Wpływ bezrobocia na Ŝycie polskich rodzin.

Transkrypt

1 Zielona Góra, 2009 r. Wpływ bezrobocia na Ŝycie polskich rodzin. Uniwersytet Zielonogórski Wydział Pedagogiki, Socjologii i Nauk o Zdrowiu Kierunek: pedagogika Specjalność: resocjalizacja z poradnictwem specjalistycznym Rok I, Grupa A Przygotowali: Natalia Jarosz Daria Duch Tomasz Klepuszewski Łukasz Brychcy

2 ,,Piekielnie nieprzyjemnie uczucie, gdy młody człowiek, który mógłby jeszcze coś dać z siebie społeczeństwu, musi korzystać z jałmuŝny tego społeczeństwa z renty inwalidzkiej. Czuję się jak wyrzucony wrak, nikomu niepotrzebny. Widząc i czując wokół siebie intensywność Ŝycia, sam znajduje się juŝ tylko na jego marginesie. Są to słowa znanego muzyka i literata Stanisława Grzesiuka, który juŝ w latach 60 XX wieku borykał się z problemem bezrobocia z powodu choroby trwającej dłuŝej niŝ 3 miesiące jak w owym czasie głosił odpowiedni paragraf przepisów państwowych. Jak wiadomo lata 60 były cięŝkie nie tylko z powodu problemów ludności z władzami państwa, ale równieŝ duŝym problemem w tym czasie była gruźlica płuc, która była następstwem złej jakości Ŝycia nierzadko,,poobozowego lub po prostu ubóstwa. W tym czasie osoby chore na tę jakŝe straszną chorobę często po odbyciu odpowiedniego leczenia były niemal całkowicie zdolne do pracy, mimo to były zwalniane z dotychczas obstawionego stanowiska, a o znalezieniu nowego zajęcia nie było mowy. Powodem tego często były protesty współpracowników z obawy przed zaraŝeniem, mimo iŝ osoba taka często nie zagraŝała otoczeniu z powodu załoŝonej odmy, co powoduje zahamowanie prątkowania. Szczęściem jest, Ŝe problem gruźlicy został w duŝym stopniu rozwiązany w czasie tych ponad 40 lat, ale czy zrobiono coś aby rozwiązać problem bezrobocia? Zmieniają się moŝe nieco przyczyny bezrobocia, ale problem ten jednak nadal stanowi duŝy procent w polskim społeczeństwie. Mimo iŝ stopa bezrobocia w październiku 2008 roku stopniowo zmalała w stosunku do poprzednich okresów, jej poziom nadal nie stoi na zadowalającym poziomie. Jest wiele osób w Polsce, które chcą pracować przy istniejących stawkach płac i aktywnie poszukują pracy, ale nie mogą jej znaleźć. Staje się to przyczyną rodzinnych problemów, z jakimi często jedynie z własną pomocą muszą sobie radzić. W domu, w którym pojawia się problem bezrobocia następuje dezorganizacja, a czasem dezintegracja gdyŝ często w krótkim czasie zostaje zakłócony dotychczasowy tryb Ŝycia. Gdy bezrobociem zostaje dotknięty tylko jeden członek rodziny, zmaga się on z rozterkami wewnętrznymi, poniewaŝ nagle staje się zaleŝnym on innych. Czasem bywa, Ŝe pracy pozbawiony jest mąŝ, który od tej pory musi liczyć na wsparcie finansowe Ŝony lub niekiedy swoich dzieci, co w kraju, w którym nadal powszechna jest opinia, Ŝe pierwszym Ŝywicielem rodziny jest męŝczyzna jest bardzo trudne do zaakceptowania przez osobę, która pozostała bez pracy. Choć juŝ na szczęście zaczęto odbiegać od takiego myślenia i bywa tak, Ŝe głównym źródłem dochodów są zarobki małŝonki. W przypadku, gdy bezrobocie dotknęło jednego członka rodziny sprawa jest łatwiejsza do rozwiązania, poniewaŝ moŝna z dochodów 2

