PROGRAM NAUCZANIA JĘZYKA ANGIELSKIEGO W GIMNAZJUM, W SEKCJACH DWUJĘZYCZNYCH

Transkrypt

1

2 PROGRAM NAUCZANIA JĘZYKA ANGIELSKIEGO W GIMNAZJUM, W SEKCJACH DWUJĘZYCZNYCH Program został opracowany na podstawie Programu nauczania języka francuskiego w gimnazjum, w sekcjach dwujęzycznych autorstwa Małgorzaty Pamuły, Mariusza Krysy i Krystyny Herzig 1

3 AUTORZY PROGRAMU Małgorzata Pamuła adiunkt w Instytucie Neofilologii Akademii Pedagogicznej w Krakowie, specjalistka w dziedzinie dydaktyki języków obcych, autorka licznych publikacji na ten temat. Mariusz Krysa nauczyciel dyplomowany języka francuskiego, od 1998 roku pracuje z klasami dwujęzycznymi w XVII LO w Krakowie, egzaminator dwujęzyczny Centralnej Komisji Egzaminacyjnej w Warszawie. Od 2004 roku koordynator Sekcji Dwujęzycznej w XVII LO im. Młodej Polski w Krakowie. Krystyna Herzig nauczyciel akademicki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, lektor języka francuskiego, metodyk nauczania języka francuskiego, z praktyką w nauczaniu języka francuskiego w sekcjach dwujęzycznych. Nauczyciele biorący udział w adaptacji Programu nauczania języka angielskiego w gimnazjum, w sekcjach dwujęzycznych : Malwina Aderek Europejskie Gimnazjum Językowe z Oddziałami Dwujęzycznymi, Radom Edward Bąkowski Gimnazjum z Oddziałami Dwujęzycznymi nr 25, Warszawa Agnieszka Chatys Zespół Szkół Ogólnokształcących z Oddziałami Dwujęzycznymi, Opole Jolanta Jóźwiak Gimnazjum nr 2 z Oddziałami Dwujęzycznymi, Zgierz Joanna Jóźwiakowska-Łuczak Publiczne Gimnazjum nr 41, Łódź Małgorzata Kęsoń Gimnazjum Dwujęzyczne nr 26, Wrocław Justyna Maziarska-Lesisz Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa Iwona Rudnicka Zespół Szkół nr 1 z Oddziałami Dwujęzycznymi, Wałbrzych; Nadia Sokur-Worowska Gimnazjum z Oddziałami Dwujęzycznymi nr 19, Warszawa Małgorzata Stasińska Gimnazjum nr 2 z Oddziałami Dwujęzycznymi, Zgierz Joanna Tarnowska Zespół Szkół Ogólnokształcących z Oddziałami Dwujęzycznymi, Opole Iwona Tumidajewicz Zespół Szkół nr 1 z Oddziałami Dwujęzycznymi, Wałbrzych Krzysztof Wcisło Kuratorium Oświaty, Szczecin 2

4 SPIS TREŚCI 1. ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE Podstawy teoretyczne i koncepcje pedagogiczne WARUNKI REALIZACJI PROGRAMU I JEGO UŻYTKOWNICY CELE NAUCZANIA Cele ogólne Kompetencje kluczowe i uczenie się przez całe życie Cele edukacyjne ogólnowychowawcze Cele przedmiotowe Ogólne cele przedmiotowe nauczania języka obcego w gimnazjum Cele przedmiotowe w zakresie kompetencji językowej Cele przedmiotowe w zakresie kompetencji międzyprzedmiotowej Cele w zakresie kompetencji kulturowej i interkulturowej Cele szczegółowe Zamierzone osiągnięcia w zakresie kompetencji lingwistycznych Zamierzone osiągnięcia w zakresie sprawności językowych i strategii komunika- -cyjnych Zamierzone osiągnięcia w zakresie kompetencji interkulturowych TREŚCI NAUCZANIA Tematyka Zakres materiału gramatycznego...17 Przedimek...17 Zaimek...17 Liczebnik...18 Rzeczownik...18 Przymiotnik...18 Przysłówek...18 Czasownik...18 Zdanie Przykładowe warianty możliwych do zrealizowania treści nauczania REALIZACJA PROGRAMU Założenia metodyczne Formy pracy Indywidualizacja nauczania autonomia strategie uczenia się Język ojczysty na lekcjach języka angielskiego Metody i techniki nauczania Nauczanie języka w zakresie jego podsystemów Nauczanie sprawności językowych Kompetencje kulturowe i interkulturowe Integracja międzyprzedmiotowa Projekt pedagogiczny

5 5.2.6 Technologie informacyjne i komunikacyjne w nauczaniu języka Materiały do nauczania KONTROLA I OCENA Cele kontroli i oceny Różne formy oceniania Jak oceniać? Poziomy osiągnięć uczniów Przykładowe ćwiczenia kontrolne, karty samooceny...54 Co oceniamy...55 Metody wykorzystywane do oceny Teczka ucznia i europejskie portfolio językowe...62 BIBLIOGRAFIA

