AUTOREFERAT na temat dorobku i osiągnięć w pracy naukowo badawczej.

Transkrypt

1 AUTOREFERAT na temat dorobku i osiągnięć w pracy naukowo badawczej. 1. Wykształcenie i informacje o dotychczasowym zatrudnieniu Urodziłem się 18 lutego 1954 r. w Sopocie. W 1972 r. ukończyłem I Liceum Ogólnokształcące w Sopocie. Po ukończeniu liceum podjąłem pracę zawodową. W 1973 r. rozpocząłem studia na Wydziale Ekonomiki Transportu Uniwersytetu Gdańskiego. Pierwszy stopień studiów ukończyłem w 1978 r. W 1980 r. po ukończeniu studiów II stopnia uzyskałem tytuł zawodowy magistra ekonomii. Studia przez cały okres łączyłem z pracą zawodową. Miała ona następujący przebieg: - w latach pracowałem w działach ekonomicznych w Urzędzie Miasta Gdańsk, a następnie w CTWPO Promor. - Od 1975 r. pracowałem w Ośrodku Badawczo Rozwojowym Meprozet na stanowisku Specjalisty, a od 1981 r. na stanowisku Zastępcy Dyrektora Głównego Księgowego. W okresie tym, oprócz zadań wynikających z pełnionej funkcji, zajmowałem się tematyką oceny ekonomicznej skutków korozji w technice rolniczej. Brałem udział w kilku konferencjach krajowych i międzynarodowych oraz opublikowałem kilka artykułów związanych z tą tematyką. Pełniłem również funkcję sekretarza Rady Naukowej Ośrodka. W ramach realizowanych tam prac badawczych opracowałem metodykę obliczania skutków ekonomicznych zjawisk korozyjnych w technice rolniczej, z której w następnych latach korzystało wiele osób zajmujących się podobnymi zagadnieniami. W tym okresie uzyskałem prawa ochronne do 4 projektów wynalazczych. W latach byłem kierownikiem tematu badawczego realizowanego w ramach CPBR nr 15 pn. Ekonomiczne kryteria oceny skutków korozji oraz metody optymalizacji zabezpieczeń przeciwkorozyjnych w technice rolniczej - Od 1988 r. do 1990 r. pełniłem funkcję dyrektora PWIG Ukrapol. Przedmiotem działalności firmy były promocja polskich przedsiębiorców oraz consulting na rynkach wschodnich. W ramach tej działalności organizowano wystawy, targi i szkolenia dla przedsiębiorców, którzy w początkowym okresie transformacji gospodarczej szukali nowych rynków zbytu i współpracy. - następnie w okresie od 1990 r. do 1992 r. pełniłem funkcję Prezesa PKM Depol, którego podobnie przedmiotem działalności była działalność consultingowa. 1

2 - Od 1992 r. do 2002 r. pracowałem na stanowisku z-cy dyrektora WPRWiK S.A. w Gdańsku. - od 2002 r. prowadzę własne biuro zajmujące się doradztwem ekonomicznym, księgowym i podatkowym. Stale współpracuję z 8 firmami o istotnych rozmiarach działalności, dla których oprócz bieżącej działalności doradczo usługowej realizowałem również obsługę projektów realizowanych z zakresu programów pomocowych finansowanych ze środków Unii Europejskiej. W okresie zatrudnienia stale uzupełniałem swoje wykształcenie, kończąc szereg studiów podyplomowych, kursów i szkoleń. Do najważniejszych z nich należały: - Podyplomowe studia - Prawa Podatkowego na Uniwersytecie im. M. Kopernika w Toruniu. - Podyplomowe studia Rachunkowości i Finansów na Uniwersytecie Gdańskim. - Podyplomowe Studia Prawa Handlowego na Uniwersytecie Gdańskim. Łącząc uzyskane doświadczenie zawodowe z zainteresowaniami osobistymi oraz dążeniem do stałego uzupełniania wiedzy i zamiarem podjęcia pracy naukowej, podjąłem współpracę z Wydziałem Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej. W 1995 r. rozpocząłem współpracę od zajęć na studiach podyplomowych, początkowo w ramach Podyplomowego Studium Prawno Menedżerskiego, następnie Francusko-Polskich Studiach w Dziedzinie Finansów a w następnym okresie na podyplomowych studiach rachunkowości i finansów, oraz kilku innych. W 2000 r. otwarty został mój przewód doktorski na Wydziale Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej. Pracę doktorską zatytułowaną: Wynik finansowy a dochód do opodatkowania w świetle obowiązujących przepisów w Polsce w okresie transformacji systemowej, obroniłem w dniu 7 maja 2003 r. uzyskując stopień naukowy doktora ekonomii. Recenzentami w przewodzie doktorskim byli: P. Prof. dr hab. Teresa Martyniuk oraz P. Prof. dr hab. Franciszek Bławat. Promotorem pracy była P. dr. hab. Ewa Grzegorzewska- Mischka, prof. nadzw. Politechniki Gdańskiej. Od 2003 r. zostałem zatrudniony na Wydziale Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej, początkowo na stanowisku wykładowcy, a po uzyskaniu stopnia doktora na stanowisku adiunkta. 2. Zainteresowania i osiągnięcia w działalności naukowo- dydaktycznej Zainteresowanie pracą naukową miało swój początek w okresie zatrudnienia w Ośrodku Badawczo Rozwojowym Meprozet w latach Zainteresowałem się wówczas zupełnie nowatorskim tematem związanym z opracowaniem metod szacowania skutków ekonomicznych korozji w technice rolniczej. Wynikiem tych prac było 5 artykułów i referatów konferencyjnych. Brałem również udział w Międzynarodowych Konferencjach 2

