Instytucjonalno-instrumentalne aspekty mikrofinansów na przyk³adzie mikrofinansowania Progress Instytucjonalno-instrumentalne aspekty mikrofinansów...

Transkrypt

1 Joanna Fila * Joanna Fila Instytucjonalno-instrumentalne aspekty mikrofinansów na przyk³adzie mikrofinansowania Progress Instytucjonalno-instrumentalne aspekty mikrofinansów... Wstêp Mikrofinanse to zjawisko, którego korzeni poszukiwaæ nale y w krajach azjatyckich, jednak wspó³czeœnie prze ywa ono rozkwit na ró nych kontynentach 1. Koncepcja ta dotar³a równie do Europy, dowodz¹c, e ten segment finansów mo e rozwijaæ siê nie tylko w krajach ubogich, lecz równie w krajach wysoko rozwiniêtych czy te krajach, które przesz³y transformacjê gospodarcz¹. Unia Europejska (UE) dostrzeg³a potrzebê nasilenia dzia³añ zwiêkszaj¹cych dostêp do mikrofinansów zarówno na poziomie ogólnym, jak i w poszczególnych pañstwach cz³onkowskich. Celem artyku³u jest prezentacja i analiza rozwi¹zañ instytucjonalnych i instrumentalnych w problematyce mikrofinansów na szczeblu unijnym. 1. Mikrofinanse istota, instrumenty, instytucje Mikrofinanse to segment finansów ukierunkowany na ubogie warstwy spo³eczne. Ich celem, w przeciwieñstwie do tradycyjnych instrumentów finansowych, jest przeciwdzia³anie wykluczeniu spo³ecznemu i finansowemu, a nie chêæ maksymalizacji zysków. Mikrofinanse w aspekcie ekonomicznym oznaczaj¹ dostarczenie osobom najbiedniejszym œrodków finansowych, umo liwiaj¹cych im samozatrudnienie, zaœ w aspekcie spo³ecznym ograniczenie skali ubóstwa i inkluzjê spo³eczn¹. Cech¹ charakterystyczn¹ mikrofinansów jest mikroskala oferowanych us³ug finansowych. Pojêcie mikrofinanse obejmuje podstawowe instrumenty finansowe, takie jak: mikrokredyty/mikropo yczki, mikroleasing, mikrooszczêdnoœci, mikroubezpieczenia oraz systemy transferu pieniêdzy. W tym kontekœcie mikrofinanse mog¹ byæ postrzegane jako * Dr, Katedra Finansów i Rachunkowoœci MSP, Wydzia³ Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet ódzki, joanna.fila@uni.lodz.pl, ul. Rewolucji 1905 r. nr 41, ódÿ 1 Koncepcja ta zrodzi³a siê w Azji w latach 70. XX w., szerzej rozpropagowa³a j¹ jednak dopiero Nagroda Nobla w 2006 r. dla Muhammeda Yunusa, twórcy Grameen Bank w Bangladeszu.

2 Instytucjonalno-instrumentalne aspekty mikrofinansów konkurencja dla tradycyjnych instrumentów finansowych, lecz w istocie stanowi¹ ich uzupe³nienie. Z mikrofinansami najsilniej uto samiane s¹ mikrokredyty/mikropo yczki. Pozosta³e instrumenty pojawi³y siê póÿniej i by³y mniej popularne. Mikrokredyty definiuje siê jako kredyty o niskiej kwocie, przeznaczane dla osób niezdolnych do przedstawienia wymaganych zabezpieczeñ, niemaj¹cych historii kredytowej lub niebêd¹cych wiarygodnymi klientami dla banku. W UE mikrokredyt definiowany jest jako kredyt udzielany do kwoty 25 tys. euro, przeznaczony na utworzenie lub rozwój mikro- i ma³ych przedsiêbiorstw. Konsekwencj¹ rozwoju mikrofinansów by³o pojawienie siê instytucji mikrofinansowych. Specjalizuj¹ siê one w udzielaniu mikrokredytów/ mikropo yczek, czemu towarzyszyæ mo e pakiet innych us³ug finansowych. Instytucje mikrofinansowe wyró niaj¹ nastêpuj¹ce cechy [Aliñska, 2008, s. 152]: œwiadczenie us³ug finansowych osobom o niskich dochodach, udzielanie kredytów w niewielkich kwotach i o charakterze krótkoterminowym, dzia³anie nienastawione na zysk (non-profit), realizacja misji spo³ecznej, niekonwencjonalne procedury udzielenia po yczek, docieranie do specyficznych grup spo³ecznych. Nale y zaznaczyæ, e zasadniczym celem dzia³alnoœci instytucji mikrofinansowej powinna byæ realizacja celów spo³ecznych, a nie chêæ osi¹gania zysku. Chocia instytucje te maj¹ czêsto charakter non-profit, nie oznacza to, e finansuj¹ siê wy³¹cznie dotacjami czy subsydiami rz¹dowymi. Podstawow¹ cech¹ tych podmiotów powinno byæ tzw. zrównowa enie i samowystarczalnoœæ (ang. sustainability). Zrównowa enie, rozumiane w wymiarze finansowym, oznacza z jednej strony zdolnoœæ instytucji mikrofinansowej do pokrycia kosztów swojej dzia³alnoœci, z drugiej zaœ ograniczanie kosztów transakcyjnych i oferowanie us³ug finansowych spe³niaj¹cych oczekiwania osób niekwalifikuj¹cych siê do korzystania z tradycyjnej bankowoœci [Miko³ajczyk, Kurczewska, 2011, s. 33]. Z kolei samowystarczalnoœæ mo e byæ analizowana w wymiarze operacyjnym i finansowym banku zajmuj¹cego siê udzielaniem mikrokredytów [Kreuz, 2006, s. 9-10]: samowystarczalnoœæ operacyjna wystêpuje, gdy koszty operacyjne, koszty ryzyka i koszty d³ugu s¹ pokrywane z przychodów operacyjnych,

3 98 Joanna Fila samowystarczalnoœæ finansowa wystêpuje, gdy oprócz kosztów zwi¹zanych z samowystarczalnoœci¹ operacyjn¹ bank pokrywa koszty dotacji (wynikaj¹ one z porównania rzeczywistych kosztów d³ugu z kosztami finansowym, które musia³by ponieœæ bank, gdyby pozyska³ fundusze na rynku kapita³owym) i koszty inflacji (aby zrekompensowaæ koszty inflacji bank musi generowaæ zwrot z kapita³u równy stopie inflacji). Idealnie by³oby, gdyby korzyœci z funkcjonowania mikrofinansów by³y obustronne instytucje mikrofinansowe generowa³y zyski i dziêki temu zapewnia³y sobie samowystarczalnoœæ, a osoby wykluczone, potencjalni przedsiêbiorcy, uzyskiwali dostêp do finansowania [Armendariz de Aghion, Murdoch, 2009, s. 44]. Pomimo komercjalizacji zjawiska mikrofinansów na œwiecie wiele instytucji mikrokredytowych finansuje siê ze Ÿróde³ publicznych lub organizacji charytatywnych. Do podstawowych kryteriów podzia³u instytucji mikrofinansowych zalicza siê: poziom samodzielnoœci, formalne uregulowania zakresu i form dzia³alnoœci czy charakter instytucji. Instytucje mikrofinansowe to bardzo zró nicowana grupa: rz¹dowe i pozarz¹dowe, nieformalne i formalne, bankowe i pozabankowe [Aliñska, 2008, s ]. Spoœród wymienionych na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ dwa modele instytucji specjalizuj¹cych siê w udzielaniu mikrokredytów: bankowe i niebankowe [Miko³ajczyk, 2009, s. 361]. W modelu bankowym g³ównym dostawc¹ mikrokredytów jest system bankowy, a instytucje do niego nale ¹ce musz¹ spe³niæ wszystkie wymagania prawa bankowego w zakresie przejrzystoœci, minimalnych wymagañ kapita³owych, obowi¹zków raportowania, regulacji nadzorczych itp. Model niebankowy mikrokredytowania dotyczy stowarzyszeñ, firm non-profit, organizacji charytatywnych, fundacji i unii kredytowych. W krajach europejskich w dzia³alnoœæ mikrokredytow¹ anga uj¹ siê przede wszystkim banki publiczne, a wiêc podlegaj¹ce Europejskiej Dyrektywie Bankowej. W niektórych krajach mikrokredyty udzielane s¹ przez instytucje mikrofinansowe, których dzia³alnoœæ regulowana jest przepisami kodeksu cywilnego i ustaleniami Dyrektywy w sprawie kredytu konsumenckiego. Instytucje te, podobnie jak banki, s¹ w swojej dzia³alnoœci nastawione na zysk. Ponadto, dzia³alnoœci¹ mikrokredytow¹ zajmuj¹ siê specjalistyczne instytucje, wykazuj¹ce takie cechy wspólne jak: niewielkie kwoty udzielanego kredytu oraz koncentracja na osobach biednych, kobietach i bezrobotnych. W niektórych pañstwach cz³onkows-

