kpmg.pl KPMG Forum Redaktor naczelny: Magdalena Maruszczak Redaktor prowadzący: Marta Tyszer Studio graficzne: KPMG Sp. z o.o.

Transkrypt

1 nr kpmg.pl

2 2 KPMG Forum Adres redakcji: KPMG Sp. z o.o. ul. Chłodna Warszawa tel fax Redaktor naczelny: Magdalena Maruszczak Redaktor prowadzący: Marta Tyszer Studio graficzne: KPMG Sp. z o.o. kpmg.pl

3 KPMG Forum 3 Spis treści Akcja społeczno-ekologiczna No printing Day... 5 Rynek audytu a propozycje Komisji Europejskiej Bogdan Dębicki... 6 Niepewne czasy dla branży budowlanej w Polsce Bartłomiej Lachowicz... 8 Akcyza na wyroby węglowe Zbigniew Sobecki, Monika Jasińska, Magdalena Wróbel...10 Zakład a stałe miejsce prowadzenia działalności Piotr Pacewicz, Izabela Jędra...14 Złudny urok splitów Tomasz Wiśniewski, Rafał Karasiński...17 Fuzja a zarządzanie zmianą Jerzy Kalinowski Wstęp do bezpieczeństwa informacji Paweł Skowroński, Bartosz Kozłowski Jak zwiększyć wiarygodność prognoz finansowych dzięki przeglądom rynkowym i operacyjnym typu due diligence André Schuurman, Jan Łuszkiewicz Dochodzenie roszczeń cywilnych z umów przez przedsiębiorców w Unii Europejskiej Monika Skaba-Szklarska... 29

4 4 KPMG Forum Eksperci wydania 2/2012 Bogdan Dębicki Bartłomiej Lachowicz Zbigniew Sobecki Monika Jasińska Magdalena Wróbel Piotr Pacewicz Izabela Jędra Tomasz Wiśniewski Rafał Karasiński Jerzy Kalinowski Paweł Skowroński Bartosz Kozłowski André Schuurman Jan Łuszkiewicz Monika Skaba-Szklarska Biura KPMG w Polsce Warszawa ul. Chłodna Warszawa T: F: E: kpmg@kpmg.pl Kraków al. Armii Krajowej Kraków T: F: E: krakow@kpmg.pl Poznań ul. Roosevelta Poznań T: F: E: poznan@kpmg.pl Wrocław ul. Bema Wrocław T: F: E: wroclaw@kpmg.pl Gdańsk al. Zwycięstwa 13a Gdańsk T: F: E: gdansk@kpmg.pl Katowice ul. Francuska Katowice T: F: E: katowice@kpmg.pl kpmg.pl 2012 KPMG Sp. z o.o. jest polską spółką z ograniczoną odpowiedzialnością i członkiem sieci KPMG składającej się z niezależnych spółek członkowskich stowarzyszonych z KPMG International Cooperative ( KPMG International ), podmiotem prawa szwajcarskiego. Wszelkie prawa zastrzeżone. Wydrukowano w Polsce. Nazwa i logo KPMG są zastrzeżonymi znakami towarowymi KPMG International Cooperative ( KPMG International ), podmiotu prawa szwajcarskiego. Informacje zawarte w niniejszej publikacji mają charakter ogólny i nie odnoszą się do sytuacji konkretnej firmy. Ze względu na szybkość zmian zachodzących w polskim prawodawstwie i gospodarce prosimy o upewnienie się w dniu zapoznania się z niniejszą publikacją, czy informacje w niej zawarte są wciąż aktualne. Przed podjęciem konkretnych decyzji proponujemy skonsultowanie ich z naszymi doradcami. Poglądy i opinie wyrażone w powyższym tekście prezentują zapatrywania autorów i mogą nie być zbieżne z poglądami i opiniami KPMG Sp. z o.o. Wydrukowano na papierze ekologicznym

5 KPMG Forum 5 Zapraszamy do dołączenia do akcji No printing Day 5 października 2012 r. dzień bez drukowania! Szanowni Państwo, Zapraszamy do dołączenia do akcji No printing Day organizowanej przez KPMG w Polsce. Celem akcji jest zachęcenie jak największej liczby firm, instytucji i osób prywatnych na całym świecie do powstrzymania się od drukowania na jeden symboliczny dzień, 5 października 2012 roku. Gestem niewymagającym wielkiego wysiłku możemy przyczynić się do ochrony środowiska. Firmy i instytucje mogą dołączyć do akcji za pośrednictwem strony NoPrintingDay.pl, a osoby prywatne poprzez skorzystanie z aplikacji dostępnej pod adresem Facebook.com/NoPrintingDay. Udział w akcji jest bezpłatny. Aby zwiększyć wpływ inicjatywy No printing Day na środowisko, planujemy posadzić prawdziwe drzewa będzie ich tym więcej, im więcej osób, firm i instytucji weźmie udział w akcji. Patronem honorowym akcji jest Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. Akcję wspierają także: TVP Katowice, TVP Kraków, Radio dla Ciebie, Radio Kraków, Dziennik Gazeta Prawna, Dziennik Zachodni, Echo miasta, Ekologia i Rynek, BRIEF, Forbes, MALEMEN, Newsweek, Miesięcznik Gospodarczy Nowy Przemysł, Organic, PRESS, The Warsaw Voice, Bankier.pl, Forsal.pl, Kobieta.pl, NaszeMiasto.pl, OdpowiedzialnyBiznes.pl, PRoto.pl, Wnp.pl, WysokieObcasy.pl oraz Gdansk.pl, Miasto Poznań, Francuska Izba Przemysłowo-Handlowa w Polsce, Fundacja Instytut Studiów Wschodnich, PKPP Lewiatan, Skandynawsko-Polska Izba Gospodarcza i AIESEC Polska. Więcej informacji na stronie NoPrintingDay.pl KPMG w Polsce

6 6 KPMG Forum Audit Rynek audytu a propozycje Komisji Europejskiej Stan rynku usług badania sprawozdań finansowych i usług konsultingowych jest pochodną stanu gospodarki. Okres kryzysu gospodarczego czy też recesji wpływa niekorzystnie przede wszystkim na poziom cen świadczonych usług. Większość usług badania sprawozdań finansowych w Polsce to badania statutowe (obowiązkowe) podmiotów gospodarczych. Ich ilość zasadniczo nie powinna ulegać znaczącej zmianie. Z konsultingiem jest trochę inaczej, w czasie kryzysu spadają nie tylko ceny świadczonych usług, ale zwykle i wolumen tych usług. Gospodarka polska szczęśliwie rozwijała się w ostatnich latach w dość szybkim tempie, szczególnie na tle pozostałych krajów europejskich, co przełożyło się też na wzrost obrotów firm doradczych. Według danych Komisji Nadzoru Audytowego przychody z tytułu wykonywania czynności rewizji finansowej wyniosły w 2011 roku prawie 729 milionów PLN i były wyższe od osiągniętych w 2010 roku o 6,9%. Problemów jednak nie brakuje. Całkiem niedawno weszła w życie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2012/UE z dnia 14 marca 2012 roku dotycząca mikroprzedsiębiorstw. Dyrektywa jest częścią realizowanej przez Komisję Europejską polityki ograniczania obciążeń administracyjnych w małych i średnich przedsiębiorstwach. Wyłącza ona z obowiązkowego badania najmniejsze podmioty gospodarcze. Z jednej strony inicjatywa jest jak najbardziej pożądana, z drugiej jednak strony ogranicza rynek usług audytorskich. Są też propozycje Komisji Europejskiej dalszego wyłączania z obowiązkowego badania małych i średnich jednostek gospodarczych. Zbyt daleko idące zmiany nie tylko mogą ograniczyć liczbę jednostek, których sprawozdanie finansowe jest badane, ale przede wszystkim mogą spowodować, że znaczna część sprawozdań finansowych nie będzie podlegała żadnej kontroli zewnętrznej. W rezultacie może to wpłynąć na pogorszenie jakości sprawozdawczości finansowej tych podmiotów, ze wszystkimi tego konsekwencjami dla szerokiej grupy interesariuszy. Dane Krajowej Izby Biegłych Rewidentów pokazują, że spada liczba firm audytorskich i zarejestrowanych biegłych rewidentów. I tak liczba firm audytorskich w 2011 roku wyniosła 1784 i była niższa o 21 niż w 2010 roku. Liczba zarejestrowanych biegłych rewidentów spadła natomiast z 8734 do Komisja Europejska pracuje też nad rozwiązaniami w zakresie funkcjonowania rynku usług biegłych rewidentów w krajach Unii Europejskiej. Stanowią one kontynuację tzw. zielonej księgi Audit policy lessons from the crises. Nie wszystkie jednak. Trzeba podkreślić, że nie wszystkie propozycje Komisji Europejskiej służą poprawie jakości świadczonych usług przez biegłych rewidentów i zwiększeniu użyteczności sprawozdawczości finansowej. Można nawet nabrać przekonania, że jakość badania i poprawa użyteczności sprawozdawczości nie stanowią zasadniczego celu proponowanych zmian. Komisja Europejska chce przede wszystkim zmienić strukturę rynku usług audytorskich w Unii Europejskiej metodami administracyjnymi. Komisja rozważa wprowadzenie, wbrew negatywnym opiniom większości zainteresowanych, obowiązkowej rotacji podmiotów uprawnionych obok obecnie obowiązującej rotacji kluczowych biegłych rewidentów. Chce także w sposób radykalny ograniczyć możliwość świadczenia przez firmy audytorskie usług dodatkowych dla swoich klientów audytowych. Jest

