POLSKI RYNEK KAPITAŁOWY

Transkrypt

1 POLSKI RYNEK KAPITAŁOWY WARSZAWA, WRZESIEŃ 2006

2 Strona 2

3 WSTĘP RYNEK AKCJI ROZWÓJ GIEŁDY PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH... 5 Notowane spółki... 5 Oferty publiczne... 6 Kapitalizacja... 8 Obroty... 9 Udział inwestorów w obrocie POZYCJA GIEŁDY PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH W REGIONIE Kapitalizacja Obroty MTS-CETO Notowane spółki Kapitalizacja Obroty RYNEK INSTRUMENTÓW DŁUŻNYCH SKARBOWE PAPIERY WARTOŚCIOWE KORPORACYJNE I KOMUNALNE PAPIERY DŁUŻNE INSTRUMENTY POCHODNE UDZIAŁ W RYNKU POSZCZEGÓLNYCH DOMÓW MAKLERSKICH ROZWÓJ FUNDUSZY INWESTYCYJNYCH ZAKOŃCZENIE Strona 3

4 Wstęp Niniejsze opracowanie przedstawia polski rynek kapitałowy i jego rozwój od początku od roku 1991 do końca sierpnia 2006 roku. Zaprezentowane w nim są najważniejsze dane i wskaźniki dotyczące poszczególnych segmentów rynku oraz ich zmiany na przestrzeni piętnastu lat. Najobszerniejsza część raportu poświęcona jest rynkowi akcji opisany został rozwój Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, zmiany liczby notowanych spółek, kapitalizacji, wskaźniki obrotu. Obszernie opisano również pozycję GPW wśród giełd regionu. Część dotyczącą rynku akcji zamyka krótkie podsumowanie rozwoju rynku akcji na MTS-CeTO. W drugiej części raport przedstawia charakterystykę polskiego rynku papierów dłużnych zarówno skarbowych jak i pozaskarbowych (korporacyjnych i komunalnych). Część trzecią stanowi opis rozwoju rynku instrumentów pochodnych, a na koniec raport przedstawia sytuację wybranych grup uczestników rynku domów maklerskich i funduszy inwestycyjnych. Celem niniejszego raportu jest prezentacja rynku kapitałowego w Polsce w ciągu jego piętnastolecia. Niekiedy jednak z powodu braku dostępnych danych opisany został okres krótszy szczególnie dotyczy to porównań międzynarodowych. Strona 4

5 1. Rynek akcji 1.1. Rozwój Giełdy Papierów Wartościowych Notowane spółki Pierwsza sesja na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie miała miejsce 16 kwietnia 1991 roku. Inwestorzy mieli możliwość sprzedaży i kupna akcji 5 spółek. Do 2001 roku liczba spółek w obrocie nieustannie rosła, sięgając 230. Kolejne dwa lata, wraz z pogorszeniem koniunktury na giełdzie przyniosły spadek liczby notowanych spółek do 203 na koniec 2003 roku. Należy odnotować, że w roku tym zadebiutowała na GPW pierwsza spółka zagraniczna. Od roku 2004 mamy do czynienia z kolejną falą wzrostu liczby notowanych spółek. Na koniec sierpnia na GPW notowano akcje 268 spółek, z czego 7 zagranicznych. Szczegółowo zaprezentowano to na Wykresie 1. Wykres 1 Liczba spółek notowanych na GPW od 1991 roku do końca lipca 2006 roku. Źródło: GPW. Strona 5

6 Oferty publiczne Przez piętnaście lat funkcjonowania polskiego rynku przeprowadzono 670 publicznych emisji najwięcej, bo aż 90 uplasowano na rynku w roku 1997, a niedużo mniej (80) w roku Najsłabszym okresem dla rynku pierwotnego były lata , gdy dochodziło do mniej niż 30 emisji rocznie (a tylko 16 w roku 2002). Szczegółowo zaprezentowano to na Wykresie 2. Wykres 2 Liczba ofert publicznych oraz ich przeciętna roczna wartość w mln zł w okresie od roku 1994 do końca sierpnia Źródło: KPWiG. Warto zauważyć, że w słabym pod względem ilościowym roku 2003 przeciętna wielkość emisji była największa w całym badanym okresie i wyniosła 243 mln zł. Przed rokiem 2001 tylko raz przeciętna wartość emisji wzrosła ponad 100 mln do 110 mln zł w roku Emisje o łącznej największej wartości miały miejsce w roku 2004 wyniosły 13,7 mln zł. W tym samym roku zanotowano najwyższą wartość nowych ofert publicznych (IPO) ponad 9,1 mld zł (aż dwukrotnie więcej niż w drugim co do wartości roku 1997). Szczegóły przedstawia Wykres 3. Strona 6

7 Wykres 3 Wartość ofert publicznych od roku 1991 do końca sierpnia 2006 roku w mln zł. Źródło: KPWiG.

8 Kapitalizacja Kapitalizacja spółek krajowych notowanych na GPW wzrosła w ciągu 15 lat ponad 2250 razy ze 161 mln zł pod koniec roku 1991 do mln zł na koniec sierpnia 2006 roku. Jedynie w roku 2001 kapitalizacja GPW spadła. W pozostałych latach kapitalizacja dynamicznie rosła przez pierwsze dwa lata odpowiednio o 118 proc. i 1565 proc., a następnie o średnio 42 proc. rocznie. Przedstawia to Wykres 4. Na koniec 2005 roku kapitalizacja spółek krajowych stanowiła 32,6 proc. polskiego PKB wobec 13,6 proc. jeszcze w 2001 roku. Wykres 4 Kapitalizacja GPW od 1991 roku do końca lipca 2006 roku. Źródło: GPW. Wskaźniki C/Z (cena/zysk) oraz C/WK (cena/wartość księgowa) pod koniec lipca 2006 roku nie odbiegały znacząco od przeciętnych wartości obserwowanych przez piętnaście lat. C/Z wyniósł 25 wobec średniej w wysokości 29 (zaburzonej jednak przez niezwykle wysoki wskaźnik w roku ,2 oraz mediany w wysokości 16,4 dla okresu Wskaźnik C/WK wyniósł 2,08 wobec średniej z ostatnich piętnastu lat równej 1,68 i mediany w wysokości 1,67. Szczegółowo zaprezentowano to na Wykresie 5. Strona 8

