Kryminalistyka w mediach. Wpływ seriali kryminalnych na postępowanie karne

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Kryminalistyka w mediach. Wpływ seriali kryminalnych na postępowanie karne"

Transkrypt

1

2 Kryminalistyka w mediach Wpływ seriali kryminalnych na postępowanie karne

3

4 Kryminalistyka w mediach Wpływ seriali kryminalnych na postępowanie karne Joanna Stojer-Polańska Wydawnictwo Naukowe SILVA RERUM Poznań 2016

5 Niniejsze wydanie oparte jest na dysertacji obronionej w 2012 roku na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie pt. Dowód naukowy w świetle wypowiedzi uczestników postępowania karnego oraz jego obraz w serialach kryminalnych przygotowanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Józefa Wójcikiewicza. Recenzentami pracy doktorskiej byli: dr hab. Janina Czapska, prof. UJ, oraz prof. dr hab. Tadeusz Widła by Joanna Stojer-Polańska 2016 by Wydawnictwo Naukowe SILVA RERUM All rights reserved ISBN: Wydanie I: Wydawnictwo Naukowe SILVA RERUM Poznań 2016 Redaktor prowadzący Paulina Wiśniewska Korekta Katarzyna Strzyż Projekt okładki Studio Graficzne SILVA RERUM Zdjęcie na I stronie okładki: pl.depositphotos.com/paulfleet Zdjęcie Autorki na II stronie okładki: Bartosz Szymański Skład komputerowy Studio Graficzne SILVA RERUM Druk i oprawa Zakład Poligraficzny Moś i Łuczak spółka jawna ul. Piwna 1, Poznań tel./fax

6

7

8 Spis treści Strona Słowo wstępne 11 Cel pracy i metody badań 15 ROZDZIAŁ 1. Dowód naukowy Pojęcie dowodu Charakter kryminalistycznego dowodu naukowego Dowody naukowe w orzecznictwie Sądu Najwyższego 30 i sądów apelacyjnych 1.4. Znaczenie dowodów naukowych dla realizacji zasad 34 procesowych Zasada prawdy materialnej a dowody naukowe Zasada swobodnej oceny dowodów a dowody naukowe Zasada obiektywizmu a dowody naukowe Zasada współdziałania ze społeczeństwem a dowody 50 naukowe 1.5. Prawo dowodowe w systemie common law Dowody naukowe a dynamiczny rozwój nauki 58 i techniki ROZDZIAŁ 2. Postrzeganie dowodów naukowych przez wybranych 63 uczestników postępowania karnego 2.1. Wybrane badania zagraniczne postrzeganie dowodów naukowych przez sędziów i przysięgłych Badania polskie postrzeganie dowodów naukowych przez sędziów Badania własne postrzeganie dowodów naukowych przez sędziów, ławników, prokuratorów, policjan- 70 tów, biegłych oraz laików Postrzeganie dowodów naukowych przez sędziów, 72 ławników, biegłych, prokuratorów i policjantów Postrzeganie dowodów naukowych przez laików 102

9 8 S t r o n a ROZDZIAŁ 3. Wpływ telewizji na postrzeganie dowodów naukowych Wszechobecność mediów Wpływ mediów na postrzeganie rzeczywistości Kryminologiczne aspekty oddziaływania mediów Oddziaływanie seriali kryminalnych wyniki badań 134 własnych Oglądalność wybranych seriali kryminalnych Ocena i porównanie wybranych seriali kryminalnych 144 ROZDZIAŁ 4. Prezentacja dowodów naukowych w mediach Nieprawdopodobne. Możliwe. Prawdziwe Prosty świat telewizji a skomplikowana rzeczywistość 160 kryminalistyczna stymulacja oczekiwań Wybrane dziedziny serialowej kryminalistyki Wybrane zagadnienia serialowej kryminalistyki Analiza wybranych seriali kryminalnych wyniki 191 badań własnych W-11 Wydział Śledczy Nowa Dowody naukowe, kryminalistyka oraz obraz policji 206 w serialach kryminalnych podsumowanie ROZDZIAŁ 5. Od efektu CSI do efektu W Postrzeganie dowodów naukowych w świetle oddziaływania 209 seriali kryminalnych w systemie common law CSI Crime Scene Investigation CSI oczami amerykańskiego kryminalistyka Efekt CSI Efekt CSI fakt czy artefakt? Efekt CSI na gruncie polskim CSI a W11 różnice i podobieństwa Zamiast efektu CSI efekt W Oczekiwania laików 235

10 S t r o n a Oczekiwania obywateli w opinii ekspertów Oceny i opinie ekspertów dotyczące oddziaływania 250 telewizji 5.6. Kryminalistyka w mediach nadzieje i zagrożenia 254 Podsumowanie 257 Bibliografia 262 Źródła 262 Opracowania 263 Strony internetowe 287 Spis filmów 289 Spis seriali 290 Spis tabel 291 Aneks Charakterystyka uczestników badań Charakterystyka ekspertów Charakterystyka laików Charakterystyka respondentów pogłębionych wywiadów 321 indywidualnych 5. Charakterystyka uczestników zogniskowanego wywiadu 321 grupowego 6. Komentarze respondentów ekspertów 325 Summary. Scientific evidence in the opinions of criminal proceedings participants and its presentation in TV crime series 345

11 10 S t r o n a

12 S t r o n a 11 Słowo wstępne Jestem kryminalistykiem i pasjonuje mnie świat śladów kryminalistycznych. A że śladem może być niemal wszystko, na brak przedmiotu badań trudno mi narzekać. Sam proces badania śladów został zaś w ciągu ostatnich kilku bardzo intensywnie spopularyzowany poprzez seriale kryminalne. Seriale, które pokazują pracę w laboratorium kryminalistycznym oraz służbę w policji, cieszą się nieodmiennie wysoką oglądalnością. Tym samym wielu widzów, jeśli pasjonuje ich proces badania śladów, odnajduje się w roli techników kryminalistyki lub też w roli detektywów rozwiązujących zagadki kryminalne, o ile wolą wysiłek intelektualny nad rozpracowywaniem motywacji przestępcy. Próba odgadnięcia zakończenia, czyli tworzenie wersji śledczych, jest ulubionym zajęciem wielu oglądających, jak również czytelników kryminałów. Zupełnie inaczej sprawy te wyglądają w przypadku osób, które naprawdę pracują przy sprawach kryminalnych. Mam tutaj na myśli policjantów, biegłych sądowych, prokuratorów. Jeśli już oglądają filmy i seriale, to po to, by policzyć przykłady błędnego ujawniania śladów czy fałszywego zastosowania wybranej metody, a także w celu zdemaskowania uproszczeń i przekłamań. Albo oglądają podobne produkcje, bo chcą wiedzieć, jakimi informacjami o śladach może dysponować przeciętny obywatel. Lub też, chcąc być przygotowanym na nadchodzącą rzeczywistość, szukają odpowiedzi na pytanie, jak potencjalny przestępca jest w stanie zainspirować się filmem. Informacja ta może okazać się przydatna, gdy ktoś faktycznie popełni podobne przestępstwo. O tym właśnie piszę w tej książce, czyli o plusach i minusach popularności seriali kryminalnych, a także o oddziaływaniu mediów na postrzeganie kryminalistyki i dowodów naukowych. Moja ciekawość i podejmowane próby wyjaśniania nietypowych zdarzeń kryminalnych oraz podejście, charakteryzujące się szerokim rozumieniem śladów, przyczyniły się do wyboru tematu pracy doktorskiej. Bardzo interesuje mnie, w jaki sposób obrazy z seriali wpływają na postrzeganie zadań kryminalistyki oraz pracy policji. To zagadnienie także omawiam w niniejszej publikacji, której wydanie jest oparte na obronionej przeze mnie w 2012 roku na Wydziale Prawa i Administracji UJ rozprawie doktorskiej pt. Dowód naukowy w świetle wypowiedzi uczestników postępowania karnego oraz jego obraz w serialach kryminalnych przygotowanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Józefa Wójcikiewicza. Praca została pozytywnie zrecenzowana przez dr hab. Janinę Czapską, prof. UJ, oraz prof. dr. hab. Tadeusza Widłę.

13 12 S t r o n a W pracy naukowej najbardziej interesują mnie przestępstwa z tzw. ciemnej liczby, czyli te niewykryte. Zupełnie inaczej niż w serialach, gdzie wykryte zostaje niemal każde zdarzenie kryminalne. Zwykle także przestępca zostaje ukarany i świat znowu staje się sprawiedliwy. Z tym że seriale są o bardzo poważnych przestępstwach, takich jak zabójstwa czy porwania, bo nic tak nie przyciąga uwagi widza jak tajemnica. O tym także mogą przeczytać moi Czytelnicy na kolejnych stronach, czyli jak to jest z tą wykrywalnością oraz skutecznością działań służb mundurowych. Będzie także o tym, jak analizować statystyki przestępczości, zarówno w serialach, jak i w rzeczywistości, a także o edukacyjnej roli mediów. Moją pasją jest popularyzacja kryminalistyki. Na co dzień prowadzę wykłady dla studentów, zachęcając ich do zgłębiania nauk, jakimi są kryminalistyka i kryminologia. Prowadzę także warsztaty kryminalistyczne dla dzieci, razem rozwiązujemy zagadki kryminalne. Od czasu do czasu mam przyjemność współpracować z funkcjonariuszami służb mundurowych, przy tej okazji wymieniamy się doświadczeniami. Liczę na to, że również Czytelników tej publikacji zachęcę do rozważania roli kryminalistyki w zwalczaniu przestępczości, a także do pełniejszego zrozumienia niezwykłego oddziaływania seriali kryminalnych na postrzeganie dowodów naukowych.

14 S t r o n a 13 Mitem jest zabójstwo doskonałe. Mitem jest również śledztwo idealne, wolne od błędów, od pomyłek. Obydwa te pojęcia są wytworem fantazji, nie liczącej się z doświadczeniami praktyki 1. Józef Gurgul, prokurator Poszlaki! Przeoczyłeś stutysięczną cząstkę milimetra - no i masz poszlakę wielkości egipskiej piramidy! Przelatywała mucha i ona to widziała! Czyż to możliwe? 2 Fiodor Dostojewski, pisarz 1 J. Gurgul, Najpoważniejsze błędy we wstępnej fazie postępowania w sprawach o zabójstwa, Problemy Kryminalistyki, 2001, 231, s F. Dostojewski, Zbrodnia i kara, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1955, s. 280.

15 14 S t r o n a

16 S t r o n a 15 mmmmmmmmmmmmmmmmmm Cel pracy i metody badań Przygotowując się do napisania rozprawy doktorskiej, postawiłam sobie za cel przeprowadzenie kompleksowej analizy postrzegania kryminalistycznych dowodów naukowych, zarówno przez profesjonalnych uczestników postępowania karnego, jak i też przez laików w tej dziedzinie, jak również zbadanie obrazu dowodu naukowego przedstawianego w serialach kryminalnych. Postrzeganie dowodów naukowych obejmuje ich rozumienie, przyznawanie im określonej pozycji na tle innych dowodów, przypisywanie im określonej wiarygodności i mocy dowodowej oraz gotowość do uznania za pewne w określonym stopniu wystarczającym do skazania na ich podstawie. Założyłam także, że wyobrażenia o dowodach naukowych, pochodzące z seriali kryminalnych, mogą wpływać na ich postrzeganie. Dotyczy to tzw. zwykłych obywateli, a być może także w pewnym stopniu profesjonalnych uczestników postępowania karnego. Aby zrealizować cel pracy, zastosowałam szereg metod. Przeprowadziłam badania o różnym charakterze, zarówno jakościowe, jak i ilościowe. Zbadałam, jak dowody naukowe są przedstawiane w telewizyjnych serialach kryminalnych oraz ich oddziaływanie na laików. Odwoływałam się także do przedstawienia dowodów naukowych w kultowych filmach kryminalnych, zwłaszcza jeśli dany film został wskazany przez respondentów badań 3. W polskiej literaturze nie ma jeszcze analizy poświęconej tej tematyce, jednakże zagadnienie wpływu na przysięgłych dowodów naukowych przedstawianych w mediach było badane w systemie common law. To właśnie w systemie common law badano występowanie tzw. efektu CSI. Pierwotnie efekt ten miał oznaczać oddziaływanie seriali kryminalnych, a zwłaszcza CSI: Crime Scene Investigation, na przysięgłych. Oglądanie seriali miało powodować większą liczbę uniewinnień. Przysięgli (laicy w zakresie prawa i kryminalistyki) spodziewali się bowiem na sali sądowej takich samych dowodów, jakie wcześniej widzieli w telewizji. Oczekiwali więc dowodów naukowych, jak na przykład badanie DNA, chociaż nierzadko nie potrafili właściwie zinterpretować i ocenić 3 Film różni się od serialu częstotliwością oglądania i inaczej oddziałuje, ale czasami słowa film i serial były traktowane przez respondentów zamiennie; istnieją też filmy i seriale o tym samym tytule, np. Pitbull. Są także remake filmów, a także filmy pod tym samym tytułem (np. Czerwony smok) albo wykorzystujące nawiązanie do znanej postaci, takiej jak chociażby Sherlock Holmes lub Hannibal Lecter.