7 Audit KPMG Forum 7 nawet pomysł, aby niektóre firmy audytorskie w ogóle nie miały prawa świadczyć żadnych innych usług. Te pomysły na pewno nie służą poprawie jakości badania sprawozdań finansowych, na co wskazują różnego rodzaju opracowania akademickie, a także sama praktyka. Zdolność do świadczenia szerokiej gamy usług dodatkowych zwiększa ogólny zakres kompetencji firmy audytorskiej, z których wiele jest kluczowych do przeprowadzenia wysokiej jakości badania, co z kolei przekłada się na możliwości pozyskania i utrzymania wysokiej klasy doradców z różnymi specjalizacjami. Przykładem są chociażby badania sprawozdań finansowych dużych banków, dla których niezbędnym staje się posiadanie najlepszych specjalistów w zakresie zarządzania ryzykiem finansowym po to, by usługa mogła być świadczona na najwyższym, zgodnym z oczekiwaniami klienta, poziomie. Wygląda też na to, że polska Komisja Nadzoru Finansowego widzi funkcjonowanie rynku audytorskiego w podobny sposób jak Komisja Europejska. O ile jednak Komisja Europejska prowadzi w tej sprawie konsultacje, to Bogdan Dębicki, Biegły Rewident, Partner w Dziale Audytu, KPMG w Polsce Rozpoczął pracę w KPMG w 1991 r. Komisja Nadzoru Finansowego uznała to chyba za stratę czasu, wydając niespodziewanie rekomendacje dotyczące rotacji podmiotów uprawnionych do badania sprawozdań finansowych w sektorze bankowym. Mimo że rekomendacje mają być stosowane na zasadzie stosuj lub wyjaśnij, dlaczego nie (ang. comply or explain) Komisja Nadzoru Finansowego wywiera presję na nadzorowane instytucje finansowe, a na opornych ma bat Szukając winnych kryzysu finansowego regulatorzy wskazywali biegłych rewidentów jako odpowiedzialnych, a przynajmniej jako współodpowiedzialnych. Tezy takie popierano stwierdzeniami, że banki, które otrzymywały czyste opinie (tj. bez zastrzeżeń) z badania sprawozdań finansowych po jakimś czasie wpadały w problemy finansowe. Regulatorzy, którzy głosili lub głoszą takie tezy nie pamiętają, że sami sprawowali bezpośredni nadzór nad tymi instytucjami posiadając znacznie więcej narzędzi i możliwości pozyskania informacji na ich temat niż biegli rewidenci, którzy wydają opinię z badania sprawozdania finansowego raz do roku. Warto też przypomnieć, że W okresie odpowiedzialny za departament badania sprawozdań finansowych, od 2001 r. odpowiedzialny za sektor ubezpieczeniowy w KPMG w Polsce. Od 2005 zajmuje się również sprawami regulacyjnymi w KPMG. Posiada doświadczenie w badaniu sprawozdań finansowych przedsiębiorstw polskich i zagranicznych oraz w przygotowaniu od strony finansowej prospektów emisyjnych spółek notowanych na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych oraz na giełdach zagranicznych. Brał udział w projektach specjalnych typu due diligence zarówno o zasięgu krajowym, jak i międzynarodowym. Jest członkiem Komisji Nadzoru Audytowego, v-ce prezesem Krajowej Izby Biegłych Rewidentów (KIBR), przewodniczącym komisji opiniowania aktów prawnych KIBR oraz członkiem Europejskiego Forum Na Rzecz Jakości, skupiającym przedstawicieli czterech największych firm audytorskich. firmy audytorskie wykonują badanie sprawozdań finansowych na podstawie zasad zatwierdzonych przez organy nadzoru i weryfikują stosowanie zasad rachunkowości przyjętych do stosowania przez regulatorów. Niezależnie od stopnia winy tej czy innej strony, kryzys finansowy uzmysłowił niewątpliwie potrzebę zmian w otoczeniu biegłych rewidentów i sposobie ich pracy. Niekwestionowane zmiany to przede wszystkim potrzeba wzmocnienia ładu korporacyjnego (ang. corporate governance) w badanych jednostkach, w tym w szczególności komitetów audytu funkcjonujących w jednostkach zainteresowania publicznego, poprawa współpracy biegłego rewidenta z komitetem audytu i regulatorem, ale także konieczność rozszerzenia zakresu raportowania biegłych rewidentów czy też wprowadzenie międzynarodowych standardów rewizji finansowej jako obowiązujących standardów badania. Środowisko biegłych rewidentów zarówno w Polsce, jak i w całej Unii Europejskiej popiera takie pozytywne inicjatywy. Trudno przewidzieć jak będzie wyglądał zawód biegłego rewidenta za 2 lub 4 lata. Cały czas toczą się dyskusje w Komisji Europejskiej i Parlamencie, trwają również konsultacje społeczne. Warto jednak mieć na uwadze, że złe rozwiązania mogą spowodować odpływ wysoko kwalifikowanych pracowników z firm audytorskich, chociażby w przypadku wprowadzenia zbyt restrykcyjnych ograniczeń co do możliwości świadczenia innych usług przez firmy audytorskie. Spadnie również zainteresowanie pracą w takich firmach ze strony najlepszych absolwentów wyższych uczelni. W konsekwencji jakość badania sprawozdań finansowych pogorszy się ze szkodą dla interesariuszy, w tym przede wszystkim rynków kapitałowych.

8 8 KPMG Forum Audit Niepewne czasy dla branży budowlanej w Polsce Zgodnie z opublikowanym przez KPMG raportem Budownictwo w Polsce: pierwsza połowa 2012 roku optymizm zarządzających firmami budowlanymi w Polsce gwałtownie się pogorszył. Prognozy odnośnie dalszego wzrostu produkcji budowlanej zmieniły się znacząco w porównaniu do ubiegłego roku, kiedy to negatywne prognozy przedstawiało wówczas zaledwie 27% respondentów. Obecnie aż siedmiu na dziesięciu zarządzających firmami budowlanymi oczekuje spadku w tym sektorze. Zgodnie z prognozami uczestników rynku, spadek może osiągnąć nawet 6,8%. Oznacza to znaczącą zmianę w porównaniu do prognoz z marca ubiegłego roku w 2011 roku przedsiębiorstwa budowlane przewidywały na 2012 rok wzrost o 1,5%. Przedsiębiorcy nie oczekują powrotu na ścieżkę wzrostu również w 2013 roku. Jak wynika z raportu KPMG, w 2013 roku można spodziewać się kontynuacji tendencji spadkowej, choć poziom pesymizmu jest w tym wypadku nieco mniejszy (oczekiwany jest spadek o 4,3%). Przedsiębiorcy wskazują, że główną przyczyną spodziewanych spadków jest brak nowych kontraktów infrastrukturalnych, a co za tym idzie spadająca liczba nowych zamówień. Tylko 19% polskich przedsiębiorstw budowlanych ma obecnie więcej zawartych kontraktów niż rok temu, a udział respondentów z mniejszą liczbą zamówień wzrósł do 37% (30% w marcu 2011). Skończyły się kontrakty związane z EURO 2012 (m.in. budowy dróg, mostów, autostrad, stadionów, hoteli), a na ich miejsce jest niewiele nowych zleceń. Nowe środki finansowe z Unii Europejskiej dostępne będą dopiero od roku 2014, kiedy to zaczyna się nowy okres budżetowy Dlatego polskie przedsiębiorstwa budowlane zastanawiają się jak przetrwać najbliższe 3 sierpnia 2012 roku weszła w życie specustawa drogowa, której celem jest, choćby częściowa, pomoc małym i średnim przedsiębiorcom w przetrwaniu trudnych czasów.