9 Wykres 5 Wskaźniki C/Z oraz C/WK dla GPW od 1991 roku do lipca 2006 roku. Źródło: GPW. Obroty Obroty akcjami wzrosły z 30 mln zł w roku 1991 do mln zł w roku Pomijając dwa pierwsze lata niezwykle wysokiego wzrostu (660 proc. w 1992 roku i 3353 proc. w 1993 roku wielkości wynikające z niskiego efektu bazy) obroty rosły o średnio 47 proc. rocznie, choć aż w trzech latach zmniejszyły się (w 1995 roku o 41,6 proc., w 2001 roku o 52,4 proc. i w 2002 roku o 20,9 proc. Wartość obrotów akcjami na GPW w poszczególnych latach przedstawia wykres 6. Strona 9

10 Wykres 6 Obroty akcjami na GPW ogółem w latach w mln zł. Źródło: GPW. Wykres 7 Zmiany obrotów i kapitalizacji akcji na GPW w stosunku do roku poprzedniego w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GPW. Strona 10

11 Przyglądając się relatywnej wielkości obrotów (odniesionej do kapitalizacji) zauważymy, że płynność GPW uległa w ostatnich latach wyraźnemu pogorszeniu. Do 1997 roku (pomijając dwa pierwsze lata) współczynnik płynności (iloraz rocznych obrotów akcjami i kapitalizacji ogółem na koniec roku) utrzymywał się on na poziomie ponad 100 proc. z rekordem w wysokości 314 proc. w 1994 roku. Od 1998 roku obserwowany jest systematyczny spadek tego wskaźnika (z wyjątkiem roku 2000, gdy znów przekroczył on sto proc.). Na koniec roku 2005 współczynnik płynności wyniósł 45 proc. Szczegóły przedstawia Wykres 8. Wykres 8 Współczynnik obrotu akcjami (roczne obroty ogółem/kapitalizacja na koniec roku) dla GPW w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GPW. Średnie obroty (bez transakcji pakietowych) w przeliczeniu na jedną sesję wykazywały dynamikę wzrostu rzędu kilkudziesięciu procent rocznie poza dwoma pierwszymi latami funkcjonowania giełdy oraz latami załamania koniunktury 1995, 2001, Przez trzy ostatnie lata 2004, 2005 i od stycznia do sierpnia 2006 notowano kolejne rekordy. Przez pierwsze osiem miesięcy 2006 roku przeciętna wartość obrotów na jednej sesji wyniosła 1204,5 mln zł. Przedstawiono to szczegółowo na Wykresie 9. Strona 11

12 Wykres 9 Przeciętna dzienna wartość obrotów sesyjnych od roku 1991 do końca sierpnia 2006 roku w mln zł. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GPW. Nieco odmiennie przedstawia się historia średniej wartości jednej transakcji zawartej w trakcie sesji. Podobnie jak w przypadku pozostałych danych o obrocie wartość ta spadła w latach dekoniunktury (1994, ), ale co ciekawe jej spadek odnotowano również w ciągu pierwszych ośmiu miesięcy 2006 roku. Wynika to zapewne ze zwiększonego zainteresowania rynkiem giełdowym inwestorów indywidualnych. Szczegółowo zaprezentowano to na Wykresie 10. Strona 12

13 Źródło: GPW. Wykres 10 Średnia wartość jednej transakcji sesyjnej od roku 1991 do końca lipca 2006 roku w zł. Udział inwestorów w obrocie Na przestrzeni lat zmieniało się znaczenie poszczególnych grup inwestorów w obrotach akcjami na GPW. W latach największe obroty generowali po równo inwestorzy indywidualni i inwestorzy zagraniczni. Następnie, w roku 2000 (tuż przed załamaniem rynku) udział inwestorów indywidualnych wzrósł do 50 proc. Od tego czasu na znaczeniu zaczęli zyskiwać inwestorzy instytucjonalni (m.in. dynamicznie zwiększające swoje aktywa fundusze emerytalne), którzy dominowali w obrotach w latach W roku 2004 udziały trzech podstawowych grup inwestorów w przybliżeniu wyrównały się, a rok 2005 przyniósł nie notowany wcześniej wzrost aktywności inwestorów zagranicznych (do 41 proc.), który może być wiązany z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Ich udział w obrotach spadł w pierwszej połowie 2006 roku, kiedy ponownie dominującą rolę uzyskali inwestorzy indywidualni. Prezentuje to Wykres 11. Strona 13

14 Wykres 11 Udział poszczególnych grup inwestorów w obrotach akcjami na GPW od 1997 do końca pierwszego półrocza Źródło: GPW Pozycja Giełdy Papierów Wartościowych w regionie Kapitalizacja Pod względem kapitalizacji GPW należy do grona średniej wielkości giełd europejskich. Z kapitalizacją na koniec 2005 roku w wysokości 79,4 miliarda euro usytuowała się tuż za giełdą irlandzką (96,7 mld EUR) i wiedeńską (107,1 mld EUR) oraz przed giełdą w Luksemburgu (43,5 mld EUR) i w Pradze (31,1 mld EUR). Biorąc pod uwagę kapitalizację jest więc warszawska giełda największym rynkiem spośród państw nowoprzyjętych do Unii Europejskiej i jednocześnie drugim rynkiem w regionie środkowej i wschodniej Europy. Dystans dzielący GPW od najbardziej rozwiniętych rynków Europy jest jednak ogromny, i już nawet giełda w Hiszpanii, kraju często porównywanym z Polską ze względu na podobną wielkość i niedawną akcesję do Unii Europejskiej, jest ponad 10 razy większa (813,8 mld EUR). Tak więc różnica wielkości pomiędzy giełdami średniej wielkości, a giełdami dużymi jest na tyle duża, że wydaje się być nie do nadrobienia. Porównanie kapitalizacji giełd w poszczególnych krajach wskazuje również na różnicę pomiędzy krajami starej Unii (UE15) a dziesiątką krajów nowoprzyjętych (UE10). Łączna kapitalizacja krajów UE10 wynosi bowiem niecałe 170 mld euro, czyli mniej niż jedną Strona 14

