Dział III. RÓśNORODNOŚĆ ORGANIZMÓW cd.

Transkrypt

1 Rozkład treści nauczania biologii w klasie drugiej gimnazjum Klasa 2 2 godziny tygodniowo podręcznik BliŜej Biologii E. Pyłka-Gutowska, E. Jastrzębska wyd. WSiP nr dopuszczenia podręcznika 74/2/2009 nauczyciel Aneta Michalczyk Numer i temat lekcji Dział III. RÓśNORODNOŚĆ ORGANIZMÓW cd. III.4. Królestwo roślin Realizacja treści przewidzianych w podstawie programowej: treści nauczania-wymagania szczegółowe V 1, 2, 3, 4, 5, 6 1. Charakterystyka roślin. Glony 1. Ogólna charakterystyka roślin. Czynności Ŝyciowe. 2. Zielenice, brunatnice i krasnorosty jako organizmy wodne: a) kształt plechy, b) barwa plechy, c) przedstawiciele glonów. 3. Obserwacje makroskopowe plechy morszczynu lub gałęzatki. 4. Znaczenie glonów w przyrodzie i Ŝyciu człowieka. 2. Mchy. Paprotniki 1. Charakterystyka mchów: a) środowisko Ŝycia, b) budowa przedstawiciela mchów obserwacja makroskopowa, c) róŝnorodność i znaczenie. 2. Charakterystyka paprotników: a) środowisko Ŝycia, b) budowa przedstawiciela paproci obserwacje makroskopowe, c) róŝnorodność i znaczenie. wymienia charakterystyczne cechy roślin i ich czynności Ŝyciowe; wyjaśnia, jakie kryterium klasyfikacji stanowi o podziale na rośliny zarodnikowe i nasienne; porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych; wymienia charakterystyczne cechy budowy zielenic, brunatnic i krasnorostów; identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela glonów na podstawie obecności charakterystycznych cech tej grupy; określa znaczenie glonów w przyrodzie i Ŝyciu człowieka. określa środowisko Ŝycia mchów i paprotników; wymienia charakterystyczne cechy budowy mchów i paprotników; identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela mchów lub paprotników na podstawie charakterystycznych cech danej grupy; opisuje budowę zewnętrzną mchu, paproci, skrzypu i widłaka; przedstawia znaczenie mchów i paprotników w środowisku i Ŝyciu człowieka; przejawia gotowość ochrony mchów i paprotników.

2 3. Rośliny nasienne 1. Charakterystyczne cechy i formy roślin nasiennych. Organy roślinne. 2. Rodzaje tkanek roślinnych i pełnione przez nie funkcje. Cechy adaptacyjne. 3. Przystosowanie roślin nasiennych do środowiska lądowego. 3 Rośliny nasienne cd. 4. Planowanie obserwacji rozwoju rośliny, np. fasoli. 4. Korzeń 1. Podstawowe funkcje korzenia. 2. Budowa zewnętrzna korzenia. Strefy korzenia obserwacja makroskopowa. 3. Modyfikacje korzeni obserwacje makroskopowe korzenia u wybranych roślin. 5. Łodyga 1. Budowa i podstawowe funkcje łodygi. 2. Łodygi zielne i zdrewniałe. 3. Modyfikacje pędów obserwacje makroskopowe u wybranych okazów roślin. wymienia charakterystyczne cechy roślin nasiennych; określa rolę organów roślin nasiennych; wskazuje na nasienie jako organ przetrwamy, słuŝący do rozprzestrzeniania się roślin nasiennych; wskazuje cechy adaptacyjne tkanek roślinnych (twórczej, okrywającej, miękiszowej, wzmacniającej, przewodzącej), które umoŝliwiają im pełnienie określonych funkcji; określa przystosowania roślin do Ŝycia na lądzie; planuje obserwację budowy i rozwoju rośliny, np. fasoli. wymienia podstawowe funkcje korzenia; wykazuje związek budowy (strefowej) korzenia z pełnionymi funkcjami; wykazuje róŝnorodność przystosowań budowy korzenia do dodatkowo pełnionych funkcji (innych niŝ główne); identyfikuje korzeń na schemacie, rysunku, fotografii lub na podstawie opisu; przejawia chęć poznawania budowy i funkcji korzenia. opisuje budowę łodygi i przedstawia jej funkcje; podaje przykłady roślin o pędach nadziemnych i podziemnych oraz zdrewniałych i niezdrewniałych; identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) pęd i jego formy zmodyfikowane; wskazuje na modyfikacje pędu w zaleŝności od pełnionej funkcji; rozwija zainteresowania biologiczne poprzez obserwacje.

