program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:26 AM Page 1

Transkrypt

1 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:26 AM Page 1 ILUZJON FILMOTEKI NARODOWEJ Muzeum Sztuki Filmowej listopad 2013

2 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:26 AM Page 2 ELŻBIETA BARSZCZEWSKA W 100. ROCZNICĘ URODZIN BURT LANCASTER W 100. ROCZNICĘ URODZIN VIVIEN LEIGH W 100. ROCZNICĘ URODZIN METAFIZYCZNE KINO KIM KI-DUKA MISTRZOWIE MUZYKI BRONISŁAW KAPER 7. FESTIWAL FILMÓW ROSYJSKICH SPUTNIK NAD POLSKĄ SEKCJA DOKUMENT KINO OD KUCHNI KINO/TEATR JEDNA SCENA W ILUZJONIE POKAZY SPECJALNE SEANS NA ŻYCZENIE RE-PREMIERA FILMU ZEW MORZA MAŁY ILUZJON Na okładce kadr z filmu Kłamstwo Krystyny

3 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:26 AM Page 3 Elżbieta Barszczewska

4 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:26 AM Page 4 Elżbieta Barszczewska w 100. rocznicę urodzin Elż bie ta Barsz czew ska, wy bit na ak tor ka te atral na i fil mo wa uro dzi ła się 29 li sto pa da 1913 ro ku w War sza wie. By ła żo ną ak to ra i re ży se ra Ma ria na Wy rzy kow skie go. Przez po nad czter dzie ści lat wy stę po wa ła na sce nie sto łecz ne go Te atru Pol skie go, gra ła tak że na de skach Te atru Na ro do we go. Ukoń czy ła Pań stwo wy In sty tut Sztu ki Te - atral nej, gdzie stu dio wa ła pod kie run kiem Alek san dra Ze lwe ro wi cza. W 1934 ro ku po ukoń cze niu szko ły za an ga żo wa na zo sta ła do war szaw skie go Te atru Pol skie go, gdzie de biu to wa ła ro lą He le ny w Śnie no cy let niej Szek spi ra w re ży se rii Le ona Schil le ra. W tym sa mym ro ku wy stą pi ła rów nież w fil mie Co mój mąż ro bi w no - cy w re ży se rii Mi cha ła Wa szyń skie go. W la tach 30. by ła jed ną z naj bar dziej wzię tych ak to rek X Mu zy. Gra ła wiel kie ro le w ta kich fil mach jak: Trę do wa ta (1936), Pan Twar dow ski (1936), Or dy nat Mi cho row ski (1937), Dziew czę ta z No wo li pek 4 (1937), Zna chor (1937), Pło mien ne ser ca (1937), Pro fe sor Wil czur (1938), Koś- ciusz ko pod Ra cła wi ca mi (1938), Gra ni ca (1938), Trzy ser ca (1939), Kłam stwo Kry sty ny (1939). Ostat nią przed wo jen ną ro lą Barsz czew skiej by ła Ju sty na w Nad Nie mnem w re ży se rii Wan dy Ja ku bow skiej i Ka ro la Szo łow skie go. Nie ste - ty jesz cze przed pre mie rą film spło nął w cza sie ob lę że nia War sza wy. Po woj nie rzad ko go ści ła na ekra nach kin, pra co wa ła w Te atrze Pol skim ( ), w Te atrze Na ro do wym ( ) i od 1965 do 1987 po now nie w Te atrze Pol skim. Do jej naj - więk szych ról te atral nych na le żą: ty tu ło wa Lil la We ne da z dra ma tu Ju liu sza Sło wac - kie go w re ży se rii Ju liu sza Oster wy (1946), Elek tra w Ore stei Aj schy lo sa i Ofe lia w Ham le cie Szek spi ra w re ży se rii Ar nol da Szyf ma na (1947), Dian na w Fan ta zym Sło wac kie go (1948) Ed mun da Wier ciń skie go, No ra z dra ma tu Hen ry ka Ib se na w re - ży se rii Ma rii Wier ciń skiej (1958). By ła też Elek trą w tra ge dii Eu ry pi de sa przy go to wa - ną w 1963 ro ku przez Ka zi mie rza Dejm ka w Te atrze Na ro do wym, Rozą w Lil li We ne dzie (1968) i ty tu ło wą Ma rią Stu art w tra ge dii Fry de ry ka Schil le ra (1976) oba przed sta wie nia w re ży se rii Au gu sta Ko wal czy ka. Wy stę po wa ła też w przed sta wie - niach re ży se ro wa nych przez swo je go mę ża, Ma ria na Wy rzy kow skie go, m.in. w Iry- dio nie Kra siń skie go (1942), Mo ście Sza niaw skie go (1963), Wy so kiej ścia nie Za wiey skie go (1961). Ostat nią ro lą te atral ną Barsz czew skiej by ła po stać wiel kiej ak - tor ki Sa ry Bern hardt w spek ta klu Wspo mnie nie Joh na Mu rel la w re ży se rii Ja na Brat - kow skie go (1981).