17 16 S t r o n a przedstawionego dowodu naukowego. Jeśli zaś brakowało, w przekonaniu przysięgłych, takich efektownych kategorycznych dowodów, uniewinniali oskarżonych 4. Za celowe uznałam zbadanie opinii profesjonalnych uczestników polskiego postępowania karnego na temat oddziaływania seriali kryminalnych, ponieważ dotychczas nikt nie przeprowadził u nas takiej analizy. Poprzez wyniki badań chciałam się dowiedzieć, czy widoczny jest wpływ seriali kryminalnych na obywateli. Wpływ taki można stwierdzić w przypadku występowania oczekiwań społecznych, że postępowanie będzie wyglądało jak w filmie. Szczególnie ważna wydaje się opinia policjantów na temat takiego oddziaływania seriali, bowiem oni najczęściej mają okazję takie oczekiwania obywateli zaobserwować i skonfrontować z rzeczywistością 5 (przyjmując zgłoszenia dotyczące popełnienia przestępstwa, policja jest zwykle pierwsza na miejscu zdarzenia), a postać policjanta i obraz pracy policji wykorzystywane są przecież w każdym serialu kryminalnym. O oczekiwania dotyczące dowodów naukowych zostali zapytani także tzw. zwykli obywatele (laicy w dziedzinie kryminalistyki, stąd pozwoliłam sobie na nazywanie tej grupy laikami w dalszej części wywodu). Badania dotyczące postrzegania dowodów objęły głównie ekspertów. Celem było stwierdzenie, jak wybrane kategorie zawodowe oceniają dowody naukowe, a także, jakie istnieją różnice w postrzeganiu metod kryminalistycznych przez wybrane kategorie respondentów. Badania pilotażowe zostały przeprowadzone wśród 109 studentów prawa (traktowanych jako eksperci). Następnie przeprowadzone zostały właściwe badania ankietowe z rzeczywistymi ekspertami: sędziami, ławnikami, prokuratorami, biegłymi i policjantami, jak też z laikami studentami biologii. Skonstruowane zostały ankiety 6 dla: - policjantów, którzy z racji pełnionej służby powinni posiadać wiedzę na temat kryminalistycznych dowodów naukowych, a następnie wykorzystać ją w prowadzonych postępowaniach. Funkcjonariusze mają bezpośrednią styczność z obywatelami pokrzywdzonymi przez przestępstwa; z obserwacji praktyki i wstępnych rozmów z policjantami wynikało, że pokrzywdzeni wykazują nadmierne oczekiwania wobec policji i środków technicznych, jakimi dysponuje. Dodatkowo, w Krakowie, gdzie przeprowadzono badania respondentów, kręcono jeden z seriali kryminalnych, który może mieć znaczący wpływ na postrzeganie pracy policji przez 4 Obecnie nazwa efekt CSI nadawana jest wielu zjawiskom dotyczącym wpływu mediów (często seriali kryminalnych) na postępowanie karne, nie dotyczy zaś wyłącznie oddziaływania na przysięgłych. 5 Zob. L. Huey, I ve seen this on CSI : Criminal investigators' perceptions about the management of public expectations in the field, Crime media culture, 2010, 6, 1, s Ankieta dla ekspertów występuje w pięciu wariantach, ale jej konstrukcja i treść jest podobna, a większość pytań tożsamych, różnice wynikają ze specyfiki pracy respondentów. Tekst ankiet zamieszczony został w aneksie. Przy opracowywaniu ankiety korzystałam z książki E. Babbiego, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2004.

18 S t r o n a 17 społeczeństwo, a przez to również dowodów naukowych. Chodzi o serial W-11 Wydział Śledczy, który posiada kilkumilionową widownię, nagrywany jest głównie w tym mieście i grają w nim często prawdziwi policjanci oraz wykorzystuje się autentyczne radiowozy i sprzęt policyjny, co może prowadzić do problemów z odróżnieniem w społecznej świadomości obrazu telewizyjnego od rzeczywistego; - prokuratorów, gdyż ich prawnicze wykształcenie powinno obejmować wiedzę kryminalistyczną, a w swojej pracy korzystają z dowodów naukowych. Ich opinia dotycząca wpływu seriali kryminalnych na obywateli jest cenna, ponieważ podobnie jak policjanci stykają się z obywatelami pokrzywdzonymi przestępstwami, poza tym uczestniczą w procesie, gdzie wyraziście ujawnia się wpływ mediów na strony postępowania; - biegłych, dlatego iż do tej kategorii mogą być kierowane nierealne oczekiwania w treści postanowienia o wykonanie ekspertyzy bądź też mogą być te oczekiwania widoczne w pytaniach zadawanych biegłym podczas procesu karnego. Do badań zostali wybrani biegli różnych specjalności z zakresu szeroko rozumianej kryminalistyki; - ławników 7 i sędziów orzekających w sprawach karnych, osoby te wydają bowiem wyroki na podstawie przedstawionych im dowodów, wśród których jest coraz więcej dowodów o charakterze naukowym. Dokonano porównania w zakresie postrzegania dowodów naukowych przez te dwie kategorie osób, jako że ci pierwsi nie posiadają wykształcenia prawniczego (a więc i kryminalistycznego oferowanego przez wydziały prawa 8 ), drudzy zaś muszą się takim wykształceniem legitymować. Analiza ta została przedstawiona także w ujęciu porównawczym z sytuacją zawodowego sędziego i przysięgłego laika w systemie common law, gdzie o winie decydują przysięgli bez wykształcenia kierunkowego. W takim systemie prawnym badano występowanie efektu CSI. Przebadano 64 ławników, 50 biegłych, 77 prokuratorów, 119 sędziów i 161 policjantów. Badania ankietowe (w formie rozdawanej ankiety zebranej w umówionym terminie), wywiady oraz zogniskowany wywiad grupowy zostały przeprowadzone w latach 2009 i W aneksie zamieszczono dane podane przez respondentów. Drugi rodzaj ankiety został przygotowany dla respondentów niebędących ekspertami ani prawnikami. Byli to studenci biologii. Wybrano tę kategorię, ponieważ ich wiedza kryminalistyczna powinna reprezentować przeciętny poziom, nie 7 W pracy przyjęto, że ławnicy należą do ekspertów, ponieważ uczestniczą jako profesjonaliści w postępowaniu karnym, orzekają jak sędziowie zawodowi. W USA nazewnictwo jest odmienne, przysięgli uczestniczą w postępowaniu jako laicy, ale jednocześnie są sędziami decydującymi o winie. 8 W Polsce to wydziały prawa nauczają kryminalistyki, wprawdzie nie są to jedyne jednostki kształcące z tego zakresu, jednak oferują najszerszy zakres takiego wykształcenia.

19 18 S t r o n a mają wykształcenia prawniczego i nie są powiązani z wymiarem sprawiedliwości 9. Zbadano opinie 80 laików. Ankieta na potrzeby badania tej kategorii osób została skonstruowana w ten sposób, aby odpowiedzi badanych wskazały na źródła, z których czerpią informacje o metodach kryminalistycznych (odnoszących się bezpośrednio do dowodów naukowych), a także pozwoliły zbadać oczekiwania respondentów dotyczące zastosowania tych metod w postępowaniu w konkretnych rodzajach przestępstw. Wyniki ankiety miały także odpowiedzieć na pytanie, czy oglądanie seriali kryminalnych wpływa na poziom oczekiwań wobec dowodów naukowych. Analiza wyników badań ankietowych została przeprowadzona z wykorzystaniem zaawansowanych narzędzi statystycznych przy użyciu programu Statistica. W pierwszej kolejności zestawiono w formie tabel wyniki badań, a następnie w oparciu o tabele wielodzielcze zostały one porównane w celu określenia wewnętrznych różnic dla badanych zmiennych 10. Obliczeń dokonano wykorzystując statystykę Chi-kwadrat Pearsona, która jest używana najczęściej do wykonania testu istotności dla zmiennych jakościowych. Dla wszystkich badań i analiz przyjęty został poziom istotności α = 0, Metody ilościowe wsparte zostały poprzez metody jakościowe. Wykorzystano narzędzie badawcze w postaci pogłębionych wywiadów indywidualnych z policjantami. Do uczestnictwa w tych wywiadach zaproszono 20 policjantów różnych szczebli pracujących we wcześniej badanych jednostkach, a więc z komisariatu, komendy miejskiej i komendy wojewódzkiej. Wybrano osoby z dużym stażem pracy lub doświadczeniem zawodowym. Ponadto przeprowadzono zogniskowany wywiad grupowy ze studentami prawa UJ. Do uczestnictwa w tzw. fokusie zostali wytypowani studenci, którzy brali udział w wykładach oraz ćwiczeniach z kryminalistyki i jednocześnie byli widzami seriali kryminalnych. Wybór takiej kategorii badawczej miał na celu skonfrontowanie spostrzeżeń i wyobrażeń zdobytych poprzez oglądanie seriali i filmów kryminal- 9 Prawdą jest, że niektóre metody mogą być lepiej znane studentom biologii niż choćby studentom kierunku technicznego (dotyczy np. badań DNA), jednak trudno znaleźć całkowitych laików w każdej dziedzinie nauki. Metody stosowane przez kryminalistykę cechują się bowiem interdyscyplinarnym zastosowaniem. 10 Tabela wielodzielcza to kombinacja dwóch (lub większej liczby) tabel liczebności, w której każda komórka odpowiada jednej kombinacji "krzyżowanych" zmiennych. Dzięki temu tabela krzyżowa umożliwia badanie częstości występowania obserwacji należących do określonych kombinacji wszystkich kategorii w przypadku więcej niż jednej zmiennej. StatSoft, Elektroniczny Podręcznik Statystyki PL, Kraków 2006, book/stat home.html (data dostępu ). 11 Cały akapit opracowano na podstawie: A. Luszniewicz, T. Słaby, Statystyka z pakietem komputerowym STATISTICA PL. Teoria i zastosowanie, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2001; W. Bowman, D. R. Robinson, Introduction to statistics, IOP Publishing, Londyn 1987; StatSoft, Elektroniczny Podręcznik Statystyki PL, Kraków 2006, book/stathome.html (data dostępu ).

20 S t r o n a 19 nych z naukową wiedzą kryminalistyczną zdobytą podczas studiów. Wybrane zostały osoby, które oglądały seriale kryminalne przed udziałem w zajęciach z kryminalistyki. Taka konfrontacja umożliwiła porównanie wiedzy serialowej z wiedzą naukową. Przeprowadzenie fokusa miało za zadanie wyjaśnić, jak ludzie rozumieją treści przekazywane przez telewizję 12. W wywiadzie grupowym uczestniczyło 15 studentów. W pracy uwzględnione zostały też komentarze zapisane w ankietach przez respondentów, dzięki czemu łatwiej było zinterpretować i ocenić ich opinie na dany temat 13. Zebrane komentarze sędziów, policjantów, ławników, biegłych i prokuratorów przeczytać można w aneksie. W tej publikacji wykorzystana została także metoda prawnoporównawcza pomiędzy polskim a amerykańskim systemem wymiaru sprawiedliwości w wybranym zakresie dotyczącym dowodów, a także zadań przysięgłych w odniesieniu do funkcji pełnionej przez ławników. Dokonano także porównania funkcji biegłego w obu systemach prawa, jak i problematyki oceny dowodów naukowych na gruncie prawa amerykańskiego i kontynentalnego. Miało to na celu pokazanie odrębności systemowych. Jest to istotne, ponieważ telewizja może wpływać na postrzeganie tych kwestii, a seriale telewizyjne nie zawsze przedstawiają treści poprawne merytorycznie z tego zakresu. Bardzo interesujące dla mnie, jako dla badacza, było oglądanie samych seriali, jednak czyniłam to nie tylko dla czystej przyjemności, lecz mając na uwadze konkretny cel mianowicie analizę treści prezentowanych w mediach (głównie w serialach kryminalnych) pod kątem występowania w nich zagadnień związanych z dowodami naukowymi. Przedstawiłam przykłady dowodów naukowych wraz z komentarzem odnoszącymi się do ich realności, a zatem czy kryminalistyka dysponuje takimi możliwościami w rzeczywistości, zwłaszcza w codziennej praktyce organów ścigania. Systematycznej analizie został poddany serial W-11 Wydział Śledczy i serial Nowa. Zbadałam łącznie 100 odcinków W11 14 pochodzących z sezonu II i VI oraz pierwszy sezon Nowej, to jest 13 odcinków. Przy wyborze serialu W11 decydujące znaczenie miał fakt, iż respondenci wskazali go jako najczęściej przez nich oglądany, poza tym respondenci również w komentarzach najczęściej odnosili się do tego serialu. Natomiast serial Nowa emitowany był już po zakończeniu badań ankieto- 12 G. Rose, Interpretacja materiałów wizualnych. Krytyczna metodologia badań nad wizualnością, PWN, Warszawa 2010, s Ibidem, s. 243 i nast. Przy określaniu metodologii badań G. Rose zaleca, by przytaczać w oryginale jak najwięcej cytatów badanych osób zawierających opinie na dany temat, stąd też w pracy zawarto komentarze respondentów. Dodatkowo wszystkie komentarze zostały zebrane w aneksie. 14 W pracy zamiast całego tytułu używana jest skrócona nazwa W11, podobnie jak CSI zamiast pełnego tytułu serialu.