15 czwartą kapitalizacji giełdy włoskiej, najmniejszej spośród giełd dużych lub niecałe 2 proc. kapitalizacji wszystkich giełd UE25. Kapitalizację wybranych giełd europejskich zaprezentowano na Wykresie 12. Wykres 12 Kapitalizacja wybranych giełd europejskich na koniec 2005 roku [mld EUR], skala logarytmiczna. Źródło: Federation of European Securities Exchanges (FESE). Wartość spółek notowanych na GPW stanowiła na koniec roku ,93 proc. kapitalizacji wszystkich giełd krajów Unii Europejskiej. Jednocześnie polski PKB stanowił w 2005 roku 2,23 proc. łącznego PKB wszystkich krajów członkowskich, co oznacza dużą dysproporcję pomiędzy wkładem polskiej gospodarki w produkcję UE, a wielkością polskiego rynku kapitałowego. Jest to charakterystyczne dla wszystkich krajów UE10 (poza Maltą). Zdarza się również w przypadku największych krajów UE15, ale w ich przypadku dysproporcja ta jest dużo mniejsza. Zaprezentowano to na Wykresie 13. Od dłuższego czasu za największego konkurenta GPW uznaje się giełdę w Wiedniu. Słusznie, bo wydaje się, że istnienie więcej niż jednego, silnego regionalnego rynku w Europie Środkowo-Wschodniej jest niemożliwe. Niestety w ciągu ostatnich pięciu lat Wiener Börse rozwijała się znacznie szybciej niż giełda warszawska. Jeszcze w 2001 roku kapitalizacja GPW była większa od kapitalizacji giełdy w Wiedniu, która jednak od tam tej pory zwiększała kapitalizację w tempie znacznie większym niż GPW. W efekcie pod koniec 2005 roku łączna wartość spółek notowanych na giełdzie w Wiedniu była o ponad 1/3 większa od kapitalizacji wszystkich spółek krajowych na GPW. Strona 15

16 Wykres 13 Udział kapitalizacji giełd wybranych krajów w łącznej kapitalizacji giełd Unii Europejskiej, PKB tych krajów jako odsetek PKB całej UE oraz relacja pomiędzy tymi wartościami. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych FESE i Eurostatu. Przez ostatnie pięć lat GPW jedynie w 2004 roku zwiększyła swoją kapitalizację w tempie większym niż giełda w Wiedniu. Od 2000 do końca 2005 roku wartość spółek z giełdy Wiedeńskiej wzrosła o 75,2 mld euro (235,9%), a spółek notowanych na GPW o 45,6 mld euro (135,1 proc.). W ujęciu procentowym, szybciej od GPW rosła również giełda w Pradze, o 19,0 mld euro (156,9 proc.). 1 Przedstawia to tabela 1. Nominalnie [mln EUR] Procentowo Spanish Exchanges (BME) ,03 Sofia Stock Exchange 3436,65% Oslo Børs ,30 Iceland Stock Exchange 385,19% Wiener Börse ,00 Wiener Börse 235,86% GPW ,65 Prague Stock Exchange 156,86% Iceland Stock Exchange ,73 Bucarest Stock Exchange 156,81% GPW 135,05% Tabela 1 Europejskie giełdy o największym wzroście kapitalizacji (nominalnie i procentowo) w okresie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych FESE oraz poszczególnych giełd (nie uwzględniono giełd: rosyjskiej, ukraińskiej oraz z krajów byłej Jugosławii /poza Słowenią/). 1 Silniejszy wzrost kapitalizacji zanotowały również giełdy: islandzka oraz bułgarska i rumuńska. W dwóch ostatnich przypadkach wynika to z niskiej bazy na początku okresu. Strona 16

17 Co więcej, w ciągu ostatnich pięciu lat jedynie w 2004 roku GPW znalazła się wśród pięciu giełd europejskich notujących największy procentowy wzrost kapitalizacji (giełdzie wiedeńskiej udało się to trzykrotnie). Przedstawia to tabela Sofia SE 366,53% 1 Bucarest SE 48,50% 1 Sofia SE 98,43% 1 GPW 76,79% 1 Sofia SE 105,60% 2 Bucarest SE 36,18% 2 Ljublana SE 39,49% 2 Wiener Börse 39,01% 2 Prague SE 76,76% 2 Iceland SE 86,67% 3 Ljublana SE 15,11% 3 Iceland SE 32,82% 3 4 Oslo Børs 11,20% 4 Sofia SE 23,60% 4 5 Bratislava SE 11,02% 5 Wiener Börse 13,88% 5 OMX Stockholm Spanish Exchanges Deutsche Börse 34,42% 3 Iceland SE 76,60% 3 Malta SE 66,30% 29,94% 4 Budapest SE 59,05% 4 Wiener Börse 65,83% 29,89% 5 Sofia SE 50,33% 5 Oslo Børs 55,63% 9 Budapest SE -9,72% 6 Prague SE 8,86% 9 Prague SE 25,43% 6 Bratislava SE 47,00% 7 GPW 52,93% 11 Wiener Börse -11,22% 7 Budapest SE 8,15% 18 GPW 8,48% 7 Wiener Börse 44,11% 8 Prague SE 43,00% 14 GPW -14,56% 8 GPW -6,21% 20 Budapest SE 5,76% 10 Ljublana SE 25,71% 10 Budapest SE 31,12% 18 Prague SE -25,58% 21 Bratislava SE -35,24% 21 Ljublana SE 5,69% 19 Bratislava SE 15,12% 23 Bratislava SE -12,64% 21 Ljublana SE -5,88% Tabela 2 Roczny wzrost kapitalizacji w wybranych giełdach europejskich w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych FESE i poszczególnych giełd. Wykres 14 Kapitalizacja spółek krajowych giełd Europy Środkowej i Wschodniej w latach [mln EUR]. Źródło: FESE. Strona 17