5 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page 5 5 Zwy kle ob sa dza no Barsz czew ską w ro lach de li kat nych i li rycz nych ko biet, któ rym na tu ral nie nada wa ła szla chet nych ry sów. Nie brak w jej ka rie rze rów nież eks pre - syj nych po sta ci dra ma tycz nych i głę bo kich ról psy cho lo gicz nych. Zna na by ła z wy - ra zi ste go, moc ne go gło su, urze ka ją cej uro dy i nie zwy kłych oczu umie ją cych za grać wszel kie sta ny emo cjo nal ne. Ar tyst ka zmar ła 14 paź dzier ni ka 1987 ro ku w War sza wie. W li sto pa dzie przy pa da 100. rocz ni ca uro dzin Elż bie ty Barsz czew skiej. W ki nie Ilu - zjon za pre zen tu je my jej naj waż niej sze ro le fil mo we z okre su przed wo jen ne go. Od 17 do 24 li sto pa da wi dzo wie Ilu zjo nu bę dą mo gli zo ba czyć m. in.: Trę do wa tą, Or dy na ta Mi cho row skie go, Dziew czę ta z No wo li pek, Zna cho ra, Pło mien ne ser - ca, Pro fe so ra Wil czu ra, Kłam stwo Kry sty ny. Za pra sza my! Przeglądowi towarzyszy multimedialna wystawa poświęcona aktorce

6 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page 6 6 Trędowata 89 min., Polska 1936 reż.: Juliusz Gardan; scen.: Jan Fethke, Juliusz Gardan; zdj.: Seweryn Steinwurzel; wyk.: Elżbieta Barszczewska, Franciszek Brodniewicz, Mieczysława Ćwiklińska, Stanisława Wysocka, Kazimierz Junosza-Stępowski, Józef Węgrzyn Film jest dru gą przed wo jen ną ada pta cją po wie ści Mnisz ków ny. Jest to hi sto ria uczu - cia łą czą ce go ary sto kra tę ze zu bo ża łą szlach cian ką. Dla or dy na ta Mi cho row skie go i gu wer nant ki Stef ci Ru dec kiej ba rie ry kla so we nie gra ją ro li. Li czy się tyl ko mi łość. Nie ste ty, zda nia te go nie po dzie la je go kon ser wa tyw na ro dzi na. Jed nak mi mo jej sprze ci wu, Wal de mar po sta na wia oże nić się ze Stef cią. Nie do ce nia wszak że ura żo - nej am bi cji swej nie do szłej na rze czo nej, któ ra knu je pod łą in try gę. Film Gar da na cie szył się bar dzo do brym przy ję ciem ze stro ny pu blicz no ści i kry ty ków. W jed nej zre cen zji Ki na na pi sa no: Jest to bez sprzecz nie je den z naj lep szych fil mów pol - skich. Ak cja roz wi ja się gład ko i po to czy ście, utrzy mu jąc wi dza w sta łym na pię ciu. Sce ny lo gicz nie ze so bą po wią za ne nie grze szą tak czę stym w fil mach pol skich prze - cią ga niem na stro ju. Wszyst ko w tym ob ra zie ma swój ar ty stycz ny sens Przed filmem prelekcję wygłosi Michał Pieńkowski

7 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page 7 7 Znachor 105 min., Polska 1937 reż.: Michał Waszyński; scen.: Anatol Stern; zdj.: Albert Wywerka; wyk.: Kazimierz Junosza-Stępowski, Elżbieta Barszczewska, Witold Zacharewicz, Stefan Hnydziński Ra fał Wil czur jest zna nym i ce nio nym chi rur giem. Pew ne go dnia opusz cza go żo na Be ata, któ ra ucie ka ze swym ko chan kiem, za bie ra jąc ze so bą tak że ma łą có recz kę, Ma ry się. Zdru zgo ta ny Ra fał błą dzi uli ca mi mia sta i tra fia do pod rzęd nej knaj py, gdzie zo sta je okra dzio ny i po bi ty, wsku tek cze go tra ci pa mięć. Nie zna jąc swo jej toż sa mo - ści, włó czy się od wsi do wsi. Zo sta je przy gar nię ty przez mły na rza Pro ko pa. W ca łej oko li cy szyb ko za czy na być zna ny ja ko zna chor wy le czył i opa trzył wie lu miej sco - wych chło pów. Je go los od mie nia się, kie dy ra tu je przed śmier cią mło dą dziew czy - nę, cięż ko ran ną w wy pad ku mo to cy klo wym. Film po wstał na pod sta wie po pu lar nej książ ki Ta de usza Do łę gi -Mo sto wi cza, wy da nej w 1937 ro ku o

8 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page 8 8 Płomienne serca 79 min., Polska 1937 reż. i scen.: Romuald Gantkowski, zdj.: Jakub Joniłowicz; wyk.: Elżbieta Barszczewska, Mieczysław Cybulski, Mieczysław Milecki, Mieczysław Węgrzyn, Stanisław Jaśkiewicz Bo ha te ra mi fil mu jest czwór ka przy ja ciół Staś, Ju rek, Wi told i Woj tek. Po ode zwie Na czel ne go Wo dza do na ro du, chłop cy w pa trio tycz nym unie sie niu wstę pu ją na ochot ni ka do woj ska. Szyb ko sta ją się wzo ro wy mi żoł nie rza mi. Ich przy jaźń za - kłó ca jed nak od wza jem nio na mi łość Sta sia do dziew czy ny Jur ka. W cza sie ma new - rów do cho dzi do kon flik tu mię dzy bo ha te ra mi, póź niej pod czas po ża ru, cięż ko po pa rzo ny Staś tra fia do szpi ta la. Ju rek ma wy rzu ty su mie nia i pro si ko le gę o prze - ba cze nie da jąc swo je bło go sła wień stwo związ ko wi z Wan dą