3 6. Liść 1. Podstawowe funkcje liścia. 2. Budowa zewnętrzna liścia. RóŜne kształty liści obserwacje makroskopowe. 3. Budowa wewnętrzna liścia roślin okrytonasiennych. 4. Funkcje zmodyfikowanych liści. 7. Kwiat 1. Kwiat jako organ rozmnaŝania płciowego roślin. 2. Budowa i rola kwiatu obserwacja makroskopowa. 3. Sposoby zapylenia (wiatropylność i owadopylność). Rola łagiewki pyłkowej. 4. Zapłodnienie i powstawanie zarodka. 8. Nasienie i owoc 1. Budowa nasienia. 2. Kiełkowanie nasion (przebieg, czynniki) doświadczenie. 3. Budowa owocu obserwacja. 4. Sposoby rozsiewania się owoców i nasion. Przystosowania w budowie. opisuje budowę liścia oraz przedstawia jego funkcje; wskazuje na cechy adaptacyjne w budowie tkanek liścia do pełnienia określonych funkcji; wyjaśnia, jak jest zbudowany i jak funkcjonuje aparat szparkowy; wskazuje na róŝnorodność przystosowań liści do pełnienia innych funkcji (igła roślin iglastych, ciernie, liście spichrzowe, wąsy czepne, liście pułapkowe); identyfikuje liść np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu; zdaje sobie sprawę z zaleŝności między budową i funkcją liścia. rozróŝnia elementy budowy kwiatu podczas obserwacji makroskopowej; określa rolę elementów budowy kwiatu w rozmnaŝaniu płciowym; identyfikuje kwiat na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu; określa, na czym polega wiatropylność i owadopylność; wyjaśnia rolę łagiewki pyłkowej; rozwija zainteresowania biologiczne poprzez obserwacje. opisuje budowę nasienia (łupina nasienna, bielmo, zarodek) i owocu; określa warunki niezbędne do procesu kiełkowania (temperatura, woda, tlen); wyjaśnia przebieg kiełkowania nasienia; prowadzi obserwację kiełkującego nasienia fasoli i dokumentuje ją; planuje i przeprowadza doświadczenie wpływu wybranego czynnika środowiska na kiełkowanie nasion; podaje przykłady róŝnych sposobów rozsiewania się nasion i przedstawia rolę owocu w tym procesie; docenia znaczenie prawidłowego prowadzenia dokumentacji w obserwacji biologicznej.

4 9. Porównanie roślin nagonasiennych i okrytonasiennych. Znaczenie roślin nasiennych 10. Podsumowanie rozdziału: Królestwo roślin 1. Porównanie cech roślin nagonasiennych i okrytonasiennych. 2. Znaczenie roślin nasiennych w przyrodzie i Ŝyciu człowieka. Ochrona gatunkowa. 3. Rozpoznawanie typowych przedstawicieli roślin nagonasiennych (sosny, świerka, jodły, modrzewia, cisu) i okrytonasiennych (klonu, kasztanowca, lipy, dębu, jarzębiny, topoli, wierzby, brzozy). Treści lekcji porównuje rośliny nagonasienne i okrytonasienne; określa znaczenie roślin nasiennych w przyrodzie i Ŝyciu człowieka; rozpoznaje najpospolitsze gatunki roślin nagonasiennych (po igłach i szyszkach) oraz okrytonasiennych (po liściach i owocach); dostrzega uŝyteczność wiedzy o roli roślin nasiennych; jest przekonany o potrzebie ochrony roślin nasiennych. wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji Dział IV. ZWIĄZKI CHEMICZNE W śyciu ORGANIZMÓW IV.1. Chemiczne podstawy Ŝycia Realizacja treści przewidzianych w podstawie programowej: treści nauczania-wymagania szczegółowe I 1, 2, Pierwiastki Ŝycia. Woda i jej znaczenie 1. Podstawowe pierwiastki Ŝycia węgiel, wodór, tlen, azot i ich rola w organizmach. 2. Biologiczna rola wody w Ŝyciu organizmów. 3. Rola wody w Ŝyciu rośliny doświadczenie. określa biologiczną rolę podstawowych pierwiastków Ŝycia, zwłaszcza węgla; określa znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów; planuje i przeprowadza doświadczenie dotyczące roli wody w organizmem roślinnym; dokumentuje przebieg doświadczenia; analizuje wyniki doświadczenia 12. Związki chemiczne umoŝliwiające Ŝycie na Ziemi 1. Podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach i ich funkcje: a) węglowodany, b) białka, c) tłuszcze, d) kwasy nukleinowe. 2. Rola enzymów w przebiegu reakcji chemicznych w organizmach. wyróŝnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe); wymienia pierwiastki wchodzące w skład białek, węglowodanów, tłuszczów i kwasów nukleinowych; określa podstawowe jednostki składowe białek, węglowodanów, tłuszczów i kwasów nukleinowych; określa rolę białek, węglowodanów, tłuszczów i kwasów nukleinowych w organizmach; wskazuje na kluczową rolę białek enzymatycznych w regulacji przebiegu reakcji chemicznych w komórce. IV.2. Chemiczne składniki pokarmów człowieka

5 13. Składniki pokarmów, ich rola i źródła 1. Podstawowe składniki pokarmów: białka, węglowodany, tłuszcze ich rola i źródła. 2. Aminokwasy egzogenne. 3. Wykrywanie skrobi w produktach spoŝywczych doświadczenie. wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu człowieka; podaje źródła składników pokarmowych: białek, węglowodanów, tłuszczów; przedstawia rolę i źródła aminokwasów egzogennych; planuje i przeprowadza doświadczenie, w którym sprawdza obecność skrobi w róŝnych produktach spoŝywczych. 14. Witaminy i składniki mineralne 15. Podsumowanie działu: Związki chemiczne w Ŝyciu organizmów 1. Witaminy (A, B 6,B 12, C, D, B 9, czyli kwas foliowy) ich rola, źródła i objawy niedoboru. 2. Składniki mineralne (wapń, Ŝelazo, magnez) ich rola, źródła i objawy niedoboru. 3. Woda jako waŝne uzupełnienie pokarmu. przedstawia rolę i skutki niedoboru oraz źródła wybranych witamin (A, B 6, B 12, C, D, kwasu foliowego); przedstawia rolę w organizmie, objawy niedoboru oraz źródła wybranych składników mineralnych (wapnia, Ŝelaza i magnezu); uzasadnia konieczność systematycznego spoŝywania owoców i warzyw jako źródła witamin i soli mineralnych; wyjaśnia, dlaczego woda jest waŝnym uzupełnieniem pokarmu; jest przekonany o istotnej roli wody, soli mineralnych i witamin w organizmie człowieka. Treści lekcji wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji

6 Dział V. BUDOWA l FUNKCJONOWANIE ORGANIZMU CZŁOWIEKA V.1. Organizm człowieka Realizacja treści przewidzianych w podstawie programowej: cele kształcenia-wymagania ogólne IV, V treści nauczaniawymagania szczegółowe VI od 1 do Organizm człowieka jako zintegrowana całość 1. Poziomy organizacji organizmu człowieka: komórki, tkanki, narządy, układy narządów. 2. Tkanki w organizmie człowieka (nabłonkowa, mięśniowa, nerwowa, krew, tłuszczowa, chrzęstna, kostna) funkcje i cechy budowy. 3. Główne funkcje organizmu człowieka oraz rola narządów i układów narządów w wypełnianiu tych funkcji. 4. Współdziałanie narządów i układów narządów w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka na wybranym przykładzie układu narządów (tkanki, narządy, układ narządów); podaje funkcje tkanek (nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej, kostnej) w organizmie człowieka; przedstawia podstawowe cechy budowy poszczególnych tkanek umoŝliwiające spełnianie ich funkcji; określa zaleŝność między budową a funkcją poszczególnych układów narządów w organizmie człowieka; wymienia narządy wchodzące w skład poszczególnych układów; opisuje budowę, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów; dostrzega znaczenie współdziałania narządów i układów narządów w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. V.2. Układ pokarmowy 17. Budowa i funkcje układu pokarmowego 1. Definicja trawienia. 2. Narządy układu pokarmowego, ich rola, lokalizacja i związek budowy z funkcją: a) jama ustna (rola uzębienia, higiena), b) Ŝołądek, c) jelito cienkie (kosmki jelitowe związek budowy z ich funkcją), d) jelito grube. definiuje trawienie jako rozkład złoŝonych związków zawartych w pokarmie na prostsze, nadające się do wchłonięcia przez organizm; wymienia w kolejności narządy układu pokarmowego, lokalizując je na schemacie, rysunku, modelu; określa funkcje poszczególnych narządów układu pokarmowego; przedstawia związek budowy narządów układu pokarmowego z ich funkcją; wymienia rodzaje zębów i określa ich rolę; jest przekonany o potrzebie zachowania higieny jamy ustnej; uzasadnia konieczność okresowego wykonywania przeglądu stomatologicznego.

7 18. Trawienie pokarmów 1. Enzymy trawienne jako czynniki rozkładające złoŝone związki organiczne w pokarmie na prostsze. 2. Rola enzymów w trawieniu pokarmu. 3. Trawienie pokarmu i produkty jego rozkładu (węglowodany, białka, tłuszcze). wyjaśnia, czym róŝni się enzym (biokatalizator) od enzymu trawiennego; przedstawia miejsca i produkty trawienia oraz miejsca wchłaniania głównych grup związków organicznych (białek, węglowodanów, tłuszczów); wskazuje błonnik jako waŝny składnik pokarmów w prawidłowym ruchu jelit i przesuwaniu trawionego pokarmu; określa rolę enzymów trawiennych w trawieniu poszczególnych składników pokarmowych; wskazuje na rolę wątroby i Ŝółci w trawieniu tłuszczów. 19. Potrzeby pokarmowe ludzi 20. Właściwe odŝywianie się 1. Wartość energetyczna pokarmu a potrzeby energetyczne organizmu człowieka w róŝnych okresach Ŝycia. 2. Zawartość składników pokarmowych w poŝywieniu i wartość odŝywcza tych składników. 3. Analiza zawartości składników pokarmowych w wybranych produktach spoŝywczych i wartości odŝywczej tych produktów. 4. Dodatki do Ŝywności analiza zawartości w wybranych produktach spoŝywczych. 1. Dieta zróŝnicowana. 2. Zasady prawidłowego odŝywienia się. 3. Indeks masy ciała. 4. ZagroŜenia zdrowia związane z niewłaściwym odŝywianiem się. 5. Przestrzeganie zasad higieny podczas przygotowywania i spoŝywania posiłków. wyjaśnia związek między wartością energetyczną pokarmu a potrzebami energetycznymi człowieka w zaleŝności od wieku, trybu Ŝycia, zdrowia i aktywności fizycznej; analizuje na podstawie etykiet zawartość składników odŝywczych w wybranych produktach spoŝywczych (płatkach kukurydzianych, serze białym, maśle) i wartość energetyczną tych produktów; określa wady i zalety dodatków do Ŝywności; analizuje zawartość dodatków do Ŝywności w wybranych artykułach spoŝywczych (gumie do Ŝucia, galaretce, zupie w proszku, np. Ŝurku). jest przekonany o potrzebie czytania informacji zamieszczanych na wyjaśnia, dlaczego naleŝy stosować dietę zróŝnicowaną pod względem składników pokarmowych i dostosowaną do potrzeb organizmu; wymienia korzyści wynikające z prawidłowego odŝywiania się; oblicza indeks masy ciała; analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odŝywiania się oraz nieprzestrzeganie zasad higieny podczas przygotowywania i spoŝywania posiłków; określa przyczyny i skutki przejadania się (otyłości) oraz nadmiernego odchudzania się; ma świadomość wpływu ilości i jakości spoŝywanych posiłków na zdrowie