3 rodzinnych pewną ilość przeznaczyć na utrzymanie tej osoby do czasu aŝ nie znajdzie sobie innego zajęcia lub dofinansować róŝnego rodzaju kursy poszerzające kwalifikacje zawodowe. Niestety bywa teŝ tak, Ŝe zarobki jednej osoby w rodzinie nie są wystarczająco wysokie by móc zaspokoić podstawowe potrzeby Ŝyciowe jej członków. Rodzina taka początkowo czuje bezradność, po czym zwykle stara się zmobilizować do jak najszybszego działania i zmiany sytuacji. MoŜe to przebiegać tak, Ŝe osoba, która posiada pracę stara się wziąć na siebie więcej godzin lub obowiązków w pracy w celu maksymalnego zwiększenia swoich zarobków. W tym czasie bezrobotny członek rodziny stara się uŝyć wszelkich sił by znów znaleźć pracę, a moŝe to być np. rejestracja w Urzędzie Pracy, przeglądanie ogłoszeń prasowych, pytanie wśród znajomych lub osobiste wizyty w zakładach pracy. W przypadku, gdy jednak nie udaje się odmienić istniejącej sytuacji moŝe nastąpić spadek chęci działania i brak wiary w moŝliwość odmiany swojego losu. Taka postawa moŝe pociągnąć za sobą równieŝ inne konsekwencje, które dotkliwie odbijają się na całej rodzinie. MoŜe to być frustracja, apatia, nerwice, które powstają na skutek ciągłego niepokoju o dalszy los swój i swoich bliskich, w celu złagodzenia napięć osoby bezrobotne często zaczynają sięgać po alkohol, leki uspokajające, niekiedy narkotyki lub inne środki mające na celu dawanie chwilowego uczucia zapomnienia i odskoczni od nieciekawej sytuacji osobistej. W Polsce moŝna wyróŝnić kilka rodzajów bezrobocia, a kaŝdy z nich prowadzi za sobą nieco inne konsekwencje, choć z czasem mogą one połączyć się w jedną całość. Najczęściej spotykanym rodzajem jest bezrobocie strukturalne. W rozwijającej się gospodarce niektóre gałęzie przemysłu rozwijają się, popyt na produkty innych natomiast zanika. Tym zjawiskom towarzyszą zmiany zatrudnienia. Jeśli jakieś gałęzie przemysłu ograniczą produkcję, to oczywiście zmniejsza się w nich zatrudnienie, co powoduje powstanie bezrobocia strukturalnego. Ludzie z zawodami, które nie są potrzebne w innych, a zwłaszcza w rozwijających się, gałęziach przemysłu muszą zdobyć nowe zawody, aby uzyskać pracę. Rodzina, której członek został dotknięty tym rodzajem bezrobocia powinna być wyrozumiała by umoŝliwić tej osobie odzyskanie pracy. Zwykle człowiek, którego spotka utrata pracy w ten sposób czuje się niepotrzebny społeczeństwu, jego wcześniej uzyskane kwalifikacje przestały się liczyć. Przychodzi poczucie niechęci do dalszych działań na skutek tego, Ŝe osoba ta nie moŝe mieć pewności czy jak podejmie działania mające na celu uzyskanie nowych kwalifikacji zawodowych nie zostanie za parę lat na nowo dotknięta bezrobociem strukturalnym, gdyŝ struktura przemysłowa gospodarki moŝe ulec na nowo zmianie. Jeśli 3

4 istnieje w rodzinie więź i solidarność łatwiej poradzić sobie z bezrobociem, poniewaŝ łatwiej o mobilizację. Lepiej jednak z tym problemem radzą sobie osoby młodsze, poniewaŝ są bardziej elastyczne i łatwiej mogą zmienić swoje kwalifikacje, jednak bezrobocie strukturalne bardzo często spotyka osoby starsze posiadające zawody w zanikających gałęziach przemysłu. Takie osoby zwykle dłuŝej pozostają bezrobotne i niechętnie nabywają nowe kwalifikacje, a takŝe duŝa ilość firm bardzo niechętnie zatrudnia osoby starsze myśląc, Ŝe nie podołają one swoim obowiązkom. Niesie to za sobą częste stany depresji i beznadziei, a niekiedy spycha takich ludzi na margines społeczeństwa. Istnieje takŝe pojęcie bezrobocia frykcyjnego. Nawet przy wysokim zagregowanym popycie w gospodarce jest jakaś grupa bezrobotnych. Są to ludzie zmieniający pracę, wchodzący dopiero na rynek pracy, np. absolwenci szkół, lub na ten rynek powracający, np. matki po urlopach wychowawczych. Ten rodzaj bezrobocia nasilają problemy ze zdobyciem informacji o dostępnych miejscach pracy czy o kursach zawodowych. W niektórych zawodach kobietom jest trudniej znaleźć pracę, co równieŝ jest przyczyną zwiększającą czas trwania bezrobocia frykcyjnego. Innym czynnikiem jest brak mobilności, czyli niemoŝność czy niechęć do zmiany miejsca zamieszkania w celu uzyskania pracy, powodowany przede wszystkim problemami mieszkaniowymi, a takŝe względami rodzinnymi. Gdy kobieta chcąca powrócić na rynek pracy po wychowaniu dziecka nie moŝe jej otrzymać, poniewaŝ,,wypadła z rynku czuje się zastąpiona przez innych i mimo iŝ ma odpowiednie kwalifikacje do wykonywania zawodu lub musi je tylko trochę poszerzyć, traci pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa. Osoba ta zdana jest na pomoc męŝa i traci poczucie niezaleŝności często równieŝ rezygnuje z podejmowania jakichkolwiek działań z obawy, Ŝe nie przyniosą one oczekiwanych efektów. Często, by pokonać bezrobocie konieczne są drastyczne zmiany takie jak miejsce zamieszkania, a co za tym idzie zmiana miejsca pracy współmałŝonka lub moŝe się wiązać z chwilową utratą pracy przez męŝa na korzyść znalezienia dobrej pracy dla Ŝony. JeŜeli chodzi o inne osoby dotknięte bezrobociem frykcyjnym takie jak absolwenci szkół czy studiów wyŝszych sprawa jest nieco inna, poniewaŝ osoby powracające na rynek juŝ go trochę znają i jest im łatwiej. Gdy osoba wchodzi po raz pierwszy, stara się wejść na rynek pracy i nie moŝe jej znaleźć wydaje jej się, Ŝe cały wysiłek związany z czasem wieloletnią i kosztowną edukacją poszedł na marne, co moŝe spowodować rozgoryczenie. Na ogół jednak wychodzi się z tego rodzaju bezrobocia, potrzeba do tego jednak cierpliwości i starań oraz wparcia bliskich osób. 4

