Dokumentacja Nord Stream dotycząca Oceny Oddziaływania na Środowisko na potrzeby konsultacji, wymagana Konwencją Espoo

Transkrypt

1 Dokumentacja Nord Stream dotycząca Oceny Oddziaływania na Środowisko na potrzeby konsultacji, wymagana Konwencją Espoo Nord Stream - Raport Espoo: Załącznik Podsumowanie krajowej OOŚ - Finlandia Luty 2009 Polish version National EIA Summary Finland

2

3 Spis Treści Strona 1 Rurociąg Nord Stream i OOŚ 5 2 Procedura oceny oddziaływania na środowisko Krajowa procedura OOŚ dotycząca Projektu Nord Stream Pierwszy etap: program OOŚ Drugi etap: ocena oddziaływania na środowisko Udział społeczeństwa 7 3 Podsumowanie głównych kwestii środowiskowych Obawy społeczeństwa dotyczące bezpieczeństwa ekologicznego i militarnego Rybołówstwo komercyjne Dyspersja osadów Bezpieczeństwo morskie Amunicja/niewybuchy i zabytki dziedzictwa kulturowego Oddziaływania długoterminowe 10 4 Opis Projektu Uzasadnienie Projektu Twórca Projektu spółka Nord Stream AG Trasa rurociągu Działania w ramach Projektu Harmonogram Projektu Badania prowadzone przed rozpoczęciem i w trakcie prac budowlanych Układanie rur Ingerencja w dno morskie Logistyka Działania po ułożeniu rur Eksploatacja Wycofanie z eksploatacji 20 5 Warianty w krajowej OOŚ 20 6 Oddziaływania na środowisko na obszarze objętym Projektem Podsumowanie oddziaływań na środowisko fizyczne i chemiczne Obecne warunki Działania w ramach projektu Potencjalne oddziaływania Podsumowanie oddziaływań na środowisko ożywione Obecne warunki Działania w ramach Projektu Potencjalne oddziaływania Podsumowanie oddziaływań na obszary chronione Obecne warunki Działania w ramach Projektu Potencjalne oddziaływania Podsumowanie oddziaływań na gospodarkę i warunki bytowe ludzi Obecne warunki Działania w ramach Projektu Potencjalne oddziaływania 30

4 6.5 Podsumowanie oddziaływań na etapie wycofania z eksploatacji Podsumowanie oddziaływań związanych z nieplanowanymi zdarzeniami Porównanie oddziaływań wariantów trasy na środowisko 33 7 Środki zapobiegawcze i łagodzące Środki stosowane w fazie planowania Środki stosowane na etapie budowy i eksploatacji 38 8 Propozycja programu monitorowania 39

5 5 1 Rurociąg Nord Stream i OOŚ Spółka Nord Stream AG zaproponowała budowę podmorskiego gazociągu z Rosji do Niemiec wraz z połączeniami z lądowymi systemami przesyłowymi w tych dwóch krajach. Rurociąg Nord Stream będzie łączyć olbrzymie zasoby gazu ziemnego w Rosji z europejską siecią przesyłową gazu ziemnego. Przy pełnej wydajności umożliwi on przesył 55 miliardów metrów sześciennych (mld m 3 ) gazu ziemnego rocznie do konsumentów europejskich. Przewiduje się, że w roku 2025 taka ilość będzie zaspokajać ok. 9% zapotrzebowania na gaz ziemny w Unii Europejskiej (UE). Długość całego systemu rurociągowego obejmującego dwie nitki ( urociąg Nord Stream ) będzie wynosić 1,220 km, z czego na odcinku o długości 375 km rurociąg będzie przechodzić przez fińską wyłączną strefę ekonomiczną (WSE). Rurociąg będzie biec na dnie morskim w najgłębszych częściach Zatoki Fińskiej, na średniej głębokości 88 m, na wodach otwartych w odległości ok km od linii brzegowej. Rurociąg przechodzi także przez rosyjską, szwedzką, duńską i niemiecką WSE. Rozpoczęcie prac związanych z budową rurociągu zaplanowano na 2010 r., a ukończenie budowy drugiej nitki na rok Projektowa trwałość systemu rurociągowego wynosi 50 lat. W celu zapewnienia długoterminowej integralności rurociągu wymagany będzie pewien zakres ingerencji w dno morskie. Obejmuje ona zwałowanie materiału skalnego w celu zapewnienia podparcia dla rurociągu w obszarach o nierównym dnie morskim, a także usunięcie amunicji w promieniu 25 m od trasy każdej nitki rurociągu. Poszczególne odcinki rury przewodowej zostaną ze sobą zespawane na barce układającej, a następnie umieszczone na dnie morskim. Proces ten będzie mieć charakter ciągły. Barka będzie stopniowo przemieszczać się wzdłuż trasy, układając ok km rurociągu dziennie. Z uwagi na to, że rurociąg będzie przechodzić przez fińską WSE, w Finlandii prowadzona jest procedura oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ), której celem jest ocena oddziaływań Projektu na środowisko w obrębie fińskiej WSE. W ramach procedury OOŚ dokonuje się oceny oddziaływań Projektu na środowisko celem zapewnienia, że na etapie planowania i podejmowania decyzji dostępne są spójne informacje na temat oddziaływań, a także przekazuje się informacje ogółowi społeczeństwa oraz umożliwia mu uczestnictwo w procedurze. Raport OOŚ oraz oświadczenie organu koordynującego (Centrum Ochrony Środowiska Uusimaa) zostaną uwzględnione przy podejmowaniu decyzji o udzieleniu pozwolenia na realizację Projektu w fińskiej WSE. Wymagane pozwolenia obejmują zgodę Rady Państwa zgodnie z ustawą WSE, a także pozwolenie budowlane zgodnie z ustawą prawo wodne. Niniejszy raport zawiera wyniki fińskiej procedury OOŚ. W raporcie dotyczącym fińskiej OOŚ opisano główne elementy i rozwiązania techniczne Projektu. Są to m.in.: Działania na etapie budowy, eksploatacji i wycofania rurociągu z eksploatacji

6 6 Ocena stosowanych metod Oddziaływanie na środowisko badanych wariantów trasy Podstawowe informacje użyte w ocenie Porównanie wariantów trasy rurociągu w obrębie krajowego obszaru Projektu Wykonalność wariantów Projektu Propozycja programu monitorowania Podsumowanie prac nad oceną Ponadto raport opisuje główne wątpliwości związane z oceną oraz działania zapobiegawcze lub łagodzące negatywne oddziaływania na środowisko. Oddziaływania transgraniczne mające źródło w innych krajach, a których skutki odczuwalne są w fińskiej WSE, oraz oddziaływania pochodzące z fińskiej WSE i wpływające na inne kraje przedstawiono w dokumencie Nord Stream Espoo Report Offshore pipeline through the Baltic Sea (Raport Espoo dotyczący gazociągu Nord Stream rurociąg podmorski na Morzu Bałtyckim). W niniejszym podsumowaniu sporządzonym w języku nietechnicznym, skoncentrowano się na wynikach oceny, a także na specjalistycznej ocenie przewidywanych oddziaływań wynikających z budowy i eksploatacji rurociągu Nord Stream. 2 Procedura oceny oddziaływania na środowisko 2.1 Krajowa procedura OOŚ dotycząca Projektu Nord Stream Krajowa procedura OOŚ obejmuje dwa etapy. W ramach pierwszego etapu spółka Nord Stream AG opracowała dokument określający zakres raportu OOŚ (program OOŚ), w którym opisano strategię oceny oddziaływań na środowisko. Na etapie drugim spółka dokonała oceny oddziaływań na środowisko, a jej wyniki zawarła w niniejszym raporcie OOŚ. Procedura OOŚ dobiega końca z chwilą wydania przez Centrum Ochrony Środowiska Uusimaa ( organ koordynujący ) oświadczenia dotyczącego raportu.

