Instrumenty finansowe w sprawozdaniu banku. Dr Katarzyna Trzpioła

Transkrypt

1 Instrumenty finansowe w sprawozdaniu banku Dr Katarzyna Trzpioła

2 MSSF dot. instrumentów finansowych MSR 39 MSR 32 MSSF 7 MSR 21 Ujmowanie i usuwanie instrumentów finansowych Wycena instrumentów finansowych Instrumenty pochodne oraz rachunkowość zabezpieczeń Ujawnienie i prezentacja Różnice kursowe oraz zabezpieczenie udziałów w aktywach netto

3 Podstawowe regulacje prawne w zakresie rachunkowości instrumentów finansowych Dla sprawozdań finansowych sporządzanych zgodnie z Ustawą o rachunkowości: Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych Dla sprawozdań finansowych sporządzanych zgodnie z MSSF: MSR 39 Instrumenty finansowe ujmowanie i wycena MSR 32 Instrumenty finansowe - prezentacja MSSF 7 Instrumenty finansowe ujawnianie informacji

4 MSR 32 i 39 MSSF 7 Zastosowanie do instrumentów finansowych ujętych i nieujętych w sprawozdaniu kontraktów kupna lub sprzedaży nie finansowych składników majątkowych, które mogą być rozliczone w kwocie netto środków pieniężnych lub innych instrumentów finansowych, albo poprzez zamianę instrumentów finansowych, jakby kontrakty te były instrumentami finansowym, z wyjątkiem takich kontraktów zawartych i utrzymywanych w celu otrzymania lub dostarczenia nie finansowych składników majątkowych, zgodnie z oczekiwanymi przez jednostkę potrzebami otrzymania dostawy, sprzedaży lub wykorzystania tych składników

5 Cel standardu MSR 32 ustanowienie zasad prezentacji instrumentów finansowych jako zobowiązań lub kapitału własnego oraz zasad kompensowania aktywów finansowych i zobowiązań finansowych. Stosuje się go do przeprowadzanej z punktu widzenia emitenta klasyfikacji instrumentów jako aktywów finansowych, zobowiązań finansowych i instrumentów kapitałowych; a także do klasyfikacji powiązanych odsetek, dywidend, zysków i strat oraz identyfikacji okoliczności, w których aktywa finansowe i zobowiązania finansowe powinny być kompensowane. 5

6 MSR 32 Istnieje wiele sposobów, w jakich kontrakty kupna lub sprzedaży składników niefinansowych mogą być rozliczone netto w ośrodkach pieniężnych lub innym instrumencie finansowym, lub poprzez wymianę instrumentów finansowych. Należą do nich sytuacje, kiedy: a) warunki kontraktu pozwalają stronie umowy na rozliczenie netto w ośrodkach pieniężnych lub innym instrumencie finansowym, lub poprzez wymianę instrumentów finansowych; b) możliwość rozliczenia w kwocie netto środków pieniężnych lub innych instrumentów finansowych, albo poprzez zamianę instrumentów finansowych, nie wynika jasno z warunków zawartego kontraktu, lecz jednostka w praktyce stosuje rozliczanie podobnych kontraktów w kwocie netto środków pieniężnych lub innych instrumentów finansowych, albo poprzez zamianę instrumentów finansowych (czy to z kontrahentem, czy przez przystąpienie do kontraktów typu offset, albo w drodze sprzedaży zawartego kontraktu przed jego wykonaniem lub przedawnieniem); c) w przypadku podobnych kontraktów jednostka stosuje praktykę przyjmowania dostawy i w krótkim czasie sprzedaży dostarczonych dóbr w celu osiągnięcia zysków z krótkoterminowej fluktuacji cen, albo dla zrealizowania marży pośrednika; oraz d) będący przedmiotem kontraktu składnik niefinansowy jest łatwo wymienialny na środki pieniężne. 6