21 20 S t r o n a wych, plany związane z jego emisją zakładały jednak wysoką oglądalność, a co ważniejsze, zawartych jest w nim więcej obrazów wykorzystania kryminalistyki niż w innych polskich serialach kryminalnych (jednak zdecydowanie mniej niż w CSI). Sporo treści kryminalistycznych zawartych było również w Kryminalnych, co zauważyli respondenci, jednak od kilku lat serial ten nie jest już emitowany, a telewizja TVN nie planuje jego wznowienia w przyszłości. Odnośnie do serialu CSI korzystałam z analiz już przeprowadzonych w systemie common law. Niejednokrotnie przywołuję również inne seriale kryminalne, a także filmy, jeśli zostały wskazane przez respondentów albo zawierają szczególnie wyrazistą prezentację dowodu naukowego. Analiza zawartości mediów pod tym kątem nie została dotąd podjęta w polskiej literaturze. Przez pojęcie media przyjęłam zasadniczo telewizję, jako medium posługujące się obrazem i dźwiękiem, w mniejszym zakresie również Internet, w obu źródłach bowiem przedstawiane są seriale i filmy kryminalne. Są to media o największym zakresie wpływu, a moda na pokazywanie kryminalistyki widoczna jest również w polskiej telewizji. Badanie oddziaływania telewizji jest niezmiernie trudne 15, bowiem w zakresie wpływu na oczekiwania i wyobrażenia najczęściej jest niemierzalne. Stąd też część pracy poświęcona została przeze mnie problematyce oddziaływania telewizji i wpływie seriali na postrzeganie rzeczywistości. W badaniach zaś respondenci byli proszeni o podanie konkretnych przykładów takiego wpływu 16. W swoich naukowych dociekaniach chciałam sprawdzić, czy potoczne myślenie o kryminalistyce faktycznie ma miejsce i czy oddziaływanie seriali kryminalnych na postrzeganie realiów rzeczywiście jest tak potężne, jak się zakłada. Przyjęte przeze mnie założenia, stanowiące punkt wyjścia do badań, były następujące: 1. Nie zachodzą istotne różnice w postrzeganiu dowodów naukowych pomiędzy sędziami, ławnikami, prokuratorami, policjantami i biegłymi W serialach kryminalnych obraz dowodu naukowego (sposób jego przedstawienia) jest uproszczony, zawiera niepoprawne merytorycznie informacje, pokazuje wybrane aspekty ekspertyzy. 3. Wyobrażenia o dowodach naukowych i pracy policji powstałe poprzez oglądanie seriali kryminalnych wpływają na oczekiwania pokrzywdzonych dotyczące dowodów naukowych. 4. Policjanci, prokuratorzy, sędziowie i biegli negatywnie oceniają wpływ seriali kryminalnych na realne postępowanie karne. 15 T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, PWN, Warszawa 2009, s Podobnej metody użyła M. L. P. Robbers, Blinded by science, Criminal Justice Policy Review, 2008, 19, 1, do badania opinii sędziów, prokuratorów i adwokatów na temat występowania efektu CSI. 17 Zob. M. J. Saks, S. L. Neufeld, Convergent evolution in law and science: the structure of decision-making under uncertainty, Law, Probability and Risk, 2011, 10, 2, s. 137.

22 S t r o n a 21 Dla zweryfikowania hipotez i realizacji celów postawionych w pracy przyjęłam poniżej przedstawiony porządek prezentacji rezultatów badań. Rozdział pierwszy zawiera wprowadzenie do problematyki dowodów naukowych. Na wstępie została zaprezentowana analiza pozycji dowodu naukowego na tle innych rodzajów dowodów. Przywołano orzecznictwo odwołujące się do oceny dowodów naukowych. Zostały one omówione na tle polskiej procedury karnej w kontekście wybranych zasad obowiązujących w procesie: zasady prawdy materialnej, zasady swobodnej oceny dowodów, zasady obiektywizmu i zasady współdziałania ze społeczeństwem w wymierzaniu sprawiedliwości. Następnie starałam się przybliżyć zagadnienie dowodów naukowych na gruncie prawa amerykańskiego. W Stanach Zjednoczonych istnieją bowiem regulacje prawne dotyczące ich oceny, których nie ma w polskim systemie prawa. W tym zakresie przeprowadziłam analizę prawnoporównawczą. Odniesienie do common law miało na celu zaznaczenie różnic pomiędzy uregulowaniami dotyczącymi osób orzekających o winie oskarżonego, gdyż w Polsce są to sędziowie i ławnicy, natomiast w Stanach Zjednoczonych przysięgli. Takie unormowania prawne mają swoje konsekwencje dla oceny dowodu naukowego. Znaczenie ma także pozycja biegłego w procesie i sposób jego powołania oraz finansowania, a także istnienie regulacji dotyczącej oceny dowodów naukowych w procesie (bądź jej brak). Przeanalizowałam także rolę dowodów naukowych w świetle rozwoju nauki i techniki oraz skutki dostępności nowych rozwiązań technicznych dla wymierzania sprawiedliwości. Na sali sądowej coraz częściej pojawiają się dowody naukowe, prezentowane przez biegłych różnych specjalności, a ekspertyzy przez nich przedstawiane charakteryzuje coraz wyższy poziom skomplikowania i abstrakcji. Z jednej strony rośnie więc pozycja i znaczenie dowodów naukowych dla sądownictwa karnego, z drugiej zaś strony, w obliczu rozwoju nauki, ekspertyzy takie są coraz trudniejsze w odbiorze dla niespecjalistów. Rozdział drugi zawiera przegląd badań nad postrzeganiem dowodów naukowych przez sędziów i przysięgłych w systemie common law i prezentację takich badań prowadzonych wśród polskich sędziów. W rozdziale tym przedstawiłam wyniki własnych badań nad postrzeganiem dowodów naukowych przez sędziów, ławników, policjantów, biegłych i prokuratorów, a także osób nieposiadających profesjonalnej wiedzy w tym zakresie (laików). Badania dotyczyły konkretnych metod badawczych, takich jak badanie DNA czy badanie daktyloskopijne. Rozdział trzeci poświęcony jest zagadnieniom związanym z oddziaływaniem mediów, szczególnie telewizji. Obecna cywilizacja nazywana jest cywilizacją medialną bądź wizualną. Telewizja bardzo często pokazuje przestępstwa oraz pracę policji. W serialach kryminalnych poza pracą policji prezentowana jest kryminalistyka jako nauka (czasem w roli pseudonauki) oraz dowody naukowe. Dlatego też przeanalizowałam oddziaływanie obrazów zawartych w serialach na postrzeganie

23 22 S t r o n a rzeczywistości. Z tej perspektywy opracowałam oddziaływanie seriali kryminalnych na widzów. Zamieściłam także wyniki badań własnych dotyczących oglądalności seriali kryminalnych przez policjantów, sędziów, prokuratorów, ławników i biegłych, jak również laików. Rozdział zawiera także wyniki badań dotyczące oceny i porównania dokonanego przez ekspertów oraz laików wybranych seriali pod kątem zawartych w nich wiadomości z zakresu kryminalistyki. Rozdział czwarty poświęcony został dowodom naukowym przedstawianym w serialach i filmach kryminalnych. Zawiera przykłady z seriali i filmów kryminalnych wybranych działów kryminalistyki, takich jak daktyloskopia czy genetyka. Przykłady te mają pokazać, jak bardzo filmowy obraz kryminalistyki różni się od rzeczywistego stanu tej dziedziny nauki. Rozdział zawiera także wyniki systematycznych badań zawartości dwóch seriali kryminalnych: W-11 Wydział Śledczy i Nowa. Badania te były przeze mnie prowadzone pod kątem przedstawionego w serialach obrazu policji, zastosowania kryminalistyki ze szczególnym uwzględnieniem dowodów naukowych oraz ogólnego obrazu przestępczości (zdarzeń kryminalnych). Ma to znaczenie dla kryminologicznych badań zawartości mediów. Jak dotąd, w odróżnieniu od kryminalistyków, to kryminolodzy i medioznawcy badali konsekwencje przedstawiania w mediach przestępczości i pracy policji. Ponadto, obrazy z seriali mogą wpływać na postrzeganie pracy policji i wyobrażenia o kryminalistyce. Rozdział piąty zawiera przegląd badań nad kultowym amerykańskim serialem CSI: Crime Scene Investigation. Zostały one prowadzone w celu sprawdzenia, czy oglądanie seriali kryminalnych wpływa na oczekiwania przysięgłych i innych uczestników procesu karnego, szczególnie zaś na wyobrażenia i oczekiwania ofiar przestępstw. Wyobrażenia pokrzywdzonych przez przestępstwa o postępowaniu karnym mogą bowiem kształtować się wskutek oglądania seriali kryminalnych, ich oczekiwania mogą być natomiast wygórowane i nierealistyczne. Zaprezentowałam tutaj również ocenę serialu CSI dokonaną przez amerykańskiego kryminalistyka. W rozdziale tym przedstawiłam wyniki badań własnych dotyczące opinii ekspertów na temat oczekiwań obywateli spowodowanych oddziaływaniem seriali kryminalnych, jak i wyniki badań w zakresie oczekiwań laików. Zamieściłam także komentarze respondentów na temat oddziaływania mediów na widzów. Opisałam efekt W11, polską wersję efektu CSI, dotyczący oddziaływania rodzimych seriali kryminalnych na gruncie polskiego postępowania karnego. Wnioski wynikające z przeprowadzonych badań zawarte są w podsumowaniu. Wszystko musi być więc logiczne, konkretne, zgodne z zasadami przeprowadzania badań naukowych. To przecież dysertacja na temat wysoce specjalistycznej dziedziny nauki zwanej kryminalistyką. Musiała się zatem opierać na weryfikowalnych badaniach, zawierać tezy, pytania badawcze i wnioski, płynące z analizy zaprezentowanego materiału badawczego. To wszystko stanowi efekt mojej wielkiej

24 S t r o n a 23 zawodowej pasji kryminalistyki. By jednak tę dziedzinę wiedzy przybliżyć szerszemu gronu odbiorców, starałam się balansować na granicy pracy naukowej i popularnonaukowej. Czyli dysertacja dla szerokich rzesz Czytelników, dzielących ze mną moją wielką pasję do badań kryminalistycznych.

25 24 S t r o n a Rozdział 1. Dowód naukowy Jacy my wszyscy jesteśmy w gruncie rzeczy łatwowierni. Wierzymy w dowody, jakby to była prawda objawiona. A czym one są naprawdę? Tylko wrażeniem dostarczonym do mózgu przez zmysły. A jeśli te wrażenia są mylne? 18 Agata Christie Nie ma nic bardziej złudnego od oczywistych faktów Pojęcie dowodu Artur Conan Doyle Dowód kojarzy się z pewnością i wiarygodnością, z tymi pojęciami zaś wiąże się zachowanie ładu i porządku, poczucie bezpieczeństwa. Dowód jest często kojarzony z matematyką, gdzie udowadnia się coś na pewno. Tak też powinno być w procesie karnym, gdzie również wykorzystywane są dowody. Dowody są najistotniejszym czynnikiem dla sfery poznania i ustalenia faktów. Tylko brak możliwości dalszego prowadzenia postępowania dowodowego może stanowić przeszkodę dla ustalania okoliczności faktycznych istotnych dla sprawy 20. Dowody, w ostatecznym rozrachunku, są dowodami winy i sprawstwa lub dowodami niewinności osób oskarżonych, a więc mogą zdecydować o czyjejś wolności bądź o jej pozbawieniu 21. Ważną sprawą jest więc, aby owe dowody były pewne i wiarygodne dla wszystkich uczestników procesu. Są one najważniejszym źródłem poznania w procesie karnym, od ich właściwego ustalenia zależy zastosowanie prawa karnego 18 A. Christie, Śledztwo na cztery ręce, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2007, s A. C. Doyle, Przygody Sherlocka Holmesa, Rytm, Warszawa 2000, s Z. Doda, A. Gaberle, Dowody w procesie karnym, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1996, s Warto w tym miejscu dodać, że sprawstwo a wina w ujęciu karnistycznym to dwie odrębne kwestie.