5 Niektórzy ekonomiści wyróŝniają takŝe bezrobocie sezonowe. To rodzaj bezrobocia, który jest uwarunkowany porą roku i związanymi z nią zmianami pogodowymi, wegetacji roślin itp. Występuje w zakładach pracy sezonowej np. w rolnictwie, budownictwie i innych. Rodziny, które są dotknięte tym bezrobociem mają zmienna stopę Ŝyciową, poniewaŝ mogą zarabiać na siebie zaleŝnie od sezonu. Korzystne byłoby jakby osoba pracująca cyklicznie w czasach przestoju w pracy mogła znaleźć sobie inną moŝliwość zarobku, co nie zawsze jest moŝliwe. Dlatego przy bezrobociu sezonowym waŝne są zdolności do oszczędzania. Cała rodzina w czasach przestoju musi odmawiać sobie róŝnego rodzaju przyjemności lub nawet nie ma moŝliwości by zaspokoić podstawowe potrzeby człowieka. Następstwami bezrobocia sezonowego mogą być np. zaciągnięte długi, które nierzadko, gdy zacznie się sezon na pracę rodzina musi spłacać, co daje efekt tego, Ŝe gdy znów nastąpi przestój osoby te nie mają odłoŝonych środków na dalsze Ŝycie. Powoduje to potrzebę zaciągania kolejnych kredytów i tworzenia się długów. Tworzy się tak zwane błędne koło. Ludzie, którzy pracują w ten sposób nie czują się stabilnie, są cały czas niepewni o los swój i swoich bliskich. Ich Ŝycie sprowadza się do ciągłego planowania przyszłości, strachu o to, co przyniesie los. MoŜna spotkać takie osoby, które po długim czasie Ŝycia w biedzie, gdy wreszcie przyjdzie sezon na pracę nie umieją utrzymać przy sobie pieniędzy i chcąc się nimi nacieszyć wydają wszystko lub prawie wszystko, co zarobili nie martwiąc się o przyszłość, a po sezonie na pracę jeszcze cięŝej im uporać się z kłopotami finansowymi. Wcześniej opisane zostały przypadki, w których tylko jedna osoba z rodziny dotknięta została problemem bezrobocia. Największą tragedią jest jednak, gdy nikt w gospodarstwie domowym nie posiada stałej pracy. To najbardziej destrukcyjna forma Ŝycia, poniewaŝ nie ma ani jednej osoby w rodzinie, na której moŝna się oprzeć. Pozytywnie moŝe wpływać jedynie to, Ŝe jest się w podobnej sytuacji z kimś bliskim i razem moŝna podejmować konkretne działania by istniejącą sytuacje zmienić. Jedna osoba moŝe poszukiwać pracy bezpośrednio u pracodawców, podczas gdy druga w tym czasie ma czas przeglądać oferty zamieszczone w prasie lub Urzędzie Pracy. PrzewaŜnie nie jest jednak tak kolorowo jakby się mogło wydawać i gdy jedna osoba się załamuje, ciągnie za sobą takŝe swoją rodzinę. Często zaczyna się wspólne picie alkoholu w zaciszu domowym lub spotykanie się z innymi alkoholikami borykającymi się z podobnym problemem Ŝyciowym, np. pod sklepami z piwem i innymi tanimi uŝywkami. Zaczyna się przepijanie zasiłku dla bezrobotnych (jeŝeli takowy otrzymują) oraz zadłuŝanie się u znajomych lub w znanych sklepach. Jeszcze większą tragedią jest jak osoby te mają dzieci, którym nie są w stanie zapewnić odpowiedniego Ŝycia. 5