3 m.in. we Lwowie i w Warnie, prezentując wyniki przeprowadzonych w w/w zakresie badań. Prace badawcze w tym okresie prowadziłem równolegle z pełnieniem funkcji dyrektora ds. finansów Ośrodka, co nie pozostaje bez znaczenia dla charakterystyki dalszych zainteresowań badawczych. W trakcie całej pracy zawodowej (poza uczelnią) zajmowałem się praktycznymi zagadnieniami ekonomiki przedsiębiorstw, a w szczególności rachunkowością podmiotów gospodarczych ich opodatkowaniem oraz analizą ekonomiczną. W 1995 r. rozpocząłem współpracę z uczelniami trójmiasta. Wykorzystując moje długoletnie doświadczenie zawodowe zwrócono się do mnie z propozycją prowadzenia wykładów na studiach podyplomowych. Dotyczyły one przede wszystkim zagadnień konstrukcji polskiego sytemu podatkowego i zasad opodatkowywania przedsiębiorców oraz rachunkowości i rachunkowości zarządczej. Te zajęcia spowodowały rozwój moich zainteresowań idących w kierunku naukowej weryfikacji istniejących rozwiązań prawno podatkowych z moimi praktycznymi, zawodowymi doświadczeniami jak i ocenami innych przedsiębiorców. W pierwszym okresie aktywności naukowej zainteresowałem się zagadnieniami zmian w konstrukcji polskiego systemu podatkowego w okresie transformacji systemowej. Nowy system gospodarczy wymagał podstawowych zmian w systemie podatków i opłat, dotyczących zarówno zasad wymiarowych (przejście z metody wymiarowej na samoobliczanie), ale przede wszystkim dostosowania konstrukcji podatków bezpośrednich do nowych warunków gospodarczych a podatków pośrednich również do wymogów wynikających z procesu akcesji do Unii Europejskiej. Nastąpiło również istotne zwiększenie zainteresowania przedsiębiorców sprawami podatkowymi oraz szybki wzrost liczby nowo powstających podmiotów. To spowodowało, że prowadziłem w tym okresie szereg szkoleń z tego zakresu. W tym czasie opublikowałem 8 artykułów dotyczących zagadnień związanych ze zmianami w konstrukcji polskiego systemu podatkowego, odpowiedzialnością podatkową przedsiębiorców, nową konstrukcją kosztów podatkowo uznawanych i istotą ich związku z przychodami oraz nowymi dla polskich przedsiębiorców konstrukcjami cywilnoprawnymi, jak np. umowy leasingowe, samozatrudnienie czy kontrakty menedżerskie i ich następstwami podatkowymi. Okres drugi mych zainteresowań badawczych związany był z problematyką różnic i ich skutków, w ustalaniu wyniku rachunkowego oraz podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym. Różne cele, jakie wyznaczają przepisy ustawy o rachunkowości oraz zasady prawa podatkowego w zakresie opodatkowywania dochodów powodowały i nadal powodują, że problem naliczania tej samej, z punktu widzenia przedsiębiorców kategorii (tj. wyniku finansowego przedsiębiorstwa) na podstawie przepisów należących do 3

4 dwóch grup prawa gospodarczego, jest dla nich bardzo trudnym, nieakceptowalnym i zbędnie skomplikowanym zagadnieniem. Skutki tych różnic nadal są stale zaliczane przez przedsiębiorców do podstawowych barier rozwoju przedsiębiorczości i tworzą istotną barierę dla rozwoju przedsiębiorczości. Prowadzone w tym zakresie badania stały się podstawą do przygotowania rozprawy doktorskiej, której przedmiotem były zagadnienia: zakresu różnic, przyczyn ich powstania i ewolucji, zasadności przyjmowanych rozwiązań, a nade wszystko negatywnych skutków dla przedsiębiorców i polskiej przedsiębiorczości, wynikających z różnic pomiędzy wynikiem finansowym a dochodem do opodatkowania w Polsce w okresie transformacji systemowej. Wyniki przeprowadzonych w tym zakresie badań pozwoliły na opublikowanie kilku artykułów oraz jednej z pierwszych w Polsce, w tym okresie monografii, kompleksowo odnoszących się do tej problematyki. W 2003 r. opublikowałem książkę Wynik bilansowy a dochód do opodatkowania w okresie transformacji systemowej. [Scientific Publishing Group, Gdańsk 2003, s 193]. Książka ta stała się podręcznikiem z zakresu zagadnień rachunkowości podatkowej- nowej dziedziny rachunkowości rozwijającej się w tym okresie. Doświadczenie, jakie w tym okresie zdobyłem, powiązane z wiedzą, jaką posiadałem, wynikającą z doświadczeń w kierowaniu podmiotami gospodarczymi, pozwoliły na sformułowanie autorskiego zakresu przedmiotu pn. rachunkowość podatkowa, który z powodzeniem realizuję do dnia dzisiejszego. Rozwijając prace z zakresu wpływu polskiego systemu podatkowego na działalności przedsiębiorców i kierunki rozwoju przedsiębiorczości skupiałem się na wybranych problemach, stanowiących dla tego środowiska tematykę najbardziej istotną oraz najbardziej kontrowersyjną. Najistotniejszymi publikacjami z tego okresu były: Wyrzykowski W., Kroplewski R., Opodatkowanie menedżerów granice prawa, granice ryzyka, Scientific Publishing Group, Wyrzykowski W., Działalność wykonywana osobiście- aspekty podatkowe, [w]: Przedsiębiorca w otoczeniu prawnym i społecznym, pod redakcja E. Grzegorzewskiej - Mischka, Politechnika Gdańska Wyrzykowski W., Ocena zmian dokonanych w przepisach prawa podatkowego ustawą o swobodzie działalności gospodarczej, Politechnika Gdańska, Wydział Zarzadzania i Ekonomii, Prace Naukowe Katedry Ekonomii i Zarzadzania Przedsiębiorstwem, tom III,

5 Wyrzykowski W., Uprzednie porozumienia cenowe, jako narzędzie w sprawach porozumień w zakresie ustalania cen transakcyjnych, [w]: Skutki integracji Polski z UE - wybrane zagadnienia, pod redakcją Grzegorzewskiej- Mischka, VM Group Wyrzykowski W., Metody eliminacji podwójnego opodatkowania dochodów z pracy najemnej uzyskiwanych poza granicami kraju, [w]: Społeczne i polityczne aspekty globalizacji, pod redakcją B. Garbacika, Politechnika Gdańska, Wydział Zarządzania i Ekonomii, W okresie po 2000 r w Polsce następował dynamiczny rozwój mikro i małej przedsiębiorczości. To spowodowało ukierunkowanie mych zainteresowań badawczych na obszary podatkowych uwarunkowań rozwoju przedsiębiorczości. Szczególnym obszarem zainteresowania w tych działaniach był związek systemu podatkowego z rozwojem przedsiębiorczości oraz jego wpływ na wzrost gospodarczy, ale dotyczył on również wybranych problemów i aspektów działalności przedsiębiorców i skutków podatkowych, jakie mogą one wywoływać. Skoncentrowałem się na zagadnieniach związku rozwiązań prawnych opodatkowania przedsiębiorców z zakresem poziomu wolności gospodarczej w Polsce. Dokonywałem ich analizy oraz porównań z rozwiązaniami innych krajów europejskich. Realizowane prace badawcze nie skupiały się wyłącznie na ocenie samych skutków działań przedsiębiorców, ale również formułowaniu wskazówek, co do możliwości świadomego wyboru metod takich działania i przewidywania ich skutków podatkowych. Rozpocząłem badania nad zagadnieniami strategii podatkowej przedsiębiorców. Do najistotniejszych publikacji w tym okresie zaliczam: Wyrzykowski W., Podatki w Polsce zarys wykładu, Oficyna Wydawnicza Bookmarket- VM Media Sp. z o.o. VM Group Sp. k., Wyrzykowski W., Podatkowe uwarunkowania przedsiębiorczości w Polsce [w]: Uwarunkowania realizacji celów Strategii Lizbońskiej w polskiej gospodarce, opracowanie zbiorowe pod redakcją J. Bielińskiego i M. Czerwińskiej, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Wyrzykowski W., Grzegorzewska-Mischka E., The basic barriers to the development of entrepreneurship in Poland, [w]: Corporate Moral Responsibility and Social Integrity; Gdańsk University of Technology. Faculty of Management and Economics, Ural Branch of Russian Academy of Sciences. Institute of Economics. - Gdańsk University of Technology,