18 Oznacza to, że silna pozycja polskiego rynku kapitałowego w regionie nie została dana raz na zawsze i może zostać utracona w zaledwie kilka lat jak stało się to w przypadku utraty czołowej pozycji pod względem wartości notowanych spółek na rzecz giełdy wiedeńskiej. Pocieszające jest to, że w przypadku GPW za wzrost kapitalizacji w większym stopniu odpowiadają pierwsze publiczne oferty (IPOs) osiągnęły one w latach wartość 4,8 mld euro dla GPW i 2,2 mld euro dla giełdy wiedeńskiej. 2 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie notowała pod koniec 2005 roku akcje 234 spółek, co stanowi największą liczbę notowanych spółek w regionie. Giełda wiedeńska prowadziła handel akcjami 92 spółek, giełda w Pradze 35, a giełda budapeszteńska 44. Oznacza to, że przeciętna kapitalizacja spółki notowanej w Warszawie była dużo niższa niż w przypadku konkurencyjnych giełd regionu. Wynosiła 339 mln euro dla GPW przy 627 mln euro w Budapeszcie, 887 mln euro w Pradze i 1,164 mld euro w Wiedniu. Zaprezentowano to w Tabeli 3. Liczba notowanych spółek krajowych Łączna kapitalizacja spółek krajowych [mln EUR] Przeciętna kapitalizacja spółki krajowej [mln EUR] Wiener Börse , ,97 Prague Stock Exchange ,49 887,41 Budapest Stock Exchange ,40 626,96 GPW ,46 339,12 Ljublana Stock Exchange ,60 57,73 Bratislava Stock Exchange ,29 16,65 Tabela 3 Liczba notowanych spółek krajowych, kapitalizacja spółek krajowych oraz przeciętna kapitalizacja spółki krajowej na koniec 2005 roku dla giełd regionu Europy Środkowej i Wschodniej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych FESE. Również spojrzenie na poszczególne spółki z regionu odkrywa, że polskie przedsiębiorstwa są małe w stosunku do wielkości kraju. Największa pod względem kapitalizacji polska spółka publiczna, PKO BP, jest warta zaledwie nieco ponad połowę tego co największa spółka czeska energetyczny gigant Čez. Od największej polskiej spółki więcej warte są również cztery spółki austriackie (w tym notowany na GPW Bank Austria Creditanstalt). Wśród największych dwudziestu spółek z Europy Środkowej i Wschodniej znajdziemy 9 spółek austriackich, 7 polskich, 2 czeskie i 2 węgierskie. Odnosząc kapitalizację spółek regionu do kapitalizacji przedsiębiorstw notowanych na największej w Europie giełdzie London Stock Exchange (LSW) w pełni dostrzeżemy znikomą wielkość polskiego rynku kapitałowego w stosunku do najbardziej rozwiniętych rynków. Gdyby przenieść notowania największych polskich spółek na LSE to okazałoby się, że PKO BP stałby się IPO Watch Europe 2003, 2004, 2005, PricewaterhouseCoopers; Dane KPWiG. Strona 18

19 w kolejności spółką (wg wartości kapitalizacji) londyńskiego parkietu, a kolejne polskie blue chipy zajęłyby jeszcze bardziej odległe miejsca Bank Pekao S.A. 132., Telekomunikacja Polska 145., KGHM 187., PKN Orlen 192. a PGNiG 202. miejsce listy największych spółek LSE. Wystarczy dodać, że kapitalizacja wszystkich krajowych spółek z warszawskiej giełdy (ok. 59 mld GBP) to zaledwie 32 proc. kapitalizacji największej spółki LSE General Electric (212 mld GBP) i niewiele więcej niż kapitalizacja Royal Bank of Scotland (56 mld GBP), który jest 13. pod względem wartości spółką londyńskiej giełdy. Szczegółowo przedstawia to Tabela 4. Paradoksalnie jest to dobra informacja dla krajowego rynku kapitałowego. To, że największe polskie spółki są co najwyżej spółkami średnimi na największych giełdach oznacza, że ryzyko przenoszenia notowań nawet największych polskich spółek na rynki zagraniczne jest niewielkie. Mimo iż, możliwości pozyskania kapitału są nieporównywalnie większe na giełdzie londyńskiej niż w Warszawie, to jednak konkurencja jest dużo silniejsza i stosunkowo niewielka spółka z kraju położonego na peryferiach Unii Europejskiej stanęłaby w szczególnie trudnej sytuacji w walce o kapitał. London Stock Exchange Kapitalizacja Spółka [mln GPB] Europa Środkowa i Wschodnia Kapitalizacja Spółka [mln GPB] Giełda 1 General Electric Co Čez Prague SE 2 Exxon Mobil Corp Bank Austria Creditanstalt* Wiener Börse 3 BP Erste Bank Wiener Börse 4 Royal Dutch Shell OMV AG Wiener Börse 5 Bank of America Corp Raiffeisen Int Wiener Börse 6 HSBC Hldgs PKO BP GPW 7 Toyota Motor Corp Telekom Austria Wiener Börse 8 Norsk Hydro ASA MOL* Budapest SE 9 Altria Group Inc Bank Pekao S.A GPW 10 GlaxoSmithKline Telekomunikacja Polska GPW * BACA oraz MOL są notowane również na GPW. 162 OTP Budapest SE 169 Bank BPH GPW 179 Verbundgesellschaft AG Wiener Börse 181 Telefónica O2 C.R Prague SE 187 KGHM GPW 192 PKN Orlen GPW 194 Immoeast Immob. Anl. AG Wiener Börse 195 Wiener Städtische Vers Wiener Börse 202 PGNiG GPW 206 Voestalpine AG Wiener Börse Tabela 4 Kapitalizacja 10 największych spółek London Stock Exchange i 20 największych spółek Europy Środkowej i Wschodniej (wraz z odpowiadającym im miejscu w hipotetycznym rankingu największych spółek LSE) 12 września 2006 roku. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych poszczególnych giełd. Strona 19