6 Dzieci pochodzące z rodzin bezrobotnych przewaŝnie pozbawione są szczęśliwego dzieciństwa, często są niedoŝywione i ubrane bardziej ubogo niŝ ich rówieśnicy, niejednokrotnie przez nich wyszydzane, co hamuje ich pewność siebie. Czasami brak takŝe tym dzieciom rzeczy potrzebnych do nauki albo nawet warunków do niej. Dziecko takie ma mniejsze szanse na intensywną naukę oraz na rozwijanie swoich zainteresowań, co moŝe przynieść problemy w zdobyciu odpowiedniego wykształcenia, a co za tym idzie powielić problemy rodziców lub nawet doprowadzić w przyszłości do bezrobocia. Nie jest jednak regułą, Ŝe dziecko z rodziny bezrobotnej nie da sobie rady w Ŝyciu, bo czasem jest wręcz przeciwnie, jak i nie jest powiedziane, Ŝe osoby bezrobotne koniecznie są ludźmi z marginesu społecznego i alkoholikami. Człowiek wychowany w biednej rodzinie często mobilizuje się do działania chcąc stworzyć sobie i swojej rodzinie Ŝycie inne niŝ oni mieli. Osoby te często są bardzo odporne na niepowodzenia, poniewaŝ nie miały łatwego Ŝycia musiały nauczyć się radzić sobie z jego przeciwnościami. Jednak prawdą jest, Ŝe dziecko pochodzące z bezrobotnej rodziny ma trudniej chociaŝby z powodu braku środków na naukę, poniewaŝ nawet na uczelniach dziennych potrzebny jest jakiś nakład finansowy, a zanim postara się o otrzymanie stypendium musi znaleźć środki finansowe np. na złoŝenie podania o przyjęcie na studia. Bezrobocie ma ogromny wpływ na funkcjonowanie rodziny, przekształca ją, zmienia relacje między jej członkami. Aby bliŝej przyjrzeć się temu problemowi zastanówmy się, jakie są podstawowe funkcje rodziny i jak brak pracy moŝe je zmieniać. Rodzina to grupa o charakterze wspólnoty, której podstawową funkcją jest utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa. Członkowie rodziny powiązani są nie tylko więzami pokrewieństwa, lecz równieŝ związkami prawno-ekonomicznymi. Młodzi członkowie tej wspólnoty, korzystają z tej opieki oraz świadczeń materialnych ze strony dorosłych. Zostają przez nich wprowadzeni w świat kultury. W rodzinie dzieci są wdraŝane do odpowiednich norm zachowania, ich postępowanie podlega ocenie i kontroli z punktu widzenia wzorców i norm uznawanych przez rodziców. Kontrola ta ze względu na więź emocjonalną rodziców z dziećmi i stałe kontakty jest silna i trwała. Rodzina stwarza warunki do zaspokajania róŝnorodnych potrzeb psychologicznych i społecznych swoich członków. Chodzi tu głównie o potrzebę przynaleŝności uczuciowej, bezpieczeństwa, stabilizacji. Rodzina określa bliŝej cele i wartości, do których dzieci mają dąŝyć, przyczynia się do formowania konkretnych potrzeb i zainteresowań. Rodzice stosując określone metody wychowawcze, wpływają na to, jakimi metodami dzieci będą zaspokajały swoje potrzeby: czy realizując np. potrzebę uznania będą 6

7 posługiwały się środkami właściwymi (np. dobra nauka) czy nieodpowiednimi (siła fizyczna). Wreszcie rodzina jest grupą społeczno-wychowawczą, która kultywuje określone normy i wartości realizując je za pomocą mniej lub bardziej świadomych metod i technik, posiada taką a nie inna strukturę wewnętrzną, tj. układ ról, pozycji i wzajemnych stosunków. Ograniczone moŝliwości materialnego zabezpieczenia członków rodziny wywierają ogromny wpływ na funkcję opiekuńczo-wychowawczą. FUNKCJE RODZINY WEDŁUG ZBIGNIEWA TYSZKI Prokreacyjna lub biologiczna rodzina zachowuje ciągłość biologiczną i społeczną; regulacja stosunków seksualnych związana jest z zaspokajaniem popędu seksualnego i potrzebą miłości, Materialno-ekonomiczna rodzina dostarcza dóbr materialnych; funkcja ta moŝe obejmować wszystkie te działania, które są kwalifikowane do funkcji ekonomicznej i gospodarstwa domowego np. funkcja zarobkowa, produkcyjna, usługowokonsumpcyjna, Opiekuńczo-wychowawcza rodzina jest miejscem wychowania przyszłego pokolenia, Emocjonalno-ekspresyjna rodzina zapewnia miłość oraz zaspakaja potrzeby uczuciowe dzieci i rodziców, potrzeba wyraŝania własnej osobowości, Rekreacyjno-towarzyska polega na organizowaniu przez rodzinę swoim członkom wypoczynku i spędzania czasu wolnego, Religijna opiera się na przekazywaniu w ramach Ŝycia rodzinnego wartości, norm i wzorów zachowań religijnych oraz na uczeniu określonych ról i typów interakcji. Tą drogą dokonuje się integracja dziecka ze społecznością religijną, Stratyfikacyjna (klasowa) gwarantuje określony status społeczny członkom rodziny, określa przynaleŝność członków do danej grupy społecznej, nadaje wraz z urodzeniem określoną pozycję społeczną; rodzina dziedziczy i przekazuje pewne 7

