Mikroekonomia. Megaekonomia ekonomia globalna, bada zjawiska zachodzące na całym świecie np. kryzys światowy

Transkrypt

1 1. Problem wyboru ekonomicznego Mikroekonomia Treśd ytania to jak otrzeby ludzkie są i/lub mogą byd zasokajane w stoniu największym jeśli zasoby, którymi się dysonuje są ograniczone. Jest to treśd nauki ekonomii. Skoro nie można mied wszystkiego, a otrzeby ludzkie rosną istnieje koniecznośd dokonania wyborów aby zasokoid te otrzeby. Wybierając jakąś metodę rezygnujemy z alternatyw. Podział ekonomii Mikroekonomia analiza zachowao ojedynczych odmiotów gosodarczych (gosodarstw domowych, rzedsiębiorstw, aostwa) + badanie rocesów na rynkach ojedynczych roduktów i usług. Makroekonomia analiza gosodarki jako całości (zbiór owiązanych rynków finansowych, racy, dóbr i usług) gosodarek krajowych, światowej. Mezoekonomia oisuje rocesy zachodzące w branżach gosodarki, regionach Megaekonomia ekonomia globalna, bada zjawiska zachodzące na całym świecie n. kryzys światowy Inny odział ekonomii: Ekonomia ozytywna oisuje istniejące fakty, analizuje dane statystyczne, rzeczywisty stan ekonomii, zawiera sądy obiektywne. Ekonomia normatywna wyraża sądy subiektywne, odnośnie sytuacji ożądanej w gosodarce, związana jest z olityką aostwa w gosodarce. Funkcje ekonomii ozytywnej: f. deskrytywna (oisowa) oisy zjawisk, zebranie faktów f. ekslanacyjna (wyjaśniająca) rzebieg rocesów, rzyczyny zjawisk, mechanizmy redigistyczna (rzewidywanie) rzewiduje zjawiska rzyszłe, rekonstrukcja zjawisk z rzeszłości 5 roblemów wiążących się z badaniami ekonomicznymi: 1. Koniecznośd stosowania klauzuli ceteris aribus (założenie niezmienności innych czynników, tych których akurat nie badamy) 2. Ryzyko oełnienia błędu logicznego tyu ost hoc ergo roter hoc wnioskowanie, że jeśli zjawiska nastęują o sobie to rzyjmujemy, że z siebie wynikają. Nie muszą byd owiązane. 3. błąd logiczny założenia generalizacja zjawiska na odstawie ojedynczych rzyadków 4. subiektywnośd obserwacji i wnioskowania 1

2 5. nieewnośd w życiu gosodarczym (klęski żywiołowe, ryzyka na zewnątrz systemu gosodarczego kraju) 1.2 Krótkie rzedstawienie historii i nurtów ekonomii Oikonomia sztuka zarządzania domem i majątkiem chrematystyka umiejętnośd zdobywania bogactw ekonomika olityczna Jean Batiste Say nauka o gosodarce aostwa, obecnie nauka o sosobach rowadzenia olityki gosodarczej Pojęcie ekonomiki jest węższe i stosuje się do branż gosodarki n. ekonomika rzemysłu, ekonomika handlu, ekonomika rzedsiębiorstw Ekonomia klasyczna Adam Smith 1776r. Badania nad naturą i rzyczynami bogactwa narodów David Ricardo oracował teorię handlu zagranicznego i wymiany oartej o rzewagi komaratywne w rodukcji różnych towarów, óźniej rozszerzana rzez innych autorów (n. Torrens, Hecksher i Ohlin). John Maynard Keynes 1936r. Teoria zatrudnienia, rocenta i ieniądza Analiza wielkiego kryzysu, aby rzeciwdziaład sadkowi oytu zalecał interwencję aostwa w gosodarkę = etatyzm. Obecnymi rzedstawicielami są Samuelson i Stiglitz. Instytucjonalizm oowiada się za interwencjami aostwa w gosodarkę, główny rzedstawiciel Kenneth Galbraith, uczeo J.M.Keynesa. Jego najważniejsze race: American Caitalism (1952), The Affluent Society (1958) i The New Industrial State (1967). Szkoła austryjacka zwana też neoklasyczną, neoliberalną lub chicagowską rzedstawiciele: Ludwig von Mises krytyk gosodarki socjalistycznej, uważał że nie może byd efektywna gdyż brak w niej rawdziwego systemu cen, który wyznacza wartośd dóbr - Ludzkie działanie zaoczątkował rakseologię, rzed Kotarbioskim. Friedrich von Hayek analizował cykle koniunkturalne, krytyk ekonomii socjalistycznej za nieefektywnośd z uwagi na koniecznośd zebrania zbyt wielu danych rzez lanistów odnośnie otrzeb odmiotów gosodarczych. W związku z tym nie jest możliwe doasowanie odaży do oytu. Najważniejsze dzieło to Droga do zniewolenia. Ostrzega min. o tym że centralne lanowanie i sterowanie gosodarką wymaga totalitarnej władzy. Innym ważnym dziełem jest Konstytucja wolności Milton Friedman Kaitalizm i wolnośd, Wolny wybór. Stworzył monetaryzm doktrynę rzeciwstawiającą się interwencjom aostwa w gosodarkę. Zagrożenie kryzysem widział w zwiększaniu wydatków aostwa, które rzyczyniały się jego zdaniem jedynie do wzrostu inflacji (cen) zamiast wzrostu gosodarczego. Ekonomia rozwoju Najbardziej znanym rzedstawicielem jest Amartya Sen, omysłodawca miary syntetycznej rozwoju ludzkiego HDI, obliczanego rzez ONZ, sekcję UNIDO. Zajmuje się analizą olityk gosodarczych i ich rezultatów. Próbuje wyznaczyd metody ostęowania celem rozwoju gosodarek niedorozwiniętych i rozwijających się. 2