4 kich szczególne znaczenie maj¹ mikrokredyty udzielane przez organizacje pozarz¹dowe, oferowane przede wszystkim w celu dzia³ania na rzecz inkluzji spo³ecznej. W zale noœci od uwarunkowañ prawnych i tradycji danego kraju organizacje te przyjmuj¹ formy prawne stowarzyszeñ, instytucji non-profit i organizacji charytatywnych [Miko³ajczyk, Kurczewska, 2011, s ]. 2. Mikrofinansowanie Progress jako wyraz aktywnoœci Unii Europejskiej w obszarze mikrofinansów 2.1. Podstawowe informacje dotycz¹ce mikrofinansowania Progress Ustanowienie w 2010 r. Europejskiego Instrumentu Mikrofinansowego Progress (mikrofinansowanie Progress) na rzecz zatrudnienia i w³¹czenia spo³ecznego The European Progress Microfinance Facility (Progress Microfinance) for employment and social inclusion [Decyzja..., 2010] to konsekwencja prowadzenia polityki przez UE w takich obszarach jak: zatrudnienie, w³¹czenie spo³eczne i ochrona socjalna, warunki pracy, przeciwdzia³anie dyskryminacji oraz równoœæ kobiet i mê czyzn. Instrument ten mo e byæ stosowany we wszystkich krajach UE, a jego ide¹ jest zwiêkszenie poda y mikrofinansowania poprzez zintegrowanie dzia³alnoœci w tym obszarze. Docelowa grupa kredytobiorców w ramach tej inicjatywy to przede wszystkim mikroprzedsiêbiorstwa, ale tak e osoby bezrobotne, zagro one ryzykiem utraty pracy lub wykluczeniem spo³ecznym, osoby znajduj¹ce siê w niekorzystnej sytuacji w zakresie mo liwoœci zabezpieczenia tradycyjnej po yczki. Cel udzielenia mikrokredytu jest jasno sprecyzowany ma on byæ przeznaczony na utworzenie lub rozwijanie mikroprzedsiêbiorstwa. Bud et mikrofinansowania Progress na lata wynosi 203 mln euro, z czego UE przeznaczy³a kwotê 103 euro [Decyzja Parlamentu..., 2010, Art. 3 pkt 1], a Europejski Bank Inwestycyjny (EIB, European Investment Bank) dodatkowo 100 mln euro, z przeznaczeniem na instrumenty kapita³owe. ¹czna kwota, zgodnie z za³o eniami programu, zosta³a podzielona na dwa komponenty: instrumenty kapita³owe (178 mln euro) oraz instrumenty gwarancyjne (25 mln euro). Szacuje siê, w odniesieniu do mikrokredytów na rzecz beneficjentów koñcowych, e bud- et w wysokoœci 203 mln euro, bêdzie skutkowa³ udzieleniem 46 tys. mikrokredytów na ³¹czn¹ kwotê 500 mln euro [Sprawozdanie Komisji..., 2012, s. 10]. Instytucjonalno-instrumentalne aspekty mikrofinansów... 99

5 100 Joanna Fila 2.2. Instytucje i instrumenty w ramach mikrofinansowania Progress Instytucjonalny wymiar mikrofinansowania Progress mo e byæ rozpatrywany na dwóch poziomach: instytucje odpowiedzialne i wdra aj¹ce oraz poœrednicy finansowi. Do pierwszej grupy instytucji nale y Komisja Europejska (KE), EIB i Europejski Fundusz Inwestycyjny (EIF, European Investment Fund). Wdra aniem mikrofinansowania Progress, w imieniu KE i EIB, zajmuje siê EIF, który doskonale wpisuje siê w to zadanie. Jego centraln¹ misj¹ jest bowiem wspieranie europejskich ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw poprzez poprawê ich dostêpu do kapita³u. W tym celu EIF dysponuje instrumentami