ANDRZEJ KŁOPOTOWSKI BIAŁORUŚ INFORMATOR TURYSTYCZNY

Transkrypt

1 ANDRZEJ KŁOPOTOWSKI BIAŁORUŚ INFORMATOR TURYSTYCZNY

2 Wskazówki ogólne Zbliża się okres urlopów i upragnionych dni wolnych, a więc również czas wakacyjnych wojaży. Część z Was z pewnością wybierze się również na białoruskie szlaki. Postanowiliśmy więc udzielić kilku cennych porad dla osób, które zechciałyby odwiedzić ten zakątek Europy. 1. Przekraczanie granicy Do czasu wprowadzenia wiz (Konsulat Republiki Białoruś w Białymstoku podał informację, że ma to nastąpić od pierwszego października) na Białoruś można wjechać na podstawie ważnego paszportu oraz vouchera turystycznego lub pieczątki AB, upoważniającej do wyjazdu służbowego. Aby uzyskać stempel, należy złożyć w wydziale paszportowym podanie, z wyjaśnieniem celu podróży (np. po materiały do pracy naukowej, chęć nawiązania kontaktów z kontrahentami z Białorusi). Z własnego doświadczenia wiem, że AB pozwala często uniknąć kłopotów i niepotrzebnych nerwów w przypadku kontroli choćby ciekawskich milicjantów. Na granicy (choć nie zawsze jest to już praktykowane) konieczne jest wypełnienie deklaracji celnej (druki w języku rosyjskim), w której wykazuje się walutę i towary wwożone czasowo na Białoruś. Potwierdzeniem wjazdu (niektórzy pogranicznicy odchodzą już od tego zwyczaju) jest pieczątka białoruskich służb granicznych w paszporcie. Jednak osoby, które chcą z Białorusi wyjechać na Ukrainę lub Litwę powinny mieć ją wbitą obowiązkowo. Pozwoli to uniknąć problemów i zbędnych tłumaczeń (a czasami również łapówki) na granicy przy wyjeździe. W przypadku, gdy posiadamy kupiony w Polsce bilet powrotny, w Grodnie (w Brześciu nie jest to praktykowane) przy wyjeździe z Białorusi należy dodatkowo zapłacić tzw. kompasirowkę, będącą dodatkowym białoruskim podatkiem. Obywatele Polski przy wyjeździe z Białorusi muszą wykupić opłatę ekologiczną. W chwili obecnej kosztuje ona trzy euro (płatna w euro lub rublach białoruskich). W przypadku jakichkolwiek problemów ze strony służb granicznych wystarcza, o ile posiadamy przy sobie komórkę, telefon do placówki dyplomatycznej Białorusi w Polsce (adresy podajemy w punkcie 4) lub Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Minsku, ul. Lenina 19, tel. ( (17)) , Dobrze wtedy udawać pewnego siebie. Można nawet się spodziewać, że konsul lub ministerialny urzędnik bardzo chętnie objaśni, w dodatku po białorusku wymagania jakie muszą spełnić turyści przekraczający granicę. Zazwyczaj skutkuje. 2. Przejścia graniczne Na granicy Polski z Białorusią istnieje sześć przejść drogowych: 1) Kuźnica Białostocka Bruzhi (czasowo zamknięte dla ruchu ciężarowego) 2) Bobrowniki Berestawica (dla ruchu ciężarowego i osobowego) 3) Połowce Piesczatka(dla ruchu osobowego) 4) Kukuryki Kazławiczy (dla ruchu ciężarowego) 5) Terespol Brześć (dla ruchu osobowego) 6) Sławatycze Domaczewo (dla ruchu osobowego) oraz dwa kolejowe: 1) Kuźnica Białostocka Grodno 2)Terespol Brześć Polskie Koleje Państwowe zawiesiły niedawno połączenia kolejowe na linii Czeremcha Wysokolitoŭsk Brześć. 3. Przejazdy na Białoruś Przejazdy autobusowe prowadzi białostockie biuro podróży Biacomex, ul. Legionowa 9/1 lok. 22, tel. (85) , ul. Bohaterów Monte Cassino 6 (Dworzec PKS), tel. (85) Bilet do Grodna kosztuje 25 zł, do Lidy 35, a do Mińska 50 zł. Ceny biletów kolejowych ulegają ciągłym zmianom, dlatego najlepiej pytać o nie bezpośrednio w informacji kolejowej (tel ). W chwili pisania informatora (maj-czerwiec) bilet Kuźnica-Grodno kosztował około 5 zł, kilka miesięcy wcześniej zaś ponad 20 zł! Przy wjeździe na Białoruś własnym samochodem (potrzebne jest ubezpieczenie międzynarodowe, tzw. Zielona Karta ) przed szlabanem granicznym wopiści wydają karteczkę z wpisanym numerem rejestracyjnym pojazdu i liczbą podróżujących nim osób. Aby opuścić teren przejścia granicznego, należy mieć na nią wbite stemple polskich i białoruskich pograniczników oraz celników. Do czasu opuszczenia Białorusi należy zachować wszystkie dokumenty wydane przez organy celne przy wjeździe (deklaracja celna itp.). O ich okazanie możemy być poproszeni przy wyjeździe, czy nawet przez ulicznego milicjanta! 4. Placówki dyplomatyczne Placówki Dyplomatyczne Republiki Białoruś na terenie Polski 1) Ambasada Republiki Białoruś w Warszawie, ul. Ateńska 67, tel. (0-22) , faks ; Wydział Konsularny, ul. Zakopiańska 26, tel. (0-22) , faks , 2) Konsulat Generalny Republiki Białoruś w Białymstoku, ul. Elektryczna 9, tel. (0-85) , faks , 3) Konsulat Generalny Rep. Białoruś w Gdańsku, ul. Jaśkowa Dolina 50, tel. (0-58) , faks , 2

3 Placówki Dyplomatyczne Polski w Republice Białoruś: 1) Ambasada Rzeczpospolitej Polskiej w Mińsku, ul. Rumiancewa 6, tel. ( (17)) , , faks , 2) Konsulat Generalny Rzeczpospolitej Polskiej w Grodnie, ul. Budzionnaha 48a, tel. ( (152)) /95, faks , 3) Konsulat Generalny Rzeczpospolitej Polskiej w Brześciu, ul. Kujbyszawa 34, tel. ( (162)) , faks Pieniądze, wymiana walut Obowiązującym na Białorusi środkiem płatniczym są ruble białoruskie. W obiegu znajdują się banknoty o nominałach 5, 10, 20, 50, 100, 500, 1000, 5000, 10000, rubli, na których przedstawiono fragmenty białoruskich miast. W bankach czasami wywieszone są plansze z wzorami banknotów będących aktualnie w obiegu. Walutę (najlepiej zabrać ze sobą dolary lub euro, z inną, np. z funtami brytyjskimi, mogą być problemy) można wymienić w bankach oraz licznych kantorach (punkty wymiany walut często znajdują się już na dworcu i w jego najbliższym otoczeniu). Kurs ustalany jest oficjalnie i ulega ciągłym zmianom. Dlatego lepiej nie wymieniać od razu znacznych sum. W chwili pisania informatora kurs dolara i euro wynosił odpowiednio: 1$=~2000 rubli. 1 =~2300 rubli. Na bieżąco można je sprawdzić na gospodarczych stronach polskich dzienników ogólnopolskich. 6. Podróżowanie po Białorusi Z kilku powodów nie polecam wyjazdu na Białoruś własnym samochodem. O ile stan dróg nie odbiega od standardów polskich (oczywiście są wyjątki), a ich oznakowanie jest przejrzyste i czytelne, to należy liczyć się z licznymi kontrolami milicji, która za każdym razem doszukuje się nieprawidłowości w stanie technicznym pojazdu, oczekując na wręczenie łapówki. Posterunki DAI (Dziarżaŭnaja Autamabilnaja Inspekcja) umieszczone są przy wyjazdach z każdego większego miasta i na rogatkach głównych dróg. Często można usłyszeć od milicjanta, że on będąc w Polsce musiał zapłacić mandat, więc wypadałoby teraz wesprzeć również i białoruską drogówkę. Podróżowanie po Białorusi nie powinno sprawiać problemów dla osób, które chcą odwiedzić jedynie większe miasta, takie jak Grodno, Minsk, Witebsk czy Homel. Docierają do nich licznie zarówno autobusy, jak i kolej. Dokładny rozkład jazdy można znaleźć w internecie m.in. na stronach: (strona po rosyjsku), (strona Polskich Kolei Państwowych), (strona kolei niemieckich). W Białorusi najczęściej spotyka się pociągi elektryczne (podmiejskie) i pośpieszne (na dłuższych trasach). W całym byłym bloku wschodnim istnieje kilka rodzajów wagonów: obszczij (ogólny) z miejscami siedzącymi, płackartne z miejscami leżącymi, wagon podzielony jest na sześciomiejscowe boksy, bez wydzielonych przedziałów, spalne wagony sypialne z trzema lub czterema łóżkami w przedziale, zamykanym drzwiami. Autobusy pomiędzy większymi miastami kursują zazwyczaj jako pośpieszne. Niekiedy kierowcy nie stosują się do nałożonego limitu miejsc, należy więc liczyć się z możliwością otrzymania miejsca stojącego tuż przy drzwiach wejściowych. Z drugiej strony może to być zbawienne w sytuacji, gdy jest to ostatni autobus odjeżdżający tego dnia w planowanym przez nas kierunku. Część pojazdów, szczególnie tych kursujących na krótszych trasach, na pierwszy rzut oka nie ma prawa w ogóle ruszyć z miejsca. Tymczasem radzą sobie całkiem dzielnie na białoruskich drogach. Osobiście zawsze bez nieprzewidzianych awarii docierałem do celu podróży. Gorzej może być przy próbach dostania się do miejsc mniej uczęszczanych, które mają jednak znaczenie ze względu na interesujące nas zabytki kultury lub są związane z pobytem postaci historycznych. Może się okazać wówczas, że autobus nie dojeżdża tam wcale lub tylko raz dziennie, w dodatku jeszcze przed wschodem słońca. W takich sytuacjach zawsze warto próbować łapać stopa, którym może okazać się nawet przejeżdżająca właśnie furmanka. Białorusini zatrzymują się dość chętnie. W przeciwieństwie do krajów Europy Zachodniej w byłym bloku wschodnim zwyczajowo przyjęte jest zostawienie drobnej opłaty za podwiezienie. Nocując u gospodarzy lub u duchownych warto zapytać, czy przypadkiem nie mają akurat zbędnego roweru, doskonałego środka transportu na wycieczki po okolicy. Przy wyjeździe grupowym rozwiązaniem jest dogadanie się na miejscu z kierowcą i wynajęcie na pewien czas mikrobusu lub prywatnego samochodu osobowego na białoruskich tablicach rejestracyjnych, który nie będzie niepotrzebnie rzucać się w oczy. Przykładowe ceny biletów 1 : Pociąg (miejsce płackartne) Mińsk Połock Pociąg (miejsce płackartne) Orsza Homel Pociąg (miejsce obszczije) Pińsk Brześć Pociąg (miejsce obszczije) Grodno Mińsk Autobus Lida Nowogródek Autobus pospieszny Grodno Mińsk Autobus pospieszny Lida Mińsk Autobus podmiejski Słonim Żyrowice Autobus Nieśwież Garadzieja ~6500 rb ~5000 rb ~2000 rb ~6000 rb ~1000 rb ~10000 rb ~7000 rb ~ 500 rb ~ 1000 rb 3