8 wartości. Fakt, Ŝe człowiek rodzi się w danej rodzinie, wyznacza automatycznie jego wstępną pozycję społeczną, a tym samym punkt startu Ŝyciowego, Socjalizacyjno-kulturowa wprowadza członków rodziny w Ŝycie społeczne i przekazuje im wartości kulturowe. Bezrobotni to zazwyczaj osoby znajdujące się w wieku aktywnego rodzicielstwa, wychowujące dzieci. Bezrobocie wpływa na zmianę form opieki nad dziećmi. Powoduje z reguły odebranie dziecka ze Ŝłobka lub przedszkola. Podstawowa przyczyną jest wzrost opłat za te usługi, przekraczające moŝliwości rodziny. Zaczynają się takŝe problemy związane z wykształceniem dzieci. Występuje stan niepewności, uczucie zagroŝenia i zaniŝanie aspiracji w zakresie planów edukacyjnych dzieci. Na stosunki rodzice-dzieci wpływa negatywnie niemoŝność zaspokojenia oczekiwań w zakresie konsumpcji. W warunkach istniejących napięć, powstających w wyniku trudności materialnych zmianie ulega funkcja socjalizacyjna rodziny. Prowadzi to do pogłębiania izolacji społecznej. śycie rodzinne z tego powodu jest zuboŝone, zdominowane przez problemy materialne, nie stwarza klimatu, który sprzyjałby rozwojowi dzieci oraz rozbudzaniu ich szerszych zainteresowań. Sytuacja materialna i społeczna rodziny, naznaczona poczuciem niŝszości wpływa na przekazywane młodemu pokoleniu systemów wartości oraz norm postępowania. W większości przypadków brak pracy w rodzinie powoduje nasilenie się stanów lękowych i niepewności. Pojawia się poczucie winy i bezradności. Ubóstwo lub bieda ograniczają dostęp do dóbr kultury, turystyki i wypoczynku, a wszystko to sprzyja pojawianiu się zjawisk patologicznych w polskich domach. Bezrobocie moŝe być przyczyną powstawania innych patologii takich jak alkoholizm, przestępczość, prostytucja, przemoc w rodzinie. PoniewaŜ skłonność do naduŝywania alkoholu zwykle przypisujemy męŝczyznom, myśląc o rodzinie patologicznej, myślimy o pijanym ojcu. Normalna reakcją matki w takiej sytuacji jest ochrona dzieci. Próbuje ona ukryć fakt picia męŝa. Gdy dzieci są jeszcze małe, tłumaczy jego zachowanie chorobą, uczy je jak nie przeszkadzać ojcu, jak być cicho i nie płakać. Stara się całą agresję męŝa brać na siebie. Tłumaczy sobie zwykle, Ŝe robi to dla dobra dzieci. Nie chce ich pozbawiać ojca, bo przecieŝ czasem są te "lepsze dni". Poza tym często pojawia się tu czynnik ekonomiczny. Nie moŝe odejść, gdyŝ nie byłaby w stanie sama zająć się dziećmi. Cierpi w milczeniu i znosi wszelkie upokorzenia dla "świętego spokoju". Dzieci dorastają w atmosferze lęku i winy. Nie rozumieją do końca sytuacji, nie wiedzą dlaczego mama płacze, 8

9 ale podświadomie wyczuwają, Ŝe coś jest nie tak. Nie mają szansy obrony. Zwykle przyjmują bierną postawę matki i uzaleŝniają się od tej nienormalnej sytuacji. W o wiele gorszej sytuacji jest rodzina, w której pije matka. Trzeźwemu męŝowi, który zwykle jeszcze musi utrzymać rodzinę, trudniej jest ukryć picie Ŝony przed dziećmi. Kobieta zaniedbuje swoje obowiązki. Pozbawia dzieci miłości i czułości matczynej, której one tak bardzo potrzebują. Dziecko wzrasta z poczuciem winy. Picie matki wyjaśnia swoim złym zachowaniem. Kobieta zwykle walczy między piciem, a miłością do dzieci. Często alkohol wygrywa, pozostawiając poczucie bezradności i pustkę. Dziecko jest napiętnowane wstydem matki. Szybciej dojrzewa. Samo musi troszczyć się o swoje potrzeby, nierzadko równieŝ opiekując się rodzicem. Uczy się samodzielności, zaniedbując prawidłowy rozwój emocjonalny i intelektualny. Często dzieci pozostawione same sobie wchodzą w tzw. "złe towarzystwo". Poprzez bójki, kradzieŝe, rozboje, a czasem i naduŝywanie alkoholu wyraŝają swój gniew, bezsilność i ból. Czasem ich Ŝycie staje się wierną kopią Ŝycia rodziców. Prostytucja uwarunkowana jest splotem czynników społecznych, ekonomicznych, kulturowych i fizjologicznych. Według Bernsdorfa, klasyczne teorie przyczyn prostytucji podzielić moŝna na dwie grupy: teorie biologiczne i teorie społeczne. Urszula Świętochowska (socjolog) do czynników, które prowadzą do prostytucji zalicza: Wadliwą strukturę rodziny; Złą atmosferę wychowawczą w domu rodzinnym; Niski poziom wykształcenia i brak przygotowania zawodowego; Alkoholizm lub naduŝywanie alkoholu w rodzinach prostytutek; Zmienność środowisk wychowawczych; Niski status materialny rodziny; Niski poziom wykształcenia rodziców; Wczesne rozpoczynanie Ŝycia seksualnego z przygodnymi partnerami Jedna patologia moŝe być bodźcem do powstania następnej np. bezrobocie moŝe zrodzić alkoholizm, a to moŝe być źródłem przemocy w rodzinie. Przemoc w rodzinie to zamierzone, działanie przeciw członkom rodziny, naruszające ich prawa i dobra osobiste a takŝe powodujące cierpienie i szkody moralne. Przemoc nie musi wiązać się z fizycznymi obraŝeniami, znęcanie się psychiczne i wymuszanie współŝycia seksualnego oraz 9