7 Pierwszy etap: program OOŚ W listopadzie 2006 r., na pierwszym etapie fińskiej procedury OOŚ, Centrum Ochrony Środowiska Uusimaa udostępniło program OOŚ spółki Nord Stream ogółowi społeczeństwa. Podczas przesłuchań publicznych Centrum Uusimaa zwróciło się do różnych organów, obywateli i organizacji pozarządowych z prośbą o przekazanie oświadczeń. W lutym 2007 r., na podstawie zebranych opinii i oświadczeń, Centrum Ochrony Środowiska Uusimaa przekazało spółce Nord Stream AG oświadczenie dotyczące programu OOŚ Drugi etap: ocena oddziaływania na środowisko Oceny oddziaływań dokonano na podstawie oświadczenia organu koordynującego oraz programu OOŚ. Po przekazaniu niniejszego raportu OOŚ Centrum Ochrony Środowiska Uusimaa będzie on dostępny dla ogółu społeczeństwa w wersji online oraz w wersji drukowanej w gminach przybrzeżnych przez 60 dni. W tym okresie władze fińskie, obywatele oraz inne zainteresowane grupy będą mogły wyrazić opinię na jego temat. Centrum Ochrony Środowiska Uusimaa zajmie się opracowaniem tych oświadczeń. Na ich podstawie organ koordynujący wyda własne oświadczenie w ciągu 60 dni od daty zakończenia przesłuchań publicznych. Z chwilą wydania oświadczenia procedura OOŚ dobiegnie końca. Następnie niniejszy raport z oceny oraz oświadczenie Centrum Ochrony Środowiska Uusimaa będą rozpatrywane w trakcie procedur wydawania pozwoleń. 2.2 Udział społeczeństwa Procedura OOŚ prowadzona była w sposób interaktywny. W okresie udostępnienia programu OOŚ ogółowi społeczeństwa zorganizowano spotkania w Helsinkach, Hanko, Turku i Kotce. Uczestniczyli w nich obywatele oraz przedstawiciele mediów. W trakcie procedury OOŚ zorganizowano także liczne spotkania z organami rządowymi w Finlandii i innych krajach Morza Bałtyckiego. Ich celem było omówienie statusu Projektu, informacji technicznych, kwestii związanych z oceną oraz innych zagadnień. Wyniki niniejszego raportu OOŚ zostaną przedstawione podczas spotkań publicznych w ciągu dwóch miesięcy od dnia 2 marca 2009 r. Spotkania te będą odbywać się w marcu 2009 r. w Helsinkach, Hanko, Kotce, Turku i Mariehamn. Przewodniczyć im będą przedstawiciele Centrum Ochrony Środowiska Uusimaa.

8 8 Spółka Nord Stream AG zorganizowała także wydarzenia medialne oraz nieoficjalne wycieczki na statki badawcze. Wystawa informacyjna dotycząca rurociągu Nord Stream została zaprezentowana podczas wydarzeń medialnych i festiwali w Mariehamn, Kotce i Turku. W witrynie Nord Stream można znaleźć aktualne informacje na temat statusu Projektu oraz inne dane. Na Rysunku 2.1 przedstawiono harmonogram OOŚ obejmujący etapy z udziałem społeczeństwa. Rys. 2.1 Harmonogram krajowej procedury OOŚ w Finlandii 3 Podsumowanie głównych kwestii środowiskowych Przeprowadzono liczne badania, które umożliwiły optymalizację trasy rurociągu w fazie przygotowania Projektu, a tym samym ograniczenie do minimum potencjalnych oddziaływań wynikających z budowy i eksploatacji rurociągu. Według ekspertów środowiskowych oddziaływania związane z rurociągiem będą w większości niewielkie lub nie będą występować w fińskiej WSE. Przeważająca liczba potencjalnych oddziaływań będzie mieć charakter lokalny oraz tymczasowy, gdyż będą one występować jedynie w okresie budowy. W trakcie procedury OOŚ zidentyfikowano następujące główne kwestie środowiskowe związane z budową i eksploatacją rurociągu:

9 9 3.1 Obawy społeczeństwa dotyczące bezpieczeństwa ekologicznego i militarnego Najważniejsze negatywne oddziaływanie na społeczeństwo wiąże się z poczuciem bezpieczeństwa obywateli. Oceniono, że faktyczne zmiany środowiska fizycznego wynikające z realizacji Projektu są niewielkie. Społeczeństwo fińskie wyraża jednak obawy i wątpliwości dotyczące stanu Morza Bałtyckiego, bezpieczeństwa narodowego oraz ryzyka środowiskowego związane z Projektem pojmowanym jako całość. Przyczyn niektórych obaw dotyczących poczucia bezpieczeństwa należy upatrywać w historii panowałyby one w społeczeństwie niezależnie od projektu. Jednak inne związane są bezpośrednio z Projektem i jego oddziaływaniami na środowisko. Oddziaływania społeczne znacznie różnią się w zależności od sposobu postrzegania projektu przez obywateli i nie ograniczają się wyłącznie do mieszkańców gmin przybrzeżnych. 3.2 Rybołówstwo komercyjne Oddziaływanie na połowy prowadzone przy użyciu włoków dennych wzdłuż niektórych odcinków trasy rurociągu może mieć charakter stały. W niektórych miejscach na trasie rurociągu powstawać będą wolne przęsła. Dzieje się tak wówczas, gdy rurociąg nie jest położone bezpośrednio na dnie morskim, lecz pozostaje zawieszony między dwoma lokalnymi, wysokimi punktami na dnie. Z uwagi na to, że włoki mogą zaczepić o rurociąg w miejscu, w którym występują wolne przęsła, połowy za pomocą tego typu sprzętu mogą zostać ograniczone w określonych obszarach celem zapewnienia bezpieczeństwa statków rybackich i ich załogi. Należy jednak odnotować, że fińscy rybacy prowadzący połowy komercyjne zazwyczaj używają włoków pelagicznych na tych obszarach. Spółka Nord Stream AG w sposób aktywny prowadzi konsultacje ze społecznością rybaków uprawiających rybołówstwo komercyjne w celu rozwiązania tego typu kwestii. 3.3 Dyspersja osadów Ingerencja w dno morskie, obsługa kotwic oraz usuwanie amunicji na etapie budowy rurociągu spowodują zawieszanie osadów dna morskiego w warstwach wody i ich dyspersję wskutek działania prądów. Dyspersja osadów będzie także obejmować dyspersję związków chemicznych w nich zawartych. Jednak z uwagi na głębokość wody oraz biorąc pod uwagę fakt, że działania w ramach Projektu prowadzone będą głównie na obszarach głębokowodnych w środkowej części Zatoki Fińskiej, oddziaływania tego typu uznawane są za niewielkie.

