1. Wstęp. - postęp genetyczny i agrotechniczny

Transkrypt

1 Efektywność Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego w województwie opolskim dla pszenicy ozimej. Postęp genetyczny i agrotechniczny na tle warunków pogodowych. Porejestrowe Doświadczalnictwo Odmianowe i Rolnicze w województwie opolskim funkcjonuje od samego początku jego powstania w Polsce, tj. od 1998 roku. Jako jedno z czterech, obok dolnośląskiego, wielkopolskiego i pomorskiego tworzyło ten program pilotażowo, do czasu jego usankcjonowania ustawowego w Ustawie o Nasiennictwie w 2000 roku. Również, jako jedyne w kraju, praktycznie od 2000 roku zapoczątkowało doświadczalnictwo rolnicze, wprowadzając trzeci poziom agrotechniki dla pszenicy ozimej. Minister Rolnictwa zatwierdził program doświadczalnictwa rolniczego w 2010 roku i dopiero od tego czasu jest on wdrażany w Polsce, w pozostałych regionach. Celem tego opracowania jest wykazanie znaczenia PDOiR dla praktyki rolniczej, postępu genetycznego i agrotechnicznego dla pszenicy ozimej, najważniejszego gatunku w produkcji roślinnej województwa opolskiego. Przez cały czas funkcjonowania programu PDOiR w naszym regionie badany jest postęp genetyczny (odmianowy) i wpływ różnych czynników agrotechnicznych na plonowanie, właściwości rolnicze i jakość badanych odmian pszenicy ozimej, co pozwala na ich pełną charakterystykę i tworzenie prawidłowej Listy Zalecanych Odmian. Również w tym okresie analizowano wpływ warunków pogodowych na przebieg wegetacji i końcową efektywność badanych odmian i czynników agrotechnicznych w pszenicy ozimej. 1. Wstęp Rosnące zapotrzebowanie na żywność i surowce odnawialne będzie wymagało w najbliższym czasie zwiększenia produkcji, samych tylko zbóż o około 10 mln ton do poziomu mln ton. Realizacja tego zadania wymagać będzie wzrostu plonów z ok. 35 w 2009 r do dt/ha. Uzyskać to można przez: - postęp genetyczny i agrotechniczny W doświadczeniach PDOiR, w latach uzyskano średnio 92,6 dt/ha pszenicy ozimej (w Głubczycach 99,6 dt/ha) na intensywnym poziomie agrotechniki, a badane odmiany plonowały od 82,7 100,7 dt/ha w województwie opolskim i 88,3 111,7 dt/ha w Głubczycach (różnica 22-27%). Najwyższy plon ziarna uzyskano średnio w województwie w 2004, a w Głubczycach w 2011 roku. Największą różnicę między najwyżej a najniżej plonującą odmianą notowano w latach 2002, 2003, 2004 i 2007 (tabela 45). Efektywność intensywnego poziomu agrotechniki wynosiła średnio w latach ,7 dt/ha w województwie i 28,5 dt/ha w Głubczycach. Najwyższą notowano w 2010 roku, odpowiednio 37,0 i 40,3 dt/ha (tabela 46). W latach średnio postęp genetyczny, mierzony plonowaniem czołowych odmian, na przeciętnym poziomie agrotechniki wyniósł 6%, a postęp agrotechniczny (przyrost plonu a 2 : a 1 ) 16,2 dt/ha (tabela 47). - zwiększenie sprzedaży kwalifikowanego materiału siewnego do poziomu 50 60% udziału w produkcji (przeciętny w Europie Zachodniej). W Polsce w 2010 r. dla pszenicy ozimej udział odmian w nasiennictwie wynosił z KR 74%, z CCA 26% (20060 ha), a w województwie opolskim z KR 65%, z CCA 35%, a z LZO 29%, (3698 ha). - zwiększenie nakładów finansowych na badania i rozwój hodowli i nasiennictwa z 4 6 do 12 14% obrotu (poziom Europy Zachodniej). Wyższe plony i dobra ich jakość pozwolą na poprawę opłacalności produkcji roślinnej. Ogniwo: hodowla roślin PDOiR nasiennictwo pomoc de minimis praktyka rolnicza będzie miało w tym względzie decydujące znaczenie.