9 Audit KPMG Forum 9 dwa lata i jak wykorzystać dostępne moce produkcyjne. Ostatnie lata silnych wzrostów w przemyśle budowlanym spowodowały powiększenie zarówno bazy maszynowej, jak i zatrudnienia. Otwartym pozostaje pytanie, co stanie się z tymi zasobami. Już obecnie spada wykorzystanie mocy produkcyjnych w firmach budowlanych. W marcu 2012 roku wyniosło ono 66%, podczas gdy rok wcześniej 71%. Badanie wskazuje również na istnienie barier ograniczających rozwój firm. Do głównych ograniczeń należy zaliczyć: silną konkurencję, biurokrację oraz wysokie koszty materiałów. Znaczącym czynnikiem ograniczającym wzrost przedsiębiorstw stał się również niedostateczny popyt ze strony sektora publicznego. Obecnie przedsiębiorcy na bardzo konkurencyjnym rynku budowlanym przyjmują zlecenia po bardzo niskich cenach i dlatego obserwujemy malejącą rentowność sektora budowlanego. 58% ankietowanych firm przyznaje, że zdarzyło im się naruszyć swoją politykę zarządzania ryzykiem w celu zdobycia nowych kontraktów, a co trzecia jest gotowa przyjąć zlecenie przy zerowej lub wręcz ujemnej marży. Obok niskiej rentowności, dużym problemem jest również pogarszająca się płynność firm i zatory płatnicze, które były przyczyną ogłoszenia upadłości kilku dużych spółek budowlanych w ostatnich miesiącach. Szczególnie boleśnie odczuli to drobni poddostawcy dużych firm budowlanych. 3 sierpnia 2012 roku weszła w życie specustawa drogowa, której celem jest, choćby częściowa, pomoc małym i średnim przedsiębiorcom w przetrwaniu trudnych czasów. Ustawa ma na celu przyspieszenie płatności za wykonane prace budowlane, ponieważ obecnie głównym wyzwaniem dla spółek budowlanych jest właśnie utrzymanie płynności. Do końca roku temat zatorów płatniczych powinien się częściowo sam rozwiązać, ponieważ większość wykonywanych obecnie kontraktów budowanych zostanie zakończona i w dużej mierze rozliczona. Natomiast w roku 2013 to zdobywanie nowych kontraktów budowlanych, w świetle wciąż słabej koniunktury gospodarczej, stanie się głównym wyzwaniem determinującym przetrwanie spółek. Analizując powyższe wyniki, pamiętać jednak należy o efekcie wysokiej bazy, ponieważ rok 2011 był rekordowym, jeżeli chodzi o poziom produkcji budowlanej. Rzeczywiście w latach 2012 i 2013 liczba przetargów w drogownictwie będzie znikoma, nie oznacza to jednak, że sektor budowlany w Polsce zamrze. Zlecenia będą w inny sektorach m.in. energetyka, hydrotechnika, kolejnictwo, spalarnie i sortownie śmieci. Kontrakty w tych obszarach powinny potencjalnie zapewnić marże większe niż umowy związane z projektami drogowymi. Przedsiębiorcy wskazują, że główną przyczyną spodziewanych spadków jest brak nowych kontraktów infrastrukturalnych, a co za tym idzie spadająca liczba nowych zamówień. Bartłomiej Lachowicz Biegły rewident, Starszy Menedżer w Dziale Audytu firm sektora produktów przemysłowych, KPMG w Polsce Rozpoczął pracę w KPMG w 2002 roku. Zajmuje się badaniem jednostkowych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych sporządzanych zgodnie z polskimi i międzynarodowymi standardami rachunkowości(w tym IAS/IFRS oraz US GAAP) spółek z branży przemysłowej, budowlanej i nieruchomości. Posiada doświadczenie w badaniu przedsiębiorstw przemysłowych, zarówno krajowych, jak i międzynarodowych, w tym notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych. Prowadzi szkolenia z zakresu księgowości spółek sektora budowlanego i nieruchomości, zarówno wewnętrzne jak i dla klientów zewnętrznych.

10 10 KPMG Forum Tax Akcyza na wyroby węglowe W Polsce do 1 stycznia 2012 r. trwał wynegocjowany w Traktacie Akcesyjnym 1 okres przejściowy, dzięki któremu obowiązywało zwolnienie przedmiotowe z opodatkowania podatkiem akcyzowym m. in.: dla węgla i koksu, tj. wyrobów energetycznych określonych w poz załącznika nr 1 do ustawy o podatku akcyzowym 2 (dalej: Ustawa). Zwolnienie to miało charakter bezwarunkowy, tzn. nie było uzależnione od stosowania jednolitego systemu zwolnień od akcyzy ani jakichkolwiek innych warunków. Zmiana przepisów, która obowiązuje od 2 stycznia 2012 r. spowodowała, iż zwolnienie to przestało obowiązywać, a wyroby węglowe podlegają opodatkowaniu. Obowiązek opodatkowania węgla i koksu akcyzą wynika z regulacji dyrektywy energetycznej 3, do których Polska musiała się dostosować. Wprowadzone przepisy są przedmiotem szerokiej dyskusji na forum doradców podatkowych oraz podatników podatku akcyzowego, ponieważ jako novum budzą wiele wątpliwości interpretacyjnych. Z perspektywy obrotu gospodarczego wprowadzenie podatku akcyzowego na wyroby węglowe spowodowało pewne trudności dla podmiotów, które po 1 stycznia 2012 r. musiały odnaleźć się w nowej rzeczywistości legislacyjnej. W ciągu pierwszych miesięcy obowiązywania nowych przepisów pojawiły się stanowiska zarówno podatników, jak i przedstawicieli doktryny na temat uciążliwości obowiązków dokumentacyjnych. Ministerstwo Finansów przygotowało nawet dostępne na stronie internetowej MF instrukcje dla podatników, w jaki sposób radzić sobie z nowymi obowiązkami, jednakże było to rozwiązanie niewystarczające. W konsekwencji, celem uproszczenia obowiązków sprawozdawczych stosowne regulacje zostały znowelizowane. Ponadto, wprowadzenie wskazanych przepisów skomplikowało detaliczny handel wyrobami węglowymi, czego przykładem mogą być niektóre kopalnie, które czasowo wstrzymywały wydawanie należnych górnikom i ich rodzinom deputatów węglowych. Sytuacja taka związana była z faktem, że przepisy Ustawy nie wprowadziły szczególnych regulacji w zakresie opodatkowania deputatów węglowych. Minister Finansów w odpowiedzi na interpelację poselską 4 wyjaśnił jednak, że w przypadku, gdy węgiel objęty deputatem zostanie wykorzystany do opału przez gospodarstwo domowe, będzie on podlegał zwolnieniu na podstawie art. 31a ust. 2 pkt 3 ustawy o podatku akcyzowym. Jednocześnie warunkiem przedmiotowego zwolnienia jest dołączenie do przemieszczanych wyrobów węglowych dokumentu dostawy, który podmiot nabywający te wyroby zobowiązany jest podpisać w celu potwierdzenia odbioru i przeznaczenia wyrobów. Jak wskazano powyżej wprowadzenie opodatkowania wyrobów węglowych było spowodowane obowiązkiem wynikającym z przepisów unijnych. Przepisy Dyrektywy nie są w tym zakresie bardzo szczegółowe. Przewidują natomiast, że podatek akcyzowy od wyrobów węglowych jest nakładany i pobierany zgodnie z procedurami określonymi przez każdy z krajów członkowskich UE. Polskie przepisy dotyczące opodatkowania akcyzą węgla charakteryzują się tym, że co do zasady opodatkowana jest każda transakcja (sprzedaż, nabycie wewnątrzwspólnotowe, dostawa wewnątrzwspólnotowa, eksport, import), a także powstanie ubytków lub zużycie wyrobów węglowych, ale z możliwością zastosowania szeregu zwolnień z tego podatku. Zwolnienia te można podzielić na dwie kategorie: 1 Traktat o przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej podpisany 16 kwietnia 2003 r. w Atenach (Dz. U. z 30 kwietnia 2004 r. Nr 90) 2 Ustawa o podatku akcyzowym z dnia 6 grudnia 2008 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 108, poz. 626 ze. zm.) 3 Dyrektywa Rady 2003/96/WE z dnia 27 października 2003 r. w sprawie restrukturyzacji wspólnotowych przepisów ramowych dotyczących opodatkowania produktów energetycznych i energii elektrycznej (Dz. Urz. UE L 283/51 z 31 października 2003 r.) 4 Pismo Ministra Finansów z dnia 9 lutego 2012 r. o sygn. SPS /12