6 1. Założenia organizacyjno-programowe Program opracowano na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, opublikowanego w dniu 15 stycznia 2009 roku w Dzienniku Ustaw Nr 4, poz. 17, oraz Europejskiego Systemu Oceny Kształcenia Językowego (ESOKJ), opublikowanego w 2005 roku w języku polskim przez CODN. Program adresowany jest do uczniów gimnazjum uczących się języka angielskiego w klasach dwujęzycznych, dysponujących w całym cyklu kształcenia minimum 720 godzinami nauki, czyli minimum 6 lekcjami tygodniowo. Może on być również realizowany po modyfikacjach w zwiększonej ilości godzin. Realizacja programu umożliwi uczniom osiągnięcie poziomu B1 (ESOKJ). Ze względu na specyfikę nauczania dwujęzycznego program ten może być modyfikowany i dostosowywany, w zależności od potrzeb danej klasy, w zakresie doboru tematów i treści nauczania, technik i strategii. Materiał stanowi pierwszą część programu dla uczniów sekcji dwujęzycznych obejmującego gimnazjum i liceum. GIMNAZJUM DWUJĘZYCZNE Język angielski LICEUM DWUJĘZYCZNE Język angielski Doświadczenia językowe i kulturowe uczących się Program rozszerzony Angielski, język nauczania Immersja językowa Angielski, język nauczania 1.1 Podstawy teoretyczne i koncepcje pedagogiczne Nauka języka jest procesem, podczas którego uczeń nabywa wiedzę i buduje swoje umiejętności, aby móc je następnie zastosować w innych sytuacjach i kontekstach. Nasz program oparty jest na konstruktywistycznej teorii uczenia się oraz edukacji humanistycznej, a w zakresie metod nauczania języków obcych na podejściu zadaniowym. Przygotowując program, chcielibyśmy zwrócić uwagę na kilka zasad dotyczących procesu uczenia się, które mają na nie wpływ na integrację nowych elementów z już znanymi przez ucznia oraz na zdolność zastosowania nowej wiedzy i umiejętności w nowych sytuacjach. 5

7 Uczenie się języka jest procesem i budowaniem nowych umiejętności. W podejściu konstruktywistycznym uczeń jest jednostką aktywną. Poszukuje rozwiązań, stawia hipotezy. Zmienia się jego podejście do błędu, który jest nieodłącznym elementem procesu uczenia się, a dzięki temu, że uczeń je popełnia, ma możliwość doskonalenia swoich umiejętności. Zmienia się także rola nauczyciela, który jest mediatorem w konstruowaniu wiedzy i nowych umiejętności ucznia. Konieczność łączenia dotychczasowej wiedzy i umiejętności z nowymi elementami. Tardif (1992), pisząc o podejściu strategicznym, zwraca uwagę na fakt, że uczenie się jest procesem kumulacyjnym, w którym nowa wiedza i umiejętności muszą być połączone z tym, co uczeń już wie i potrafi. Jest to jeden z warunków koniecznych dobrego nauczania (rozdział 4.4.2, 4.2.5). Rola wiedzy deklaratywnej i proceduralnej w procesie nauczania. W trakcie uczenia istotne jest, aby było w nim miejsce zarówno na przekazywanie wiedzy deklaratywnej, czyli wiedzy o różnych rzeczach, np. zasadach tworzenia czasu przeszłego złożonego, wiedzy o wybranych elementach kultury itp., jak i proceduralnej, czyli wiedzy o tym, jak robić różne rzeczy, np. jak przygotować przepis na ciasto, jak wykorzystać wiedzę o zasadach stosowania czasów przeszłych, kiedy chcemy opowiedzieć, co nam się wydarzyło w ubiegły wtorek. Rola strategii poznawczych i metapoznawczych. Aby uczeń mógł uczyć się efektywnie, konieczne jest, by nauczyciel wyposażył go w narzędzia, które ułatwią mu pracę. Są nimi strategie poznawcze umożliwiające wydobycie z pamięci informacji i metapoznawcze stosowane w celu planowania, monitorowania oraz regulowania procesów myślowych. Strategie te zostaną omówione bardziej szczegółowo w rozdziale i Rozwijanie organizowania wiedzy i umiejętności. Wśród strategii poznawczych strategie elaboracji i organizowania zasługują na szczególną uwagę, gdyż ułatwiają uczniom magazynowanie wiedzy w pamięci długotrwałej. Nauczanie uczniów mnemotechnik, zasad robienia notatek czy przygotowywania map pojęciowych pozwoli im na szybsze i skuteczniejsze uczenie się (rozdział 4.1.4). Motywacja. W naszym programie istotna jest z punktu widzenia poznawczego. Ściśle wiąże się z postrzeganiem przez uczniów stawianych im celów i powierzonych zadań oraz uczuć towarzyszących im w trakcie ich wykonywania i osiągania. Chcielibyśmy, aby nauczyciele powierzali uczniom jak najwięcej takich zadań, w które zaangażują się, a dzięki czemu zwiększy się efektywność ich wykonywania. Podejście humanistyczne. W edukacji humanistycznej szczególną rolę przypisuje się wszystkim działaniom mającym na celu lepsze poznanie samego siebie, ponieważ gwarantują one lepsze kontakty z innymi oraz wpływają na podejmowanie samodzielnych decyzji. W koncepcji tej centrum procesu kształcenia stanowi uczący się, a uczenie i nauczanie powinno wspierać przede wszystkim odkrywanie i rozwiązywanie problemów. W myśl koncepcji w programie zostaną szeroko omówione takie elementy procesu uczenia się, jak autonomia, ocenianie kształtujące, a w nim samoocena i prace projektowe. Chcielibyśmy, aby nauczyciele korzystający z tego programu pracowali z młodzieżą w sposób zindywidualizowany i aby ta indywidualizacja była praktycznie realizowana na lekcjach. W rozdziale znajdują się konkretne propozycje rozwiązań) Podejście zadaniowe. Preferowane jest przez nasz program punktu widzenia metodyki nauczania języków obcych, do czego nawiązuje też ESOKJ. W koncepcji tej uczeń jest zarówno użytkownikiem języka, jak i uczącym się. W trakcie tego procesu ma do wykonania 6