9 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page 9 9 Ordynat Michorowski 65 min., Polska 1937 reż.: Henryk Szaro; scen.: Edward Puchalski, Antoni Szczerba; zdj.: Seweryn Steinwurzel; wyk.: Franciszek Brodniewicz, Kazimierz Junosza-Stępowski, Mieczysława Ćwiklińska, Tamara Wiszniewska, Antoni Szczerba, Wojciech Wojtecki Film jest ada pta cją dru giej czę ści Trę do wa tej He le ny Mnisz ków ny. Mi ja ją trzy la ta od śmier ci uko cha nej Wal de ma ra. Or dy nat nie mo że o niej za po mnieć. Ko cha się w nim, lecz bez wza jem no ści, Lu cia. W niej zaś za ko cha ny jest Boh dan Mi cho row - ski. O rę kę Lu ci sta ra się rów nież hra bia Bro chwicz. Na ba lu syl we stro wym do cho dzi do scy sji po mię dzy Bro chwi czem i Boh da nem Mi cho row skim

10 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page Dziewczęta z Nowolipek 102 min., Polska 1937 reż.: Józef Lejtes; scen.: J. Lejtes, Stanisław Urbanowicz; zdj.: Seweryn Steinwurzel, Stanisław Lipiński; wyk.: Elżbieta Barszczewska, Jadwiga Andrzejewska, Tamara Wiszniewska, Anna Jaraczówna, Stanisława Wysocka Film jest ada pta cją po pu lar nej po wie ści Po li Go ja wi czyń skiej. War sza wa tuż przed wy bu chem I woj ny świa to wej. Czte ry przy ja ciół ki: Kwi ry na, Bron ka, Fran ka i Amel ka koń czą szko łę i wcho dzą w do ro słe ży cie. Ma rzą o lep szym świe cie, o wy - rwa niu się z sza rej i ubo giej dziel ni cy, w któ rej przy szło im żyć. Z dziew czę cą na - iw no ścią snu ją pla ny na przy szłość, wie rząc, że los się do nich uśmiech nie. Gdy nie ba wem wy bu cha woj na, na stę pu je kon fron ta cja ich mło dzień czych ma rzeń zbru tal ną rze czy wi sto ścią

11 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page Profesor Wilczur 92 min., Polska 1938 reż.: Michał Waszyński; scen.: Anatol Stern; zdj.: Albert Wywerka, Zbigniew Gniazdowski; wyk.: Kazimierz Junosza-Stępowski, Elżbieta Barszczewska, Witold Zacharewicz, Jacek Woszczerowicz, Józef Węgrzyn Kon ty nu acja lo sów pro fe so ra Wil czu ra, któ ry po od zy ska niu swo jej toż sa mo ści, wra ca do daw nej pra cy w kli ni ce. Szyb ko orien tu je się w in try gach, ja kich pod czas je go nie obec no ści do pusz czał się je go za stęp ca, Do bra niec ki. Znie chę co ny obec - ną sy tu acją w szpi ta lu, Wil czur po sta na wia wró cić na wieś, gdzie spę dził ostat nie la ta. Wkrót ce oka że się, że ży cie Do bra niec kie go bę dzie spo czy wa ło w je go rę kach

12 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page Trzy serca 94 min., Polska 1939 reż.: Michał Waszyński; scen.: Tadeusz Dołęga-Mostowicz; zdj.: Albert Wywerka; wyk.: Elżbieta Barszczewska, Jerzy Pichelski, Aleksander Żabczyński, Leokadia Pancewiczowa, Aleksander Zelwerowicz W ma jąt ku hra bio stwa Ty niec kich przy cho dzą na świat dwaj chłop cy. Pierw szy, Go go, to syn hra bi ny; dru gi Ma ciek jest dziec kiem Mi cha li ny, żo ny lo ka ja. Ko bie - ta, chcąc za pew nić po tom ko wi lep szą przy szłość, za mie nia no wo rod ki. Go go i Ma ciek wy cho wu ją się ra zem z ró wie śnicz ką Ka sią, cór ką przy ja ciół ki hra bi ny Ty niec kiej. Mi ja kil ka na ście lat. Go go wra ca po stu diach od by tych za gra ni cą. Za - ko chu je się w Ka si i pla nu je z nią ślub. W tym cza sie umie ra ją ca Mi cha li na wy zna - je praw dę o za mia nie dzie ci

13 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page Kłamstwo Krystyny 99 min., Polska 1938 reż.: Henryk Szaro; scen.: Stefan Kiedrzyński, Anatol Stern, Henryk Szaro; zdj.: Seweryn Steinwurzel; wyk.: Mieczysława Ćwiklińska, Kazimierz Junosza-Stępowski, Michał Znicz, Jerzy Śliwiński, Stanisław Woliński Ty po wy dla te go okre su me lo dra mat o te ma ty ce spo łecz no -oby cza jo wej. Kry sty - na i Ja nek są w so bie za ko cha ni. Mło dzi chcą się po brać, lecz na ta ki me za lians nie zga dza się oj ciec Jan ka chło pak po cho dzi z bo ga tej ro dzi ny, dziew czy na jest skrom ną urzęd nicz ką. Po cząt ko wo usi łu je prze ku pić Kry sty nę, ale gdy to się nie uda je wma wia jej, że Ja nek ni gdy nie wy ba czy jej po róż nie nia z ro dzi ca mi. Dziew - czy na po sta na wia usu nąć się z ży cia uko cha ne go