6 Wyrzykowski W., Podatkowe aspekty przekształcenia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w spółkę komandytową, Pieniądze i Więź, Nr 3/2007. Wyrzykowski W., Grzegorzewska- Mischka, E., Entrepreneurship In Poland, Oficyna Wydawnicza Bookmarket VM Media Sp. z o.o. VM Group Sp. k Wyrzykowski W., Problemy bezpieczeństwa podatkowego przedsiębiorców, [w]: Sytuacja polskiego przedsiębiorcy po wejściu Polski do UE, pod redakcją E. Grzegorzewskiej - Mischka, Scientific Publishing Group, Do daninowych obciążeń, które kształtują zachowania przedsiębiorców oraz stanowią istotną barierę w rozwoju przedsiębiorczości zalicza się pozapłacowe obciążenia kosztów pracy. Ta tematyka stanowiła kolejny przedmiot moich zainteresowań badawczych Ich wyniki zawarłem m.in. w niżej zaprezentowanych publikacjach: Wyrzykowski W., Istota i rola klina podatkowego w kształtowaniu racjonalnego systemu zatrudniania, [w]: Kapitał intelektualny w realizacji celów Strategii Lizbońskiej, opracowanie zbiorowe pod redakcja J. Bielińskiego, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Wyrzykowski W., Influence of Labour cost on business Dynamics and the lowering of unemployment, CERS: 2nd Central European Conference in Regional Science, October 10 13, 2007, Nový Smokovec Slovak Republic Zmiana polskiego systemu podatkowego, wymuszona potrzebą wymogów transformacji zbiegła się z koniecznością włączenia się Polski do procesów harmonizacji podatków, w ramach Unii Europejskiej. Analizując pozycję polskiego przedsiębiorcy na tle rozwiązań prawnych krajów Unii Europejskiej należało dokonać analizy w kontekście rozwiązań podatkowych. To spowodowało, że zakres moich zainteresowań badawczych został rozszerzony również o te aspekty. W głównej mierze moje prace w tym okresie dotyczyły zagadnień związanych z oceną, w jaki sposób i w jakim zakresie polski system podatkowy musiał być przekonstruowany, tak, aby mógł spełnić wymogi unijne w obszarach harmonizowanych i w jaki sposób wpływało to i nadal wpływa na działania przedsiębiorców. Objęły one również zagadnienia związane z zakresem rosnącej konkurencji podatkowej wynikającej z braku procesów harmonizujących podatki bezpośrednie, oraz oceny na ile stanowi to szansę a na ile zagrożenie dla rozwoju polskiej przedsiębiorczości. Ich wynikiem były m.in. realizacja projektu badawczego 1H02C , umowa nr 0277/H02/2005/29, finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Informatyki pt. Ocena sytuacji polskiego 6

7 przedsiębiorcy po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Wyniki przeprowadzonych badań były również przedmiotem odrębnej, zbiorowej monografii pod tytułem Sytuacja polskiego przedsiębiorcy po wejściu Polski do UE, pod redakcją E. Grzegorzewskiej-Mischka, wydanej w 2006 r. Badania nad związkami opodatkowania z poziomem wolności gospodarczej i rozwojem przedsiębiorczości kontynuowałem w dalszym zakresie. Skupiały się one zarówno na ocenie tych zależności w skali makro, jak i na analizie wybranych zagadnień, związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa Do najistotniejszych publikacji zrealizowanych w tym okresie zaliczam: Wyrzykowski W., Grzegorzewska- Mischka, E., Przedsiębiorczość, przedsiębiorca, przedsiębiorstwo, Gdańsk, Oficyna Wydawnicza Bookmarket- VM Media Sp z. o.o. VM Group Sp. k., Wyrzykowski W., Business freedom as a precondition for development of enterprise. [w]: Meeting global challenges. Working Papers Institute of International Business University of Gdańsk Wyrzykowski W., Depreciation Underestimated tax optimisation tool, [w]: Corporate Moral Responsibility and Social Integrity; Gdańsk University of Technology. Faculty of Management and Economics, Ural Branch of Russian Academy of Sciences. Institute of Economics. Wyrzykowski W., Zryczałtowane formy opodatkowania - stymulacją rozwoju przedsiębiorczości, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Ekonomiczne problemu usług, Wyrzykowski W. Optymalizacja wyboru formy opodatkowania indywidualnej praktyki medycznej, Forum Medycyny Rodzinnej, numer 3 tom 4, Via Medica, W 2010 roku współpracowałem z zespołem realizującym, finansowany ze środków wsparcia unijnego projekt badawczy: EURO 2012 szanse i zagrożenia dla Pomorza. (Nr wniosku: WND-POKL /08). Jego wynikiem było opublikowanie monografii pod tytułem: Partnerstwo Publiczno-prywatne w kontekście Euro 2012, w której byłem autorem rozdziału Ocena PPP, jako formy współpracy sektora publicznego i prywatnego - zalety, wady i bariery rozwoju, oraz współautorem rozdziału Partnerstwo publiczno-prawne w ocenie potencjalnych partnerów tej współpracy badania i prezentacja wyników, 7

8 W tym samym okresie kontynuowałem zainteresowania w zakresie zróżnicowania wyniku podatkowego i wyniku bilansowego u przedsiębiorców. Ich efektem będzie wydana we wrześniu 2013 r. przez PWE monografia: Rachunkowość w rozliczeniach podatkowych, pod redakcja naukową T. Martyniuk, w której jestem autorem 3 rozdziałów o łącznej objętości 160 stron. Na mój dorobek naukowy składa się 44 pozycje opublikowane po uzyskaniu doktoratu, w tym 5 samodzielnych monografii i 3 w których byłem współautorem. Główny nurt moich zainteresowań naukowych obejmuje: przedsiębiorczość, opodatkowanie przedsiębiorców oraz rachunkowość podatkową. 3. Działalność dydaktyczna W dotychczasowej pracy dydaktycznej prowadziłem wykłady i ćwiczenia na studiach stacjonarnych, niestacjonarnych oraz podyplomowych z takich przedmiotów jak: prawo podatkowe krajów Unii Europejskiej, prawo przedsiębiorcy, przedsiębiorczość w krajach Unii Europejskiej, rachunkowość podatkowa, podatki w przedsiębiorstwie i innych. Jestem wykładowcą m.in. na studiach podyplomowych: Rachunkowości i Finansów, Prawno- Menedżerskich, Menedżerów Sprzedaży, Kadr i Płac, Audytu Wewnętrznego i innych. Wszystkie wykładane przedmioty realizowane sa nas podstawie autorskich, nowych programów. W okresie ostatnich dziesięciu lat realizowałem również wykłady na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego oraz w Sopockiej Szkole Wyższej. W okresie pracy na Wydziale Zarzadzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej byłem promotorem 68 prac magisterskich oraz recenzentem kilkudziesięciu prac. Przez kilka lat prowadziłem zajęcia w ramach tzw. firmy symulacyjnej. Od 5 lat systematycznie prowadzę semestralne zajęcia z zakresu ABC przedsiębiorczości, cieszące się dużym zainteresowaniem, na których liczba uczestników w ostatnich 3 edycjach przekraczała 200 osób. Poziom merytoryczny oraz metody prowadzenia zajęć są wysoko oceniane przez przełożonych i studentów, co znajduje swój wyraz w ocenach ankietowych oraz w 6 nagrodach Rektora Politechniki Gdańskiej. Dla każdego z prowadzonych przedmiotów opracowane są ogólnie dostępne, stale aktualizowane skrypty w postaci elektronicznej zawierające od 100 do 300 slajdów. Opublikowane przeze mnie monografie pt. Księgi, ewidencje i rejestry podatkowe małych przedsiębiorców, oraz Przedsiębiorczość, przedsiębiorca, przedsiębiorstwo, wielokrotnie wykorzystywane były, jako podręczniki zarówno akademickie jak i wykorzystywane w innych formach szkoleń. 8