20 Obroty O ile w przypadku kapitalizacji warszawską giełdę wyprzedziła w ciągu ostatnich 5 lat jedynie giełda w Wiedniu, to statystyki obrotu są dużo mniej korzystne. W roku 2000 roczne obroty akcjami na GPW wynosiły około 21 mld euro, zostawiając daleko w tyle giełdę w Budapeszcie (13 mld euro), Wiedniu (11 mld euro) czy w Pradze (8 mld euro). Wraz z pogorszeniem koniunktury na rynku, w roku 2001, obroty na wszystkich giełdach regionu spadły i zaczęły się odbudowywać od roku Jednakże już w roku 2002 GPW straciła pozycję regionalnego lidera pod względem nominalnej wielkości obrotów najpierw na rzecz Budapesztu, a później Wiednia. Od roku 2004 obrót akcjami jest trzeci co do wielkości w regionie. W 2005 roku wyniósł 24 mld euro - a więc niewiele więcej niż w roku 2000, tuż przed pęknięciem internetowej bańki spekulacyjnej. W tym samym czasie na giełdzie Wiedeńskiej obroty wyniosły 38 mld euro (ponad trzykrotny wzrost od roku 2000), a w Pradze 35 mld euro (wzrost pięciokrotny). 3 W przypadku giełdy budapeszteńskiej (19 mld euro) obroty są wciąż niższe niż w Warszawie, ale dystans pozostaje niewielki. Pozostałe giełdy regionu pozostają wyraźnie w tyle, a w przypadku giełdy bratysławskiej możemy mówić wręcz o zaniku obrotu. Szczegółowo zaprezentowano to na Wykresie 15. Wykres 15 Wartość obrotów akcjami spółek krajowych na poszczególnych giełdach regionu w latach [mln EUR]. Źródło: FESE. 3 Należy jednak zauważyć, że większość obrotu na giełdzie w Pradze to wcześniej uzgodnione transakcje pakietowe negotiated deals. Strona 20

21 30 proc. 4 W tym samym okresie spadek współczynnika obrotu, wynikający w dużej mierze Trzeba także zwrócić uwagę, że również giełda w Pradze zanotowała wyższe obroty niż GPW, mimo wyraźnie niższej kapitalizacji. Spojrzenie na współczynnik obrotu (wyznaczony przez stosunek rocznych obrotów do kapitalizacji na koniec roku) w pełni ujawnia największą słabość warszawskiego parkietu. W roku 2000 roczne obroty akcjami na GPW stanowiły ponad 62 proc. kapitalizacji. Od tego roku, aż do roku 2004 notowany był spadek tego wskaźnika do 38 proc. w roku 2001, 31 proc. w 2002, 30 proc. w 2003 i 25 proc. w Dopiero rok 2005 przyniósł niewielką poprawę i wskaźnik ten wzrósł do z dekoniunktury na rynku, obserwowany był na wszystkich giełdach regionu. Trwał natomiast krócej i był mniej dotkliwy. W efekcie współczynnik obrotu na giełdzie w Wiedniu wyniósł na koniec roku proc. w porównaniu do 33 proc. w roku Dla Pragi wielkości te wynosiły odpowiednio 113 proc. i 62proc. a dla Budapesztu 36 proc. i 102 proc. Szczegółowo zaprezentowano to na Wykresie 16. Wykres 16 Współczynnik obrotu (roczne obroty/kapitalizacja) dla giełd regionu w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych FESE. 4 Dane podawane przez FESE (Federation of European Stock Exchange) różnią się od danych prezentowanych przez GPW. Dla zachowania porównywalności w przypadku danych dotyczących wielu krajów wykorzystano dane FESE. Strona 21

22 Obserwowana na GPW wielkość współczynnika obrotu jest dużo niższa od wielkości charakterystycznych dla rynków rozwiniętych, gdzie często wynosi ona ponad 100 proc. Daleką pozycję warszawskiej giełdy w tym obszarze należy uznać za niekorzystną. Obroty i współczynnik obrotu lepiej informują o stanie rozwoju niż kapitalizacja, która bardzo łatwo ulega wahaniom koniunktury. Niższe obroty oznaczają niższą płynność inwestycji, a co za tym idzie gorsze wyceny (niższa premia za płynność) i mniejszą atrakcyjność dla dużych inwestorów. Wartości współczynnika obrotu dla wybranych giełd europejskich zostały przedstawione w Tabeli 5. Giełda Współczynnik obrotu Giełda Współczynnik obrotu LSE 176,78% Wiener Börse 35,02% Spanish Exchanges 155,27% GPW 30,38% Borsa Italiana 155,23% Sofia SE 15,41% Deutsche Börse 149,32% Ljublana SE 14,05% Średnia UE15 140,08% Bucarest SE 12,98% OMX Exchanges 113,20% Cyprus SE 6,84% Prague SE 112,39% OMX Tallinn 5,45% Euronext 102,21% Bratislava SE 1,48% Budapest SE 70,39% OMX Vilnius 0,71% Irish SE 56,24% Luxembourg SE 0,48% Średnia UE10 47,39% OMX Riga 0,34% Athens SE 42,38% Tabela 5 Współczynnik obrotu (roczne obroty/kapitalizacja) dla wybranych giełd europejskich w roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych FESE. Aby w pełni ocenić pozycję GPW wobec regionalnych konkurentów należy przyjrzeć się również strukturze obrotów. Handel akcjami stanowił w 2005 roku jedynie 44 proc. całości obrotów na warszawskim parkiecie, a aż 51 proc. obrotu było generowane przez grających kontraktami terminowymi na indeks. Pozostała część obrotu to handel opcjami na indeks (prawie 3 proc.), a także kontraktami terminowymi na akcje oraz obligacjami (po 1 proc.). Po zsumowaniu cały obrót na GPW wyniósł w 2005 roku 55 mld euro więcej niż całkowity obrót w Pradze (53 mld euro), Wiedniu (50 mld euro) lub Budapeszcie (31 mln euro). Można stwierdzić, że giełdy w regionie wyspecjalizowały się w obrocie poszczególnymi instrumentami. GPW przoduje w obrocie indeksowymi kontraktami terminowymi, a na giełdzie w Bratysławie obraca się w zasadzie wyłącznie obligacjami. Segment ten jest też dość silny w Pradze. Z kolei na giełdzie w Budapeszcie aż 20 proc. obrotu realizowane jest poprzez handel kontraktami terminowymi na akcje, choć na innych giełdach regionu te instrumenty występują w ilości śladowej. Handel opcjami zaś najbardziej rozwinięty jest na giełdzie w Wiedniu. Szczegółowo zaprezentowano to na Wykresie 17. Strona 22