2 2. Charakterystyka rolnictwa województwa opolskiego - wskaźnik bonitacji na gruntach ornych 1,06 (Polska 0,91) - wskaźnik waloryzacji przestrzeni produkcyjnej 81,4 pkt (Polska 66,6 pkt) - temperatura powietrza w wieloleciu 8,4 o C, w okresie wegetacji 13,7 o C w latach ,5 o C, w okresie wegetacji 14,2 o C - opady w wieloleciu 638,3 mm, w okresie wegetacji 450,1 mm w latach ,5 mm, w okresie wegetacji 552,8 mm - powierzchnia zasiewów w 2009r 475,7 tys. ha zboża 60,2% w tym pszenica 34,0% ( w zbożach 56,0%) - plony w 2009r zboża 49,0 dt/ha (Polska 34,8 dt/ha) 1 miejsce pszenica 52,4 dt/ha (Polska 41,7 dt/ha) 1 miejsce 3. Specyfika PDOiR w województwie opolskim Ma charakter doświadczalnictwa odmianowo rolniczego. W pszenicy ozimej badane były: - 3 poziomy agrotechniki - przedplony - terminy siewu - gęstości siewu - regulatory wzrostu - mikronawozy Charakterystyka odmian do LZO opiera się w głównej mierze na wynikach doświadczeń regionalnych. Na 1 doświadczenie PDOiR w 2011 przypadało 8,5 tys ha gruntów ornych. 4. Przebieg pogody (tabele 1 i 2) W latach średnia temperatura powietrza była zbliżona do wieloletniej, a w okresie wegetacji o 0,5ºC wyższa. Wyraźnie cieplej było w Łosiowie. W 3-leciu najchłodniejszym był 2010 rok, a w pozostałych notowano zbliżone warunki temperaturowe. Zdecydowanie natomiast więcej opadów wystąpiło w ostatnim 3- leciu w stosunku do wielolecia; rocznych o 127,2 mm (20%) a w okresie wegetacji o 103,0 mm (23%). Więcej opadów notowano w południowo - zachodniej części województwa (Głubczyce, Łosiów). Najbardziej mokrymi były lata 2010 (967,0 mm) i 2009 (772,3 mm). Warunki pogodowe miały bardzo duży wpływ na przebieg wegetacji, plonowanie i jakość pszenicy ozimej. Decydowały o tym głównie opady. Ich bardzo duża ilość, zwłaszcza w maju 2010 roku i czerwcu 2009 roku powodowała niespotykane porażenie odmian przez choroby grzybowe, a w lipcu ( w całym 3-leciu) silne wyleganie roślin i ujemny wpływ na jakość, zwłaszcza obniżenie gęstości ziarna w stanie zsypnym, zawartości glutenu i liczby opadania przy późniejszych terminach zbioru pszenicy ozimej. Intensywny poziom agrotechniki (a 2 i a 3 ) miał wyraźny wpływ na poprawę wyróżników jakości ziarna (tabela 48). 5. Finansowanie Finansowanie PDOiR z budżetu Państwa - w latach zł 18%, w zł 17% - SDOO Głubczyce Finansowanie PDOiR ze środków pozabudżetowych - w latach zł 39%, w zł 22% w tym: - bezpośredni udział producentów rolnych, firm dystrybucyjnych środków do produkcji do produkcji rolnej, przemysłu rolnego około zł 4% (103 podmioty gospodarcze). - udział województwa opolskiego był najwyższy w Polsce i wynosił, w latach zł 35%, w 2011r zł 18%