11 Tax KPMG Forum Zwolnienia ze względu na konstrukcję podatku wszelka sprzedaż pomiędzy podmiotami profesjonalnie zajmującymi się sprzedażą węgla zarejestrowanymi jako pośredniczące podmioty węglowe są zwolnione z akcyzy, o ile zachowane są warunki ustawowe. 2. Zwolnienia ze względu na przeznaczenie wyrobów węglowych węgiel podlega zwolnieniu z opodatkowania, gdy zostanie przeznaczony na określony cel, np. do produkcji energii elektrycznej, zużyty przez gospodarstwa domowe, do celów metalurgicznych i do wielu innych. Zakres zwolnień przewidzianych w Ustawie powoduje, że w praktyce jedynie niewielka część węgla zużywanego w Polsce jest opodatkowywana akcyzą, znakomita zaś większość podlega zwolnieniom. Taka też była intencja polskiego ustawodawcy, który wprowadził w polskich przepisach praktycznie wszystkie zwolnienia (zarówno obligatoryjne, jak również fakultatywne) dopuszczalne przez prawo unijne. Niemiej wątpliwości budzi jakość tych przepisów. Już od samego początku ich obowiązywania pojawiło się wiele wątpliwości interpretacyjnych. Nieprecyzyjność sformułowań powoduje, że zarówno przedsiębiorcy, jak i organy podatkowe mają poważne trudności ze stosowaniem tych przepisów. Ponieważ może to w przyszłości skutkować sporami między przedsiębiorcami a administracją podatkową, w szczególności dotyczącymi możliwości (lub braku możliwości) zastosowania zwolnienia z akcyzy węgla w określonej sytuacji, przedsiębiorcy starają się ograniczyć takie ryzyko, poprzez występowanie o interpretacje podatkowe. Już sama liczba wydanych od początku obowiązywania nowych przepisów interpretacji indywidualnych prawa podatkowego dowodzi, że wprowadzone regulacje przyniosły wiele problemów praktycznych. Poniżej, w ujęciu tematycznym, przedstawione zostały wyniki analizy przeprowadzonej na podstawie wydanych przez Ministra Finansów interpretacji przepisów prawa podatkowego w omawianym zakresie. Spółdzielnie / wspólnoty mieszkaniowe Tak jak wskazano powyżej ustawodawca polski wprowadził szeroki katalog zwolnień od opodatkowania obrotu wyrobami węglowymi jako wyrobami akcyzowymi. Działanie takie w znacznej mierze należy uznać za potrzebne. Z jednej bowiem strony ze względu na rozdrobnienie rynku obrotu węglem oraz jego specyfikę spełnianie przez przedsiębiorców działających w tej branży wymogów określonych dla innych wyrobów energetycznych byłoby bardzo trudne. Z drugiej strony, z uwagi na specyfikę polskiej gospodarki, która w dużej mierze korzysta z paliwa węglowego, brak wprowadzenia odpowiednich zwolnień mógłby nie tylko zachwiać konkurencyjnością polskich przedsiębiorców, ale rodziłby ryzyko nieopłacalności prowadzonej przez nich działalności. W ramach jednego ze zwolnień wolne od opodatkowania są wyroby węglowe zużywane przez gospodarstwa domowe. W toku stosowania nowych przepisów pojawiła się jednak wątpliwość co do możliwości zastosowania tego zwolnienia do węgla i koksu nabywanego przez spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe. Z przeprowadzonej analizy wynika, że w odniesieniu do kwestii zastosowania omawianego zwolnienia do wyrobów węglowych nabywanych przez spółdzielnie / wspólnoty mieszkaniowe dla potrzeb ogrzewania mieszkań znajdujących się w ich zasobach, organy podatkowe stoją na stanowisku, zgodnie z którym nabyte wyroby węglowe zużywane do celów opałowych na potrzeby lokali mieszkalnych znajdujących się w zasobach spółdzielni (wspólnot) mieszkaniowych, tj. gospodarstw domowych, korzystają ze zwolnienia. Zwolnieniem nie będzie jednak objęte zużycie wyrobów węglowych na potrzeby lokali użytkowych. W takiej sytuacji wyroby te nie są zużywane zgodnie z przeznaczeniem określonym w przepisie art. 31a ust. 2 pkt 3 Ustawy. Zakłady energochłonne Przepisy znowelizowanej Ustawy przewidują również zwolnienie od akcyzy wyrobów węglowych zużywanych przez zakłady energochłonne do celów opałowych. Zgodnie z definicją ustawową zakłady energochłonne to podmioty, u których udział zakupu wyrobów węglowych w wartości produkcji sprzedanej wynosi nie mniej niż 10% w skali roku poprzedzającego rok, w odniesieniu do którego jest ustalany procentowy udział. Zakład energochłonny nie może być mniejszy niż zorganizowana część przedsiębiorstwa, rozumiana jako organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązania, przeznaczonych do realizacji określonych zadań Ubytki wynikające ze zdarzenia losowego lub siły wyższej są zwolnione z opodatkowania, jednakże podatnik powinien wykazać okoliczności uprawniające do zastosowania tego zwolnienia.