14 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page 14 Burt Lancaster w 100. rocznicę urodzin Burt Lan ca ster uro dził się 2 li sto pa da 1913 ro ku w ubo giej dziel ni cy No we go Jor ku, Har le mie. Ukoń czył De witt Clin ton High Scho ol. Ja ko na sto la tek in te re so wał się przede wszyst kim spor tem, był gwiaz dą szkol nej dru ży ny siat ków ki. W wie ku 17 lat po rzu cił dom i wy ru szył z tru pą cyr ko wą w ob jazd po Sta nach Zjed no czo nych. Kie - dy kon tu zja dło ni unie moż li wi ła mu dal sze wy stę py, pra co wał ja ko sprze daw ca, kel ner, kie row ca, za wod nik ro deo. W cza sie woj ny przez trzy la ta ob jeż dżał Eu ro pę i Afry kę wy stę pu jąc dla żoł nie rzy. Wte dy po znał ak tor kę, Nor mę An der son, któ ra póź niej zo sta ła je go żo ną. Ra zem z nią wy je chał do No we go Jor ku i dzię ki jej wspar ciu w 1945 ro ku zna lazł się na Broad way u. Za uwa żo ny przez pro du cen tów z Hol ly wo od, de biu to wał w 1946 ro ku w fil mie Ro - ber ta Siod ma ka The Kil lers, za któ ry otrzy mał wy róż nie nie kry ty ków no wo jor skich. Po tym suk ce sie z po wo dze niem kon ty nu ował ka rie rę ak tor ską gra jąc po cząt ko wo ro le wy spor to wa nych, sil nych męż czyzn kow bo jów, pi ra tów i gang ste rów, głów nie w we ster nach, fil mach awan tur ni czych i kry mi nal nych. Za sły nął w nich 14 bra wu ro wy mi, czę sto wręcz kar ko łom ny mi po pi sa mi akro ba tycz ny mi. Naj waż - niej sze ty tu ły z te go okre su to słyn ny Kar ma zy no wy pi rat (r. Ro bert Siod mak, 1952), Ostat nia wal ka Apa cza i Ve ra Cruz (r. Ro bert Al drich, 1954), a tak że je go de - biut re ży ser ski Tra per z Ken tuc ky (1955), w któ rym za grał głów ną ro lę. Fil my te przy nio sły Lan ca ste ro wi du żą po pu lar ność, jed nak je go am bi cje by ły du żo więk sze. Pra gnął udo wod nić swój ta lent dra ma tycz ny i wkrót ce zy skał uzna nie za swo je głę - bo kie, po ru sza ją ce kre acje. W 1953 ro ku ro la sier żan ta w fil mie Fre da Zin ne man na Stąd do wiecz no ści zo sta - ła na gro dzo na no mi na cją do Osca ra. W 1960 ro ku Burt Lan ca ster za grał w fil mie Ri - char da Bro ok sa El mer Gan try. Ty tu ło wa ro la fał szy we go ka zno dziei przy nio sła mu sta tu et kę Osca ra. W 1961 ro ku za grał w fil mie Stan leya Kra me ra Wy rok w No rym - ber dze, a tak że w ob ra zie Joh na Fran ken he ime ra Ptasz nik z Al ca traz. Film, po ka - za ny na fe sti wa lu w We ne cji, przy niósł Lan ca ste ro wi mia no naj lep sze go ak to ra ro ku oraz no mi na cję do Osca ra. W tym cza sie zwró cił na nie go uwa gę Lu chi no Vi scon - ti, któ ry za pro po no wał mu ro lę ary sto kra ty w Lam par cie zre ali zo wa nym w 1962 ro - ku. Burt Lan ca ster stwo rzył zna ko mi tą po stać księ cia Sa li ny. Film zdo był Zło tą Pal mę w Can nes. W 1974 ro ku po now nie za grał u Vi scon tie go w fil mie Por tret ro dzin ny we wnę trzu, a w 1976 ro ku po raz ko lej ny wcie lił się w ro lę ary sto kra ty w No ve cen to Ber nar do Ber to luc cie go. Był pierw szym ak to rem ame ry kań skim, któ ry za ist niał w ki - nie eu ro pej skim naj wyż szej pró by.

15 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page W Ame ry ce rów nież nie tra cił swo jej po pu lar no ści. Ugrun to wa ły ją wy stę py w ta kich fil mach, jak Za wo dow cy (r. Ri chard Bro oks, 1966), Port lot ni czy (r. Geo r ge Se aton, 1969), Cyrk stra ceń ców (r. John Fran ken he imer, 1969). W 1979 ro ku w fil mie Lo uisa Mal le'a Atlan tic Ci ty stwo rzył zna ko mi tą po stać sta re go gang ste ra, za któ rą otrzy mał na gro dę kry ty ków no wo jor skich. W 1988 ro ku Lan ca ster wy stą pił w te le wi zyj nym fil - mie Mi cha ela An der so na Przed skle pem ju bi le ra, zre ali zo wa nym na pod sta wie sztu - ki Ka ro la Woj ty ły. Prze by wał wów czas przez kil ka dni w Kra ko wie. W 1990 ro ku ak tor miał wy lew krwi do mó zgu, któ ry spo wo do wał, że resz tę ży cia spę - dził na wóz ku in wa lidz kim. Nie zre zy gno wał jed nak z pra cy, oka zjo nal nie wy stę po wał głów nie w fil mach te le wi zyj nych. Zmarł na atak ser ca 23 paź dzier ni ka 1994 ro ku. W cią gu trwa ją cej 45 lat ka rie ry ak tor skiej Burt Lan ca ster wy stą pił w 80 fil mach wpi - su jąc się na trwa łe do hi sto rii świa to we go ki na.