7 MSR 32 Kontrakt rozliczany w sposób ujęty jako przypadek b) lub c) nie został zawarty w celu otrzymania lub dostarczenia niefinansowych składników majątkowych, zgodnie z oczekiwanymi przez jednostkę potrzebami otrzymania dostawy, sprzedaży lub wykorzystania tych składników, a więc jest objęty niniejszym standardem. Inne kontrakty poddaje się ocenie, aby ustalić, czy były zawarte i są utrzymywane w celu otrzymania lub dostarczenia niefinansowych składników majątkowych, zgodnie z oczekiwanymi przez jednostkę potrzebami otrzymania dostawy, sprzedaży lub wykorzystania tych składników, a więc czy są one objęte standardem 32. Wystawiona opcja kupna lub sprzedaży niefinansowych składników majątkowych, która może być rozliczona w kwocie netto środków pieniężnych lub innych instrumentów finansowych, albo poprzez zamianę instrumentów finansowych znajduje się w zakresie standardu 32 Taki kontrakt nie może być zawarty w celu otrzymania lub dostarczenia niefinansowych składników majątkowych, zgodnie z oczekiwanymi przez jednostkę potrzebami otrzymania dostawy, sprzedaży lub wykorzystania tych składników. 7

8 Cel standardu MSR 39 określenie zasad ujmowania i wyceny aktywów finansowych i zobowiązań finansowych, a także niektórych umów kupna lub sprzedaży niefinansowych składników majątkowych. Wymagania dotyczące prezentacji informacji o instrumentach finansowych zostały określone w MSR 32 Instrumenty finansowe: prezentacja. Wymagania dotyczące ujawniania informacji o instrumentach finansowych zostały określone w MSSF 7 Instrumenty finansowe: ujawnianie informacji. 8

9 MSR 39 W zakres standardu wchodzą następujące zobowiązania do udzielenia pożyczki: a) zobowiązania do udzielenia pożyczki, które jednostka wyznaczyła jako zobowiązania finansowe wyceniane w wartości godziwej przez wynik finansowy. Jednostka, która w przeszłości dokonywała sprzedaży aktywów powstałych na skutek zobowiązań do udzielenia pożyczki w krótkim terminie po ich powstaniu, stosuje niniejszy standard do wszystkich swoich zobowiązań do udzielenia pożyczki tej samej klasy; b) zobowiązania do udzielenia pożyczki, które mogą być rozliczane netto w środkach pieniężnych bądź poprzez dostarczenie lub wyemitowanie innego instrumentu finansowego. Tego rodzaju zobowiązania do udzielenia pożyczki są instrumentami pochodnymi. Nie uznaje się zobowiązania do udzielenia pożyczki za rozliczane netto wyłącznie z powodu wypłaty pożyczki w transzach (np. kredyty hipoteczne na budowę wypłacane w transzach zgodnie z postępem prac budowlanych); c) zobowiązania do udzielenia pożyczki poniżej rynkowej stopy procentowej. 9

10 MSSF 7 Celem MSSF 7 jest nałożenie na jednostki obowiązku ujawniania w ich sprawozdaniach finansowych informacji, które pozwolą użytkownikom ocenić: a) wpływ instrumentów finansowych na sytuację finansową i wyniki działalności jednostki; oraz b) charakter i zakres wynikającego z instrumentów finansowych ryzyka, na które jednostka jest narażona w okresie sprawozdawczym i na dzień sprawozdawczy, jak również sposób zarządzania ryzykiem przez jednostkę. Zasady określone w niniejszym MSSF uzupełniają zasady ujmowania, wyceny i prezentacji aktywów finansowych i zobowiązań finansowych przedstawione w MSR 32: Instrumenty finansowe: prezentacja i w MSR 39 Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena. 1 0

11 Pozostałe zastosowanie MSR 39 Postanowieniom MSR 39 podlegają również: Kontrakty gwarancji finansowych, jeśli dotyczą dokonania płatności na skutek zmian określonych stóp procentowych, ceny instrumentu finansowego, ceny towaru, kursu walutowego, itp. Zobowiązania do udzielenia pożyczki, które jednostka wyznaczyła jako zobowiązania finansowe wyceniane w wartości godziwej przez wynik finansowy. Jeśli jednostka wcześniej dokonywała sprzedaży aktywów powstałych na skutek zobowiązań do udzielenia pożyczki w krótkim terminie po ich udzieleniu, stosuje ten standard do wszystkich swoich zobowiązań do udzielenia pożyczki tej samej klasy. Kontrakty kupna lub sprzedaży składników niefinansowych, które mogą być rozliczane netto w środkach pieniężnych lub poprzez dostarczenie lub wyemitowanie innego instrumentu finansowego za wyjątkiem takich kontraktów zawartych i utrzymywanych w celu otrzymania lub dostarczenia niefinansowych składników majątkowych, zgodnie z oczekiwanymi przez jednostkę potrzebami otrzymania dostawy, sprzedaży lub wykorzystania tych składników.