8 21. Podsumowanie rozdziałów: Organizm człowieka oraz Układ pokarmowy Treści lekcji wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji Krew i jej funkcje 23. Budowa i funkcje układu krwionośnego V.3. Układ krąŝenia i odpornościowy 1. Składniki morfotyczne krwi i ich rola: a) krwinki czerwone transport tlenu, b) krwinki białe odporność, c) płytki krwi krzepnięcie krwi. 2. Obserwacje mikroskopowe krwi. 3. Osocze. Rola w transporcie mocznika, dwutlenku węgla, składników odŝywczych. 4. Główne grupy krwi układu ABO i czynnik Rh. 1. Budowa układu krwionośnego. 2. Obieg płucny i ustrojowy krwi (rola, elementy budowy). 3. Naczynia krwionośne i ich funkcje. 4. Porównanie budowy Ŝyły i tętnicy obserwacja mikroskopowa. 24. Serce 1. Budowa serca. Serce jako pompa. Rola zastawek. 2. Praca serca. EKG. 3. Związek pracy serca z tętnem i ciśnieniem krwi. 4. Czynniki wpływające na pracę serca (wysiłek, leki, stres). 5. Badanie pulsu. 6. Pomiary tętna i ciśnienia krwi podczas spoczynku i po wysiłku oraz ich dokumentowanie doświadczenie. przedstawia rolę głównych składników krwi; prowadzi obserwację mikroskopową preparatu trwałego krwi; wyjaśnia, co to jest osocze i jaka jest jego rola; określa, jakie substancje są wymieniane między krwią a płucami i między krwią a tkankami, np. mięśniami; wyróŝnia grupy krwi układu ABO i czynnik Rh; rozwija zainteresowania biologiczne poprzez obserwacje. opisuje budowę układu krwionośnego i określa jego główne funkcje; przedstawia krąŝenie krwi w obiegu płucnym (małym) i ustrojowym (duŝym); wskazuje na róŝnice w budowie Ŝył, tętnic i naczyń włosowatych; określa związek między budową a funkcją poszczególnych naczyń krwionośnych; rozwija zainteresowania biologiczne poprzez obserwacje mikroskopowe wyjaśnia, jak jest zbudowane serce (przedsionki, komory, zastawki) i określa rolę zastawek w sercu; wskazuje na moŝliwości badania pracy serca (EKG); wyjaśnia związek pracy serca z tętnem i ciśnieniem krwi; określa wpływ róŝnych czynników na pracę serca; wyjaśnia, co to jest puls i przedstawia sposób jego badania w praktyce; bada tętno i ciśnienie krwi w czasie spoczynku i wysiłku fizycznego.

9 25. Higiena układu krwionośnego 26. Transport tlenu i substancji odŝywczych do komórek 27. Układ odpornościowy 28. Zastosowanie wiedzy o odporności 1. Przyczyny chorób serca i układu krwionośnego (miaŝdŝycy tętnic i zawału). Profilaktyka. 2. Znaczenie badań krwi w profilaktyce chorób serca i układu krąŝenia. 3. Nadciśnienie tętnicze. 4. Krwiodawstwo i jego społeczne znaczenie. 1. Powiązania krwi, limfy i płynu tkankowego. 2. Płyn tkankowy. 3. Rola limfy. 4. Układ limfatyczny i jego powiązania z układem krwionośnym i płynem tkankowym. 1. Odporność organizmu. 2. Budowa i funkcje układu odpornościowego. 3. Rodzaje odporności. 4. Szczepienia ochronne. Surowica. 1. Zgodność tkankowa organizmu. 2. Konflikt serologiczny. 3. Transplantacje narządów i ich znaczenie. wymienia przyczyny chorób serca i układu krąŝenia; przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krwionośnego; określa znaczenie badań krwi w diagnostyce medycznej; podaje wartości prawidłowego ciśnienia krwi i określa przyczyny nadciśnienia; uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych (podstawowych badań laboratoryjnych krwi, pomiaru ciśnienia krwi i pulsu); przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa. wskazuje na powiązania krwi, limfy i płynu tkankowego; określa skład oraz funkcje płynu tkankowego i limfy; wskazuje na układ limfatyczny jako część układu krąŝenia; opisuje budowę i funkcje narządów układu limfatycznego. określa, co to jest odporność organizmu, a takŝe funkcje elementów układu odpornościowego (śledziony, grasicy, węzłów chłonnych, makrofagów, limfocytów T, limfocytów B, przeciwciał); rozróŝnia odporność swoistą i nieswoistą, naturalną i sztuczną, bierną i czynną; wyjaśnia przykładowe reakcje odporności nieswoistej i swoistej; podaje przykłady szczepień obowiązkowych i zalecanych oraz ocenia ich znaczenie; porównuje działanie surowicy i szczepionki. wyjaśnia, na czym polega zgodność tkankowa organizmu; wyjaśnia, na czym polega konflikt serologiczny; wyjaśnia, na czym polega transplantacja; wymienia narządy, które moŝna przeszczepić człowiekowi; przedstawia znaczenie przeszczepów, w tym rodzinnych, w utrzymaniu Ŝycia ludzkiego; rozumie potrzebę pozyskiwania narządów do transplantacji oraz deklaracji zgody na transplantację narządów po śmierci.

10 29. Podsumowanie rozdziału: Układ krąŝenia i odpornościowy Treści lekcji wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji V.4. Układ oddechowy i wydalniczy. Skóra 30. Budowa i funkcje układu oddechowego 1. Znaczenie oddychania. 2. Budowa i funkcje układu oddechowego człowieka. 3. Rola nabłonka migawkowego i wydzieliny w usuwaniu zanieczyszczeń. 4. Wentylacja płuc: wdech i wydech. wyjaśnia znaczenie oddychania (do czego słuŝy tlen, dlaczego trzeba pozbyć się dwutlenku węgla); podaje funkcje części układu oddechowego człowieka i rozpoznaje je na schemacie, modelu, rysunku, na podstawie opisu; przedstawia związek budowy z pełnioną funkcją części układu oddechowego; określa rolę klatki piersiowej i przepony w wymianie gazowej; wyjaśnia przebieg wentylacji płuc (wdech i wydech). 31. Wymiana gazowa w płucach i tkankach 1. Przebieg wymiany gazowej (w pęcherzykach płucnych i tkankach). 2. Skład powietrza wdychanego i wydychanego. 3. Wykrywanie dwutlenku węgla w powietrzu wydychanym obserwacja. 4. Wpływ wysiłku fizycznego na tempo oddychania doświadczenie. wyjaśnia przebieg wymiany gazowej w płucach i tkankach; przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych; wskazuje na róŝnice w składzie chemicznym powietrza wdychanego i wydychanego; podaje zasady projektowania doświadczeń (grupa kontrolna, grupa badana); projektuje i przeprowadza doświadczenie, w którym bada wpływ wysiłku na tempo oddychania; wskazuje na zmiany tempa oddechu podczas wysiłku fizycznego.