9 4. Nagrody naukowe. W okresie pracy na Wydziale Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej byłem kilkakrotnie nagradzany wyróżnieniami i nagrodami Rektora. 1.Indywidualna nagroda Rektora II stopnia za osiągnięcia naukowe 2004 r. 2.Indywidualna nagroda Rektora III stopnia za osiągnięcia dydaktyczne 2005/2006 r. 3.Zespołowa nagroda Rektora II stopnia za osiągnięcia naukowe 2007 r. 4.Indywidualna nagroda Rektora II stopnia za osiągnięcia dydaktyczne r. 5. Zespołowa nagroda Rektora za osiągnięcia naukowe 2010 r. 6. Indywidualna nagroda Rektora III stopnia za osiągnięcia naukowe r. 5. Charakterystyka rozprawy habilitacyjnej Rozprawa habilitacyjna pt. Podatkowe uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości w Polsce, jest jedną z nielicznych monografii, jakie pojawiły się na polskim rynku wydawniczym, która w kompleksowy sposób opisuje wpływ obowiązującego systemu podatkowego na rozwój przedsiębiorczości i wzrost gospodarczy. Temat wpływu źle skonstruowanego systemu podatków i opłat na ograniczenia w rozwoju przedsiębiorczości, oraz barier, jakie w prowadzeniu działalności gospodarczej podatki stwarzają, jest powszechnie znany, ale zazwyczaj był i jest opisywany powierzchownie, wybiórczo i w sposób prezentujący standardową jego ocenę podatki zawsze przeszkadzają w prowadzeniu działalności gospodarczej i szkodzą rozwojowi przedsiębiorstw. Prezentowane opinie najczęściej ograniczają się jedynie do ogólnej krytyki przyjmowanych rozwiązań, bez uwzględnienia głębszej analizy zależności przyczynowo skutkowej. Jednak głębsza analiza tematu pokazuje, że powielane opinie są często zbyt ogólne, nie koniecznie zgodne z prawdą, a rzeczywiste zależności pomiędzy systemem podatkowym a rozwojem przedsiębiorczości są stosunkowo słabo zbadane. Żyjemy w bardzo interesującym okresie dla gospodarki światowej i co oczywiste polskiej, charakteryzującej się dynamicznymi zmianami. W okresie ostatnich trzydziestu lat istotnie ścierały się poglądy na temat ekonomicznych koncepcji roli państwa i jego ingerencji w procesy gospodarcze, skali polityki interwencyjnej oraz zasadności wykorzystywania narzędzi do stymulowania przedsiębiorczością, w tym narzędzi podatkowych. Okres ten charakteryzował się również istotnymi zmianami strukturalnymi. Zmniejszyła się rola dużych przedsiębiorstw i nastąpił renesans małej i średniej przedsiębiorczości, oraz najbardziej dynamiczny rozwój mikroprzedsiębiorczości. Szczególnie w Polsce, po zmianach okresu transformacji znaczenie przedsiębiorczości oraz 9

10 człowieka przedsiębiorczego, uległo radykalnej zmianie. W kraju, w którym przez okres blisko 50 lat przedsiębiorczość kojarzona była albo z działalnością podejrzaną lub utożsamiana była wyłącznie ze sposobem zachowania się, w sytuacji niedostatków rynkowych i zapewnienia większego od innych dostępu do zasobów konsumpcyjnych, w zasadzie od początku zmuszeni byliśmy do zbudowania nowych zasad realizacji przedsiębiorczości oraz wzorców zachowań przedsiębiorczych. Musieliśmy również stworzyć nowe prawo dostosowane do warunków gospodarki rynkowej. Budowanie gospodarki rynkowej wiązało się nierozerwalnie z tworzeniem warunków dla wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw. Społeczne i ekonomiczne przemiany w gospodarce światowej, transformacja systemowa w Polsce, przystąpienie do struktur unijnych oraz rozwijanie instytucji i idei przedsiębiorczości w zasadzie od zera w Polsce, powodują, że szeroko rozumiana przedsiębiorczość, a przedsiębiorczość gospodarcza w szczególności, są szczególnie ważne. Przedsiębiorczość gospodarcza jest, bowiem podstawowym czynnikiem wzrostu aktywności gospodarczej w każdym kraju. Stanowi również podstawowe źródło dochodów podatkowych, pozwalających na realizację świadczeń publicznych, zapewnianych przez państwo. Polska gospodarka, istotnie ograniczona kapitałowo, musi siłą rzeczy ukierunkować się na wykorzystanie innych dostępnych instrumentów polityki gospodarczej, wśród których najważniejszą rolę odgrywają podatki, w tym w szczególności dotyczące opodatkowania dochodów przedsiębiorstw. Warunki realizacji przedsiębiorczości są elementem i narzędziem międzynarodowej gry konkurencyjnej, w której na poziomie Unii Europejskiej istotnie wykorzystywane są te obszary podatków, które nie podlegają procesom harmonizacji. Należą do nich właśnie podatki dochodowe. Zatem ich konstrukcja może powodować, że polski ustawodawca albo stworzy obszar gospodarczy charakteryzujący się korzystnymi warunkami do rozwoju przedsiębiorczości, nie tylko dla własnych obywateli, ale również przyciągające obcych inwestorów, albo oferując niedogodne warunki, zniechęci do podejmowania takich działań. Warunki prawne prowadzenia działalności są jednym z wielu czynników i zjawisk makrootoczenia, oddziałujących na zachowania przedsiębiorców. Istotną częścią tych warunków jest system podatkowy, który powinien spełniać, w jak największym stopniu oczekiwania przedsiębiorców i państwa. Problematyka opodatkowania, zasad konstrukcji systemu podatkowego i wysokości pobieranych danin wywołuje i zawsze będzie wywoływać wiele kontrowersji. Jak pokazuje praktyka oraz dotychczasowe doświadczenia, nie ma 10