4 7. Sklepy, zakupy, towary Minęły już czasy, gdy towar był wydzielany na kartki, a sklepowe półki świeciły pustkami. Dziś w większych miastach nie ma już żadnych problemów z nabyciem podstawowych produktów, zarówno żywnościowych jak przemysłowych. Są ogólnodostępne czy to na bazarach, czy w sklepach. Niektóre z nich wciąż prowadzą trzyetapowy system sprzedaży: najpierw wybiera się towar, później płaci w kasie (często na drugim końcu sklepu), wraca na stoisko z paragonem i odbiera zakupy. Część oferowanych towarów (szczególnie w rejonach przygranicznych) pochodzi z Polski. Sytuacja może wyglądać troszkę gorzej na wsiach czy mniejszych miasteczkach. Wybór sprowadza się wówczas zazwyczaj do dwóch konserw: rybnej i mięsnej, sztucznych zupek i napojów. Nie powinno być jednak problemów z zakupieniem chleba, produktów nabiałowych czy warzyw. Produkty białoruskie są nieznacznie tańsze w porównaniu do polskich lub kosztują właściwie tyle samo. Turysta wybierający się tam nie odczuje więc znacznej różnicy w kosztach poniesionych na kupowane towary. Przykładowe ceny 2 Chleb ~ rb Mleko ~ rb Jogurt ~ rb Kiełbasa ~ rb Szynka ~ rb Woda ~ rb Piwo ~ rb Konserwa mięsna ~ rb Chusteczki ~ rb Benzyna 98 ~1000 rb 8. Noclegi Białoruskie hotele wciąż stosują dwie taryfy cenowe niższą dla Białorusinów i wyższą dla obcokrajowców. Wynika to, jak tłumaczyła mi obsługa hotelowa, z obowiązku prowadzenia rejestracji turystów zagranicznych przebywających czasowo na Białorusi (w niektórych hotelach praktykowane jest wstawianie odpowiedniego stempla do paszportu). W większych miastach mamy do wyboru kilka miejsc noclegowych w różnych przedziałach cenowych. Ceny zazwyczaj zaczynają się od 10 dolarów na noc. W mniejszych miastach zazwyczaj wyboru nie ma żadnego. Najtańszy nocleg na prowincji w hotelu, który wygląda jak typowy polski akademik, to wydatek rzędu 20 dolarów za dobę. Pewnym rozwiązaniem są kwatery prywatne. Telefonami do osób chętnych na przyjęcie turystów dysponują zazwyczaj hotelowe recepcjonistki. Można też zapytać obsługi dworców kolejowych i autobusowych. Ceny za noc są wówczas o kilka dolarów niższe niż proponowane w hotelach. Na dworcach warto rozejrzeć się za pokojami odpoczynku lub pokojami dla matki z dzieckiem, w których za dwa trzy dolary można przenocować w pokoju kilkuosobowym. Czasami warunkiem otrzymania miejsca może być bilet na dalszą podróż. Osoby o ograniczonym budżecie mogą liczyć na pomoc duchownych, zarówno prawosławnych jak i katolickich, pełniących na Białorusi posługi religijne. Zazwyczaj w domu parafialnym znajdzie się pokój dla niezapowiedzianych gości. W zamian za gościnę, często połączoną ze wspólnymi posiłkami, duchowni oczekują jedynie rozmowy. Dobrze widziane jest pozostawienie ofiary przeznaczonej na remont cerkwi czy kościoła. Duchowni czasami proszą o zdeponowanie u nich na noc paszportu. Turyści nastawiający się na tanie podróżowanie oraz wybierający się w rejony, gdzie nie kursują regularnie środki komunikacji publicznej, powinni koniecznie zabrać ze sobą namiot. Zawsze można go rozbić na podwórzu u gospodarza czy na terenie przy świątyni. 9. Bezpieczeństwo Przy zachowaniu podstawowych zasad zdrowego rozsądku turyści wybierający się do Białorusi nie powinni mieć żadnych problemów. Nie należy prowokować losu szastając pieniędzmi, pokazując je w pociągu, autobusie czy w pobliżu dziwnych typów. Dla osób podróżujących po Białorusi z dużymi plecakami ze stelażem uciążliwe mogą być ciągłe kontrole ciekawskich milicjantów, którzy zaczepiają na ulicach, poczekalniach dworcowych czy przejściach w mińskim metrze licząc na dodatkowy, łatwy zarobek. Na szczęście pieczątka AB w paszporcie rozwiązuje większość generowanych przez funkcjonariuszy nieprawidłowości (np. brak meldunku). Osoby podróżujące samotnie powinny uważać na wschodnie leki. Po zażyciu specyfiku od przeziębienia przeszedł mi zarówno katar, gorączka jak i ból głowy, ale przez kilka godzin nie byłem zupełnie świadomy tego, co się ze mną dzieje. Lepiej więc odpowiednie tabletki zabrać ze sobą z Polski. W całej Białorusi bezpłatnie można połączyć się ze służbą zdrowia tel. 03 i milicją tel Przewodniki, mapy, informacja turystyczna W Polsce nie został opublikowany do tej pory praktycznie żaden przewodnik turystyczny po Białorusi. Jedyną dostępną po polsku publikacją opisującą miejsca warte zobaczenia jest Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Białorusi Grzegorza Rąkowskiego wydany w niewielkim nakładzie (1000 egzemplarzy) przez Burchard Edition. Turyści wybierający się na Polesie powinni zaopatrzyć się w książkę Czar Polesia Grzegorza Rąkowskiego. Na ryn- 4

5 ku osiągalny jest też przewodnik Rosja i Białoruś, wydany po angielsku przez Lonely Planet. W księgarniach do kupienia jest mapa Rosja, Białoruś i Ukraina, na której zaznaczono miejsca godne uwagi, oraz Plan Mińska. Przed wyjazdem warto też poszperać po antykwariatach i poszukać starych, radzieckich wydań planów miast, które pozwolą przynajmniej złapać orientację w mieście. Na Białorusi nie istnieją punkty informacji turystycznej. Jeżeli w księgarni natraficie na plany miast, informatory lub mapki regionów, nawet przez chwilę nie zastanawiajcie się nad sensownością ich zakupu. Może się bowiem okazać, że taka szansa więcej już się nie powtórzy! Najlepiej zaopatrzoną księgarnią jest punkt Plany i karty w Mińsku (ul. Warwaszeni 17, tel. ( (17) W tej chwili na rynku dostępne są wydawane przez Biełgeodezję plany Witebska, Mińska, Brześcia, Grodna, Mohylewa, Połocka oraz Homla z okolicami, jednak forma wydawnicza serii pozostawia wiele do życzenia. Pokazują bowiem jedynie usytuowanie muzeów i zabytków bez podania choćby szczątkowych informacji o specjalizacji placówki lub wieku obiektu. Mińska firma Eurofierłag wypuściła serię map poszczególnych obwodów Białorusi ze schematami przejazdu przez większe miasta. Do kupienia jest też dokładny atlas Mińsk siegodnia (Triwium, Mińsk), plany Połocka, Grodna, Nowogródka, Lidy i Mira (Biełkartografia, Mińsk) oraz Atlas awtodorog Biełarusi (Kwadrograf, Mińsk). Ostatnio ukazały się dwa przewodniki turystyczne w języku rosyjskim Połock i Brasław i jego okrestnosti (Riftur, Mińsk). 1 Podane ceny obowiązywały na przełomie kwietnia i maja 2003, należy więc traktować je jedynie orientacyjnie. 2 Podane ceny zostały spisane w jednym z mińskich domów towarowych w maju Widełki zostały ustalone dla najtańszych i najdroższych rodzajów towarów. GRODNO Numer kierunkowy miasta: Prawdopodobnie to właśnie Grodno będzie pierwszym miejscem, z którym zetkniecie się wjeżdżając na Białoruś. Cztery razy dziennie dojeżdża tu pociąg z Kuźnicy Białostockiej. Zatrzymują się tu także autobusy Biacomexu do Mińska, kursujące w ramach międzynarodowych połączeń Eurolines. Grodno ma połączenia kolejowe z Mińskiem, Brześciem, Lidą, Słonimiem, Witebskiem, Homlem oraz Moskwą (w komunikacji międzynarodowej). Centrum miasta, do którego z dworca najłatwiej dojść ulicą Elizy Arzeszko, nie jest zbyt rozległe. Wszystkie najciekawsze zabytki zgrupowane są na niewielkim obszarze. Jedynie nieco dalej, na wysokim brzegu Niemna, stoi cerkiew św.św.borysa i Gleba na Kołoży. W okolicach dworca znajduje się również kilka wartych obejrzenia obiektów cerkiew Pakroŭska oraz Muzeum Elizy Orzeszkowej i pozostałości majątku Stanisławów. Hotele Turist: ul. J.Kupały 63, tel Grodno: ul. Papawicza 5, tel Restauracje Turist: J.Kupały 63, tel Klub Kolizej: ul. K.Marksa 31, tel Bankomaty Dworzec kolejowy, Pl. Kasmanautau 100, ul. Mastowaja 37, Sawieckaja 18 Poczta ul. K. Marksa, ul. E. Arzeszko ZWIEDZANIE Plac Sawiecki i okolice Główny plac Grodna to wielkie wyasfaltowane rondo. W jego okolicach usytuowane są najciekawsze zabytki miasta. Nie przetrwała niestety do naszych czasów stojąca tu niegdyś gotycka fara Witoldowa, wysadzona brutalnie w powietrze przez władze radzieckie w 1961 roku. Na jej miejscu znajduje się dziś niewielki skwerek. Przy uliczkach odchodzących od placu zachowała się liczna zabudowa z przełomu XIX i XX wieku. Przez tereny dawnego getta (na zachód od placu) można dojść do zamków i na Kołożę. Charakterystycznym, znajdującym się tuż przy placu obiektem jest zbudowany na przełomie XVII i XVIII wieku kościół jezuitów, pełniący dziś funkcję katedry katolickiej. We wnętrzu zachowały się liczne elementy oryginalnego, barokowego wystroju, min. ołtarze w nawach bocz- 5