3 1.3 Podstawowe ojęcia nauk ekonomicznych Potrzeba odczucie braku czegoś owiązane z chęcią eliminacji braku. Potrzeby zmieniają się w miarę rozwoju gosodarczego. Są ograniczone co do ojemności istnieje stan nasycenia otrzeby. Są nieograniczone co do jakości i rodzaju. Odradzają się, maja charakter sołeczny i historyczny. Dobro efekt zasokajający otrzeby człowieka Konsumcyjne zasokajają otrzeby człowieka bezośrednio rodukcyjne/ inwestycyjne zasokajają otrzeby ośrednio ubliczne zasokaja otrzeby wsólne ludziom, człowiek w ojedynkę nie może ich wytworzyd z owodu braku środków lub może z trudnością. W rzyadku niektórych można ograniczyd korzystanie (dobra klubowe), w rzyadku innych nie można. (owietrze, światło dobra wolne), (edukacja, transort ubliczny, oieka zdrowotna, oświetlenie dróg, bezieczeostwo ubliczne). rywatne zasokaja otrzeby osoby, która osiada to dobro Konsumcja to korzystanie dóbr w celu zasokojenia otrzeb. Czynniki wytwórcze = zasoby = środki rodukcji Rzeczy lub czynności, które służą do rodukcji. Produkt dobro lub usługa, rezultat rocesu rodukcji, w momencie gdy nie zostało jeszcze wykorzystane. Czynniki rodukcji: Ziemia (zawiera bogactwa naturalne) Praca (działalnośd fizyczna i umysłowa oraz rzedsiębiorczośd, zwana też kaitałem ludzkim dla bardziej całościowego ujęcia, Kaitał (stricte: rzeczowy (infrastruktura, środki racy *narzędzia+ i rzedmioty racy [surowce]) Wiedza (sosób użycia ozostałych czynników, technologia i organizacja) Niektórzy ekonomiści uważają ojęcie kaitał ludzki za błąd w terminologii. Pieniądze i aktywa finansowe nie są kaitałem w sensu stricte, gdyż nie są czynnikiem wytwórczym, a jedynie nośnikiem wartości. Gdyby ieniądze były kaitałem wówczas dodrukowanie ieniędzy zwiększałoby środki rodukcji, a tak nie jest. W miarę wzrostu ieniądza traci on na wartości rynkowej. Pieniądz ośredniczy, rzyśiesza wymianę dóbr i rzysiesza rocesy gosodarcze. Nakład to częśd zasobu, która została zużyta do rodukcji dobra i rzeniosła się na jego wartośd finalną. W związku z tym rzetworzeniem w rocesie rodukcji ojawiła się wartośd dodana. Barter to wymiana towaru za towar. Warunkiem skutecznej wymiany jest odwójna zbieżnośd otrzeb 1 człowiek chce srzedad określony towar, a drugi chce właśnie ten nabyd. Pieniądz usuwa tę koniecznośd. W krótkim okresie czynniki rodukcji są stałe (ilośd maszyn i budynków nie ulega zmianie), w długim są zmienne. Czynniki wytwórcze są ograniczone w swojej ilości. Rzadkośd zasobów to fakt. Czynniki mogą byd trwałe lub obrotowe. Obrotowe kooczą się o zakooczeniu cyklu rodukcyjnego, trwałe mogą byd wielokrotnie używane (maszyny, budynki), chod też odlegają stoniowemu zużyciu. Stąd koniecznośd ich odnawiania, amortyzacji i istnienie kosztów amortyzacji kaitału. Pytania ekonomii: Co rodukowad? odnośnie struktury rodukcji 3

4 Jak rodukowad? odnośnie technik i metod rodukcji Kto będzie decydował? ytanie o system soł-gos. w aostwie (aostwo/rynek) Dla kogo rodukowad? odnośnie dystrybucji roduktów (wływ struktur soł., kultury) Są 3 tyy gosodarek: gosodarka lanowana (aostwa socjalistyczne) gosodarka wolnorynkowa (bardzo ograniczona rola aostwa USA, WB) gosodarka mieszana, regulowana (większośd gos. świata) Zawsze istnieje więcej niż 1 sosób wykorzystania danego zasobu. Wykorzystując 1 sosób, tracimy ozostałe możliwości i otencjalne korzyści. Ta utrata jest kosztem alternatywnym. Sytuacja kosztu alternatywnego zachodzi w wielu rzyadkach n. wybór otymalnej ścieżki kształcenia, wybór metody rodukcji, wybór momentu interwencji aostwa (gdy koszty braku interwencji będą większe niż skutki interwencji), wybór sosobu dostarczania dobra ublicznego (rzez aostwo czy rynek), wybór metody rozwiązania konfliktu międzynarodowego, wybór drogi rozwoju gosodarczego (rotekcjonizm czy wolny handel), wybór secjalizacji rzedsiębiorstwa, wybór metody transortu dóbr w logistyce, wybór miejsca inwestycji i miejsca rodukcji it. Kosztem alternatywnym jest najcenniejsza alternatywa nie wybrana, czyli druga w kolejności. Paradoks wartości - Produkty mogą mied większą wartośd niż ta wyrażana w ieniądzu rzez rynek (wartośd rynkowa). Wartośd sentymentalna. Wartośd zmienia się wraz z ilością dobra. Inaczej cenimy ojedynczą sztukę towaru gdy mamy 100 takich samych, a inaczej gdy mamy tylko kilka, lub jedną sztukę. Ta obserwacja została oracowana teoretycznie jako rawo malejącej użyteczności konsumenta. Krzywa możliwości rodukcyjnych Krzywa ta wyznacza granicę możliwości rodukcyjnych. Na osiach znajdują się oziomy rodukcji dwóch dóbr. Punkty tej krzywej to możliwości rodukcji dwóch dóbr w różnych roorcjach rzy założeniu, że stosuje się wszystkie zasoby dostęne do rodukcji (tzw. kombinacje efektywne). Punkty oniżej krzywej rerezentują sytuacje w których nie osiągnięto maksimum wykorzystania środków rodukcji. Powyżej krzywej znajdują się kombinacje roduktów, które nie mogą zostad osiągnięte rzy obecnych zasobach. Jeśli zasoby zwiększą się wówczas krzywa rzesunie się w rawo. ilośd dobra y A Wzrost i rozwój gosodarczy nie są tożsame. Wzrost ma charakter ilościowy, a rozwój charakter jakościowy. Nastęuje zmiana tyu otrzeb, konsumowanych i rodukowanych dóbr. ilośd dobra y ilośd dobra x A Funkcja może mied rzebieg nieliniowy byd wygięta w łuk. ilośd dobra x Prawo malejących rzychodów rawo to działa tylko w okresie krótkim 4

5 Rozatrujemy to rawo na rzykładzie zmiennego czynnika rodukcji (raca) na tę samą ilośd czynnika stałego (n. ziemia). nakłady racy (liczba racowników) łączny rodukt (kg/tony) tys. 2 tys. 2 3 tys. 1 tys zmiana łącznego roduktu wywołana zwiększeniem nakładów racy na jednostkę W miarę zaangażowania nastęnych racowników rodukcja zwiększa się i jeżeli zostanie srzedana rosną także rzychody, ale stoniowo rzyrosty na kolejnego racownika maleją, a jeśli racowników będzie za dużo to rodukcja może nie tylko nie wzrosnąd ale nawet saśd. Ilustracją rawa malejących rzychodów jest zastosowanie nawozów sztucznych w rolnictwie. Do ewnego momentu zwiększają wydajnośd z hektara owierzchni, ale w ewnym momencie zwiększenie ilości nawozu nie zwiększa rodukcję. Nadmierne nawożenie owoduje natomiast sadek ilości jak i jakości (a więc ceny rynkowej) rodukcji rolnej. Sosoby owiększania możliwości rodukcyjnych: - substytucja zasobów (czyli zamiana droższych dóbr na relatywnie taosze, a o zbliżonych właściwościach) - rozkładanie kosztów stałych na dużą rodukcję, w efekcie koszt jednostkowy maleje - secjalizacja racy - rodukcja masowa, dzięki ekonomii skali - secjalizacja w rodukcji i handel w oarciu o rzewagi komaratywne - ieniądz, gdyż rzysiesza wymianę Przewaga komaratywna: Możliwośd wytwarzania o niższym koszcie alternatywnym niż konkurent. Nie jest to rzewaga bezwzględna. Ten niższy koszt wytwarzania musi też uwzględniad koszty transortu do odbiorcy. Jeśli chcemy obliczyd tę rzewagę to trzeba je uwzględnid. Amortyzacja to zużycie dóbr kaitałowych Inwestycje brutto to nakłady całkowite razem z amortyzacją. Netto to nakłady bez amortyzacji Podstawy teorii rynku. Prawo oytu i odaży Rynek to roces w wyniku którego srzedawcy i nabywcy uzgadniają cenę określonego dobra lub usługi. Miejsce i czas transakcji może byd odległy (rynek finansowy, e-biznes). Formy rynku: Monool (n. dawne PKP, Poczta olska), Absolutna konkurencja nie istnieją nigdzie w czystej ostaci. Oligool n. na rynku telefonii komórkowych (kilka odmiotów dominuje) cena (rice) q ilośd (quantity) d oyt (demand) s (odaż) suly Prawo oytu Wzrost cen dobra X owoduje sadek oytu i odwrotnie, sadek cen owoduje wzrost oytu. 5