10 Bezpieczeństwo morskie Na etapie budowy barka układająca i inne statki uczestniczące w pracach budowlanych będą zajmować obszar o promieniu ok. 3 km wokół trasy rurociągu. Obejmuje on strefę bezpieczeństwa o promieniu 500 m ustanowioną i zachowywaną w odniesieniu do obszaru roboczego holowników do obsługi kotwic. Aby zapewnić bezpieczeństwo morskie, inne statki zbliżające się do miejsca budowy będą przekierowywane na alternatywną trasę w sposób powodujący minimalne niedogodności. Spółka Nord Stream AG będzie komunikować się z odpowiednimi organami w celu informowania innych jednostek morskich o możliwych ograniczeniach w ruchu żeglugowym. 3.5 Amunicja/niewybuchy i zabytki dziedzictwa kulturowego Podczas I i II wojny światowej Morze Bałtyckie, a zwłaszcza Zatoka Fińska, zostały gęsto zaminowane. Po zakończeniu wojen z Zatoki Fińskiej usunięto miny, jednak niektóre z nich pozostały do dnia dzisiejszego. Spółka Nord Stream AG podejmuje znaczne starania w celu zlokalizowania i określenia typu amunicji oraz zabytków dziedzictwa kulturowego znajdujących się w obrębie korytarza instalacji. W przypadku znalezienia takich obiektów nastąpi modyfikacja procedur budowlanych, a amunicja/niewybuchy zostanie w razie konieczności usunięta. Usuwanie prowadzone będzie w sposób możliwie najbezpieczniejszy. Usuwanie amunicji/niewybuchów spowoduje tymczasową dyspersję i ponowną sedymentację osadów, a także powstanie fal akustycznych lub ciśnieniowych oraz zagłębień i wzniesień na dnie morza Podwodne obiekty o znaczeniu kulturowym, na przykład wraki, bardzo dobrze zachowały się w Morzu Bałtyckim z uwagi na panujące w nim unikatowe warunki fizyczne i chemiczne. Wody Bałtyku cechuje niska zawartość soli, niewielka różnorodność gatunkowa, stosunkowo niskie temperatury oraz niska zawartość tlenu. Wszelkie znalezione wraki zostaną poddane szczegółowym badaniom. W celu oceny kulturowo-historycznej wartości wraków spółka Nord Stream AG nawiąże ścisłą współpracę z Fińskim Urzędem Dziedzictwa Narodowego (FNBA). 3.6 Oddziaływania długoterminowe Większość oddziaływań związanych z realizacją Projektu Nord Stream ma charakter krótkoterminowy i występuje na etapie budowy. Kilka oddziaływań będzie mieć charakter stały: Nasypy skalne utworzone w wyniku zwałowania materiału skalnego oraz rurociąg będą na stałe zajmować obszar dna morskiego. Powierzchnia takiej sztucznej rafy jest stosunkowo niewielka (1.1 km 2 ), w związku z czym oddziaływanie na dno morskie ocenia się jako lokalne, małe i nieistotne

11 11 Siedlisko bentosu na powierzchni zajmowanej przez rurociąg zostanie utracone na stałe. Oddziaływanie to jest lokalne i nieistotne, gdyż rozpatrywana powierzchnia jest niewielka w stosunku do całkowitego obszaru mogącego pełnić funkcję siedliska bentosu Gaz ziemny płynący przez rurociąg będzie stanowić stałe źródło hałasu na dnie morskim. Ocenia się, że natężenie hałasu jest porównywalne z poziomem tła akustycznego, a jego znaczenie jest małe Wolne przęsła rurociągu będą źródłem stałego oddziaływania na komercyjne połowy z użyciem włoków dennych. Ze względów bezpieczeństwa połowy tego typu mogą zostać ograniczone wzdłuż określonych odcinków rurociągu. Łączna długość odcinków rurociągu, na których wystąpią wolne przęsła, wyniesie ok. 33 km. Znaczenie tego oddziaływania uznaje się za średnie, gdyż trawlery będą mogły unikać tras przecinających się z rurociągiem lub podnosić włoki w celu przepłynięcia nad nimi 4 Opis Projektu 4.1 Uzasadnienie Projektu Obecnie udział gazu ziemnego w zużyciu energii pierwotnej w UE wynosi 25%. Ocenia się, że zapotrzebowanie na gaz ziemny wzrośnie o 16%, tj. z 543 mld m 3 w roku 2005 do 629 mld m 3 w roku Oczekuje się, że w tym samym czasie w UE spadnie wielkość produkcji oraz zasobów gazu ziemnego. Spodziewany jest wzrost udziału energii odnawialnej z 7% do 11%, jednak nie będzie on na tyle duży, by zaspokoić rosnące zapotrzebowanie na energię i zastąpić węgiel w celu spełnienia wymogu ograniczenia emisji dwutlenku węgla. W związku z tym na obszarze UE zwiększy się zapotrzebowanie na import gazu ziemnego. W celu zaspokojenia przyszłego zapotrzebowania na energię w UE uruchomiono program o nazwie Transeuropejskie Sieci Energetyczne (TEN-E). W ramach tego programu Komisja Europejska proponuje poszerzenie współpracy z Rosją w zakresie dostaw gazu ziemnego. Obecnie Europa importuje gaz ziemny z trzech źródeł: Rosja, Norwegia i Algieria. Roczna wydajność przesyłowa infrastruktury do importu gazu ziemnego w UE wynosi 281 mld m 3. W celu zaspokojenia rosnącego popytu na gaz ziemny w UE spółka Nord Stream AG zaproponowała budowę podmorskiej sieci rurociągowej zapewniającej dostawy gazu ziemnego z Rosji do Niemiec. Spółka Nord Stream AG byłaby odpowiedzialna za opracowanie i budowę gazociągów, a także obsługę systemu dostawczego rurociągu.

12 Twórca Projektu spółka Nord Stream AG Nord Stream jest wspólnym przedsięwzięciem czterech spółek (patrz Rysunek 4.1). W niniejszym raporcie przedstawiono historię Projektu oraz spółki zaangażowane w jego realizację. Rys. 4.1 Udziałowcy spółki Nord Stream AG 4.3 Trasa rurociągu Z punktu widzenia zaopatrzenia, jako punkt początkowy rurociągu Nord Stream preferowane jest wybrzeże bałtyckie Rosji, dzięki swej geograficznej bliskości do wielu rosyjskich pól gazowych. Z kolei Niemcy, jako kraj odbierający, zapewniają efektywne połączenie z europejską siecią gazową. W celu połączenia tych dwóch krajów na etapie planowania Projektu zbadano i porównano kilka tras lądowych i podmorskich. Wprawdzie koszty budowy rurociągu podmorskiego mogą być wyższe od kosztów budowy rurociągu lądowego, jednak koszty eksploatacji będą niższe z uwagi na większą wydajność pierwszego systemu. Przyczyny tego stanu należy upatrywać w fakcie, że w środowisku morskim można w sposób bezpieczny stosować wyższe ciśnienie robocze. W związku z tym rurociąg Nord Stream wymaga tylko jednej tłoczni do wydajnego przesyłania gazu ziemnego. W przypadku rurociągu lądowego o podobnej długości konieczna byłaby budowa tłoczni pośrednich, mniej więcej co km. Rurociąg podmorski wymaga więc użycia mniejszej ilości paliwa gazowego do przesłania takiej samej objętości gazu ziemnego, co przekłada się na mniejszy poziom emisji gazów cieplarnianych. Ponadto w przypadku budowy rurociągu lądowego konieczne jest usunięcie roślinności i innych przeszkód z korytarza o szerokości ok. 40 m w celu zapewnienia możliwości spawania styków montażowych, wykonywania wykopów oraz umieszczania w nich nitek rurociągu. Budowa i eksploatacja rurociągu lądowego wiąże się także z innymi trudnościami, np. kwestiami własności terenów, przebiegiem trasy przez obszary zaludnione, obszary ochrony przyrody, drogi, linie kolejowe, rzeki, lasy, jeziora itp. W związku z tym uznano, że trasa podmorska jest rozwiązaniem najbardziej osiągalnym.