12 12 KPMG Forum Tax gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania. Zastosowanie zwolnienia od podatku akcyzowego przy zakupie wyrobów węglowych zużywanych do celów opałowych przez zakłady energochłonne było jednak dla podatników problematyczne, a to ze względu na fakt, że definicja zakładu energochłonnego posługuje się sformułowaniem wartości produkcji sprzedanej. Zgodnie ze stanowiskiem zajętym przez Ministra Finansów wartość produkcji sprzedanej oznacza wartość sprzedanych wyrobów gotowych, jak i wartość świadczonych usług, czyli całość produkcji sprzedanej, z wyłączeniem wartości sprzedaży zbędnych składników majątku trwałego oraz wartości sprzedaży, która nie stanowi części produkcji podatnika. Zapasy wyrobów węglowych Jednym z istotniejszych zagadnień związanych z praktycznym aspektem opodatkowania podatkiem akcyzowym wyrobów węglowych jest zagadnienie zapasów tj. wyrobów węglowych, które nabyte zostały przed dniem 2 stycznia 2012 r. Organy podatkowe uznają, że wyroby węglowe, które zostały zakupione przed 2 stycznia 2012 r. i pozostają w magazynach, będą opodatkowane akcyzą w przypadku, gdy po tej dacie zostaną sprzedane lub zużyte na cele nieobjęte zwolnieniem. A zatem, w szczególności, jeżeli podatnik niepodlegający zwolnieniom od akcyzy, posiadający zapasy wyrobów węglowych nabyte przed dniem 2 stycznia 2012 r., zużyje je po dniu 1 stycznia 2012 r. na cele opałowe w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, to czynność ta będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem akcyzowym. Obowiązek podatkowy będzie powstawał natomiast systematycznie w miarę zużywania zapasów wyrobów węglowych. Pośredniczący podmiot węglowy Wraz z nowymi przepisami dotyczącymi opodatkowania węgla i koksu wprowadzono do polskich przepisów instytucję tzw. pośredniczącego podmiotu węglowego. Obrót wyrobami węglowymi dokonywany pomiędzy pośredniczącymi podmiotami węglowymi jest zwolniony z akcyzy. Status pośredniczącego podmiotu węglowego może uzyskać podmiot mający siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium kraju, dokonujący sprzedaży, dostawy wewnątrzwspólnotowej, nabycia wewnątrzwspólnotowego, importu lub eksportu m. in. węgla podlegającego zwolnieniu od akcyzy. Z perspektywy pośredniczącego podmiotu węglowego poniższe zagadnienia mogą mieć praktyczne znaczenie w prowadzonej działalności. Po pierwsze pośredniczące podmioty węglowe nie są zobowiązane do prowadzenia ewidencji wyrobów węglowych zużywanych do celów zwolnionych, ponieważ przepisy Ustawy nie nakładają takiego obowiązku. Ponadto, posiadanie statusu pośredniczącego podmiotu węglowego jest prawem a nie obowiązkiem podatnika. Także podmiot zajmujący się pośrednictwem w sprzedaży węgla nie jest zobowiązany do uzyskania statusu pośredniczącego podmiotu węglowego. Jednakże, w przypadku nieposiadania tego statusu podatnik musi liczyć się z faktem, że nie skorzysta ze zwolnienia ustawowego, chyba, że ustawodawca przewidział odrębne zwolnienie, którego zastosowanie jest możliwe wobec podatnika. Co więcej, jeżeli sprzedaż wyrobów węglowych dokonana pomiędzy pośredniczącymi podmiotami węglowymi następuje bez przemieszczenia wyrobów węglowych, to dla zachowania warunków zwolnienia nie jest wymagane dołączenie do sprzedawanych wyrobów dokumentu dostawy, a tym samym potwierdzenie na tym dokumencie odbioru wyrobów węglowych. Natomiast odnosząc się do konstrukcji wspomnianych regulacji szersze wątpliwości budzić może ustawowe ograniczenie, aby pośredniczącym podmiotem węglowym mógł być podmiot mający siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium kraju. Oznacza to, że statusu pośredniczącego podmiotu węglowego nie mogą uzyskać podmioty z siedzibą za granicą. Zatem, z omawianego zwolnienia nie mogą korzystać polskie kopalnie i koksownie, które sprzedają swoje produkty za pośrednictwem zagranicznych spółek niemających w Polsce siedziby, a jedynie zarejestrowanych tu dla celów VAT. Sprzedaż wyrobów węglowych na terytorium kraju jest bowiem zwolniona wyłącznie wtedy, gdy jest dokonywana pomiędzy pośredniczącymi podmiotami węglowymi lub na cele zwolnione. Ubytki wyrobów węglowych Wszelkie straty wyrobów węglowych powstałe w trakcie ich przemieszczania albo magazynowania przez pośredniczący podmiot węglowy lub gdy doszło do ich całkowitego zniszczenia są ubytkami wyrobów węglowych. Powstanie ubytków wyrobów węglowych jest przedmiotem opodatkowania akcyzą i w razie ich powstania należy od nich zapłacić podatek akcyzowy, z wyjątkiem tej ich części, która mieści się w normach dopuszczalnych ubytków, jeżeli takie normy zostały ustalone. Ubytki wynikające ze zdarzenia losowego lub siły wyższej są zwolnione z opodatkowania, jednakże podatnik powinien wykazać okoliczności uprawniające do zastosowania tego zwolnienia. Zdarzenia losowe, ani też dopuszczalne normy ubytków, nie obejmują jednak strat wynikających z przestępstwa przeciwko mieniu.

13 Tax KPMG Forum 13 Oznacza to, że jeżeli u pośredniczącego podmiotu węglowego wystąpią ubytki wynikające z kradzieży, to takie straty będą opodatkowane. W myśl uchwalonych zmian do Ustawy przedmiotem opodatkowania jest również użycie lub sprzedaż wyrobów węglowych uzyskanych w drodze czynu zabronionego pod groźbą kary. Jako podatnik został natomiast zdefiniowany podmiot dokonujący użycia lub sprzedaży wyrobów węglowych, które uzyskał w drodze czynu zabronionego pod groźbą kary. Z przepisów wynika więc, że teoretycznie podatnikiem akcyzy w przypadku kradzieży węgla może być sprawca tej kradzieży lub nabywca wyrobów węglowych pochodzących z czynu zabronionego. Jednak w praktyce ustalenie podmiotu odpowiedzialnego za dokonanie takiego czynu może być niemożliwe, a w konsekwencji może okazać się, że podatek w takiej sytuacji płaci nie sprawca, ale właściciel skradzionego węgla. Przeprowadzona analiza prowadzi również do wniosku, że straty wyrobów węglowych powstające podczas ich przemieszczania i magazynowania przez podatnika, który nie jest pośredniczącym podmiotem węglowym (tj. powstałe po potwierdzeniu odbioru wyrobów węglowych na dokumencie dostawy wystawianym przez pośredniczący podmiot węglowy) nie podlegają opodatkowaniu jako ubytki, ponieważ nie są ubytkami w rozumieniu Ustawy. Niemniej, stanowisko organów jest takie, że straty tego rodzaju będą podlegały opodatkowaniu jako zużycie wyrobów węglowych do celów innych niż zwolnione, niezależnie od okoliczności. Powoduje to konsekwencje dla niektórych dużych odbiorców węgla, np. elektrowni, gdyż jakiekolwiek straty węgla (które często nie są fizycznymi ubytkami, a jedynie różnicami inwentaryzacyjnymi, wynikającymi z naturalnej niedokładności pomiaru ilości węgla) podlegają akcyzie, a których to strat nie można zwolnić z opodatkowania. Rozpoczął pracę w KPMG w 2004 r. Zbigniew Sobecki Menedżer w Zespole ds. Cła i Akcyzy, KPMG w Polsce Posiada szerokie doświadczenie w zakresie doradztwa podatkowego z zakresu podatku akcyzowego i prawa celnego. Uczestniczył w wielu projektach dla klientów m.in. z branż petrochemicznej, tytoniowej, alkoholowej, samochodowej oraz energetycznej. W ramach specjalizacji zawodowej oprócz bieżącego doradztwa w zakresie stosowania przepisów podatkowych, odpowiadał m.in. za realizację projektów związanych z badaniem wewnętrznych procedur mających wpływ na rozliczenia akcyzy, uczestniczył w audytach podatkowych, doradzał w kwestiach związanych ze statusem akcyzowym podmiotów oraz wymogami proceduralnymi odnośnie stosowania zwolnień w podatku akcyzowym, jak również opracowywał pisma procesowe i reprezentował klientów przed organami podatkowymi. Monika Jasińska Ekspert podatkowy, KPMG w Polsce Dołączyła do zespołu KPMG w maju 2011 r. Uczestniczyła w projektach związanych z funkcjonowaniem spółek z branży motoryzacyjnej w specjalnych strefach ekonomicznych brała udział w projektach dotyczących uzyskania zezwoleń strefowych oraz w przeglądach strefowych. Dotychczasowe zadania wykonywane przez Monikę obejmowały także uczestnictwo w przeglądach podatków CIT, VAT i PCC. Autorka publikacji w prasie podatkowej. Magda Wróbel Ekspert podatkowy, KPMG w Polsce Dołączyła do zespołu KPMG w czerwcu 2011 r. Uczestniczyła w projektach związanych z doradztwem podatkowym dla spółek z branży górniczej, w tym, w szczególności, w kompleksowych projektach dotyczących postępowań podatkowych w sprawie podatku od nieruchomości. Współorganizator oraz jeden z prelegentów na warsztatach podatkowych zorganizowanych na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Autorka publikacji w prasie podatkowej.