26 S t r o n a 25 zgodnie z zasadą trafnej reakcji karnej 22. M. Zieliński opisał, jak wielkie szkody może przynieść źle zastosowane prawo z powodu błędnie rozpoznanej sytuacji faktycznej 23. Taka sytuacja będzie miała miejsce, gdy dowody będą źle przedstawione i zinterpretowane na sali sądowej. Oczywiście już na wcześniejszym etapie postępowania karnego może dojść do podjęcia błędnych decyzji odnośnie do dowodów w sprawie. Z punktu widzenia logiki dowód to skończony ciąg zdań mający uzasadnić prawdziwość danego twierdzenia, także wytwór czynności dowodzenia zwany jest dowodem 24. Matematyczne dowody są dowodami stuprocentowymi, niepozostawiającymi żadnych wątpliwości co do dowodzonego twierdzenia 25. Dowody prawne, a w szczególności dowody kryminalistyczne, mają inny charakter. Z prawniczego punktu widzenia dowód to środek służący do wykazania prawdziwości okoliczności ważnych dla rozstrzygnięcia sprawy 26. Te dowody nigdy nie dają stuprocentowej pewności co do dowodzonych twierdzeń. Już historycznie patrząc na analizę pojęcia dowodu, natrafia się na zawiłości interpretacyjne 27. Rację ma A. Gaberle twierdząc, iż pojęcie dowodu jest bardzo nieprecyzyjne i obejmuje wiele znaczeń 28. Najprościej mówiąc, za dowód przyjmuje się w prawie karnym procesowym wszystko, co jest prawnie dopuszczalne w celu ustalenia podstaw rozstrzygnięcia 29. Jednak pomimo, wydawałoby się, intuicyjnie prostej definicji dowodu, trudno znaleźć w teorii procesu karnego inne równie wieloznaczne pojęcia 30. W literaturze wyróżnia się wiele znaczeń słowa dowód. S. Śliwiński wyróżnił pięć: 1) przebieg rozumowania, które prowadzi do sądu o pewnym stanie rzeczy; jest to ogół motywów stwarzających pewność; 2) samo postępowanie dowodowe ( przeprowadza się dowód ); 3) ostateczny wynik przebiegu procesu myślowego, mającego na celu uzyskanie pewnego sądu; 4) dowód utożsamiany ze źródłem poznania (świadek, biegły itp.); 22 A. Gaberle, Dowody w sądowym procesie karnym, Oficyna Wolters Kluwer, Kraków 2007, s M. Zieliński, Poznanie sądowe a poznanie naukowe, Wydawnictwo UAM, Poznań 1979, s Encyklopedia PWN w trzech tomach, PWN, Warszawa 1999, s Co jest kwestią pewnej umowy i przyjęcia określonych założeń. 26 Encyklopedia PWN w trzech tomach, PWN, Warszawa 1999, s R. Kmiecik, Prawo dowodowe zagadnienia ogólne, [w:] Prawo dowodowe, red. R. Kmiecik, Zakamycze, Kraków 2005, s A. Gaberle, Dowody..., s. 39, A. Gaberle, Leksykon polskiej procedury karnej, Arche, Gdańsk 2004, s A. Gaberle, Dowody..., s S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, LexisNexis, Warszawa 2009, s. 349.

27 26 S t r o n a 5) środek dowodowy rozumiany jako tzw. podstawa dowodu (np. zeznania) 31. Kolejne znaczenia wyróżnił M. Cieślak: 6) dowód jako zmysłowa percepcja środka dowodowego przez organ procesowy w trakcie przeprowadzania dowodu (np. dowodem są oględziny); 7) czynność mająca doprowadzić do ujawnienia okoliczności pozwalających na wyciągnięcie odpowiednich wniosków co do interesujących zagadnień (np. konfrontacja lub sekcja zwłok); 8) fakt dowodowy, np. alibi; 9) odmiana rozumowania w logice i matematyce 32. W procesie karnym istotne jest przede wszystkim ustalenie faktów, prowadzące do poznania prawdy o zdarzeniu. Do tego niezbędne są dowody, które mogą mieć bardzo różny charakter i cel 33, chociaż zasadniczym celem procesu jest ustalenie prawdy materialnej. Dowód jest rodzajem informacji, można go traktować jako ślad o istnieniu jakiegoś faktu, bywa też utożsamiany ze środkiem dowodowym lub źródłem dowodu 34. W nauce procesu karnego przyjmuje się za dowód w znaczeniu ścisłym nośnik informacji o fakcie podlegającym udowodnieniu 35, prawem dowodowym nazywa się zaś normy regulujące zbieranie i wykorzystanie dowodów 36. Pojęcie dowodu było często analizowane w literaturze przedmiotu. Akcentowanie wieloznaczności pojęcia dowód jest bardzo istotne. Badania służące realizacji celów niniejszej pracy prowadzone były pośród osób o różnym wykształceniu i różnym stopniu znajomości prawa i kryminalistyki, a pytania w badaniach ankietowych dotyczyły również dowodów oraz ich szczególnego rodzaju dowodów naukowych. Trudno wnioskować, jak szerokie znaczenie pojęciu temu przypisywał uczestnik badań. Analizowane były również różne rodzaje dowodów przedstawianych w serialach kryminalnych, które posługują się chyba wszystkimi możliwymi zakresami pojęciowymi tego słowa. Trudno założyć, iż wszyscy odwołują się do tego samego rozumienia pojęcia dowodu. Wydaje się także, że być może część osób utożsamia pojęcie dowodu i śladu kryminalistycznego. 31 S. Śliwiński, Polski proces karny przed sądem powszechnym. Zasady ogólne, Wydawnictwo Gebethner i Wolff,Warszawa 1948, s. 574, cytuję za S. Waltoś, Proces..., s M. Cieślak, Zagadnienia dowodowe w procesie karnym, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1955, s , cytuję za S. Waltoś, Proces..., s A. Gaberle, Dowody..., s R. Kmiecik, Prawo..., s S. Waltoś, Proces, s. 350; M. Czajka, A. Światłowski, Kodeks postępowania karnego, Wydawnictwo Park, Wyd. II, Bielsko Biała 2005, s S. Waltoś, Proces..., s. 348.

28 S t r o n a Charakter kryminalistycznego dowodu naukowego Dowód naukowy jest dowodem nowoczesnym, jego immanentną cechą jest wysoki poziom skomplikowania, a nawet abstrakcji, co może czynić taki dowód trudnym do zrozumienia. Nazwa pochodzi z tłumaczenia na język polski terminu scientific evidence. Może być ona myląca, ponieważ sugeruje, że istnieją także dowody, które nie są naukowe, a nie chodzi przecież o to, że te drugie są sprzeczne z zasadami nauki 37. Samo pojęcie naukowości nie jest nigdzie ściśle zdefiniowane 38. Dowód naukowy winien być oparty na nauce, nie zaś pseudonauce lub paranauce. Kryminalistyczny dowód naukowy winien być postrzegany jako dowód oparty na nauce, jaką jest kryminalistyka sensu largo. Trudno znaleźć obecnie sprawy kryminalne, które zostały rozwiązane bez udziału kryminalistyki, rzadko bowiem ujmuje się sprawcę na gorącym uczynku, bądź przyznaje się on do sprawstwa (nawet jeśli to robi, niekoniecznie ujawnia tym prawdę materialną), konieczne jest więc przedstawienie dowodów 39. Opracowaniem takich dowodów zajmują się biegli w ekspertyzach z zakresu szeroko pojętej kryminalistyki. Występują one w karnych sprawach sądowych, gdzie podlegają sądowej (sędziowskiej i ławniczej) ocenie. W systemie common law oceniają je sędziowie i przysięgli. Dowody naukowe są rozumiane jako ekspertyza wykonywana przez biegłego. J. Wójcikiewicz tak opisuje dowody naukowe: Ekspertyza jest synonimem dowodu naukowego, albowiem każdy dowód naukowy ma postać opinii biegłego (ale, oczywiście, nie każda opinia biegłego jest dowodem naukowym) 40. Taki dowód podlega interpretacji zarówno przez biegłego, jak i przez sędziego 41. Podobnie opisuje dowody naukowe A. Gaberle: Przez dowód naukowy należy rozumieć wynik badania przeprowadzony przez biegłego (biegłych) przy wykorzystaniu nadających się do weryfikacji metod, uznanych i stosowanych w danej dziedzinie wiedzy, w której biegły jest specjalistą, przedstawiony w jego opinii 42. To, iż dowody naukowe są specjalnym rodzajem dowodów, do przeprowadzenia których potrzebna jest wiedza fachowa, specjalistyczne urządzenia i nowe 37 Zob. T. Tomaszewski, Dowód naukowy przed sądem, [w:] Prawo wobec nowych technologii, red. P. Girdwoyń, Liber, Warszawa 2008, s Istnieją kryteria oceny dowodu naukowego, o czym w dalszej części książki. 39 B. Innes, Niezbity dowód, Muza, Warszawa 2001, s J. Wójcikiewicz, Temida nad mikroskopem. Judykatura wobec dowodu naukowego , TNOiK, Toruń 2009, s J. Wójcikiewicz, Dowód naukowy w procesie sądowym, Wydawnictwo IES, Kraków 2000, s A. Gaberle, Dowody..., s. 48; A. Gaberle, Leksykon polskiej procedury karnej, Arche, Gdańsk 2004, s. 49.

29 28 S t r o n a techniki badawcze, rodzi trudności związane z interpretacją takich dowodów i przypisywaną im wartością dowodową. Badania DNA, a ściślej mówiąc ekspertyza genetyczna, bywają uważane za synonim takiego dowodu 43. Dokładność wyliczeń dokonywana metodami stosowanymi w naukach przyrodniczych powoduje niekiedy złudne przekonanie o bezbłędności uzyskanego wyniku, w sensie zgodności ze stanem rzeczywistym 44. Tworzy to nieporozumienia na sali sądowej. Sąd ocenia taki dowód przedstawiony przez biegłego w trakcie procesu, ale może to mu przysporzyć, zdaniem E. Gruzy, wielu trudności w ocenie tak specjalistycznych opinii 45. Nie jest to komentarz odosobniony. Nie tylko polski system wymiaru sprawiedliwości doświadcza trudności z oceną dowodów naukowych. Nie istnieją bowiem metody, dla których można podać precyzyjnie wartość diagnostyczną 46. Stanowi to problem dotyczący sądownictwa na całym świecie związany z wykorzystywaniem nowych metod i technik badawczych 47. Będzie on coraz poważniejszy z powodu szybkiego rozwoju technik badawczych wykorzystywanych na potrzeby postępowania karnego. Proces kształcenia sędziów i prokuratorów może nie nadążać za rozwojem nauki i techniki 48. Aby temu zapobiec, należałoby profesjonalnych uczestników procesu systematycznie zaznajamiać z osiągnięciami współczesnej kryminalistyki. Warto wdrażać elementy kształcenia ustawicznego. Wiedzę można także uzupełniać uczestnicząc w seminariach lub konferencjach naukowych prezentujących nowe osiągnięcia w wybranych dziedzinach naukowych. Może się zdarzyć, iż pojęcie dowodu naukowego zostanie utożsamione z pewnością co do określonego faktu 49. W fachowej literaturze nietrudno znaleźć przestrogi przed absolutyzowaniem dowodów o naukowym charakterze 50. Nie znaczy to, że nie powinny one być doceniane, wręcz przeciwnie, są bardzo ważne dla poznania faktów. Tym niemniej nie można dokonywać uproszczeń w postrzeganiu 43 S. Zabłocki, O procesie tzw. unaukowienia opinii biegłych, Palestra, 2005, 7-8, s. 215; zob. J. Wójcikiewicz, Temida..., s Z. Doda, A. Gaberle, op. cit., s E. Gruza, Przyczynek do zagadnienia dopuszczalności i wykorzystywania dowodów naukowych w procesie karnym, Przegląd Sądowy, 1995, 7-8, s. 90; E. Gruza, I. Sołtyszewski, Dowód z badań DNA (de lege lata et ferenda), Państwo i Prawo, 2010, 11, s J. Wójcikiewicz, Wstęp, [w:] Ekspertyza sądowa, red. J. Wójcikiewicz, Oficyna Wolters Kluwer, Warszawa 2007, s T. Tomaszewski, Problematyka wykorzystania dowodów naukowych na tle procedury amerykańskiej, Nowe Prawo, 1991, 1-3, s Kiedy przygotowywałam tę część dysertacji, jeszcze nie wiedziałam, że wkrótce będę pisała o wykorzystaniu dronów w kryminalistyce. Obecnie są już wykorzystywane do wspomagania zarówno czynności procesowych, jak i operacyjnych. 49 B. Kurzępa, Recenzja: Dowód z DNA w postępowaniu procesowym. Materiały z konferencji Instytutu Badań DNA, Warszawa 2002, red. K. Sipowicz, Kraków 2003, Prokuratura i Prawo, 2004, 9, s. 129 i nast. 50 S. Zabłocki, op. cit., s. 217.