12 Kryteria zastosowania MSR 39 do kontraktów dotyczących składników niefinansowych a) Warunki kontraktu pozwalają na rozliczenie netto, b) Możliwość rozliczenia netto nie wypływa z kontraktu, ale jest stosowana, c) Jednostka stosuje praktykę przyjmowania dostaw i w krótkim czasie odsprzedaży w warunkach fluktuacji cen, d) Będący przedmiotem kontraktu składnik niefinansowy jest łatwo wymienialny. Punkty b i c (wystarczy aby jeden z punktów był spełniony) zawsze podlegają standardowi, natomiast a i d poddaje się ocenie czy kontrakt został zawarty w celu otrzymania lub dostarczenia aktywu niefinansowego zgodnie z potrzebami zakupu/sprzedaży lub wykorzystania tych składników.

13 MSR 32 i 39 Aktywa finansowe stanowi każdy składnik aktywów mający postać: a) środków pieniężnych, b) instrumentu kapitałowego innej jednostki, c) umownego prawa do: i) otrzymania środków pieniężnych lub innego składnika aktywów finansowych od innej jednostki; lub ii) wymiany aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych z inną jednostką na potencjalnie korzystnych warunkach; lub d) kontraktu, który będzie rozliczony lub może być rozliczony przez jednostkę we własnych instrumentach kapitałowych, i jest: i) instrumentem niepochodnym, z którego wynika lub może wynikać obowiązek przyjęcia przez jednostkę zmiennej liczby własnych instrumentów kapitałowych; lub ii) instrumentem pochodnym, który będzie rozliczony lub może być rozliczony w inny sposób, niż przez wymianę ustalonej kwoty środków pieniężnych lub innego składnika aktywów finansowych na ustaloną liczbę własnych instrumentów kapitałowych jednostki. Z tego powodu, własne instrumenty kapitałowe jednostki nie obejmują instrumentów, które same są umowami o przyszłe otrzymanie lub wydanie własnych instrumentów kapitałowych przez jednostkę. 13

14 MSR 32 i 39 Instrumentami finansowymi zgodnie z MSR są więc Należności z tytułu dostaw i usług Weksle obce wypełnione Lokaty terminowe Depozyty bankowe Środki na rachunkach bankowych Waluty na rachunkach bankowych Obligacje SP Należności z tytułu leasingu finansowego Kaucje pozostawione u kontrahenta Zaliczki wpłacone na poczet zakupu akcji Przedpłaty na poczet zakupu akcji innego podmiotu Akcje i udziały posiadane w innym podmiocie wyjątek MSR 27 Kontrakty terminowe 14

15 MSR 32 i 39 Zobowiązanie finansowe to każde zobowiązanie, będące: a) wynikającym z umowy obowiązkiem: i) wydania środków pieniężnych lub innego składnika aktywów finansowych innej jednostce lub ii) wymiany aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych z inną jednostką na potencjalnie niekorzystnych warunkach lub b) kontraktem, który będzie rozliczony lub może być rozliczony we własnych instrumentach kapitałowych jednostki i jest: i) instrumentem niepochodnym, z którego wynika lub może wynikać obowiązek dostarczenia przez jednostkę zmiennej liczby własnych instrumentów kapitałowych; lub ii) instrumentem pochodnym, który będzie rozliczony lub może być rozliczony w inny sposób, niż przez wymianę ustalonej kwoty środków pieniężnych lub innego składnika aktywów finansowych na ustaloną liczbę własnych instrumentów kapitałowych jednostki. Z tego powodu, własne instrumenty kapitałowe jednostki nie obejmują instrumentów, które same są umowami o przyszłe otrzymanie lub wydanie własnych instrumentów kapitałowych przez jednostkę. 15