6 Grodno. Cerkiew św.św. Borysa i Gleba na Kołoży nych, ołtarz główny oraz bogato zdobiona ambona i rzeźbione konfesjonały. Pobliskie zabudowania klasztorne przekształcone zostały na miejskie więzienie. Nieco dalej od Placu znajduje się dawny klasztor brygidek. Wczesnobarokowe budynki użytkowane są dziś przez szpital psychiatryczny. Warto spróbować wejść do środka (należy kierować się wzdłuż muru przy ulicy Marksa), by zobaczyć zachowane, sklepione sale i korytarze. Obok klasztoru znajduje się drewniany XVIII-wieczny budynek gospodarczy, zajmowany przez szpitalną aptekę. Skarpa nadniemeńska Zabudowania wznoszące się na wysokim brzegu Niemenu są doskonałym miejscem do prześledzenia rozwoju architektury Grodna od XII do XX wieku. Przechodząc z Placu Sawieckiego przez niewielki park obok pomnika czołgu, który wyzwolił Grodno, dochodzimy do zabudowań pobernardyńskich. Barokowe założenie powstało w XVII wieku z ofiar wojsk polskich wracających z bitwy pod Smoleńskiem. Ciekawostką jest, że kościół był nieprzerwanie czynny w latach władzy radzieckiej. Dzięki temu w jego wnętrzu zachowały się m.in. XVIII-wieczne ołtarze. Warto zwrócić uwagę na obraz Burza i freski na sklepieniach autorstwa Piotra Sierhijewicza. Wystawiono tu również przeniesiony z kościoła brygidek XVII-wieczny wizerunek Matki Bożej Messyńskiej. W zabudowaniach klasztornych mieści się obecnie Seminarium Duchowne. Dokładnie naprzeciwko kościoła wzniesiono gmach Grodzieńskiego Teatru Dramatycznego, uznawany za jeden z najciekawszych współczesnych budynków w mieście. Kolejne wzniesienia nad Niemnem zajmują XVIII-wieczny Nowy i sięgający XI wieku Stary Zamek. Stary Zamek, do którego przechodzi się wspartym na wysokich kolumnach mostem, dzisiejszy kształt otrzymał dopiero w XIX wieku, gdy zniszczone w XVIII wieku zabudowania przerobiono na carskie koszary. W chwili obecnej w zamkowych komnatach działa Państwowe Muzeum Historyczno-Archeologiczne (ul. Zamkowaja 20, tel ). Wśród licznych zgromadzonych zbiorów znajdują się m.in. odnalezione podczas wykopalisk archeologicznych przedmioty z epoki brązu, rękopisy, starodruki, pocztówki oraz zdjęcia zwiezione tu z prywatnych kolekcji z Grodzieńszczyzny. W czasach BSRR zaczęto gromadzić tu również makiety białoruskich cementowni, wzory łożysk tocznych oraz wyjątkowej wielkości buraki cukrowe. Na dziedzińcu zamkowym zachowały się pozostałości dwóch XII-wiecznych cerkwi Górnej i Dolnej oraz resztki kamiennych murów. Nowy Zamek Stefana Batorego po zniszczeniach w czasie drugiej wojnie światowej został odbudowany z przeznaczeniem na siedzibę obwodowej partii komunistycznej. Do dziś na tympanonie nad wejściem wiszą socjalistyczne symbole: sierp i młot. We wnętrzach mieści się niewielka galeria obrazów, wystawa militariów i wypchanych zwierząt. Ostatnie wzgórze nadniemeńskie zajmuje niewielka, najstarsza zachowana w zachodniej Białorusi, XII wieczna cerkiew św.św. Borysa i Gleba. Na skutek osunięcia się w XVIII w. części wysokiej skarpy do rzeki, odbudowana świątynia jest dziś dziwną, mieszaną konstrukcją z kamienia i drewna. Z pierwotnej romańskiej budowli zachowały się jedynie absydy i część dwóch ścian. W ostatnich latach cerkiew stała się najpopularniejszym miejscem zawierania małżeństw przez młodych mieszkańców Grodna. Okolice dworca Przy ulicy Elizy Arzeszko warto zajrzeć do kolorowej, zbudowanej na wzór świątyń rosyjskich cerkwi Pakrouskiej z przełomu XIX i XX wieku. Nieco dalej w stronę centrum miasta w niedużym drewnianym domu, należącym niegdyś do Elizy Orzeszkowej, zlokalizowano Muzeum Literatury. Na końcu odchodzącej od placu przed dworcem ulicy Cimiriazewa (obok zoo), pomiędzy socjalistycznymi blokami zachowały się resztki majątku Stanisława Augusta 6

7 Poniatowskiego. Całe założenie robi dziś bardzo ponure wrażenie i jest znakomitym przykładem jak traktowano w czasach radzieckich dawne siedziby magnackie. Murowanka W niewielkiej wiosce przy trasie kolejowej Grodno Lida zachowała się XVI-wieczna cerkiew obronna, uznawana za jeden z najcenniejszych zabytków gotyckich na Białorusi. Aby dostać się do Murowanki należy dojechać do wsi Skrybaŭcy, w której znajduje się stacja kolejowa (bezpośrednie połączenia z Grodnem i Lidą) oraz przystanek autobusowy (w tym przypadku dojazd z Grodna może wymagać złamania podróży w Szczuczynie). Dalej pieszo trzeba przejść około dwóch kilometrów, ale zawsze można próbować łapać stopa. Wybudowana z czerwonej cegły cerkiew z bielonymi niszami okiennymi i czterema narożnymi wieżami, nakryta wysokim dachem, dominuje nad drewnianą zabudową wioski. We wnętrzu świątyni zachowały się oryginalne sklepienia kryształowe oraz kamienna tablica upamiętniająca fundatorów cerkwi. Na Białorusi prócz cerkwi w Murowance, drugi podobny obiekt znajduje się w Synkowiczach pod Słonimiem. LIDA Lida. Zamek książąt litewskich na trasie Białystok Mińsk. Bez problemu można tu też dojechać pociągiem z Grodna, Witebska czy Mińska. Na stacji kolejowej zatrzymują się również międzynarodowe składy do Symferopola, Lwowa, Wilna, Rygi i Moskwy. Miejski hotel znajduje się w centrum, przy placu 600-lecia miasta, dokładnie vis a vis zamku (tel ). Usługi pocztowe świadczą urzędy na dworcu kolejowym i na ulicy Mickiewicza. Numer kierunkowy miasta: W Lidzie przystanek mają autobusy rejsowe kursujące Wszystkie zabytki Lidy mieszczą się na niewielkim odcinku ulicy Sawieckiej. Z dworców kolejowego i autobusowego najłatwiej tu dojść na piechotę szerokim deptakiem Czapajewa, pomiędzy socjalistycznymi blokami z wielkiej płyty. Prezentujący się okazale, widoczny z daleka, wzniesiony w XIV wieku przez księcia Giedymina Zamek Książąt Litewskich tak naprawdę jest zamkniętą dla turystów atrapą. Zniszczony w XVIII wieku, powoli popadał w ruinę. Podjęte dopiero w latach 80. XX wieku próby przywrócenia dawnej świetności zakończyły się na razie jedynie odrestaurowaniem zewnętrznych murów i dwóch narożnych baszt. 7