14 14 KPMG Forum Tax Zakład a stałe miejsce prowadzenia działalności Modelowa Konwencja OECD, a w ślad za nią zawarte przez Polskę umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, posługują się pojęciem zakład (permanent establishment). Dyrektywa VAT 2006/12/WE oraz Polska ustawa o VAT używają zaś pojęcia stałe miejsce prowadzenia działalności (fixed establishment). Oba te pojęcia zostały zdefiniowane i są używane na gruncie dwóch różnych podatków pierwsze na potrzeby podatku dochodowego (CIT), drugie funkcjonuje w podatku od towarów i usług (VAT). Czy jednak, w praktyce, posiadanie w Polsce przez podmiot zagraniczny zakładu w rozumieniu umów o unikaniu podwójnego opodatkowania oznacza automatycznie istnienie stałego miejsca prowadzenia działalności dla celów VAT (i vice versa)? W celu określenia relacji pomiędzy tymi dwoma pojęciami, niezbędne jest przede wszystkim przeanalizowanie ich funkcji. Dopiero bowiem to może pozwolić na stwierdzenie, czy pojęcia te mają takie same znaczenie. Zakład (permanent establishment) O obowiązku zapłaty podatku dochodowego w danym państwie przez podmiot zagraniczny decydują przeważnie dwa kryteria: podmiotowe zgodnie z nim opodatkowaniu podlegają wszystkie dochody osób mających miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium danego państwa (nieograniczony obowiązek podatkowy), przedmiotowe zgodnie z nim opodatkowaniu podlegają wszelkie dochody powstałe na terytorium danego państwa, niezależnie od miejsca zamieszkania lub siedziby uzyskujących je podmiotów (ograniczony obowiązek podatkowy). Zastosowanie obu powyższych kryteriów jednocześnie przez poszczególne państwa może prowadzić do podwójnego opodatkowania podatkiem dochodowym. W celu uniknięcia tego negatywnego zjawiska, które mogłoby zahamować rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych, państwa zawierają umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. W tych umowach, wzorowanych przeważnie na Modelowej Konwencji OECD, państwa ograniczając swoją suwerenność podatkową, określają zasady opodatkowania dochodów z poszczególnych tytułów w państwie siedziby uzyskującego przychód bądź państwie źródła (w państwie, w którym przychód powstaje). Przykładowo, dochód z majątku nieruchomego może być najczęściej opodatkowany bez

15 Tax KPMG Forum 15 ograniczeń w państwie źródła. Z kolei zyski przedsiębiorstw nieprzypisane do szczegółowego źródła przychodów, co do zasady, opodatkowane są w państwie siedziby. Zgodnie jednak z Modelową Konwencją OECD i wzorowanych na niej umowach międzypaństwowych, w przypadku, kiedy przedsiębiorstwo prowadzi działalność w drugim umawiającym się państwie przez zakład (permanent establishment), zyski osiągane przez ten zakład mogą, co do zasady być opodatkowane w państwie położenia zakładu niezależnie od rodzaju źródła. Oznacza to, że funkcją pojęcia zakładu w podatku dochodowym jest umożliwienie prawidłowego opodatkowania przez jedno z umawiających się państw dochodów uzyskiwanych przez podmiot drugiego państwa, ze źródeł przychodów położonych na terytorium tego pierwszego z państw. Stałe miejsce prowadzenia działalności (fixed establishment) W dniu 1 stycznia 2010 r. weszła w Polsce w życie kompleksowa nowelizacja ustawy o VAT w odniesieniu do reguł określania miejsca świadczenia usług. Nowelizacja implementowała zmiany do Dyrektywy 2006/112/WE wprowadzane przez Dyrektywę 2008/8. Celem modyfikacji było ograniczenie nadużyć związanych z odliczeniem podatku naliczonego w przypadku świadczenia usług. Usługi, zwłaszcza te o charakterze niematerialnym, są trudne do śledzenia oraz zweryfikowania, dlatego, zmiana wprowadziła, w stosunku do usług jako podstawową zasadę samoopodatkowania ( odwrotnego opodatkowania ). Obecnie obowiązują dwie podstawowe reguły odnoszące się do miejsca opodatkowania usług, w sytuacji, gdy usługodawca i usługobiorca pochodzą z dwóch różnych państw członkowskich: usługi świadczone przez podatników na rzecz podatników (B2B business to business) są, co do zasady, opodatkowane w miejscu siedziby działalności gospodarczej (stałego miejsca prowadzenia działalności, stałego zamieszkania) nabywcy usługi, usługi świadczone przez podatników na rzecz niepodatników (B2C business to customer) są, jako reguła, opodatkowane w miejscu siedziby działalności gospodarczej (stałego miejsca prowadzenia działalności, stałego zamieszkania) świadczącego usługę. Obie powyższe zasady posługują się dla określenia miejsca świadczenia usług pojęciem stałego miejsca prowadzenia działalności (fixed establishment). Celem wprowadzenia tego pojęcia było urzeczywistnienie zasady opodatkowania VAT usług w kraju ich rzeczywistej konsumpcji (w przypadku transakcji B2B), zaś w przypadku transakcji B2C w kraju, z którego usługi te są faktycznie świadczone. Ze względu na tą funkcję, definiując stałe miejsce prowadzenia działalności wskazano, iż należy przez nie rozumieć dowolne miejsce inne niż miejsce siedziby działalności gospodarczej podatnika - które charakteryzuje się trzema elementami: 1) wystarczającą stałością, 2) odpowiednią strukturą w zakresie zaplecza personalnego, oraz 3) odpowiednią strukturą w zakresie zaplecza technicznego, by umożliwić mu: przy transakcjach B2B (dla usługobiorcy) odbiór i wykorzystanie usług świadczonych do własnych potrzeb tego stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej, przy transakcjach B2C (dla usługodawcy) świadczenie usług, które wykonuje. Z powyższego wynika, iż chodzi o taką strukturę zbudowaną przez podatnika w państwie innym niż siedziba działalności, która jest na tyle ustalona i ukształtowana, że można przypisać jej możliwość skonsumowania danych usług (B2B), a przy transakcjach B2C wykonania danych usług. Zakład a stałe miejsce prowadzenia działalności Pomimo pewnych podobieństw, biorąc pod uwagę powyższe zupełnie różne funkcje, jakie mają analizowane pojęcia na gruncie podatku dochodowego i podatku VAT, nie powinno się im jednak przypisywać równoznacznego znaczenia. Wynika to także z porównania ich definicji. Wspólnymi cechami tych pojęć będzie niewątpliwie stałość i prowadzenie przez nie działalności przez podmiot zagraniczny. Jednakże biorąc pod uwagę liczne wyjątki spod definicji zakładu zawarte w Modelowej Konwencji OECD oraz względną relatywność definicji stałego miejsca prowadzenia działalności, w praktyce często mogą pojawić się sytuację, w których podmiot zagraniczny będzie miał stałe miejsce prowadzenia działalności (dla celów VAT), zaś nie będzie posiadał zakładu na potrzeby podatków dochodowych. Przykładowo, przedstawicielstwo podmiotu zagranicznego, prowadzące w Polsce działalność w zakresie reklamy i promocji tego podmiotu, nie będzie stanowiło zakładu. Jednakże, w odniesieniu do usług nabywanych bezpośrednio na potrzeby działalności tego przedstawicielstwa (np. usług księgowych, najmu samochodów osobowych, telekomunikacyjnych), może stanowić stałe miejsce prowadzenia działalności (tak też Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji z dnia 30 maja 2012 r., nr IPPP3/ /12-2/MPe). Modelowa Konwencja OECD dla uznania, że istnieje zakład w danym państwie wymaga, aby plac budowy, prace