3 - duży udział stacji koordynującej i punktów doświadczalnych, w latach zł - 43%, w 2011r zł 61% Łączny koszt prowadzenia doświadczeń i badań laboratoryjnych PDOiR wynosił w latach zł, w 2011r zł 6. Postęp genetyczny i agrotechniczny dla pszenicy ozimej a) Postęp genetyczny pszenicy ozimej na przykładzie doświadczeń w SDOO Głubczyce w latach ( tabela 44) W latach w kilku punktach w Polsce badano możliwości plonowania 10 odmian pszenicy ozimej na przeciętnym poziomie agrotechniki. Czołową odmianą w tym czasie, którą wówczas najszerzej uprawiano w Polsce była Almari (C). W Głubczycach wykazano, że odmiana ta plonowała najwyżej, uzyskując średnio z 5 lat 150% plonu wzorca. Plon ziarna najstarszych odmian wynosił 65 88%. (Żelazna) Duży postęp genetyczny uzyskano przy wprowadzeniu odmian Grana (127%), a później Emika i Lama ( %). b) Średnie plony pszenicy ozimej w doświadczeniach PDOiR woj. opolskiego i Głubczyc w latach (tabela 46, wykres 1) Średnio w województwie opolskim z 4 punktów doświadczalnych, w latach pszenica ozima (w ostatnim roku badano 30 odmian) plonowała w wysokości 74,2 dt/ha na przeciętnym i 96,9 dt/ha na intensywnym poziomie agrotechniki. Przyrost plonu wynosił 22,7 dt/ha (31%). W Głubczycach plony te wynosiły odpowiednio 74,8 i 103,3 dt/ha (przyrost 28,5 dt/ha 38%). Na intensywnym poziomie agrotechniki, z obniżoną o 30% ilością wysiewu notowano o 2,3 dt/ha średnio w województwie i o 0,6 dt/ha w Głubczycach niższy plon ziarna. Na tych poziomach agrotechniki w stosunku do przeciętnego w ostatnich latach stosowano: - 40 kg N/ha więcej (w fazie kłoszenia), łącznie ok. 150kg N/ha - regulatory wzrostu w fazie 1 kolanka (Moddus 0,2 + CCC l/ha) - fungicydy w fazie 1 kolanka (Wirtuoz 1 l/ha), liścia flagowego (Fandango 1 l/ha) i kwitnienia (Prosaro 1 l/ha) - mikronawozy w fazie 1 kolanka (MgSO 4 10 kg/ha + ADOB Cu 1 l/ha + ADOB Mn 3 l/ha + Basfoliar 36 E 5 l/ha) i liścia flagowego (MgSO 4 10 kg/ha + Basfoliar 36 E 5l/ha) Łączna wartość dodatkowych nakładów na nawozy i pestycydy oraz kosztów nawożenia i opryskiwania wynosiła w 2011r. 13,2 dt/ha pszenicy (tabela 49). W Głubczycach w ostatnim 3-leciu uzyskano średnio, dla tych samych odmian i takiej samej technologii nawożenia i ochrony roślin (na intensywnym poziomie agrotechniki) w zależności od różnych wariantów agrotechnicznych następujące plony ziarna pszenicy ozimej (tabela 25, wykres 2): - po rzepaku ozimym, w optymalnym terminie siewu 103,3 dt/ha - po rzepaku ozimym, w opóźnionym terminie siewu 101,0 dt/ha - po pszenicy ozimej, w optymalnym terminie siewu 98,4 dt/ha - po kukurydzy na ziarno, w opóźnionym terminie siewu - 90,0 dt/ha c) Różnice w plonach ziarna między najplenniejszą, a najniżej plonującą odmianą pszenicy ozimej w województwie opolskim i Głubczycach w latach na tle warunków pogodowych (tabela 45) Na przestrzeni 13 lat funkcjonowania PDOiR w województwie opolskim porównano plon ziarna między najplenniejszymi, a najniżej plonującymi odmianami pszenicy ozimej, badanymi w danym roku. Średnio w latach wynosił on 92,6 dt/ha.