6 Wyjątkiem są rzyadki dóbr komlementarnych i substytucyjnych, a także dobra Giffena. Jeśli istnieje dobro substytucyjne to rzy wzroście ceny X, wzrośnie oyt na dobro substytucyjne Y. Przykłady: transort rywatny/transort ubliczny, masło/margaryna W rzyadku dóbr komlementarnych, czyli stosowanych łącznie wzrost ceny jednego dobra ociągnie za sobą sadek oytu na oba dobra. Przykłady: benzyna i samochody. rzyadek dóbr komlementarnych 1 W momencie wzrostu ceny sadnie oyt na oba dobra. 2 D D 0 q 0 D2 q rzyadek dóbr substytucyjnych (rynek masła i margaryny) 1 W momencie wzrostu ceny sadnie oyt na jedno dobro, a na drugie wzrośnie. 2 0 q 0 D D2 q Paradoks sekulacyjny to sytuacja w której ludzie obawiają się wzrostu ceny dobra i gromadzą zaasy zwiększając chwilowo oyt lub rzeciwnie owstrzymują się od kuna jeśli rzewidują sadek ceny w rzyszłości. Paradoks oytu w rzyadku dóbr Giffena dotyczy tylko dóbr odstawowych, sożywczych i ludzi najuboższych. Mimo wzrostu ceny oyt nie sada, a nawet rośnie. aradoks Veblena efekt snoba kuowanie dóbr luksusowych na okaz, bez rzeczywistej otrzeby. Towar może byd atrakcyjniejszy im droższy i oyt rośnie w miarę wzrostu ceny (n. kawior). Determinanty oytu: 1. dochody nabywców 2. użytecznośd, niezbędnośd dobra (otrzeby), (butelka wody, książka mają różną użytecznośd) 6

7 3. ceny dóbr substytucyjnych i komlementarnych 4. oczekiwania co do zmiany ceny w rzyszłości 5. czynniki losowe i sołeczne (wiek, łed, wykształcenie, miejsce życia) Determinanta wielkości oytu: tylko zmiana ceny w danym czasie. Poyt to nie to samo co wartośd oytu. Poyt to cała krzywa, a wartośd oytu to konkretna wartośd rzy konkretnej cenie (unkt z których jest krzywa). Wzrost/sadek oytu oznaczamy rzesunięciem całej krzywej. Zmianę wielkości oytu rezentujemy rzez rzesunięcie o krzywej z jednego unktu do drugiego. 1.5 Elastycznośd oytu względem ceny Informuje o tym o ile % zmieni się oyt jeśli cena zmieni się o 1%. E qd() = gdzie Δqd to różnica wartości oytu Δ różnica wartości ceny to cena dotychczasowa qd to oyt rzy dotychczasowej cenie Wynik będzie rzybierał wartości ujemne. Dlatego osługujemy się wartością bezwzględną. Elastycznośd może rzybierad nastęujące wartości: E qd() > 1 wtedy mówimy, że oyt jest elastyczny (względem ceny) E qd() < 1 wtedy mówimy, że oyt jest mało-elastyczny E qd() = 1 wtedy mówimy, że oyt jest roorcjonalny (1%zmiany ceny daje 1% zmianę oytu) E qd() = 0 oyt jest nieelastyczny (czyli sztywny) nie nastęuje zmiana oytu E qd() = oyt jest doskonale elastyczny (zmiany oytu są duże od 0 do nieskooczoności) elastyczny nieelastyczny roorcjonalny E>1 E<1 E= D 2 D 2 D 0 q1 q2 q 0 q1 q2 q 0 q1 q2 q 2 1 D sztywny (doskonale nieelastyczny) E=0 1 doskonale elastyczny D E= Stoieo elastyczności zależy od: 0 q1 - rodzaju dóbr (odstawowe, luksusowe) q 0 - możliwośd substytucji - struktura rynku (ty klienta) q 7

8 - cena - horyzont czasowy Elastycznośd jest niska gdy: - nie ma substytutów - jest mało roducentów - krótki horyzont czasowy Elastycznośd jest wysoka gdy: - są dobra substytucyjne - jest wielu roducentów (kui się od innego) - długi horyzont czasowy (mogą ojawid się substytuty) Przykłady rynków dóbr o danych elastycznościach: Poyt elastyczny bardziej niż roorcjonalnie: AGD, meble, srzęt RTV oyt reaguje w dużym stoniu na zmianę ceny (zarówno na sadek jak i wzrost) Poyt mało elastyczny (mniej niż roorcjonalnie): dobra odstawowe (n. środki czystości, częśd żywności) oyt reaguje w małym stoniu na zmianę ceny Poyt sztywny (nieelastyczny): dobra niezbędne chleb, margaryna, cukier, herbata (nawet rzy dużych zmianach ceny oyt nie sada, ani nie wzrasta gdyż musimy je kuid, a z drugiej strony nie możemy zwiększad ich konsumcji onad nasze możliwości). Poyt doskonale elastyczny dobra luksusowe, odróże, biżuteria, nowe samochody Istnieje też elastycznośd unktowa i łukowa. E łukowa = E unktowa = 1 i 2 oznaczają ceny rzed zmianą i o zmianie. d1 i d2 oznaczają oyt rzed zmianą i o zmianie. Δd i Δ oznaczają wartośd różnicy oytu lub różnicę cen Poniżej rzedstawiono różne elastyczności w różnych sekcjach ojedynczej krzywej oytu. Zaciemnione rostokąty to utarg całkowity. Rozatrzmy 3 rzykłady w których jest różna elastycznośd, bardziej niż roorcjonalna, mniej niż roorcjonalna i roorcjonalna. E>1 D E<1 1 E=1 D 2 2 D 0 q1 q2 q 0 q1 q2 q 0 q1 q2 q Uc= x q (cena razy ilośd towaru srzedanego) 8