16 16 KPMG Forum Tax budowlane lub instalacyjne trwały dłużej niż 12 miesięcy. Takiego wymogu nie zawierają przepisy dotyczące stałego miejsca prowadzenia działalności na potrzeby VAT. Powyższe potwierdzają również organy podatkowe w Polsce. Przykładowo, Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w uzasadnieniu interpretacji z dnia 11 lipca 2011 r., nr IPPB5/ /11-6/PS, stwierdził, iż pomimo, że podmiot zagraniczny spełnia warunki posiadania w Polsce stałego miejsca prowadzenia działalności, to jednak czynności wykonywane na terenie Polski za pośrednictwem tego stałego miejsca prowadzenia działalności mają charakter przygotowawczy i pomocniczy i przez to nie spełniają warunku do uznania go za zakład podmiotu (zgodnie z Modelową konwencją OECD zakład nie obejmuje utrzymania stałej placówki wyłącznie dla prowadzenia działalności o charakterze przygotowawczym czy pomocniczym). Z odwrotną sytuacją (rozpoznaniem zakładu, bez stałego miejsca prowadzenia działalności) możemy mieć przykładowo, do czynienia w sytuacji działania w Polsce osoby w imieniu podmiotu zagranicznego, która zwyczajowo zawiera w jego imieniu umowy, jako zależny agent. W takim przypadku, w Polsce może powstać zakład podmiotu zagranicznego. Jednakże, nie zawsze będzie istnieć stałe miejsce prowadzenia działalności dla celów VAT. Jak wskazaliśmy powyżej, stałe miejsce prowadzenia działalności musi być zdolne do odbioru i wykorzystania usług świadczonych do własnych potrzeb tego stałego miejsca prowadzenia działalności, a w transakcjach B2C do świadczenia tych usług. A zatem, w sytuacji, gdy zależny agent nie będzie odbiorcą świadczonych dla spółki usług, a przy transakcjach B2C nie będzie brał udziału w świadczeniu usług, to nie będzie dla spółki stanowić stałego miejsca prowadzenia działalności. Wnioski Powyższa analiza prowadzi do wniosku, iż pojęcia zakład i stałe miejsce prowadzenia działalności nie powinny być ze sobą utożsamiane. Zostały stworzone na potrzeby dwóch różnych reżimów podatkowych, mają inne funkcje i definicje. W konsekwencji, posiadanie zakładu w rozumieniu umów o unikaniu podwójnego opodatkowania dla celów podatku dochodowego nie powoduje powstania stałego miejsca prowadzenia działalności na potrzeby VAT i odwrotnie. Każdy przypadek powinien być samodzielnie, wnikliwie analizowany. Biorąc jednak pod uwagę istniejące również podobieństwa, wydaje się, iż może to być pole niejednego sporu podatników z organami skarbowymi. Piotr Pacewicz Doradca podatkowy, Menedżer w Zespole ds. VAT, KPMG w Polsce Izabela Jędra Specjalista w Zespole ds. VAT, KPMG w Polsce Posiada doświadczenie w doradztwie podatkowym dla polskich i zagranicznych podmiotów z wielu branż, między innymi nieruchomościowej, budowlanej, motoryzacyjnej, telekomunikacyjnej, informatycznej i sportowej. Autor publikacji podatkowych. Dołączyła do Grupy VAT w lipcu 2011 r. W swojej pracy wykorzystuje 2-letnie doświadczenie w obsłudze prawnej podmiotów gospodarczych oraz wiedzę zdobywaną na aplikacji adwokackiej. Jest odpowiedzialna głównie za świadczenie bieżącego doradztwa podatkowego zarówno dla polskich, jak i międzynarodowych klientów. Bierze udział w wielu projektach związanych z reprezentowaniem podmiotów przed organami podatkowymi oraz sądami administracyjnymi.

17 Corporate Finance KPMG Forum 17 W ostatnim czasie splity akcji stały się rzadkością na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, podczas gdy jeszcze kilka lat temu panowała prawdziwa moda na tego typu operacje (lata 2007 oraz 2008 przyniosły łącznie 34 operacje splitu na GPW). W pierwszych siedmiu miesiącach 2012 roku jedynie dwie spółki podzieliły swoje akcje, notowany w ramach głównego parkietu producent płyt pilśniowych z Krosna Odrzańskiego Hardex oraz działająca na rynku NewConnect spółka PinotCaro, której głównym obszarem działalności jest wprowadzanie na polski rynek nowoczesnych rozwiązań gastronomiczno-kulinarno-kulturalnych. Czym tak naprawdę jest split akcji? Split polega na przydzieleniu dotychczasowym akcjonariuszom spółki dodatkowych akcji, przy jednoczesnym obniżeniu ich jednostkowej ceny w stosunku odpowiednim do zmiany ilości akcji. Tak naprawdę jest to jedynie operacja księgowa, która nie zmienia ani wartości przedsiębiorstwa, ani udziału inwestora w majątku spółki. Na przykład, split akcji w relacji 2 do 1 oznacza, że w obrocie znajdzie się dwa razy więcej akcji i że każda z nich będzie warta o połowę mniej. Jeśli spółka przed splitem posiada 40 milionów wyemitowanych akcji notowanych po 2 złote każda, to kapitalizacja takiej spółki (czyli jej wartość rynkowa) wyniesie 80 milionów złotych. Przyjmijmy teraz, że spółka ta dokonuje splitu w stosunku 2 do 1. W konsekwencji liczba jej akcji po splicie zwiększy się do 80 milionów, a cena jednej akcji spadnie do poziomu 1 złotego. Po splicie wartość rynkowa takiej spółki pozostanie bez zmian i wyniesie 80 milionów złotych. W tym miejscu warto zaznaczyć, iż w przypadku splitu, spółka dokonuje jedynie korekty wartości rynkowej akcji zwykłych, pozycje kapitału akcyjnego i zapasowego pozostają bez zmian. Złudny urok splitów Dlaczego spółki dokonują splitu akcji? Jedną z głównych przyczyn, dla których spółki dokonują splitu jest chęć zwiększenia zainteresowania inwestorów indywidualnych ich akcjami, co w konsekwencji powinno przełożyć się na wzrost obrotów oraz poprawę płynności. Wraz z obniżeniem ceny akcji, a więc zwiększeniem ich dostępności dla większej grupy inwestorów oraz proporcjonalnym wzrostem liczby walorów dostępnych na rynku, powszechnie oczekuje się wzrostu ich płynności. Często informacjom o ogłoszeniu splitu towarzyszą inne, pozytywne komunikaty spółki mające wpływ na kurs jej akcji, takie jak informacja o potencjalnym przejęciu czy publikacja dobrych wyników finansowych. Powodem dla przeprowadzania splitów może być również przygotowanie oraz ułatwienie przyszłego dokapitalizowania spółki. Funkcja splitu objawia się w tym przypadku dwojako: po pierwsze, obniżenie ceny subskrypcji na nowo emitowane papiery wartościowe umożliwia większą partycypację drobnych inwestorów oraz, po drugie, zwiększeniu ulega grono akcjonariuszy, którzy mogą być zachęcani do większego zaangażowania w finansowaniu kapitału. Psychologia splitu Z punktu widzenia indywidualnego inwestora operacja splitu ma głównie

18 18 KPMG Forum Corporate Finance wymiar psychologiczny. Spora część inwestorów, budując strategię inwestycyjną, sugeruje się przekonaniem, iż informacja o splicie jest sygnałem, że kurs akcji upatrzonej spółki znajduje się bądź niedługo będzie znajdować się w trendzie wzrostowym, w związku z czym zaczynają oni skupować dany walor. Innym, równie ważnym aspektem psychologicznym splitu, jest fakt, iż wielu inwestorów postrzega akcje o wysokim kursie jako drogie, co zniechęca ich do inwestowania w takie papiery. Sądzą oni bowiem, że jeżeli dany walor kosztuje już tak dużo, to może to oznaczać, że osiągnął już swój poziom maksymalny, w związku z czym, szansa na kolejne wzrosty jest niewielka. Wniosek z tego jest taki, iż inwestorzy indywidualni chętniej handlują walorami o niższym nominalnie kursie niż o wyższym. W tym miejscu, jako ciekawostkę, warto Rysunek 1. Liczba splitów przeprowadzonych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie w latach liczba przeprowadzonych splitów wspomnieć, iż amerykański inwestor giełdowy Warren Buffet w swojej strategii inwestycyjnej nigdy nie popierał operacji splitu. Zdaniem Buffetta inwestorzy powinni myśleć o swoich inwestycjach długoterminowo, a wysokie kursy akcji mają za zadanie zniechęcać ich do zajmowania krótkoterminowych, ryzykownych pozycji inwestycyjnych. Buffett uważa, iż wysokie ceny akcji są doskonałym narzędziem na wyeliminowanie wahań kursów, niewynikających z czynników fundamentalnych. Obecnie ceny niektórych jego akcji przekraczają już 120 tysięcy dolarów (Berkshire Hathway). Nieco podobną sytuację można zaobserwować na akcjach LPP, które od 2001 roku zdrożały o blisko 6 000% i obecnie są notowane na poziomie bliskim złotych. Splity na GPW Okres hossy w latach przyniósł gwałtowny wzrost popularności splitów na GPW, kiedy to wiele spółek dokonywało splitów, emitując miliony akcji po groszowych nominałach. Analizując Źródło: Bossa.pl splity tamtego okresu można dojść do wniosku, że taki kapitał spekulacyjny był znakomitym narzędziem do osiągnięcia szybkich zysków. Już samo ogłoszenie splitu powodowało gwałtowny wzrost kursu akcji, potwierdzeniem czego Okres hossy w latach przyniósł gwałtowny wzrost popularności splitów na GPW, kiedy to wiele spółek dokonywało splitów, emitując miliony akcji po groszowych nominałach. jest przykład spółki FON, gdzie po publikacji informacji o planowanym podziale akcji jej kurs giełdowy wzrósł o 250 procent. W 2011 roku na GPW dokonano 11 podziałów akcji. Na uwagę zasługuje fakt, iż tylko 4 takie operacje przeprowadzone zostały przez spółki notowane na głównym parkiecie (Lentex, ING BSK, Mennica oraz Suwary), obrót akcji pozostałych odbywał się natomiast poza rynkiem regulowanym w ramach alternatywnego systemu obrotu NewConnect. Analizując split akcji przeprowadzony w październiku przez ING BSK, można dojść do wniosku, iż jest to niemal książkowy przykład opisujący zasady działania splitu oraz przesłanki, jakimi kierują się zarządy spółek, podejmując decyzję o podziale akcji. Na zamknięciu sesji poprzedzającej split, kurs akcji tego kontrolowanego przez Holendrów banku wynosił 775,0 złotych. Po przeprowadzonym splicie w stosunku 1:10, cena akcji banku na zamknięciu pierwszej sesji zyskała 1 procent i ukształtowała się na poziomie 77,8 złotych. W wyniku podziału wartości nominalnej akcji, kapitał zakładowy ING BSK pozostał na niezmienionym poziomie, z tą jednak różnicą, iż zamiast akcji o wartości nominalnej 10 złotych każda, kapitał zakładowy ING BSK składał się od tej chwili ze