11 idealnych i powszechnie akceptowanych rozwiązań podatkowych. Jednak uznana jest opinia, że doskonalenie systemu podatkowego nie polega wyłącznie na opracowaniu stałych, niezamienialnych norm podatkowych, spełniających wyłącznie postulaty trwałości i jasności, które to cechy są bardzo ważnym elementem akceptowalności systemu. Oczekiwania społeczne są zdecydowanie dalej idące. Oprócz technicznych elementów konstrukcji systemu, ograniczonego i akceptowanego poziomu fiskalizmu, wymaga się przede wszystkim tego, aby stymulował on swymi rozwiązaniami przedsiębiorców do aktywności gospodarczej, zapewniał im satysfakcję finansową, gwarantował poprzez jego akceptowalność szczelność systemu podatkowego oraz zapewniał spełnienie funkcji fiskalnych, gwarantujących stabilne dochody państwa. Procesy transformacji systemowej w Polsce podporządkowane wdrożeniu gospodarki rynkowej i nowego porządku demokratycznego stwarzały wyjątkową sytuację do przeprowadzenia również reformy podatkowej. W związku z tym oczekiwania środowiska przedsiębiorców wobec nowego ładu podatkowego były i są nadal bardzo duże, zdecydowanie wykraczające poza spełnianie doktrynalnych funkcji fiskalnych i redystrybucyjnych. Oczekuje się od systemu podatkowego wykorzystania coraz bardziej zbadanych funkcji pozafiskalnych, głównie stymulacyjnych oraz wzmacniających przedsiębiorców w tak trudnym i stale nowym dla nich okresie. Podstawowym celem rozprawy jest zbadanie i przeanalizowanie wpływu podatkowych uwarunkowań na rozwój lub ograniczanie przedsiębiorczości. Zrealizowanie wyznaczonego celu dokonano przede wszystkim, poprzez identyfikację rozwiązań podatkowych sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości, oraz tych, które szkodzą przedsiębiorcom. Posługując się metodami ilościowo wartościowymi podjęto w pracy próbę kompleksowego wykazania, jakie z rozwiązań stanowią barierę dla idei przedsiębiorczości, a jakie mogą stać się bodźcami do stymulacji jej rozwoju. Drugim istotnym celem monografii jest ocena tego, na ile dokonane w okresie transformacji systemowej zmiany w polskim systemie podatkowym oraz osiągnięte rezultaty spełniły postulaty przedsiębiorców. Jest też nim wskazanie metod i zakresu możliwości wpływania samych przedsiębiorców na optymalizację obciążeń podatkowych w przedsiębiorstwach. Wkładem własnym autora w rozwój nauki ekonomii jest uporządkowanie wiedzy na temat wpływu systemu podatkowego na zachowania przedsiębiorców oraz na warunki sprzyjające rozwojowi przedsiębiorczości. Jest też nim dokonanie podsumowania dokonań w procesie zmian polskiego systemu podatkowego w okresie transformacji oraz sformułowanie 11

12 oceny zasadności podejmowania dalszych konsekwentnych zmian w tym systemie, poprzez wykorzystywanie przynależnych podatkom funkcji przede wszystkim stymulacyjnych. Wkład obejmuje również wskazanie tych obszarów gospodarki, w których powinny być szerzej wykorzystane, niedoceniane w Polsce funkcje stymulacyjne podatków oraz dozwolonych prawem obszarów realizacji strategii podatkowej przedsiębiorców z uwzględnieniem procesów optymalizujących wysokość zobowiązań podatkowych. Każdy z rozdziałów pracy, jak również i zakończenie zawiera sugerowane postulaty i proponowane rozwiązania, które wynikają zarówno z wyników prowadzonych badań, jak i wieloletniego doświadczenia autora, jako aktywnego przedsiębiorcy. Wyznaczone cele badawcze i poznawcze wyznaczyły podstawowe obszary analizy. Są nimi: - Ocena poziomu swobody gospodarczej w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem obowiązującego systemu opodatkowania przedsiębiorców, jako elementu konstruującego poziom rozwoju przedsiębiorczości w Polsce oraz warunków takiemu rozwojowi sprzyjających. - Analiza zakresu ewolucji systemu opodatkowania przedsiębiorców w okresie transformacji i ocena osiągniętego poziomu rozwiązań systemowych, ich kompletności oraz stopnia akceptowalności przez środowisko przedsiębiorców. - Zbadanie wpływu określonych podatkowych uwarunkowań na rozwój przedsiębiorczości i wybrane elementy gospodarki, przy zastosowaniu odpowiednich metod ilościowojakościowych. - Ocena wpływu nieracjonalnie skonstruowanego, nieakceptowalnego i nadmiernie fiskalnego systemu podatkowego na negatywne zjawiska gospodarcze jak np. bezrobocie, szarą strefę gospodarczą, ograniczenie wzrostu gospodarczego oraz wpływ właściwie skonstruowanego systemu opodatkowania przedsiębiorców na zjawiska, sprzyjające rozwojowi gospodarczemu. - Ocena rzeczywistego poziomu edukacji podatkowej przedsiębiorców, oraz poczucia ich bezpieczeństwa podatkowego. Analiza zakresu świadomej strategii podatkowej przedsiębiorców i możliwości zastosowania wybranych metod tej strategii w praktyce. Praca ma zarówno charakter teoretyczny, jak i empiryczny. W części teoretycznej dokonano analizy pojęć: przedsiębiorczości, wolności gospodarczej, strategii podatkowej oraz dokonano oceny wpływu systemu podatkowego na podstawowe elementy kształtujące wzrost gospodarczy. Przeprowadzono analizę konstrukcji racjonalnego i nieracjonalnego systemu opodatkowania oraz ewolucji polskiego systemu podatkowego w okresie po 1992 r., gdyż rok 12

13 ten uważa się za początek przebudowy polskiego systemu podatkowego i przystosowania go do nowych warunków ekonomiczno-społecznych. Zaprezentowano i poddano analizie teoretyczne zasady poboru podatków, ze szczególnym uwzględnieniem podatków dochodowych od przedsiębiorców. Oceniono założenia funkcji podatków i ich wpływu na przedsiębiorczość oraz ich znaczenia, jako narzędzi antycyklicznej polityki fiskalnej. Zaprezentowano podstawowe etapy ewolucji polskiego systemu podatkowego w okresie transformacji systemowej, zmiany realizujące wymogi procesów akcesyjnych oraz istotę i skutki międzynarodowej konkurencji podatkowej, wynikającej m.in. z braku działań harmonizujących podatki bezpośrednie. W części empirycznej dokonano analizy kierunków rozwoju przedsiębiorczości w Polsce, oceny poziomu wolności gospodarczej na tle innych krajów UE oraz oceny wpływu elementów systemu podatkowego na rozwój przedsiębiorczości i podstawowych procesów kształtujących wzrost gospodarczy. Zaprezentowano ocenę systemu podatkowego w opinii przedsiębiorców, wskazano silne i słabe punkty polskiego systemu opodatkowania przedsiębiorców, określono podstawowe kierunki i zadania w ewolucji systemu. Przedstawiono również cele i metody optymalizacji ciężaru podatkowego w przedsiębiorstwach. Aby osiągnąć założone cele pracy i zweryfikować postawione hipotezy zastosowano metodę opisową, opartą w głównej mierze na studiach literatury z zakresu ekonomii oraz teorii i praktyki opodatkowywania przedsiębiorców. Następnie dokonano przeglądu założeń teorii wpływu systemów podatkowych na podstawowe elementy konstrukcji gospodarki i determinanty jej wzrostu. Poddano krytycznej analizie prawno - podatkowe rozwiązania wdrażane w okresie transformacji przez polskiego ustawodawcę, konfrontując je z wynikami badań oraz opiniami samych przedsiębiorców. Przeprowadzono liczne analizy porównawcze i dokonano oceny zależności przyczynowo - skutkowej, oceniając, jakość oraz zakres wpływu poszczególnych rozwiązań podatkowych na zachowania przedsiębiorców, warunkujące rozwój lub wpływające na ograniczanie przedsiębiorczości. Takie ujęcie problematyki powoduje, że monografia obejmuje zarówno aspekty makroekonomiczne roli i znaczenia systemu podatkowego w kształtowaniu podstawowych wskaźników gospodarczych, jak i mikroekonomiczne odnoszące się do wpływu tego systemu na zachowania poszczególnych przedsiębiorców, bądź ich grup. Mając na względzie przedstawione problemy badawcze sformułowano hipotezy niniejszej pracy. 13