9 Kształtowanie się utargu całkowitego ze srzedaży od wływem zmiany ceny w zależności od elastyczności cenowej oytu: Uc utarg całkowity E qd() P P >1 Uc Uc =1 Uc = constans <1 Uc Uc W drugim wierszu widad zmiany utargu dla dóbr wyższego rzędu. W środkowym widad, że utarg nie zmieni się dla dóbr standardowych. W dolnym widad zmiany utargu dla dóbr odstawowych, niezbędnych. W rzyadku dóbr wyższego rzędu rzy wzroście ceny sadnie utarg bo nabywcy mogą zrezygnowad z zakuu i oczekad na korzystniejszą cenę. Jeśli cena sadnie wtedy utarg wzrośnie. W rzyadku dóbr niższego rzędu rzy wzroście ceny utarg sadnie bo oyt sadnie mniej niż roorcjonalnie do wzrostu ceny. Jeśli ceny sadną wtedy utarg sadnie, bo konsumenci nie zwiększą oytu na dobra odstawowe. (nasycenie jest ograniczone). Wsółczynnik giętkości ceny (flexybilności cen): określa on reakcję ceny na zmiany oytu. Wzór ten jest odwrotny niż na elastycznośd oytu. O ile zmieni się cena jeśli oyt zmieni się o 1%. Gdy oyt rośnie wtedy cena rośnie bo srzedawcy chcą zwiększyd srzedaż. Jeśli oyt sada to srzedawcy obniżają ceny, aby zachęcid do kuna. Sytuacja może różnid się od tej ogólnej zależności z owodu odaży (n. ograniczenie wydobycia surowca, oziom zaasów, wysokie koszty rodukcji rzez które srzedawca nie może obniżyd ceny oniżej rentowności it.) Wykres utargu od oytu (q) oraz oytu od ceny Wracamy do wykresu elastyczności unktowej i łukowej i rzedstawiamy go na jednym wykresie. 9

10 1.6 Wskaźnik dochodowej elastyczności oytu - E d(i) Pokazuje on o ile zmieni się oyt jeśli dochód zmieni się o 1%. Nie wyciągamy wartości bezwzględnej. E d = E d(i)= Gdzie i to dochód (income), a D to oyt. Dobra i usługi niższego rzędu, odrzędne, gorsze E d(i)< 0 nie będące dobra Giffena d. Giffena (rosnąca f. oytu) (malejąca funkcja oytu) normalne E d(i) >= 0 luksusowe odstawowe E d(i)>1 0=<E d(i) =<1 Dobra Giffena zachodzi w nich aradox Giffena, zwiększenie oytu mimo wzrostu ceny. Efekt dochodowy jest większy niż efekt substytucyjny. Dla dóbr niższego rzędu wskaźnik tej elastyczności będzie ujemny. Prawo Engla Jeśli rosną dochody gosodarstw to rośnie udział dóbr wyższego rzędu i luksusowych, a maleje udział dóbr odstawowych i odrzędnych. Zmieniają się roorcje % dóbr na które wydajemy dochód. Dzieje się tak gdyż w rzyadku ludzi biednych udział dóbr luksusowych jest znikomy, a cały dochód rzeznaczają na dobra odstawowe (żywnośd, ołaty). W momencie wzrostu dochodu nie mogą zwiększyd konsumcji żywności lub odzieży onad miarę, gdyż nie jest to otrzebne ich odstawowe otrzeby są już zasokojone, zmieni się charakter tych otrzeb. dochód = 1000 dochód=2200 odstawowe % odstawowe % luksusowe % luksusowe % Ilustracja krzywymi Engla: a) dobra niższego rzędu b) odstawowych c) wyższego rzędu (luksusowe) 10

11 dochod y dochod y dochody 0 wydatki 0 wydatki 0 wydatki Rośnie dochód, a wydatki maleją. Rośnie dochód wydatki rosną, Rośnie dochód, a wydatki rosną ale coraz wolniej. coraz szybciej. % udział wydatków na dobra odstawowe wskazuje oziom życia sołeczeostwa. Jeśli wysoki znaczy, że jest biedne. Wskaźnik cenowej mieszanej (krzyżowej elastyczności) oytu Wskazuje zmianę oytu na 1 dobro, względem zmiany ceny 2 dobra. E Dx(y) = E Dx(y) = Jeśli dobra są substytucyjne to wskaźnik będzie dodatni, jeśli komlementarne to wskaźnik będzie ujemny. 1.7 Podaż i jej elastycznośd względem ceny 11

12 Prawo odaży gdy cena sada odaż sada, gdyż srzedawcy wolą oczekad na cenę korzystniejszą i ograniczają odaż. Gdy cena rośnie wtedy odaż rośnie, gdyż coraz więcej srzedawców chce uzyskad wysoki utarg na wysokiej cenie danego dobra, w związku z czym odaja to dobro na rynek. Podaż jest funkcją rosnącą względem ceny. cena (zmienna niezależna) S 2 1 q1 q2 odaż (zmienna zależna) Podaż to cała krzywa, a wartośd odaży to unkty z których zrobiona jest krzywa. (tak samo jak w oycie). Na zmianę wielkości odaży (qs) wływa tylko cena. Na zmianę całej odaży (rzesunięcie całej krzywej w rawo lub lewo): - ceny zasobów wytwórczych (n. roa/gaz) - ostę techniczny (bardziej efektywne wytwarzanie, szybciej, więcej) - zmiany liczby roducentów w danej gałęzi wytwarzania - olityka gosodarcza aostwa (odatki, cła, subsydia eksortowe) - czynniki losowe i sołeczne (wojny, katastrofy, strajki) - klęska urodzaju lub nieurodzaju (n. góra masła i wierzowiny w UE w latach 80/2000) Wskaźnik elastyczności cenowej odaży Odowiada na ytanie o ile zmieni się odaż jeśli cena zmieni się o 1%. Jest zawsze dodatnia. Eqs() = Eqs() = Możliwe rzyadki: 1. E > 1 odaż elastyczna cenowo, cena zmienia się o 1%, odaż o więcej 2. E = 1 odaż jest elastyczna roorcjonalnie (1%=1%) 3. E < 1 odaż nie jest elastyczna, cena zmienia się o 1%, odaż o mniej 4. E = 0 odaż doskonale nieelastyczna 5. E = odaż doskonale elastyczna nieelastyczna elastyczna E>1 12 roorcjonalna E=1 1

13 2 1 S sztywnya (doskonale nieelastyczna) E=0 1 doskonale elastyczna S E= 0 q1 q 0 q Eksansybilnośd cen to stoieo reakcji ceny na zmianę odaży Równowaga rynkowa to moment w którym nie wystęuje nadwyżka, ani niedobór dóbr. cena D S kt. E zrównoważenie oytu i odaży qd=qs czyli wielkośd odaży równa się wielkości oytu 2 1 E Poniżej unktu E wystęuje niedobór towarów, gdyż qs jest niższe niż qd. q3 q1 q2 ilośd towarów Powyżej unktu E wystęuje nadwyżka towarów, gdyż qs (wielkośd odaży) jest wyższe od qd (wielkości oytu). 1.8 Teoria użyteczności 13