13 13 Główna trasa rurociągu Nord Stream będzie biec od zatoki Portowaja w Rosji, w pobliżu Wyborga, przez Zatokę Fińską i Morze Bałtyckie do Greifswaldu w Niemczech (patrz Rysunek 4.2). W obrębie fińskiej WSE trasa rurociągu będzie przebiegać przez najgłębsze obszary Zatoki Fińskiej i północną część Bałtyku Właściwego. W fińskiej WSE planowana głębokość układania rurociągu wynosi m, a prace związane z budową prowadzone będą zazwyczaj w odległości km od wybrzeża fińskiego. Rys. 4.2 Trasa rurociągu Nord Stream Przeprowadzono szerokie badania w celu określenia optymalnej trasy rurociągu oraz zmniejszenia do minimum oddziaływań na środowisko, a także całkowitych kosztów realizacji

14 14 Projektu. Kluczową kwestią uwzględnianą w badaniach było znalezienie trasy, na której warunki dna morskiego umożliwiają instalację rur przy minimalnej ingerencji w dno. Podczas badań tras zebrano szczegółowe informacje na temat warunków dna morskiego, takich jak topografia i batymetria, a także zidentyfikowano artefakty, np. wraki statków, głazy i amunicję, wzdłuż trasy. Na podstawie tych informacji dokonano optymalizacji trasy. 4.4 Działania w ramach Projektu Harmonogram Projektu Prace budowlane w fińskiej WSE prowadzone będą w kilku okresach w latach Wstępny harmonogram Projektu przedstawiono na Rysunku 4.3 poniżej. Rys. 4.3 Wstępny harmonogram budowy rurociągu Nord Stream w sektorze fińskim Do głównych działań prowadzonych w ramach Projektu należą: dalsze badania, utworzenie podpór tłuczniowych przed instalacją rurociągu, ułożenie rur na dnie morskim i podporach, logistyka, działania po ułożeniu rur, odbiór wstępny oraz oddanie do eksploatacji, eksploatacja i wycofanie z eksploatacji.

15 Badania prowadzone przed rozpoczęciem i w trakcie prac budowlanych W celu uzupełnienia badań dotyczących optymalizacji trasy i poszukiwania amunicji przed zainstalowaniem rurociągu i w trakcie instalacji przeprowadzonych zostanie kilka dodatkowych badań, aby zapewnić bezpieczne i sprawne działanie gazociągu. Badanie korytarza kotwiczenia przed instalacją umożliwi określenie ograniczeń środowiskowych, elementów geologicznych, zabytków dziedzictwa kulturowego i amunicji w celu zaplanowania miejsc kotwiczenia dla barki układającej Badanie przed ułożeniem rur będzie miało na celu potwierdzenie, że w korytarzu instalacji można bezpiecznie zainstalować rurociąg, tj. na dnie morskim nie znaleziono żadnych nowych przeszkód Na etapie budowy rurociągu zapewniona zostanie możliwość przeprowadzania dowolnych badań ad hoc, np. monitorowanie w punktu styku rurociągu z dnem morskim Z uwagi na to, że planowane jest wykorzystanie dynamicznie pozycjonowanej barki układającej bez kotwic w przypadku obu nitek rurociągu na odcinku między PK 0 a PK 300, szczegółowe badanie korytarza kotwiczenia i usuwanie niewybuchów prowadzone będą jedynie na częściach trasy, na których używana będzie barka układająca z kotwicami Układanie rur Spółka Nord Stream AG zbuduje gazociągi za pomocą pojedynczych stalowych rur przewodowych, które zostały wstępnie zabezpieczone przed korozją w zakładzie na lądzie. Rury przewodowe są także pokryte betonowymi powłokami obciążającymi zapewniającymi stabilność położenia oraz chroniącymi rurociąg przed zewnętrznymi uszkodzeniami. Rury przewodowe zostaną ze sobą zespawane na barce układającej, a następnie ułożone na dnie morskim. Proces ten będzie miał charakter ciągły. Został on przedstawiony na Rysunku 4.4.

16 16 Rys. 4.4 Różne czynności związane z układaniem rur na barce układającej Castoro Sei. Zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara od górnego lewego rysunku: Rura przewodowa na pokładzie barki Castoro Sei; spawanie poszczególnych rur przewodowych; przygotowanie powłoki styku montażowego nad połączeniem spawanym oraz wypuszczanie rurociągu do wody z tylnej części barki układającej Do instalacji rurociągu w fińskiej WSE używane będą dwie barki układające. Według planów barka układająca pozycjonowana dynamicznie (bez kotwiczenia) wyruszy od granicy Rosji i będzie się przemieszczać na zachód. Druga barka układająca (z kotwicami) rozpocznie kurs na wodach szwedzkich i będzie zmierzać na wschód. Te dwa odcinki rurociągu zostaną zespawane pod wodą na etapie odbioru wstępnego mniej więcej w punkcie kilometrowym (PK) 300. Na Rysunku 4.5 przedstawiono zakotwiczoną barkę układającą Castoro Sei oraz barkę układającą pozycjonowaną dynamicznie Solitaire. Statek pozycjonowany dynamicznie utrzymywany jest na właściwym miejscu przez stery strumieniowe, stale przeciwdziałające zewnętrznym siłom oddziałującym na statek, takim jak naprężenie/reakcja rurociągu, fale, prądy morskie i wiatr.

17 17 Rys. 4.5 Barki układające Castoro Sei (z lewej) i Solitaire (z prawej) W pracach budowlanych uczestniczyć będzie wiele statków. Barka układająca pozycjonowana za pomocą kotwic utrzymywana będzie na miejscu przez 12 kotwic, umieszczanych przez holowniki do obsługi kotwic w zbadanych lokalizacjach. W celu zapewnienia możliwości przemieszczania się barki kotwice będą stopniowo podnoszone i umieszczane w innym miejscu. W razie konieczności statki straży będą chronić strefę bezpieczeństwa wokół barki układającej Ingerencja w dno morskie Spółka Nord Stream AG będzie prowadzić prace w zakresie ingerencji w dno morskie przed instalacją rurociągu i po jej zakończeniu. Prace te obejmują zwałowanie materiału skalnego na dnie morskim w celu zapewnienia podparcia dla rurociągu. Prowadzone są wówczas, gdy podczas zakrojonego na szeroką skalę procesu optymalizacji trasy nie było możliwe wyeliminowanie powstawania wolnych przęseł. Tłuczeń kamienny transportowany będzie przez specjalne statki do zwałowania materiału skalnego do określonych miejsc, w których wymagane jest usypanie podpory. Zgodnie z Rysunkiem 4.6 materiał skalny będzie ładowany do rury spustowej, za pośrednictwem której umieszczony zostanie w dokładnej lokalizacji określonej w projekcie technicznym. Kontrolowane zwałowanie materiału skalnego za pomocą rury spustowej umożliwia dokładne umieszczenie materiału bez bezpośredniego kontaktu z warstwami wody. Struktura każdej podpory z materiału skalnego została dokładnie zaprojektowana celem zmniejszenia do minimum ilości użytego materiału. Podczas wykonywania prac budowlanych wokół statków do zwałowania materiału skalnego będzie obowiązywać strefa bezpieczeństwa.