23 Wykres 17 Struktura obrotów na giełdach regionu w 2005 roku [mln EUR]. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych FESE. Strona 23

24 1.3. MTS-CeTO Notowane spółki Do 1998 roku liczba akcji w obrocie na rynku regulowanym MTS-CeTO (wówczas rynek ten nazywał się CeTO Centralna Tabela Ofert) rosła, osiągając najwyższą wartość 25. Kolejne lata przyniosły spadek liczby spółek do 18 na koniec 2004 roku i do końca 2005 roku ich liczba utrzymywała się na stałym poziomie (przedstawiono to na Wykresie 18). Spadek liczby notowanych spółek wskazuje na znaczne obniżenie popularności MTS-CeTO w zakresie obrotu akcjami od 2004 roku spowodowane skupieniem się spółki prowadzącej rynek na organizacji obrotu skarbowymi papierami wartościowymi oraz przechodzeniu notowanych spółek na GPW. Wykres 18 Liczba notowanych spółek na CeTO od 1996 roku do 2005 roku Strona 24

25 Kapitalizacja Kapitalizacja spółek notowanych na CeTO wzrosła w ciągu dziesięciu lat sześciokrotnie z 62 mln zł pod koniec roku 1996 do 379 mln zł na koniec 2005 roku. Największy wzrost miał miejsce w roku 1998 i wyniósł 290%, co można tłumaczyć efektem niskiej bazy. Natomiast w roku 2001 kapitalizacja zmniejszyła się o 70% w stosunku do 2000 roku przy niezmienionej liczbie notowanych spółek Przedstawia to Wykres 19. Znaczenie rynku regulowanego MTS-CeTO jest dla polskiej gospodarki niewielkie - na koniec 2005 roku kapitalizacja spółek notowanych na CeTO stanowiła zaledwie 0,04% polskiego PKB. Wykres 19 Kapitalizacja rynku akcji MTS-CeTO od 1996 roku do 2005 roku w mln zł. Źródło: MTS- CeTO Strona 25

26 Obroty Obroty akcjami notowanymi na MTS-CeTO na przestrzeni wzrosły na przestrzeni dziesięciu lat o zaledwie 60 proc. z 46 mln zł w roku 1996 do 73 mln zł w roku Niemniej jednak w okresie pomiędzy 1997 a 2000 rokiem obroty akcjami na MTS-CeTO rosły dynamicznie, przeciętnie o 45 proc. i sięgnęły ponad 436 mln zł w roku Załamanie koniunktury w roku 2001 przyniosło bardzo wyraźne zmniejszenie obrotów, które już nigdy nie wróciły do poziomów notowanych w okresie Szczegółowo zaprezentowano to na Wykresie 20. Wykres 20 Obroty akcjami na MTS-CeTO w latach w mln zł. Źródło: MTS-CeTO. Przyglądając się relatywną wielkości obrotów można zauważyć, że podobnie jak kapitalizacja i obroty, również płynność CeTO uległa w ostatnich latach wyraźnemu pogorszeniu. Tylko w latach współczynnik płynności utrzymywał się na poziomie ponad 100% z rekordem w wysokości 158% w roku Od 2001 roku obserwowany jest systematyczny spadek tego wskaźnika. W latach wyniósł średnio 18% i utrzymuje się na względnie stałym poziomie. Przedstawiono to na Wykresie 21.7 Strona 26

27 Wykres 21 Współczynnik płynności akcji na MTS-CeTO w latach Źródło: MTS-CeTO. Strona 27

28 2. Rynek instrumentów dłużnych 2.1. Skarbowe papiery wartościowe Rynek publiczny stanowi niewielką część całego rynku obligacji skarbowych w Polsce. Większość obrotu (ok. 90 proc.) koncentruje się na niepublicznym rynku hurtowym (międzybankowym). Niewielki udział (ok. 10 proc.) w obrocie posiada rynek MTS-Poland (dawniej Centralna Tabela Ofert). Obroty obligacjami skarbowymi na Giełdzie Papierów Wartościowych są śladowe i generowane zapewne głównie przez inwestorów indywidualnych. Warto zauważyć, że obroty polskimi obligacjami skarbowymi systematycznie rosną. Przedstawiają to wykresy 22 i 23. Wykres 22 Obroty obligacjami skarbowymi na poszczególnych rynkach w okresie od lipca 2000 do sierpnia 2006 w zł. Źródło: KDPW. Strona 28

29 Wykres 23 Udział poszczególnych rynków w obrocie obligacjami skarbowymi w okresie od lipca 2000 do sierpnia Źródło: KDPW Korporacyjne i komunalne papiery dłużne Wartość całego rynku (publicznego i niepublicznego) pozaskarbowych papierów dłużnych wynosiła pod koniec 2005 roku 25,1 mld zł wobec 23,2 mld zł mld zł pod koniec 2004 roku. Zaobserwować można, iż coraz większe znaczenie zyskują obligacje przedsiębiorstw, których wartość wraz z obligacjami banków przekroczyła już wartość do niedawna dominujących na rynku papierów dłużnych krótkoterminowych. Szczegółowo zaprezentowano to na Wykresie 24. Jako przyczyny niskiej popularności instrumentów dłużnych jako źródła pozyskiwania kapitału wymienia się słabą znajomość funkcjonowania publicznego rynku papierów dłużnych oraz koszty finansowe związane z emisją i koniecznym zwiększeniem przejrzystości. Z drugiej strony dotychczasowi emitenci obligacji są z tej formy pozyskiwania kapitału zadowoleni i deklarują chęć dalszego korzystania z tego sposobu finansowania. Świadczy to o tym, że to jednak brak wiedzy potencjalnych emitentów jest największą przeszkodą jaką napotyka rynek obligacji korporacyjnych. 5 Negatywny wpływ na rynek obligacji korporacyjnych może mieć też tzw. efekt wypychania, czyli duża podaż, atrakcyjnie oprocentowanych papierów skarbowych finansujących wysoki deficyt budżetowy. 5 Por. Wybrane determinanty rozwoju rynku akcji i korporacyjnych instrumentów dłużnych w Polsce. Wyniki badania ankietowego, Narodowy Bank Polski, Warszawa, styczeń Badania przeprowadzono w marcu i kwietniu 2004 roku przy współpracy Komisji Papierów Wartościowych i Giełd oraz Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. Strona 29