8 W sąsiedztwie zamku, na skwerze pomiędzy wysokimi drzewami, stoi niewielki, zbudowany w II połowie XVIII wieku, katolicki kościół farny pw. Podwyższenia Krzyża. Dzięki temu, że był nieprzerwanie czynny, nie dotknęły go przebudowy w czasach socjalizmu, a bogato zdobione rzeźbami wnętrze zachowało swój pierwotny, barokowy charakter. W pobliżu kościoła znajduje się pomnik Franciszka Skaryny. Trzecim wartym zobaczenia zabytkiem w Lidzie jest dawny kościół pijarów z przełomu XVIII i XIX wieku, służący dziś wyznawcom prawosławia. Obiekt został wbudowany w formie rotundy z trzema portykami wejściowymi wspartymi na wysokich kolumnach. W pobliżu kościoła zachowały się zabudowania klasztorne. W czasach sowieckich w świątyni mieściło się planetarium. NOWOGRÓDEK względu na związki z Adamem Mickiewiczem, ale dlatego, że jest miastem czystym i zadbanym. Do licznie odwiedzanego przez turystów miasteczka kursują regularne autobusy m.in. z Lidy, Grodna, Słonimia i Baranowicz, rekompensując w pełni brak stacji kolejowej. Jedynym oficjalnym miejscem, w którym można przenocować, jest hotel Nowogródek (ul. A.Mickiewicza, tel , 23272). Urzędy pocztowe mieszczą się na dworcu autobusowym i przy ulicy Lenina. Nowogródek. Ruiny na górze zamkowej Numer kierunkowy miasta: Nowogródek jest miastem wyjątkowym, nie tylko ze Położony na wzgórzach Nowogródek może się pochwalić spójną, pochodzącą z XVIII i XIX wieku zabudową centrum miasteczka, nad którą dumnie wznoszą się liczne wieże odrestaurowanych i zwróconych wiernym świątyń prawosławnych i katolickich. Najstarsza świątynią miasteczka XVI-wieczna cerkiew św.św. Borysa i Gleba (ul. Pasztowaja) jest mieszanką gotycko-renesansową, która powstała w miejscu starszej świątyni romańskiej. W sylwetce szczególną uwagę zwracają ostrołukowe ornamenty ścian zewnętrznych, we wnętrzach zaś warto zobaczyć sklepienia gwiaździste. Tuż przy głównym placu miasta Lenina warto zajrzeć do kościoła św. Michała (ul. Sawieckaja 2) wchodzącego dawniej w skład klasztoru dominikanów. W zwróconym wiernym i odrestaurowanym barokowo-klasycystycznym kościele zachowały się oryginalne sklepienia. 8

9 We wschodniej części placu zachowały się XIX wieczne podcienia targowe, do dziś pełniące swą pierwotną funkcję. Jest tu m.in. dobrze zaopatrzony sklep spożywczy. Po przeciwnej stronie ulicy Mińskiej, w zadbanym parku, skrywa się niewielki dworek należący do rodziny Mickiewiczów (ul. Lenina 1, tel ), zamieniony na muzeum poety. Zrekonstruowano w nim wnętrza z czasów mickiewiczowskich i zgromadzono pamiątki związane z twórcą. W pobliżu dworku odbudowano też oficynę, lamus dworski, altankę i studnię. Przy odchodzącej od placu wąskiej uliczce Horodzienskiej zachował się późnobarokowy kościół franciszkanów, użytkowany od XIX wieku przez wyznawców prawosławia jako cerkiew św. Mikołaja. Świątynia jest mieszanką baroku i stylu rosyjsko bizantyjskiego. Nieco dalej na wzgórzu zamkowym zachowały się resztki zniszczonego w XVII wieku, budowanego od XII wieku, zamku książąt litewskich. Malownicze, górujące nad wjazdem od strony Lubczy, ruiny dają wyobrażenie o wielkości obiektu w czasach największej jego świetności. Przed wejściem na teren dawnej posiadłości ustawiono pomnik Adama Mickiewicza. Stojący w dolinie u podnóża zamku barokowy kościół farny (ul. 1-go Maja 17) był miejscem zaślubin Władysława Jagiełły z Zofią Holszańską oraz chrztu Adama Mickiewicza. Tutaj też znajduje się wspomniany w Panu Tadeuszu obraz Matki Bożej Nowogródzkiej. Nieco dalej od centrum (ul. Lenina 28) swą niewielką, drewnianą świątynię mają miejscowi muzułmanie. SŁONIM Słonim. Uliczki w centrum miasteczka Numer kierunkowy miasta: Słonim wraz z leżącymi w okolicy Synkowiczami i Żyrowicami jest jednym z ciekawszych miejsc na Białorusi. Zachowało się tu sporo zabytkowej zabudowy, która powoli odzyskuje swą dawną świetność. W centrum można przenocować w straszącym szarością i cenami hotelu (ul. Puszkinskaja, tel ), ale szukając noclegu lepiej spróbować szczęścia w kościele prowadzonym przez siostry niepokalanki lub braci kapucynów. Poczta znajduje się pomiędzy blokami przy ulicy Enhelsa. Do Słonimia można dojechać autobusem z Grodna, Baranowicz czy Nowogródka. Na stacji kolejowej zatrzymują się pociągi do Mińska, Grodna, Brześcia i Homla. Najciekawsze zabytki Słonimia zachowały się w okolicach Placu Pierszamajskiego. Tuż przy nim, w połowie długości, stoją budynki pobernardyńskie (ul. Pierszamajskaja). Barokowym kościołem zwróconym katolikom opiekują się dziś siostry niepokalanki. Klasztor, podobnie jak wiele tego typu obiektów, w czasach socjalizmu zaadaptowano na szpital miejski. Z przystanku przy kościele odjeżdżają autobusy podmiejskie do sanktuarium w Żyrowicach. W pobliżu kościoła, pomiędzy straganami miejskiego bazarku, przetrwały mury XVII-wiecznej synagogi (ul. Sawieckaja). Przez lata użytkowana jako magazyn, popadła w ruinę i nic nie wskazuje na to, by w najbliższych latach przywrócono jej pierwotny wygląd. Przy Placu Pierszamajskim znajduje się jeszcze zabytkowy ratusz, liczne domy z XVIII i XIX wieku, w najbliższym sąsiedztwie zaś dawna siedziba bernardynów (ul. Wasi 9

10 Krajnaha). Kościół został odnowiony i przebudowany na cerkiew użytkowaną przez wyznawców prawosławia. Na lewym brzegu rzeki zachował się barokowy kościół Św. Andrzeja (ul. Horkaha). Zwrócony na początku lat 90. wiernym, odzyskał swą świetność. We wnętrzach zachowały się późnobarokowe freski oraz rokokowy ołtarz w nawie głównej. W pobliskich zabudowaniach można spróbować załatwić nocleg u zakonników. Za Słonimiem zachowały się również pozostałości majątku ziemskiego Pusłowskich w Albertynie (ul. Kałhasnaja 8). Jednak ani zaniedbany park, ani przerobiony w czasach ZSRR na dom kultury pałac nie robią dziś najlepszego wrażenia. Za wsią Synkowicze pod Słonimiem znajduje się druga z białoruskich gotyckich cerkwi obronnych. Do Synkowicz raz dziennie kursuje autobus podmiejski, ale położenie wioski przy ruchliwej trasie Słonim-Zelwa-Wołkowysk, z której widać stojącą w drzewach cerkiew sprawia, że można dostać się tu też autobusami dalekobieżnymi oraz autostopem. XV-wieczna cerkiew św. Michała, nakryta masywnym dachem o zdobionych geometrycznymi wzorami ścianach, z czterema obronnymi wieżyczkami na rogach z niewielkimi okienkami strzelniczymi, wygląda jak nieduży zameczek. W halowym, trójnawowym wnętrzu świątyni zachowało się oryginalne, krzyżowe sklepienie. Przy cerkwi znajduje się nieduży cmentarz z unickimi nagrobkami. ŻYROWICE SYNKOWICZE Żyrowice. Sanktuarium Matki Bożej Żyrowickiej Synkowicze. Gotycka cerkiew św. Michała Żyrowice nazywane są przez wielu białoruską Grabarką lub Częstochową. W sanktuarium w Żyrowicach wyczuwa się podniosłą atmosferę, zaś ograniczenie wstępu dla turystów na teren pobliskiego seminarium, zlokalizowanego w XVII-wiecznych zabudowaniach, sprawia, że w miasteczku wyczuwa się obecność sacrum. Do Żyrowic regularnie kursują autobusy miejskie ze Słonimia odjeżdżają z ulicy Pierszamajskiej spod dawnego klasztoru sióstr bernardynek. Turyści indywidualni nie powinni mieć żadnych problemów z dotarciem do sanktuarium. Największa i udostępniona dla zwiedzających świątynia, nakryta wysoką, niebieską kopułą, widoczna jest już z drogi dojazdowej do wsi. Jest to sobór Uspieński, który obecny wygląd uzyskał w wyniku przebudowy w pierwszej połowie XIX wieku. We wnętrzach warto obejrzeć za- 10