18 18 Rys. 4.6 Statek z elastyczną rurą spustową (z lewej) i kontrolowane zwałowanie tłucznia kamiennego (z prawej) Logistyka Podczas budowy konieczne są także następujące lądowe i morskie systemy wsparcia logistycznego: Stalowe rury przewodowe pochodzące od producentów rur (Rosja i Niemcy), a także cement, piasek, rudy żelaza i stalowe elementy zbrojenia do powłok obciążających będą transportowane do zakładów specjalizujących się w nakładaniu powłok obciążających (w miejscowościach Kotka, Finlandia, i Sassnitz-Mukran, Niemcy). Rury przewodowe przechowywane będą na składowiskach w pobliżu takich zakładów Składowiska tymczasowe zostaną utworzone w Kotce i Hanko w celu zapewnienia dostaw rur przewodowych wstępnie pokrytych powłoką na barkę układającą. Do transportu rur z zakładów specjalizujących się w nakładaniu powłok obciążających do tymczasowych składowisk wykorzystywane będą statki żeglugi przybrzeżnej Statki dostawcze będą transportować rury przewodowe wstępnie pokryte powłoką z portu na barki układające Tłuczeń kamienny przeznaczony do zwałowania będzie przewożony ze źródła do składowiska portowego za pomocą ciężarówki. Załadunek specjalnych statków do zwałowania materiału skalnego będzie się odbywał bezpośrednio ze składowisk

19 Działania po ułożeniu rur Po ułożeniu rur spółka Nord Stream AG przeprowadzi badania na miejscu w celu określenia konfiguracji rurociągu / dna morskiego. Na podstawie wyników badań wykonywane będą prace w zakresie zwałowania materiału skalnego po ułożeniu rur, aby zapewnić dodatkowe podparcie dla rurociągu. Badanie po ułożeniu rur prowadzone będzie na odcinkach, na których wykonywane będą działania po zakończeniu układania, w celu ustalenia ostatecznej konfiguracji zainstalowanych nitek rurociągu. Działania na etapie odbioru wstępnego prowadzone będą przed napełnieniem rurociągu gazem ziemnym. Podczas odbioru wstępnego rurociąg zostanie napełniony wodą morską, oczyszczony, skontrolowany od wewnątrz i poddany próbie ciśnieniowej. Odcinki rurociągu, na których przeprowadzono badanie ciśnieniowe, zostaną połączone, po czym z rurociągu odprowadzona zostanie woda, a jego wnętrze zostanie osuszone. Po zakończeniu odbioru wstępnego nastąpi oddanie rurociągu do eksploatacji polegające na bezpiecznym wprowadzeniu gazu ziemnego do instalacji. 4.5 Eksploatacja Działanie rurociągu Nord Stream będzie monitorowane i kontrolowane z głównej dyspozytorni w siedzibie spółki Nord Stream AG w miejscowości Zug w Szwajcarii. Główna dyspozytornia obsadzona będzie 24 godziny na dobę, 365 dni w roku. W miejscowości Zug będzie także znajdować się dodatkowa dyspozytornia. W każdym z miejsc wyjścia na ląd rurociągu Nord Stream znajdować się będzie dyspozytornia lokalna, jednak zazwyczaj nie będzie ona obsadzona i będzie działać jedynie w trybie monitorowania. Za pomocą lokalnych dyspozytorni można kontrolować niektóre prace konserwacyjne. System obsługi rurociągu Nord Stream obejmuje systemy regulacji ciśnienia, zabezpieczenia poziomu ciśnienia, wykrywania wycieków, monitorowania parametrów (w tym temperatury, składu gazu, natężenia przepływu i ciśnienia na wlocie/wylocie), telemetryczny i telekomunikacyjny, wykrywania ognia i gazu oraz ochrony przeciwpożarowej, a także zamknięcia awaryjnego.

20 Wycofanie z eksploatacji Projektowy okres eksploatacji rurociągu Nord Stream wynosi 50 lat, może on jednak ulec wydłużeniu na podstawie wyników dokładnego monitorowania. Program wycofania z eksploatacji zostanie opracowany na etapie eksploatacji. Istnieje prawdopodobieństwo, że rozwiązania technologiczne i preferowane metody wycofania z eksploatacji instalacji i rurociągów podmorskich ulegną zmianie za 50 lat. Również status rurociągu w chwili wycofania z eksploatacji będzie mieć wpływ na wybór metody jego wycofania. W każdym przypadku działania związane z wycofaniem rurociągu z eksploatacji prowadzone będą zgodnie z obowiązującymi przepisami międzynarodowymi i krajowymi, a także z najlepszymi praktykami dotyczącymi oddziaływań środowiskowych i innych. W chwili obecnej dostępne są dwie opcje wycofania rurociągu z eksploatacji usunięcie rurociągu lub pozostawienie go na dnie morskim po oczyszczeniu i napełnieniu wodą. Dominuje przekonanie, że pozostawienie rurociągu na dnie będzie przyczyną najmniejszych oddziaływań na środowisko, ponieważ z czasem nastąpi integracja rurociągu ze środowiskiem dna morskiego. Z kolei usunięcie rurociągu spowodowałoby zakłócenie siedlisk powstałych w jego pobliżu. 5 Warianty w krajowej OOŚ W niniejszej OOŚ uwzględniono dwa główne warianty trasy oraz jeden podwariant (nieznaczna zmiana na końcu fińskiego odcinka rurociągu od strony rosyjskiej). Ponadto ocenie poddany został tzw. wariant nierealizowania przedsięwzięcia.

21 21 Rys. 5.1 Warianty trasy rurociągu Nord Stream w fińskiej WSE Poniżej przedstawiono warianty trasy: Wariant 0: Projekt rurociągu Nord Stream nie jest realizowany, tzn. nie jest prowadzona budowa podmorskiego gazociągu z Rosji do Niemiec. Wariant 1: (Zmiana trasy C14). Trasa ta biegnie wyłącznie w fińskiej WSE od granicy rosyjskiej do szwedzkiej i znajduje się w pobliżu granicy fińskiej i estońskiej WSE. Trasa ta nie przebiega przez fińskie wody terytorialne. Wariant 2: (Zmiana trasy C16). Przebieg tej trasy jest w większej części (90%) identyczny jak w przypadku wariantu 1, jednak na odcinku 40 km trasa nieco zbacza, przechodząc na południe