30 S t r o n a 29 dowodów naukowych, jakich często dokonują media o charakterze rozrywkowym. Szerokiemu gronu osób znane jest pojęcie dowodu z DNA, mniej osób kojarzy go z ekspertyzą genetyczną. Świetną ilustracją dla potocznego rozumienia ekspertyzy i tego, jak bardzo wiedza dotycząca DNA przeszła do wiedzy powszechnej, jest komentarz do artykułu zamieszczonego na portalu internetowym 51 dotyczącym znalezienia zwłok NN w beczkach. Najprawdopodobniej były to zwłoki dziennikarza, jednak, jak sugeruje autor artykułu, nie dało się przeprowadzić badań DNA pod kątem potwierdzenia tej hipotezy. Oto jak brzmiał komentarz jednego z internatów o nicku vis z 2 marca 2010 roku: Czegoś tu nie rozumiem! Za mało DNA? Mamuta chcą klonować, DNA odczytują ze śliny na pecie, a tu mają kawałki ciała i za mało? Coś dziwnego! Wytłumaczcie jak potraficie, proszę!. Skomplikowany charakter związany w naukowością tych dowodów może powodować, że krąg osób potrafiących właściwie taki dowód ocenić, jest zbyt wąski. Z jednej strony można nie docenić takiego dowodu naukowego poprzez niezrozumienie jego istoty, z drugiej zaś można go przecenić z powodu jego naukowości właśnie. Przedmiotem badań jest analiza postrzegania metod, które mają dostarczyć dowody w postępowaniu karnym. Pojęcie dowodu musi być więc rozumiane szeroko. Zwykle, kiedy pojawia się słowo dowód, towarzyszy mu kontekst, z którego wynika, o jakie znaczenie chodzi. W dalszej części książki analizowane jest stosowanie tego słowa przez różne podmioty, a nie można założyć, iż wszyscy użytkownicy języka posługują się określonymi wyrażeniami dokładnie w tym samym znaczeniu. Jest to istotne również dlatego, iż pojęcie dowód na różnych etapach postępowania karnego może mieć inne znaczenie. Kryminalistycznym dowodem naukowym jest dowód uzyskany dzięki nauce, jaką jest kryminalistyka bardzo szeroko pojmowana, wszak to nauka interdyscyplinarna, który ma na celu ustalenie faktów istotnych z punktu widzenia postępowania karnego. Jest on przeprowadzony zwykle w formie ekspertyzy przez biegłego. Metoda zaś, dzięki której taki dowód pojawił się w procesie, jest przynajmniej przez część kryminalistyków uznawana za naukową 52. Są metody znajdujące się in statu nascendi, inne zaś są odrzucane jako zbyt subiektywne 53, a przez to nienaukowe, 51 m.html (data dostępu ); zob. P. R. Brewer, B. L. Ley, Media Use and Public Perception of DNA Evidence, Science Communication, 2010, 32, 1, s Przykładowo istnieją sprzeczne opinie na temat ekspertyzy pisma czy hipnozy w zakresie ich naukowości. 53 Zob. J. Moszczyński, Subiektywna ocena subiektywnych opinii kryminalistycznych, [w:] Co nowego w kryminalistyce przegląd zagadnień z zakresu zwalczania przestępczości, red. E. Gruza, M. Goc, T. Tomaszewski, Stowarzyszenie Absolwentów Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010, s. 249; M. Skorecki, Standardy metody badawczej a wartość dowodowa opinii biegłego sądowego, [w:] Co nowego..., s. 311.

31 30 S t r o n a przez część profesjonalnych uczestników procesu 54. Należy jednak zauważyć, że subiektywność samego przeprowadzenia ekspertyzy nie pozbawia jej automatycznie naukowego charakteru. Tak więc dowód naukowy to informacje podane przez biegłego, w formie ekspertyzy, dotyczące określonych faktów istotnych dla postępowania karnego, informacje te uzyskuje biegły przy zastosowaniu metod badawczych wymagających wiadomości specjalnych. Obecnie biegli coraz częściej korzystają z nowych technik badawczych, a także możliwości, jakie daje dynamiczny rozwój nauki. Powyższa definicja wydaje się być na tyle szeroka, że mieszczą się w niej różne ujęcia dowodu naukowego. W literaturze podjęto nawet próbę stworzenia listy kryminalistycznych dowodów naukowych drugiej generacji, do której E. Murphy zaliczył badania DNA, w przeciwieństwie do pierwszej generacji, gdzie kwalifikuje na przykład badania pisma ręcznego czy badania włókien 55. Jego zdaniem tworzenie niewłaściwych klasyfikacji (wyliczeń rodzajów dowodów) i zbytnia wiara w naukowość dowodów raczej pogłębiają nieprawidłowości w procesie rozumienia tych dowodów, niż je zwalczają Dowody naukowe w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych Argumenta non numeradna, sed ponderanda sunt. Na wstępie należy zaznaczyć, że polskie orzecznictwo odnośnie do dowodów naukowych jest ubogie 56. Polska literatura analizuje problematykę dowodów w kontekście orzecznictwa sądowego 57, ale rzadko podejmuje ważkie zagadnienie oceny wiarygodności dowodów naukowych. Stąd uznałam za istotne przedstawienie problematyki orzekania na podstawie jednego dowodu, w szczególności, gdy ten jeden dowód jest uznany za dowód naukowy. Skazanie na podstawie jednego dowodu budzi kontrowersje. Czy Czytelnik skazałby na podstawie jednego dowodu? Praktyka może stawiać wymagania, aby 54 SN, Postanowienie z , V KZ 54/77, Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Izba Wojskowa 1977, 9, 108, wypowiedź odnośnie do ekspertyzy pismoznawczej. 55 E. Murphy, Criminal Justice, False Certainty, and the Second Generation of Scientific Evidences, California Law Review, 2007, 95, 3, s. 721; zob. T. Tomaszewski, Jeszcze o badaniu pisma ręcznego w orzecznictwie sądów amerykańskich, [w:] Współczesne problemy dowodu z dokumentu. Materiały IX Wrocławskiego Sympozjum Badań Pisma, Wrocław czerwca 2000 r., red. Z. Kegel, Uniwersytet Wrocławski, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Kryminalistyki, Wrocław 2001, s T. Tomaszewski, Dowód naukowy..., s Zob. np. Z. Doda, A. Gaberle, op. cit.; A. Gaberle, Dowody ; J. Wójcikiewicz, Dowód ; J. Wójcikiewicz, Temida ; T. Widła, Ocena dowodu z opinii biegłego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1992.

- seriale a rzeczywistość

- seriale a rzeczywistość Walka z przestępczością - seriale a rzeczywistość Dr Joanna Stojer-Polańska Uniwersytet Dzieci Jakie ślady kryminalistyczne zostawiają sklonowani ludzie? Czy linie papilarne sklonowanych ludzi są identyczne?

Bardziej szczegółowo

Literatura, zaliczenie ćwiczeń, zakres zagadnień do ćwiczeń kryminalistyka

Literatura, zaliczenie ćwiczeń, zakres zagadnień do ćwiczeń kryminalistyka Literatura, zaliczenie ćwiczeń, zakres zagadnień do ćwiczeń kryminalistyka Zaliczenie: 1. Obecności na zajęciach, dopuszczalne dwie nieobecności dla studentów SSP, dla studentów NSP jedna nieobecność.

Bardziej szczegółowo

Wybór orzecznictwa dotyczącego opinii biegłych w postępowaniu karnym, oceny i kwestionowania opinii.

Wybór orzecznictwa dotyczącego opinii biegłych w postępowaniu karnym, oceny i kwestionowania opinii. Wybór orzecznictwa dotyczącego opinii biegłych w postępowaniu karnym, oceny i kwestionowania opinii. Kodeks postępowania karnego Art. 201. Jeżeli opinia jest niepełna lub niejasna albo gdy zachodzi sprzeczność

Bardziej szczegółowo

Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Bartosza Rymkiewicza pt. Społeczna odpowiedzialność biznesu a dokonania przedsiębiorstwa

Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Bartosza Rymkiewicza pt. Społeczna odpowiedzialność biznesu a dokonania przedsiębiorstwa Prof. dr hab. Edward Nowak Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Katedra Rachunku Kosztów, Rachunkowości Zarządczej i Controllingu Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Bartosza Rymkiewicza pt. Społeczna odpowiedzialność

Bardziej szczegółowo

Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Sieradzu. Rok akademicki 20113/2014

Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Sieradzu. Rok akademicki 20113/2014 Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Sieradzu Rok akademicki 20113/2014 Profil kształcenia: Ogólnoakademicki Stopień studiów: Studia pierwszego stopnia Kierunek studiów: Bezpieczeństwo wewnętrzne

Bardziej szczegółowo

Kryminalistyka. Zarys systemu

Kryminalistyka. Zarys systemu Kryminalistyka. Zarys systemu Praca zbiorowa pod redakcją: Kasprzaka Jerzego, Młodziejowskiego Bronisława, Kasprzaka Wojciecha Rok wydania: 2015 Wydawca: Difin ISBN: 978-83-7930-723-4 Liczba stron: 358

Bardziej szczegółowo

I. OGÓLNE INFORMACJE PODSTAWOWE O PRZEDMIOCIE. Nie dotyczy. podstawowy i kierunkowy

I. OGÓLNE INFORMACJE PODSTAWOWE O PRZEDMIOCIE. Nie dotyczy. podstawowy i kierunkowy 1.1.1 Statystyka opisowa I. OGÓLNE INFORMACJE PODSTAWOWE O PRZEDMIOCIE STATYSTYKA OPISOWA Nazwa jednostki organizacyjnej prowadzącej kierunek: Kod przedmiotu: P6 Wydział Zamiejscowy w Ostrowie Wielkopolskim

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. Do Czytelnika... 7

SPIS TREŚCI. Do Czytelnika... 7 SPIS TREŚCI Do Czytelnika.................................................. 7 Rozdział I. Wprowadzenie do analizy statystycznej.............. 11 1.1. Informacje ogólne..........................................

Bardziej szczegółowo

Przygotowanie danych

Przygotowanie danych 2 Przygotowanie danych 2 Przygotowanie danych Przed opracowaniem statystycznym należy uporządkować dane. Czynność ta ułatwia opracowywanie danych. Od czasu, kiedy pojawiły się komputery, procedury porządkowania

Bardziej szczegółowo

KARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Statystyka matematyczna (STA230) 2. KIERUNEK: MATEMATYKA. 3. POZIOM STUDIÓW: I stopnia

KARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Statystyka matematyczna (STA230) 2. KIERUNEK: MATEMATYKA. 3. POZIOM STUDIÓW: I stopnia KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Statystyka matematyczna (STA230) 2. KIERUNEK: MATEMATYKA 3. POZIOM STUDIÓW: I stopnia 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: III/5 5. LICZBA PUNKTÓW ECTS: 6 6. LICZBA GODZIN: 30

Bardziej szczegółowo

Generacja Y o mediach społecznościowych w miejscu pracy

Generacja Y o mediach społecznościowych w miejscu pracy Generacja Y o mediach społecznościowych w miejscu pracy Raport z badania Szymon Góralski Wrocław, 2013 ul. Więzienna 21c/8, 50-118 Wrocław, tel. 71 343 70 15, fax: 71 343 70 13, e-mail: biuro@rrcc.pl,

Bardziej szczegółowo

166 Wstęp do statystyki matematycznej

166 Wstęp do statystyki matematycznej 166 Wstęp do statystyki matematycznej Etap trzeci realizacji procesu analizy danych statystycznych w zasadzie powinien rozwiązać nasz zasadniczy problem związany z identyfikacją cechy populacji generalnej

Bardziej szczegółowo

Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego

Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego WYŻSZA SZKOŁA STUDIÓW MIĘDZYNARODOWYCH W ŁODZI WYDZIAŁ STUDIÓW MIĘDZYNARODOWYCH I DYPLOMACJI Michał Adamski Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego Praca doktorska napisana pod kierunkiem

Bardziej szczegółowo

KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: WYMIARY I RODZAJE WSPÓŁCZESNEGO BEZPIECZEŃSTWA 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE

KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: WYMIARY I RODZAJE WSPÓŁCZESNEGO BEZPIECZEŃSTWA 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: WYMIARY I RODZAJE WSPÓŁCZESNEGO BEZPIECZEŃSTWA 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE 3. POZIOM STUDIÓW: STUDIA I STOPNIA 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW:

Bardziej szczegółowo

STUDIA PODYPLOMOWE PRAWO DOWODOWE. Katedra Prawa Karnego WYDZIAŁ PRAWA I ADMINISTRACJI. UNIWERSYTETU KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO w Warszawie

STUDIA PODYPLOMOWE PRAWO DOWODOWE. Katedra Prawa Karnego WYDZIAŁ PRAWA I ADMINISTRACJI. UNIWERSYTETU KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO w Warszawie STUDIA PODYPLOMOWE PRAWO DOWODOWE Katedra Prawa Karnego WYDZIAŁ PRAWA I ADMINISTRACJI UNIWERSYTETU KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO w Warszawie III edycja 2015/2016 Organizator: Katedra Prawa Karnego UKSW

Bardziej szczegółowo

Uchwała Zarządu Polskiego Towarzystwa Badań Poligraficznych nr 7/2016 z dnia r. STANDARD KURSÓW I SZKOLEŃ Z ZAKRESU BADAŃ POLIGRAFICZNYCH

Uchwała Zarządu Polskiego Towarzystwa Badań Poligraficznych nr 7/2016 z dnia r. STANDARD KURSÓW I SZKOLEŃ Z ZAKRESU BADAŃ POLIGRAFICZNYCH Uchwała Zarządu Polskiego Towarzystwa Badań Poligraficznych nr 7/2016 z dnia 20.07.2016r. STANDARD KURSÓW I SZKOLEŃ Z ZAKRESU BADAŃ POLIGRAFICZNYCH Rozdział I Rodzaje kursów i szkoleń 1 Polskie Towarzystwo

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ. mgr Marcin Druszcz ZABEZPIECZENIE MEDYCZNE DZIAŁAŃ PODODDZIAŁÓW POLICJI NA TERYTORIUM KRAJU W LATACH

STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ. mgr Marcin Druszcz ZABEZPIECZENIE MEDYCZNE DZIAŁAŃ PODODDZIAŁÓW POLICJI NA TERYTORIUM KRAJU W LATACH STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ mgr Marcin Druszcz /Autor rozprawy/ ZABEZPIECZENIE MEDYCZNE DZIAŁAŃ PODODDZIAŁÓW POLICJI NA TERYTORIUM KRAJU W LATACH 2010-2015.... /Temat rozprawy/ dr hab. Andrzej Czupryński..