16 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page 16 Brutalna siła (Brute Force)* 98 min., USA 1947 reż.: Jules Dassin; scen.: Richard Brooks; zdj.: William H. Daniels; wyk.: Anita Colby, Burt Lancaster, Sam Levene, Fred MacMurray, Hume Cronyn Bru tal na si ła sta no wi pierw szą część fil mo wej te tra lo gii re ży se ra, w skład któ rej wcho dzi rów nież Na gie mia sto, Zło dziej ski trakt oraz Noc i mia sto. Ak cja fil mu to czy się w wię zie niu We st ga te. Sze ściu więź niów prze by wa w jed nej ce li za bła - he prze wi nie nia. Wła dzę w za kła dzie kar nym spra wu je sa dy stycz ny ofi cer Mun sey, któ ry lu bi pa stwić się nad więź nia mi. Osa dze ni przy go to wu ją plan uciecz ki. Bru - tal ny i pe łen prze mo cy ob raz Das si na jest oskar że niem sys te mu spo łecz ne go w Ame ry ce. Na pod ję cie tej te ma ty ki wpły nę ła bio gra fia re ży se ra, któ ry po cho dził z bied nej ro dzi ny imi gran tów. Przed przy stą pie niem do pro duk cji prze by wał przez pe wien czas w osła wio nym za kła dzie kar nym na wy spie Al ca traz, że by le piej po - znać wię zien ne re alia Dziecko czeka (A Child is Waiting) 104 min., USA 1963 reż.: John Cassavetes; scen.: Abby Mann; zdj.: Joseph LaShelle; wyk.: Burt Lancaster, Judy Garland, Gena Rowlands, Steven Hill Gło śny dra mat psy cho lo gicz ny jest przej mu ją cym ob ra zem ży cia w za kła dzie dla dzie ci upo śle dzo nych umy sło wo. Wy cho waw cy i opie ku no wie nie za wsze są pew - ni, ja ką me to dę wy brać, by od nio sła naj lep szy sku tek. Cza sa mi zbyt nia czu łość mo - że przy nieść ne ga tyw ne re zul ta ty, cze go do świad cza ją bo ha te ro wie fil mu, kre owa ni przez Ju dy Gar land i Bur ta Lan ca ste ra. Film ma wie le cech do ku men tu, bo wiem re ży ser za re je stro wał za cho wa nie au ten tycz nie cho rych dzie ci, przede wszyst kim zaś jest głę bo ko hu ma ni tar nym we zwa niem, by do strze gać trud ne pro ble my lu dzi do tknię tych przez los

17 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page Karmazynowy pirat (The Crimson Pirate) 103 min., USA 1952 reż.: Robert Siodmak; scen.: Roland Kibbee; zdj.: Otto Heller; wyk.: Burt Lancaster, Nick Cravat, Eva Bartok, Torin Thatcher, James Hayter, Leslie Bradley Roz gry wa ją ca się w XVIII wie ku opo wieść o ka pi ta nie, zna nym na mor skich szla - kach ja ko Kar ma zy no wy pi rat, jest zre ali zo wa nym z roz ma chem in sce ni za cyj - nym pa sti szem fil mów przy go do wych, w któ rych trium fy świę ci li nie gdyś Er rol Flynn i Do uglas Fa ir banks. Pe łen we rwy, tem pa i hu mo ru film stwo rzył Bur to wi Lan ca ste ro wi oka zję do za pre zen to wa nia nie zwy kłej spraw no ści fi zycz nej, a je - go re ali za to rom dał nie mal nie ogra ni czo ną moż li wość wy ko rzy sta nia twór czej fan ta zji. Film do star cza wspa nia łej roz ryw ki za rów no tym, któ rzy do strze ga ją je - go pa ro dy stycz ny styl, jak i wszyst kim, któ rzy po rwa ni skom pli ko wa ną ak cją przej - mą się na se rio przy go da mi bo ha te rów

18 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page Stąd do wieczności (From Here to Eternity)* 117 min., USA 1953 reż.: Fred Zinnemann; scen.: Daniel Taradash; zdj.: Burnett Guffey; wyk.: Burt Lancaster, Montgomery Clift, Deborah Kerr, Frank Sinatra, Donna Reed, Ernest Borgnine Film jest jed nym z pierw szych i naj bar dziej przej mu ją cych fil mów an ty wo jen nych, któ re ki ne ma to gra fia ame ry kań ska po świę ci ła II woj nie świa to wej. To so lid na adap - ta cja be st sel le ro wej po wie ści z 1951 r., ana li zu ją cej men tal ność woj sko wą, ko sza - ro wy dryl i hie rar chicz ną za leż ność, pa nu ją cą w ame ry kań skiej jed no st ce azja tyc kiej. Ostat nie dni po ko ju i po zor nej bez tro ski tuż przed ja poń skim ata kiem na Pe arl Har bor zdo mi no wa ne są bez względ no ścią i bru tal no ścią do wód cy wo - bec pod wład nych, da jąc w efek cie gorz ki ob raz ży cia ko sza ro we go. Wiel ką war to - ścią fil mu są zna ko mi te kre acje ak tor skie. Film od niósł suk ces ko mer cyj ny, po par ty 8 sta tu et ka mi Osca ra o