14 Gosodarstwo domowe ełni funkcję ekonomiczną. Konsumcja dóbr i usług, a więc tworzą oyt na rynku dóbr i usług, a też na rynku finansowym (kredyty konsumcyjne, inwestycje rzez fundusze inwestycyjne i emerytalne). Druga rola to dostarczanie usługi racy na rynku racy. Dostarcza też innych czynników wytwórczych (rzez inwestycje odają kaitał finansowy, ziemię jeśli ją osiadają do komercyjnego wykorzystania). Obieg okrężny zamknięty (uroszczony model gosodarki) 4. rynek dóbr i usług konsumcyjnych gosodarstwa domowe rynek czynników 8. wytwórczych 7. rzedsiębiorstwa 1. rodukcyjne udostęnienie czynników wytwórczych 2. rodukcyjne zaangażowanie 3. dostarczanie dóbr i usług 4. nabywanie dóbr i usług W drugą stronę łyną strumienie łatności: 5. załata za towary 6. rzychody z świadczenia racy 7. załata za usługi czynników wytwórczych 8. dochody dla gosodarstw Przychód nie = dochodowi. Dochód stanowi rzychód netto (odjęte koszty uzyskania rzychodu). Założenia: 1. Wszystkie odmioty gosodarcze działają racjonalnie czyli dążą do maksymalizacji satysfakcji. Nie wymaga ełni wiedzy o działaniu. Kierują się własnym interesem, na swoją korzyśd. Aksjomaty racjonalnego ostęowania: - aksjomat komletności (dwa koszyki dóbr i usług, które jednostka może ze sobą orównad) a nie zawsze tak jest. n. (x1,x2)>(y1,y2) lub (y1,y2)>(x1,x2) lub (x1,x2)>= (y1,y2) > oznacza koszyk silnie referowany >= referowany lub równie referowany ~ - równie referowany 2. Zwrotnośd referencji oznacza, że koszyki identyczne nie są gorzej referowane: czyli: (x1,x2)>=(x1,x2) 14

15 3. Przechodniośd referencji - jeżeli konsument referuje koszyk A nad koszykiem B i jednocześnie referuje koszyk B nad koszykiem C, wówczas jednocześnie zawsze referuje koszyk A nad koszykiem C. A>B i B>C to jest też A>C (czyli można linearnie ustawid koszyki według siły referowania) 4. Otymalizacja Sośród dostęnych koszyków dóbr i usług konsument wybiera tylko te, które dają maksimum zadowolenia. (czyli nie ma sytuacji oszczędzania, owstrzymania mimo możliwości, samoograniczenia konsumcji z owódek nieekonomicznych) Teoria użyteczności: Obliczamy ją i funkcjonuje ona tak jak rawo malejących rzychodów. Tak jak rzychód malał z dodaniem kolejnej jednostki środka rodukcji, tak konsumcja oczątkowo wzrasta, a otem maleje Tyy użyteczności: 1) całkowita łączna satysfakcja jaką jednostka osiąga z określonej ilości dobra lub z określonego czasu trwania konsumcji. 2) kraocowa zmiana użyteczności całkowitej jaka nastąiła w wyniku zmiany konsumcji o kolejną jednostkę dobra. Q ilośd Użytecznośd całkowita (TU) Użytecznośd kraocowa (MU) I Prawo Gossena satysfakcja z konsumcji jest malejąca, Użytecznośd kraocowa (na kolejną jednostkę dobra) jest coraz mniejsza, a nawet może byd ujemna, co oznacza że dodatkowa konsumcja zmniejsza naszą satysfakcję. Nie musi sadad od ierwszych wartości i zależy od natury dobra. Zależności: 1. gdy TU rośnie to MU>0 2. gdy TU = max, MU = 0 3. gdy TU sada to MU<0 4. suma MU = TU TU 30 max wyznacza granicę oytu 0 MU 10 5 q MU=D - oyt MU q 5 cena P1 nadwyżka konsumenta

16 Ograniczenie budżetowe gosodarstwa domowego Dochód nominalny (ieniężny) / realny to ilośd dóbr i usług jaką możemy kuid za dochód ieniężny linia budżetowa: linia rzedstawia wszystkie kombinacje ilościowe dóbr i usług x i Y które są dostęne rzy danym dochodzie. Przy czym w każdym unkcie na linii konsument lub gosodarstwo wyda cały dochód, a jeśli wybierze oniżej linii to zaoszczędzi. Poza krzywą są kombinacje dóbr na które konsumenta nie stad. ilośd dobra lub usługi Y 20 0 q 10 nie dostęne Jeśli i=100 x=10 y=5 qx (max)=10 szt. qy (max)= 20 szt ilośd dobra lub usługi X Czyli dobro x jest dwa razy droższe niż dobro y. Oznacza to że dobra X kuimy maksymalnie 2 razy mniej niż droższego Y. I Teoria wyboru okresowego założenie że nie atrzymy w rzyszłośd i nie bieżemy jej od uwage w wyborach konsumenckich. Nachylenie to tangens kąta alfa. = Px/Py stosunek ceny dobra X do ceny d. Y 10/5=2 lub też: = Qy(max)/Qx(max) stosunek ilościowy 20/10=2 Są dwa tyy rzesunięd linii budżetowej: - równoległe (nie zmienia się kąt nachylenia) dzieje się gdy nastąi wzrost dochodu nominalnego. (w rawo), jak sadek to w lewo. - nierównolegle - gdy zmienią się stosunki cenowe (jedno dobro stanieje lub zdrożeje, albo zmieni się cena na oba) 16

17 Linię budżetową wykreślimy dzieląc budżet całkowity osobno, rzez cenę dobra X i osobno rzez cenę dobra Y. Te unkty będą na osiach wsółrzędnych wyznaczały maximum kuna danego dobra. Łączymy unkty zaznaczone na osiach. Krzywa obojętności/jednakowej użyteczności są to funkcje malejące Na całej krzywej utrzymuje się taka sama satysfakcja. Uwzględnia jedynie wybór między dwoma dobrami. istnieje nieskooczenie wiele krzywych obojętności. Ich zbiór nazywamy maą obojętności. Przykład dobrze zachowujących się referencji, czyli więcej znaczy lesze. Ukazuje stosunek wymienny między x, a y. Oczywiście nie zawsze taki wystęuje w rzeczywistości. Może rzybierad różne kształty dla różnych dóbr. Ten wykres jest dla dóbr doskonale substytucyjnych (zastęowalnych) ilośd dobra lub usługi Y nie dostęne W takim samym stoniu otrzebuję dobra Y jak i X. 0 q ilośd dobra lub usługi X Dla dóbr doskonale komlementarnych: ilośd dobra lub usługi Y nie dostęne 0 x Gdy dobro x jest orządane a Y nie jest orządane wcale: ilośd dobra lub usługi Y 0 x 17