22 22 od obszaru zwanego Kalbådagrund. Wariant 2 został poddany badaniu, ponieważ oczekiwano bardziej korzystnych warunków geologicznych na południe od obszaru Kalbådagrund. Według projektu technicznego wariant 2 wiąże się z mniejszym zakresem ingerencji w dno morskie niż wariant 1. W pobliżu rosyjskiej WSE trasy alternatywne 1 i 2 mają identyczny przebieg. Istnieją jednak dwie możliwości poprowadzenia trasy, których wybór zależy od przebiegu rurociągu w sektorze rosyjskim, tzn. na północ lub południe od wyspy Gogland. Krótki odcinek łączący się z trasą przebiegającą na południe od wyspy Gogland nazywany jest podwariantem 1a/2a, ponieważ jedynie nieznacznie zbacza w odniesieniu do tras głównych. Wymienione wyżej podwarianty zostały poddane ocenie w niniejszym raporcie. 6 Oddziaływania na środowisko na obszarze objętym Projektem Dokonano identyfikacji i oceny potencjalnych oddziaływań związanych z budową i eksploatacją rurociągu. W celu określenia ich znaczenia porównano je z obecnymi warunkami środowiskowymi. Oddziaływania zaklasyfikowano zgodnie z poniższym podziałem, natomiast ich omówienie znajduje się w podpunktach w dalszej części rozdziału: Środowisko fizyczne i chemiczne, w tym dno morskie, jakość wody i powietrza, hałas oraz aspekty wizualne Środowisko ożywione, w tym środowisko bentosu i planktonu, ryby i zasoby ryb, ssaki i ptaki morskie Obszary chronione Środowisko społeczno-gospodarcze, w tym ruch statków, połowy komercyjne, poligony wojskowe, infrastruktura, wykorzystanie zasobów naturalnych, dziedzictwo kulturowe, zdrowie ludzi, turystyka i rekreacja oraz oddziaływania społeczne (dobrobyt ludzi) Oddziaływania związane z wycofaniem rurociągu z eksploatacji (zakończeniem eksploatacji) oraz z nieplanowanymi zdarzeniami (incydentami i wypadkami) zostały omówione pod koniec rozdziału. Dla celów niniejszego raportu OOŚ znaczenie oddziaływań podzielono według czterech poziomów: Brak oddziaływań: Projekt nie wpływa na przedmiot oddziaływania ani go nie zmienia

23 23 Niewielkie: oddziaływanie o niewielkim znaczeniu, małej wielkości i/lub charakterze krótkotrwałym. Oddziaływanie jest zwykle odwracalne Umiarkowane: oddziaływanie o znaczeniu umiarkowanym. Oddziaływanie ma charakter lokalny lub regionalny i/lub średnio- bądź długoterminowy. Jest ono zwykle częściowo odwracalne lub nieodwracalne Istotne: Oddziaływanie o dużym znaczeniu dla przedmiotu oddziaływania. Ma ono zwykle zasięg lokalny lub krajowy i/lub jest długoterminowe bądź stałe. Oddziaływanie to jest nieodwracalne Pod koniec niniejszego rozdziału, w Tabeli 6.1, przedstawiono zestawienie oddziaływań, a następnie porównano oddziaływania wariantów trasy w celu wsparcia procesu wyboru tras. Oddziaływania transgraniczne mające źródło w innych krajach, a których skutki odczuwalne są w fińskiej WSE, oraz oddziaływania pochodzące z fińskiej WSE i wpływające na inne kraje przedstawiono w dokumencie Nord Stream Espoo Report Offshore pipeline through the Baltic Sea (Raport Espoo dotyczący gazociągu Nord Stream rurociąg podmorski na Morzu Bałtyckim). Spółka Nord Stream poinformowała, że na końcowym etapie niniejszej OOŚ dynamicznie pozycjonowana barka układająca zainstaluje obie nitki rurociągu (południowo-wschodnią i północno-zachodnią) na odcinku od granicy rosyjskiej do PK 300 km. Oceny oddziaływania dokonuje się jednak na podstawie najgorszego scenariusza, tzn. przy założeniu, że wszystkie prace związane z układaniem rur wykonane zostaną za pomocą zakotwiczonej barki układającej. 6.1 Podsumowanie oddziaływań na środowisko fizyczne i chemiczne Obecne warunki Środowisko fizyczne i chemiczne Morza Bałtyckiego jest unikatowe ze względu na specyficzne warunki geograficzne, klimatyczne i oceanograficzne. Głębokość wody wzdłuż badanego korytarza rurociągu w Finlandii waha się od m. Na dnie morskim występują takie elementy, jak koryta i doliny otoczone skarpami, a także wysokie ławice. Większość powierzchni dna pokrywają osady, które nagromadziły się od czasu ostatniego zlodowacenia. W części niedawnych osadów mogą znajdować się szkodliwe substancje oraz składniki pokarmowe, których źródłem jest działalność człowieka lub przyczyny naturalne.

24 24 Na jakość wody wpływa przede wszystkim zasolenie, poziom tlenu, zawiesiny ciał stałych, składniki pokarmowe, metale ciężkie i zanieczyszczenia organiczne. Stężenie tlenu w Morzu Bałtyckim znacznie się waha w zależności od pory roku i głębokości wody. Haloklina występuje na głębokości m, natomiast poniżej tego poziomu zawartość tlenu jest bardzo mała, a warunki nie są sprzyjające do rozwoju życia. Na jakość powietrza w Zatoce Fińskiej wpływają emisje generowane przez ruch morski. Podobnie główną przyczyną istniejącego poziomu tła akustycznego w obszarze objętym Projektem w sektorze fińskim, zarówno w powietrzu, jak i pod wodą, jest ruch statków Działania w ramach projektu Rurociąg wraz z materiałem skalnym zwałowanym w celu zapewnienia mu podparcia zajmuje na stałe stosunkowo niewielką powierzchnię (1.1 km 2 lub 0.003% powierzchni fińskiej WSE) dna morskiego. Budowa rurociągu wiąże się z koniecznością ingerencji w dno morskie w wybranych obszarach, której celem jest ochrona i zapewnienie rurociągowi podparcia. W fińskiej WSE prace tego typu będą obejmować: Umieszczenie ograniczonej ilości materiału skalnego na dnie morskim (zwałowanie materiału skalnego) Usunięcie amunicji z korytarza instalacji Potencjalne usunięcie gruzu znajdującego się w pobliżu rurociągu Potencjalne oddziaływania Ingerencja w dno morskie oraz usuwanie amunicji spowodują tymczasowe, miejscowe wzburzenie osadów dna morskiego (zmętnienie), utrzymujące się zazwyczaj krócej niż jeden dzień. Może to tymczasowo wpłynąć na jakość wody, zwykle wyłącznie w obszarze budowy. Niektóre związki chemiczne i składniki odżywcze w osadach pozostaną w wodzie po ponownym osadzeniu się cząstek na dnie morskim. Może to wpłynąć na jakość wody w perspektywie krótkoterminowej. Jednak ilość takich substancji jest niewielka w porównaniu ze zmierzonymi poziomami tła i szybko ulegną one rozcieńczeniu. Ocenia się, że oddziaływania będą niewielkie. Na etapie eksploatacji, w związku z zastosowaniem anod, do otaczającej wody uwolnione zostaną metale.