19 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page 19 Uczeń diabła (The Devil's Disciple) 83 min., USA 1959 reż.: Guy Hamilton, Alexander Mackendrick; scen.: John Dighton, Roland Kibbee; zdj.: Jack Hildyard; wyk.: Burt Lancaster, Kirk Douglas, Laurence Olivier, Janette Scott, Eva Le Gallienne Ame ry ka, hrab stwo New Hamp shi re, rok Ar mia kró la An glii Je rze go usi łu je stłu mić wal kę o nie pod le głość pod ję tą przez ame ry kań skich ko lo ni stów. Dla od - stra sze nia ewen tu al nych zwo len ni ków re be lii w mia stecz ku Spring town zo sta je po wie szo ny je den z oby wa te li. Je go syn, Ri chard, wbrew za ka zo wi za bie ra cia ło z szu bie ni cy, by je po cho wać. Zo sta je ostrze żo ny przez pa sto ra An der so na z po - bli skie go We ster brid ge, że ar mia kró lew ska nie da ru je mu nie po słu szeń stwa. Po aresz to wa niu Ri char da, pa stor pod ry wa ko lo ni stów do wal ki. W re zul ta cie bi - twy, a tak że dzię ki splo to wi sprzy ja ją cych oko licz no ści, Ame ry ka nie zwy cię ża ją, a bo ha te ro wie w glo rii chwa ły wra ca ją do do mu. Film jest ada pta cją jed nej z mniej zna nych sztuk Sha wa, z któ rej au to rzy sce na riu sza głów nie wy nie śli wą tek umoż li wia ją cy im zre ali zo wa nie fil mu przy go do we go, mniej dba jąc 19 o szcze gól ny dow cip i ostrość sło wa słyn ne go au to ra o Port lotniczy (Airport) 135 min., USA 1970 reż. i scen.: Henry Hathaway, George Seaton; zdj.: Ernest Laszlo; wyk.: Burt Lancaster, Dean Martin, Jean Seberg, Jacqueline Bisset, George Kennedy, Helen Hayes Mię dzy na ro do wy port lot ni czy Lin coln w Bliz zard. Dy rek tor lot ni ska ma kło po - ty służ bo we i pry wat ne. Prze ży wa po waż ny kry zys mał żeń stwa, żo na chce roz - wo du, a on nie jest w sta nie za jąć się swo im ży ciem, po nie waż nad lot ni skiem sza le je śnie ży ca i je den z sa mo lo tów ugrzązł w śnie gu, blo ku jąc pas star to wy. Na po kła dzie in ne go zde cy do wa ny na wszyst ko ban krut ży cio wy ma ze so bą wa liz kę z bom bą. Gwiaz dor ska ob sa da, peł na na pię cia ak cja to atu ty fil mu, któ - ry był prze bo jem ka so wym i roz po czął mo dę na ob ra zy ka ta stro ficz ne

20 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page Cyrk straceńców (The Gypsy Moths) 106 min., USA 1969 reż.: John Frankenheimer; scen.: William Hanley; zdj.: Philip Lathrop; wyk.: Burt Lancaster, Deborah Kerr, Gene Hackman, Scott Wilson, William Windom Bo ha te ra mi emo cjo nu ją ce go, a za ra zem me lo dra ma tycz ne go fil mu są trzej męż - czyź ni za ra bia ją cy na ży cie po ka za mi akro ba ty ki spa do chro no wej. Tra sa ich wy - stę pów wie dzie do nie wiel kie go, ty po we go dla ame ry kań skiej pro win cji mia stecz ka, gdzie je den z nich ma ro dzi nę. Mię dzy przy by sza mi a go spo da rza mi ro dzą się no - we, obie cu ją ce wię zi. Wspól nie spę dzo ny czas ujaw nia dłu go skry wa ne ma rze nia i po trze by. Tra gicz ny splot wy da rzeń ni we czy jed nak na dzie je na zna le zie nie bez - piecz nej i spo koj nej przy sta ni. W im po nu ją cych akro ba cjach po wietrz nych ak to - rów du blo wa ło pię ciu skocz ków spa do chro no wych, zaś ich po pi sy fo to gra fo wa ło z he li kop te ra czte rech ope ra to rów

21 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page Lampart (Il Gattopardo / Le Guépard) 184 min., Francja / Włochy 1963 reż.: Luchino Visconti; scen.: Suso Cecchi D' Amico, Pasqualle Festa Campanile, Massimo Franciosa, Enrico Medioli, Luchino Visconti; zdj.: Giuseppe Rotunno; wyk.: Burt Lancaster, Claudia Cardinale, Alain Delon, Rina Morelli, Paolo Stoppa Dzie ło Vi scon tie go to fa scy nu ją co opo wie dzia ny dra mat hi sto rycz ny roz gry wa ją - cy się w cza sach Ga ri bal die go, kie dy to na stę po wał ko niec pew nej epo ki i ro dzi ło się no wo cze sne spo łe czeń stwo. Film jest opo wie ścią o księ ciu Sa li nie, czło wie ku wiel kie go for ma tu, wy ra sta ją cym po nad swe oto cze nie, któ ry z ca łą świa do mo ścią przy spie sza za gła dę świa ta, do któ re go sam na le ży. Ko niec dy na stii Sa li ny, to ko - niec epo ki feu dal nej. Film jest ekra ni za cją po wie ści Giu sep pe To ma si di Lam pe du - sy pod tym sa mym ty tu łem. Epic ki roz mach i pre cy zja re ży ser ska Vi scon tie go wpi su ją ten film w po czet naj cie kaw szych osią gnięć ki na eu ro pej skie go. Ob raz otrzy mał Zło tą Pal mę na Fe sti wa lu Fil mo wym w Can nes