19 Corporate Finance KPMG Forum 19 akcji o wartości nominalnej 1 złoty każda. Decyzja o splicie motywowana była chęcią zwiększenia dostępności akcji banku dla większego grona inwestorów (zwłaszcza inwestorów indywidualnych) oraz zwiększenia płynności walorów banku na GPW jak podano w komunikacie zarządu. Wpływ splitu na kurs akcji KPMG przeprowadziło badanie splitów na GPW w latach pod kątem ich wpływu na kształtowanie się kursu akcji (z uwagi na znaczne wahania kursów akcji w badaniu pominięto 2011 rok). Spośród 16 spółek, które w badanym okresie przeprowadziły podział akcji, jedynie dwie (Chemoservis- Dwory i Izolacja) notowane były na rynku głównym. Rozpatrując pierwszy w 2009 roku split, przeprowadzony przez spółkę pośrednictwa w obrocie dziełami sztuk WBay, można dojść do wniosku, iż jest to idealny sposób na przyciągnięcie uwagi inwestorów, wzrost kursu akcji oraz poprawę płynności. W dniu wykonania splitu kurs akcji wzrósł o 25%, natomiast po miesiącu akcje Wbay podrożały już o 57% w stosunku do dnia wykonania. Split akcji przeprowadzony przez Wbay okazał się niewątpliwie trafnym posunięciem, jednak zdecydowanie największym sukcesem w latach okazał się podział akcji przeprowadzony w lipcu 2010 roku przez producenta przetworów mlecznych z Czarnocina firmę Milkpol. W miesiąc po przeprowadzeniu splitu, kurs akcji Milkpolu wzrósł o ponad 125%. Statystyki pokazują jednak, iż nie zawsze split jest niezawodnym sposobem na wzrost zainteresowania inwestorów, a tym samym wzrost kursu akcji. W badanym okresie spośród 16 spółek, które dokonały splitu, kurs akcji aż 9 z nich w miesiąc po splicie spadł w porównaniu do kursu z dnia wykonania podziału. Krótko cieszyli się inwestorzy skuszeni potencjalnymi zyskami związanymi ze splitem akcji spółki oferującej usługi z zakresu utrzymania ruchu na instalacjach przemysłowych Chemoserwis-Dwory. Powodem dla przeprowadzania splitów może być również przygotowanie oraz ułatwienie przyszłego dokapitalizowania spółki. Rysunek 2. Kurs akcji Chemoservis-Dwory na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie w miesiąc przed i po splicie akcji 10 8 PLN Źródło: GPWInfostrefa.pl

20 20 KPMG Forum Corporate Finance Mimo iż kurs jej akcji w momencie splitu wzrósł o 23%, to już w miesiąc poszybował w dół o ponad 40% w stosunku do dnia wykonania tej operacji. Badając kursy akcji po 3 miesiącach od momentu splitu, na 15 spółek (w analizie nie uwzględniono spółki Publicia ze względu na zbyt krótki okres po splicie) kurs aż 9 z nich był niższy niż w dniu tej operacji. Rozczarowujące efekty przyniosła analiza splitu w kwestii spodziewanego długookresowego wzrostu obrotów. Mimo iż rzeczywiście w dniu wykonania splitu wartość obrotów wyrażona w tysiącach złotych zdecydowanie rosła w większości przypadków, to już w miesiąc po splicie (średnia arytmetyczna z 20 sesji) obroty zaledwie połowy z badanych spółek były wyższe od średnich obrotów w ciągu miesiąca poprzedzającego moment splitu. Podsumowanie Split akcji jest tylko techniczną operacją księgową, która sama w sobie nie powinna mieć żadnego wpływu na długookresowy kurs akcji. Często zdarza się jednak, iż wskutek podgrzania atmosfery wokół spółki wywołanej splitem, któremu często towarzyszą pozytywne komunikaty spółki, kurs jej akcji gwałtownie rośnie. Niemniej jednak, na dłuższą metę, pozytywne efekty takiej operacji są kwestionowane i nie można wykluczyć postępującego po splicie spadku kursu akcji. Obecnie split jest operacją popularną głównie wśród spółek z rynku NewConnect, które zamierzają przejść na rynek regulowany, gdyż jednym z wymogów takiego przejścia jest osiągnięcie progu kapitalizacji wynoszącego 10 milionów euro, a operacja splitu poprzez krótkoterminowy wzrost kursu może to ułatwić. Tomasz Wiśniewski Partner i Szef Zespołu ds. Wycen i Modelowania, Grupa Corporate Finance, KPMG w Polsce Rozpoczął pracę w KPMG w 1994 roku. Specjalizuje się w doradztwie w zakresie opracowania wycen przedsiębiorstw, sporządzanych dla celów transakcji, bądź zgodnie z wymogami standardów rachunkowości i regulacjami prawnymi (w tym na potrzeby planów połączenia i podziału oraz przymusowego wykupu akcjonariuszy mniejszościowych). Zajmuje się analizami wartości znaków towarowych, a także wydawaniem opinii o warunkach finansowych transakcji (fairness opinions). Wraz z zespołem dokonuje analiz studiów opłacalności przedsięwzięć, a także zajmuje się tworzeniem i weryfikacją modeli finansowych. Kieruje Usługami Wycen KPMG w regionie Europy Środkowo-Wschodniej i bierze udział w pracach Europejskiej Grupy Wycen oraz Globalnego Komitetu ds. Wycen KPMG. W ostatnich latach wziął udział w sporządzeniu ponad stu niezależnych wycen przedsiębiorstw z różnych sektorów gospodarki i dla różnych celów. Jego doświadczenie w KPMG obejmuje także kierowanie lub uczestniczenie w niemal stu projektach takich, jak: przeglądy typu due diligence, doradztwo prywatyzacyjne oraz pomoc w przygotowaniu business planów, zarówno dla klientów polskich, jak i międzynarodowych. Rafał Karasiński Specjalista w Zespole ds. Wycen i Modelowania, Grupa Corporate Finance, KPMG w Polsce Rozpoczął pracę w KPMG w 2008 roku. Jest odpowiedzialny m.in. za przeprowadzanie wycen i analiz finansowych, identyfikowanie potencjalnych możliwości inwestycyjnych, doradztwo przy poszukiwaniu inwestora strategicznego oraz doradztwo przy prywatyzacjach. Dotychczasowe zadania wykonywane przez Rafała obejmowały m.in. analizy rynkowe, sporządzanie zestawień porównywalnych transakcji i porównywalnych spółek dla potrzeb dokonania wyceny oraz przygotowywanie prezentacji dla klientów KPMG.