25 25 Oddziaływania spowodowane usuwaniem amunicji odnoszą się do wspomnianej powyżej dyspersji osadów oraz związków chemicznych. Jednak z uwagi na głębokość wody oraz odległość od linii brzegowej znaczenie tych oddziaływań uznaje się za niewielkie. Usuwanie min spowoduje powstanie fal ciśnieniowych; podjęte zostaną środki ostrożności, aby zapobiec szkodliwemu wpływowi na ssaki morskie i ryby. Na dnie morskim mogą także powstać zagłębienia i wzniesienia. Ocenia się jednak, że oddziaływania te są krótkoterminowe i minimalne. Prace budowlane będą wiązać się z emisją gazów cieplarnianych (CO 2 ); jej wielkość nie jest jednak nieproporcjonalnie wysoka ani niedopuszczalna w porównaniu z emisjami wynikającymi z ruchu statków. Hałas emitowany nie dotrze do obszarów zamieszkałych z uwagi na odległość trasy od wybrzeża fińskiego. Poziom hałasu jest porównywalny z hałasem generowanym przez ruch statków w fińskiej części obszaru objętego Projektem z wyjątkiem hałasu powstającego wskutek usuwania niewybuchów. Oczekuje się, że zaburzenia spowodowane przez hałas i prace budowlane nie będą mieć wpływu na żadne ważne kolonie fok ani ostoje ptactwa. 6.2 Podsumowanie oddziaływań na środowisko ożywione Obecne warunki Morze Bałtyckie jako duży ekosystem słonawowodny jest akwenem unikatowym, w którym występuje wiele ptaków i siedlisk. Jednak długoterminowa eutrofizacja spowodowała pogorszenie warunków ekologicznych. Cenne siedliska roślin wodnych (makrofitów dennych) można spotkać jedynie na wodach płytkich. Najkrótsza odległość od trasy rurociągu do większości obszarów przybrzeżnych tego typu wynosi ok. 10 km. Z uwagi na zmienny poziom zasolenia oraz stężenia tlenu w morzu populacja zwierząt dennych w obszarze realizacji Projektu na wodach fińskich od czasu do czasu wymiera i odbudowuje się ponownie w późniejszym czasie. W chwili obecnej w północnej części Bałtyku Właściwego na około 1/3 całkowitej powierzchni morza nie występuje mikrofauna z powodu niedoboru tlenu. Morze Bałtyckie zamieszkuje ok. 70 gatunków ryb słonowodnych i gatunków ryb słonawowodnych lub słodkowodnych. Skład zbiorowisk ryb różni się w poszczególnych regionach wzdłuż trasy gazociągu w zależności od ich cech siedliskowych. Z powodu niskiej zawartości tlenu na głębszych wodach liczba siedlisk odpowiednich dla ryb jest ograniczona.

26 26 W Morzu Bałtyckim występują cztery rodzime gatunki ssaków morskich, jednak w obszarze realizacji Projektu na wodach fińskich spotykane są jedynie foki szare i foki obrączkowane. W okresach występowania pokrywy lodowej gatunki te rozmnażają się na otwartym morzu, na którym znajdują się odpowiednie formacje lodowe. Niemal połowa populacji bałtyckich fok szarych występuje w południowo-zachodniej części archipelagu fińskiego, w odległości 50 km od trasy rurociągu. Morze Bałtyckie stanowi ważny szlak wędrówek, a także obszar lęgowy i miejsce odpoczynku dla ptaków. Najkrótsza odległość dzieląca trasę rurociągu od znanych obszarów lęgowych wynosi 10 km. W niniejszej ocenie uwzględniono ważne ostoje ptaków (Birdlife International); znajdują się one w odległości co najmniej 18 km od rurociągu Działania w ramach Projektu Układanie rur, a także powiązane działania, np. obsługa kotwic i zwałowanie materiału skalnego, będą źródłem pewnych oddziaływań wynikających ze wzburzenia osadów dna morskiego i ich resuspensji. Prace budowlane będą także przyczyną pewnych zaburzeń wizualnych oraz zakłóceń związanych z emisją hałasu Potencjalne oddziaływania Dyspersja osadów (zmętnienie) i związana z nią sedymentacja spowodują pewne oddziaływania na faunę denną w pobliżu rurociągu. W zależności od charakteru zbiorowisk organizmów dennych oraz możliwości ich regeneracji oddziaływanie to będzie w większości odwracalne. Ponowna kolonizacja nastąpi prawdopodobnie w okresie kilku miesięcy lub kilku lat. Większość prac budowlanych prowadzona będzie na wodach głębokich (na głębokości ponad 60 m), na których stężenie tlenu jest często niskie, a liczebność organizmów dennych ograniczona. W związku z tym ocenia się, że oddziaływania na faunę morską będą bardzo ograniczone. Ocenia się, że oddziaływanie na środowisko planktonu wynikające z resuspensji osadów, a także z podwyższonego stężenia substancji zanieczyszczających i składników odżywczych będzie niewielkie. Głównym typem oddziaływań na ryby w okresie budowy będą reakcje unikania w obszarach, w których nastąpiła resuspensja osadów. Oddziaływanie to jest odwracalne, lokalne i krótkoterminowe. Oddziaływania nie będą mieć wpływu na tarliska śledzia i jest mało prawdopodobne, by istotnie wpłynęły na pelagiczną ikrę szprota. Usuwanie amunicji może teoretycznie wpłynąć na ssaki morskie. Uznaje się jednak, że tego typu oddziaływanie ma niewielkie znaczenie, gdyż podjęte zostaną odpowiednie środki celem zapewnienia, że w strefie bezpieczeństwa nie znajdują się żadne ssaki. Prace związane z

27 27 budową rurociągu będą prowadzone w znacznej odległości od wszystkich znanych miejsc występowania kolonii fok, w związku z czym przewiduje się jedynie wystąpienie oddziaływań o niewielkim znaczeniu. Ptaki będą prawdopodobnie unikać miejsca budowy z powodu hałasu i zaburzeń wizualnych. Oddziaływanie to ma jednak bardzo ograniczony zasięg lokalny i tymczasowy charakter. W miejscu budowy (o promieniu ok. 2 km) niewielki wzrost zmętnienia z powodu resuspensji osadów może także utrudnić żerowanie ptakom nurkującym. Budowa prowadzona jest jednak głównie w obszarach zbyt głębokich, by mogły na nich żerować ptaki. W związku z tym znaczenie oddziaływania na ptaki wynikające z prac budowlanych ocenia się jako niewielkie. Na etapie eksploatacji wystąpią jedynie oddziaływania o niewielkim znaczeniu wskutek okresowych kontroli i dodatkowego zwałowania materiału skalnego, o ile będzie to konieczne. W fińskiej WSE nie przewiduje się oddziaływań na dalsze elementy ekosystemu, takie jak ryby lub ptaki, wskutek obniżenia liczebności bentosu. 6.3 Podsumowanie oddziaływań na obszary chronione Obecne warunki Na Morzu Bałtyckim znajduje się kilka ważnych obszarów ekologicznych, objętych rezerwatami przyrody o różnym stopniu ochrony. Przedmiotem ochrony na Morzu Bałtyckim są biotopy morskie i przybrzeżne (siedliska i gatunki). Większość obszarów chronionych znajduje się na wodach przybrzeżnych i zwykle stanowi przedłużenie obszarów lądowych. W fińskiej WSE, tj. w pobliżu planowanego rurociągu Nord Stream, nie znajdują się obecnie żadne morskie obszary chronione. Najbliższy rezerwat przyrody (obszar Natura 2000) położony jest w odległości ok. 10 km od planowanej trasy rurociągu. Trzy parki narodowe oddalone są od trasy rurociągu Nord Stream mniej więcej o km. Osiem obszarów należących do Bałtyckiego Systemu Obszarów Chronionych (BSPA), pięć obszarów wodno-błotnych chronionych na mocy konwencji ramsarskiej, a także cztery obszary ochrony foki znajdują się w odległości km od rurociągu Działania w ramach Projektu Oceny oddziaływań na obszary chronione przeprowadzono głównie w odniesieniu do prac budowlanych mogących oddziaływać na jakość wody i powodować zakłócenia związane z hałasem.