Bardziej szczegółowo

KARTA PRZEDMIOTU 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE

KARTA PRZEDMIOTU 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: SYSTEM BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO RP. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE 3. POZIOM STUDIÓW: STUDIA I STOPNIA 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: I/1 5. LICZBA

Bardziej szczegółowo

Porównywanie populacji

Porównywanie populacji 3 Porównywanie populacji 2 Porównywanie populacji Tendencja centralna Jednostki (w grupie) według pewnej zmiennej porównuje się w ten sposób, że dokonuje się komparacji ich wartości, osiągniętych w tej

Bardziej szczegółowo

UNIWERSYTET RZESZOWSKI WYDZIAŁ PEDAGOGICZNY INSTYTUT PEDAGOGIKI

UNIWERSYTET RZESZOWSKI WYDZIAŁ PEDAGOGICZNY INSTYTUT PEDAGOGIKI UNIWERSYTET RZESZOWSKI WYDZIAŁ PEDAGOGICZNY INSTYTUT PEDAGOGIKI ŁUCJA JAROCH MOTYWY WYBORU ZAWODU PRZEZ UCZNIÓW KLAS III GIMNAZJALNYCH Z RÓŻNYCH ŚRODOWISK SPOŁECZNYCH Praca magisterska napisana pod kierunkiem

Bardziej szczegółowo

Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO

Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO SAMOTNE OJCOSTWO Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2006 Copyright by Anna Dudak Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006 Recenzent: prof. zw. dr hab. Józef Styk Redakcja

Bardziej szczegółowo

Uchwała o zmianach w programie studiów doktoranckich. 1. Plan roku I studiów doktoranckich obejmuje następujące przedmioty:

Uchwała o zmianach w programie studiów doktoranckich. 1. Plan roku I studiów doktoranckich obejmuje następujące przedmioty: Uchwała o zmianach w programie studiów doktoranckich 1. Plan roku I studiów doktoranckich obejmuje następujące przedmioty: a) Konwersatorium I 30 godzin 3 ECTS b) Konwersatorium II 30 godzin 3 ECTS c)

Bardziej szczegółowo

Matematyka - Statystyka matematyczna Mathematical statistics 2, 2, 0, 0, 0

Matematyka - Statystyka matematyczna Mathematical statistics 2, 2, 0, 0, 0 Nazwa przedmiotu: Kierunek: Matematyka - Statystyka matematyczna Mathematical statistics Inżynieria materiałowa Materials Engineering Rodzaj przedmiotu: Poziom studiów: forma studiów: obowiązkowy studia

Bardziej szczegółowo

KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: WYMIARY I RODZAJE WSPÓŁCZESNEGO BEZPIECZEŃSTWA 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE

KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: WYMIARY I RODZAJE WSPÓŁCZESNEGO BEZPIECZEŃSTWA 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: WYMIARY I RODZAJE WSPÓŁCZESNEGO BEZPIECZEŃSTWA 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE 3. POZIOM STUDIÓW: STUDIA I STOPNIA/Profil praktyczny 4. ROK/

Bardziej szczegółowo

Poz. 119 UCHWAŁA NR 91 SENATU UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO. z dnia 26 kwietnia 2017 r.

Poz. 119 UCHWAŁA NR 91 SENATU UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO. z dnia 26 kwietnia 2017 r. Poz. 119 UCHWAŁA NR 91 SENATU UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO z dnia 26 kwietnia 2017 r. w sprawie określenia efektów dla kierunku studiów kryminalistyka i nauki sądowe Na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy z

Bardziej szczegółowo

Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności prawa a derywacyjne argumenty systemowe. Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 84-87

Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności prawa a derywacyjne argumenty systemowe. Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 84-87 Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności prawa a derywacyjne argumenty systemowe Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 84-87 2006 Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności

Bardziej szczegółowo

Wykaz ważniejszych skrótów... 7 Wstęp... 9

Wykaz ważniejszych skrótów... 7 Wstęp... 9 Spis treści Wykaz ważniejszych skrótów.... 7 Wstęp.... 9 Rozdział I Usytuowanie Policji w systemie organów administracji publicznej. 13 1. Geneza Policji... 13 2. Źródła prawa dotyczące Policji... 16 3.

Bardziej szczegółowo

Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia

Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia Wydział: Prawo i Administracja Nazwa kierunku kształcenia: Administracja Rodzaj przedmiotu: podstawowy Opiekun: dr Tomasz Kopczyński Poziom studiów (I lub II stopnia): I stopnia Tryb studiów: Stacjonarne

Bardziej szczegółowo

Biegły. Postanowienie o powołaniu biegłego. Ekspertyza / Opinia

Biegły. Postanowienie o powołaniu biegłego. Ekspertyza / Opinia Biegły. Postanowienie o powołaniu biegłego. Ekspertyza / Opinia Ekspertyza zespół czynności badawczych wymagających wiadomości specjalnych dlatego wykonywanych przez biegłego na zlecenie organu procesowego

Bardziej szczegółowo

Publicznej na Wydziale Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji

Publicznej na Wydziale Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji PROFILAKTYKA SPOŁECZNA I RESOCJALIZACJA 2015, 25 ISSN 2300-3952 Jarosław Utrat-Milecki 1 Uwagi nt. uprawnień do nadawania stopnia doktora nauk o polityce publicznej na Wydziale Stosowanych Nauk Społecznych

Bardziej szczegółowo

KARTA PRZEDMIOTU 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE

KARTA PRZEDMIOTU 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: TEORIE I STRATEGIE BEZPIECZEŃSTWA 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE 3. POZIOM STUDIÓW: STUDIA I STOPNIA 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: I/1 5. LICZBA

Bardziej szczegółowo

Lista załączników do pobrania z witryny internetowej wydawnictwa Difin

Lista załączników do pobrania z witryny internetowej wydawnictwa Difin Koncepcja opracowania powstała podczas zajęć z przedmiotów kryminalistyka, medycyna sądowa i postępowanie karne realizowanych na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie, zarówno na studiach prawniczych,

Bardziej szczegółowo

Opis efektów uczenia się dla kwalifikacji na poziomie 7 Polskiej Ramy Kwalifikacji

Opis efektów uczenia się dla kwalifikacji na poziomie 7 Polskiej Ramy Kwalifikacji Załącznik nr 2 do Uchwały nr 103/2018-2019 Senatu UP w Lublinie z dnia 28 czerwca 2019 r. Opis efektów uczenia się dla kierunku studiów Nazwa kierunku studiów: Biologia Poziom: studia drugiego stopnia

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceny pracy doktoranta przez opiekuna naukowego

Kryteria oceny pracy doktoranta przez opiekuna naukowego Kryteria oceny pracy doktoranta przez opiekuna naukowego Poniższe kryteria są wymienione także na formularzach Sprawozdania doktoranta i sporządzanej na jego podstawie Opinii opiekuna naukowego doktoranta

Bardziej szczegółowo

Opis zakładanych efektów kształcenia

Opis zakładanych efektów kształcenia Załącznik do uchwały nr 218 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 18 grudnia 2013 r Nazwa kierunku studiów: Psychologia Obszar kształcenia: Obszar nauk społecznych Poziom kształceni: jednolite studia

Bardziej szczegółowo

KARTA PRZEDMIOTU. 10. WYMAGANIA WSTĘPNE: Znajomość podstaw matematyki (poziom klasy o profilu ogólnym szkoły średniej)

KARTA PRZEDMIOTU. 10. WYMAGANIA WSTĘPNE: Znajomość podstaw matematyki (poziom klasy o profilu ogólnym szkoły średniej) KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: STATYSTYKA I DEMOGRAFIA. KIERUNEK: POLITOLOGIA 3. POZIOM STUDIÓW: I STOPNIA 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: II/3 5. LICZBA PUNKTÓW ECTS: 3 6. LICZBA GODZIN: 30 7. TYP PRZEDMIOTU

Bardziej szczegółowo

I. Plan studiów doktoranckich. 1. Plan roku I studiów doktoranckich obejmuje następujące przedmioty:

I. Plan studiów doktoranckich. 1. Plan roku I studiów doktoranckich obejmuje następujące przedmioty: Uchwała o zmianach w programie studiów doktoranckich na Wydziale Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji z siedzibą w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych oraz Międzywydziałowych Środowiskowych

Bardziej szczegółowo

WSHiG Karta przedmiotu/sylabus

WSHiG Karta przedmiotu/sylabus WSHiG Karta przedmiotu/sylabus KIERUNEK SPECJALNOŚĆ TRYB STUDIÓW SEMESTR Turystyka i Rekreacja Zarządzanie i Marketing Hotelarstwo i Gastronomia Obsługa Ruchu Turystycznego Stacjonarny / niestacjonarny

Bardziej szczegółowo

Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia

Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia Wydział: Prawo i Administracja Nazwa kierunku kształcenia: Prawo Rodzaj przedmiotu: specjalnościowy Opiekun: dr Teodor Bulenda Poziom studiów (I lub II stopnia): Jednolite magisterskie Tryb studiów: Stacjonarne

Bardziej szczegółowo

Ogólnopolska konferencja naukowa

Ogólnopolska konferencja naukowa Ogólnopolska konferencja naukowa Warszawa, 31 maja 2016 r. ORGANIZATOR: WSPÓŁPRACA: ul. Jana Olbrachta 29 lok. 147, 01-102 Warszawa NIP 5272735528 * REGON 361384950 * KRS 0000554931 PATRONI HONOROWI: PATRONI:

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR 71/2017 SENATU UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO z dnia 31 maja 2017 r.

UCHWAŁA NR 71/2017 SENATU UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO z dnia 31 maja 2017 r. UCHWAŁA NR 71/2017 SENATU UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO z dnia 31 maja 2017 r. zmieniająca uchwałę w sprawie efektów kształcenia dla kierunków studiów prowadzonych w Uniwersytecie Wrocławskim Na podstawie

Bardziej szczegółowo

METODY ILOŚCIOWE W ZARZĄDZANIU

METODY ILOŚCIOWE W ZARZĄDZANIU 1.1.1 Metody ilościowe w zarządzaniu I. OGÓLNE INFORMACJE PODSTAWOWE O PRZEDMIOCIE METODY ILOŚCIOWE W ZARZĄDZANIU Nazwa jednostki organizacyjnej prowadzącej kierunek: Kod przedmiotu: RiAF_PS5 Wydział Zamiejscowy

Bardziej szczegółowo

Wykład 4: Wnioskowanie statystyczne. Podstawowe informacje oraz implementacja przykładowego testu w programie STATISTICA

Wykład 4: Wnioskowanie statystyczne. Podstawowe informacje oraz implementacja przykładowego testu w programie STATISTICA Wykład 4: Wnioskowanie statystyczne Podstawowe informacje oraz implementacja przykładowego testu w programie STATISTICA Idea wnioskowania statystycznego Celem analizy statystycznej nie jest zwykle tylko

Bardziej szczegółowo

BL TK/15 Warszawa, 7 lipca 2016 r.