11 chowane barokowe ikonostasy, w głównym umieszczono otoczoną kultem Żyrowicką Ikonę Matki Bożej, której wizerunek znaleźli ponoć dwaj pastuszkowie na drzewie gruszy w pobliskim majątku ziemskim. Przy soborze zbudowano tzw. zimową cerkiew, która stoi w miejscu rzeczonego drzewka. W niej też przechowywany jest wizerunek Matki Bożej w okresie zimowym. Na terenie należącym już do seminarium, do którego korpusu mieszkalnego prowadzi od soboru korytarz, znajdują się jeszcze dwie świątynie. Wstęp do nich jest jednak utrudniony i wymaga pozwolenia od władz uczelni. Warto jednak pozaczepiać wychodzące osoby świeckie, będące pracownikami obsługi, które za kilka motywujących rubli mogą wprowadzić za tabliczkę Obcym wstęp wzbroniony. Barokowa cerkiew Objawienia Pańskiego jest niewielką, jednonawową świątynią, na której umieszczono nieduży, nakryty kopułką bęben. Na szczycie niewielkiego pagórka wznosi się cerkiew Podwyższenia Krzyża. Sklepiona kolebkowo świątynia wyróżnia się wysoką, czworoboczną wieżyczką w głównej fasadzie. Zespół klasztorny uzupełnia XIX-wieczna, zbudowana w czasie przebudowy soboru Uspieńskiego, stojąca po drugiej stronie ulicy Sawieckiej, dzwonnica. Na pobliskim cmentarzu wiejskim znajduje się nieduża, XVIII-wieczna drewniana cerkiewka św. Jerzego. BRZEŚĆ Brześć. Kompleks Twierdza-bohater Leżący na zachodnich kresach Białorusi Brześć zwany jest często przez Białorusinów oknem na zachód. Stworzona tu w 1996 roku specjalna strefa ekonomiczna oraz sąsiedztwo przejścia granicznego z Polską sprawiają, że miasto jest zadbane, a kilka zabytków z pozostałościami carskiej twierdzy sprawia, że warto się tu zatrzymać przynajmniej na kilka godzin. Do Brześcia dziesięć razy dziennie przyjeżdżają składy kolejowe z Polski, zarówno w komunikacji międzynarodowej, jak i zwane potocznie przemytniczkami pociągi osobowe z Terespola. Ostatnio zawieszone zostało połączenie kolejowe z Czeremchy, utrudniając dojazd podróżnym z Białegostoku. Brześć ma bezpośrednie połączenia kolejowe z Mińskiem, Grodnem, Witebskiem, Homlem, Pińskiem i przygranicznym Wysokolitoŭskiem. Bez problemu można też stąd dojechać do Moskwy, Petersburga, Kijowa czy Symferopola. Numer kierunkowy miasta: Hotele Białoruś: ul. Szewczenki 6, tel Bug: ul. Lenina 2, tel.: Westa: ul. N.Krupskiej 16, tel Inturist: pr. Maszerawa 15, tel Restauracje Brest: ul. Puszkina 20, tel Moskwa: pr Maszerawa 17, tel

12 Pekin: ul. Mickiewicza 11, tel India: ul. Gogola 29, tel Bankomaty Dworzec kolejowy, Maskouskaja 22 Poczta Dworzec kolejowy, ul. Maskouskaja 22 W centrum miasta, w kwartałach pomiędzy ulicami Maskouską i Sawiecką, częściowo zachowała się dwupiętrowa zabudowa z przełomu XIX i XX wieku, ze sklepami na parterze. Przy ulicy Mickiewicza zwracają uwagę dwa domy (nr 22 i 26) z początku XIX wieku. Spacerując po centrum warto zajrzeć do Muzeum Okręgowego (ul. K. Marksa 60, tel ), dokumentującego historię regionu. W śródmieściu Brześcia zachowało się kilka świątyń przypominających o mieszanej społeczności wyznaniowej, jaka przez wieki zamieszkiwała Brześć. Zwrócony wiernym i odremontowany kościół p.w. Podwyższenia Krzyża przy ulicy Lenina stał się miejscem wystawienia pochodzącego ze zniszczonego kościoła bernardynek obrazu Matki Boskiej Brzeskiej. Biała budowla, której fasadę wieńczy attyka i dwie niewysokie wieże, zbudowana została w XIX wieku w stylu późnego klasycyzmu. Na placu naprzeciwko świątyni ustawiono pomnik Lenina wskazującego na kościół. Brzescy katolicy często żartują, że wódz pokazuje jedyny słuszny kierunek. W centrum miasta zwraca uwagę tzw. cerkiew Siemionauska, zbudowana w drugiej połowie XIX wieku na wzór świątyń rosyjskich. Najbardziej znanym zabytkiem miasta jest potężna, zbudowana w XIX wieku na miejscu dawnego zamku i przedmieść u ujścia rzeki Muchawiec do Bugu carska twierdza. W głównej części założenia cytadeli, po walkach w czasie II wojny światowej zachowały się zabudowania koszar, tzw. brama Chełmska, ruiny Białego Pałacu, w którym w 1918 roku podpisano pokój brzeski oraz garnizonowa cerkiew św. Mikołaja. W 1972 roku cytadelę przekształcono w kompleks memorialny Twierdza Bohater (tel ), a w jej centralnym miejscu ustawiono zespół wątpliwej urody monumentalnych pomników, upamiętniających obronę miasta w 1941 roku. Spotkałem się kiedyś ze stwierdzeniem, że widok wielkiego, betonowego żołnierza wyłaniającego się z bramy wejściowej w formie gwiazdy jest przeżyciem porównywalnym z wizytą w słynącej z witraży katedry w Chartres we Francji. Na terenie Umocnienia Wołyńskiego w miejscu dawnego grodziska Bereście umieszczono niewielką ekspozycję muzealną (Wyspa Szpitalna Twierdzy Brzeskiej, tel ). PIŃSK Pińsk. Kościół franciszkański Numer kierunkowy miasta: Leżący na brzegach rzeki Piny Pińsk jest jednym z przyjemniejszych miast południowej Białorusi. Rodzinne miasto Ryszarda Kapuścińskiego zachowało wiele ze swojego poleskiego klimatu. Drewniane chaty w rejonie pomiędzy dworcami i założeniami jezuitów i franciszkanów nad rzeką oraz kilka zabytkowych domów i pałaców z przełomu XIX i XX wieku sprawiają, że warto zatrzymać się tu choć na chwilę. Pińsk, leżący na trasie kolejowej Brześć-Homel, ma bezpośrednie połączenia z tymi miastami, a także z Mińskiem, Witebskiem, Moskwą i Kijowem. Większość zabytków Pińska zgromadzona jest na niedużym obszarze przy placu i ulicy Lenina. Zbudowane w drugiej połowie XVII wieku i zachowane do dziś Kolegium Jezuitów wchodziło w skład zespołu klasztornego. W architekturze budynku, będącego mieszanką styli rene- 12

13 MIR sansowego i barokowego szczególną uwagę zwracają bogato zdobione na wzór świątyń z tego okresu zwieńczenia fasad. Budynek pierwotnie przeznaczony dla zakonników, dziś mieści urzędy oraz Muzeum Białoruskiego Polesia (Plac Lenina 22, tel ), dokumentujące historię i kulturę regionu. W latach komunizmu, podczas rekonstrukcji Placu Lenina, wysadzona została w powietrze ruina znajdującego się w pobliżu klasztornego kościoła jezuickiego. Pochodząca z tego samego okresu co kolegium świątynia uznawana była, obok fary grodzieńskiej i świątyń w Głębokim, za jeden z najpiękniejszych barokowych kościołów na Białorusi. Przechodząc obok estakad mostu przez Pinę nie sposób nie zauważyć wysokiej, smukłej, dobudowanej do XVIII-wiecznego założenia w XIX wieku, wieży klasztoru franciszkanów. Murowane zabudowania powstały na miejscu starszego kościółka. W fasadzie kościoła, zamkniętej falistym, wysokim frontonem i dwiema niewielkimi wieżyczkami, wykorzystano barokowe wzornictwo nisze wokół okien oraz gzymsy. W kościelnych wnętrzach zachowały się liczne XVIII-wieczne ołtarze i zdobiona, drewniana ambona. Od południa do kościoła przylega korpus klasztorny, w którym w czasach sowieckich mieścił się klub młodzieżowy. Dziś, zwrócony katolikom, służy miejscowej kurii. Nieco dalej przy ulicy Lenina warto zajrzeć do łączącego elementy baroku i klasycyzmu Pałacu Butrymowiczów. Symetryczny budynek zbudowany został na planie podkowy, otwierając się w stronę rzeki. We wnętrzach zachowała się paradna, owalna sala. Na elewacjach zwracają uwagę barokowe detale wokół okien i ozdobny fryz. Przy ulicy Sawieckiej znajduje się najbardziej kuriozalny zabytek Pińska. XVIII-wieczny były kościół bernardynów, który po kasacie zakonu w XIX wieku przekazany został prawosławnym, śmieszy dobudowaną wówczas cebulastą kopułką, zupełnie nie pasującą do charakteru świątyni. Użytkowany przez wyznawców prawosławia znany jest jako cerkiew św. Barbary. Mir. Zamek Numer kierunkowy miasta: Mir jest jednym z najbardziej znanych i najczęściej odwiedzanych miejsc na Białorusi. Wszystko za sprawą potężnego zamku, który w 1994 roku został wpisany na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO. Leżące na trasie Nowogródek-Nieśwież miasteczko ma połączenia autobusowe m.in. z Kareliczami (miastem obwodowym) i Haradzieją, w której znajduje się stacja kolejowa. Do Mira warto spróbować zabrać się z Nieświeża z polskimi wycieczkami, które w planie zwiedzania w ciągu jednego dnia zaliczają te dwa historyczne miejsca. Położony przy drodze do Nieświeża, należący niegdyś do Radziwiłłów zamek (tel ), popadający przez lata w ruinę, dzięki finansowej pomocy płynącej ze środków UNESCO odzyskuje powoli swą świetność. Obiekt, któ- 13