8 różnorodne zadania (nie tylko językowe), które realizowane są w określonych kontekstach. Z podejściem tym łącza się takie terminy, jak: kompetencje językowe, kompetencje komunikacyjne czy zadania. Kompetencje ogólne są niezwiązane z językiem, ale stosuje się je w różnego typu działaniach, w tym także językowych. (...) Składają się na nie wiedza, umiejętności, uwarunkowania osobowościowe, a także umiejętności uczenia się (ESOKJ, 2001:20-22). Językowe kompetencje komunikacyjne to kompetencje pozwalające uczestnikowi życia społecznego działać za pomocą środków językowych. (...) Tworzą je następujące składniki: lingwistyczny, socjolingwistyczny i pragmatyczny (ESOKJ, 2001:22). Zadanie to każde celowe działanie, uważane za konieczne, by rozwiązać jakiś problem, wypełnić zobowiązanie lub realizować dążenie. Uczniowie w trakcie nauki wykonują pewne zadania, do których realizacji potrzebne im są określone strategie oraz teksty. (ESOKJ, 2001:21, 25-26). Ponieważ program ten jest przeznaczony dla sekcji dwujęzycznych, chcielibyśmy określić, jak rozumiemy tutaj termin dwujęzyczność, ponieważ istnieje wiele definicji nauczania przedmiotu zintegrowanego z nauką języka. 2. Warunki realizacji programu i jego użytkownicy Adresatami programu są przede wszystkim uczniowie gimnazjum, którzy wybrali naukę języka angielskiego w klasie dwujęzycznej, oraz ich nauczyciele. Użytkownicy programu to: nauczyciele uczący języka angielskiego w gimnazjum, w sekcjach dwujęzycznych, posiadający pełne kwalifikacje do nauczania języka angielskiego; dyrektorzy szkół, którzy pomagają uczniom i nauczycielom w realizacji programu; uczniowie i ich rodzice, zainteresowani celami i wymaganiami stawianymi uczniom na tym etapie edukacji w sekcjach dwujęzycznych, oraz poznaniem sposobów ich osiągnięcia. Program może być zrealizowany na podstawie dowolnego zestawu podręczników czy materiałów dydaktycznych, pod warunkiem jednak, że będę one dostosowane nie tylko do poziomu językowego ucznia, ale przede wszystkim do jego potrzeb i możliwości poznawczych, emocjonalnych i społecznych oraz zainteresowań. Materiały te powinny prezentować szerokie zagadnienia z zakresu historii i kultury, a także problemy społeczno-- ekonomiczne, charakterystyczne dla różnych krajów anglojęzycznych. Minimalna liczba godzin, jaką powinien dysponować nauczyciel, aby móc zrealizować program to 720 godzin pracowni językowej, wyposażonej w sprzęt audiowizualny (magnetofon, odtwarzacz CD, telewizor, komputer, rzutnik multimedialny) oraz różnorodne pomoce dydaktyczne, takie jak mapy, plansze, gry. Dodatkowe rozwiązania, pomocne dla uczniów i nauczycieli: możliwość korzystania z pracowni komputerowej z dostępem do internetu; dobrze wyposażona biblioteka szkolna, oferującą uczniom książki w języku angielskim o różnym poziomie trudności, słowniki, prasę, a także w miarę możliwości materiały audiowizualne, np. filmy w języku angielskim. 7

9 3 Cele nauczania 3.1 Cele ogólne Kompetencje kluczowe i uczenie się przez całe życie W dynamicznie zmieniającym się społeczeństwie jego członkowie potrzebują nie tylko dużej wiedzy, ale też określonych kompetencji, aby sprostać nowym wyzwaniom, jakie stawia przed nimi nowa rzeczywistość. Przygotowanie młodych ludzi do życia w społeczeństwie informacyjnym nakłada na instytucje edukacyjne obowiązek nie tylko przekazywania wiedzy, ale przede wszystkim kształtowania i rozwijania kompetencji kluczowych, bo to one decydują o sukcesie w dorosłym życiu. Jakie kompetencje uznawane są z kluczowe? Koncepcji jest wiele, lecz wszyscy, którzy pracują nad opracowaniem ich podstawowego kanonu, są zgodni co do jednego to kompetencje, których potrzebujemy przez całe życie. Termin kompetencje dotyczy umiejętności zawodowych w kontekście kształcenia zawodowego. Obecnie zadomowił się w kształceniu ogólnym i używa się go w kontekście możliwości jednostki. Perrenaud (1997:) podkreśla, że kompetencje potrzebne są człowiekowi całe życie, a uczenie ich pozwala na korzystanie z wiedzy w różnych skomplikowanych sytuacjach życiowych. Kompetencje opierają się na wiedzy, ale nie są z nią tożsame 1. Podstawowe umiejętności człowieka to: uczenie się, myślenie, poszukiwanie, doskonalenie, komunikowanie, współpraca oraz działanie. Zgodnie ze wskazaniami grupy roboczej ds. umiejętności podstawowych, powołanej przez Komisję Europejską w 2001 roku, powinny być realizowane w następujących obszarach: komunikacji w języku ojczystym; komunikacji w językach obcych; technologiach informacyjnych i komunikacyjnych; analfabetyzmu matematycznego i kompetencji w zakresie matematyki, nauk ścisłych i techniki; przedsiębiorczości; kompetencji interpersonalnych i obywatelskich; umiejętności uczenia się; kultury ogólnej. Formuła tego programu powinna pozwolić uczniowi na rozwijanie wszystkich kompetencji kluczowych w wielu różnych obszarach edukacyjnych Cele edukacyjne ogólnowychowawcze Cele ogólne zostały określone w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, opublikowanym w dniu 15 stycznia 2009 roku w Dzienniku Ustaw Nr 4, poz Więcej informacji na temat kompetencji można znaleźć np. na stronie programu Sokrates 8