BL TK/15 Warszawa, 7 lipca 2016 r. BL-112-265-TK/15 Warszawa, 7 lipca 2016 r. INFORMACJA PRAWNA O WYROKU TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO Z 22 WRZEŚNIA 2015 R. (SYGN. AKT P 37/14) DOTYCZĄCYM USTAWY Z DNIA 6 CZERWCA 1997 R. - KODEKS KARNY I. METRYKA

Bardziej szczegółowo

I. Szczegółowe efekty kształcenia Administracja I o

I. Szczegółowe efekty kształcenia Administracja I o I. Szczegółowe efekty kształcenia Administracja I o Założenia ogólne 1. Nazwa kierunku studiów: Administracja 2. Nazwy specjalności kształcenia tworzonych w ramach kierunku: administracja publiczna i administracja

Bardziej szczegółowo

Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia

Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia Wydział: Prawo i Administracja Nazwa kierunku kształcenia: Administracja Rodzaj przedmiotu: podstawowy Opiekun: dr Tomasz Kopczyński Poziom studiów (I lub II stopnia): I stopnia Tryb studiów: Niestacjonarne

Bardziej szczegółowo

SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA (skrajne daty) Wydział Socjologiczno-Historyczny

SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA (skrajne daty) Wydział Socjologiczno-Historyczny Załącznik nr 4 do Uchwały Senatu nr 430/01/2015 SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA 2014-2016 (skrajne daty) 1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE/MODULE Nazwa przedmiotu/ modułu Komunikowanie międzynarodowe

Bardziej szczegółowo

Jak statystyka może pomóc w odczytaniu wyników sprawdzianu

Jak statystyka może pomóc w odczytaniu wyników sprawdzianu 16 Jak statystyka może pomóc w odczytaniu wyników sprawdzianu Wyniki pierwszego ważnego egzaminu sprawdzianu w klasie szóstej szkoły podstawowej mogą w niebagatelny sposób wpływać na losy pojedynczych

Bardziej szczegółowo

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu/ moduł (w języku polskim) Podstawy psychologii sądowej./ Moduł 187.: Psychologia sądowa 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim Fundamentals of forensic psychology

Bardziej szczegółowo

Wydział Prawa i Administracji. Wydział prowadzący kierunek studiów:

Wydział Prawa i Administracji. Wydział prowadzący kierunek studiów: E f e k t y k s z t a ł c e n i a d l a k i e r u n k u i i c h r e l a c j e z e f e k t a m i k s z t a ł c e n i a d l a o b s z a r ó w k s z t a ł c e n i a Wydział prowadzący kierunek studiów: Kierunek

Bardziej szczegółowo

Identyfikacja człowieka metody kryminalistyczne i biologiczne - ogólnie

Identyfikacja człowieka metody kryminalistyczne i biologiczne - ogólnie Identyfikacja człowieka metody kryminalistyczne i biologiczne - ogólnie Problematyka identyfikacji osób jest przedmiotem zainteresowania kryminalistyki, która jako nauka praktyczna opracowuje: - zasady

Bardziej szczegółowo

Uchwała nr 7/2016 Zarządu Polskiego Towarzystwa Badań Poligraficznych z dnia r. STANDARD KURSÓW I SZKOLEŃ Z ZAKRESU BADAŃ POLIGRAFICZNYCH

Uchwała nr 7/2016 Zarządu Polskiego Towarzystwa Badań Poligraficznych z dnia r. STANDARD KURSÓW I SZKOLEŃ Z ZAKRESU BADAŃ POLIGRAFICZNYCH Uchwała nr 7/2016 Zarządu Polskiego Towarzystwa Badań Poligraficznych z dnia 20.07.2016r. STANDARD KURSÓW I SZKOLEŃ Z ZAKRESU BADAŃ POLIGRAFICZNYCH - tekst jednolity 1 ogłoszony dnia 12.11.2017 Rozdział

Bardziej szczegółowo

Summary in Polish. Fatimah Mohammed Furaiji. Application of Multi-Agent Based Simulation in Consumer Behaviour Modeling

Summary in Polish. Fatimah Mohammed Furaiji. Application of Multi-Agent Based Simulation in Consumer Behaviour Modeling Summary in Polish Fatimah Mohammed Furaiji Application of Multi-Agent Based Simulation in Consumer Behaviour Modeling Zastosowanie symulacji wieloagentowej w modelowaniu zachowania konsumentów Streszczenie

Bardziej szczegółowo

Metody badań mass mediów - opis przedmiotu

Metody badań mass mediów - opis przedmiotu Metody badań mass mediów - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Metody badań mass mediów Kod przedmiotu 14.2-WP-SOCD-MMMB Wydział Kierunek Wydział Pedagogiki, Psychologii i Socjologii Socjologia

Bardziej szczegółowo

Wymagania stawiane pracom dyplomowym realizowanym na kierunku Socjologia

Wymagania stawiane pracom dyplomowym realizowanym na kierunku Socjologia Wymagania stawiane pracom dyplomowym realizowanym na kierunku Socjologia Podstawowa przesłanka wskazująca na konieczność zróżnicowania obu typów prac wynika ze stawianego celu odmiennych umiejętności w

Bardziej szczegółowo

KARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Edukacja dla bezpieczeństwa. 2. KIERUNEK: Bezpieczeństwo narodowe. 3. POZIOM STUDIÓW: Studia I stopnia

KARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Edukacja dla bezpieczeństwa. 2. KIERUNEK: Bezpieczeństwo narodowe. 3. POZIOM STUDIÓW: Studia I stopnia KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Edukacja dla bezpieczeństwa. KIERUNEK: Bezpieczeństwo narodowe 3. POZIOM STUDIÓW: Studia I stopnia 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: I/ 5. LICZBA PUNKTÓW ECTS: 4 6. LICZBA

Bardziej szczegółowo

Recenzja opracowania M. Bryxa. pt: Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie.

Recenzja opracowania M. Bryxa. pt: Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie. C:\DOKUMENTY\RECENZJE\Recenzja M. Bryxa rynek.doc Recenzja opracowania M. Bryxa pt : Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie. Rynek nieruchomości jest w Polsce stosunkowo nowym, lecz wzbudzającym

Bardziej szczegółowo

SCENARIUSZ LEKCJI. TEMAT LEKCJI: Zastosowanie średnich w statystyce i matematyce. Podstawowe pojęcia statystyczne. Streszczenie.

SCENARIUSZ LEKCJI. TEMAT LEKCJI: Zastosowanie średnich w statystyce i matematyce. Podstawowe pojęcia statystyczne. Streszczenie. SCENARIUSZ LEKCJI OPRACOWANY W RAMACH PROJEKTU: INFORMATYKA MÓJ SPOSÓB NA POZNANIE I OPISANIE ŚWIATA. PROGRAM NAUCZANIA INFORMATYKI Z ELEMENTAMI PRZEDMIOTÓW MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZYCH Autorzy scenariusza:

Bardziej szczegółowo

METODY I TECHNIKI BADAŃ SPOŁECZNYCH

METODY I TECHNIKI BADAŃ SPOŁECZNYCH METODY I TECHNIKI BADAŃ SPOŁECZNYCH Schemat poznania naukowego TEORIE dedukcja PRZEWIDYWANIA Świat konstrukcji teoret Świat faktów empirycznych Budowanie teorii Sprawdzanie FAKTY FAKTY ETAPY PROCESU BADAWCZEGO

Bardziej szczegółowo

AP I A 060/79/12. Komunikat prasowy

AP I A 060/79/12. Komunikat prasowy PROKURATURA APELACYJNA W GDAŃSKU WYDZIAŁ I ORGANIZACJI PRACY PROKURATUR ul. Wały Jagiellońskie 38 80 853 Gdańsk Gdańsk, dnia 31 grudnia 2012r. AP I A 060/79/12 Komunikat prasowy Wydział V do Spraw Przestępczości

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Elementy statystyki matematycznej. Mathematical statistics

KARTA KURSU. Elementy statystyki matematycznej. Mathematical statistics KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Elementy statystyki matematycznej Mathematical statistics Kod Punktacja ECTS* 5 Koordynator Dr Ireneusz Krech Zespół dydaktyczny: Dr Ireneusz Krech Dr Grażyna Krech Opis

Bardziej szczegółowo

Symbol EKO S2A_W01 S2A_W02, S2A_W03, S2A_W03 S2A_W04 S2A_W05 S2A_W06 S2A_W07 S2A_W08, S2A_W09 S2A_W10

Symbol EKO S2A_W01 S2A_W02, S2A_W03, S2A_W03 S2A_W04 S2A_W05 S2A_W06 S2A_W07 S2A_W08, S2A_W09 S2A_W10 Załącznik do uchwały nr 73 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 30 stycznia 2013 r. Opis zakładanych efektów kształcenia Nazwa kierunku studiów: Administracja 1. Odniesień efektów kierunkowych do

Bardziej szczegółowo

OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWA

OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWA OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWA CZĘŚĆ I: Warszawa, 27 maja 2015 r. ORGANIZATOR: WSPÓŁPRACA: SAMORZĄD DOKTORANTÓW INSTYTUTU NAUK PRAWNYCH PATRONAT HONOROWY: PARTNERZY: Towarzystwo Inicjatyw Prawnych i

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wstęp Rozdział III

Spis treści. Wstęp Rozdział III Spis treści Wstęp... 9 Rozdział I Wiadomości ogólne o konstytucji jako najważniejszym w państwie akcie prawnym... 13 1. Pojęcie, geneza i funkcje konstytucji... 13 2. Konstytucja ustawą zasadniczą państwa...

Bardziej szczegółowo

Zadanie 9: Oferta edukacyjna na nowej specjalności Pomiary technologiczne i biomedyczne na kierunku Elektrotechnika, WEAIiE

Zadanie 9: Oferta edukacyjna na nowej specjalności Pomiary technologiczne i biomedyczne na kierunku Elektrotechnika, WEAIiE Zadanie 9: Oferta edukacyjna na nowej specjalności Pomiary technologiczne i biomedyczne na kierunku Elektrotechnika, WEAIiE W ramach zadania nr 9 pt. Utworzenie nowej specjalności Pomiary technologiczne

Bardziej szczegółowo

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. prof. Edwarda F. Szczepanika w Suwałkach Instytut Ochrony Zdrowia Nazwa programu kształcenia (kierunku)

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. prof. Edwarda F. Szczepanika w Suwałkach Instytut Ochrony Zdrowia Nazwa programu kształcenia (kierunku) Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. prof. Edwarda F. Szczepanika w Suwałkach Instytut Ochrony Zdrowia Nazwa programu kształcenia (kierunku) Pielęgniarstwo Poziom i forma studiów studia I stopnia stacjonarne

Bardziej szczegółowo

kod nr w planie ECTS Przedmiot studiów PODSTAWY STATYSTYKI 7 2

kod nr w planie ECTS Przedmiot studiów PODSTAWY STATYSTYKI 7 2 kod nr w planie ECTS Przedmiot studiów PODSTAWY STATYSTYKI 7 2 Kierunek Turystyka i Rekreacja Poziom kształcenia II stopień Rok/Semestr 1/2 Typ przedmiotu (obowiązkowy/fakultatywny) obowiązkowy y/ ćwiczenia

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE Z DNIA 24 SIERPNIA 2010 R. WZ 36/10

POSTANOWIENIE Z DNIA 24 SIERPNIA 2010 R. WZ 36/10 POSTANOWIENIE Z DNIA 24 SIERPNIA 2010 R. WZ 36/10 Informacje, które dziennikarz uzyskał od rzecznika prasowego organu administracji rządowej z przeznaczeniem do publikacji w artykule prasowym, nie są objęte

Bardziej szczegółowo

Wykorzystanie komputera przez uczniów klas IV VI szkoły podstawowej w uczeniu się sprawozdanie z badań sondażowych

Wykorzystanie komputera przez uczniów klas IV VI szkoły podstawowej w uczeniu się sprawozdanie z badań sondażowych Wydawnictwo UR 2017 ISSN 2080-9069 ISSN 2450-9221 online Edukacja Technika Informatyka nr 3/21/2017 www.eti.rzeszow.pl DOI: 10.15584/eti.2017.3.36 MAREK HALLADA Wykorzystanie komputera przez uczniów klas

Bardziej szczegółowo

Dlaczego poprawki do projektu ustawy o Sądzie Najwyższym niczego nie zmieniają?

Dlaczego poprawki do projektu ustawy o Sądzie Najwyższym niczego nie zmieniają? Dlaczego poprawki do projektu ustawy o Sądzie Najwyższym niczego nie zmieniają? W toczącym się procesie legislacyjnym nad poselskim projektem ustawy o Sądzie Najwyższym (druk sejmowy 1727) zostały zgłoszone

Bardziej szczegółowo

KARTA PRZEDMIOTU. 12. PRZEDMIOTOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA 3 Odniesienie do kierunkowych efektów kształcenia (symbol)

KARTA PRZEDMIOTU. 12. PRZEDMIOTOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA 3 Odniesienie do kierunkowych efektów kształcenia (symbol) KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Polityka i strategia bezpieczeństwa RP 2. KIERUNEK: Politologia 3. POZIOM STUDIÓW: I stopień 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: III/5 5. LICZBA PUNKTÓW ECTS: 5 6. LICZBA GODZIN:

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU. Projektowanie w kulturze. Wydział Humanistyczny. Instytut Filologii Polskiej i Kulturoznawstwa. Kulturoznawstwo.

