Jak sobie radzić z trudnymi zachowaniami ucznia nadpobudliwego?

Transkrypt

1 Jak sobie radzić z trudnymi zachowaniami ucznia nadpobudliwego? M G R A L E K S A N D R A P A P A J M G R M A Ł G O R Z A T A N I T E C K A P O W I A T O W A P O R A D N I A P S Y C H O L O G I C Z N O - P E D A G O G I C Z N A W C Z Ę S T O C H O W I E

2 Piramida nadpobudliwości Tylko ok. 20% dzieci z ADHD wymaga wsparcia farmakologicznego ADHD Choroby (np. FAS) Objawy: Zaburzenia uwagi Nadruchliwość Impulsywność Wychowanie Odżywianie

3 Współwystępowanie 31% czyste ADHD 11% tiki 40% ODD 14% CD 38% Lęk/Depresja (Kołakowski, 2011)

4 (Kołakowski, 2011)

5 Procedura postępowania z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo Trudne zachowanie ucznia Rozpoznaję zachowanie jako objaw ADHD Rozpoznaję zachowanie jako celowe łamanie zasad Stosuję okulary na ADHD - Przypominam zasadę - Wyciągam konsekwencje Dziecko wróciło do zadania - pochwała Pojawiło się NIE wyciągam konsekwencje

6 Kwalifikacja trudnego zachowania warunkuje dobór metod ADHD okulary, protezowanie struktura zajęć wzmocnienia pozytywne (chwalenie) ODD zasady i konsekwencje wzmocnienia pozytywne i negatywne (chwalenie, nagradzanie, wyciąganie konsekwencji) CD/ agresja Trening Zastępowania Agresji Radzenie sobie z agresją impulsywną (na podst. m.in.kołakowski, 2010)

7 Rozpoznawanie objawów osiowych ADHD Zaburzenia uwagi Zamyśla się Nie kończy rozpoczętych działań Słabo reaguje na polecenia wydawane do całej klasy Ma kłopoty z zapamiętaniem lub zapisaniem pracy domowej (lub innych informacji) Ma problemy w selekcją bodźców łatwo się rozprasza Robi błędy z nieuwagi np. gubi szczegóły Gubi rzeczy np. przybory szkolne Nadruchliwość Chodzi po klasie w czasie lekcji Wierci się w ławce, bawi różnymi przedmiotami Stwarza dużo zamieszania wokół siebie Impulsywność Ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej Kłopoty z kontrolą popędów i odroczeniem gratyfikacji Bardzo gadatliwy Nie przewiduje konsekwencji swojego zachowania Nie słucha poleceń do końca, zaczyna działać przed czasem

8 Techniki behawioralne Techniki behawioralne opierają się na założeniach teorii warunkowania klasycznego oraz instrumentalnego W pracy behawioralnej nie pracujemy z diagnozą, tylko z konkretnym zachowaniem. Daną technikę behawioralną ustalamy pod konkretne zachowanie. W analizie zachowań eksternalizacyjnych (obejmujących oprócz ADHD, również ODD, CD) musimy ustalić jaką funkcję pełni dana forma zachowania. np. dziecko wybiega z klasy w trakcie trwania lekcji Forma zachowania wybieganie z lekcji Funkcja zachowania - chęć uzyskania przerwy

9 Techniki behawioralne Celem, jaki chcemy osiągnąć jest zniwelowanie danej formy zachowania (aby dziecko nie wybiegało z lekcji). Robimy to poprzez jego funkcję: Ustalamy, co dziecko chce osiągnąć, Możemy mu w tym pomóc, ale za pomocą akceptowanej formy zachowania Dobór techniki behawioralnej powinien być dopasowany do konkretnego zachowania, które chcemy zmienić (np. w przypadku ADHD powikłanego), możemy również dopasować technikę behawioralną do danego objawu osiowego. DA bezpośredni dostęp do SMA pośredni dostęp do DE bezpośrednia ucieczka od SME pośrednia ucieczka od

10 Formy pomocy udzielanej dziecku na terenie szkoły Dostosowanie metod i technik pracy do najbardziej nasilonych objawów: Odpowiednia organizacja miejsca pracy; Odpowiednia komunikacja z dzieckiem; Praca wychowawcza z zastosowaniem technik behawioralnych; Zajęcia na terenie szkoły np. Trening Zastępowania Agresji (TZA), trening umiejętności społecznych. Współpraca z PPP-P (diagnoza, terapia) Korzystanie z pomocy psychiatry (rozważenie włączenia farmakoterapii i/lub realizowanie zaleceń medycznych)

11 Cele pracy z uczniem z ADHD w szkole (wg Sandry Rief) Osiągnięcie lepszych, bardziej adekwatnych do jej / jego możliwości, wyników w nauce, Skuteczne zadawanie i odrabianie pracy domowej Poprawa samooceny Zmniejszenie ilości trudnych zachowań (zapobieganie ODD)