10 W myśl podstawy programowej w III i IV etapie edukacyjnym konieczne jest: 1) przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyki ; 2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów ; 3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. Podkreśla się, że szkoła powinna przygotować uczącego się do sprawnego komunikowania się w mowie i piśmie. Oferować mu nie tylko wiedzę deklaratywną, ale również proceduralną, co powinno mu pomóc w kontynuowaniu uczenia się, rozwijania myślenia analitycznego i syntetycznego. Ponadto szkoła powinna wspierać uczącego się w rozwijaniu umiejętności rozwiązywania problemów, a także zachęcać do uczestnictwa w życiu społecznym, do dostrzegania i poznawania dziedzictwa kulturowego z perspektywy europejskiej. W podstawie programowej znajdziemy również odwołanie do kształcenia kompetencji kluczowych, tak istotnych w obecnej koncepcji edukacji, polegającej na kształceniu się przez całe życie. Ze względu na to, że nauczyciel pracujący w szkole jest nie tyko nauczycielem języka, ale przede wszystkim pedagogiem i wychowawcą w naszym programie chcielibyśmy przedstawić również cele wychowawcze, jakie stawiane są na tym etapie kształcenia. Nauczyciele powinni stworzyć uczniom środowisko sprzyjające ich wszechstronnemu rozwojowi, zachęcające do samodzielnego myślenia i odkrywania otaczającego świata, także wspierać autonomię uczących się. Powinni zachęcać uczniów do udziału w życiu społecznym i pokazywać zasady życia w społeczności wskazywać normy moralne i hierarchię wartości, wspierać uczniów w dążeniu do osiągnięcia wybranych celów życiowych, a także rozwijać w nich postawy otwartości na innych i umiejętność współdziałania z nimi. Przyjrzyjmy się zatem celom językowym, stawianym uczniom i nauczycielom. 3.2 Cele przedmiotowe Ogólne cele przedmiotowe nauczania języka obcego w gimnazjum W podstawie programowej dla III etapu edukacji w następujący sposób określono cele ogólne 2 : I. Znajomość środków językowych. Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiających realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych. II. Rozumienie wypowiedzi

11 Uczeń rozumie proste, krótkie wypowiedzi ustne artykułowane wyraźnie, w standardowej odmianie języka, a także proste wypowiedzi pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń samodzielnie formułuje krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. IV. Reagowanie na wypowiedzi. Uczeń uczestniczy w rozmowie i w typowych sytuacjach reaguje w sposób zrozumiały, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej, ustnie lub w formie prostego tekstu, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. V. Przetwarzanie wypowiedzi. Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. Określono w niej także warunki jej realizacji 3 : Znajomość języków obcych nowożytnych jest warunkiem pełnego, aktywnego uczestnictwa młodych Polaków w życiu społeczności europejskiej i globalnej. Promowanie różnorodności językowej jest jednym z priorytetów Unii Europejskiej. Za podstawowy cel kształcenia w nauczaniu języków obcych nowożytnych przyjęto skuteczne porozumiewanie się w języku obcym, w mowie i w piśmie. Priorytetem jest zatem umiejętność osiągania przez ucznia różnych celów komunikacyjnych, a poprawność językowa, choć odgrywa istotną rolę, nie jest nadrzędnym celem dydaktycznym. Oprócz umiejętności językowych szkoła, poprzez nauczanie języka obcego, kształtuje postawy ciekawości, tolerancji i otwartości wobec innych kultur. Warunkiem rozwijania umiejętności językowych na III etapie edukacyjnym jest zapewnienie uczniom kontynuacji nauki języka obcego nowożytnego, nauczanego w szkole podstawowej. Nauczyciele powinni właściwie określić i wykorzystać zdobyte przez uczniów w szkole podstawowej umiejętności językowe. W tym celu konieczne jest przeprowadzenie testów, które pozwolą na zakwalifikowanie uczniów do odpowiednich grup zaawansowania. Na III etapie edukacyjnym określono dwa poziomy nauczania języków, brak jest odwołań w nowej podstawie programowej do nauczania dwujęzycznego. Cele przedmiotowe w zakresie kompetencji językowej Naszymi głównymi celami w nauczaniu dwujęzycznym jest rozwijanie umiejętności komunikacyjnych u uczniów do poziomu B2. Zgodnie z opisem skali ogólnej poziomu biegłości językowej, opracowanej przez autorów ESOKJ, na tym poziomie osoba posługująca się językiem: rozumie znaczenie głównych wątków przekazu zawartego w złożonych tekstach na tematy konkretne i abstrakcyjne, łącznie z rozumieniem dyskusji na tematy techniczne z zakresu jej specjalności; potrafi porozumiewać się na tyle płynnie i spontanicznie, by prowadzić normalną rozmowę z rodzimym użytkownikiem języka, nie powodując przy tym napięcia u którejkolwiek ze stron; potrafi w szerokim zakresie tematów formułować przejrzyste i szczegółowe wypowiedzi ustne lub pisemne; 3 idem 10