14 ry ostateczny kształt uzyskał w XVI i XVII wieku, zbudowany został na planie czworokąta. W jego czterech narożach umieszczono obronne wieże zdobione geometrycznymi, gotyckimi wzorami. Piąta wieża, wjazdowa, w zachodniej elewacji, prowadzi na zamkowy dziedziniec. Ściany zamku z kamienia i cegły zakończone są drewnianymi pomostami obronnymi. W XVII wieku wzdłuż południowego i wschodniego boku dziedzińca dobudowano renesansowy pałac, który zmienił charakter obiektu z obronnego zamku w rezydencję magnacką. Na brzegach pobliskiego stawu w parku zamkowym stoi modernistyczna kaplica grobowa Światopełk-Mirskich z początku XX wieku, której fasadę zdobi oryginalna mozaika Chrystusa. W centrum miasteczka przy placu 17 Wieraśnia warto zajrzeć do remontowanego gotyckiego kościółka św. Mikołaja i niewielkiej, zbudowanej w stylu bizantyjsko ruskim, cerkwi św. Trójcy. Przy placu zachowały się też liczne zabytkowe, bielone domy. W jednym z nich znajduje się mirski dworzec autobusowy. NIEŚWIEŻ Nieśwież. Ratusz i podcienia targowe Kojarzony przede wszystkim z Radziwiłłami Nieśwież jest jedną z głównych atrakcji turystycznych Białorusi. Miasto leży nieco na uboczu od linii kolejowej i szlaku drogowego Brześć-Mińsk-Moskwa, ale ze stacji w Haradziei kilka razy dziennie docierają tu autobusy międzymiastowe. W centrum miasta znajduje się kilka restauracji, w których można spotkać wycieczki i ewentualnie próbować porozmawiać z przewodnikiem, czy nie znalazłoby się w ich autobusie wolne miejsce do Mira, Nowogródka albo Lidy. W centrum Nieświeża stosunkowo dobrze zachowały się zabytkowe zabudowania z XVI i XVII wieku. Na głównym placu miasta, w bryle ratusza, zbudowanego po otrzymaniu przez Nieśwież w XVI wieku praw miejskich, charakterystycznym elementem są łukowe tzw. podcienia targowe, użytkowane jako sklepy (w jednym z nich mieści się księgarnia). Sam ratusz jest mieszanką styli renesansowego i barokowego, a jego wnętrza użytkują miejscowi pionierzy. Przy rynku zachował się również XVIII-wieczny dom rzemieślnika, charakterystyczny ze względu na ozdobną, falującą główną fasadę. Miasto od południa zamyka Brama Słucka, będąca niegdyś częścią rozebranych w XVIII wieku miejskich fortyfikacji. Stojący nieco na uboczu zbudowany w drugiej połowie XVI wieku klasztor benedyktynek zamieniony został w XIX wieku na koszary, zaś po II wojnie światowej zlokalizowano w nim szkołę pedagogiczną i internat (stan taki trwa do dziś). Z zabudowań klasztornych w najlepszym stanie przetrwała barokowa brama wjazdowa. Były kościół jezuitów (dziś nieświeska fara) jest miejscem spoczynku Radziwiłłów. Kościół w czasach sowieckich był nieprzerwanie czynny, dlatego też we wnętrzu zachowały się liczne oryginalne elementy wystroju. Prócz ustawionych w nawach nagrobków i zgromadzonych w krypcie trumien 102 przedstawicieli rodu, w tym budowniczych pobliskiej rezydencji Mikołaja Krzysztofa Sierotki, Michała Kazimierza Rybeńki i Karola Stanisława Panie kochanku, w ołtarzu głównym znajduje się XVIIIwieczny obraz Ostatnia wieczerza, zaś ściany pokrywają oryginalne freski, których autorem jest malarz rodu Radziwiłłów D.K. Heski. Trójnawowa, nakryta kopułą, pochodząca z XVI wieku bazylika uznawana jest za jeden z 14

15 najcenniejszych zabytków barokowych na Białorusi. Przy kościele stoi pochodząca z tego samego okresu plebania oraz późnogotycka wieża zamkowa, pełniąca dziś funkcję dzwonnicy. Niedaleko kościoła znajduje się pomnik Szymona Budnego, XVI-wiecznego wydawcy i działacza oświatowego. Budowę dawnej rezydencji Radziwiłłów rozpoczęto w drugiej połowie XVI wieku na miejscu dawnego drewnianego zamku na polecenie wspomnianego już Krzysztofa Mikołaja Sierotki. Wizyta na dziedzińcu i spacer po pałacowym parku wystarcza, by poczuć klimat tego miejsca. Pałac od strony miasta oddziela niewielka fosa i brama zegarowa. W głównej fasadzie pałacu szczególną uwagę zwracają liczne płaskorzeźby oraz ozdobny fronton, udekorowany herbem Radziwiłłów. Nad zachodnim skrzydłem góruje widoczna z daleka niemal bliźniacza z wjazdową ośmioboczna wieża. Mimo tabliczek Wstęp wzbroniony warto spróbować wślizgnąć się do wnętrz, w których znajduje się dziś sanatorium, by zobaczyć nieliczne zachowane elementy wystroju. Wokół pałacu na brzegach stawów zamkowego i dzikiego, rozciąga się obszerny, zadbany, największy na Białorusi park krajobrazowy z licznymi rzeźbami oraz kamieniami z wykutymi w nich pamiątkowymi, XIX-wiecznymi napisami. Na południowym skraju Nieświeża, trzy kilometry od rezydencji w centrum, zachowały się pozostałości innej, zakładanej równolegle rezydencji Radziwiłłów utrzymanej w wiejskim klimacie Alby. W czasach świetności w XVIII wieku nad zespołem stawów istniało prawie dwieście drewnianych chat, pałacyk, kościół, teatr i gospodarstwo wiejskie. Po II wojnie światowej park popadł w zapomnienie. Nie pielęgnowany od lat zdziczał i przekształcił się w tereny leśne, w których do naszych czasów przetrwało jedynie kilka budynków gospodarskich. MIŃSK Numer kierunkowy miasta: 0-17 Z Polski do Mińska najłatwiej dostać się rejsowymi autobusami obsługiwanymi przez białostocki Biacomex i miejscowe biuro podróży Intaks. Białoruska stolica ma też połączenia z Warszawą i Łodzią. Autobusy z Polski przyjeżdżają na Dworzec Centralny (ul. Bobrujskaja 6, tel , informacja, tel. 004, rezerwacja, tel , , ) i Dworzec Wschodni (ul. Waniejewa 34, tel , ). Mińsk ma połączenia kolejowe z większością miast białoruskich (m.in. Homlem, Grodnem, Witebskiem, Połockiem, Brześciem, Baranowiczami, Mohylewem, Lidą), a także z innymi miastami europejskimi (m.in. Warszawą, Moskwą, Petersburgiem, Murmańskiem, Mińsk. Katedra prawosławna, dawny kościół bernardynek Kaliningradem, Tallinem, Rygą, Lwowem, Kolonią, Pragą). Informacja kolejowa udzielana jest pod numerem 005, rezerwacja biletów tel. 051, zaś sprzedaż tel Hotele Mińsk: pt F. Skaryny 11, tel Białoruś: ul. Starażouskaja 15, tel , Akademicki: ul. Surhanawa 7, tel Granit: ul. Minina 11, tel Żełoń: Adajeuskaha 52, tel Sport: ul. J.Kołasa 35, tel Turist: pt Partyzanski 81, tel Jubiliejny: pt. Maszerawa 19, tel Ursuła: ul. P.Hlebki 11, tel Restauracje Białoruś: ul. Starażouskaja 15, tel Orbita: pt. Puszkina 39, tel Pan Chmieliu: ul. Internacyjanalnaja 11, tel Pieczki Ławoczki: Pt. F.Skaryny 22, tel Razguliaj: ul. M.Bahdanowicza 7, tel Rakauski Browar: ul. Wiciebskaja 10, tel Traktir na parkowoj: pt. Maszerawa 11, tel Dobry wieczar: pl. Swabody 17, tel Trajeckaje Pradmieście: ul. Starawilenskaja 22b, tel Panarama: ul. Starażouskaja 15, tel

16 Bieriozka: pt F. Skaryny 40, tel Bulbiana: pt F. Skaryny 59, tel Informacja turystyczna tel Bankomaty pt Maszerawa 19, pt Maszerawa 31, Niamiha 8, Surhanawa 47a, Skaryny 48, Skaryny 117 Poczta ul. F.Skaryny 10, tel rozmównica telefoniczna: ul. Surhanawa 24, tel Internet ul. M.Bahdanowicza 60, tel ul. Kulman 1/15, tel Na pierwszy rzut Mińsk nie wydaje się być ciekawym miastem. Długa i głośna ulica Franciszka Skaryny, będąca głównym traktem miasta, zabudowana została w duchu re- 16