12 Dostosowanie metod i technik ze względu na najbardziej nasilony objaw SKRACANIE ZADAŃ TECHNIKI WZROKOWE ZABURZENIA UWAGI DZIELENIE NA ETAPY ZEWNĘTRZNE BODŹCE

13 Okulary na zaburzenia uwagi 1. Skracanie długości zadań o dziecko z ADHD pracuje mniej wydajnie niż jego rówieśnicy o około % - mówiąc inaczej pracuje tak jak dziecko 2 lata młodsze. (Russell Barkley ADHD ) 2. Dzielenie zadań na etapy: Pocięcie tekstu do czytania na kawałki Pocięcie wiersza do nauki czytania na zwrotki Przerwy pomiędzy zadaniami Podzielenie klasówki każde zadanie na oddzielnej kartce Wykonaj jedynie parzyste ćwiczenia z przykładów, potem przerwa Zawsze dopilnuj, by uczeń z ADHD sprawdził swoją pracę.

14 Okulary na: zaburzenia uwagi 3. Przywoływanie uwagi rozproszonej przez zewnętrzne bodźce: co kilka minut monitoruj postępy pracy ucznia i ewentualnie przywołuj jego uwagę, tak by pracował dalej, staraj się często podchodzić do ucznia, stawać obok niego, nawiąż kontakt wzrokowy i fizyczny (np. ręka na ramieniu), gdy przestał uważać umów się z uczniem na tajny sygnał, którego będziesz używać, gdy dziecko przerywa zadanie, pozwól na trzymanie w ręku jakiegoś niewielkiego przedmiotu podczas słuchania (np. miękka piłeczka, kawałek sznurka). Warunki: znajduje się on tylko w rękach dziecka i nie przeszkadza innym! Pozwól dziecku rysować w brudnopisie (udowodnione naukowo!). stosuj system pozytywnych wzmocnień za skupianie się na zadaniu (naklejki, punkty, karty indywidualne, itp.), najlepiej wybiórczo (nieregularnie).

15

16 Okulary na: zaburzenia uwagi 4. Stosuj techniki wzrokowe: używaj sygnałów wizualnych, np. włącz i wyłącz światło, podnieś rękę (umówiony sygnał, że teraz należy być cicho i uważać), wykorzystuj obrazki, wykresy, demonstracje, prezentacje Power Point, rzutnik, zapisz najważniejsze słowa na tablicy, usuwaj niepotrzebne już informacje z tablicy, przypominajki Przykładowa technika: Kartka z przypomnieniem na ławce dziecka (słowa lub obrazki, kolorowe) Siedź w ławce Skup się na zadaniu Pisz w zeszycie Podnieś rękę do odp. Nauczyciel wskazuje uczniowi kartkę z opisem zachowania, którego w danej chwili od niego oczekuje.

17 Okulary na: nadruchliwość Założenia: 1. Podstawą pracy z nadruchliwością jest jej zaakceptowanie. 2. Dzieci z ADHD nie mają możliwości długotrwałego, spokojnego siedzenia. 3. Konieczne staje się stworzenie dziecku takich warunków, w których jego niepokój jak najmniej przeszkadza w funkcjonowaniu otoczenia. Najważniejsze wytyczne: Zagospodaruj, ukierunkuj ruch (daj zadanie do wykonania) Nadaj ramy (ustal, gdzie wolno się poruszać) Pozwól Zaakceptuj Zastąp innym zajęciem ruchowym

18 Okulary na: nadruchliwość Zapewnij uczniowi możliwość poruszania się w czasie lekcji: Wprowadź dużo zadań, które umożliwiają poruszanie się. Rób przerwy na ćwiczenia zwłaszcza po zadaniach, które wymagały długiego siedzenia w ławce. Wyślij dziecko po potrzebne rzeczy lub z poleceniem w imieniu nauczyciela, co pozwoli mu na chwilę opuścić klasę (np. menadżer sali, asystent nauczyciela). Pozwól na wiercenie się, siedzenie na nodze, ustalając wcześniej granice swobody. Nie zabieraj dziecku przerwy jako konsekwencji za nieodpowiednie zachowanie lub za niedokończenie pracy. Nauka na stojąco: Wiele dzieci z ADHD nie potrafi usiedzieć w jednym miejscu przez cały czas niezbędny do wykonania zadania. Jeżeli nie stanowi to dodatkowego czynnika utrudniającego im skupienie się i nie przeszkadza innym uczniom, należy od czasu do czasu pozwolić im stać w trakcie pracy.