12 potrafi wyjaśnić swoje stanowisko w sprawach będących przedmiotem dyskusji, rozważając wady i zalety różnych rozwiązań. Naszym docelowym zadaniem jest przygotowanie ucznia do dwujęzyczności tak, aby mógł porozumiewać się w języku angielskim w ramach wszystkich sprawności językowych zarówno w mowie, jak i w piśmie, aby język ten stał się dla niego narzędziem zdobywania nowej wiedzy i nowych umiejętności. Dlatego w tym programie chcemy zwrócić szczególną uwagę na uczenie języka specjalistycznego, który ma ułatwić uczniom naukę wybranych przedmiotów w języku obcym. Program przygotowuje uczącego się do końcowego ogólnopolskiego egzaminu z języka angielskiego, badającego stopień opanowania podstawowych sprawności językowych oraz umiejętność wykorzystania struktur leksykalno- -gramatycznych. Cele przedmiotowe w zakresie kompetencji międzyprzedmiotowej Uczeń gimnazjum dwujęzycznego wykorzystuje zdobytą wiedzę na lekcjach poszczególnych przedmiotów nauczanych w systemie dwujęzycznym, integruje ją wokół danego problemu, treści nauczania bądź też kluczowych umiejętności. Uczeń w gimnazjum dwujęzycznym powinien: integrować umiejętności związane z komunikowaniem się (mówienie, rozumienie, czytanie, pisanie, logiczna argumentacja, umiejętność konwersacji); korzystać z różnych źródeł informacji oraz narzędzi do identyfikacji, analizy, oceny i prezentacji danych; myśleć analitycznie i rozwiązywać złożone problemy; pracować zespołowo; korzystać z wiedzy i umiejętności, jakich nabywa na lekcjach innych przedmiotów, w nauce języka angielskiego i odwrotnie. Cele w zakresie kompetencji kulturowej i interkulturowej Obecność cywilizacji i kultury w nauczaniu języka angielskiego jest rzeczą oczywistą od samego początku nauczania. Od lat istnieje przekonanie, że uczenie języka obcego bez uwarunkowań lingua kulturowych, socjokulturowych czy realioznawczych jest niepełne. W glottodydaktyce związek miedzy językiem danej nacji a jej kulturą narodową, charakteryzuje się wyraźną dominantą języka. To poprzez jego opanowanie i rozumienie nauczyciele wraz z uczniami próbują docierać do treści kulturowych. Ucząc się ich poznajemy oblicza francuskości, angielskości, niemieckości. Każdym językiem rządzi jego filozofia, konstrukcja gramatyczna i tradycja kulturowa. Ta ostatnia powoduje, że przekaz wiedzy o danym języku powinien być poparty wiedzą o jego sferze duchowej i historii. Efekt pracy z uczniami poznającymi język i kulturę innej nacji jest znaczący i zadawalający proporcjonalnie do posiadanej przez słuchaczy kompetencji językowej a przede wszystkim kulturowej w obrębie rodzimej kultury i rodzimego języka. Uczeń tylko wtedy będzie zdolny do czynienia porównań i znajdowania różnic, jakie zawsze istnieją między dwoma językami i dwoma kulturami. Dopiero zdolność do autorefleksji powoduje chęć głębszego poznania i chęć przystosowania się do funkcjonowania w obszarze innego języka i innej kultury. Przygotowanie uczniów do dorosłego życia w zjednoczonej Europie wymaga dobrze zorganizowanych działań na rzecz ich rozwoju osobowego w wymiarze psychicznym, 11

13 moralnym, duchowym i społecznym. Zatem zakres nauczania treści kulturowych powinien sprzyjać rozwojowi osobowości ucznia. Powinien być rozpatrywany w sposób spójny z pozaszkolnym życiem ucznia, z jego związkami rodzinnymi, środowiskiem rówieśników, patriotyzmem i otwartością na świat. 3.3 Cele szczegółowe Zamierzone osiągnięcia w zakresie kompetencji lingwistycznych Kompetencja leksykalna Uczeń powinien dysponować wystarczającym słownictwem. Stosując właściwe zwroty i idiomy, może wypowiadać się na większość tematów związanych z życiem codziennym. Powinien także dysponować zasobem słownictwa związanym z przedmiotami nauczanymi w języku angielskim. Kompetencja gramatyczna Uczeń sekcji dwujęzycznej powinien komunikować się z dość dużą łatwością i kontrolować poprawność gramatyczną swojej wypowiedzi. Błędy gramatyczne, które jeszcze będą mu się zdarzały, nie powinny sprawiać kłopotów w przekazie informacji. Kompetencja fonologiczna Uczeń wypowiada się poprawnie, jego wymowa jest zrozumiała w wystarczającym stopniu, nawet przy pojawiającym się obcym akcencie i niewłaściwej wymowie niektórych słów. Kompetencja ortograficzna Uczeń potrafi zredagować dłuższy tekst, poprawny pod względem pisowni. Zna zasady ortografii i interpunkcji. Korzysta z opisanych w słowniku kryteriów posługiwania się mową Zamierzone osiągnięcia w zakresie sprawności językowych i strategii komunikacyjnych Program nasz zakłada harmonijne rozwijane w trakcie zajęć wszystkich sprawności, aby umożliwić uczniom swobodne komunikowanie się zarówno z rodzimymi użytkownikami języka, jak i innymi osobami posługującymi się językiem angielskim. Chcielibyśmy także, aby uczeń nabył umiejętność korzystania w życiu codziennym i w nauce z materiałów publikowanych w języku angielskim, takich jak: prasa, książki, radio, telewizja, internet. Na zajęciach językowych sprawności rozwijane są najczęściej w sposób zintegrowany uczymy np. rozumienia ze słuchu, przy czym jako sprawności produkcyjne rozwijamy mówienie czy pisanie. Ta integracja jest szczególnie istotna, bo w komunikacji sprawności nie są izolowane. 12