10 zaniedbywanie są równieŝ formą przemocy. Przede wszystkim ofiarami przemocy w rodzinie są dzieci. Wiele dzieci jest krzywdzonych przez tych, których najbardziej kochają - przez własnych rodziców. Dom rodzinny, który powinien być postrzegany jako miejsce miłości i opieki, dla niektórych jest miejscem terroru, cierpienia, zagroŝenia, rozpaczy i lęku. Dzieci, wobec których stosuje się przemoc, zaniedbywane, oraz pochodzące ze środowisk o małych moŝliwościach stymulacji rozwojowej cechuje słabszy rozwój umysłowy, niŝszy poziom opanowania języka i mniej dojrzałe reakcje emocjonalne. Ofiary krzywdzenia często odmawiają rozmowy na temat przykrych przeŝyć lub tego, co zdarzyło się w kontaktach z innymi ludźmi. Powodem tego moŝe być ciąŝące na dziecku brzemię tajemnicy. Sprawca przemocy dba o to, aby sekret rodzinny był zamknięty w czterech ścianach domu. Krzywdzący rodzice często czynią dziecko odpowiedzialnym za utrzymanie tajemnicy rodzinnej. Straszą nasileniem przemocy, ograniczeniem wątłych przywilejów, wydaleniem z domu. Specyficzną, drastyczną i czyniącą największe spustoszenie w psychice dziecka metodą jest obarczanie dziecka odpowiedzialnością za działania dorosłych. Dzieci sądzą, Ŝe słusznie są bite, poniŝane, wykorzystywane seksualnie, bo na to zasłuŝyły. Chronią swoich rodziców, chcą zachować ich idealistyczny obraz, przejmując na siebie odpowiedzialność za ich czyny. Bywa równieŝ, Ŝe bagatelizują i pomniejszają doznawane krzywdy, mówiąc, Ŝe nic się nie stało, Ŝe bicie nie bolało, Ŝe przykre poniŝające słowa do nich nie dotarły. Te dzieci wydają się być przyzwyczajone do maltretowania. W ich wyobraŝeniach relacje między rodzicami a dziećmi mają taki właśnie charakter. Wiele dzieci krzywdzonych sądzi, Ŝe są jedynymi dziećmi, które spotyka taki los. Zamykają się w sobie, izolują, głęboko skrywają emocje, aby inni nie mogli odkryć strasznej siły wyzwalającej w ich najbliŝszych przemoc. Takie myślenie w charakterystyczny sposób manifestują dziewczynki - ofiary naduŝyć seksualnych i maltretowania fizycznego. Dzieci, które doznały deprywacji, potrzeby bezpieczeństwa w relacji z najbliŝszymi opiekunami, przenoszą te doświadczenia na kontakty z innymi osobami. Kontakty te cechuje lęk, niepewność, wrogość i obojętność. Charakterystycznym gestem w odpowiedzi na przyjazne wyciągnięcie ręki jest zasłonięcie twarzy ręką. Innym sposobem obrony jest zachowanie agresywne. Dziecko, które boi się, Ŝe inni będą je krzywdzić, woli utrzymywać dystans z otoczeniem. Ten dystans zachowuje okazując wrogość i niedostępność. Dziecko wychowane w rodzinie, w której przemoc i naduŝycia są stałym elementem kontaktów interpersonalnych, wytwarza w sobie przekonanie, Ŝe wzajemne relacje polegają na oddziaływaniu na siebie sprawcy i ofiary. 10