kapita³owymi i gwarancyjnymi ukierunkowanymi szczególnie na ten sektor. Misja EIF jest zbie na z unijnymi celami i inicjatywami na rzecz innowacji, dzia³alnoœci badawczo-rozwojowej, przedsiêbiorczoœci, wzrostu i zatrudnienia. Druga, istotna grupa zaanga owana w mikrofinansowanie Progress, to poœrednicy finansowi (instytucje mikrofinansowe/mikrokredytowe). Œrodki wyodrêbnione na realizacjê programu przez KE i EIB gromadzone s¹ przez EIF, a nastêpnie przekszta³cane w po yczki, udzia³y kapita³owe lub gwarancje skierowane w³aœnie do poœredników. Ostatni etap realizacji celu programu to udzielenie mikrokredytów ostatecznym odbiorcom. Poœrednikami w ramach mikrofinansowania Progress mog¹ byæ podmioty oferuj¹ce mikrokredyty, tj. kredyty o wartoœci poni ej 25 tys. euro, w pañstwach cz³onkowskich UE. Maj¹ one mo liwoœæ aplikowania do EIF o przyznanie im gwarancji lub instrumentów kapita³owych w formie instrumentów d³u nych, udzia³ów kapita³owych lub instrumentów podzia³u ryzyka. Europejski Fundusz Inwestycyjny dokonuje oceny otrzymanych wniosków oraz przeprowadza analizê due diligence wobec podmiotów, które je z³o y³y. W przypadku wnioskowania o gwarancje, konieczna jest tak e zgoda KE. Mikrofinansowanie Progress sk³ada siê z dwóch komponentów: instrumentów kapita³owych oraz instrumentów gwarancyjnych. Komponent instrumentów kapita³owych jest wspó³finansowany przez KE oraz EIB i obejmuje nastêpuj¹ce produkty [Sprawozdanie Komisji, 2011, s. 10]: po yczki uprzywilejowane w sytuacji, gdy kredytobiorca zostanie postawiony w stan upad³oœci, po yczki uprzywilejowane musz¹ zostaæ sp³acone przez jakimikolwiek innymi zobowi¹zaniami, po yczki podporz¹dkowane oznaczaj¹ finansowanie podporz¹dkowane wierzycielom uprzywilejowanym, po yczki na zasadzie podzia³u ryzyka po yczki uprzywilejowane po³¹czone z udzia³em w ryzyku dotycz¹cym portfela kredytów,

6 Instytucjonalno-instrumentalne aspekty mikrofinansów udzia³y kapita³owe (bezpoœrednie i poœrednie). Po yczki uprzywilejowane pomagaj¹ poœrednikom zachowaæ p³ynnoœæ, któr¹ mog¹ oni nastêpnie wykorzystaæ do udzielania mikrokredytów. Z kolei po yczki podporz¹dkowane s¹ istotne szczególnie dla ma- ³ych banków, d¹ ¹cych do zwiêkszenia swojej adekwatnoœci kapita³owej w celu spe³nienia wymogów prawnych. Dziêki po yczkom podporz¹dkowanym mo liwe jest pozyskanie dodatkowych œrodków finansowych od innych inwestorów i uzyskanie efektu dÿwigni. Instytucje mikrokredytowe tworz¹ portfel mikrokredytów, którego wartoœæ co najmniej dwukrotnie przewy sza wartoœæ zaci¹ganej po yczki. Po yczki na zasadzie podzia³u ryzyka ³¹cz¹ elementy po yczek uprzywilejowanych z podzia³em ryzyka portfelowego. W przypadku tych instrumentów poœrednicy s¹ zobowi¹zani do dysponowania kwot¹ odpowiadaj¹c¹ kwocie zaci¹ganej po yczki. Zatem wartoœæ efektu dÿwigni stanowi równie co najmniej dwukrotnoœæ pocz¹tkowej kwoty. Udzia³y kapita³owe przybieraj¹ postaæ bezpoœrednich inwestycji w podmiot udzielaj¹cy mikrokredytów lub inwestycji poœrednich w fundusz inwestuj¹cy w podmioty udzielaj¹ce mikrokredytów. Pozyskanie udzia³ów kapita³owych oznacza dla instytucji mikrokredytowych dodatkowe œrodki finansowe. Maj¹ oni obowi¹zek stworzyæ portfel mikrokredytów, którego wartoœæ co najmniej trzykrotnie przekracza wartoœæ otrzymanej inwestycji kapita³owej. Jak ju zosta³o wspomniane w programie, obok