14 Rozumienie ze słuchu B1 Uczący się: rozumie dłuższe wypowiedzi i wykłady, pod warunkiem że temat jest mu znany oraz wypowiedź jest jasna i sformułowana w standardowej odmianie języka, rozumie główne wątki wiadomości telewizyjnych i innych programów (wywiadów, rozmów, komentarzy, dyskusji) na tematy, którymi się interesuje, gdy wypowiedzi są stosunkowo powolne i wyraźnie sformułowane; rozumie wypowiedzi, które są do niego kierowane, chociaż czasem musi prosić o powtórzenie czy wyjaśnienie niektórych fragmentów; potrafi nadążyć za ogólnym rozumieniem głównych tematów w dyskusji między rodzimymi użytkownikami języka; potrafi zrozumieć proste instrukcje. Potrafi w tych wypowiedziach: wskazać najistotniejsze informacje; znaleźć informacje dla niego ważne i interesujące, związane z zadaniem, jakie ma do wykonania; określić relacje, jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi częściami wypowiedzi; oddzielić myśli główne od drugorzędnych; określić intencje, toni i nastrój autora wypowiedzi; określić styl wypowiedzi; wyjaśnić znaczenie wyrazu poprzez jego użycie, wnioskować o znaczeniu z kontekstu. Czytanie ze zrozumieniem B1 Uczący się: czyta ze zrozumieniem różnego rodzaju teksty: informacyjne, listy, opowiadania, artykuły prasowe, fragmenty prozy literackiej przeznaczonej dla młodzieży, teksty popularnonaukowe, teksty z podręczników do przedmiotów ścisłych dla uczniów szkoły podstawowej i gimnazjum, instrukcje, pod warunkiem że teksty te składają się głównie ze słów najczęściej występujących. Czytający potrafi czytać ze zrozumieniem, bez użycia słownika, aby: określić temat tekstu, jego główną myśl i główne myśli poszczególnych części tekstu: określić treść i wagę wiadomości (czytanie w celu orientacji); znaleźć interesujące go informacje, potrzebne do wykonania zadania; oddzielić fakty od opinii i intencji autora; rozpoznać w tekście zastosowane struktury gramatyczne; wyjaśnić znaczenie wyrazu poprzez jego użycie; wnioskować o znaczeniu wyrazu z kontekstu. 13

15 Mówienie B1 interakcja Uczeń potrafi: porozumiewać się w miarę spontanicznie, może prowadzić dość swobodne rozmowy z rodzimymi użytkownikami języka; brać udział w dyskusjach na znane mu tematy, przedstawiając swoje zdanie i broniąc poglądów; wypowiadać się na takie tematy, jak sztuka, film, muzyka. W trakcie tych interakcji uczeń potrafi: włączyć się do rozmowy i ją podtrzymać; uzyskać interesujące go informacje i wskazówki; udzielić informacji i wskazówek; wyrażać swoje potrzeby, prośby, żądania; zareagować na wypowiedź innych i nawiązać do niej; rozpocząć dyskusję; zadawać pytania rozmówcom; negocjować z rozmówcami; przedstawić własną opinię i jej bronić; skomentować opinię; stosować odpowiednie struktury gramatyczno-leksykalne; dokonywać autokorekty wadliwych wypowiedzi; wyrażać uczucia, takie jak: zaskoczenie, szczęście; smutek, zainteresowanie, obojętność; stosować strategie ułatwiające mu komunikację, takie jak. parafraza, prośba o powtórzenie, mówienie wolniej; potrafi stosować elementy komunikacji niewerbalnej, takie jak wskazywanie, pokazywanie, np. w trakcie instruowania kogoś, jak wykonać dane zadanie czy nawiązać do czynności i zdarzeń. Potrafi stosować paralingwistyczne środki wyrazu. produkcja Uczeń potrafi: dość płynnie budować wypowiedzi na tematy związane z dziedzinami, które go interesują lub na zadany temat; wyjaśnić swój punkt widzenia w danej kwestii, a także uargumentować swoją wypowiedź. W trakcie takiej wypowiedzi uczący się potrafi: mówić w sposób prosty, spójny i klarowny; właściwie podkreślić elementy szczególnie istotne dla siebie; przedstawić opinie innych osób; skomentować wybrane fakty i opinie; opisać swoje przeżycia, emocje i doświadczenia; opisywać ludzi, zjawiska, czynności, procesy; zrelacjonować wydarzenie; zilustrować swoje opinie przykładami; stosować elementy komunikacji niewerbalnej, takie jak wskazywanie, pokazywanie, np. w trakcie instruowania kogoś, jak wykonać dane zadanie czy nawiązać do czynności i zdarzeń. Potrafi stosować paralingwistyczne środki wyrazu. Strategie Uczeń potrafi: przećwiczyć i wypróbować nowe określenia i wyrażenia, aby uzyskać potwierdzenie zrozumienia komunikatu; zbudować spójną wypowiedz i zawrzeć w niej najważniejsze myśl;, opisać coś, o czym mówi, gdy nie zna danego słowa; przekazać znaczenie słowa poprzez zastąpienie go innym podobnym; zapytać czy użyta forma jest prawidłowa; poprosić o powtórzenie; zaplanować wypowiedź; korzystać ze słownika, tekstów źródłowych; dostosować wypowiedź do adresata. 14

