrednie działania na rzecz ochrony oraz eliminacja zagrożeń dla obiektów najcenniejszych kulturowo znajdujących się na terenie gminy Informowanie właścicieli obiektów zabytkowych o możliwościach korzystania z programowych funduszy Wspólnoty Europejskiej na dofinansowanie prac konserwatorskich przy zabytkach Interwencja władz gminy przy rażących naruszeniach prawa budowlanego (zwłaszcza w zakresie samowoli budowlanych na obszarach objętych ochroną konserwatorską), przy obiektach zabytkowych oraz ujętych w ewidencji gminnej Liczba udzielonych informacji dot. Finansowania prac przy zabytkach Liczba złożonych wniosków o przyznanie dofinansowania przy renowacji zabytków Liczba interwencji władz gminy wymaga inwentaryzacji wymaga inwentaryzacji WKZ dane własne dane własne Edukacja społeczeństwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego Organizacja konkursu dla najlepszego użytkownika obiektu zabytkowego, najładniejszej wsi, gospodarstwa, ogrodu itp. Wprowadzenie do systemu edukacji szkolnej i przedszkolnej elementów dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego swojego regionu Liczba zorganizowanych władze Gminy konkursów przez wymaga inwentaryzacji Liczba środków wymaga przeznaczonych na nagrody inwentaryzacji Ilość środków przeznaczonych wymaga na edukację w dziedzinie inwentaryzacji ochrony dziedzictwa kulturowego Nakłady na nagrody w dziedzinie ochr. dziedzictwa kulturowego wymaga inwentaryzacji dane własne dane własne dane własne dane własne 76

77 ZAŁĄCZNIK nr 4 Formy ochrony zabytków Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003r. ustala następujące formy ochrony zabytków (art. 7): wpis do rejestru zabytków, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego, ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. WPIS DO REJESTRU ZABYTKÓW Rejestr zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków (art. 8). Do rejestru wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego gruntu (art. 9 ust. 1). Zabytek ruchomy wpisuje się do rejestru również na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków, ale tylko na wniosek właściciela. Jedynie w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub wywiezienia zabytku za granicę wojewódzki konserwator zabytków może wydać z urzędu decyzję o wpisie takiego zabytku do rejestru (art. 10). Zgodnie z art. 19 ust.1 pkt 1 ochronę zabytku wpisanego do rejestru uwzględnia się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Ustalenia planu dotyczące zasad ochrony powinny zawierać określenie obiektu i terenu chronionego ustaleniami planu, w tym określenie nakazów, zakazów, dopuszczeń i ograniczeń w zagospodarowaniu terenu ( 4 pkt 4 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 26 sierpnia 2003 roku w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego). UZNANIE ZA POMNIKI HISTORII Zabytki nieruchome lub parki kulturowe o wybitnej wartości dla kultury mogą zostać uznane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej za pomniki historii. UTWORZENIE PARKU KULTUROWEGO Park kulturowy może zostać utworzony przez Radę Gminy na podstawie uchwały, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Celem utworzenia parku kulturowego jest 77

78 zachowanie wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Zgodnie z art. 19 ust. 1 pkt 3 ustawy zasady ochrony parków kulturowych ustala się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Ustalenia planu dotyczące zasad ochrony parku kulturowego powinny zawierać określenie obiektu i terenu chronionego ustaleniami planu, w tym określenie nakazów, zakazów, dopuszczeń i ograniczeń w zagospodarowaniu terenu ( 4 pkt 4 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 26 sierpnia 2003 roku w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego). USTALENIE OCHRONY W MIEJSCOWYM PLANIE ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oprócz zasad ochrony zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru oraz ochrony parków kulturowych ustala się również zasady ochrony innych zabytków nieruchomych znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków (art. 19 ust. 1). Ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ma miejsce w ramach procedury sporządzania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Ustalenia planu dotyczące zasad ochrony powinny zawierać określenie obiektu i terenu chronionego ustaleniami planu, w tym określenia nakazów, zakazów dopuszczeń i ograniczeń w zagospodarowaniu terenu ( 4 pkt 4 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 26 sierpnia 2003 roku w sprawie wymaganego zakresu projektu m.p.z.p.) Zgodnie z art. 19 ust.1 ustawy warunki ochrony konserwatorskiej ustalone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego powinny być określone już wcześniej, bo na etapie opracowywania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. W zależności od potrzeb w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego można również ustalić strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków (art. 19 ust. 3). Ochrona wartości kulturowych i historycznych jest uwzględniana również przy tworzeniu form ochrony na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz. U. 2004, nr 92, poz. 880). Do form ochrony przyrody, które uwzględniają ochronę wartości kulturowych, należą: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. 78

79 ZAŁĄCZNIK nr 5 Kompetencje gminy w zakresie ochrony zabytków Ustawa z 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2003, nr 162, poz. 1568) określa kompetencje samorządu terytorialnego w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Ustawa nakłada na samorząd terytorialny obowiązek: prowadzenia gminnej ewidencji zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, objętych wojewódzką ewidencją zabytków (art. 22 pkt 4); uwzględnienia ochrony zabytków i opieki nad zabytkami przy sporządzaniu i aktualizacji strategii rozwoju gminy, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (art. 18 ust. 1); uwzględnienia ustaleń gminnego Programu Ochrony zabytków nad zabytkami w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (art. 19 ust. 2). W strategii rozwoju gminy, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy: uwzględnia się krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu; ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami. Gmina ma prawo objąć obiekty zabytkowe ochroną: przez utworzenie parku kulturowego na podstawie uchwały Rady Gminy (art. 16); ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w ramach procedury sporządzania niniejszego dokumentu - dotyczy obiektów włączonych do ewidencji zabytków (art. 19 ust. 1 pkt 2). 79

80 ZAŁĄCZNIK nr 6 Lista obecności sesji strategicznej z dnia 14.10, 15.10, r. 80

81 81

82 82

83 83

84 84

85 85

86 86

87 87

88 ZAŁĄCZNIK nr 7 Zdjęcia z sesji strategicznych 88

89 89

90 90

91 91

92 92

93 93