22 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page Portret rodzinny we wnętrzu (Gruppo di famiglia in un interno / Violence et passion) 118 min., Włochy / Francja 1974 reż.: Luchino Visconti; scen.: Luchino Visconti, Suso Cecchi d'amico, Enrico Medioli; zdj.: Pasqualino De Santis; wyk.: Burt Lancaster, Helmut Berger, Silvana Mangano, Claudia Marsani, Elvira Cortese Sta ry pro fe sor, bo ga ty ko ne ser sztu ki, miesz ka sa mot nie w rzym skim pa ła cu. Je - go zna jo ma, mar ki za, na kła nia go do wy na ję cia nie wy ko rzy sty wa ne go apar ta - men tu. Po cząt ko wo no wi lo ka to rzy, ko cha nek mar ki zy mło dy Nie miec, oraz jej cór ka z na rze czo nym bu rzą spo kój pro fe so ra, jed nak stop nio wo związ ki mię dzy nim i lo ka to ra mi za cie śnia ją się. Mi mo to pro fe sor, za skle pio ny w swo im świe cie, nie jest w sta nie zro zu mieć ota cza ją cej go rze czy wi sto ści i nie poj mu je wy da rzeń, wktó re uwi kła ni są je go no wi zna jo mi. Jak pi sa ła kry ty ka: Po wie dzieć, że Por tret ro dzin ny... jest ar cy dzie łem co naj mniej tak waż nym, jak Lam part to po wie dzieć rzecz oczy wi stą. Trze ba by jesz cze de mon to wać go sce na po sce nie (...) aby od - kryć ca łą gę stość i ca łe bo gac two (...) te go prze ni kli we go fil mu

23 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page 23 Buffalo Bill i Indianie (Buffalo Bill and the Indians, or Sitting Bull's History Lesson) 104 min., USA 1976 reż.: Robert Altman; scen.: Alan Rudolph, Robert Altman; zdj.: Paul Lohmann; wyk.: Paul Newman, Joel Grey, Burt Lancaster, Kevin McCarthy, Harvey Keitel, Allan F. Nicholls, Geraldine Chaplin Film Alt ma na, de ma ska to ra i prze śmiew cy ame ry kań skich mi tów, to opo wieść o jed nym z wi do wisk wy sta wia nych przez Wil lia ma Fre de ric ka Co dy'ego (zna ne - go ja ko Buf fa lo Bill), w któ rym wziął udział Sie dzą cy Byk, In dia nin, pra gną cy udzia - łem w spek ta klu zwró cić uwa gę na sy tu ację In dian. W zde rze niu z po sta wą po zba wio ne go wszel kie go gwiaz dor stwa, prze peł nio ne go po czu ciem od po wie - dzial no ści, mil czą ce go Sie dzą ce go By ka, Alt man ry su je por tret Buf fa lo Bil la ży - wej le gen dy, w grun cie rze czy mi strza bluf fu i gwiaz dy hochsz ta pler stwa. Po słu gu je się przy tym ty po wą dla sie bie iro nią i sar ka zmem, a mi strzow skie ak - tor stwo, zwłasz cza Pau la New ma na, Bur ta Lan ca ste ra i Ge ral di ne Cha plin zna ko - mi cie wspo ma ga je go in ten cje o 23

24 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page Wiek XX (Novecento / 1900)* 316 min., Włochy / Francja / RFN 1976 reż.: Bernardo Bertolucci; scen.: Franco Arcalli, Bernardo Bertolucci, Giuseppe Bertolucci; zdj.: Vittorio Storaro; wyk.: Burt Lancaster, Robert De Niro, Donald Sutherland, Gérard Depardieu, Laura Betti, Stefania Sandrelli, Dominique Sanda, Sterling Hayden, Alida Valli Ak cja te go na krę co ne go z wiel kim roz ma chem i spo łecz nym za an ga żo wa niem epo su obej mu je la ta , choć koń czą cy ca łość epi zod roz gry wa się już w la tach 70. Na po cząt ku wie ku przy cho dzą rów no cze śnie na świat dwaj chłop cy: Ol mo Dal co wy wo dzą cy się z ro dzi ny chłop skiej i Al fre do Ber lin ghie ri, po to mek wła ści cie li ziem skich. Śle dzi my ich lo sy uka za ne na sze ro kim tle spo łecz no -po li - tycz nym i oby cza jo wym, wple cio ne w rytm przy ro dy, wy zna cza ny ko lej ny mi po - ra mi ro ku, rytm po kry wa ją cy się z ryt mem bio lo gicz nym czło wie ka, z kon dy cją ludz ką za wie szo ną mię dzy na ro dzi na mi a śmier cią. Część pierw sza cha rak te ry zu - je się nie spiesz ną nar ra cją, ka me ral nym, no stal gicz nym na stro jem od po wia da ją - cym ob ra zo wi świa ta od cho dzą ce go w prze szłość. W czę ści dru giej nar ra cja na bie ra przy spie sze nia, do ak cji wkra cza Hi sto ria, ry su ją się ostre kon flik ty po li tycz - ne. W fil mie wy stą pi ła ple ja da zna ko mi tych ak to rów, któ rzy w dzie le Ber to luc cie go stwo rzy li jed ne ze swych cie kaw szych kre acji W trakcie seansu 10-minutowa przerwa