30 Wykres 24 Zmiany struktury rynku obligacji pozaskarbowych w latach Źródło: Fitch Polska. 3. Instrumenty pochodne Publiczny obrót instrumentami pochodnymi odbywa się na GPW. Inwestorzy mają do wyboru szeroki wachlarz instrumentów kontraktów terminowych i opcji, a do niedawna również warrantów (zainteresowanie inwestorów i emitentów warrantami jest niewielkie i obecnie żaden nie jest notowany na GPW). Pierwszym instrumentem pochodnym jaki został oddany do dyspozycji inwestorów był kontrakt terminowy na indeks WIG20 (później dołączyły również kontrakty na indeksy TechWIG i MIDWIG). Kontrakty terminowe na akcje trafiły do obrotu dopiero trzy lata później (odwrotnie niż miało to miejsce na rozwiniętych rynkach, gdzie pojawiły się jako pierwsze). Inwestorzy mają dostęp również do kontraktów walutowych (USD/PLN i EUR/PLN) oraz kontraktów na obligacje skarbowe. Stosunkowo nowym instrumentem są opcje dostępne dla indeksu WIG20 i akcji. Kalendarium polskiego rynku instrumentów pochodnych przedstawia Tabela 6. Strona 30

31 16 stycznia 1998 Kontrakty terminowe na indeks WIG20 25 września 1998 Kontrakty terminowe na kurs USD/PLN 31 maja 1999 Kontrakty terminowe na kurs EUR/PLN 20 października 1999 Warranty 1 sierpnia 2000 Kontrakty terminowe na indeks TechWIG 22 stycznia 2001 Kontrakty terminowe na akcje spółek (TP S.A., PKN Orlen, Elektrim) 22 października 2001 Kontrakty terminowe na akcje spółek (Pekao S.A., KGHM, BRE Bank, Agora, Prokom) 18 lutego 2002 Kontrakty terminowe na indeks MIDWIG 18 marca 2002 Kontrakty terminowe na akcję spółki (Bank BPH) 24 marca 2003 Kontrakty terminowe na akcje spółek (Bank Millennium, BZ WBK) 22 września 2003 Opcje na indeks WIG20 1 grudnia 2003 Zawieszenie wprowadzania do obrotu kolejnych serii oraz obrotu kontraktami terminowymi Elektrimu 14 lutego 2005 Kontrakty terminowe na obligacje skarbowe 11 lipca 2005 Kontrakty terminowe na akcje spółki (Bank PKO BP) 17 października 2005 Opcje na akcje spółek (PKN Orlen, Bank Pekao S.A., TP S.A., KGHM, Prokom) 16 grudnia 2005 Ostatnie notowanie warrantów Tabela 6 Kalendarium wprowadzania do obrotu na GPW instrumentów pochodnych. Źródło: GPW Zdecydowana większość obrotów instrumentami pochodnymi na GPW jest zasługą kontraktów terminowych (z czego z kolei przytłaczającą większość stanowi obrót kontraktami na WIG20 z najszybciej wygasającej serii np. ponad 95 proc. obrotów kontraktami terminowymi w I półroczu 2006 roku). Należy zwrócić uwagę, że rynek publiczny instrumentów pochodnych stanowi niewielką część całości obrotu tymi instrumentami. Obroty na rynku niepublicznym są kilkudziesięciokrotnie większe niż na rynku publicznym (choć ich zdecydowana większość to handel instrumentami których bazą są kursy walutowe i stopy procentowe). Jest to zjawisko obserwowane w większości krajów. Wykres 25 Obroty kontraktami terminowymi i opcjami na GPW w mln zł. Źródło: GPW. Strona 31

32 Zdecydowaną większość obrotów generowanych na publicznym rynku kontraktów terminowych tworzą inwestorzy indywidualni. Od 1999 do 2005 roku ich udział w obrocie nie był niższy niż 74 proc. i dopiero w pierwszej połowie 2006 roku zmniejszył się do 70 proc. Jednocześnie od 2003 roku systematycznie ale bardzo wolno rośnie udział inwestorów zagranicznych. Zaangażowanie krajowych inwestorów instytucjonalnych od 2003 roku wynosi ponad 20 proc. Przedstawiono to na Wykresie 26. Wykres 26 Udział poszczególnych grup inwestorów w obrotach kontraktami terminowymi na GPW. Źródło: GPW. Wzrasta z kolei zaangażowanie krajowych inwestorów instytucjonalnych na rynku opcji. W pierwszej połowie 2006 roku ich obroty stanowiły 28 proc. wszystkich obrotów opcjami (w całym 2005 roku 24 proc., w proc.). Również w tym segmencie rynku dominują inwestorzy indywidualni, którzy w pierwszej połowie 2006 roku wypracowali 69 proc. obrotu (75 proc. w 2005 roku i 74 proc. w 2004). Udział inwestorów zagranicznych wyniósł w pierwszej połowie 2006 roku 3 proc. (1 proc. w 2005 roku i 6 proc. w 2004 roku). Przedstawiono to na Wykresie 27. Strona 32

33 Wykres 27 Udział poszczególnych grup inwestorów w obrotach opcjami na GPW. Źródło: GPW. Strona 33

34 4. Udział w rynku poszczególnych domów maklerskich Pod koniec sierpnia 2006 roku działalność maklerską prowadziły 43 podmioty, w tym 9 banków (zmiany tych wielkości przedstawia Wykres 28.) Jak podaje KDPW, jego członkowie prowadzili na koniec lipca 2006 roku łącznie rachunków inwestycyjnych, z których ponad 50 proc. jest skupionych w trzech największych (pod względem liczby rachunków) podmiotach: BM BPH, CDM Pekao S.A. oraz DM Penetrator. Pięć największych podmiotów (oprócz wymienionych jeszcze BDM PKO BP oraz DM BZ WBK) posiada dwie trzecie wszystkich rachunków, a siedem podmiotów (dodatkowo Millennium DM i DI BRE) prawie cztery piąte łącznej liczby rachunków. Przedstawia to szczegółowo Wykres 29. Wykres 28 Liczba podmiotów prowadzących działalność maklerską. Źródło: KPWiG. Strona 34