OPIS PRZEDMIOTU. Projektowanie w kulturze. Wydział Humanistyczny. Instytut Filologii Polskiej i Kulturoznawstwa. Kulturoznawstwo. Załącznik Nr 1.11 pieczątka jednostki organizacyjnej OPIS PRZEDMIOTU, PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA CZEŚĆ A * (opis przedmiotu i programu nauczania) OPIS PRZEDMIOTU Nazwa

Bardziej szczegółowo

Poradnik opracowany przez Julitę Dąbrowską.

Poradnik opracowany przez Julitę Dąbrowską. Poradnik opracowany przez Julitę Dąbrowską. Pobrany ze strony www.kalitero.pl. Masz pytania skontaktuj się ze mną. Dokument stanowi dzieło w rozumieniu polskich i przepisów prawa. u Zastanawiasz się JAK

Bardziej szczegółowo

KARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Analiza zespolona. 2. KIERUNEK: Matematyka. 3. POZIOM STUDIÓW: I stopnia 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: II/4

KARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Analiza zespolona. 2. KIERUNEK: Matematyka. 3. POZIOM STUDIÓW: I stopnia 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: II/4 KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Analiza zespolona 2. KIERUNEK: Matematyka 3. POZIOM STUDIÓW: I stopnia 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: II/4 5. LICZBA PUNKTÓW ECTS: 3 6. LICZBA GODZIN: 15 wykład + 15 ćwiczenia

Bardziej szczegółowo

- o zmianie ustawy o Trybunale Stanu (druk nr 2213).

- o zmianie ustawy o Trybunale Stanu (druk nr 2213). SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Prezes Rady Ministrów DSPA-140-141(5)/09 Warszawa, 28 września 2009 r. Pan Bronisław Komorowski Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Przekazuję przyjęte

Bardziej szczegółowo

Sposoby prezentacji problemów w statystyce

Sposoby prezentacji problemów w statystyce S t r o n a 1 Dr Anna Rybak Instytut Informatyki Uniwersytet w Białymstoku Sposoby prezentacji problemów w statystyce Wprowadzenie W artykule zostaną zaprezentowane podstawowe zagadnienia z zakresu statystyki

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE. rozprawy doktorskiej pt. Zmienne jakościowe w procesie wyceny wartości rynkowej nieruchomości. Ujęcie statystyczne.

STRESZCZENIE. rozprawy doktorskiej pt. Zmienne jakościowe w procesie wyceny wartości rynkowej nieruchomości. Ujęcie statystyczne. STRESZCZENIE rozprawy doktorskiej pt. Zmienne jakościowe w procesie wyceny wartości rynkowej nieruchomości. Ujęcie statystyczne. Zasadniczym czynnikiem stanowiącym motywację dla podjętych w pracy rozważań

Bardziej szczegółowo

Logika dla socjologów Część 2: Przedmiot logiki

Logika dla socjologów Część 2: Przedmiot logiki Logika dla socjologów Część 2: Przedmiot logiki Rafał Gruszczyński Katedra Logiki Uniwersytet Mikołaja Kopernika 2011/2012 Spis treści 1 Działy logiki 2 Własności semantyczne i syntaktyczne 3 Błędy logiczne

Bardziej szczegółowo

Objaśnienia oznaczeń w symbolach K przed podkreślnikiem kierunkowe efekty kształcenia W kategoria wiedzy

Objaśnienia oznaczeń w symbolach K przed podkreślnikiem kierunkowe efekty kształcenia W kategoria wiedzy Efekty kształcenia dla kierunku studiów FIZYKA - studia II stopnia, profil ogólnoakademicki - i ich odniesienia do efektów kształcenia w obszarze nauk ścisłych Kierunek studiów fizyka należy do obszaru

Bardziej szczegółowo

Źródło informacji - Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r. (GUS 2011)

Źródło informacji - Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r. (GUS 2011) Źródło informacji - Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r. (GUS 2011) Nie istnieje jedna, powszechnie uznana definicja niepełnosprawności. Definicja stosowana przez WHO przyjmuje, że do osób niepełnosprawnych

Bardziej szczegółowo

Odniesienie efektów kierunkowych kształcenia do efektów obszarowych

Odniesienie efektów kierunkowych kształcenia do efektów obszarowych Załącznik do uchwały nr 540 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 27 stycznia 2016 r. Odniesienie efektów kierunkowych kształcenia do efektów obszarowych Tabela odniesień efektów kierunkowych do

Bardziej szczegółowo

Prof. dr hab. Stanisław Swadźba Katedra Ekonomii Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

Prof. dr hab. Stanisław Swadźba Katedra Ekonomii Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Prof. dr hab. Stanisław Swadźba Katedra Ekonomii Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach RECENZJA pracy doktorskiej Pana mgr Bartosza Totlebena pt. Ekonomiczne i polityczne uwarunkowania upadłości państwa

Bardziej szczegółowo

SYLABUS na rok 2013/2014

SYLABUS na rok 2013/2014 SYLABUS na rok 013/014 (1) Nazwa przedmiotu Pedagogika () Nazwa jednostki Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego prowadzącej przedmiot Katedra: Położnictwa (3) Kod przedmiotu - (4) Studia Kierunek

Bardziej szczegółowo

Metodologia badań psychologicznych ze statystyką II - opis przedmiotu

Metodologia badań psychologicznych ze statystyką II - opis przedmiotu Metodologia badań psychologicznych ze statystyką II - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Metodologia badań psychologicznych ze statystyką II Kod przedmiotu 14.0-WP-PSChM-MBPzS2-W-S14_pNadGen3NDYY

Bardziej szczegółowo

Weryfikacja hipotez statystycznych. KG (CC) Statystyka 26 V / 1

Weryfikacja hipotez statystycznych. KG (CC) Statystyka 26 V / 1 Weryfikacja hipotez statystycznych KG (CC) Statystyka 26 V 2009 1 / 1 Sformułowanie problemu Weryfikacja hipotez statystycznych jest drugą (po estymacji) metodą uogólniania wyników uzyskanych w próbie

Bardziej szczegółowo

P r o g r a m s t u d i ó w. Bezpieczeństwo wewnętrzne. Studia pierwszego stopnia. Poziom 6. społecznych. Studia stacjonarne

P r o g r a m s t u d i ó w. Bezpieczeństwo wewnętrzne. Studia pierwszego stopnia. Poziom 6. społecznych. Studia stacjonarne Załącznik nr 2 do Uchwały Nr 207 Senatu UMK z dnia 29 listopada 2016 r. Wydział prowadzący kierunek studiów: Kierunek studiów: (nazwa kierunku musi być adekwatna do zawartości programu kształcenia a zwłaszcza

Bardziej szczegółowo

PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE

PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE Nazwa przedmiotu: BADANIE JAKOŚCI I SYSTEMY METROLOGICZNE II Kierunek: Mechanika I Budowa Maszyn Rodzaj przedmiotu: obowiązkowy na specjalności APWiR Rodzaj zajęć: projekt I KARTA PRZEDMIOTU CEL PRZEDMIOTU

Bardziej szczegółowo

OGLĄDALNOŚĆ TVP POZNAŃ WŚRÓD MŁODZIEŻY SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH W POZNANIU*

OGLĄDALNOŚĆ TVP POZNAŃ WŚRÓD MŁODZIEŻY SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH W POZNANIU* OGLĄDALNOŚĆ TVP POZNAŃ WŚRÓD MŁODZIEŻY SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH W POZNANIU* Wprowadzenie Media w edukacji szkolnej, a media telewizyjne, w tym telewizja regionalna, powinna być istotnym czynnikiem w pozyskiwaniu

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI Wstęp... 9 Wykaz skrótów... 13 Rozdział 1. Prawo podatkowe w systemie prawa... 15 1.1. Uwagi wprowadzające... 16 1.2. Prawo podatkowe jako gałąź prawa... 16 1.2.1. Przesłanki uzasadniające

Bardziej szczegółowo

1. CHARAKTERYSTYKA STUDIÓW 2. SYLWETKA ABSOLWENTA

1. CHARAKTERYSTYKA STUDIÓW 2. SYLWETKA ABSOLWENTA Dwuletnie studia indywidualne II stopnia na kierunku fizyka, specjalność Nauczanie i popularyzacja fizyki, specjalizacje: Nauczycielska; Dydaktyka i popularyzacja fizyki 1. CHARAKTERYSTYKA STUDIÓW Celem

Bardziej szczegółowo

Nazwa przedmiotu: Informatyczne systemy statystycznej obróbki danych. Informatics systems for the statistical treatment of data Kierunek:

Nazwa przedmiotu: Informatyczne systemy statystycznej obróbki danych. Informatics systems for the statistical treatment of data Kierunek: Nazwa przedmiotu: Informatyczne systemy statystycznej obróbki danych I KARTA PRZEDMIOTU CEL PRZEDMIOTU Informatics systems for the statistical treatment of data Kierunek: Forma studiów Informatyka Stacjonarne

Bardziej szczegółowo

Helena Tendera-Właszczuk Kraków, 15.04.2013 Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Helena Tendera-Właszczuk Kraków, 15.04.2013 Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Helena Tendera-Właszczuk Kraków, 15.04.2013 Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Recenzja dorobku naukowego, dydaktycznego i organizacyjnego dr Krzysztofa Wacha w postępowaniu habilitacyjnym w dziedzinie

Bardziej szczegółowo

ZAGADNIENIE PRAWNE UZASADNIENIE

ZAGADNIENIE PRAWNE UZASADNIENIE III CZP 22/12 ZAGADNIENIE PRAWNE W sprawie z wniosku [ ] spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o wpis zmian na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawcę od postanowienia Sądu Rejonowego. Czy w przypadku

Bardziej szczegółowo

KARTA PRZEDMIOTU 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE

KARTA PRZEDMIOTU 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE Załącznik Nr 1. KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: PODSTAWY WIEDZY O PAŃSTWIE I POLITYCE 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE 3. POZIOM STUDIÓW: STUDIA I STOPNIA 4. ROK/ SEMESTR

Bardziej szczegółowo

PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE

PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE Nazwa przedmiotu: PROGNOZOWANIE Z WYKORZYSTANIEM SYSTEMÓW INFORMATYCZNYCH Kierunek: Informatyka Rodzaj przedmiotu: obowiązkowy w ramach treści kierunkowych Rodzaj zajęć: wykład, laboratorium I KARTA PRZEDMIOTU

Bardziej szczegółowo

Opracowała dr Ryta Suska-Wróbel. Gdańsk, 25 luty 2016 r.

Opracowała dr Ryta Suska-Wróbel. Gdańsk, 25 luty 2016 r. Opracowała dr Ryta Suska-Wróbel Gdańsk, 25 luty 2016 r. EFEKTY KSZTAŁCENIA - zasób wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych uzyskanych w procesie kształcenia przez osobę uczącą się. W szkolnictwie

Bardziej szczegółowo

Opis efektu kształcenia dla programu kształcenia

Opis efektu kształcenia dla programu kształcenia TABELA ODNIESIEŃ EFEKTÓW KSZTAŁCENIA OKREŚLONYCH DLA PROGRAMU KSZTAŁCENIA DO EFEKTÓW KSZTAŁCENIA OKREŚLONYCH DLA OBSZARU KSZTAŁCENIA I PROFILU STUDIÓW PROGRAM KSZTAŁCENIA: Kierunek Fizyka Techniczna POZIOM

Bardziej szczegółowo

Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej w Koszalinie

Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej w Koszalinie Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej w Koszalinie http://www.cos.strazgraniczna.pl/cos/aktualnosci/24744,obchody-europejskiego-dnia-przeciwko-handlowi-ludzmi. html 2019-09-30, 18:45 Obchody Europejskiego

Bardziej szczegółowo

PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE

PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE Nazwa przedmiotu: Metody i narzędzia doskonalenia jakości Methods and Techniques of Quality Management Kierunek: Mechatronika Rodzaj przedmiotu: obowiązkowy dla studentów kierunku mechatronika Rodzaj zajęć:

Bardziej szczegółowo

Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia. ćwiczenia 16 zaliczenie z oceną

Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia. ćwiczenia 16 zaliczenie z oceną Wydział: Zarządzanie i Finanse Nazwa kierunku kształcenia: Zarządzanie Rodzaj przedmiotu: podstawowy Opiekun: dr Tomasz Kopczyński Poziom studiów (I lub II stopnia): I stopnia Tryb studiów: Niestacjonarne

Bardziej szczegółowo