11 W ostatnich latach XX wieku w Polsce dokonały się liczne zmiany polityczne, gospodarcze, kulturowe i techniczne. PrzeobraŜanie rzeczywistości postawiło społeczeństwu polskiemu zadanie zrozumienia tych przemian, zaakceptowania ich oraz dostosowania się do nowej rzeczywistości. Wprowadzane reformy obejmowały liczne sfery Ŝycia społecznego. Niejednokrotnie ludzie trwali przy dotychczasowych przyzwyczajeniach nie potrafiąc odnaleźć się w nowych realiach. Wydarzenia sierpniowe 1980 roku doprowadziły do zburzenia porządku, do jakiego zdąŝyliśmy się przyzwyczaić. Społeczeństwo polskie wkraczało w świat demokracji, wolności słowa. Wraz z kryzysem, a następnie upadkiem socjalizmu w coraz większym stopniu stawaliśmy się społeczeństwem kapitalistycznym, z własnością prywatną. Przyzwyczajeni do socjalnego państwa, które zapewniało nam pracę i środki do Ŝycia nadal oczekujemy wsparcia od państwa. Wychowani w duchu bierności z trudem podejmujemy decyzje. Obecnie bardzo często moŝna spotkać osoby niezadowolone z dokonanych przemian, które tęsknią za dawnym ustrojem i ładem. Zjawisko niezadowolenia najczęściej dotyczy środowisk mało wykształconych, zamieszkałych na wsiach i w małych miejscowościach. Gwałtowny wzrost liczby osób pozbawionych pracy w pierwszych latach przekształceń ustrojowych sprawił, Ŝe bezrobocie stało się od razu najpowaŝniejszym problemem reformującego się państwa i społeczeństwa. Skutki bezrobocia dotykają nie tylko jednostkę pozostającą bez pracy, ale takŝe jej rodzinę. Taka sytuacja zakłóca a czasem po prostu uniemoŝliwia jej wypełnianie zadań. Najbardziej oczywiste jest, Ŝe bezrobocie załamuje realizację funkcji ekonomiczno-konsumpcyjnej rodziny, która musi być spełniona, jeŝeli rodzina ma trwać i wychowywać dzieci. Ludzie muszą się prawidłowo odŝywiać, posiadać mieszkanie, ponosić koszty jego utrzymania i wyposaŝenia, organizować wypoczynek swój i dzieci, korzystać z dóbr kultury. Aby zaspokoić podstawowe potrzeby rodziny bezrobotnych najpierw wykorzystują oszczędności, potem sprzedają rzeczy, następnie się zadłuŝają. Rezygnują z zakupów obuwia i odzieŝy, minimalizują spoŝycie Ŝywności, nie korzystają z usług, dóbr kultury, turystyki, wyjazdów urlopowych, Ŝycia towarzyskiego. Najbardziej obciąŝające w opinii bezrobotnych są wydatki mieszkaniowe. Wysokość czynszów uniemoŝliwia ich systematyczne opłacanie, Zaległości narastają, narasta teŝ poczucie zagroŝenia eksmisją. RównieŜ boleśnie odczuwają degradację materialna bezrobotni w średnim wieku, którzy, jak im się wydawało, osiągnęli stabilizację na pewnym poziomie. Z upływem lat, mieszkania wymagają remontu, sprzęty i meble się psują, a brak dochodów uniemoŝliwia odtworzenie 11

12 posiadanych dotychczas zasobów. NajdłuŜej ochraniane są potrzeby dzieci. Ale w przypadku długotrwałego bezrobocia i tych nie moŝna zaspokoić. ReportaŜe prasowe z rejonów szczególnie nasilonego bezrobocia pełne są opisów dzieci niedoŝywionych, niekorzystających z Ŝadnych form wypoczynku, niemających własnych przyborów szkolnych. Tymczasem zaspokojenia potrzeb dzieci nie wolno odkładać na później". Niewłaściwe odŝywianie, zaniedbania higieniczne, lecznicze czy edukacyjne nie dadzą się bowiem odrobić w najbardziej nawet świetlnej przyszłości" a pokolenie, którego udziałem w dzieciństwie będą te nieprawidłowości, stanie się obciąŝeniem dla całego społeczeństwa. Degradacja materialna wpływa teŝ na realizację funkcji opiekuńczo-wychowawczej rodziny. Większość bezrobotnych, to ludzie znajdujący się w wieku aktywnego rodzicielstwa. Utrata pracy zmienia formy opieki nad dziećmi młodszymi. Bezrobocie matki z reguły oznacza odebranie dziecka z przedszkola ze względu na niemoŝność ponoszenia związanych z tym kosztów. Tymczasem przedszkole to nie tylko placówka opiekuńcza, ale przede wszystkim wychowawcza. Jej zadaniem jest pełnienie takŝe funkcji wyrównawczej, szczególnie wobec dzieci z tych rodzin, w których wychowanie pozbawione jest elementów edukacyjnych, stymulujących rozwój intelektualny dziecka. Poziom wykształcenia bezrobotnych pozwala domniemywać, Ŝe są to w znacznej części takie właśnie rodziny. W wyniku komercjalizacji placówek oświaty pozaszkolnej te waŝne formy rozwoju i wychowania dziecka są niedostępne dla tych, których rodziców nie stać na ponoszenie, niemałych przecieŝ opłat. W rodzinach bezrobotnych czasem obserwuje się obniŝenie aspiracji edukacyjnych dzieci starszych w związku ze stanem niepewności i zagroŝenia. Bezrobocie, zwłaszcza zaostrzone, długotrwałe bezrobocie kryzysowe, nieubłaganie szerzące coraz większa nędzę w rzeszach robotniczych, wskazuje w całej pełni doniosłość rodziny. Pracujący proletariusz, spędzający dzień przy pracy, a wolne godziny wieczorne w gronie znajomych, jest człowiekiem czującym organiczny związek z Ŝyciem i otoczeniem, człowiekiem o całkiem określonym stanowisku w społeczeństwie, wśród którego Ŝyje. Związek z rodziną czasami ogranicza się do więzi gospodarczej oraz wspólnoty pochodzenia, a członkowie rodziny nie obcują ze sobą.. Dopiero oderwany od pracy, bezrobotny człowiek zaczyna zdawać sobie sprawę z tego, jak powierzchowne i nietrwałe jest obcowanie z otoczeniem. Zimna obojętność społeczeństwa na widok niedoli jego członków, niechęć i zlekcewaŝenie ze strony innych, zbliŝają go do rodziny, kaŝą szukać zapomnienia w jej gronie. 12