28 Potencjalne oddziaływania Trasę rurociągu w fińskiej WSE dzieli od obszarów chronionych znaczna odległość (ponad 9 km). W związku z tym na obszarach tych nie przewiduje się wystąpienia oddziaływań fizycznych, np. sedymentacji lub emisji hałasu. Podsumowując, nie oczekuje się negatywnego wpływu na obszary chronione. Teren budowy jest położony głównie w obszarach zbyt głębokich, by mogły na nim żerować ptaki przemieszczające się poza obszarem chronionym. Ptaki będą prawdopodobnie unikać miejsca budowy z powodu hałasu i zaburzeń wizualnych. Nie oczekuje się także wpływu na ssaki. Zakłada się, że dzięki zastosowaniu efektywnych środków łagodzących ssaków nie będą obecne wewnątrz wyłączonej strefy podczas usuwania amunicji. 6.4 Podsumowanie oddziaływań na gospodarkę i warunki bytowe ludzi Obecne warunki Morze Bałtyckie jest jednym z mórz o największym natężeniu ruchu na świecie. Przebiega przez nie 14 głównych szlaków żeglugowych. Największe roczne natężenie ruchu statków na Bałtyku występuje na trasie między Tallinem a Helsinkami. Rybołówstwo odgrywa pewną rolę na wodach fińskich. Pod koniec roku 2007 w Finlandii oficjalnie zarejestrowanych było 2,059 zawodowych rybaków zajmujących się połowami na morzu. Flota komercyjnych statków rybackich w fińskiej WSE obejmuje osiem trawlerów. Statki te wyposażone są we włoki pelagiczne i używane są głównie do połowu śledzia i szprota. Turystyka na Morzu Bałtyckim jest ściśle związana z przyrodą i samym morzem. Popularnymi formami rekreacji są żeglarstwo oraz wędkarstwo. W obszarach przybrzeżnych Zatoki Fińskiej znajdują się tysiące domków letniskowych. Kilka domków położonych jest w odległości 5 10 km od trasy rurociągu, jednak większość znajduje się w znacznie większej odległości. Po roku 1945 Morze Bałtyckie stało się ważnym strategicznym obszarem wojskowym. Mimo iż nacisk przesunięty został z interesów wojskowych na logistyczne i handlowe, obszar ten zachowuje charakter strategiczny. Państwa nadbałtyckie prowadzą różnego typu ćwiczenia wojskowe na morzu. Planowana trasa rurociągu przebiega przez odcinek obszaru zagrożenia ostrzałem Örö D52 Fińskich Sił Zbrojnych, a także w pobliżu trzech innych tego rodzaju obszarów. W trakcie I i II wojny światowej w Zatoce Fińskiej stosowano lub porzucono miny morskie i inną amunicję (patrz Rysunek 6.1 poniżej). Po wojnach amunicja była zatapiana w morzu. W latach spółka Nord Stream AG przeprowadziła poszukiwania amunicji. W odległości 25 m

29 29 od wariantu trasy 1 zidentyfikowano 29 obiektów, a dwa kolejne w odległości 25 m od wariantu 2. Rys. 6.1 Porównanie wyników poszukiwania amunicji z danymi historycznymi. Na rysunku po stronie lewej widać minę z mechanizmem kotwiczenia, umieszczoną w głębokim wyerodowanym zagłębieniu otoczonym płaskim dnem morskim zbudowanym z miękkiej gliny (gytia). Na podstawie rysunku pokazanego po prawej stronie obiekt ten został zidentyfikowany jako niemiecka kontaktowa mina kotwiczna EMC I + II z czasów II wojny światowej, wyposażona w ładunek heksanitowy o masie 250 kg lub 320 kg W fińskiej WSE biegną zarówno czynne, jak i nieużywane kable elektryczne i telekomunikacyjne. Planowana jest także budowa gazociągu Baltic Connector między Estonią a Finlandią. W Zatoce Fińskiej badane są także potencjalne miejsca budowy siłowni wiatrowych, jednak obszary zainteresowania znajdują się w odległości 20 km od tras rurociągu. Morskie zabytki dziedzictwa kulturowego w fińskiej WSE związane są głównie z wrakami. Z uwagi na fizyczne warunki panujące w Morzu Bałtyckim wraki te są dobrze zachowane. Spółka Nord Stream AG w ścisłej współpracy z Fińskim Urzędem Dziedzictwa Narodowego (FNBA) dokonała oceny znaczenia archeologicznego znalezionych wraków. Typy wraków są bardzo różnorodne i obejmują niszczyciela z czasów II wojny światowej, samolot oraz kilka drewnianych żaglowców o różnym wieku. W odległości mniejszej niż 50 m od trasy rurociągu znajdują się łącznie cztery wraki lub potencjalne wraki. Na trasie rurociągu zidentyfikowano małą drewnianą żaglówkę, którą według FNBA można usunąć, gdyż w chwili obecnej w fińskich muzeach znajduje się bardzo wiele podobnych obiektów. W odległości m od rurociągu zidentyfikowano siedem wraków lub potencjalnych wraków. Na Rysunku 6.2 przedstawiono przykładowy wrak znaleziony podczas

30 30 badań prowadzonych w fińskiej WSE. Podobne do czaszek obiekty stanowią część takielunku statku. Rys. 6.2 Przykładowy wrak w fińskiej WSE; obraz z sonaru bocznego (po lewej) oraz obraz uzyskany z kamery podczas badań prowadzonych za pomocą zdalnie sterowanego robota (po prawej) Działania w ramach Projektu Prace budowlane mogą być źródłem pewnych oddziaływań na wspomniane powyżej elementy. Ponadto obecność rurociągu na dnie morskim na etapie eksploatacji będzie w pewnym stopniu oddziaływać na rybołówstwo Potencjalne oddziaływania Wokół floty statków budowlanych przemieszczających się wzdłuż trasy rurociągu utworzona zostanie strefa bezpieczeństwa. Największe natężenie ruchu statków występuje na trasie między Tallinem a Helsinkami. Z uwagi na to, że miejsce budowy znajduje się na otwartym morzu i z dala od wąskich torów wodnych, nie wystąpią zakłócenia dla ogólnego ruchu statków. Ruch statków monitorowany będzie za pomocą wspólnego (Estonia, Finlandia i Rosja) systemu kontroli ruchu morskiego zwanego systemem raportowania statków w Zatoce Fińskiej (GOFREP). W związku z tym spodziewane oddziaływania na ruch statków w obszarze realizacji Projektu mają niewielkie znaczenie. Ocenia się, że dyspersja osadów w miejscu budowy będzie mieć pewien wpływ na rybołówstwo. Będzie ona prawdopodobnie przyczyną krótkoterminowych reakcji unikania u gatunków ryb. Oddziaływanie związane z obecnością rurociągu na połowy prowadzone przy użyciu włoków