16 Pisanie B1 Uczący się: potrafi wypełniać różnego rodzaju formularze, pisać szczegółowe, zrozumiałe teksty, takie jak list, opis, opowiadanie, sprawozdanie, notatka, recenzja, tekst argumentacyjny. Potrafi w tych formach wypowiedzi: respektować typowe dla formy zasady redagowania; stosować odpowiednie środki językowe; dostosować styl wypowiedzi do adresata (styl formalny i nieformalny). Kompetencja socjolingwistyczna B1 Uczeń: zna i potrafi odpowiednio zastosować najważniejsze zwroty grzecznościowe; zna wyznaczniki relacji społecznych (różne formy powitania, zwracania się do interlokutorów); zna konwencje grzecznościowe; ma świadomość różnic między kulturami w zakresie obyczajów, tradycji, postaw, przekonań i wartości oraz potrafi znaleźć te różnice; potrafi wyrażać i rozumieć szeroki zakres funkcji językowych, używając ich najczęstszych form w neutralnych sytuacjach; ma świadomość i potrafi poszukiwać oznak wskazujących na najistotniejsze różnice między własną a obcą społecznością w dziedzinie obyczajów, tradycji, postaw, przekonań i wartości Zamierzone osiągnięcia w zakresie kompetencji interkulturowych Szczególnie w kształceniu dwujęzycznym kompetencje kulturowe są niezmiernie istotne i stanowią integralną częścią ogólnych założeń programowych. Uczeń w trakcie nauki w gimnazjum powinien poznawać różne aspekty kultury krajów anglojęzycznych, a nauczyciel dbać o to, aby proponowane przez niego tematy były interesujące dla uczniów i dostosowane do ich wieku. Takie materiały, jak filmy, programy telewizyjne, reportaże, piosenki mogą być dobrym punktem wyjścia. Uczący się powinien: umieć dostrzegać podobieństwa i różnice między własną kulturą i kulturą obszarów, których mieszkańcy posługują się językiem angielskim; umieć dostrzec, że wzorce kulturowe nie są uniwersalne; znać zwyczaje i życie codzienne mieszkańców tych krajów; mieć świadomość zróżnicowania kulturowego krajów anglojęzycznych; mieć świadomość istnienia w innych kulturach tematów tabu lub rytuałów; znać reguły grzecznościowe i zasady komunikacji w zależności od wieku, płci, statusu; znać zagadnienia z zakresu historii i kultury krajów anglojęzycznych; znać aktualne zagadnienia społeczno-ekonomiczne związane z kulturą krajów anglojęzycznych; umieć analizować sytuacje komunikacyjne w warunkach problemów interkulturowych; rozpoznać stereotypy i je wytłumaczyć; umieć odróżnić zachowania jednostki od zachowań grupy, być tolerancyjny wobec innych postaw i zachowań wynikających z różnic kulturowych. 15

17 4. Treści nauczania 4.1 Tematyka Zakres materiału tematycznego obejmuje podstawowe zagadnienia, z którymi uczeń gimnazjum spotyka się w codziennym życiu, a także na lekcjach przedmiotów nauczanych w języku angielskim. Proponowane przez nas bloki tematyczne mają charakter bardzo ogólny i powinny być dostosowane do możliwości i zainteresowań naszych uczniów. Dane osobowe (opis zewnętrzny, charakter, preferencje). Dom, mieszkanie, otoczenie (mała i duża architektura, moja szkoła, moje miasto). Życie codzienne (rodzina, miłość, małżeństwo, zakładanie rodziny i rozwód, rodzicielstwo i adopcja, święta i uroczystości, konflikty i problemy, klasa i społeczeństwo, godziny posiłków i maniery przy stole). Czas wolny, rozrywka (czytelnictwo, sport, moda, zainteresowania, kino, teatr, koncerty, książki). Podróże (transport, różne formy podróżowania, rezerwacja miejsc noclegowych, interesujące miejsca do zwiedzania). Stosunki międzyludzkie (uczucia, emocje, relacje społeczne). Zdrowie i higiena (u lekarza, zdrowe żywienie i styl życia). Edukacja (szkoła, porównanie systemów szkolnych, przedmioty szkolne, relację między uczniami, problemy szkolne). Zakupy (moda, wyprzedaże, domowy budżet, kieszonkowe). Żywność i napoje (posiłki, szkolna stołówka, regionalne specjalności). Usługi (zawody, grupy zawodowe). Miejsca (zabytki, miejsca atrakcyjne turystycznie). Język (różne rejestry językowe, język specjalistyczny, język sms-ów, różnice językowe w krajach anglojęzycznych). Pogoda (prognoza pogody, anomalie pogodowe, ocieplenie klimatu, klimat). Świat przyrody (fauna i flora, ekologia). Technologie informacyjne i komunikacyjne (poszukiwanie informacji, komunikacja poprzez komunikatory, , fora dyskusyjne). Cywilizacja krajów anglojęzycznych (elementy historii, aktualności polityczne i społeczne, system opieki zdrowotnej, sztuka, kino, teatr, media). Tematy specjalistyczne, związane z nauczanymi przedmiotami. 16