13 Bezskuteczność poszukiwań pracy i ogarniająca rozpacz prowadzą przewaŝnie bezrobotnych męŝczyzn do zupełnego zobojętnienia. Zarobkowe czynności głowy rodziny z konieczności przejmuje, w najlepszym wypadku dzieli z nim, Ŝona. Stosunkowo słaby udział dorosłych dzieci i rodzeństwa poza matką w radzeniu sobie ze sprawami związanymi z utrzymaniem domu moŝna tłumaczyć małym przygotowaniem Ŝyciowym i przewaŝnie niskimi kwalifikacjami młodzieŝy. MłodzieŜ, która nie moŝe znaleźć odpowiedniego stanowiska pracy pozostaje w domu, obarczając swoją osobą budŝet rodzinny. Warto jednak zaznaczyć, Ŝe rodzice nie narzekają na tę bezczynność dzieci. Zanik autorytetu głowy rodziny, utrata stanowiska rozstrzygającego w rodzinie - to zjawisko, które występuje nie jako wynik ewolucji form ustrojowych, lecz jako pośredni skutek bezrobocia. SPOSOBY RADZENIA SOBIE Z BEZROBOCIEM, FORMY POMOCY, KTÓREJ MOśE UDZIELIĆ PRACOWNIK SOCJALNY OSOBIE BEZROBOTNEJ. Walka z bezrobociem jest podstawowym wyzwaniem zarówno dla polityki gospodarczej, jak i społecznej. Skuteczna walka z bezrobociem jest moŝliwa jedynie poprzez kompleksowe działania w sferze ekonomicznej, mające na celu wzrost gospodarczy i tworzenie nowych, trwałych miejsc pracy. Działania te uzupełnia aktywność państwa i innych podmiotów w społecznej sferze przeciwdziałania bezrobociu, które zmierzają do ograniczania rozmiarów i skutków tego zjawiska. Zadania polityki społecznej w społecznej sferze walki z bezrobociem koncentrują się wokół problemu ochrony pracowników przed utratą zatrudnienia między innymi poprzez ochronę prawną przed zwolnieniami indywidualnymi i grupowymi. Drugą płaszczyzną ingerencji jest ochrona egzystencji jednostki i rodziny dotkniętej brakiem pracy. Trzecia sfera aktywności polityki społecznej przeciwdziałającej bezrobociu jest kreowanie zatrudnienia i pomoc w znalezieniu przez jednostkę pracy. Na skuteczność realizowanej przez państwo polityki rynku pracy wpływa w istotny sposób zakres i charakter regulacji prawnej, która ma na celu ograniczanie rozmiarów i skutków społecznych bezrobocia. Rodziny bezrobotne są częstymi klientami Ośrodków Pomocy Społecznej i najczęściej zgłaszają się w celu uzyskanie pomocy finansowej. Ponadto, bezrobotne osoby mogą liczyć na indywidualne konsultacje ze specjalistami zatrudnionymi w powyŝszych placówkach. 13

14 Pracownik socjalny podczas pierwszego spotkania powinien: - dokonać wstępnej diagnozy sytuacji osoby zgłaszającej się z problemem bezrobocia: * jak długo trwa; * jakie staranie podejmuje bezrobotny, aby podjąć pracę; - zmotywować do podjęcia działań zmierzających do zmiany sytuacji osoby bezrobotnej. Formy pomocy, które moŝe udzielić pracownik socjalny osobie bezrobotnej: - wsparcie emocjonalne osoby bezrobotnej: - aktywne słuchanie, cierpliwość, akceptacja, a nie pouczanie; - okazywanie zrozumienia i pełnego skupienia uwagi z osobą bezrobotną; - motywowanie bezrobotnego do szukania pracy, wydanie karty bezrobotnego z wpisanymi datami zgłaszania się do ośrodka w celu sprawdzania samodyscypliny i aktywności bezrobotnego w poszukiwaniu pracy; - współpraca pracownika socjalnego z innymi instytucjami w celu pomocy bezrobotnym: z sądami, klinikami zdrowia psychicznego, psychologami; - współdziałanie pracownika socjalnego z Powiatowym Urzędem Pracy w celu moŝliwości podjęcia kursów przekwalifikowujących osoby bezrobotne, zachęcanie tych osób do korzystania z Klubów Pracy; w celu nabycia umiejętności pisania listów motywacyjnych, własnej autoprezentacji w rozmowie z pracodawcą; - opracowanie odpowiedniej strategii, ułatwiającej rozwiązanie problemu osoby zgłaszającej się o pomoc np. zaproponowanie prac interwencyjnych, ( jeŝeli taka moŝliwość istnieje). 14

15 Bibliografia 1. Nojszewska E. : Podstawy ekonomii. W: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa Wachowiak A. : Współczesne problemy socjologii rodziny. W: Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego, Poznań Tyszka Z.: Rodzina w świecie współczesnym-jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa. W: Pedagogika społeczna. Pod red. T. Pilcha, I. Lepalczyk, Warszawa Borkowski T. : Socjologia bezrobocia. W: Śląsk-Wydawnictwo Naukowe, Katowice Woskowski J. : Socjologia. W: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa Przemoc i marginalizacja. Patologie społecznego dyskursu. W: Wydawnictwo Akademickie śak. Pod red. P. Piotrowskiego, Warszawa