instrumentów kapita³owych narzêdziami mikrofinansowania Progress s¹ równie gwarancje. Konstrukcja taka, w³aœnie z uwagi na dualny charakter, jest nowym rozwi¹zaniem proponowanym w UE w obszarze mikrofinansów. Do tej pory koncentrowano siê wy³¹cznie na dokapitalizowaniu instytucji mikrokredytowych, aby mog³y zwiêkszaæ liczbê udzielanych mikrokredytów. Aspekt ryzyka i jego zabezpieczenia jest jednak bardzo istotny dla instytucji mikrokredytowej, poniewa mikrokredyty to instrumenty obarczone wiêkszym ryzykiem niesp³acenia ni kredyty tradycyjne. Posiadanie gwarancji u³atwia podmiotowi udzielaj¹cemu mikrokredytów obs³ugiwanie klientów docelowych, uznanych za klientów podwy szonego ryzyka (osoby bezrobotne, rozpoczynaj¹ce dzia³alnoœæ gospodarcz¹, nieposiadaj¹ce historii kredytowej, m³odzie, cz³onków mniejszoœci). Komponent ten jest finansowany wy³¹cznie przez KE, zaœ wdro eniem zajmuje siê EFI, który udziela: gwarancji portfelowych (instytucjom kredytowym),

7 102 Joanna Fila kontrgwarancji zabezpieczaj¹cych instytucje, które z kolei udzielaj¹ gwarancji w celu pokrycia portfeli mikrokredytów instytucji mikro kredytowych. Gwarancja obejmuje wszelkie mo liwe przypadki niewykonania zobowi¹zania, co wi¹ e siê ze zwrotem zaleg³ych kwot w ramach mikrofinansowania Progress. Mo e byæ równie wykorzystana do poprawy warunków mikrokredytu, np. obni enia stopy procentowej lub ustanowienia mniej surowych wymogów w zakresie zabezpieczeñ. Komponent kapita³owy i gwarancyjny w ramach mikrofinansowania Progress mog¹ siê uzupe³niaæ. 3. Mikrofinansowanie Progress efekty wdro enia i ich ocena Jak ju zosta³o wspomniane, Mikrofinansowanie Progress wdro ono w 2010 r., a rok 2011 by³ pierwszym pe³nym rokiem jego funkcjonowania. Do marca 2012 r. EFI podpisa³ osiemnaœcie umów z szesnastoma podmiotami zaanga owanymi w dzia³alnoœæ mikrokredytow¹. Charakter tych podmiotów dowodzi, e instytucje mikrofinansowe to bardzo niejednorodna grupa. Wœród nich znalaz³o siê osiem instytucji pozabankowych, siedem banków oraz jedna instytucja publiczna (por. tabl. 1). Do koñca 2012 r. lista poœredników finansowych, którzy skorzystali z mikrofinansowania Progress, poszerzy³a siê dodatkowo o kolejne siedem instytucji z szeœciu krajów [Micro-credit providers..., 2013]: Erste Bank der Österreichischen Sparkassen AG (Austria), Crédal Société Coopérative (Belgia, Bruksela), SocGen Expressbank (Bu³garia), Adie (Francja), Microfinance Ireland (Irlandia), Banca di Credito Cooperativo Mediocrati (W³ochy), Banca di Credito Cooperativo Emil Banca (W³ochy). Tablica 1. Instytucje poœrednicz¹ce w mikrofinansowaniu Progress, zastosowane instrumenty i kwota wsparcia (stan na ) Kraj cz³onkowski Belgia (Bruksela) Instytucja poœrednicz¹ca Typ instytucji Instrument Wsparcie (w tys. euro) microstart pozabankowa gwarancje 111,3 Bu³garia Mikrofond pozabankowa po. uprz JOBS MFI pozabankowa po. uprz