18 ilośd dobra lub usługi Y dla dóbr neutralnych: rzesuwają się w stronę dobra chcianego ilośd dobra lub usługi X ilośd dobra lub usługi Y unkt błogostanu/ szczęśliwości ilośd dobra lub usługi X Im bliżej unktu tym większa użytecznośd całkowita. Prawo to zachowuje moc rzy założeniu, że więcej znaczy leiej, co nie jest zawsze rawdziwe. Kraocowa stoa substytucji wykazuje tendencję malejącą: W jakim stoniu x jest zastęowalne y. N. konsumcja sera białego, konsumcją sera żółtego. Mówi ona o tym z jakiej ilości y można zrezygnowad na rzecz ilości x, aby całkowita użytecznośd (satysfakcja) nie sadła. Jeśli zwiększam y to rezygnuję z coraz mniejszych ilości x. ilośd dobra lub usługi Y A α B U1 0 ilośd dobra lub usługi X tangens α wyznaczy nachylenie w kt. A 18

19 Wykres oniżej okazuje, że w miarę konsumowania większej ilości Xów jesteśmy skłonni oświęcid coraz mniej dóbr Y. Dzieje się tak gdyż użytecznośd kraocowa (na jednostkę) Y zmienia się. Zwiększa się. Jeśli mam czegoś mało to bardziej to cenię. Dotyczy to nie tylko dóbr i usług, ale też dochodu i czasu na rynku racy. Pracownik może też wybierad między wyższym dochodem za nadgodziny, kosztem braku czasu wolnego, a ocją w której ma dużo czasu wolnego, ale mały dochód. Ten ty stosunku wymiany jak wiadomo jest też w rzedsiębiorstwie, ale i w wyborze olityki aostwa na co rzeznaczyd środki budżetowe względem uzyskiwanego efektu. ilośd dobra lub usługi Y ilośd dobra lub usługi X Otimum gosodarstwa domowego Bierze od uwagę możliwości (dochód) (rzez linię ograniczenia budżetowego, którą wyznaczają ceny towarów) jak i referencje (krzywe użyteczności). ilośd dobra lub usługi Y E1 E ilośd dobra lub usługi X E1 i E2 to unkty otimum gosodarstwa oznacza to, że w tym unkcie otrzeby zasokojone są najleiej z możliwych ocji (maksymalizacja użyteczności) rzy danym oziomie dochodu i gdy dochód jest wydany w całości bez oszczędzania. Inne unkty z krzywej użyteczności są niedostęne z racji za małego dochodu. Oczywiście jeśli zajdą zmiany cen dóbr x i y to zmieni się krzywa ograniczenia dochodowego i wtedy inne unkty z krzywej użyteczności staną się dostęne. Tutaj jest rzedstawiony rzyadek gdy stosunek cen X i Y jest 1:1. Jeśli z kolei nastąi wzrost dochodu gosodarstwa wtedy będzie możliwe kuno większej ilości X i Y i nowy unkt otimum (unkt E2). Zwródmy uwagę na to, że rzy wyższym dochodzie nie musimy wcale wybierad unktu otimum na nowej krzywej, ale stają się też dostęne nowe unkty (kombinacje X i Y) na starej krzywej użyteczności, jednakże mimo że ukazują tę samą satysfakcję to nie nastęuje już maksymalizacja użyteczności w unktach tej starej krzywej. Strzałki od E1 do E2 i dalej wskazują ścieżkę wzrostu dochodu lub (konsumcji) eksansji dochodowej. 19

20 Ścieżka konsumcji cenowej lub eksansji cenowej konsumenta (to to samo tylko że rzy zmianie cen). Ścieżka eksansji cenowej konsumenta (krzywa cena konsumcja). Jest to linia łącząca wszystkie unkty otimum konsumenta rzy założeniu zmiany ceny danego dobra i niezmienności innych warunków. KSS= Px i Py to ceny dóbr x i y. Wyznaczony stosunek kraocowej użyteczności x do y jest rawdziwy tylko w unkcie otimum. II Prawo Gossena ilustracja Gosodarstwo lub konsument osiąga maksymalną użytecznośd całkowitą z konsumcji jeśli stosunki użyteczności kraocowych do cen dla wszystkich nabywanych dóbr i usług są sobie równe. Maksimum użyteczności całkowitej wyznacza Granicę oytu. 1.9 Organizacja rzedsiębiorstwa i roces rodukcji Krzywa Knighta ilustruje rodukcyjnośd w okresie krótkim Produkcja odc. realny nadmierne użycie czynników zmiennych A Pc max Pk max P Pk P 0 x1 x2 x4 x3 nakłady czynników zmiennych Pc Produkcja całkowita P Produkcja rzeciętna Pk Produkcja kraocowa (zwana też roduktem kraocowym) 20

21 Funkcja nie wychodzi z oczątku układu bo musi byd więcej czynnika zmiennego, aby uruchomid stały czynnik. 1 racownik nie uruchomi całej fabryki. Prawo malejących rzychodów i malejącej kraocowej roduktywności działa od unktu A (rzegięcia krzywej) do kooca funkcji. Początkowo rodukcja wzrasta bardziej niż wzrastają nakłady. Dzieje się tak do kt. A Potem też rodukcja wzrasta ale nie mniej niż nakłady, aż wreszcie rodukcja sada. Miarą geometryczną rodukcji rzeciętnej jest tangens kąta ółrostej z oczątku układu styczna do funkcji rodukcji. (jest tylko jeden taki unkt). W innych unktach ółrosta będzie dawała inny kąt z osią x. Ujemna rodukcyjnośd nie istnieje, jedynie może byd zerowa. Miarą geometryczną rodukcyjności kraocowej jest tangens kąta jaki z osią odciętych x tworzy styczna do oszczególnych unktów krzywej roduktu całkowitego. Nie ma rzechodzid rzez unkty i nie musi wychodzid z oczątku układu. Produkt, a rodukcja to to samo tylko inaczej naisane. Zależności: Kiedy rodukcja kraocowa jest równa zero to wtedy rodukcja całkowita jest maksymalna. Jeśli rodukcja całkowita sada to kraocowa też sada. Maksimum rodukcyjności kraocowej rzyada wcześniej i jest wyższe niż maksimum rodukcji rzeciętnej. Produkcja całkowita Q Produkt rzeciętny - Produkt kraocowy - Zależności jakie wystęują w modelu wyrażone równaniami: 1. Gdy Q, to. kraocowy > 0 2. Gdy Q= max, to Pk=0 3. Gdy Q, to Pk<0 rzyjmuje wartości ujemne 4. Gdy P, to Pk>P 5. Gdy P=max, to Pk=P 6. Gdy P, to Pk<P 7. Suma Pk=Q wielkośd rodukcji Q Produkcyjnośd w okresie długim wielkośd rodukcji Q = czyli Przec = Pk nakłady czynników wytwórczych - wydajnośd jest więcej niż roorcjonalna f. rodukcji Cobba Douglasa nakłady czynników wytwórczych 21