35 Wykres 29 Udział największych domów i biur maklerskich w łącznej liczbie rachunków inwestycyjnych w latach Źródło: KDPW. Po wejściu Polski do UE biura i domy maklerskie z Europejskiego Obszaru Gospodarczego uzyskały możliwość prowadzenia działalności w Polsce. Warunkiem koniecznym rozpoczęcia działalności jest jedynie przesłanie zawiadomienia o tym zamiarze do KPWiG (lub Komisji Nadzoru Bankowego w przypadku banków). Do końca sierpnia 2006 roku uczyniło to 282 podmioty określane jako firmy inwestycyjne oraz 98 banków. Najwięcej z podmiotów, które notyfikowały rozpoczęcie działalności zarejestrowanych jest w Londynie, co nie powinno dziwić zważywszy na znaczenie londyńskiego City. Również sporo podmiotów z Niemiec i Austrii wyraziło gotowość do podjęcia działalności w Polsce, co również nie jest zaskoczeniem, gdyż instytucje finansowe z tych krajów od dawna zainteresowane są polskim rynkiem. Przedstawia to Tabela 7. Liczba nowych notyfikacji największa była w czerwcu 2004 roku i od tego czasu stopniowo maleje. Szczegółowo zaprezentowano to na Wykresie 30. Strona 35

36 Kraj Firny inwestycyjne Banki Razem Wielka Brytania Austria Niemcy Holandia Irlandia Francja Luksemburg Cypr Dania Węgry Czechy Norwegia Szwecja Grecja Włochy Słowacja Belgia Słowenia Finlandia Malta Hiszpania Lichtenstein Suma Tabela 7 Kraje z których pochodzą podmioty, które notyfikowały rozpoczęcie działalności w Polsce. Źródło: KPWiG Wykres 30 Rozkład notyfikacji w czasie w okresie maj 2004 sierpień Źródło: KPWiG. Strona 36

37 Spośród tak dużej liczby instytucji jedynie dziesięć domów maklerskich było zdalnymi członkami Giełdy Papierów Wartościowych (wymieniono ich w Tabeli 8.). Generowane przez nie obroty wciąż nie są wielkie (3,5 proc. obrotów całej GPW w sierpniu 2006 roku), ale wykazują wysoką dynamikę wzrostu. Szczegółowo przedstawiają to wykresy 31 i 32. Data Podmiot Kraj Concorde Securities LTD Węgry Fischer Partners Fondkommission AB Szwecja Wood & Company Financial Services, as Czechy Credit Suisse Securities (Europe) Limited Wielka Brytania Raiffeisen Centrobank AG Austria JP Morgan Securities LTD Wielka Brytania Kepler Equities Societe Anonyme Francja Bayerische Hypo und Vereinsbank AG Niemcy Bank Austria Creditanstalt AG Austria AS Suprem Securities Estonia Tabela 8 Zdalni członkowie GPW. Źródło: GPW Wykres 31 Obroty generowane przez zdalnych członków GPW w mln zł. Źródło: GPW. Strona 37

38 Wykres 32 Obroty generowane przez zdalnych członków giełdy jako odsetek całości obrotów GPW. Źródło: GPW. 5. Rozwój funduszy inwestycyjnych Pod koniec sierpnia 2006 roku działały w Polsce 24 towarzystwa funduszy inwestycyjnych (TFI), prowadzące łącznie 218 funduszy inwestycyjnych. Liczba funduszy przez całe piętnaście lat istnienia polskiego rynku kapitałowego dynamicznie rośnie a tempo wzrostu wciąż nie spada. Szczegółowo zaprezentowano to na Wykresie 33. W tempie jeszcze szybszym niż liczba funduszy, rośnie wartość zarządzanych przez nie aktywów. W sierpniu 2006 roku przekroczyła ona 81 mld złotych, a jeszcze w grudniu 2004 roku wynosiła zaledwie 37 mld zł. Wzrost tej wielkości przedstawiono na Wykresie 34. Strona 38

39 Wykres 33 Liczba towarzystw funduszy inwestycyjnych i funduszy. Źródło: KPWiG. Wykres 34 Aktywa funduszy inwestycyjnych w mln zł. Źródło: KPWiG. Strona 39

40 Większość środków powierzona została funduszom o niskim stopniu ryzyka pod koniec 2005 roku 52 proc. aktywów złożono w funduszach stabilnego wzrostu, obligacyjnych i rynku pieniężnego. Gdy dodamy do tego 18 proc. aktywów jakie powierzono funduszom mieszanym okaże się, że aż 71 proc. wszystkich aktywów funduszy inwestycyjnych w Polsce inwestowanych jest w sposób mało lub średnio ryzykowny. Krajowe fundusze akcyjne zgromadziły zaledwie 10 proc. aktywów, a 8 proc. aktywów inwestowane jest za granicą (z czego prawie 7 proc. w papiery dłużne). Szczegóły przedstawia Wykres 35. Polska struktura aktywów funduszy inwestycyjnych jest inna niż w większości krajów europejskich, gdzie dużo bardziej popularne są fundusze akcyjne (niemal 40 proc. wszystkich aktywów funduszy inwestycyjnych w Europie, a np. ponad 75 proc. aktywów funduszy w Wielkiej Brytanii). Różnica ta wynika zapewne z konserwatywnej polityki sprzedażowej banków (głównego kanału dystrybucji funduszy inwestycyjnych), w ramach której klientom oferowane są przede wszystkim produkty o niższym ryzyku (fundusze mieszane i stabilnego wzrostu). Wykres 35 Udział poszczególnych grup funduszy inwestycyjnych w łącznych aktywach netto. Źródła: IZFIA, Analizy Online. Strona 40