4 Różnica między najplenniejszą, a najniżej plonującą odmianą wynosiła 18,0 dt/ha 22%. W poszczególnych latach wahała się ona od 14-33%, a średni plon od 70,7 dt/ha w 1999 do 116,1 dt/ha w 2004 r. W Głubczycach w tym czasie uzyskano średnio 99,6 dt/ha, a różnica między najplenniejszą, a najniżej plonującą odmianą wynosiła 23,4dt/ha 27%, z wahaniami od 12-48%. Najwyższe plony na przestrzeni lat uzyskano średnio w województwie w 2004, a w Głubczycach w 2011roku, przy podobnej lub wyższej temperaturze, oraz podobnej lub niższej ilości opadów niż w wieloleciu. Największą różnicę między odmianami notowano w latach suchszych (1999, 2002, 2003) i bardziej mokrych (2001, 2007). d) Plon ziarna czołowych odmian pszenicy ozimej w doświadczeniach PDOiR w województwie opolskim w latach na tle warunków pogodowych (tabela 47) Od początku funkcjonowania PDOiR do najplenniejszych odmian pszenicy ozimej w poszczególnych 3 leciach należały : KOBRA ( ), KRIS ( ), TONACJA ( ), ARISTOS ( ), RAPSODIA ( ) i KEPLER (2011). Średni plon tych odmian, na przeciętnym poziomie agrotechniki wynosił 82,2 dt/ha, a na intensywnym 98,4 dt/ha (przyrost 16,2 dt/ha 20%). Przyrost plonu kolejnych czołowych odmian na przeciętnym poziomie agrotechniki w doświadczeniach wyniósł: Kris/Kobra 4%, Tonacja/Kris 7%, Aristos/Tonacja 1%, Raspodia/Tonacja 11%. Średnio 6%. Świadczy to, że do rozważań ekonomicznych można przyjmować, że średni postęp genetyczny w 13 latach prowadzenia doświadczeń PDOiR wynosił dla pszenicy ozimej ( ) : 4 = 6 %. e) Średni plon ziarna pszenicy ozimej i jej jakość na trzech poziomach agrotechniki w województwie opolskim w latach (tabela 48, wykresy 3-7) Różnica w plonach ziarna wynosiła średnio 22,7 dt/ha (31%) na korzyść intensywnego poziomu agrotechniki a 2 w stosunku do przeciętnego - a 1. Na intensywnym, z obniżoną ilością wysiewu poziomie agrotechniki a 3 uzyskano o 2,3 dt/ha (2%) niższy plon ziarna niż przy normalnej ilości wysiewu. Dla każdego parametru jakości ziarna, uwzględnianych cenowo w skupie otrzymano lepsze wartości w wyniku intensyfikacji produkcji pszenicy ozimej: - dla gęstości ziarna w stanie zsypnym o 2-2,9 kg/hl (3-4%) - dla zawartości białka o 0,8 0,9 % sm (6 7%) - dla ilości glutenu o 2,8 4,0 % (11-16%) - dla wskaźnika sedymentacji o 6 ml (12%) - dla liczby opadania o 14 sek (5%) f) Efektywność ekonomiczna postępu genetycznego i agrotechnicznego dla pszenicy ozimej w województwie opolskim na podstawie wyników PDOiR w latach (tabela 49) Przy uwzględnieniu powierzchni uprawy, plonu ziarna i zbioru pszenicy ozimej w województwie opolskim z 2009 roku, w oparciu o wyliczenia postępu genetycznego na 6% i agrotechnicznego na 16,2 dt/ha (tabela 47) i kosztów intensywnego poziomu agrotechniki w stosunku do przeciętnego na 13,2 dt/ha (różnica 3,0 dt/ha) obliczono efektywność ekonomiczną postępu genetycznego i agrotechnicznego dla pszenicy ozimej w województwie opolskim na 68 mln zł rocznie (postęp genetyczny 6% x t = t x 700 zł/t = 35 mln zł, postęp agrotechniczny 16,2 dt/ha 13,2 dt/ha = 3,0dt/ha x ha = t x 700 zł/t = 33 mln zł). Jeżeli przyjmiemy, że ceny pszenicy z dobrymi parametrami jakości są około 100 zł/t wyższe w stosunku do paszowej, wówczas uzyskuje się dodatkowo dla województwa 5 mln zł (48100t x 100 zł/t). Łączne koszty doświadczeń, badań jakościowych i wydawnictwa wyników w ostatnim 3-leciu kształtowały się na poziomie 0,5 mln zł.

5 POSTĘP GENETYCZNY PSZENICY OZIMEJ NA PRZYKŁADZIE DOŚWIADCZEŃ SDOO GŁUBCZYCE. LATA Tabela 44 Lp. Odmiana Plon ziarna dt/ha % wzorca 1 Dańkowska Graniatka 31, Leszczyńska Wczesna 37, Kujawianka Więcławicka 31, Wysokolitewka Sztywnosłoma 35, Żelazna 42, Dańkowska Biała 38, Grana 60, Emika 65, Lama 66, Almari 72,3 150 Średnia (wzorzec) 48,1 100

6 Tabela 45 RÓŻNICE W PLONACH ZIARNA (dt/ha,%) MIĘDZY NAJPLENNIEJSZĄ, A NAJNIŹEJ PLONUJĄCĄ ODMIANĄ PSZENICY OZIMEJ NA INTENSYWNYM POZIOMIE AGROTECHNIKI A 2 (PRZEDPLON RZEPAK OZIMY, OPTYMALNY TERMIN SIEWU) W DOŚWIADCZENIACH PDOiR W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM W LATACH NA TLE WARUNKÓW POGODOWYCH O G O G O G O G O G O G O G średni 70,7 79,2 89,4 100,6 82,8 85,9 95,8 93,8 77,9 80,7 116,1 115,6 99,4 104,3 najwyżej plonująca 82,7 90,9 95,7 111,8 90,3 96,2 105,7 106,0 87,2 97,7 123,1 122,5 104,4 110,6 najniżej plonująca 63,6 68,5 81,4 93,4 72,0 72,1 79,3 83,0 66,2 66,2 100,1 98,3 88,5 99,1 różnica dt/ha 19,1 22,4 14,3 18,4 18,3 24,1 26,4 23,0 21,0 31,5 23,0 24,2 15,9 11,5 różnica % temperatura 0 C 9,0 9,0 8,7 9,0 8,4 8,3 7,7 opady mm Średnia O G O G O G O G O G O G O G średni 77,9 101,6 101,7 113,7 101,7 108,7 89,2 93,1 104,0 96,9 97,1 120,0 92,6 99,6 najwyżej plonująca 82,6 113,8 117,0 128,5 111,9 116,3 96,3 102,4 111,3 104,7 105,8 127,2 100,7 111,7 najniżej plonująca 68,6 86,4 91,5 102,3 90,5 100,0 83,8 81,0 96,7 90,1 93,2 108,0 82,7 88,3 różnica dt/ha 14,0 27,4 25,5 26,2 21,4 16,3 12,5 21,4 14,6 14,6 12,6 19,2 18,0 23,4 różnica % temperatura 0 C 8,6 9,5 9,6 8,9 7,4 8,6 8,7 opady mm O - województwo opolskie, G - Głubczyce W wieloleciu dla Głubczyc śr.temperatura 8,3 0 C, opady 604 mm