22 Pc= TxL α xk β Produkcja = technika x nakład racy x nakład kaitału α i β to wsółczynniki determinujące rodzaj rzychodów z danego czynnika wytwórczego Jeśli α + β > 1 to wtedy rzychody są rosnące. Jeśli α + β = 1 to wtedy rzychody są stałe. α + β < 1 to wtedy rzychody są malejące. Pc jest rosnący na jednostkę czynnika wytwórczego. jak Q w 2 rzyadkach Odcinek od unktu rzegięcia Wybór najkorzystniejszej metody wytwarzania trzeba uzyskad taką kombinację czynników wytwórczych, która ozwoli osiągnąd daną wielkośd rodukcji rzy najniższym koszcie całkowitym. Izokoszta to linia jednakowego kosztu. Punkty na krzywej rerezentują jednakowy koszt. Przedsiebiorstwo ma różne izokoszty. Poszukuje najniższych kosztów na daną wartośd rodukcji. Izokoszta = Pv1 x Qv1 + Pv2 x Qv2 koszt nakładu czynnika 1 koszt nakładu czynnika 2 total koszt nachylenie izokoszty to tangens alfa = Izokwanta to krzywa kombinacji czynników wytwórczych dających tę samą wielkośd rodukcji. (Pc) Nachylenie obliczamy styczną do unktu i obliczamy tangens alfa. Jest to stosunek - w liczniku i mianowniku rodukty kraocowe KSTS Kraocowa stoa technicznej substytucji Określa ona z jakiej ilości czynnika wytwórczego mogę zrezygnowad jeśli chcę zachowad tę samą wielkośd rodukcji. W realnym świecie czynniki wytwórcze nie są tak substytucyjne jak w modelu. Nie bierze on od uwagę jakości rodukcji, a jedynie ilośd takiego samego dobra. Model jest dobry n. do rolnictwa czy wytworu towarów rostych, o niskiej technologii, ale w wyadku rodukcji wysokiej technologii, gdzie czynniki rodukcji zmienne są różnorodne i muszą byd oddane obróbce w ścisłych roorcjach wtedy możliwośd substytucji jest znikoma. Jeśli zrezygnuje się z jednego czynnika rodukcji to rodukcja zmniejszy się. (N. dostawa surowców do rodukcji jeśli będzie mniej to nie stworzą tej samej rodukcji rzez zwiększenie zastosowania racy). u góry czynnik zastęowany, u dołu zastęujący KSTS wykazuje tendencję malejącą. Czyli kosztem V1 mogę zrezygnowad z coraz mniejszych ilości V2. Tak samo jak Kraocowa Stoa Substytucji w wyborach konsumenta/gosodarstwa domowego. 22

23 1.10 Teoria kosztów w rzedsiębiorstwie koszt to wydatek oniesiony rzez roducenta, bez względu na ty działalności. w ujęciu wąskim koszty ex ost, jawne i udokumentowane, księgowe. w ujęciu szerokim koszty ekonomiczne, dodatkowo niejawne, (koszty księgowe + koszty nabycia czynników koszt budynków dziedziczonych, używania własnej studni do działao rzedsiębiorstwa) Dla wyceny nieudokumentowanych środków możemy się osłużyd kosztem najleszej alternatywy, najcenniejszej utraconej korzyści. Zaangażowanie i nakład kosztu stałego trudno zmierzyd, stąd wykorzystuje się koszty amortyzacji srzętu, jeśli ten nie zużywa się całkowicie w rocesie rodukcji (z góry ustalone arbitralnie stawki rocentowe). Istnieją też koszty sołeczne (efekty zewnętrzne, oddziaływanie na środowisko za którego amortyzację nie łaci rzedsiębiorca). Koszty można analizowad w okresie długim i krótkim. Są różne tyy kwalifikacji: według tyu: koszty osobowe (łace, ubezieczenia) koszty materiałowe (surowce+aliwa, energia) koszty amortyzacji kaitału trwałego Koszty całkowite bezośrednie ośrednie - łace + ubezieczenia - amortyzacja - surowce - koszty administracji - narzędzia, zlecenie obróbki - kary, odsetki kredytów - koszty rzygotowania rodukcji - zużycie energii koszty stałe (amortyzacja, konserwacja, łace racowników obsługi i administracji, komunalne). Są zarówno w okresie krótkim jak i długim. koszty zmienne (koszty surowców, siły roboczej i energii do rodukcji) Koszt całkowity stały = czynniki rodukcji stałe x ich cena (na wykresie ółrosta ozioma) Koszt całkowity zmienny = czynniki zmienne x cen, jest funkcją rosnącą, odwrotną do f. rodukcji Gdy rodukcyjnośd całkowita rośnie, wtedy CKz rosną względnie wolno. Kc od CKz różnią się o stałą wielkośd CKs (całkowitych kosztów stałych). Od unktu C koszty rosną szybciej od rzyrostu rodukcji (rosną bardziej niż roorcjonalnie). Kc=Ckz+Cks Punkt C odowiada minimum Kosztów kosztów kraocowych Punkt A odowiada minimum kosztów rzeciętnych = w tym jest unkt KK. Są trzy rodzaje kosztów rzeciętnych: Przeciętny całkowity, zmienny, stały. 23

24 P wielkośd rodukcji Przeciętne koszty stałe to krzywa malejąca, gdy Pc rośnie PKs maleją bo się rozkładają na coraz większą ilośd roduktów (korzyści skali). Sadek tych kosztów (odcinki) jest jednak coraz mniejszy (krzywa staje się słaszczona względem osi rodukcji. Koszty Produkcja Przeciętne koszty zmienne to całkowite koszty zmienne na 1 jednostkę rodukcji. Gdy Pc rośnie wtedy Pkz maleją (rozkładają się jak dla Pks) -> krzywa w dół. Gdy ceny czynników stałych rosną, rosną również Pkz. -> Krzywa do góry. Krzywa Pkz jest odwrotną do funkcji rodukcyjności rzeciętnej. Koszty Produkcja Miarą geometryczną tego kosztu jest tg kąta utworzonego rzez oś z ółrostą z oczątku układu, łączącą dane unkty na krzywej Kc i Kz. Minimum KP otrzymamy rowadząc styczną z oczątku układu do krzywej Kz i Kc. Punkt styczności wyznaczy odowiadającą rodukcyjnośd. min -> ółrosta do Kz min Koszty -> ółrosta do Kc Krzywa kosztów zmiennych to lustrzane odbicie krzywej knighta. Zarówno Kc do Kz jak i Pkc i Pkz są równoległe do siebie i nieco rzesunięte w rawo. Relacja kosztów stałych do zmienny C C Kc (stałe + zmienne) CKz CKs Kc = CKz (Kc+I) + CKs Produkcja Koszty rosną wolniej od rodukcji Dalszy wzrost rodukcji możliwy dzięki coraz większym kosztom 24