14 Hipotezą główną jest stwierdzenie, że konstruowany system podatkowy powinien być odpowiednio wykorzystany do stymulacji rozwoju przedsiębiorczości. Może się to zrealizować jedynie poprzez wykorzystywanie, innych niż fiskalne, funkcji podatków. Współczesny rozwój gospodarczy wymaga zmian dostosowujących rozwiązania prawno - podatkowe do zmieniających się wymagań rynkowych i stwarzania bardziej sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości warunków. Hipoteza główna była podstawą do sformułowania hipotez pomocniczych, które są następujące; 1. W okresie transformacji polskiego systemu podatkowego, tj. od 1989 r. dokonano w Polsce wielu zmian, jednak w stopniu niewystarczającym w stosunku do zmian dokonywanych w innych krajach UE. To skutkuje obecnie tym, że Polska traci pozycję konkurencyjną wobec innych gospodarek. Ewolucja konstrukcji podatkowych w zbyt małym stopniu koncentrowała się na zmianach wykorzystujących podatki, jako determinanty wzrostu gospodarczego i narzędzi stymulowania rozwojem przedsiębiorczości. 2. Nadmierny fiskalizm jest ważną przyczyną osłabiania wzrostu gospodarczego, którego podstawowym warunkiem jest rozwój przedsiębiorczości i wrastająca liczba podmiotów działalność gospodarcza realizujących. W Polsce mamy do czynienia ze zbyt wysokim poziomem fiskalizmu i źle skonstruowanymi zasadami poboru podatków wobec przedsiębiorców. 3. Ocena poziomu wolności gospodarczej, którą budują prawne elementy otoczenia przedsiębiorców jest w Polsce w porównaniu z innym krajami UE niekorzystna. Obok potrzeby stałej modernizacji rozwiązań prawo - podatkowych, które są elementem całego otoczenia prawnego przedsiębiorców, zmian wymagają w Polsce również akty prawne regulujące działalność gospodarczą. 4. Niedoskonałe rozwiązania systemu podatkowego bezpośrednio wpływają negatywnie na podstawowe wskaźniki oceny gospodarki, jak: wartość wzrostu gospodarczego, wskaźniki bezrobocia i aktywności zawodowej społeczeństwa, szarą strefę gospodarczą, ograniczanie innowacyjność i postępu a w konsekwencji na spadek dobrobytu społeczeństwa. 5. Podatki mogą spełniać różne funkcje. W Polsce jednak zdecydowanie nie jest wykorzystywana funkcja stymulacyjna. Nakłanianie przedsiębiorców do odpowiednich gospodarczo zachowań, poprzez stanowione prawo i rozwiązania materialno prawne powoduje zwiększenie efektywności i wydajności podatkowej oraz wpływa na sposób 14

15 postrzegania państwa i jego organów, jako instytucji sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości. To zwiększa zainteresowanie rozwojem przedsiębiorczości. 6. W Polsce podatki są w zbyt małym, stopniu wykorzystywane, jako czynnik stabilizujący koniunkturę gospodarczą i nie realizują funkcji przynależnych automatycznym stabilizatorom koniunktury. Zbyt mało są również zbadane rzeczywiste relacje pomiędzy ich konstrukcją a wpływem na wskaźniki gospodarcze. 7. Źle skonstruowane normy prawa podatkowego powodują brak poczucia bezpieczeństwa podatkowego wśród przedsiębiorców. Granicę pomiędzy działaniami akceptowanymi przez ustawodawcę i działaniami mających charakter przestępstwa podatkowego dzieli bardzo wąska, praktycznie najczęściej niezauważalna granica. 8. Polscy przedsiębiorcy w zbyt małym zakresie podejmują działania świadomie zmniejszające ich ciężar podatkowy. Przedsiębiorcy posiadają niewystarczająca wiedzę, która nie pozwala im na podejmowanie w odpowiednim zakresie działań zmniejszających obciążenia podatkowe w przedsiębiorstwach. Potrzebna jest edukacja w tym zakresie oraz popularyzacja bezpiecznych modeli zachowań. Praca składa się z pięciu rozdziałów. Rozdział pierwszy, mający charakter teoretyczny, poświęcono analizie istoty przedsiębiorczości i przedsiębiorcy oraz historycznej ewolucji tych pojęć. Zostały w nim zaprezentowane warunki realizacji wolności gospodarczej w nowoczesnej gospodarce oraz elementy kształtujące zakres swobody przedsiębiorczości. Dokonano tego z uwzględnieniem podstawowych działania w Unii Europejskiej na rzecz ochrony i rozwoju przedsiębiorczości oraz oceny stopnia ich adaptacji do polskiego prawa gospodarczego. W rozdziale tym zaprezentowano główne nurty w doktrynie odnoszącej się do roli podatków i zasad ich kształtowania. Przeprowadzona analiza wykazała, że ustawodawca nie może ograniczać się jedynie do zapewnienia swobody gospodarowania. Aktywna rola państwa powinna polegać na tworzeniu sprzyjających rozwojowi gospodarczemu warunków, wyznaczających obszar ekonomicznego pojmowania wolności gospodarczej, jak np. przyjazne prawodawstwo gospodarcze, niefiskalna polityka podatkowa, stabilna polityka finansowa i monetarna, czy gwarancje i bezpieczeństwo obrotu prawnego. Wykazano jak ważną rolę mogą pełnić podatki w procesach stabilizujący wahania gospodarcze oraz w jakim zakresie mogą być wykorzystywane, jako automatyczne stabilizatory koniunktury. Poddano ocenie parametry racjonalnego systemu podatkowego i racjonalnej polityki podatkowej. Zbadano i przedstawiono wyniki zagadnień zmienności, niesatysfakcjonującej, jakości i niejasności polskiego prawa podatkowego, które są 15