18 W jaki sposób korzystać z proponowanych zagadnień? W całym trzyletnim cyklu nauczania w gimnazjum wskazane jest, aby poszczególne zagadnienia tematyczne pojawiły się kilkakrotnie, w celu ułatwienia uczącym się zapamiętywania i poszerzania słownictwa z danego zakresu. Tematyka, którą przedstawiamy, powinna być realizowana w pierwszej kolejności i oddzielona od zagadnień bezpośrednio związanych z uczniem i jego otoczeniem czyli dla niego najbardziej zrozumiałych oraz od szerszych, dotyczących bardziej abstrakcyjnego, zakresu tematycznego, związanego na przykład z treściami przedmiotów nauczanych w języku angielskim. Nauczyciel powinien dokonać uszczegółowienia tematyki zajęć, biorąc pod uwagę poziom językowy, na którym znajdują się uczniowie, także ich zainteresowania oraz starać się zainteresować ich bieżącą problematyką współczesnego świata, o której jest w mowa w prasie, radiu czy telewizji. Proponowane zagadnienia tematyczne powinny być traktowane jako łączące się ze sobą partie materiału. Należy pokazać uczniowi, iż jeden dział tematyczny może wchodzić w korelację z innym, na przykład, realizując tematykę Dom, można połączyć ją z zagadnieniami tematu Rodzina. Warto również wykorzystać odpowiednie sytuacje czy też wydarzenia z życia klasy na przykład wymianę międzyszkolną, która może stać się świetnym pretekstem do wprowadzania podstawowych wyrażeń związanych z tematyką Podróże. Takie okoliczności nauczyciel powinien brać pod uwagę, przygotowując rozkład materiału Zakres materiału gramatycznego Podany zakres materiału obejmuje trzyletni cykl nauczania w gimnazjum. Z dwóch powodów nie wprowadzamy podziału materiału z zakresu poszczególnych klasa czy semestrów. Po pierwsze: liczba godzin przewidzianych do dyspozycji nauczyciela w bloku dwujęzycznym nie we wszystkich ośrodkach jest taka sama; po drugie: każdy nauczyciel przygotowuje uczniów do egzaminu końcowego po klasie trzeciej, a egzamin obejmuje wymienione zagadnienia gramatyczne, stanowiące wytyczne dla każdego nauczyciela, do jakiego poziomu poprawności gramatycznej powinien doprowadzić swoich uczniów. Przedimek: - określony (the), - nieokreślony (a, an), - opuszczanie rodzajnika. Zaimek: - zaimek wskazujący, - zaimek dzierżawczy, - zaimki nieokreślone, - zaimki dopełnieniowe, - zaimki względne, - zaimki zwrotne, - zaimki osobowe. 17

19 Liczebnik: - liczebniki główne, - liczebniki porządkowe, - wyrażenia ilościowe. Rzeczownik: - liczba rzeczownika, - rzeczowniki policzalne, - rzeczowniki niepoliczalne. Przymiotnik - stopniowanie regularne i nieregularne przymiotnika, - miejsce przymiotnika w zdaniu, - przymiotnik w funkcji przysłówka. Przysłówek: - sposobu, - ilości, - miejsca, - czasu, - tworzenie przysłówka, - stopniowanie regularne i nieregularne przysłówków, - miejsce przysłówka w zdaniu. Czasownik: - formy czasowników I, II, III, - formy czasowników posiłkowych, - strona czynna i bierna czasownika, - present simple, - present continuous, - past simple, - past continuous, - present perfect, - present perfect continuous, - future simple, - future continuous, - future perfect, - future perfect continuous, - be going to, - past perfect, - past perfect continuous, - modal verbs (present, perfect), - imperativ, - infinitives. 18

20 Zdanie: - szyk wyrazów w zdaniu, - zdanie oznajmujące, - zdanie rozkazujące, - zdanie pytające, - zdanie wykrzyknikowe, - zdanie złożone, - mowa zależna oraz następstwo czasów, - zdania współrzędnie złożone, - zdania podrzędnie złożone względne, - conditionals (zdania warunkowe). Użycie podstawowych konektorów logicznych (linking words ), takich jak: Wstęp: First of all, To start with, In the beginning, Dodanie informacji: Moreover, Furthermore, Secondly, Also, What is more, Eventually. Przeciwstawienie: On the other hand, However, But, Whereas, Nevertheless. Zakończenie: To sum up, Finally, In conclusion, All in all Przykładowe warianty możliwych do zrealizowania treści nauczania POZIOM A Tematyka Sprawności językowe Funkcje językowe Gramatyka Słownictwo, struktury leksykalne PODRÓŻE Sprzęt wakacyjny Środki lokomocji Biuro podróży Rezerwacja Kupowanie biletu Zwiedzanie Plan miasta Na dworcu kolejowym Wspomnienia z wakacji Rozumienie ze słuchu Słuchanie dialogu w biurze turystycznym w celu uzyskania konkretnych informacji. Rozumienie tekstu pisanego Analiza autentycznego dokumentu, np. reklamy biura podróży, w celu uzyskania szczegółowych informacji oraz identyfikacji nadawcy i odbiorcy. Wypowiedź ustna Układanie dialogów na stacji kolejowej przy zakupie biletu lub uzyskiwaniu informacji. Wypowiedź pisemna Zredagowanie krótkiej formy użytkowej, np. listu lub kartki pocztowe z wakacji. Zapytać, poinformować o planowanej podróży i wybranych środkach lokomocji. Uzyskać informację na temat planowanej podróży. Uzyskać informację na dworcu kolejowym, kupić bilet na pociąg. Zapytać, zareagować na pytanie o drogę. Użycie trybu rozkazującego Użycie przyimków Wyrażenia lokalizacji Nazwy geograficzne krajów i ich mieszkańcy Kierunki Słownictwo związane z wakacjami 19