16 MSR 32, 39 Instrumenty finansowe - definicje Umowa prowadzi do powstania zarówno aktywa finansowego w przedsiębiorstwie & Zobowiązania finansowego i/lub instrumentu kapitałowego innego przedsiębiorstwa Aktywo finansowe Zobowiązanie finansowe Instrument kapitałowy

17 MSR 39 Klasyfikacja aktywów finansowych Aktywa finansowe wyceniane w wartości godziwej przez wynik finansowy Inwestycje utrzymywane do terminu wymagalności Aktywa finansowe Pożyczki i należności Aktywa finansowe dostępne do sprzedaży

18 MSR 39 Klasyfikacja zobowiązań finansowych Zobowiązania finansowe wyceniane w wartości godziwej przez wynik finansowy Zobowiązania finansowe Zobowiązania finansowe wyceniane w zamortyzowanym koszcie

19 Późniejsza wycena MSR 32, 39 Aktywa finansowe Zobowiązania finansowe Wartość godziwa (Zamortyzowany) koszt Wyjątki: Po zamortyzowanym koszcie: Pożyczki i należności Inwestycje trzymane do terminu zapadalności Po koszcie Instrumenty kapitałowe które nie mogą być wiarygodnie wyceniane wg wartości godziwej Wyjątki: W wartości godziwej Zobowiązania w wartości godziwej ze zmianami w rachunku zysków i strat (w tym instrumenty pochodne) Po koszcie Instrumenty pochodne powiązane z instrumentami kapitałowymi niekwotowanymi na aktywnym rynku

20 Wartość godziwa w praktyce Rodzaj instrumentu Sposób wyceny w wartości godziwej Akcje spółek notowanych Obligacje rządowe, bony skarbowe Futures i opcje notowane Cena według notowania z dnia bilansowego Cena według notowania z dnia bilansowego Cena według notowania z dnia bilansowego Instrumenty dłużne nienotowane Instrumenty kapitałowe nienotowane Instrumenty pochodne nienotowane Dyskontowanie bieżącą rynkową stopą dla podobnych instrumentów Techniki wyceny np.: skorygowane aktywa netto, DCF, porównanie do podobnych notowanych spółek (np.. P/E) Techniki wyceny np.. Model Blacka Scholesa i inne modele uznane przez rynek i wykorzystujące dane rynkowe

21 Instrumenty finansowe MSSF 9 Wartość godziwa przez wynik finansowy Wartość godziwa przez inne całkowite dochody Zamortyzowany koszt 21

22 Zmiany w sprawozdawczości MSSF 9 Klasyfikacja instrumentów finansowych porównanie MSR 39 i MSSF 9. MSR 39 Aktywa finansowe wyceniane w wartości godziwej przez rachunek zysków i strat MSSF 9 Aktywa finansowe wyceniane według wartości godziwej Aktywa finansowe dostępne do sprzedaży Pożyczki i należności Aktywa finansowe wyceniane według zamortyzowanego kosztu Aktywa finansowe utrzymywane do terminu zapadalności Instrumenty pochodne zabezpieczające Instrumenty pochodne zabezpieczające

23 Instrumenty finansowe Instrumenty kapitałowe wchodzące w zakres MSSF 9 należy wyceniać w wartości godziwej w sprawozdaniu z sytuacji finansowej, zaś zyski i straty ujmuje się w rachunku zysków i strat. W przypadku, gdy inwestycje kapitałowe nie są przeznaczone do obrotu, w momencie początkowego ujęcia można zdecydować się na ich wycenę w wartości godziwej przez inne całkowite dochody, przy czym w rachunku zysków i strat ujmuje się wyłącznie dywidendę. Decyzja taka jest nieodwracalna. MSSF 9 wymaga wyceny wszystkich instrumentów pochodnych w wartości godziwej. 23

24 Instrumenty finansowe Instrument dłużny, który jest utrzymywany w ramach modelu biznesowego, której celem jest egzekwowanie umownych przepływów pieniężnych i obejmuje umowne przepływy pieniężne stanowiące wyłącznie spłaty kapitału i odsetek od niespłaconej części kapitału musi być wyceniany po koszcie zamortyzowanym. Pozostałe instrumenty dłużne wycenia się w wartości godziwej przez wynik finansowy 24