16 następstwem złej legislacji. Analiza tradycyjnych i współczesnych zasad opodatkowania przedsiębiorców i ich konfrontacja z rzeczywistymi warunkami prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce, pozwoliły na określenie podstawowych zasad konstruowania racjonalnego systemu podatkowego. Rozdział drugi poświęcony jest zagadnieniom ewolucji polskiego systemu podatkowego oraz zmian wynikających z akcesji unijnej. Stając w obliczu transformacji systemowej Polska posiadająca anachroniczny, zupełnie nieprzystający do nowej rzeczywistości system podatków i opłat, musiała dokonać wielu zmian o charakterze zarówno ustrojowym, politycznym, ekonomicznym i prawnym. Zakres, z jakim utożsamiano wolność gospodarczą, był w ostatnich kilkudziesięciu latach w Polsce bardzo zróżnicowany. W wyniku dokonanej analizy określono, które zmiany miały znaczenie fundamentalne, które były następstwem wcześniejszej deklaracji akcesyjnej i później przyjęcia rozwiązań prawa europejskiego, które miały charakter porządkowy, a które represyjny i niepożądany w ocenie środowiska przedsiębiorców. Oceniono zakres dokonań, obszary, w których należy prace kontynuować oraz implikacje, związane z harmonizacją wybranych podatków i zagadnień podatkowych, na obszarze Unii Europejskiej. W rozdziale tym wykazano, że mimo nie najlepszych klasyfikacji poziomu swobody przedsiębiorczości na tle innych krajów UE, należy zauważyć istotne dokonania i uzyskane efekty. Nie można jednak zaprzestać kontynuowania procesów reform polskiego prawa podatkowego. Należy pamiętać, że stwarzanie coraz to lepszych warunków realizacji przedsiębiorczości jest elementem międzynarodowej konkurencji gospodarczej. Brak harmonizacji podatków dochodowych na obszarze Unii potęgować będzie problem niezdrowej konkurencji podatkowej i ucieczki kapitałów. W procesie tym każdy kraj, w tym Polska w nieodległym czasie, natknie się na problem opodatkowania granicznego. Pojawi się, bowiem stawka, której nie będzie można już obniżyć. Ponadto wykazano, że kryzys gospodarczy ostatnich lat stwarza olbrzymią pokusę sięgnięcia do kieszeni przedsiębiorców. To zobowiązuje rząd do bardziej wyraźnego określenia zasad i celów polityki podatkowej, w tym przede wszystkim, wykorzystania podatków, nie wyłącznie, jako krótkowzrocznego źródła zmniejszania deficytu, ale jako narzędzi wspomagających aktualny poziom konsumpcji oraz perspektywicznego wsparcia rozwoju źródeł dochodów, jakim są przedsiębiorcy. W rozdziale trzecim dokonano weryfikacji założeń zaprezentowanych w pierwszych dwóch rozdziałach oraz praktycznej oceny podatkowych uwarunkowań przedsiębiorczości. Analiza wykazała, jak ewoluował w okresie powojennym, a zwłaszcza w okresie transformacji systemowej, i jak obecnie kształtuje się realny poziom wolności gospodarczej 16

17 oraz swobody przedsiębiorczości w Polsce, który porównano z klasyfikacjami międzynarodowymi. Pozwoliło to na identyfikację podstawowych czynników rozwoju przedsiębiorczości i barier ten rozwój utrudniających. Ocenie poddano również zmiany kondycji finansowej polskich firm w ostatnich kilkunastu latach. Zaprezentowano wyniki badań, prowadzonych przez ostatnie 10 lat przez autora oraz przez inne ośrodki naukowe i związki przedsiębiorców, dotyczące oceny zmian w ocenach przedsiębiorców, polskiego systemu opodatkowania działalności gospodarczej, na przestrzeni roku. Dokonano analizy wskazującej na bariery zgłaszane przez te środowisko, które znalazły uznanie na przestrzeni badanego okresu u ustawodawcy i zostały uwzględnione w polityce rządu oraz te, które stale są zgłaszane, pozostając bez rozwiązania. Zaprezentowana analiza pozwala na uzasadnienie powszechnie obowiązującej opinii, że podatki w Polsce stanowią stale i niezmiennie najpoważniejszą grupę barier w rozwoju przedsiębiorczości, a stan prawa podatkowego w Polsce jest niezadowalający. Wnioski wynikające z tego rozdziału potwierdziły, że system podatkowy w naszym kraju jest stale nieakceptowany a poziom satysfakcji przedsiębiorców z obowiązujących rozwiązań jest niski. Brak racjonalnego systemu opodatkowania przedsiębiorców wynika przede wszystkim z braku racjonalnej polityki podatkowej wobec nich. Standardem powinny stać się publikowane okresowo (nie rzadziej, niż co dwa lata) założenia polityki podatkowej rządu wobec przedsiębiorców. Brak społecznej akceptacji obowiązującego systemu podatkowego powoduje, że ściągalność podatków jest na niskim poziomie, rośnie liczba oszustw podatkowych a spada poziom ich wykrywalności, rosną koszty poboru podatków oraz obciążenia po stronie podatników. Polscy przedsiębiorcy oceniając stopień akceptowalności polskiego prawa podatkowego nie ograniczają się wyłącznie do jego krytyki. Coraz częściej przedstawiają konkretne obszary działań, jakie należy podejmować w ich odczuciu, aby system stał się bardziej przyjaznym i bardziej efektywnym. Opinie te powinny być zdecydowanie częściej wykorzystywane w procesach transformacji systemu opodatkowywania przedsiębiorców. W rozdziale wykazano, jak ważnym elementem wspierania przedsiębiorczości jest poczucie bezpieczeństwa podatkowego. Budowane jest ono latami i konstruuje je wiele zaprezentowanych w rozdziale elementów. Jest zjawiskiem bardzo wrażliwymi i każdy przypadek niesprawiedliwości, stronniczości organów państwa czy zwiększania restrykcji fiskalnych wywołuje bardzo złożone reakcje podatników i skutkuje spadkiem, trudnego do odrobienia poprzedniego poziomu zaufania. 17

18 Weryfikacji poglądu, że zbyt wysokie podatki tłumią przedsiębiorczość i ograniczają wzrost gospodarczy, a niskie dobrze temu wzrostowi służą, poświęcono rozdział czwarty, najobszerniejszy, który zawiera zarówno analizę przesłanek wpływu podatków na wzrost gospodarczy w nowoczesnych gospodarkach, jak i analizę wpływu podatków oraz przynależnych im funkcji na istotne elementy gospodarki i działalności przedsiębiorstw. Dokonana analiza potwierdziła, że dobrze skonstruowany system podatkowy jest podstawowym determinantem wzrostu gospodarczego, wpływając na praktycznie wszystkie elementy konstruujące gospodarkę W pierwszej kolejności w rozdziale dokonano analizy zależności pomiędzy wzrostem przedsiębiorczości w poszczególnych krajach poziomem ich fiskalizmu a wartościami wzrostu gospodarczego. Jej wyniki wykazały, że w ostatnich kilkunastu latach w krajach UE istniał istotnie silny związek pomiędzy poziomem ogólnego fiskalizmu a wzrostem PKB. Kraje, które w okresie ostatnich 15 lat cechował umiarkowany lub niski poziom udziału podatków w PKB, cechowały się dużo większym przyrostem PKB niż kraje, w których poziom fiskalizmu był wyższy. Następnie dokonano oceny wpływu poszczególnych podatków na zachowania przedsiębiorców, a tym samym ich wpływu na wzrost przedsiębiorczości. Szczegółowej analizie poddano wpływ systemów podatkowych na podstawowe determinanty wzrostu gospodarczego, takie jak: zatrudnienie, inwestycje, produktywność pracy i kapitału, kwalifikacje i edukację społeczeństwa, konsumpcję, poziom wydatków, postęp techniczny, wykorzystanie zasobów. Istotną część rozdziału poświęcono analizie zjawisk negatywnych, jakie kreują niewłaściwie skonstruowane i stosowane systemy podatkowe w obszarze gospodarki, takie jak: szara strefa gospodarcza, praca nierejestrowana i ograniczanie zatrudnienia, obniżający się poziom przedsiębiorczości obywateli oraz ograniczenia realnych wpływów podatkowych. Dokonano próby oszacowania realnej wartości szarej strefy gospodarczej w Polsce, jej skutków podatkowych oraz następstw zbyt dużego obciążenia pracodawców narzutami obciążającymi wynagrodzenia. Przeprowadzona analiza wykazała, że podatki stanowić mogą istotne narzędzie antycyklicznej polityki fiskalnej, a kryzys gospodarczy istotnie zweryfikował zbyt daleko idące poglądy liberalne, odrzucające wszelkie elementy aktywnej polityki fiskalnej i ponownie podjęto dyskusję o znaczeniu instrumentalnej roli państwa w kształtowaniu polityki fiskalnej i wysokości opodatkowywania przedsiębiorców. Prawidłowo skonstruowane podatki mogą wspierać i stymulować rozwój gospodarczy, jednak pod warunkiem wykorzystania ich funkcji stymulacyjnych i stworzenia z nich narzędzi automatycznych stabilizatorów 18