17 alnego socjalizmu. Na szczęście wystarczy z niej zboczyć, by dotrzeć do historycznych miejsc związanych z najstarszymi dziejami miasta Górnego oraz Dolnego Miasta, Trajeckiego Przedmieścia lub trafić do spokojnych parków im. Janki Kupały i wokół Teatru Opery i Baletu. Wzdłuż Prospektu Franciszka Skaryny Znajdujący się w okolicach głównych dworców kolejowego i autobusowego Plac Niezależnaści uznawany jest za administracyjne centrum stolicy. Wielki, biały gmach, zaprojektowany w latach 30. XX wieku w stylu socrealizmu zajmuje Parlament i Rada Ministrów Białorusi. Przed budynkiem stoi do dziś pomnik Lenina. Po przeciwnej stronie placu zlokalizowano główny kompleks Uniwersytetu Białoruskiego oraz budynek Merostwa Mińska. Z monumentalnej zabudowy placu wybija się katolicki kościół św.św. Szymona i Heleny (ul. Sawieckaja 15). Tzw. Czerwony Kościół zbudowany został na początku XX wieku w stylu neoromańskim jako pamiątka po zmarłych w wyniku ciężkiej choroby dzieciach fundatora Edwarda Wajniłowicza. Przed kościołem ustawiono posąg Archanioła Michała, symbolizujący zwycięstwo sił niebiańskich nad złem. Na Placu Niezależnaści zaczyna się główna ulica Mińska Prospekt Skaryny. Szeroki prospekt jest dziś mieszanką czasów minionych socjalistycznych domów towarowych, sklepików z rękodziełem ludowym i kiosków z prasą z symbolami młodej białoruskiej demokracji sklepami Philipsa, sieci telefonii komórkowych, eleganckich sklepów odzieżowych i baru McDonalda. Przy ulicy Lenina w Białoruskim Muzeum Sztuki zgromadzono ponad dzieł sztuki twórców białoruskich, rosyjskich i zagranicznych (ul. Lenina 20, tel , ). Niedaleko swą siedzibę ma też Muzeum Historii i Kultury Białorusi, zajmujące się dokumentowaniem najstarszej historii państwa oraz przedstawianiem obrazu życia Białorusinów w XIX i XX wieku (ul. Marksa 12, tel ). Do architektury leżącego w połowie drogi pomiędzy placami Niezależnaści i Pieramohi Placu Październikowego nie pasuje będący połączeniem szkła i kamienia, zbudowany u progu nowego tysiąclecia Pałac Republiki (Kastrycznickaja pł. tel ). Pełni on funkcję sali koncertowej, jest też miejscem sympozjów i zjazdów. W głębi za pałacem znajduje się Muzeum Drugiej Wojny Światowej, w którym zgromadzono pamiątki związane z działalnością białoruskiej partyzantki i Armii Czerwonej (pt Skaryny 25a, tel ). Na północno wschodnim krańcu placu zwraca uwagę klasycyzujący portal z socjalistycznymi postaciami na tympanonie. Jest to Dom Kultury Profsojuzaŭ z salami lekcyjnymi i kółek zainteresowań. Na chodniku pomiędzy gmachami ustawiono niewielką piramidę, tzw. Paczatak daroh Biełarusi, z podanymi odległościami do stolic miast w republice i sąsiednich państwach. Za niedużym skwerem po drugiej stronie prospektu w budynku po Komunistycznej Partii Białorusi urzęduje dziś administracja prezydenta, tuż obok zaś w budynku z końca XIX wieku swą siedzibę ma Teatr Narodowy im. Janki Kupały (ul. F. Enhelsa 7, tel ). Tu, w brązie i kamieniu, w dźwiękach i czystych strugach z fontanny skrywa się pamięć o wielkim synu białoruskiego narodu, Iwanie Łucewiczu, twórcy wszechczasowej literatury białoruskiej, znanym na świecie jako Janka Kupała. Niewielki park w centrum miasta, noszący wcześniej nazwę 30-lecia BSRR, w 1972, w 90. rocznicę urodzin twórcy przekształcono w kompleks poświęcony pamięci Kupały. Prócz odlanego w brązie pomnika wieszcza z kwiatem paproci u stóp, symbolem nocy Kupały, w którą urodził się poeta, w parku ustawiono też fontannę Wianok odwołując się do zwyczaju puszczania wianków na wodę. W parku znajduje się też poświęcone pamięci twórcy muzeum (ul. J. Kupały 4, tel ), stworzone w miejscu zniszczonego w czasie wojny, domu Łucewiczów. Przechodząc przez rzekę Świsłocz nie sposób nie dostrzec górującego nad tą częścią miasta granitowego pomnika Pieramohi. Przed zbudowanym w 1954 roku za wzór obelisków egipskich monumentem od 40 lat płonie wieczny ogień ku czci mieszkańców Białorusi poległych w walkach z faszystami. Podłużny Plac Jakuba Kołasa, podobnie jak Park Kupały i Plac Niezależnaści, stał się w czasach reżimu Aleksandra Łukaszenki areną politycznych manifestacji i miejscem wyrażania dezaprobaty dla działań prezydenta. To tu zbierają się ludzie w rocznicę proklamowania Białoruskiej Republiki Ludowej. W centralnym miejscu placu w 1972 roku, w 90. rocznicę urodzin białoruskiego wieszcza ustawiono pomnik Jakuba Kołasa (właściwie Konstantego Mickiewicza). Kompozycja przedstawia twórcę siedzącego na niewielkim głazie, obok zaś umieszczono bohaterów jego tekstów: Szymona muzyka i dziada Tałasza. Przy placu Kołasa znajdują się gmachy Białoruskiej Filharmonii Narodowej (ul. F. Skaryny 50, tel ), w której często występują białoruskie i zagraniczne orkiestry, zespoły i grupy taneczne oraz Centralny Dom Handlowy Mińsk. Górne Miasto Niewielki teren jaki zajmuje Górne Miasto jest czymś wyjątkowym w tkance miejskiej białoruskiej stolicy. Wraz z pobliskim Trajeckim Przedmieściem tworzy bowiem pewnego rodzaju mińską starówkę. Głównym placem dzielnicy 17

18 jest Plac Swabody. Prace przy odbudowie XIX-wiecznego ratusza sprawiają, że można się dziś tu poczuć jak na budowie. Jednak ze względu na zwrócony wiernym i przywrócony do pierwotnej formy kościół Jezusa, Marii Panny i św. Barbary (w czasach sowieckich mieścił się tu klub sportowy) i budynek tzw. gościnnego dworu warto zatrzymać się tu przez kilka chwil. Barokowa, pochodząca z początku XVII wieku świątynia, w której wnętrzach zachowały się ślady pierwotnych fresków, pełni dziś funkcję mińskiej katedry katolickiej (Plac Swabody 9). W pobliskim budynku byłej szkoły jezuickiej, zajmowanym przez szkołę muzyczną, swą siedzibę miały władze Białoruskiej Republiki Ludowej. Obok działa Galeria Górne Miasto, prezentująca artystyczne dokonania twórców białoruskich (Plac Swabody 5, tel ). W pobliżu, w XVII-wiecznych budynkach skasowanego klasztoru bazylianek, funkcjonuje dziecięca szkoła muzyczna. Na szczycie opadającego w stronę Świsłoczy pagórka, w zabudowaniach bernardynek, swą siedzibę ma mińskie duchowieństwo prawosławne, klasztorny kościół zaś pełni funkcję prawosławnej katedry Św. Ducha (ul. Kiryła i Miafodzija 3/7). W dwuwieżowej, strzelistej XVII-wiecznej świątyni, zbudowanej w stylu wileńskiego baroku, przechowywana jest ikona Matki Boskiej Mińskiej oraz relikwie św. Zofii Słuckiej. Za katedrą po drugiej stronie uliczki (ul. Kiryła i Miafodzija 4/8), w dawnym kościele i klasztorze ojców bernardynów, mieści się Muzeum Literatury i Sztuki. Kościół św. Józefa, pochodzący podobnie jak były kościół bernardynek z XVII w., jest trójnawową świątynią bez wieży. Z głównej fasady wyróżnia się monumentalny, masywny portal wejściowy. Obie świątynie usytuowane są zgodnie z tradycją na osi wschód (ołtarz) zachód (fasada). Na terenie Górnego Miasta (ul. Internacyjanalnaja 33a, tel , ) w domu Wańkowiczów, utworzono muzeum dokumentujące życie i twórczość artysty, w pobliżu zachował się też dom, w którym w latach 30. XIX wieku mieszkał Stanisław Moniuszko. Trajeckie Przedmieście i Wyspa Łez Za szerokim prospektem Maksima Bahdanowicza, na brzegu Świsłoczy rozpościera się kwartał Trajeckiego Przedmieścia, którego nazwa wywodzi się od stojącego tu niegdyś kościoła św. Trójcy. Dzielnica założona została na klasycznych wzorach dominują tu dwu i trzy piętrowe domy z mansardami w zabudowie pierzejowej przy wąskich, regularnych ulicach. Do dzisiejszych czasów na terenie przedmieścia zachowały się fragmenty murów miejskich. W zrekonstruowanych, pastelowych kamieniczkach mieszczą się liczne galerie sztuki, restauracje i sklepiki. W jednej z nich swą siedzibę ma Muzeum Maksima Bahdanowicza (ul. M. Bahdanowicza 7a, tel ), gromadzące pamiątki związane z poetą. Niedaleko znajduje się również Muzeum Historii Literatury Białoruskiej (ul. M. Bahdanowicza 15, tel ). Patrząc na Przedmieście od strony rzeki nie sposób nie dostrzec wielkiego, szarego gmachu. Jest to zbudowany w latach 30. XX wieku Narodowy Teatr Opery i Baletu (plac Paryżskaj Kamuny 1, tel , ). Budynek, przed którego głównym wejściem ustawiono pomnik Bahdanowicza, stoi dziś w niewielkim, zadbanym parku. Na niedużej wyspie w zakolu rzeki Świsłocz w 1996 roku zbudowano pomnik ku czci Białorusinów, ofiar wojny w Afganistanie. Symboliczna kompozycja, stworzona na wzór niewielkiej cerkiewki, przedstawia kobiety ze świeczkami i ikonami, opłakujące swych synów, którzy zginęli w walkach. Na wewnętrznych ścianach pomnika wykuto nazwiska 771 poległych Białorusinów. W czterech kapliczkach umieszczono brązowe ikony i krzyż św. Jeŭfrasini Połockiej, w centralnej części zaś przywiezioną z Afganistanu ziemię. Przed pomnikiem ustawiono rzeźbę przedstawiającą płaczącego anioła. Dolne Miasto W kwadracie pomiędzy szerokimi prospektami Maszerawa i Niamihą za wysokimi, socjalistycznymi blokami wzdłuż ulicy Rakauskaj zachowały się nieliczne fragmenty starej zabudowy tzw. Dolnego Miasta. W rejonie pobliskiej stacji metra Niamiha odkryto ślady najstarszego osadnictwa w Mińsku - Zamczyszcza. Z tym miejscem wiąże się też najnowsza historia Białorusi. To tu w maju 1999 roku podczas nagłej ulewy zginęły 53 osoby, zadeptane przez świętujący tłum, próbujący schronić się wewnątrz zamkniętej przez milicję stacji. Przy Niamidze, w cieniu wysokich bloków zachowała się zwrócona absydą ku ulicy cerkiew św.św. Piotra i Pawła (ul. Rakauskaja 2a). Trójnawowa bazylika, odbudowana po wojnie na potrzeby archiwum, pozbawiona jest zbędnego detalu. Posiada cechy świątyń obronnych, a jej elewacje zdobią jedynie regularne nisze okienne. Wzdłuż ulicy Rakauskaj, podobnie jak na Trajeckim Przedmieściu, znajdują się sklepiki i restauracje, w tym polecany miłośnikom słowiańskiego jadła Rakaŭski Browar. POŁOCK Numer kierunkowy miasta: Połock, uznawany za najstarsze miasto na Białorusi, warto odwiedzić ze względu na świątynię św. Sofii, której początki sięgają XI wieku i XII-wieczną cerkiewkę Przemienienia Pańskiego i św. Jeŭfrasini. Do Połocka można do- 18