19 Okulary na: impulsywność Przykład techniki na radzenie sobie z impulsywnością dziecka (dzieci) wyrywających się do odpowiedzi (gł. dzieci młodsze) Karteczki z imionami Nauczyciel losuje, nie patrząc na nie, imiona poszczególnych dzieci Dzięki temu dzieci: Skupiają uwagę; Czekają na swoją kolej; Nie obwiniają nauczyciela o faworyzowanie jakiegoś dziecka Łucja Daria Maciek Bartek

20 Organizacja miejsca pracy dziecka Miejsce do odpoczynku Miejsce spokojnej nauki Miejsce dziecka w klasie

21 Organizacja zajęć

22 Odpowiednia komunikacja z dzieckiem Dziecko Używanie sygnałów niewerbalnych Dziecku z ADHD dużo trudniej przestać coś robić (problemy z hamowaniem pobudzenia UN), znacznie łatwiej jest zmienić aktywność (zacząć robić coś innego) Klasa

23 Przykład techniki behawioralnej - żetonowej

24

25 Nagrody czyli marchewka zamiast kija Nagroda powinna być: natychmiastowa dziecko otrzymują ją natychmiast po wywiązaniu się z umowy niepodważalna jeżeli jedna strona dotrzymała obietnicy, druga musi zrobić to samo niepodzielna tylko nagrodzony może podzielić się z innymi; bez jego zgody nie można tego uczynić naturalna i na miarę nagroda powinna być proporcjonalna do wysiłku dziecka, atrakcyjna - wybierając nagrodę, sprawdźmy, co jest dla dziecka ważne, co je interesuje Dziecko nie może otrzymać obiecanej nagrody w innych okolicznościach bądź z innego powodu. Jeśli prócz motywacji zewnętrznej chcesz budować u swej pociechy również motywację wewnętrzną, to połącz otrzymywaną nagrodę z pochwałą o społecznym charakterze, np. Cieszę się, że pomogłeś koleżance nieść ciężki plecak, to się nazywa odpowiedzialność.

26 Nagrody czyli marchewka zamiast kija Rodzaje nagród: nagrody materialne najchętniej wybierane przez dzieci; warto wpierw ustalić granice, w jakich wartość nagrody musi się zawrzeć czas spędzony z ważnym dla dziecka dorosłym zabawa bądź grze z dorosłym, powinna też mieścić się w konkretnych ramach czasowych uzyskanie przywileju, który związany jest z możliwością wyboru to dziecko decyduje, np. jakim kolorem dziś pisze w zeszycie korzystanie z limitowanej rzeczy bądź wejście w jej posiadanie (np. pilot do telewizora) wydłużenie czasu dostępu do przywilejów (np. czas korzystania z komputera czy oglądania telewizji) zwolnienie z wykonania jednego z przydzielonych dziecku obowiązków (np. rodzic zamiast dziecka wyrzuca śmieci) nagroda luksusowa to zarówno przywilej materialny, jak i możliwość wyboru zakazany owoc pozwalamy dziecku robić to, co ono bardzo lubi i co jest zazwyczaj dziecku zakazywane

27 Nagrody czyli marchewka zamiast kija Pamiętaj!!! Nagradzamy dziecko za każde zachowanie, w którym nastąpiła poprawa! Dziecko nie musi być doskonałe, aby otrzymać nagrodę!!! Nagroda jest konsekwencją pozytywną = powinna mieć cechy konsekwencji. Dziecko powinno zatem wiedzieć: jaką nagroda ma postać (co dokładnie otrzyma) jak można ją zdobyć (co dokładnie dziecko musi zrobić) jak długo trwa (jeśli jest to zwolnienie z odpytywania ) Powyższe ustalenie warto z dzieckiem spisać, tworząc umowę o nagrodę. Jasno/konkretnie zdefiniowana i określona nagroda pozwala uniknąć dyskusji!!!

28 Współpraca z poradnią psychologicznopedagogiczną Diagnoza; Kierowanie na pogłębioną diagnostykę specjalistyczną medyczną; Wydawanie dokumentów; Psychoedukacja rodzica; Objęcie wsparciem psychologicznym i pomocą terapeutyczną dziecka i jego rodziny: Trening umiejętności wychowawczych np. Szkoła dla Rodziców i Wychowawców ; Konsultacje rodzinne; Terapia indywidualna (rodzica/dziecka; psychologiczna, pedagogiczna; biofeedback); Terapia grupowa

29 Kiedy wsparcie farmakologiczne? Leczenie farmakologiczne nie jest zalecane jako postępowanie pierwszego rzutu; Kiedy rozważamy włączenie farmakoterapii: Skrajne nasilenie ADHD (lub sytuacja gdy opiekunowie dziecka odmawiają udziału w terapii np. cbt, lub gdy nie jest ono dostępne) Pomimo stosowania programu terapeutycznego nie uzyskano zadowalającej poprawy w funkcjonowaniu dziecka Wyraźne objawy zachowań opozycyjno-buntowniczych Wyraźne objawy zaburzeń zachowania Inne powikłania depresja, zaburzenia lękowe, niska samoocena Nauka wypada znacznie poniżej możliwości z powodu objawów ADHD Z powodu objawów ADHD odrabianie lekcji trwa od powrotu do domu do pójścia spać Objawy ADHD powodują złe kontakty z rówieśnikami