11 32. Choroby i higiena układu oddechowego 33. Budowa i funkcje układu wydalniczego 34. Budowa i funkcje skóry 1. Czynniki wpływające na stan i funkcjonowanie układu oddechowego. 2. Gruźlica płuc i związana z nią profilaktyka. 3. Wpływ palenia tytoniu na układ oddechowy. Czynne i bierne palenie tytoniu a zdrowie. 4. Substancje smołowate w dymie papierosowym obserwacja. 5. Zabójczy tlenek węgla. 1. Zbędne substancje w organizmie i drogi ich usuwania. 2. Budowa układu wydalniczego i funkcje jego głównych narządów (nerek, moczowodów, pęcherza moczowego, cewki moczowej). 3. Składniki moczu zdrowego człowieka. Higiena układu wydalniczego. 1. Skóra i jej funkcje. 2. Budowa skóry i rola jej elementów budowy. 3. Gęstość rozmieszczenia i wraŝliwość receptorów w skórze w róŝnych częściach ciała doświadczenie. wymienia czynniki wpływające na prawidłowy stan i funkcjonowanie układu oddechowego; podaje przyczyny zachorowań na gruźlicę płuc i wskazuje na stosowaną w tym zakresie profilaktykę; przedstawia negatywny wpływ palenia tytoniu na zdrowie człowieka (rak, zanikanie powierzchni wymiany gazowej, nieŝyt oskrzeli); podaje argumenty przeciw paleniu papierosów (rak, zanikanie powierzchni wymiany gazowej, nieŝyt oskrzeli); zdaje sobie sprawę z niebezpieczeństwa uzaleŝnienia się od nikotyny; ma świadomość zagroŝeń Ŝycia, jakie niesie wdychanie tlenku węgla; uzasadnia konieczność badań kontrolnych płuc. podaje przykłady substancji, które są wydalane z organizmu człowieka i wymienia drogi ich usuwania; wymienia narządy układu wydalniczego oraz określa ich budowę i funkcje; wymienia składniki moczu zdrowego człowieka; wymienia podstawowe zasady higieny układu wydalniczego; uzasadnia potrzebę okresowych badań moczu w profilaktyce zdrowia. podaje funkcje skóry; wymienia elementy budowy skóry; rozpoznaje elementy budowy skóry (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu) i określa ich funkcje; planuje i przeprowadza doświadczenie, w którym rozróŝnia obszary skóry bardziej wraŝliwe na dotyk (okolice ust, opuszki palców) i mniej wraŝliwe na dotyk (wierzch dłoni, kark).

12 35. Skóra a termoregulacja. Choroby i higiena skóry 36. Podsumowanie rozdziału: Układ oddechowy i wydalniczy. Skóra 37. Budowa i funkcje układu nerwowego 1. Skóra i jej udział w termoregulacji. 2. Grzybice skóry przyczyny, profilaktyka. 3. Trądzik, łupieŝ higiena. 4. Opalanie ciała korzyści i zagroŝenia (czerniak). Rola kremów z filtrami ochronnymi. wyjaśnia udział skóry w termoregulacji; opisuje stan zdrowej skóry; wymienia waŝniejsze choroby skóry (np. grzybice, trądzik, łupieŝ) i podaje sposoby zapobiegania im; wymienia korzyści i zagroŝenia płynące z opalania skóry; jest przekonany o konieczności umiarkowanego opalania skóry i stosowania kremów z filtrami ochronnymi; ma świadomość, Ŝe pojawienie się niepokojących zmian na skórze wymaga konsultacji lekarskiej. Treści lekcji wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji V.5. Układ nerwowy i dokrewny 1. Układ nerwowy budowa i funkcje. 2. Koordynacja działania narządów wewnętrznych, odbiór i reagowanie na bodźce. 3. Układ nerwowy, ośrodkowy i obwodowy budowa i funkcje. 4. Budowa i funkcje neuronu. opisuje budowę i funkcje ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego; opisuje budowę neuronu; określa rolę neuronów (przyjmowanie i przewodzenie impulsów nerwowych); dostrzega przystosowania neuronów (w budowie i właściwościach) do pełnienia funkcji w układzie nerwowym.