7 Tabela 46 ŚREDNIE PLONY PSZENICY OZIMEJ W DOŚWIADCZENIACH PDOiR W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM I GŁUBCZYCACH dt/ha W LATACH Plon ziarna dt/ha Wariant agrotechniczny województwo Głubczyce a 1 a 2 a 2 /a 1 a 3 /a 2 a 1 a 2 a 2 /a 1 a 3 /a 2 Pszenica ozima -przedplon rzepak ozimy, optymalny termin siewu Pszenica ozima - przedplon rzepak ozimy, opóźniony termin siewu Pszenica ozima - przedplon pszenica, optymalny termin siewu Pszenica ozima - przedplon kukurydza, opóźniony termin siewu 74,2 96,9 22,7-2,3 74,8 103,3 28,5-0,6 101,0 98,4 90,0

8 Tabela 47 PLON ZIARNA (dt/ha) CZOŁOWYCH ODMIAN PSZENICY OZIMEJ W DOŚWIADCZENIACH PDOiR (PRZEDPLON RZEPAK OZIMY, OPTYMALNY TERMIN SIEWU) W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM W LATACH NA TLE WARUNKÓW POGODOWYCH Lata temp. 0 C opady mm Odmiana a 1 Przyrost plonu % a 2 a 2 /a ,9 657 Kobra 70,6 87,5 16, ,9 648 Kobra 75,7 94,1 18, ,7 589 Kris 78,4 4 92,6 14, ,6 489 Tonacja 83,3 100,5 17, ,1 520 Tonacja 84, ,7 16, ,2 599 Aristos 84, ,7 16, ,6 654 Aristos 81,8 95,8 14, ,2 651 Rapsodia 89,1 102,2 13, ,3 707 Rapsodia 94, ,9 12, ,6 807 Rapsodia 83,5 101,4 18, ,3 791 Rapsodia 78,7 98,7 20, Kepler 85,0 105,8 20,8 Średnia 8, ,2 6 98,4 16,2

9 Tabela 48 ŚREDNI PLON ZIARNA PSZENICY OZIMEJ I JEJ JAKOŚĆ NA TRZECH POZIOMACH AGROTECHNIKI W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM W LATCH Poziom agrotechniki Plon ziarna dt/ha Gęstość ziarna w stanie zsypnym kg/hl Zawartość białka % sm Ilość glutenu % Wskaźnik sedymentacji ml Liczba opadania sek a 1 74,2 71,6 12,8 25, a 2 96,9 74,5 13,6 27, a 3 94,6 73,6 13,7 29,

10 Tabela 49 EFEKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA POSTĘPU GENETYCZNEGO I AGROTECHNICZNEGO DLA PSZENICY OZIMEJ W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM NA PODSTAWIE WYNIKÓW PDOiR W LATACH Pow.ha 2009 Plon t/ha 2009 Zbiór t 2009 Przyrost zbiorupostęp genetyczny Przyrost zbiorupostęp agrotechniczny w % w t w % t /ha Koszt a 2 t/ha Różnica t /ha t Cena zł/t Wartość mln zł Pszenica , ,62 1,32 0, =68 (za plon) 5 (za jakość) Łączne koszty doświadczeń, badań jakościowych i wydawnictwa wyników PDOiR w latach wynosiły średnio 0,5 mln zł

11 Wykres 1

12 Wykres 2

13 Wykres 3

14 Wykres 4

15 Wykres 5

16 Wykres 6

17 Wykres 7