8 Tablica 1. (cd.) Kraj cz³onkowski Cypr Instytucja poœrednicz¹ca Cooperative Central Bank Typ instytucji Instrument Wsparcie (w tys. euro) bank po. uprz Francja Créa-Sol pozabankowa po. uprz Grecja Pancretan Cooperative Bank bank gwarancje 803,2 po. uprz Hiszpania ICREF inst. publ. po. uprz Holandia Qredits pozabankowa gwarancje 750 Litwa Siauliu Bankas bank po. uprz Polska FM Bank bank gwarancje Portugalia Inicjatywa Mikro Millenium Bank pozabankowa po. uprz bank gwarancje 309,5 Rumunia Patria Credit pozabankowa gwarancje 960 S³owenia Instytucjonalno-instrumentalne aspekty mikrofinansów po. uprz FAER pozabankowa po. uprz Banca Transilvania Volksbank Slovenia bank po. uprz bank po. podp po. uprz. po yczki uprzywilejowane, inst. publ. instytucja publiczna ród³o: [Sprawozdanie Komisji..., 2012, s. 8]. Razem Mikrofinansowanie Progress adresowane jest do poœredników na szczeblu krajowym, regionalnym oraz lokalnym. Przyk³adem instytucji dzia³aj¹cej na szczeblu krajowym jest FM Bank, instytucji o zasiêgu regionalnym ICREF (skoncentrowana na regionie Murcji), zaœ instytucji lokalnej microstart. Na 31 marca 2012 r. zobowi¹zania EIF wobec podmiotów udzielaj¹cych mikrokredytów wynosi³y ³¹cznie 73,87 mln euro, z czego zobowi¹zania w ramach kana³u gwarancji 4,87 mln euro (kwota maksymalna

9 104 Joanna Fila wynosi 25 mln euro), zaœ kana³u instrumentów kapita³owych 69 mln euro (kwota maksymalna: 178 mln euro). Na wykorzystanie œrodków w ramach Mikrofinansowania Progress wp³ywa g³ównie zainteresowanie instytucji mikrofinansowych, co nie znaczy, e nie d¹ y siê do osi¹gniêcia równomiernego rozmieszczenia pod wzglêdem geograficznym. Europejski Fundusz Inwestycyjny zobowi¹zany jest do przestrzegania ograniczenia w zakresie poziomu koncentracji gwarancji w poszczególnych pañstwach. Do koñca marca 2012 r. gwarancji udzielono instytucjom w szeœciu pañstwach, podczas gdy umowy dotycz¹ce instrumentów kapita³owych podpisano w dziewiêciu. Zgodnie z rozporz¹dzeniem w sprawie zarz¹dzania, reguluj¹cym kwestie zwi¹zane z instrumentami kapita³owymi w ramach mikrofinansowania Progress, zaanga owanie poœredników w pojedynczym pañstwie cz³onkowskim nie mo e przekraczaæ 10% ³¹cznych docelowych zobowi¹zañ ze strony inwestorów (na 31 marca 2012 r.: 17,5 mln euro). Zatem jedynym pañstwem, które zbli y³o siê do ustalonego limitu, by³a w tym okresie Rumunia zawarto tam umowy dotycz¹ce po yczek uprzywilejowanych z trzema instytucjami, o ³¹cznej wartoœci 16,5 mln euro. Do instrumentów ciesz¹cych siê najwiêksz¹ popularnoœci¹ nale ¹ po yczki uprzywilejowane. Wynika to z faktu, e jest to stosunkowo prosty produkt i mo na z niego szybko skorzystaæ. Na po yczkê podporz¹dkowan¹ zdecydowa³ siê tylko jeden podmiot. Do marca 2012 r. z gwarancji skorzysta³o szeœæ instytucji. Wœród nich znalaz³y siê zarówno takie, których dzia³alnoœæ koncentruje siê na grupach podwy szonego ryzyka (microstart), jak równie te, które dopiero chcia³yby poszerzyæ swoj¹ dzia³alnoœæ o kredytowanie grup podwy szonego ryzyka. Z gwarancji skorzysta³ równie FM Bank, który obs³uguje przedsiêbiorstwa funkcjonuj¹ce na rynku nie d³u ej ni rok. Instrumenty kapita³owe i gwarancyjne mog¹ byæ wykorzystane w sposób komplementarny, czego przyk³adem jest Pancretan Cooperative Bank, który planuje wykorzystaæ uzyskan¹ gwarancjê do zabezpieczenia bardziej ryzykownego portfela nowych przedsiêbiorstw, dzia³aj¹cych na rynku krócej ni trzy lata lub nowych kredytobiorców, którzy nie s¹ w stanie zapewniæ wystarczaj¹cego zabezpieczenia, a tak e czerpaæ œrodki z po yczki uprzywilejowanej, w celu utworzenia odrêbnego portfela, przeznaczonego do obs³ugi istniej¹cych przedsiêbiorstw, które w obecnych warunkach gospodarczych mia³yby problem z uzyskaniem mikrokredytu [Sprawozdanie Komisji..., 2012, s. 8].