13 38. Czynności ośrodkowego układu nerwowego 1. Mózgowie i rdzeń kręgowy: a) mózg ośrodki korowe wzroku, słuchu, pamięci, kojarzenia; b) móŝdŝek koordynacja, napięcie mięśni; c) rdzeń przedłuŝony ośrodki utrzymujące organizm przy Ŝyciu (oddechowy, akcji serca); d) rdzeń kręgowy. 2. Mózg jako ośrodek wyŝszych czynności nerwowych. Kora mózgowa. 3. Układ współczulny i przywspółczulny. wymienia części mózgowia i określa ich funkcje; określa, co to jest kora mózgowa i jakie jest jej znaczenie; lokalizuje ośrodki korowe na modelu mózgu; określa, co to są wyŝsze czynności nerwowe; porównuje funkcje współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego; jest przekonany o konieczności ochrony głowy przed urazami ze względu na moŝliwość uszkodzenia mózgu. 39. Odruchy bezwarunkowe i warunkowe 40. Higiena układu nerwowego 1. Łuk odruchowy jego elementy. Przewodzenie w łuku odruchowym. 2. Odruchy warunkowe i bezwarunkowe przykłady i ich znaczenie w Ŝyciu człowieka. 3. Obserwacja odruchów bezwarunkowych, np. kolana, oka. 1. Zasady efektywnego uczenia się i zapamiętywania. Higiena uczenia się. 2. Stres i jego wpływ na organizm. 3. Sposoby radzenia sobie ze stresem. wymienia elementy składowe łuku odruchowego i wyjaśnia zasadę jego działania; określa, co to jest odruch oraz odruch warunkowy i bezwarunkowy, podając ich przykłady; określa znaczenie wybranych odruchów człowieka (czkawki, połykania, odruchu wymiotnego, źrenicznego, mrugania powiekami, łzawienia, odruchu ślinienia się); dostrzega istotne znaczenie odruchów w Ŝyciu codziennym człowieka. podaje zasady efektywnego uczenia się; analizuje wpływ prawidłowego wysypiania się na procesy uczenia się i zapamiętywania; określa, co to jest stres, i czynniki wywołujące go; podaje przykłady pozytywnego i negatywnego działania stresu; przedstawia sposoby radzenia sobie z długotrwałym, negatywnym stresem; ma świadomość istnienia sposobów i zasad skutecznego uczenia się.

14 41. Budowa i funkcje układu dokrewnego 42. Hormony i ich rola 43. Podsumowanie rozdziału: Układ nerwowy i dokrewny 1. Współdziałanie układu nerwowego i dokrewnego w regulacji czynności organizmu człowieka. 2. Gruczoły wydzielania wewnętrznego (dokrewne) ich lokalizacja i rola (przysadka, tarczyca, przytarczyce, trzustka, nadnercza, gonady). 3. Współdziałania układu nerwowego i dokrewnego w sytuacji stresowej. 1. Hormony jako substancje biologicznie aktywne regulujące pracę organizmu. 2. Antagonizm działania insuliny i glukagonu. 3. Prawidłowe i nieprawidłowe wydzielanie hormonów. 4. Objawy niedoboru hormonów: przysadki, tarczycy i trzustki. wskazuje na współdziałanie układu nerwowego i dokrewnego w regulacji czynności organizmu człowieka; wymienia główne gruczoły dokrewne w organizmie człowieka i określa ich lokalizację; przedstawia podstawową rolę gruczołów dokrewnych w regulacji procesów Ŝyciowych; przedstawia biologiczną rolę hormonów (hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów); wyjaśnia biologiczne podłoŝe reakcji stresowej organizmu (udział układu nerwowego i adrenaliny); ma świadomość współdziałania układu nerwowego i dokrewnego w regulacji czynności Ŝyciowych człowieka oraz specyfiki działania kaŝdego z tych układów. definiuje pojęcie hormonu; wyjaśnia przebieg antagonistycznego działania insuliny i glukagonu; określa efekty nieprawidłowego wydzielania hormonu wzrostu, tyroksyny i insuliny; wyjaśnia rolę przysadki mózgowej w wydzielaniu innych hormonów; uzasadnia potrzebę skonsultowania z lekarzem zamiaru przyjmowania środków hormonalnych. Treści lekcji wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji

15 44. Komórki zmysłowe 45. Oko. Wady wzroku Zakres materiału nauczania V.6. Narządy zmysłów i układ ruchu 1. Rodzaje zmysłów (wzrok, słuch, dotyk, smak, węch, równowaga) i ich rola w organizmie. 2. Lokalizacja narządów i receptorów zmysłu smaku (kubków smakowych), węchu (komórek węchowych). 3. Badanie wraŝliwości komórek zmysłowych na bodźce smakowe i węchowe doświadczenie. 1. Budowa oka. Rola poszczególnych elementów budowy oka w procesie widzenia. 2. Obraz powstający na siatkówce oka. Plamka ślepa doświadczenie. 3. Dostosowanie oka do róŝnych warunków środowiska: a) ilość światła wpadająca do oka a reakcja źrenicy, b) odległość oglądanych przedmiotów od oka a kształt soczewki. 4. Wady wzroku i sposoby ich korygowania: a) krótkowzroczność, b) dalekowzroczność, c) astygmatyzm. 5. Higiena narządu wzroku podczas czytania i w pracy z komputerem. określa, co to są zmysły i komórki zmysłowe; przedstawia rolę zmysłu węchu i smaku; określa lokalizację narządów i receptorów zmysłu węchu i smaku; bada wraŝliwość zmysłu smaku i węchu; przejawia zainteresowanie róŝnorodnością komórek zmysłowych i narządów zmysłów; zdaje sobie sprawę, Ŝe nie wszystkie bodźce ze środowiska mogą być odbierane przez człowieka. określa budowę i funkcje oka w procesie widzenia; prowadzi doświadczenie, w którym wykazuje obecność plamki ślepej na siatkówce oka; wyjaśnia róŝnicę między widzeniem z bliska i z daleka, w ciemności i przy świetle; określa przyczyny powstawania oraz sposoby korygowania krótkowzroczności, dalekowzroczności i astygmatyzmu; przedstawia zasady higieny narządu wzroku; jest przekonany o potrzebie wykonywania kontrolnych badań wzroku.