30 Check-lista dla nauczyciela Pierwsza ławka Maks 3 przedmioty na ławce Nudna sala Stosuj algorytmy poleceń - różne Stosuj cheklisty zadań Złoty standard + zeszyt korespondencji Stosujemy pomoce wzrokowe Stosuj algorytm przypomnienie zasady Monitoruj czy dziecko nie rozproszyło się Zmiana aktywności w czasie lekcji Krótkie etapy lekcji Warto stosować timer - przypominanie ile czasu zostało do końca zadania Zarezerwuj 5 minut na koniec lekcji (procedura) Dawaj kilka krótkich zadań zamiast jednego długiego Akcentuj wszystkie ważne informacje Proś dziecko o powtórzenie polecenia lub komunikatu Wywieś plan lekcji na tablicy Stosuj różne techniki pracy Wyraźnie zaznaczaj przechodzenie z jednej aktywności do drugiej Pozwól na ruch na lekcji Pomocnik nauczyciela - indywidualne karty pracy zmniejszanie ilości zadań Złoty standard wyjścia dziecka z klasy Przypomnienia graficzne Unikanie hałasu Plan pracy zajęć

31 Planowanie i kontraktowanie planu pracy terapeutycznej - Uwaga! Ważna jest kolejność wprowadzanych modułów Moduł 1. Psychoterapeutyczny zadania dla obydwojga rodziców: - Przeczytanie broszury o ADHD dla rodziców; - Przeczytanie wskazanej/wypożyczonej lektury. Moduł 2. Terapia i wspomaganie dziecka w szkole - Rodzic dostarcza do szkoły otrzymaną opinię/orzeczenie, w której zawarte są zalecenia do pracy z dzieckiem na terenie szkoły. Dokument wydany jest jest w oparciu o szczegółowa diagnostykę w poradni psych-ped., dokonaną na podstawie analizy opinii nauczyciela, wywiadu z rodzicami, wyników badań oraz konsultacji z psychiatrą dziecięcym;

32 Planowanie i kontraktowanie c.d. Moduł 3. Terapia i wspomaganie dziecka w domu i środowisku rodzinnym: 1. Wskazany udział obydwojga rodziców w warsztatach dla rodziców 2. Sugerowany udział dziecka w zajęciach terapeutycznych 3. Wskazany udział dziecka w zajęciach pozalekcyjnych - np. sportowych, rozwijających zainteresowania Moduł 4. Konsultacja psychiatryczna - leczenie farmakologiczne 1. Konsultacja bywa standardowym postępowaniem w trakcie diagnozy u dziecka ADHD 2. Leczenie farmakologiczne zalecane, gdy: - Nastąpiło znaczne nasilenie objawów (zaburzeń koncentracji, nadruchliwości, nadmiernej impulsywności) i/lub - Brak skuteczności samych metod terapeutycznych - Stwierdzenie dodatkowych powikłań, np. zdarzeń traumatyzujących

33 Wskazane zajęcia terapeutyczne dla dzieci z ADHD: Trening Zastępowania Agresji gdy dziecko ma problemy z radzeniem sobie z emocjami, złością Trening umiejętności społecznych gdy dziecko ma problemy w relacjach rówieśniczych Terapia poznawczo - behawioralna wskazana dla nastolatków

34 Podział zadań i odpowiedzialności Nauczyciel Praca w klasie Stosowanie technik behawioralnych Stosowanie zaleceń z opinii bądź orzeczenia Psycholog szkolny - Rozwiązywanie poważniejszych problemów Diagnoza na terenie szkoły Planowanie współpracy szkoła - rodzice Terapia dziecka PPP Diagnoza, stworzenie planu terapeutycznego, przygotowanie Opinii/ orzeczenia Terapia dziecka Warsztaty dla Rodziców Rodzice Praca z dzieckiem w domu Nadzorowanie i konsekwentne wdrażanie planu terapeutycznego Współpraca ze szkołą

35 Dziękujemy za uwagę

36 Literatura Kołakowski A., Pisula A. (2011). Sposób na trudne dziecko. Przyjazna terapia behawioralna. Gdańsk: GWP Bryńska A., Kołakowski A., Wolańczyk T., Pisula A., Skotnicka M. (2010). ADHD - zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Przewodnik dla rodziców i wychowawców. Gdańsk: GWP Kołakowski A. (2011). ADHD i szkoła. Materiały szkoleniowe. Jansen-Cilag Polska.