10 Instytucjonalno-instrumentalne aspekty mikrofinansów Od marca 2012 r. podmioty udzielaj¹ce mikrokredytów w Belgii, Bu³garii, Hiszpanii, Holandii, Polsce, Rumunii oraz na Litwie wygenerowa³y mikrokredyty o ³¹cznej wartoœci 26,8 mln euro (17,8 mln euro w ramach gwarancji i 9,1 mln euro w ramach instrumentów kapita³owych). W ujêciu liczbowym przek³ada siê to na liczbê 2933 wyp³aconych mikrokredytów. Europejski Fundusz Inwestycyjny ocenia te wyniki jako zgodne z typowym scenariuszem powiêkszania portfeli mikrokredytów w okresie 2-3 lat od podpisania umowy [Sprawozdanie Komisji..., 2012, s. 10]. Trudno dziœ jednoznacznie przes¹dzaæ o ostatecznych efektach mikrofinansowania Progress. Analizuj¹c jednak charakter instytucji, które podpisa³y umowy z EIF, nale y stwierdziæ, i s¹ to z pewnoœci¹ poœrednicy skoncentrowani na odbiorcach koñcowych, nale ¹cych do szerokiej grupy podmiotów podwy szonego ryzyka w zakresie mo liwoœci kredytowania. Instytucje te kieruj¹ swoj¹ ofertê do: samozatrudnionych i mikroprzedsiêbiorstw ogó³em (Cooperative Central Bank na Cyprze), przedsiêbiorców z obszarów wiejskich (FAER S.A., Patria Credit z Rumunii, Mikrofond w Bu³garii), nowych przedsiêbiorstw (FM Bank w Polsce, Pancretan Cooperative Bank w Grecji, Volksbank Slovenia czy Qredits w Holandii), osób m³odych, kobiet, bezrobotnych, osób ze œrodowisk migracyjnych (ICREF w Hiszpanii, JOBS MFI w Bu³garii, Siauliu Bankas na Litwie, Créa-Sol we Francji). Z uwagi na wczesny etap programu jego wp³yw na aspekt spo³eczny i zatrudnienie nie jest jeszcze w pe³ni widoczny. Wskazanie jednak przez poœredników rodzaju grup docelowych, do których adresowany jest mikrokredyt, daje prawo do stwierdzenia, e mikrofinansowanie Progress realizuje cel promocji w³¹czenia spo³ecznego pod wzglêdem finansowym. Zakoñczenie Mikrofinanse w UE mog¹ byæ domen¹ ró nych instytucji: komercyjnych i niekomercyjnych, bankowych i niebankowych. Stworzony w 2010 r. program Mikrofinansowanie Progress ma na celu wspomaganie ró nych instytucji zajmuj¹cych siê udzielaniem mikrokredytów. Dotyczy to równie instytucji uzupe³niaj¹cych komercyjny rynek bankowy. Instytucje te z jednej strony wspieraj¹ integracjê spo³eczn¹ i ekonomiczn¹ osób zagro- onych ubóstwem, osób wykluczonych ze spo³eczeñstwa oraz bezrobot-

11 106 Joanna Fila nych, z drugiej zaœ koncentruj¹ siê na tworzeniu miejsc pracy, stymuluj¹ rozwój gospodarczy i przedsiêbiorczoœæ poprzez tworzenie warunków funkcjonowania mikroprzedsiêbiorstw. Pierwszy i drugi rok funkcjonowania programu pokazuje, e o wsparcie ubiega³y siê bardzo ró ne podmioty, z ró nych pañstw cz³onkowskich UE. Oznacza to, e problematyka wykluczenia finansowego mo e dotyczyæ zarówno pañstw nale ¹cych do wysoko rozwiniêtych, jak i tych, które do takich aspiruj¹. Na szczególne zaakcentowanie zas³uguje formu³a programu, która sk³ada siê z dwóch komponentów: kapita³owego i gwarancyjnego. Z jednej strony poszerza to wachlarz rozwi¹zañ, które mog¹ zastosowaæ instytucje mikrokredytowe, a z drugiej: wprowadza do rozwi¹zañ w zakresie mikrofinansów istotny aspekt zabezpieczenia przed ryzykiem. Literatura 1. Aliñska A. (2008), Instytucje mikrofinansowe w lokalnym rozwoju spo³eczno- -gospodarczym (seria Monografie i Opracowania, t. 558), SGH, Warszawa. 