25 KPc Koszt rzeciętny całkowity osiąga maksimum wyżej od PKz (rzeciętnych kosztów zmiennych) (bo całkowity obejmuje zmienny) Odległośd między min. PKc, a między PKz zależy od Ile kosztowałoby wyrodukowanie jeszcze 1 dodatkowej jednostki Produktu. (onad dotychczasową ilośd). O tym koszcie informuje koszt kraocowy = Częśd stała kosztów nie jest ważna dla Kosztu Kraocowego (KK). Są 2 formuły: 1) za odstawę rzyjmujemy K -> Kc = K x ilośd roduktu dodatkowa 2) za odstawę rzyjmujemy Kk -> Kc = Kk + Ks Krzywa Kosztu kraocowego odowiada funkcji rodukcyjności kraocowej. miarą geometryczną jest tangens kąta tworzonego rzez styczną do unktu na krzywej Kc, a osią X. Koszt Kraocowy Pk = max a Kk = min Produkcja Koszt kraocowy maleje z owodu rawa malejących rzychodów (Pk rośnie). Po osiągnięciu miniumum rosną koszty kraocowe (czyli na jednostkę), a Pk maleje. W ewnym momencie krzywe KK rzecinają się z Całkowitymi kosztami rzeciętnymi. Te koszty zrównają się (tak samo jak dzieje się w rzyadku Produkcji rzeciętnej i kraocowej). Ten unkt Q to Techniczne Otimum Wielkości Produkcji. Zachodzi tam otymalne wykorzystanie czynników zmiennych i stałych w rodukcji. I od tego momentu krzywa KC zaczyna rosnąd. Q Kc Punkt Q nie wyznacza ile należy rodukowad, aby maksymalizowad rzychód, gdyż trzeba uwzględnid oyt chłonnośd rynku, bo inaczej wygenerujemy zaasy a to rodzi koszty zamrożenia kaitału. Trzeba uwzględnid ceny rynkowe towaru wyrodukowanego jeśli są wysokie może byd ołacalne rodukowanie owyżej Q Koszty rzedsiębiorstwa w długim okresie Długookresowa krzywa k. rzeciętnych obwiednia Kosztów rzeciętnych krótkookresowych, które wyznaczamy z minimum Kc (tam gdzie funkcja Kc odbija od góry). Ma ona swoje minimum. Tłumaczy się ją jak w krótkim okresie. Do momentu minimum firma odnosi korzyści skali. Po rzekroczeniu rogu (KP zaczyna rosnąd) ojawiają się niekorzyści skali. 25

26 Koszt Przeciętny K min Produkcja - zwiększanie nakładów rzynosi wzrosty rzyrostów Produkcji - korzyści skali - rawo malejących rzychodów rzyrosty rodukcji maleją niekorzyści Długookresowa krzywa kosztów kraocowych tworzą ją elementy krzywej krótkookresowej. Przecina się z krzywą KP w jej minimum. W długim okresie firma atrzy na oczekiwane całkowite koszty rzeciętne, gdyż określają rentownośd. Natomiast w krótkim okresie decyzje odejmuje się w oarciu o Koszty kraocowe. Koszt Przeciętny min K Produkcja - rzyrosty Produkcji rosną - korzyści skali - Przyrosty rodukcji maleją - niekorzyści Jeśli koszty kraocowe (na jednostkę) nie zrównają się z rzychodami kraocowymi (na jednostkę) to do tego momentu odaż roduktu będzie zwiększana. Logiczne, gdyż w tym momencie rzychody okrywałyby tylko koszty wytworzenia, czyli zysk brutto i netto byłby zerowy, a nawet ewna byłaby strata, gdyż towary trzeba transortowad i jeśli robi to zewnętrzna firma to onosi się dodatkowy koszt nie związany z wytworzeniem. Korzyści i koszty skali rodukcji Produkcja na małą skalę jest stosowana w rzemyśle lekkim, bawełnianym, meblarskim, ceramicznym, art. luksusowych, gdyż duże maszyny nie są korzystne. Uzyskane tą metodą rodukty mogą byd leiej, oryginalniej wytwarzane -> ważny jest czynnik gustu, zindywidualizowania towaru. Korzyści skali Wewnętrzne - zatrudnienie więcej osób ozwala na secjalizację - można leiej wykorzystad secjalizację w zarządzaniu - ewne technologie i tyy maszyn są ołacalne tylko rzy dużej skali - można bardziej narzucad ceny roduktów i niskie ceny surowców - Rozkładają się koszty marketingu - dostę do taoszych kredytów, większa wiarygodnośd - większe możliwości eksortowe, nie zależą od jednego roduktu 26 Zewnętrzne - mogą ojawid się rzedsiębiorstwa satelitarne co obniża K rzeciętne. możliwośd finansowania własnych - laboratoriów badawczych, działów R&D. - oszczędności z geograficznego skoncentrowania rodukcji

27 Jeśli w krótkim okresie Koszty kraocowe nie zrównają się z Przychodami kraocowymi z srzedanej rodukcyjności kraocowej to wytwarzana ilośd będzie zwiększana. 1. Zmiany równowagi rynkowej dzięki wzroście/sadkowi oytu zmiana referencji różnych gru otrzeb wzrost ceny dobra substytucyjnego sadek ceny dobra komlementarnego wzrost dochodów wzrost całego oytu ojawia się nadwyżka oytu (za mało towaru) mamy rynek srzedawcy (roducenta) nastęuje wzrost cen i jednocześnie rozszerzenie rodukcji u rzedsiębiorstw, aż do momentu uzuełnienia niedoboru i ustabilizowania cen sadek zainteresowania danymi dobrami sadek ceny dobra substytucyjnego wzrost ceny dobra komlementarnego sadek dochodów sadek całego oytu ojawia się nadwyżka odaży (towaru za dużo) mamy rynek nabywcy (konsumenta) nastęuje sadek cen i jednocześnie ograniczenie rodukcji u rzedsiębiorstw, aż do momentu równowagi rzy niższej cenie 27

28 Mechanizm cen minimalnych i maksymalnych w stabilizacji rynku Ceny maksymalne mają na celu ograniczenie wzrostu cen, szczególnie w rzyadku tow. ierwszej otrzeby: żywnośd it. Ustalenie zbyt niskiego ułau cen cenami maksymalnymi sztuczne zwiększenie oytu, z uwagi na małe ceny nieołacalnośd, ograniczenie odaży nie zasokojenie otrzeb rzez brak towaru może byd konieczna reglamentacja ojawia się nadwyżka odaży ceny sadają nadmiernie sada zysk i rentownośd, firmy mogą zbankrutowad wrowadza się ceny minimalne odtrzymana jest rodukcja, ale sztucznie i nie nastęuje restrukturyzacja, utrzymuje się nieołacalne rynkowo rzedsiębiorstwa 28

29 Inne sosoby interwencji orzez zwiększenie kosztów rodukcji (wtedy wzrosną ceny) n. wymagania fitosanitarne i ekologiczne, jakościowe, rawa racownicze i składki socjalne (z tym że te ostatnie dot. całej gosodarki, a roblemy cen dot. określonych sektorów głównie rolnictwa). 1. Efekt substytucyjny: Nastęuje gdy zachodzi zmiana w relacji cen. 2. Efekt dochodowy: Nastęuje gdy ograniczają się możliwości nabywcze, maleje siła nabywcza czyli realny dochód Konsument rzesuwa się na nowy unkt otimum na nowej krzywej. Na ten ruch składają się dwa efekty. 1) Zmniejszenie wielkości oytu na dobro, które zdrożało na tej samej krzywej użyteczności 2) Przejście na nową krzywą (niższą) -> oznacza to, że wzrost ceny 1 dobra owoduje zmniejszenie liczby obu dóbr nabywanych bo dobra x i y są substytucyjne od względem użyteczności. 29