19 jechać bezpośrednimi pociągami z Mińska, Witebska, Orszy i Homla. W Połocku zatrzymują się składy do Moskwy, Rygi, Petersburga oraz Kaliningradu. I choć okolice dworca kolejowego nie nastrajają najlepiej osób, które już tu dotrą (typowe, sowieckie, odrapane bloki robią ponure wrażenie) to wspomniane zabytki są wystarczającym powodem, by zboczyć z głównych szlaków i odbić na północ Białorusi. Hotele Dźwina: pr. K.Marksa 13, tel Słowiański: pr K.Marksa 13, tel , Białoruś: Nowopołock ul. Kirawa 2, tel Naftan: Nowopołock ul. J.Kołasa 48, tel Restauracje Dźwina: pr. K.Marksa 13, tel Bylina: ul. P.Browki 47, tel Bratczyna: ul. Lenina 22, tel , Chwilinka: ul. K.Marksa 11, tel Ekspress: ul. Kastrycznickaja 48, tel , , Białoruś: Nowopołock ul. Kirawa 2, tel Naftan: Nowopołock ul. J.Kołasa 48, tel Bankomaty Nowopołock: ul. Drużby4, Kirawa 2 Poczta Dworzec kolejowy, Marksa, Kastrycznickaja Połockie Biuro Turystyczne ul. A.Puszkina 21/31, tel , ] Najciekawszym zabytkiem Połocka jest klasztor św. Jeŭfrasini Połockiej (ul. Jeŭfrasini Połackaj 59, tel ). Najstarszą świątynią wchodzącą w skład zespołu jest XII-wieczna cerkiewka Przemienienia Pańskiego i św. Jeŭfrasini. W niewielkiej, nakrytej cebulastą kopułą, zbudowanej w stylu staroruskim świątyni zachowały się liczne, unikalne oryginalne freski. W najbliższym sąsiedztwie znajdują się dwie XIX wieczne cerkwie klasztorne górująca nad całym założeniem, wzorowana na świątyniach bizantyjskich cerkiew Podwyższenia Krzyża i niska tzw. ciepła cerkiew, w której według tradycji prawosławia odprawiane się nabożeństwa w okresach zimowych. Wejście do monastyru wiedzie przez bramę wciśniętą pomiędzy budynki klasztorne. Stojący na wysokim brzegu Dźwiny, tuż u ujścia do niej rzeki Połoty, Sobór Sofijski (Górny Zamek, tel ), swój obecny kształt otrzymał w XVIII wieku w wyniku przebudowy przeprowadzonej w stylu baroku wileńskiego. W białą sylwetkę świątyni, o dwóch strzelistych wieżach, wkomponowano wówczas fragmenty pierwotnej, XI wiecznej cerkwi św. Sofii. We wnętrzach świątyni przerobionej dziś na salę koncertową (w prezbiterium ustawiono fortepian) zachowały się resztki oryginalnych fresków i średniowieczne krypty grobowe. Po drodze do centrum przy ulicach Zamkowej i Lenina warto zajrzeć do pochodzącego z XVIII wieku kolegium jezuitów, XIX wiecznego budynku korpusu kadetów oraz zbudowanej z czerwonej cegły, neogotyckiej kirchy. W budynkach pojezuickich mieści się dziś szpital miejski, w kirsze swą siedzibę ma Regionalne Muzeum Okręgowe (ul. Lenina 11, tel ). W centrum miasta zachowały się zabudowania Monastyru Bogajaulenskiego (ul. Lenina 22). Cerkiew, zbudowana jako mieszanka styli barokowego i klasycyzmu, pochodzi z połowy XVIII wieku. Obok zachował się budynek klasztorny, przekształcony na Muzeum Książki im. Franciszka Skaryny (tel ), który urodził się właśnie w Połocku. Niedaleko, w pobliżu hotelu Dźwina, ustawiono jego pomnik. WITEBSK Numer kierunkowy miasta: Leżący przy granicy z Rosją Witebsk jest znany chyba wszystkim miłośnikom sztuki XX wieku. To właśnie tu mieszkał Marc Chagall i nim miasto stara się przyciągnąć uwagę turystów. Swego rodzaju starówka położona jest na wschodnim brzegu przepływającej przez centrum miasta Dźwiny. Witebsk ma regularne połączenia kolejowe z Miń- 19

20 skiem, Brześciem, Baranowiczami, Grodnem, Orszą, Homlem, Połockiem oraz Moskwą, Petersburgiem, Kaliningradem, Lwowem, Odessą, Symferopolem i Kijowem. HOTELE Witebsk: ul. Zamkowaja 5/2a, tel Eridan: ul. Sawieckaja 21/17, tel Bankomaty Dworzec kolejowy, Zamkowaja 21/30 Poczta Dworzec kolejowy Znad lewobrzeżnej zabudowy miasta wyraźnie odcina się sylwetka barokowo-klasycystycznego, zbudowanego w drugiej połowie XVIII wieku, ratusza miejskiego. Trzypiętrowy gmach z wysoką, nakrytą hełmem wieżą mieści dziś Muzeum Okręgowe (ul. Lenina 36, tel ), w którym zgromadzono eksponaty pochodzące z wykopalisk archeologicznych prowadzonych na terenie miasta i regionu, zbiory malarstwa, oręża wojskowego i starodruków. Na pobliskich ulicach Suworawa, Lenina i Kupały zachowały się domy miejskie pochodzące z XVIII, XIX i początków XX wieku. Przy ulicy Sawieckiej zwraca uwagę tzw. Pałac Gubernatora. Zbudowany w stylu klasycyzmu w XVIII wieku, skromnie dekorowany jedynie ozdobnymi attykami u zwieńczenia ścian i portykiem wejściowym gmach mieści dziś miejskie urzędy. W pobliskim Muzeum Dzieł Marca Chagalla (ul. Putna 2) zgromadzono ponad dwieście oryginalnych prac artysty. Na brzegu Dźwiny, przed socjalistycznym hotelem Witebsk, na terytorium tzw. Niskiego Zamku, zrekonstruowano XII-wieczną cerkiew Błahawieszczańską. Jednokopułowa, trójnawowa cerkiew, zamknięta od wschodu trzema absydami, zbudowana została w stylu bizantyjskim na wzór podobnych świątyń zachowanych w Nowogrodzie, Kijowie i Pskowie. W rejonie dworców kolejowego i autobusowego, wśród starych, drewnianych chat w domu, w którym dzieciństwo spędził Mosze Segał, urządzono Dom-Muzeum Marca Chagalla (ul. Pokrowskaja 11, tel ). We wnętrzach odtworzono sklep, który prowadziła matka malarza, niewielką pracownię, pokoje mieszkalne i kuchnię. Na podwórku przy domu ustawiono oryginalny pomnik Chagalla. Artysta siedzi na dziwnym zwierzu, trzymając w dłoniach coś w rodzaju połączenia palety malarskiej ze skrzypcami, na której umieszczono witebskie chaty wzorowane na tych, które artysta przedstawiał w swoich pracach. Przy prowadzącej do Połocka ulicy Leningradzkiej warto zajrzeć do odremontowanego po latach komunizmu kościoła Św. Barbary. Wzniesiona z czerwonej cegły świątynia została zbudowana w końcu XVIII wieku jako cmentarna, dziś zaś służy witebskim katolikom. Elewacje kościoła zdobią ceglane wzory i łukowate nisze. Tekst i fot. ANDRZEJ KŁOPOTOWSKI Bibliografia: 1. J. Atroszczenko, Turisticzeskij gid-sprawocznik Biełaruś 2002, Mińsk Władimir Czanturija, Pamiatniki architiektury i gradostroitielstwa Biełarusi, Mińsk Nikołaj Czirskij, Ewgienij Czirskij, Minsk, Mińsk Pod red. J. A. Karaczuna, Dziarżauny Mastacki Muziej BSSR, Mińsk A. T. Fiedoruk, Sadowo-parkowoje iskusstwo Biełarusi, Mińsk M. P. Gajba, T. R. Wiarszyckaja, Nawahrudak i Nawahrudczyna, Mińsk W. I. Kaliada, Minsk uczora i sionnia, Mińsk I. Kalinowskij, Połock, Mińsk Grzegorz Rąkowski, Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Białorusi, Warszawa K. Szidłowskij, Brasław i jego okriestnosci, Mińsk Tamara Wiarszyckaja, Nawahrudak i wakolicy, Mińsk Dziękuję Pani Helenie Kozłowskiej za okazaną pomoc oraz cenne uwagi dotyczące informatora. Andrzej Kłopotowski 20