2. Armendariz de Aghion B., Murdoch J. (2009), Ekonomia mikrofinansów, AnWero, Gdañsk. 3. Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 283/2010/UE z dnia 25 marca 2010 r. ustanawiaj¹ca Europejski Instrument Mikrofinansowy na rzecz zatrudnienia i w³¹czenia spo³ecznego Progress, Dz. Urz. UE z 7 kwietnia 2010 r., Nr L 87/1. 4. Kreuz C. (2006), Microlending in Germany, International Labour Organisation Working Paper, no Micro-credit providers under Progress Microfinance, what_we_do/microfinance/progress/progress_intermediaries.htm, dostêp dnia Miko³ajczyk B. (2009), Mikrofinanse a instytucje bankowe i pozabankowe, w: Rynki finansowe. Mikrofinanse, Ostrowskia E., Ossowski J. (red.), Sopot. 7. Miko³ajczyk B., Kurczewska A. (red.) (2011), Mikrofinanse w Europie sposobem na pobudzenie przedsiêbiorczoœci i walkê z wykluczeniem spo³ecznym, Difin, Warszawa. 8. Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spo³ecznego i Komitetu Regionów, Wdro enie Europejskiego Instrumentu Mikrofinansowego Progress 2010, Bruksela, , COM(2011) 195 final.

12 Instytucjonalno-instrumentalne aspekty mikrofinansów Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spo³ecznego i Komitetu Regionów, Wdro enie Europejskiego Instrumentu Mikrofinansowego Progress 2011, Bruksela, , COM(2012) 391 final. Streszczenie W artykule przedstawiono kwestiê mikrofinansów, tj. zjawiska, które prze- ywa silny rozwój w ró nych regionach œwiata. Uto samiane do tej pory z krajami ubogimi obecnie staj¹ siê wa nym elementem systemu finansowego w krajach rozwiniêtych. Mikrofinanse to innowacyjne narzêdzie spo³eczno-ekonomiczne, wype³niaj¹ce lukê na rynku finansowym. Celem artyku³u jest prezentacja i analiza rozwi¹zañ instytucjonalnych i instrumentalnych stosowanych w obszarze mikrofinansów UE, a szczególnie koncepcji, zasad i warunków europejskiego instrumentu mikrofinansowego Progress. S³owa kluczowe mikrofinanse, instytucje mikrokredytowe, pomoc publiczna Institutional and instrumental aspects of microfinance on the case Microfinance Progress (Summary) In this article was presented microfinance as a phenomenon which in our times has strong development in different regions of the world. Microfinance, identified so far with countries about the rock bottom of the social-economic development, at present are also developing in the developed countries. Microfinance are regarded today as the innovative, social-economic tool, filling the current gap in the financial market, counteracting the social and financial exclusion. The goal of the article is to present and analysing the attempts at microfinance issues on the European level, particularly the idea, principles and conditions of the European Progress Microfinance Facility. Keywords microfinance, microlending institutions, public support