19 koniunktury. W rozdziale wykazano, że efekt krzywej Laffera nie ma znaczenia wyłącznie teoretycznego i na zrealizowanych przykładach wykazano jak wyraźnie bezpośrednio został on zweryfikowany w Polsce. Wzrost krzywej korzyści fiskalnych wynikających z poboru podatków winien być weryfikowany ze wzrostem uciążliwości ich poboru, zdając sobie sprawę z tego, że każdy podatek, jak cały system zawsze posiada punkt graniczny jego akceptacji i po jego przekroczeniu efektywność spada, wywołując coraz to gorsze skutki uboczne. Jednocześnie w rozdziale wskazano na to, że w procesach oceny wpływu systemu podatkowego posiadamy nie do końca satysfakcjonujące narzędzia badawcze a przede wszystkim brak jest wzorców, jednoznacznie obrazujących zależności zachodzące pomiędzy poszczególnymi podatkami a elementami konstruującymi gospodarkę. Rozdział zawiera również postulat podsumowujący, stanowiący sugestię podjęcia przez rząd próby sporządzenia białej księgi podatkowej, w której zawarta byłaby kompleksowa ocena systemu opodatkowania przedsiębiorców. Taka analiza pozwoliłaby na zrealizowanie po raz pierwszy inicjatywy syntetycznej oceny podatkowego otoczenia przedsiębiorców. Dopiero na podstawie analizy spójności, wewnętrznej logiki, wzajemnego powiązania i oceny stopnia realizacji wymaganych celów poszczególnych aktów prawnych, składających się na system opodatkowania przedsiębiorców, można byłoby przygotować (również po raz pierwszy), strategię podatkową rządu wobec tego środowiska. Polsce brakuje kodeksu podatkowego przedsiębiorców, nierozumianego bezpośrednio, jako zbiór formalnych aktów prawnych, lecz jako pewnego rodzaju przekaz, wyznaczający pożądane kierunki rozwoju przedsiębiorczości, stwarzający katalog jasnych i stałych norm prawnych ją opisujących i zapewniający odpowiednią gwarancję prawną. W sytuacji gospodarki rynkowej, potrzebie maksymalizacji zysków, konieczności myślenia perspektywicznego oraz dbałości o wizerunek firmy i jej produktów nie jest już wystarczający styl zarządzania wyłącznie operacyjnego, skierowanego na bieżące kierowanie podmiotem gospodarczym. Potrzebne są procesy budowy i wdrażania strategii zarówno w aspekcie globalnym podmiotu, jak i poszczególnych jego sfer działalności, do których oczywiście zaliczyć należy sferę zarządzania podatkami, stanowiącą część bardziej ogólnej sfery zarządzania finansami podmiotu. Planowanie obciążeń podatkowych ma kluczowe, lecz stale niedoceniane znaczenie w podejmowaniu decyzji z biznesie. Jednym z celów działania przedsiębiorcy jest osiągnięcie możliwie najkorzystniejszej pozycji wobec prawa podatkowego i zminimalizowanie kwot 19

20 odprowadzanych do budżetu zgodnie z prawem. Zagadnieniom optymalizacji podatkowej w działalności przedsiębiorstw poświęcono rozdział piąty. Podstawowe tezy prezentowane w rozdziale dotyczyły niezbędności prowadzenia procesów optymalizujących podatki w firmie, dostępności metod takich działań, ostrożności przy ich realizowaniu oraz słabej edukacji przedsiębiorców w tym zakresie. Kryzys gospodarczy, aktualna sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstw, narastające problemy z płynnością finansową oraz efektywnością sprzedażową, zmuszają firmy do szukania nowych źródeł oszczędności, wśród których zmniejszanie obciążeń podatkowych jest jednym z najważniejszych narzędzi. Okres transformacji gospodarczej przyniósł wiele nowych rozwiązań podatkowych, charakteryzujących się zmianą struktury obciążeń podatkowych oraz przejściem z form wymiarowych zobowiązań podatkowych na samoobliczanie. To skutkowało istotnym zwiększeniem ryzyka podatkowego i związanej z tym odpowiedzialności. Pojawiły się nowe elementy strategii finansowej przedsiębiorstw, określane mianem strategii podatkowej i nowe narzędzia jej realizacji planowanie i optymalizacja podatkowa. Stosunkowo szybko zwrócono uwagę na to, że strategia zarządzania podatkami w przedsiębiorstwie a przede wszystkim optymalizacja obciążeń podatkowych jest bardzo ważnym narzędziem oszczędności w firmie, jednak do dzisiaj nadal jest ona obszarem mało rozpoznawalnym i niedostatecznie docenianym. Punktem wyjścia do skonstruowania rozdziału stała się pozycja strategii podatkowej, jako elementu strategii finansowej przedsiębiorstwa, i jej kluczowa rola w kształtowaniu ogólnej strategii podmiotu gospodarczego. Wykazano, jak bardzo potrzebne są procesy budowy i wdrażania strategii, zarządzania podatkami. Zwrócono jednocześnie uwagę na wciąż powszechne obawy przedsiębiorców przed stosowaniem metod optymalizacji podatkowej, jako działań, które obejmują cienką granicę pomiędzy prawidłowym a wadliwym, narażającym na istotne konsekwencje stosowaniem reguł prawa podatkowego w Polsce. Dokonano, w związku z tym analizy obszarów działań dopuszczalnych podejmowanych z inicjatywy przedsiębiorców, często realizowanych w ramach tzw. oporu podatkowego oraz tych, przekraczających już granicę bezpieczeństwa podatkowego. W rozdziale tym przedstawiono podstawowe elementy konstruujące strategię podatkową przedsiębiorcy: elementy kształtujące proces zarządzania podatkami, istotę optymalizacji podatkowej w firmie, podstawowe cele zarządzania podatkami w firmie oraz wybrane obszary, które mogą i powinny być obejmowane tymi działaniami. Uzupełniono je propozycjami metod planowania 20