16 46. Ucho narząd słuchu i równowagi 47. Budowa układu ruchu. Funkcje szkieletu 1. Budowa ucha. 2. Ucho jako narząd słuchu i równowagi. 3. Droga fali dźwiękowej w uchu. 4. Hałas w otoczeniu i jego wpływ na zdrowie człowieka. 5. Higiena narządu słuchu. 1. Elementy składowe układu ruchu. 2. Budowa szkieletu człowieka (osiowego, obręczy i kończyn). 3. Funkcje szkieletu: podporowa, ochronna, krwiotwórcza. 4. Budowa i funkcje tkanki kostnej i chrzęstnej. 5. Obserwacja mikroskopowa tkanki kostnej lub chrzęstnej. wymienia elementy budowy ucha, wskazując części odgrywające rolę w odbieraniu bodźców dźwiękowych i części, w których jest zlokalizowany zmysł równowagi; przedstawia przebieg fali dźwiękowej w uchu i powstawanie wraŝeń słuchowych; wskazuje na negatywny wpływ hałasu na zdrowie człowieka; przedstawia zasady higieny narządu słuchu; świadomie unika czynników zewnętrznych, które zaburzają funkcjonowanie narządu słuchu. wymienia i rozpoznaje na schemacie, rysunku, modelu elementy szkieletu osiowego, obręczy i kończyn; określa funkcje szkieletu; prowadzi obserwacje mikroskopowe tkanki kostnej lub chrzęstnej; określa związek budowy tkanek podporowych (kostnej i chrzestnej) z pełnioną przez nie funkcją; podaje przykłady narządów oraz struktur zbudowanych z tkanki kostnej i chrzęstnej. 48. Kości i stawy 1. Budowa i funkcje kości. 2. Rola składników chemicznych kości doświadczenie. 3. Czynniki wpływające na stan kości (dieta bogata w witaminy i wapń, ruch). 4. Budowa stawów (na przykładzie stawu biodrowego lub kolanowego) i ich rola. określa funkcje kości; wymienia cechy budowy fizycznej i chemicznej kości umoŝliwiające pełnienie ich funkcji; przeprowadza doświadczenie wykazujące rolę składników chemicznych kości; określa rolę wapnia i innych czynników (dieta bogata w witaminy, ruch) w utrzymaniu prawidłowego stanu kości i zębów; wyjaśnia, jak jest zbudowany staw (określa funkcje jego części); jest przekonany o dobroczynnym wpływie prawidłowej diety i racjonalnych ćwiczeń fizycznych na stan kości; ma świadomość istotnej roli stawów w prawidłowym funkcjonowaniu układu ruchu.

17 49. Mięśnie 1. Budowa i funkcja tkanki mięśniowej. 2. Czynniki konieczne do powstania skurczu mięśnia (bodziec, energia, tlen, cukier). 3. Współdziałanie kości, ścięgien, stawów i mięśni w powstawaniu ruchu. 50. Aktywność fizyczna a zdrowie człowieka 51. Podsumowanie rozdziału: Narządy zmysłów i układ ruchu 1. RóŜne formy aktywności fizycznej i ich znaczenie w utrzymaniu zdrowia. 2. Trening fizyczny. Szkodliwość środków dopingujących. 3. Płaskostopie. Skolioza. Wady postawy. 4. Postępowanie w wypadku uszkodzenia narządów ruchu (złamania kości i zwichnięcia stawów). porównuje budowę i sposób funkcjonowania tkanek mięśniowych; wymienia czynniki potrzebne do powstania skurczu mięśnia; wskazuje na współdziałanie mięśni i szkieletu w powstawaniu ruchu (na przykładzie ruchu kończyny dolnej); przejawia zainteresowanie budową i funkcjonowaniem mięśni. określa znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu i utrzymania zdrowia; przedstawia zasady higieny narządu słuchu; świadomie unika czynników zewnętrznych, które zaburzają funkcjonowanie narządu słuchu. wymienia róŝne formy aktywności fizycznej; wskazuje na szkodliwość środków dopingujących stosowanych przez nieuczciwych sportowców i ocenia etyczne aspekty tego problemu; podaje sposoby zapobiegania wadom postawy; uzasadnia potrzebę racjonalnej aktywności ruchowej w utrzymaniu zdrowia i sprawności fizycznej przez całe Ŝycie; jest przekonany o negatywnym wpływie anabolików na zdrowie człowieka; określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała; podaje zasady postępowania w wypadku złamań kości i zwichnięć stawów. Treści lekcji wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji

18 52. Budowa i funkcje męskiego i Ŝeńskiego układu rozrodczego 53. Cykl miesiączkowy kobiety. Zapłodnienie 54. Rozwój zarodkowy i płodowy 55. Rozwój człowieka i potrzeby z nim związane V.7. Układ rozrodczy 1. Objawy dojrzałości płciowej chłopaka i dziewczyny. 2. Narządy rozrodcze męŝczyzny. Budowa plemnika. 3. Narządy rozrodcze kobiety. Budowa komórki jajowej. 1. Hormony jajników: estrogeny, progesteron. 2. Jajeczkowanie i jego znaczenie w Ŝyciu kobiety. 3. Przebieg cyklu miesiączkowego i jego regulacja. 4. Stosunek płciowy a zapłodnienie. 5. Objawy ciąŝy. 1. Losy zapłodnionej komórki jajowej. 2. ZagnieŜdŜenie zarodka w macicy. 3. Połączenie zarodka z organizmem matki budowa i rola łoŝyska. 4. Rozwój zarodka i płodu Higiena ciąŝy; opieka medyczna nad kobietą w ciąŝy. 1. Etapy biologicznego, psychicznego i społecznego rozwoju człowieka (okres niemowlęctwa, dzieciństwa, dojrzewania, młodzieńczy, dojrzałości, starości). 2. Potrzeby człowieka w poszczególnych etapach jego rozwoju. określa anatomiczne i fizjologiczne przemiany w ciele chłopaka i dziewczyny związane z dojrzewaniem; wymienia i wskazuje na rysunku elementy narządów rozrodczych męskich i Ŝeńskich; określa ich rolę; wyjaśnia, jak są zbudowane: plemnik i komórka jajowa; przedstawia rolę gamet w procesie zapłodnienia. wymienia hormony odpowiedzialne za cykl miesiączkowy kobiety i wskazuje na gruczoły, które je wydzielają; definiuje termin jajeczkowanie; opisuje etapy cyklu miesiączkowego kobiety; wskazuje na zapłodnienie jako moŝliwy efekt stosunku płciowego; określa miejsce w układzie rozrodczym, w którym dochodzi do zapłodnienia; podaje objawy ciąŝy; ma świadomość własnej płodności. określa przebieg wczesnej ciąŝy aŝ do zagnieŝdŝenia zarodka w macicy; krótko charakteryzuje rozwój zarodka, a później płodu; określa budowę i funkcje łoŝyska człowieka; wyjaśnia wpływ róŝnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu; zdaje sobie sprawę z wpływu nieodpowiedniego zachowania kobiety w ciąŝy na rozwój płodu. charakteryzuje etapy Ŝycia człowieka; wyjaśnia, jakie są potrzeby człowieka na róŝnych etapach rozwoju; przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka; ma świadomość potrzeb i ograniczeń człowieka w róŝnych fazach rozwoju osobniczego.