25 Instrumenty finansowe Test modelu biznesowego. Celem modelu biznesowego jednostki jest utrzymanie składnika aktywów finansowych celem uzyskania umownych przepływów pieniężnych (zamiast celu sprzedaży instrumentu przed umownym terminem wymagalności w celu realizacji zmian jego wartości godziwej). Test charakterystyki umownych przepływów pieniężnych. Warunki umowne danego składnika aktywów finansowych powodują powstanie w określonych terminach przepływów pieniężnych, na które składają się wyłącznie spłaty rat kapitału i odsetek od niespłaconej kwoty kapitału. Wycena wg zamortyzowanego kosztu ale. Instrument dłużny spełniający oba kryteria można sklasyfikować jako WGPWF w chwili początkowego ujęcia, jeżeli taka klasyfikacja pozwala wyeliminować bądź znacząco zredukować niespójność księgową, która pojawiłaby się przy wycenie danego instrumentu po koszcie zamortyzowanym (jest to odpowiednik obecnych regulacji MSR 39 dotyczących opcji wartości godziwej dotyczących niespójności księgowych). 25

26 Instrumenty finansowe Reklasyfikacje Jeżeli model biznesowy przyjęty przez jednostkę dla aktywów finansowych w przypadku instrumentów dłużnych niesklasyfikowanych w kategorii WGPWF, ulega zmianie, tak że poprzedni przestaje mieć zastosowanie, konieczna jest reklasyfikacja z WGPWF do kosztu zamortyzowanego lub odwrotnie. W przypadku konieczności dokonania reklasyfikacji, stosuje się ją od pierwszego dnia pierwszego okresu sprawozdawczego po zmianie modelu biznesowego. Standard zakłada, że taka reklasyfikacja będzie zjawiskiem sporadycznym 26

27 Instrumenty finansowe Wyjątek dopuszczany przez MSR 39, który wymaga, by inwestycje w akcje nienotowane na giełdzie wyceniać po koszcie z uwzględnieniem utraty wartości w przypadku, gdy wycena w wartości godziwej nie jest wystarczająco wiarygodna, został wyeliminowany z nowego Standardu. MSSF 9 podaje jednak, kiedy koszt może okazać się najlepszym szacunkiem wartości godziwej nienotowanego instrumentu kapitałowego, który trudno wycenić ze względu na utrudniony dostęp lub brak dostępu do aktualnych danych. Podaje również przykłady sytuacji, w których koszt nie jest reprezentatywny dla wartości godziwej, np. w przypadku znaczących zmian w wynikach spółki, której akcji dotyczy wycena, w odniesieniu do budżetów, planów czy etapów. 27

28 Instrumenty finansowe Zasada wycena przez wynik finansowy ale.. Można podjąć nieodwracalną decyzję o ich początkowym ujęciu inwestycji kapitałowych w innych całkowitych dochodach Klasyfikacja taka jest niedopuszczalna w odniesieniu do inwestycji w akcje przeznaczone do obrotu. Jeżeli inwestycja w akcje została sklasyfikowana jako WGPICD, wszystkie zyski i straty (prócz dochodów z dywidendy) ujmuje się w innych całkowitych dochodach bez późniejszej reklasyfikacji w rachunek zysków i strat Uwaga - dopuszcza się przekwalifikowanie skumulowanego zysku w ramach kapitału własnego Dochód z dywidendy ujmuje się w rachunku zysków i strat zgodnie z MSR 18 Przychody. 28

29 Instrumenty finansowe Klasyfikacja przez inne całkowite dochody oznacza, że nie mają już zastosowania aktualne wymagania MSR 39 dotyczące testu na utratę wartości i reklasyfikacji skumulowanych dodatnich i ujemnych różnic wartości godziwej w chwili zbycia, ponieważ z wyjątkiem dochodów z dywidendy zmiany wartości godziwej pozostają w kapitale własnym. Modyfikacja MSSF 7, który wymaga ujawnienia dodatkowych informacji w odniesieniu do inwestycji w instrumenty kapitałowe sklasyfikowane jak WGPICD, w tym również przyczynę podjęcia decyzji o takiej klasyfikacji 29

30 Przykłady ujawnień

31 Przykałdy ujawnień

32

33

34

35

36

37

38 Wartość godziwa

39