25 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page Wyspa doktora Moreau (The Island of Dr. Moreau) 96 min., USA 1977 reż.: Don Taylor; scen.: Al Ramrus, John Herman Shaner; zdj.: Gerry Fisher; wyk.: Burt Lancaster, Michael York, Nigel Davenport, Barbara Carrera, Nick Cravat Ak cja fil mu roz gry wa się w 1911 ro ku. Dwaj roz bit ko wie, An drew i Char lie do cie ra - ją do brze gu eg zo tycz nej wy spy gdzieś na Pa cy fi ku. W trak cie po szu ki wań ludz - kich osad wpa da ją w pu łap kę. Char lie gi nie, zaś Brad dock tra fia w rę ce sza lo ne go dok to ra Mo re au, któ ry pro wa dzi eks pe ry men ty ge ne tycz ne two rząc hy bry dy lu dzi i zwie rząt. Sce na riusz fil mu po wstał w opar ciu o po wieść scien ce fic tion na pi sa ną w 1896 ro ku przez H. G. Wel l sa. Jest to jed na z trzech ada pta cji tej książ ki. 03 o 22 11

26 program_ilu_lis:layout 1 10/30/13 8:27 AM Page 26 Vivien Leigh w 100. rocznicę urodzin Vi vien Le igh uro dzi ła się w In diach 5 li sto pa da 1913 ro ku ja ko Vi vian Ma ry Har tley w Dar je eling. W wie ku sze ściu lat zo sta ła wy sła na przez ro dzi ców do re no mo wa - nej szko ły dla dziew cząt w Lon dy nie. W 1931 ro ku po sta no wi ła zo stać ak tor ką i wstą pi ła do Roy al Aca de my of Dra ma tic Art (RA DA). Jesz cze ja ko na sto lat ka wy - szła za mąż za Her ber ta Le igh Hol ma na, któ ry z nie chę cią od no sił się do lu dzi te - atru i ak tor skich pa sji Vi vien. Gwiaz da za de biu to wa ła po raz pierw szy na ekra nie gra jąc epi zo dycz ną ro lę w fil mie Things Are Lo oking Up. W 1935 ro ku pod pi sa ła kon trakt z Ale xan drem Kor dą i przy ję ła pseu do nim ar ty stycz ny Vi vien Le igh za po - ży cza jąc na zwi sko od dru gie go imie nia mę ża i rów no cze śnie zmie nia jąc pi sow nię imie nia z a na e. W 1937 ro ku na pla nie fil mu Wy spa w pło mie niach na wią za ła ro mans z ak to rem Lau ren cem Oli vie rem. Obo je za ko cha li się w so bie i po sta no wi - li opu ścić swo ich mał żon ków by wy je chać wspól nie do USA. W 1938 ro ku po dłu - gich po szu ki wa niach od twór czy ni głów nej ro li Scar lett O Ha ry do fil mu 26 Prze mi nę ło z wia trem, an gaż otrzy ma ła Le igh. Jej kre ację do ce ni ła kry ty ka przy zna jąc ak tor ce pierw sze go w jej ka rie rze Osca ra. W 1940 ro ku współ mał żon - ko wie Lau ren ca i Vi vien udzie li li im roz wo du, dzię ki cze mu ak tor ska pa ra mo gła się w koń cu po brać. W tym sa mym ro ku Le igh wraz z Oli vie rem wy sta wi li na Broad - wayu sztu kę Ro meo i Ju lia, a tak że wspól nie wy stą pi li w me lo dra ma cie La dy Ha - mil ton. Ak tor ka by ła u szczy tu po pu lar no ści, gdy da ły o so bie znać jej pro ble my psy chicz ne (cier pia ła na cho ro bę ma nia kal no de pre syj ną). W 1945 ro ku w trak cie prac nad fil mem Ce zar i Kle opa tra by ła w cią ży, jed nak po ro ni ła, w wy ni ku cze go po pa dła w głę bo ką de pre sję. Trzy la ta póź niej Le igh zde cy do wa ła się za grać w fil - mie An na Ka re ni na, któ ry od niósł klę skę. W 1951 ro ku Vi vien zo sta ła wy bra na do za - gra nia ro li Blan che Du bo is w fil mo wej ada pta cji sztu ki Ten nes see Wil liam sa Tram waj zwa ny po żą da niem. Kre acja stwo rzo na przez ak tor kę zy ska ła uzna nie kry ty ki i uho no ro wa na zo sta ła Osca rem dla naj lep szej ak tor ki pierw szo pla no wej. Po mi mo na wra ca ją cych ata ków de pre sji, Le igh kon ty nu owa ła swo ją pra cę w te - atrze. Wy stą pi ła rów nież w dwóch fil mach: Rzym skiej wio śnie Pa ni Sto ne oraz Stat ku sza leń ców. Dłu go let nie zma ga nia z cho ro bą psy chicz ną przy czy ni ły się do roz pa du jej mał żeń stwa z Lau ren cem. W 1960 ro ku pa ra roz wio dła się, zaś Vi vien za miesz ka ła ze swo im przy ja cie lem Jac kiem Me ri va lem, któ ry opie ko wał się nią do jej śmier ci. Zmar ła 8 lip ca 1967 ro ku w Lon dy nie.