19 56. Choroby przenoszone drogą płciową 57. Podsumowanie rozdziału: Układ rozrodczy 1. Kiła objawy choroby, profilaktyka. 2. RzeŜączka objawy choroby, profilaktyka. 3. AIDS objawy choroby, profilaktyka. 4. Indywidualne i społeczne skutki zakaŝenia HIV i HPV. wymienia główne choroby przenoszone drogą płciową; wyjaśnia, jak moŝe dojść do zakaŝenia kiłą, rzeŝączką i HIV, jakie są objawy tych chorób i jak moŝna uniknąć zakaŝenia nimi; przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową; przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakaŝenia HIV i HPV; ma świadomość ryzyka, jakie niesie ze sobą seks z przypadkowymi osobami. Treści lekcji wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji Dział VI. ZDROWIE I CHOROBY Realizacja treści przewidzianych w podstawie programowej: cele kształcenia-wymagania ogólne V treści nauczaniawymagania szczegółowe VII od 1 do Choroby zakaźne przyczyny 1. Zdrowie i choroba. 2. Rodzaje chorób: a) niezakaźne, np. nowotworowe, alergiczne, układów i narządów, genetyczne, psychiczne; b) zakaźne. 3. Choroby zakaźne przyczyny, źródła i drogi zakaŝenia. 4. Indywidualne i społeczne skutki zakaŝenia. podaje definicję choroby i zdrowia, w tym zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego; podaje przykłady chorób zakaźnych; wymienia najwaŝniejsze choroby wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasoŝyty zwierzęce; przedstawia drogi zakaŝenia mikroorganizmami chorobotwórczymi i wirusami (m.in. HIV, HPV, HBV i HCV); określa ogólne tendencje w zachorowalności na niektóre choroby zakaźne w ciągu ostatnich dwóch stuleci; ma świadomość istnienia róŝnych dróg szerzenia się chorób zakaźnych; przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakaŝeń.

20 59. Choroby zakaźne profilaktyka 60. Choroby nowotworowe 61. UzaleŜnienia w Ŝyciu człowieka 1. Zabiegi niszczące mikroorganizmy chorobotwórcze w najbliŝszym otoczeniu. 2. Profilaktyka chorób zakaźnych. 3. Szczepienia ochronne. 4. Antybiotyki broń obosieczna w walce z bakteriami. 1. Nowotwór. 2. Przyczyny powstawania chorób nowotworowych. 3. Podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych. 1. UzaleŜnienie. Substancje uzaleŝniające. 2. Przyczyny sięgania po środki uzaleŝniające. wymienia zasady profilaktyki chorób zakaźnych i sposoby niszczenia mikroorganizmów chorobotwórczych; określa zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez mikroorganizmy chorobotwórcze oraz wirusy (HIV, HPV, HBV, HCV); uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych (podstawowego badania laboratoryjnego krwi i moczu); wyjaśnia, na czym polegają szczepienia ochronne i podaje powody, dla których powinniśmy się szczepić; wyjaśnia, dlaczego antybiotyki i inne leki naleŝy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza; analizuje informacje dołączane do leków; jest przekonany o konieczności przestrzegania zasad profilaktyki chorób zakaźnych w celu zachowania zdrowia. wyjaśnia, co to jest nowotwór; wymienia czynniki sprzyjające rozwojowi nowotworów (np. niewłaściwa dieta, tryb Ŝycia, uŝywki, promieniowanie UV); określa podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych; podaje przykłady chorób nowotworowych; jest przekonany, Ŝe stosowanie profilaktyki przeciwnowotworowej moŝe ograniczyć zachorowania na nowotwory. wyjaśnia, co to jest uzaleŝnienie; podaje moŝliwe przyczyny uzaleŝnień; wymienia skutki zdrowotne alkoholizmu i narkomanii;

21 61. UzaleŜnienia w Ŝyciu człowieka cd. 3. Wpływ nadmiernego spoŝywania alkoholu, stosowania uŝywek i leków na reakcje organizmu. 4. Indywidualne i społeczne konsekwencje uzaleŝnień. podaje argumenty przeciw spoŝywaniu alkoholu i narkotyków; analizuje indywidualne i społeczne skutki uzaleŝnień; przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka naduŝywania kofeiny i niektórych leków (oddziałujących na psychikę); ma świadomość negatywnych skutków uzaleŝnienia się od alkoholu, narkotyków i leków. 62. Podsumowanie działu: Zdrowie i choroby Treści lekcji wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji