RAPORT KOŃCOWY Z BADAŃ PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY PRZEZ UNIĘ EUROPEJSKĄ W RAMACH EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU SPOŁECZNEGO

Transkrypt

1 Diagnoza stanu przedsiębiorstw sektora odnawialnych źródeł energii (OZE) i instytucji wspierających rozwój sektora OZE mających siedzibę na terenie województw RAPORT KOŃCOWY Z BADAŃ PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY PRZEZ UNIĘ EUROPEJSKĄ W RAMACH EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU SPOŁECZNEGO

2 Diagnoza stanu przedsiębiorstw sektora odnawialnych źródeł energii (OZE) i instytucji wspierających rozwój sektora OZE mających siedzibę na terenie województw RAPORT KOŃCOWY Z BADAŃ Kwidzyński Park Przemysłowo - Technologiczny Sp. z o.o. Górki 2012

3 Publikacja została przygotowana w ramach projektu Nadwiślańskie Obserwatorium Gospodarcze. Publikacja jest współfinasowana przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach projektu systemowego Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości Poprawa jakości usług świadczonych przez instytucje wspierające rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności Poddziałanie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Wydawca: Kwidzyński Park Przemysłowo - Technologiczny Sp. z o.o. Górki 3, Kwidzyn VEGA Studio Adv. Tomasz Müller ul. Grudziądzka 22/3A, Kwidzyn Opracowanie merytoryczne: EU-Consult Sp. z o.o. ul. Wały Piastowskie 1, Gdańsk Zdjęcia: M. Plakwicz, archiwum Kwidzyńskiego Parku Przemysłowo-Technologicznego archiwum VEGA Studio Adv. Opracowanie graficzne i przygotowanie do druku: Remigiusz Dalecki Koordynator wydania: Joanna Müller ISBN

4 STRESZCZENIE RAPORTU Podstawą podejmowania działań mających na celu wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii jest ograniczona wielkość zasobów naturalnych, ich rosnące ceny i związane z ich wykorzystaniem, ponadnormatywne zanieczyszczenie środowiska oraz rosnący popyt na energię. Odnawialne źródła energii pochodzą z naturalnych powtarzających się procesów przyrodniczych. Uzyskiwane są z odnawialnych niekopalnych źródeł energii (wody, wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalna, fal, prądów i pływów morskich, energia wytwarzana z biomasy stałej, biogazu i biopaliw ciekłych). Odnawialne źródła energii postrzegane są jako najskuteczniejsza metoda wpływająca na ochronę klimatu. Obecnie sektor odnawialnych źródeł energii w Polsce nie posiada odrębnej ustawy. Regulacje z zakresu energetyki, planowania przestrzennego i innych procedur natury administracyjno-prawnej rozproszone są w wielu aktach rangi ustawowej oraz wykonawczej. Ponadto, projekt Ustawy Prawa Energetycznego jest nadal niewystarczający, ponieważ nie usuwa istniejących barier rozwoju rynku odnawialnych źródeł energii. Do 6 lutego 2012 roku trwają konsultacje społeczne. Pojawiają się głosy krytyczne dotyczące braku gwarantowanej ceny minimalnej wykupu energii ze źródeł odnawialnych i spadku wartości świadectw pochodzenia o ok. 30%. Łączna moc zainstalowana w energetyce odnawialnej w Polsce wyniosła na koniec 2011 roku 3082, 043 MW. Najwięcej nowych mocy przybyło w energetyce wiatrowej - aż 436,089 MW. Drugie miejsce zajęły instalacje wykorzystujące biomasę, tu przybyło 53,490 MW. O 20,643 MW wzrosła moc elektrowni biogazowych, a o 14,346 MW elektrowni wodnych. Pojawiło się także więcej instalacji działających na zasadzie współspalania. Największe nadzieje w Polsce, na szerokie wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, rokuje energetyka wiatrowa. Zarówno w województwie pomorskim, jak i kujawsko-pomorskim wykorzystywana jest energia wiatru, wody, biomasa i biogaz oraz znajdują się elektrownie realizujące technologię współspalania. Rozwój sektora OZE napotyka wiele barier, do których należy: niestabilność prawa, brak pełnej liberalizacji rynku energii oraz brak proefektywnościowej i proinnowacyjnej polityki wspierania odnawialnych źródeł energii. W województwie pomorskim i kujawsko-pomorskim do barier rozwoju sektora OZE należą ograniczenia przestrzenno-środowiskowe, infrastrukturalne, systemowe i ekonomiczne. Przeprowadzone badania miały charakter różnorodny pod względem metodologicznym oraz technicznym. Zastosowano triangulację metod oraz danych: triangulacja metod polega na wykorzystaniu w ramach jednej tematyki badawczej różnych metod oraz technik 4 5

5 badawczych. Zabieg ten ma na celu uzyskanie wiarygodniejszych oraz bardziej wszechstronnych wyników. Chodzi przede wszystkim o uniknięcie jakichkolwiek błędów podczas zbioru danych oraz ich późniejszej analizy. Triangulacja danych natomiast polega na wzięciu pod uwagę podczas wnioskowania danych, informacji pochodzących z wielu źródeł w tym wypadku analiza desk research oraz wyniki uzyskane z badań własnych. Badanie obejmowało dwie metody badań społecznych: metodę jakościową oraz metodę ilościową. Badanie ilościowe polega na zbiorze danych, które możliwe są do przedstawienia w formie parametrów liczbowych, opisujących dane zjawisko społeczne. Podstawową techniką w niniejszej ewaluacji jest badanie ankietowe, do której zalicza się wywiad bezpośredni, który został przeprowadzony w ramach niniejszego badania. Badanie jakościowe natomiast polega na zbiorze danych o charakterze nieilościowym. SPIS TREŚCI W niniejszym badaniu użyto następujących technik badawczych:» analiza desk research,» wywiad bezpośredni,» analiza SWOT,» analiza PEST,» case study,» warsztat heurystyczny,» panel ekspertów,» badanie delfickie. Spis tabel i wykresów...8 WPROWADZENIE...10 GŁÓWNE ZAŁOŻENIA I CELE RAPORTU ANALIZA DESK RESEARCH Charakterystyka wybranych źródeł energii odnawialnej Zalety wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce Rynek energii odnawialnej w Polsce na tle innych krajów Rynek energii odnawialnej w województwie pomorskim i kujawsko-pomorskim Regulacje prawne Bariery rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce WYWIAD BEZPOŚREDNI Metodyka badania i kryteria ewaluacyjne Analiza i interpretacja wyników badania Przedsiębiorstwa sektora OZE Instytucje wspierające rozwój sektora OZE ANALIZA SWOT ANALIZA PEST CASE STUDY WARSZTAT HEURYSTYCZNY PANEL EKSPERTÓW BADANIE DELFICKIE WNIOSKI I REKOMENDACJE Bibliografia ZAŁĄCZNIKI

6 SPIS TABEL I WYKRESÓW Tabela 1. Odnawialne źródła energii w Polsce (stan na )...19 Tabela 2. Pozyskanie i zużycie energii wg źródeł wytwarzania w wybranych krajach (1000 toe)...22 Tabela 3. Udział nośników energii odnawialnej w łącznym pozyskaniu energii ze źródeł odnawialnych w 2010 r...23 Tabela 4. Diagnoza OZE w poszczególnych województwach w Polsce Tabela 5. Udział OZE w województwie pomorskim i kujawsko-pomorskim na tle Polski (%)...31 Tabela 6. Potencjalne obszary największych zastosowań poszczególnych źródeł energii odnawialnej oraz perspektywy...33 Tabela 7. Bariery rozwoju energetyki odnawialnej według Związku Pracodawców Forum Energetyki Odnawialnej Tabela 8. Cele oraz pytania badawcze wywiadu bezpośredniego...48 Tabela 9. Grupy respondentów oraz ich liczebności...49 Tabela 10. Formy wsparcia finansowego przedsiębiorstw sektora OZE...56 Tabela 11. Potencjał źródeł energii wg przedstawicieli przedsiębiorstw sektora OZE...59 Tabela 12. Analiza SWOT Tabela 13. Analiza PEST rozwoju sektora OZE Tabela 14. Bariery w funkcjonowaniu przedsiębiorstw sektora OZE...94 Tabela 15. Proponowane dobre praktyki dla przedsiębiorców OZE...96 Tabela 16. Rekomendacje ekspertów Wykres 1. Najważniejsze korzyści dla społeczeństwa wynikające z korzystania z OZE...18 Wykres 2. Główne bariery w rozwoju OZE w Polsce...40 Wykres 3. Profil sektora OZE w kontekście statusów formalno prawnych jego podmiotów...50 Wykres 4. Profil sektora OZE w kontekście liczby osób zatrudnionych w ramach jego podmiotów...51 Wykres 5. Cele rozwojowe przedsiębiorstw OZE (odnawialne źródła energii)...52 Wykres 6. Czynniki mające największy wpływ na rozwój przedsiębiorstw sektora OZE...53 Wykres 7. Aspekty mające największy wpływ rozwój przedsiębiorstw OZE...54 Wykres 8. Potrzeby przedsiębiorstw OZE w kontekście zdobywania przewagi konkurencyjnej...55 Wykres 9. Źródła energii odnawialnej, w których kierunku w najbliższych latach będzie rozwijał się sektor OZE...58 Wykres 10. Ocena zmian kondycji przedsiębiorstw OZE w najbliższych latach...60 Wykres 11. Profile działalności doradczej firm wspierających sektor OZE...62 Wykres 12. Usługi doradcze mające największy wpływ na rozwój sektora OZE...63 Wykres 13. Ocena poziomu rozwoju i przydatności usług doradczych oraz doradczo-technicznych dla sektora OZE...64 Wykres 14. Aspekty rozwojowe przedsiębiorstw sektora OZE, do których przyczyniają się usługi doradcze...65 Wykres 15. Kwestie, na które kładziony jest nacisk podczas działań promocyjnych...69 Wykres 16. Ocena zdania: Uważam, że przedsiębiorstwa z sektora OZE szybko i skutecznie się rozwijają...70 Wykres 17. Ocena zdania: Uważam, że przedsiębiorstwa z sektora OZE są w coraz lepszej kondycji technologicznej, innowacyjnej oraz finansowej...70 Wykres 18. Ocena zdania: Uważam, że współpraca przedsiębiorstw OZE z firmami doradczymi przyczynia się do rozwoju rynku energii odnawialnej...71 Wykres 19. Ocena zdania: Uważam, że przedsiębiorstwa OZE w większym zakresie powinny korzystać z doradztwa technicznego

7 WPROWADZENIE GŁÓWNE ZAŁOŻENIA I CELE RAPORTU Bezpośrednią pochodną rozwoju gospodarczego umiarkowane. W okresie spowolnienia gospodarcze- Przedmiotem niniejszego raportu jest komplek- technicznego oraz kondycji sektora OZE. Raport został jest wzrost zapotrzebowania na energię. Od niej go energetyka odnawialna mogłaby mieć ogromne sowe wykonanie badań i ekspertyz dotyczących podzielony na trzy, integralnie ze sobą powiązane części. w dużym stopniu zależy produkcja, która wpływa znaczenie w procesie podnoszenia innowacyjności diagnozy stanu przedsiębiorstw sektora odnawial- na zatrudnienie i dochody gospodarstw domowych. Ograniczoność konwencjonalnych źródeł energii 1, powodowane przez nie zanieczyszczenie środowiska naturalnego, a także wzrost ich cen powodują, że celowe staje się przeniesienie akcentu na alternatywne źródła energii, do których należy energia odnawialna. naszej gospodarki oraz wzrostu jej konkurencyjności. Sektor energetyki odnawialnej kreuje bowiem nowe miejsca pracy szacuje się, że nawet 350 tys. nowych miejsc pracy może powstać w tym sektorze w Polsce do roku Ponadto, inwestycje w energetykę odnawialną to konieczność podyktowana obowiązkiem ochrony klimatu, a także sposób na modernizację nych źródeł energii (OZE) i instytucji wspierających rozwój sektora OZE mających siedzibę na terenie województw Celem raportu jest przebadanie przedsiębiorstw sektora OZE i instytucji wspierających ich rozwój w województwie pomorskim i kujawsko-pomorskim pod kątem weryfikacji liczby podmiotów prowadzą- Pierwszą część raportu stanowi analiza zrealizowana metodą desk research, która polega na analizie istniejących, dostępnych danych pochodzących z dostępnych źródeł, ze szczególnym uwzględnieniem danych odnoszących się do województwa pomorskiego i kujawsko-pomorskiego. polskiego systemu energetycznego i uniezależnienie się od importu energii. Aby osiągnąć te cele konieczne jest stworzenie stabilnego i efektywnego systemu wsparcia dla rozwoju odnawialnych źródeł energii. W porównaniu z takimi krajami jak Dania, Niemcy czy Chiny, Polska nadal raczkuje pod względem produkcji czystej energii 2. cych działalność w branży OZE, możliwości i jakości usług doradztwa technicznego OZE, kondycji małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) branży OZE, możliwości rozwoju, oczekiwań inwestycyjnych i rozwojowych MSP pod kątem sektora OZE. Do celów raportu należy także: rozpoznanie zmian poziomu konkurencyjności i trendu rozwojowego sektora OZE badanych regio- Druga część raportu została oparta na badaniu przedsiębiorstw, które świadczą usługi doradcze i wspierające rozwój sektora OZE w województwie pomorskim i kujawsko-pomorskim. W tej części raportu zawarte zostały także badania kondycji sektora OZE w analizowanych województwach. Do głównych zalet wdrażania odnawialnych źródeł energii należą: zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego, decentralizacja krajowego sektora nów, poznanie skali i kierunków zmian struktury sektora OZE, dostarczenie skutecznego narzędzia pomocnego w opracowaniu polityki wsparcia przedsiębiorstw w regionach, dostarczenie wiedzy o potrzebach wo- Trzecia część raportu to analiza SWOT dotycząca przedsiębiorstw OZE w województwie pomorskim i kujawsko-pomorskim. energetycznego, nowe miejsca pracy, poprawa stanu środowiska naturalnego oraz rozwój regionalny. Jednocześnie energia ze źródeł odnawialnych jest droższa niż z konwencjonalnych. Nie zawsze są one opłacalne ekonomicznie. jewództwa pomorskiego i kujawsko-pomorskiego w zakresie korzystania z usług doradztwa technicznego OZE. Aby osiągnąć założone cele przeprowadzona została analiza danych na temat sektora odnawialnych źródeł energii w województwie pomorskim i kujawsko-pomorskim Raport kończą wnioski i rekomendacje dla przedsiębiorstw sektora odnawialnych źródeł energii i instytucji wspierających rozwój sektora OZE mających siedzibę na terenie województw pomorskiego oraz wykonane zostało badanie rynku usług doradztwa i kujawsko-pomorskiego. Sektor energetyki odnawialnej należy do najbardziej dynamicznie rozwijającej się branży europejskiej oraz Wyzwaniem dla energetyki XXI wieku jest oparcie jej na czystych, trwałych, bezpiecznych, opartych światowej gospodarki. Pomimo posiadania przez na rachunku ekonomicznym, odnawialnych źródłach. Jest nasz kraj znacznych zasobów odnawialnych źródeł to zarówno wyzwanie dla Polski jak i wyzwanie dla rozwoju energii, w Polsce tempo wzrostu tego sektora jest województwa 1. We wszystkich rozpatrywanych scenariuszach przewiduje się, że po 2020 roku następować będzie zmniejszanie udziału paliw konwencjonalnych: ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla. A. E. Gutowska, Biomasa jako surowiec energetyczny (w: ) Energia odnawialna. Jak z niej korzystać? Podlaska Fundacja Rozwoju Regionalnego, Białystok 2007, s Raport Pracując dla KLIMATU. Zielone miejsca pracy w Polsce, Greenpeace, - w raporcie przedstawiona została analiza zmian na rynku pracy w przypadku realizacji dwóch scenariuszy energetycznych: rządowej Polityki energetycznej Polski do 2030 roku oraz [R]ewolucji energetycznej dla Polski, przygotowanej przez Instytut Energetyki Odnawialnej we współpracy z Instytutem Badań Kosmicznych i Termodynamiki Technicznej DLR w Stuttgarcie

8 1. ANALIZA DESK RESEARCH

9 1.1. Charakterystyka wybranych źródeł energii odnawialnej Zgodnie z definicją Międzynarodowej Agencji Energetycznej (IEA) energia odnawialna jest otrzymywana w wyniku naturalnych i wciąż uzupełnianych procesów 3. Wśród odnawialnych źródeł energii wyróżnia się te, które są dostępne globalnie oraz lokalnie tzn. w poszczególnych krajach lub regionach. Odnawialnymi źródłami energii ogólnie dostępnymi jest energia słoneczna w postaci promieniowania słonecznego oraz energia wnętrza skorupy ziemskiej, czyli energia geotermalna. Natomiast lokalnie dostępne odnawialne źródła energii spełniają ten warunek w określonych położeniach na kuli ziemskiej 4. Odnawialne źródło energii, według Projektu Ustawy o OZE z dnia 20 grudnia 2011 roku (Rozdział 1, art. 2, punkt 15) zostało zdefiniowane jako energia wiatru, energia promieniowania słonecznego, energia aerotermalna, energia geotermalna, energia hydrotermalna, hydroenergia, energia pozyskiwana z biomasy, energia pozyskiwana z gazu pochodzącego ze składowisk odpadów, oczyszczalni ścieków i źródeł biologicznych (biogaz), energia pozyskiwana z biogazu rolniczego oraz energia pozyskiwana z biopłynów. Wiatr jest przekształconą formą energii słonecznej. Wykorzystanie energii wiatru jest możliwe dzięki rozwojowi technologicznemu w zakresie siłowni wiatrowych. Turbiny wiatrowe przekształcają energię wiatru na energię mechaniczną, a następnie na elektryczną. Inwestycje w energetykę wiatrową, mimo wymaganych dużych nakładów finansowych, stają się atrakcyjne nawet przy nie najkorzystniejszych warunkach wiatrowych panujących na terenie Polski 5. W pełni odnawialna i darmowa energia, będąca zasługą naszej gwiazdy Słońca to energia promieniowania słonecznego. Najbardziej istotne wielkości opisujące promieniowanie słoneczne to: usłonecznienie, czyli średnia liczba godzin słonecznych w okresie (dotyczy roku), w którym przewidujemy eksploatację systemu słonecznego, natężenie promieniowania słonecznego, napromieniowanie całkowite to sumy energii promieniowania słonecznego. Na przeważającym obszarze Polski opłacalne jest wykorzystanie kolektorów słonecznych do podgrzewania ciepłej wody użytkowej. Rozwiązania pasywne i produkcja energii elektrycznej z udziałem fotowoltaiki to dziedziny, których upowszechnienie i rozwój ze względów finansowych odbywa się wolniej 6. Energia aerotermalna to energia o charakterze nieantropologicznym, magazynowana w postaci ciepła w powietrzu na danym terenie. Z kolei energia geotermalna to energia o charakterze nieantropologicznym skumulowana w postaci ciepła pod powierzchnią ziemi. Dotychczasowe wyniki badań wskazują na możliwości wykorzystania energii geotermalnej w niektórych obszarach na terenie Polski, natomiast możliwości wykorzystania energii geotermicznej są praktycznie na terenie całego kraju. Nie wszędzie jednak jest ono opłacalne 7. Energia hydrotermalna definiowana jest jako energia o charakterze nieantropologicznym skumulo- 3. About IEA, Directorate of Sustainable Energy Policy and Technology, 4. W. Ciechanowicz, S. Szczukowski, Paliwa i energia XXI wieku szansą rozwoju wsi i miast. Oficyna Wyd. WIT, Warszawa K. Nalepa, Możliwości wykorzystania energii wiatru (w: ) Energia odnawialna.., op. cit., s K. Kuklo, Energia słoneczna dostępność, możliwości wykorzystania, korzyści (w: ) Energia odnawialna, op. cit., s J. Piechocki, Wykorzystanie energii geotermalnej (w: ) Energia odnawialna, op. cit., s. 12. waną w postaci ciepła w wodach powierzchniowych. z surowców pochodzących z oczyszczalni ścieków Energia spadku rzek to hydroenergia. oraz składowisk odpadów. Energia pozyskiwana z biomasy polega na Źródłem odnawialnym mogą być także biopłyny, wykorzystaniu biomasy, czyli ulegającej biodegradacji czyli paliwa ciekle wytworzone z biomasy, wykorzystane części produktów, odpadów lub pozostałości pochodzenia biologicznego z rolnictwa, łącznie z substan- do wytwarzania energii elektrycznej i ciepła lub chłodu. w celach energetycznych, innych niż w transporcie, w tym cjami roślinnymi i zwierzęcymi, leśnictwa i związanych działów przemysłu, w tym z chowu i hodowli ryb oraz Cechą wspólną tych wszystkich źródeł jest ich akwakultury, a także ulegającej biodegradacji części odnawialność. Energia odnawialna zastępuje konwencjonalne źródła energii w kilku obszarach, do odpadów przemysłowych i komunalnych. W Polsce wśród OZE największe znaczenie ma biomasa, która których zalicza się: może być używana na cele energetyczne w procesach bezpośredniego spalania (np. drewno, słoma,» wytwarzanie energii, osady ściekowe), przetwarzana na paliwa ciekłe» ogrzewanie wody i pomieszczeń, (np. estry oleju rzepakowego, alkohol) bądź gazowe» paliwa wykorzystywane w transporcie, (np. biogaz rolniczy, biogaz z oczyszczalni ścieków,» wytwarzanie energii w rejonach położonych z dala gaz wysypiskowy). Wykorzystanie biomasy na cele od sieci energetycznej. energetyczne może stymulować w Polsce rozwój wsi i rolnictwa 8. Możliwości oraz stopień wykorzystania energii odnawialnej zależą od wielu czynników np. uwarunkowań geograficznych, zasobów naturalnych, stopnia Energia pozyskiwana z gazu pochodzącego ze składowisk odpadów, oczyszczalni ścieków rozwoju gospodarczego, innowacyjności gospodarki, i źródeł biologicznych (biogaz) oparta jest na prowadzonej polityki energetycznej, świadomości biogazie. Jest to gaz pozyskiwany z biomasy w wyłączeniem zbóż pełnowartościowych, w szczególności ekologicznej społeczeństwa. z przeróbki odpadów zwierzęcych lub roślinnych, Wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii jest oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów. elementem zrównoważonego rozwoju, zdefiniowanym w Strategii zrównoważonego rozwoju Polski do roku Kolejnym źródłem energii odnawialnej jest energia 2025 jako prawo do zaspokojenia aspiracji rozwojowych pozyskiwana z biogazu rolniczego. Biogaz rolniczy obecnej generacji bez ograniczania praw przyszłych to paliwo gazowe otrzymywane w procesie fermentacji metanowej surowców rolniczych, produktów Z definicji wynika, że rozwój gospodarczy i cywiliza- pokoleń do zaspokojenia ich potrzeb rozwojowych. ubocznych rolnictwa, płynnych lub stałych odchodów cyjny obecnego pokolenia nie powinien się odbywać zwierzęcych, produktów ubocznych lub pozostałości kosztem wyczerpywania zasobów nieodnawialnych z przetwórstwa produktów pochodzenia rolniczego i niszczenia środowiska, dla dobra przyszłych pokoleń, lub biomasy leśnej, z wyłączeniem gazu pozyskanego które też będą posiadały prawo do swego rozwoju. 8. A. E.Gutowska, Biomasa jako surowiec energetyczny, (w: ) Energia odnawialna, op. cit., s

10 1.2. Zalety wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce Uregulowania środowiskowe Unii Europejskiej, które nakazują Polsce szersze korzystanie z odnawialnych źródeł energii spowodowały konieczność rozwoju ich potencjału. Główną zaletą wykorzystania odnawialnych źródeł energii i ich rosnącej popularności jest ich niewyczerpywalność oraz nieszkodliwość dla środowiska. Mimo, że w Polsce wzrasta wykorzystywanie odnawianych źródeł energii oraz istnieje szansa powstania rynku shalegas, a także planuje się uruchomienie po roku 2020 pierwszych elektrowni jądrowych, to głównym filarem naszej gospodarki energetycznej przez najbliższe dziesięciolecia nadal, choć jego wydobycie systematycznie spada, będzie węgiel. Stanowi on 65% zużycia energii pierwotnej w Polsce. Drugim pod względem wielkości wydobycia nośnikiem był węgiel brunatny z udziałem osiągającym 17%. Udział gazu ziemnego w pozyskaniu przekroczył 5%, natomiast ropy naftowej wyniósł 1%. Pozostałe - w znacznej mierze odnawialne nośniki energii - stanowiły ponad 11%. Nośnikami energii, których pozyskuje się coraz więcej są pozostałe nośniki energii, w tym głównie biomasa 9. W kontekście istotnego czynnika wspomagającego rozwój gospodarczy, jakim jest bezpieczeństwo energetyczne rozwój rynku energii odnawialnej i poszukiwanie innych, innowacyjnych form energii stanowią kluczowe wyzwanie dla polskiej gospodarki. Bezpieczeństwo energetyczne to jeden z wyznaczników suwerenności. W przyjętym przez polski rząd dokumencie Polityka energetyczna Polski do 2030 roku 10 bezpieczeństwo energetyczne zostało * megatony oleju ekwiwalentnego zdefiniowane jako zapewnienie stabilnych dostaw paliw i energii na poziomie gwarantującym zaspokojenie potrzeb krajowych i po akceptowanych przez gospodarkę i społeczeństwo cenach, przy założeniu optymalnego wykorzystania krajowych zasobów surowców energetycznych oraz poprzez dywersyfikację źródeł i kierunków dostaw ropy naftowej, paliw ciekłych i gazowych. W polskiej polityce energetycznej przewiduje się wzrost zapotrzebowania na energię z 93,2 Mtoe * w 2010 roku do ponad 118 Mtoe w roku Bezpieczeństwo energetyczne to dostępność energii rozpatrywana przez pryzmat poziomu cen surowców energetycznych oraz gwarancji niezawodności dostaw. Bezpieczeństwo energetyczne występuje wówczas, gdy z jednego źródła uzyskuje się nie więcej niż 20-30% zużywanego surowca. Tymczasem Polska ok. 70% konsumowanego gazu importuje z Rosji lub kontrolowanymi przez Rosję gazociągami. W tym kontekście należy mówić o niskim stopniu bezpieczeństwa energetycznego Polski. Do niskiego stopnia bezpieczeństwa energetycznego Polski przyczyniła się ponadto budowa Gazociągu Północnego, która spowodowała, że Polska straciła pozycję ważnego państwa tranzytowego. Poziom bezpieczeństwa energetycznego Polski należy analizować zgodnie z kilkoma kryteriami, do których należą: dywersyfikacja krajowej bazy paliwowej i źródeł zaopatrzenia w surowce energetyczne, stan techniczny infrastruktury energetycznej oraz możliwość magazynowania paliw. Za główne cele polityki energetycznej w Polsce w obszarze paliw przyjęto racjonalne i efektywne gospodarowanie złożami węgla znajdującymi się na terytorium Polski, zwiększenie stopnia dywersyfikacji źródeł do- 9. Dane GUS za 2010 rok. 10. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, Ministerstwo Gospodarki, Załącznik do uchwały nr 202/2009 Rady Ministrów z dnia 10 listopada 2009 r. staw ropy naftowej oraz gazu ziemnego. Uwzględniony został także rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw oraz rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii. W Polityce energetycznej Polski do roku 2030 plany wykorzystania odnawialnych zasobów energii zostały wskazane jako działania priorytetowe. Rozwój energetyki odnawialnej ma istotne znaczenie dla realizacji podstawowych celów polityki energetycznej. Zwiększenie wykorzystania tych źródeł niesie za sobą większy stopień uniezależnienia się od dostaw energii z importu. Energetyka odnawialna to zwykle niewielkie jednostki wytwórcze zlokalizowane blisko odbiorcy, co pozwala na podniesienie lokalnego bezpieczeństwa energetycznego oraz zmniejszenie strat przesyłowych. Należy jednak dodać, że na ogół rozwój OZE nie poprawia w znaczący sposób bezpieczeństwa energetycznego ze względu na brak możliwości dysponowania mocą. Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych cechuje się niewielką lub zerową emisją zanieczyszczeń, co zapewnia pozytywne efekty ekologiczne. Rozwój energetyki odnawialnej przyczynia się również do rozwoju słabiej rozwiniętych regionów, bogatych w zasoby energii odnawialnej 11. Po przyjęciu przez Polskę proekologicznych dokumentów politycznych i rozwiązań prawnych rola odnawialnych źródeł energii w naszym kraju stale wzrasta. Do głównych przesłanek aktywnego rozwoju odnawialnych źródeł energii należą:» racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych,» redukcja emisji CO 2 sektora energetycznego,» poprawa bezpieczeństwa energetycznego (zmniejszenie uzależnienia od importu energii),» poprawa efektywności energetycznej oraz możliwość obniżenia cen energii, 11. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, Ministerstwo Gospodarki

11 Wykres 1. Najważniejsze korzyści dla społeczeństwa wynikające z korzystania z OZE. nie wiem inne nie ma żadnych zalet zrównoważony rozwój regionu mniejsze niebezpieczeństwo awarii energetycznej zmniejszenie zużycia energii elektrycznej niższe ceny energii ochrona środowiska naturalnego Źródło: tworzenie nowych miejsc pracy, Z wykorzystaniem OZE wiążą się korzyści» rozwój regionalny, mający na celu osiągnięcie społeczne, do których zalicza się 12 : większej społecznej i ekonomicznej spójności pomiędzy poszczególnymi regionami Unii» aktywizację lokalnej przedsiębiorczości i tworzenie Europejskiej, nowych miejsc pracy (w fazie realizacji inwestycji» aktywizacja lokalnych społeczności, oraz jej eksploatacji), głównie w małych i średnich» zrównoważony rozwój, przedsiębiorstwach obsługujących lokalną społeczność,» napływ nowoczesnych technologii,» wykorzystanie nieużytkowanych dotychczas zasobów i lokalnych źródeł energii. Daje to możliwość» wzrost konkurencyjności gospodarki. generowania nowych źródeł dochodów dla mieszkańców, poprzez np. usługi doradcze i konsultacyjne, Odnawialne źródła energii postrzegane są jako najskuteczniejsza metoda wpływających na ochronę klimatu. Potwierdzeniem są np. wyniki raportu obsługę administracyjną, księgową, bankową nowo powstałych firm, przeprowadzonego przez TNS OBOP w 2009 roku w ramach Ogólnopolskiego Programu na rzecz Zrównoważonego Rozwoju Społeczności Lokalnych, według zdecydowane obniżenie negatywnego oddziaływania» poprawę warunków życia mieszkańców poprzez którego dla 64% Polaków najważniejszą korzyścią dla gospodarki na środowisko oraz poprawę warunków społeczeństwa wynikającą z korzystania z odnawialnych źródeł energii (OZE) jest ochrona środowiska zaopatrzenia w energię, naturalnego (por. wykres 1).» wzrost przychodów mieszkańców i gmin,» zapewnienie dostępu do energii mieszkańcom obszarów peryferyjnych o zabudowie rozproszonej, do których dostawa energii za pośrednictwem sieci energetycznych jest bardzo kosztowna,» promocję i poprawę wizerunku gminy, jako wdrażającej nowoczesne, przyjazne środowisku technologie. Do podstawowych korzyści ekonomicznych wykorzystania OZE należy zmniejszenie kosztów wytwarzania ciepła oraz pobudzanie rozwoju lokalnej gospodarki. Największe nadzieje w Polsce na szerokie wykorzystanie odnawialnych źródeł energii rokuje energetyka wiatrowa. Zważywszy na fakt, że jeszcze w 2001 roku nie było w Polsce farm wiatrowych, należy podkreślić, że produkcja energii z wiatru charakteryzuje się najszybszym tempem przyrostu ze wszystkich wykorzystywanych w naszym kraju odnawialnych źródeł energii. W latach nastąpił Tabela 1. Odnawialne źródła energii w Polsce (stan na ). Rodzaj elektrowni Ilość instalacji prawie 60-krotny wzrost produkcji energii z wiatru 13. Obecnie w Polsce znajduje się ponad 500 elektrowni wiatrowych. Drugie miejsce zajmują elektrownie wodne, a trzecie pod względem wytwarzanej mocy elektrownie biomasowe 14 (por. tabela 1). Koszt technologii wykorzystującej energię wiatru jest stosunkowo niski w porównaniu z innymi nośnikami energii. Niskie są również koszty eksploatacji farm wiatrowych. W przypadku wykorzystania energii wiatru do wyprodukowania danej ilości energii potrzebna jest zdecydowanie mniejsza powierzchnia niż w przypadku źródeł konwencjonalnych (trzykrotnie mniejsza niż dla energii z węgla), jak również pięciokrotnie mniejszy jest stosunek energii włożonej w proces produkcyjny do energii wyprodukowanej. Jeśli chodzi o zagospodarowanie przestrzenne terenów pod siłownie wiatrowe to mogą być one wykorzystywane do celów rolniczych. Moc [MW] elektrownie wiatrowe ,361 elektrownie wodne ,389 elektrownie biomasowe ,679 elektrownie biogazowe ,487 wytwarzające z promieniowania słonecznego elektrownie realizujące technologię współspalania 6 1, dla instalacji współspalania nie można określić mocy Źródło: Urząd Regulacji Energetyki, Regionalna strategia energetyki ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych, Zarząd Województwa Pomorskiego, Gdańsk, sierpień 2006, s R. Nagaj, Energetyka wiatrowa w Polsce. Diagnoza i perspektywy rozwoju, Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania nr 22, Szczecin 2011, s OZE oprócz zalet, na które zwrócona została tutaj uwaga, posiadają także wady zob.: punkt 3. Analiza SWOT niniejszego raportu

12 Turbiny wiatrowe mogą stanowić interesujący element krajobrazu. Poza tym istnieje możliwość umiejscawiania siłowni w bezpośrednim sąsiedztwie odbiorców energii, co pozwala osiągnąć minimalne straty przesyłu. Generalnie lokalizacja małych elektrowni wykorzystujących odnawialne źródła energii w pobliżu odbiorców pozwala zminimalizować straty przesyłu oraz może stanowić czynnik aktywizujący w rozwój regionów. Jeśli chodzi o zalety wytwarzania energii w elektrowniach wodnych to przede wszystkim nie wytwarzają one ścieków ani nie emitują spalin i pyłów. Zaletą jest również tworzona ochrona przeciwpowodziowa oraz możliwość regulowania stosunków wodnych w najbliższej okolicy. Elektrownie wodne wpływają na rozwój turystyki, ponieważ sztuczne zbiorniki wodne mogą służyć do uprawiania sportów wodnych i rybołówstwa. Często stanowią cenny element krajobrazu. Kolejnym pod względem możliwości efektywnego wykorzystania na terenie Polski źródłem odnawialnej energii jest biomasa. Mimo, że podczas spalania wytwarzany jest CO 2, jest to bezpieczne źródło energii. Emisja ta jest równoważona pochłanianiem CO 2 przez rośliny, które z kolei odtwarzają biomasę w procesie fotosyntezy. Ostatecznie współczynnik emisji CO 2 oraz podtlenku azotu jest bliski zeru, zaś ilość wytwarzanych związków azotu jest pięciokrotnie mniejsza w stosunku do spalania oleju napędowego. Do zalet należy zaliczyć także fakt zagospodarowania odpadów drzewnych nienadających do wykorzystania w przemyśle oraz marnowanych nadwyżek żywności 15. Inwestycje w odnawialne źródła energii np. w farmy wiatrowe czy kolektory oznacza korzyści dla rozwoju ekonomicznego i gospodarczego regionu, w którym są zlokalizowane. Skutkuje to korzyściami dla lokalnych społeczności, determinowanych zmniejszeniem wydatków na energię i możliwością przeznaczenia ich na inne potrzeby gmin. Rozwój rynku OZE oznacza dla regionów korzyści związane z ochroną środowiska (redukcja emisji CO 2 do atmosfery). Rynek odnawialnych źródeł energii daje możliwości aktywizowania województw w zakresie podejmowania inicjatyw proekologicznych jako kluczowych dla zrównoważonego rozwoju poszczególnych regionów Ibidem.

13 Tabela 2. Pozyskanie i zużycie energii wg źródeł wytwarzania w wybranych krajach (1000 toe). Wyszczególnienie Pozyskanie energii ogółem Zużycie energii ogółem Pozyskanie energii odnawialnej Geotermalnej Biomasy Wiatrowej Wodnej Udział pozyskania energii odnawialnej w pozyskaniu energii ogółem w % Udział pozyskania energii odnawialnej w zużyciu energii ogółem w % Rok Niemcy Hiszpania Francja Źródło: Energy balances of OECD Countries, IEA Wielka Brytania Polska ,59 29,17 11,88 2,07 6, ,86 32,95 12,67 2,47 6, ,00 34,18 14,06 2,74 7, , ,10 3,21 8, ,83 6,45 6,10 1,77 4, ,82 6,93 6,48 2,08 5, ,98 7,49 7,23 2,20 5, ,69 9,41 7,63 2,60 6, Rynek energii odnawialnej w Polsce na tle innych krajów Udział energii odnawialnej w zużyciu energii pierwotnej zarówno w Polsce, jak i w UE systematycznie wzrasta. Udział pozyskania energii odnawialnej w pozyskaniu energii ogółem wyniósł w 2010 roku 8,93%, natomiast w zużyciu energii ogółem 6,42% (por. tabela 2). Polska jest jednym z największych producentów energii pierwotnej w Unii Europejskiej (8,3% w 2009 r.). Wśród państw członkowskich UE wyższe pozyskanie wykazuje Wlk. Brytania, Francja i Niemcy 16. W Unii Europejskiej do najczęściej wykorzystywanego źródła energii należy energia wiatru. Następne w kolejności są: gaz, ropa naftowa, węgiel i elektrownie wodne. Według danych GUS w 2010 r. pozyskano w Polsce TJ * z odnawialnych źródeł energii, co stanowi 10,2% pozyskanej energii pierwotnej ogółem ( TJ * ). Źródło: Energia ze źródeł odnawialnych w 2010 roku, GUS, Warszawa 2011, s. 28. W Polsce wzrasta pozyskanie i zużycie energii odnawialnej z biomasy oraz wiatru, natomiast wykorzystanie energii wody nie wykazuje tendencji wzrostowej. W grupie analizowanych krajów liderem w zakresie wykorzystania zarówno energii wiatrowej, geotermalnej jak i biomasy są Niemcy. We Francji wykorzystywana jest przede wszystkim energia wodna oraz wiatrowa. W Hiszpanii dominuje zużycie energii wiatrowej, natomiast w Wielkiej Brytanii wzrasta znaczenie biomasy i energii wiatrowej. Największą pozycję bilansu energii odnawialnej w Polsce w 2010 r. 17, według danych GUS, stanowiła energia biomasy stałej. Jej udział w pozyskaniu wszystkich nośników energii odnawialnej wyniósł 85,36% (por. tabela 3). Tabela 3. Udział nośników energii odnawialnej w łącznym pozyskaniu energii ze źródeł odnawialnych w 2010 r. Wyszczególnienie Udział procentowy energia biomasy 85,36 biopaliwa ciekłe 6,65 woda 3,65 wiatr 2,08 biogaz 1,67 pompy ciepła 0,31 energia geotermalna 0,20 odpady komunalne 0,04 promieniowanie słoneczne 0, Gospodarka paliwowo-energetyczna , GUS, Warszawa 2011, Energia ze źródeł odnawialnych w 2010 roku, GUS, Warszawa 2011, s. 28, * teradżul

14 Łączna moc zainstalowana w energetyce odnawialnej w Polsce wyniosła na koniec 2011 roku 3082, 043 MW. Najwięcej nowych mocy przybyło w energetyce wiatrowej - aż 436,089 MW. Drugie miejsce zajęły instalacje wykorzystujące biomasę, tu przybyło 53,490 MW. O 20,643 MW wzrosła moc elektrowni biogazowych, a o 14,346 MW elektrowni wodnych. Pojawiło się także więcej instalacji działających na zasadzie współspalania 18. Konieczność sprostania dyrektywom UE, które wyznaczają cele udziału zielonej energii elektrycznej i biopaliw na 2010 r. oraz systematycznemu wzrostowi cen konwencjonalnych nośników energii, w tym przede wszystkim ropy naftowej i gazu wpłynęło na rozwój w Polsce produkcji zielonego ciepła z biomasy i z kolektorów słonecznych. Energetyka odnawialna rozwija się w Polsce przy dużym poparciu społecznym. Większość Polaków zdecydowanie pozytywnie ocenia inicjatywy zmierzające do wzrostu wykorzystywania OZE. 19 Według raportu przygotowanego przez firmę Ernst & Young, Polska wciąż zajmuje wysoką - dwunastą pozycję w rankingu pod względem inwestowania w energetykę wiatrową, jednak atrakcyjność ta, w porównaniu z sierpniem 2011 roku, nieco spadła (Polskę wyprzedziły Irlandia i Brazylia). Najwięcej energii wiatrowej wykorzystuje Niemcy, Hiszpania, Włochy i Francja 20. Zdaniem specjalistów z Ernst & Young, potencjał rynku energetyki wiatrowej zlokalizowanej na lądzie jest w Polsce relatywnie wysoki (10. miejsce w rankingu). Generalną pozycję obniża jednak brak wyraźnych możliwości budowy morskich farm wiatrowych (tworzenie tego typu jednostek jest w planach niektórych inwestorów, ale nie w najbliższym czasie) 21. Jak wynika z raportu opublikowanego przez serwis EurObserv ER, w Europie coraz więcej energii powstawało w 2010 roku z biomasy. Poziom wykorzystania biomasy przez kraje Unii Europejskiej wzrósł o 8% w stosunku do roku Z raportu wynika, że Polska pod względem ilości spalanej biomasy znajduje się na 5. miejscu (produkcja energii na poziomie 5,9 Mtoe). Na pierwszym miejscu były Niemcy (ok. 12,2 Mtoe), a następnie Francja (10,5 Mtoe), Szwecja (9,2 Mtoe) oraz Finlandia (7,7 Mtoe). Finlandia zanotowała największy wzrost poziomu wykorzystania biomasy. W 2010 r. wyprodukowano w Finlandii 18,6% więcej energii pochodzącej z biomasy, niż w 2009 roku, co było podyktowane koniecznością zmniejszenia przez emisji CO Rynek energii odnawialnej w województwie pomorskim i kujawsko-pomorskim W tabeli 4 zawarta została diagnoza OZE w poszczególnych województwach w Polsce. Wśród odnawialnych źródeł energii wyróżnione zostały: elektrownie biogazowe, w tym: BGO wytwarzające z biogazu z oczyszczalni ścieków, BGR wytwarzające z biogazu rolniczego, BGS wytwarzające z biogazu składowiskowego, BGM wytwarzające z biogazu mieszanego, elektrownie biomasowe, w tym: BME wytwarzające z biomasy z roślin energetycznych, BMG wytwarzające z biomasy z odpadów leśnych, rolniczych, ogrodowych, BMK wytwarzające z biomasy ze stałych odpadów komunalnych m.in. z oczyszczalni ścieków, BMP wytwarzające z biomasy z odpadów przemysłowych drewnopochodnych i celulozowo-papierniczych, BMM wytwarzające z biomasy mieszanej, elektrownia geotermalna: GEO elektrownia geotermalna, wytwarzające z promieniowania słonecznego: PVA - wytwarzające z promieniowania słonecznego, elektrownie wiatrowe, w tym: WIL elektrownia wiatrowa na lądzie, WIM elektrownia wiatrowa na morzu, elektrownie morskie, w tym: WMA wytwarzające z pływów morskich, WMB wytwarzające z falowania z powierzchni wody, elektrownie wodne, w tym: WOA elektrownie wodna przepływowa do 0,3 MW, WOB - elektrownie wodna przepływowa do 1 MW, WOC - elektrownie wodna przepływowa do 5 MW, WOD - elektrownie wodna przepływowa do 10 MW, WOE - elektrownie wodna przepływowa powyżej 10 MW, WOF elektrownia wodna szczytowo-pompowa lub przepływowa z członem pompowym, elektrownie realizujące technologie współspalania, w tym: WSB - realizujące technologie współspalania (paliwa kopalne i biomasa), WSG - realizujące technologie współspalania (paliwa kopalne i biogaz). 18. Urząd Regulacji Energetyki, Inwestycja w przyszłość. Rynek energetyki odnawialnej w Polsce. Planowane inwestycje w latach , Rachelski& Wspólnicy 2009, s The state of renewable energy energies in Europe in 2010, 10th EurObserv ER Report, s Rynek energii odnawialnej, Rynek energii odnawialnej,

15 Tabela 4. Diagnoza OZE w poszczególnych województwach w Polsce. Tabela 4. Diagnoza OZE w poszczególnych województwach w Polsce. elektrownie biogazowe, w tym: zachodniopomorskie pomorskie kujawsko-pomorskie ilość moc [MW] ilość moc [MW] ilość moc [MW] 17 7, , ,215 BGO 4 1, , ,102 BGR 4 3, ,76 1 2,126 BGS 9 2, , ,987 BGM elektrownie biomasowe, w tym: BME , ,4 BMG 1 0, ,4 BMK BMP 1 42 BMM 1 48 elektrownia geotermalna GEO wytwarzająca z promieniowania słonecznego PVA elektrownie wiatrowe, w tym: , , ,874 WIL , , ,874 WIM elektrownie wodne, w tym: 66 12, , ,019 WOA 59 4, , ,205 WOB 4 2, , ,414 WOC 3 5, , ,2 WOD 1 6, WOE 2 186,2 WOF elektrownie realizujące technologię współspalania*, w tym: WSB WSG 1 RAZEM , , ,508 * RAZEM dla instalacji współspalania 114nie można określić 206,764 mocy , ,369 * dla instalacji współspalania nie można określić mocy * dla instalacji współspalania nie można określić mocy warmińsko-mazurskie podlaskie mazowieckie ilość moc [MW] ilość moc [MW] ilość moc [MW] 26 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Źródło: Opracowanie własne na podstawie 27 elektrownie biogazowe, w tym: 7 3, , ,721 BGO 5 1, , ,764 BGR BGS 2 1, , ,957 BGM elektrownie biomasowe, w tym: 2 0, , ,58 BME BMG 1 0,22 BMK BMP 1 0, ,5 BMM 1 88, ,08 elektrownia geotermalna GEO wytwarzająca z promieniowania ,011 słonecznego PVA 1 0,011 elektrownie wiatrowe, , , ,07 w tym: WIL , , ,07 WIM elektrownie wodne, w tym: 87 15, , ,987 WOA 76 5, , ,567 WOB 8 4, ,42 WOC 3 5,8 WOD WOE 1 20 WOF elektrownie realizujące technologię współspalania*, w tym: WSB 5 WSG

16 Tabela 4. Diagnoza OZE w poszczególnych województwach w Polsce. Tabela 4. Diagnoza OZE w poszczególnych województwach w Polsce. elektrownie biogazowe, w tym: wielkopolskie lubuskie dolnośląskie ilość moc [MW] ilość moc [MW] ilość moc [MW] 14 10, , ,803 BGO 6 5, ,6 5 2,558 BGR 1 0, , ,9 BGS 7 5,09 1 0,5 5 4,345 BGM elektrownie biomasowe, w tym: BME 1 1,5 1 1, BMG 1 1,8 BMK BMP BMM 1 1, elektrownia geotermalna GEO wytwarzająca z promieniowania słonecznego PVA elektrownie wiatrowe, w tym: , ,6 3 0,315 WIL , ,6 3 0,315 WIM elektrownie wodne, w tym: 30 11, , ,821 WOA 23 1, , ,601 WOB , ,636 WOC 5 8, , ,279 WOD 2 17,305 WOE WOF 1 91,33 elektrownie realizujące technologię współspalania*, w tym: WSB 4 3 WSG opolskie śląskie łódzkie ilość moc [MW] ilość moc [MW] ilość moc [MW] * RAZEM dla instalacji współspalania 125 nie można określić 261,968 mocy , ,939 * RAZEM dla instalacji współspalania 40nie można określić 60,471 mocy 86 64, , Źródło: Opracowanie własne na podstawie Źródło: Opracowanie własne na podstawie 29 elektrownie biogazowe, w tym: 3 1, , ,195 BGO 2 0, , ,989 BGR 1 0,526 BGS 1 0, , ,206 BGM 1 0,6 elektrownie biomasowe, w tym: BME , BMG 2 1,65 BMK BMP BMM elektrownia geotermalna GEO wytwarzająca z promieniowania , słonecznego PVA 3 0,093 elektrownie wiatrowe, 3 31, , ,315 w tym: WIL 3 31, , ,315 WIM elektrownie wodne, w tym: * dla instalacji współspalania nie można określić mocy * dla instalacji współspalania nie można określić mocy 33 27, , ,873 WOA 17 1, , ,31 WOB 4 3,18 1 0,36 WOC 12 22,71 2 7,563 WOD WOE 2 33,6 WOF elektrownie realizujące technologię współspalania*, w tym: WSB WSG 1

17 Tabela 4. Diagnoza OZE w poszczególnych województwach w Polsce. elektrownie biogazowe, w tym: świętokrzyskie małopolskie podkarpackie lubelskie ilość moc [MW] ilość moc [MW] ilość moc [MW] ilość moc [MW] 3 1, , , ,82 BGO 2 0,98 4 1, , ,12 BGR 1 1,2 BGS 1 0,36 6 3, , ,5 BGM elektrownie biomasowe, w tym: BME 2 12, ,58 1 2,6 BMG 1 1,9 1 0,58 BMK BMP 1 2,6 BMM 1 10,8 elektrownia geotermalna GEO wytwarzająca z promieniowania słonecznego ,021 PVA ,021 elektrownie wiatrowe, w tym: 12 4, , , ,5 WIL 12 4, , , ,5 WIM elektrownie wodne, w tym: 36 2, , , ,57 WOA 35 1, ,8 10 0, ,2 WOB 1 0,45 6 3, , ,37 WOC 8 19,45 WOD ,3 WOE 1 50 WOF 1 92, ,6 elektrownie realizujące technologię współspalania*, w tym: WSB WSG RAZEM 54 25, , , ,511 Zarówno w województwie pomorskim, jak i kujawsko-pomorskim wykorzystywana jest energia wiatru, wody, biomasa i biogaz. Znajdują się także elektrownie realizujące technologię współspalania. W województwie kujawsko-pomorskim dominującą energią odnawialną jest energia wiatru. Liczba elektrowni wiatrowych w województwie kujawsko-pomorskim stanowi 36,5% wszystkich elektrowni wiatrowych w Polsce. Pod względem mocy jednak jest to niecałe 13% mocy uzyskiwanej z energii wiatru w Polsce. W województwie zachodniopomorskim bowiem, mimo że liczba elektrowni wiatrowych jest mniejsza, wytwarzają one 30% całej energii, jaka uzyskiwana jest z energii wiatru w Polsce. W województwie pomorskim wśród liczby instalacji OZE dominuje liczba elektrowni wodnych 14% wszystkich elektrowni wodnych w Polsce. Ale ich moc jest niewielka stanowią tylko 3,5% mocy wytwarzanej przez elektrownie wodne w Polsce. Ponad Źródło: Opracowanie własne na podstawie 22% mocy z elektrowni wodnych stanowią instalacje w województwie kujawsko-pomorskim (por. tabela 5). W obu analizowanych województwach nie ma elektrowni wytwarzającej energię z promieniowania słonecznego. W 2006 roku Zarząd Województwa Pomorskiego przystąpił do opracowania Regionalnej strategii energetyki z uwzględnieniem źródeł odnawialnych w województwie pomorskim na lata Dokument ten został przyjęty przez Sejmik Województwa Pomorskiego w 23 października 2006 roku jako Regionalna strategia energetyki ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych 23 (RSE). Na skutek dynamicznie zmieniającej się sytuacji gospodarczej konieczne stało się rozpoczęcie prac nad aktualizacją RSE. Rozpoczęły się one w 2009 roku (uchwała nr 80/179/09). Istotne zmiany dotyczyły uwzględnienia problemów dotyczących sektora elektroenergetycznego w województwie pomorskim. Przede wszystkim wzięto pod uwagę fakt, że województwo pomorskie należy do Tabela 5. Udział OZE w województwie pomorskim i kujawsko-pomorskim na tle Polski (%). Rodzaj elektrowni % instalacji % wytwarzanej mocy [MW] województwo pomorskie elektrownie wiatrowe 3,99 8,75 elektrownie wodne 14,21 3,5 elektrownie biomasowe 5,26 0,08 elektrownie biogazowe 5,85 9,03 elektrownie realizujące technologię współspalania 6,38 dla instalacji współspalania nie można określić mocy województwo kujawsko-pomorskie elektrownie wiatrowe 36,5 12,86 elektrownie wodne 7,1 22,18 elektrownie biomasowe 21,05 23,77 elektrownie biogazowe 6,43 6,97 elektrownie realizujące technologię współspalania 6,38 dla instalacji współspalania nie można określić mocy * dla instalacji współspalania nie można określić mocy 23, Regionalna strategia energetyki ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych, Zarząd Województwa 30 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Pomorskiego, Gdańsk, sierpień

18 Tabela 6. Potencjalne obszary największych zastosowań poszczególnych źródeł energii odnawialnej oraz perspektywy. Rodzaj energii Energia słońca Energia wiatru Energia wody Energia biomasy Energia biogazu Energia geotermalna Potencjalny obszar największych zastosowań/perspektywy Instalacje z kolektorami słonecznymi podgrzewającymi wodę (konwersja fototermiczna pasywna i aktywna) oraz instalacje o małej mocy elektrycznej z ogniwami fotowoltaicznymi (konwersja fotowoltaiczna) Farmy wiatrowe Ponieważ poziom wykorzystania energii kinetycznej mas wody w województwie pomorskim jest wysoki, nie przewiduje się znaczącego wzrostu wykorzystania tej energii w przyszłości Wytwarzanie energii elektrycznej. Wzrost znaczenia w przyszłości plantacji roślin energetycznych (głownie wierzba energetyczna, rzepak, żyto) Wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła. Duży potencjał produkcji i wykorzystania biogazu pochodzenia rolniczego na cele energetyczne Na obecnym etapie rozwoju technologii zasoby geotermalne wykorzystanie jedynie do celów ciepłowniczych Źródło: Opracowanie własne na podstawie Program rozwoju elektroenergetyki z uwzględnieniem źródeł odnawialnych w województwie pomorskim do roku 2025, Projekt, Gdańsk Poza tym ewentualny rozwój energetyki wiatrowej powinien w większym stopniu uwzględniać walory przyrodnicze i krajobrazowe 24. Wykorzystanie energii odnawialnej w województwie kujawsko-pomorskim scharakteryzowano także w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Kujawsko Pomorskiego na lata dużych importerów energii. W województwie produkuje się tylko 30% całkowitego zapotrzebowania na energię elektryczną. Pozostała część jest importowana. Poza tym stan infrastruktury sieci elektroenergetycznych nie zapewniał efektywnego funkcjonowania rynku energii elektrycznej. Konieczne stało się poszukiwanie stabilnych i systemowych źródeł energii. Powstał dokument Aktualizacja Regionalnej Strategii Energetyki z uwzględnieniem źródeł odnawialnych w województwie pomorskim do roku 2025 w zakresie elektroenergetyki, a następnie Program rozwoju elektroenergetyki z uwzględnieniem źródeł odnawialnych w województwie pomorskim do roku Po terenach nadmorskich, najlepsze warunki w kraju do rozwoju energetyki wiatrowej panują w województwie kujawsko-pomorskim - ok. 30% powierzchni charakteryzuje się najlepszymi warunkami wiatrowymi ( kwh/m2/rok). Potencjał rynkowy, czyli realny do uzyskania, oszacowany został na poziomie produkcji energii rzędu , 8 MWh/rok = 9,4 TWh/rok, co w całości pokryłoby zapotrzebowanie na energię elektryczną województwa. Województwo kujawsko-pomorskie posiada duże możliwości rozwoju odnawialnych źródeł energii, jednak nie we wszystkich rodzajach OZE potencjał rynkowy jest na tyle znaczny, by mógł w sposób widoczny wpłynąć na bilans energetyczny regionu. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w województwie kujawsko-pomorskim uwzględnione zostało w Strategii Rozwoju Województwa Kujawsko- Pomorskiego na lata O energii odnawialnej mowa jest także w Programie ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawsko pomorskiego W programie określony został cel średniookresowy do 2014 roku: Zwiększenie produkcji energii pochodzącej z odnawialnych źródeł energii (OZE) zgodnie z krajową polityką energetyczną kraju. Poszczególne źródła energii odnawialnej w województwie pomorskim i kujawsko-pomorskim (potencjalne obszary największych zastosowań, perspektywy produkcji i wykorzystania) zostały przedstawione w tabeli 6. Najważniejszą kwestią w prognozowaniu możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii zarówno w województwie pomorskim jak i kujawsko-pomorskim jest po pierwsze, określenie możliwych do pozyskania odnawialnych źródeł energii na terenie województw, a po drugie określenie ich opłacalności ekonomicznej. 24. Energia wiatru a ochrona wartości kulturowych i przyrodniczych na przykładzie województwa kujawsko-pomorskiego, Górzno 9-10 grudnia 2010, Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku,

19 1.5. Regulacje prawne Za początek rynku odnawialnych źródeł energii w Polsce przyjmuje się lata dziewięćdziesiąte XX wieku. Od tamtego czasu status i zakres wykorzystania odnawialnych źródeł energii regulowany był i nadal jest w wielu aktach prawnych. Największe znaczenie dla energetyki ma Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997r. Prawo Energetyczne, w której pojawiła się pierwsza definicja OZE (art. 3 pkt. 20). Ustawa ta nakłada na określone w niej przedsiębiorstwa energetyczne obowiązek zakupu energii oraz ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych. Ustawa Prawo Energetyczne określa zasady kształtowania polityki energetycznej państwa, zasady i warunki zaopatrzenia i użytkowania paliw i energii, w tym ciepła oraz działalności przedsiębiorstw energetycznych, a także określa organy właściwe w sprawach gospodarki paliwami i energią. Celem ustawy jest tworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju kraju, zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego, oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii, rozwój konkurencji, przeciwdziałania negatywnym skutkom naturalnych monopoli, uwzględnianie wymogów ochrony środowiska, zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych oraz równoważenie interesów przedsiębiorstw energetycznych i odbiorców paliw i energii. W rozporządzeniu wykonawczym określono wymagania do klasyfikowania energii jako wytworzonej ze źródeł odnawialnych na potrzeby wsparcia tzw. zielonymi certyfikatami oraz zakres obowiązków spoczywających na podmiotach sprzedających energię elektryczną odbiorcom końcowym. Do ustawy Prawo Energetyczne wydane jest rozporządzenie wykonawcze Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii. Rozporządzenie określa zakres stosowania źródeł odnawialnych do kwalifikowania energii wsparciem systemem wsparcia oraz określa w związku z przyjętym systemem wsparcia obowiązki na podmioty sprzedające energię elektryczną odbiorcom końcowym 25. Przepisy Prawa Energetycznego nakładają na przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej lub jej obrotem i równocześnie sprzedające tę energię odbiorcom końcowym obowiązek zakupu energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii. Wspomniany obowiązek nakazuje takim przedsiębiorstwom nabywać energię elektryczną w odnawialnych źródłach energii, czyli tzw. zielone certyfikaty i przedstawiać je do umorzenia albo uiszczenia opłaty zastępczej. Powyższe obowiązki zostały skonkretyzowane w licznych rozporządzeniach wykonawczych. Aktualnie, udział ilościowy sumy energii elektrycznej wynikającej ze świadectw pochodzenia, które przedsiębiorstwo przedstawiło do umorzenia lub uiszczona przez nie opłata zastępcza w całkowitej sprzedaży energii elektrycznej odbiorcom końcowym w 2010 roku wyniesie nie mniej niż 10,4 % i będzie wzrastać aż do poziomu 12,9 % w roku Wspieranie działań mających na celu całkowitą lub częściową zamianę konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne, w tym źródła odnawialne zawarte zostało w Ustawie z dnia 18 grudnia 1998r. o wspieraniu przedsięwzięć termodernizacyjnych. W rezolucji z dnia 8 lipca 1999r. w sprawie wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych Sejm RP uznał, że użytkowanie odnawialnych źródeł energii umożliwia osiągnięcie korzyści ekologicznych, gospodarczych i społecznych oraz stwierdził, że wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych powinien stać się integralnym elementem zrównoważonego rozwoju państwa 26. Ważnym aktem prawnym rangi ustawowej jest Ustawa o biokomponentach i biopaliwach ciekłych z dnia 25 sierpnia 2006 r. z późniejszymi zmianami. Ustawa ta określa m.in. zasady wykonywania działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania biokomponentów w tym biopaliw ciekłych na własny użytek przez rolników oraz w zakresie wprowadzania do obrotu biokomponentów i biopaliw ciekłych. Do ustawy wydane jest rozporządzenie wykonawcze Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2007 r. w sprawie narodowych celów wskaźnikowych na lata Narodowe Cele Wskaźnikowe przedstawiają minimalny udział biokomponentów i innych paliw odnawialnych w ogólnej ilości paliw ciekłych i biopaliw ciekłych zużywanych w ciągu roku kalendarzowego w transporcie, liczony według wartości opałowej. Minimalny udział biokomponentów i innych paliw odnawialnych w ogólnej ilości paliw zużywanych w transporcie w danym roku, określony został odpowiednio jako: 6,2% (2011); 6,65% (2012); 7,10% (2013). Podmiotami zobowiązanymi do realizacji Narodowych Celów Wskaźnikowych zgodnie z Ustawą są przedsiębiorcy wykonujący działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania, importu lub nabycia wewnątrz wspólnotowego paliw ciekłych lub biopaliw ciekłych, którzy sprzedają lub zbywają je w innej formie na terytorium Polski lub zużywają na potrzeby własne

20 Po roku 2000 sformułowano dokument wynikający w dokumencie rozwiązań pomoże zaspokoić rosnące rozwoju OZE opartego głównie o biomasę i energe- wiejskich oraz w tych gdzie występują duże zasoby z realizacji obowiązku wynikającego z rezolucji sejmu zapotrzebowanie na energię, rozwijać infrastrukturę tykę wiatrową. Uwzględnia również uwarunkowania areału, z którego można pozyskiwać biomasę, to sta- RP z 1999 r. w sprawie wzrostu wykorzystywania wytwórczą i transportową, zniwelować uzależnienie geograficzno-ekonomiczne Polski, rozwój technologii nowią harmonizację działań z priorytetami Wspólnej energii ze źródeł odnawialnych. Jest to Strategia od zewnętrznych dostaw gazu ziemnego i ropy naf- na świecie oraz ograniczenia wynikające z Krajowego Polityki Rolnej Unii Europejskiej. Rozwoju Energetyki Odnawialnej, w którym towej oraz wypełnić międzynarodowe zobowiązania Systemu Energetycznego 30. za cel strategiczny postawiono zwiększenie udziału w zakresie ochrony środowiska 27. Odrębnym źródłem prawa regulującym kwestie energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo- Kierunki Rozwoju Biogazowni Rolniczych energetyki są umowy międzynarodowe. Należy energetycznym kraju do 7,5% w 2010 roku i do 14% Podstawowymi celami mającymi znaczenie dla w Polsce na lata to dokument strategiczny do nich Traktat Karty Energetycznej z 1994 roku, w 2020 roku w strukturze zużycia nośników pier- rozwoju zielonej energetyki jest wzrost udziału wyko- opracowany został przez Ministerstwo Gospodarki który w art. 19. Aspekty ochrony środowiska nałożył wotnych oraz rozporządzenie Ministra Gospodarki rzystywanej energii pochodzącej z OZE w całkowitym przy współpracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwo- na sygnatariuszy obowiązek uwzględniania rozwoju z 19 grudnia 2005r. w sprawie szczegółowego zużyciu energii, a także ograniczenie eksploatacji ju Wsi. Jego zasadniczym celem jest optymalizacja i wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz pro- zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia lasów w celu pozyskiwania biomasy i zrównoważone systemu prawno-administracyjnego w zakresie zakła- tokół Karty Energetycznej, który dotyczy efektywności do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia wykorzystania obszarów rolniczych. Dokument kładzie dania biogazowni rolniczych w Polsce oraz wskazanie energetycznej i aspektów ochrony środowiska. W Polsce opłaty zastępczej oraz zakupu energii elektrycznej również nacisk na rozwój wykorzystania biopaliw na możliwości współfinansowania tego typu instalacji akty te weszły w życie dnia 23 lipca 2001 r. Istotnym i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach rynku paliw transportowych w ramach Wieloletniego ze środków publicznych, zarówno krajowych jak dokumentem, mającym dotyczącym wypełnienia ce- energii, konkretyzujące wspomniane obowiązki programu promocji biopaliw i innych paliw odnawialnych i Unii Europejskiej, dostępnych w ramach krajowych lów Protokołu z Kioto jest Zielona Księga, Europejska określone w Prawie Energetycznym. w transporcie na lata udział biopaliw na i regionalnych programów operacyjnych. Ponieważ strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej rynku paliw transportowych w 2020 roku powinien biogazownie będą powstawać głównie w gminach i bezpiecznej energii z dnia 8 marca Założenia do rozwoju energetyki odnawialnej zo- wynieść 10% 28. stały określone również w dokumentach: Polityka energetyczna Polski do roku 2030 (przyjętym Do strategicznych dokumentów należą także: Kra- przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 r.) oraz jowy Plan Działania w zakresie energii ze źródeł od- w Programie dla elektroenergetyki (przyjętym nawialnych (KPD) oraz Kierunki Rozwoju Biogazowni przez Radę Ministrów w dniu 28 marca 2006 r.). Rolniczych w Polsce na lata Polityka energetyczna Polski do roku 2030 (PEP2030) Krajowy Planu Działań (KPD) w zakresie należy do strategicznych dokumentów w zakresie odnawialnych źródeł energii jest realizacją zo- rozwoju OZE. Jest to dokument przygotowany przez bowiązania wynikającego z art. 4 ust. 1 dyrekty- Ministerstwo Gospodarki i przyjęty w dniu 10 listo- wy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE pada 2009 przez Radę Ministrów. Dokument zawiera w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł długoterminową strategię rozwoju sektora energetycz- odnawialnych zmieniającej i w następstwie uchylającej nego, prognozę zapotrzebowania na paliwa i energię dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE 29. KPD jest oraz program działań wykonawczych do 2012 r. We- także zgodny ze schematem ustalonym przez Komi- dług Ministerstwa Gospodarki realizacja wskazanych sję Europejską (KE). Dokument zawiera prognozę Inwestycja w przyszłość. Rynek energetyki odnawialnej w Polsce, op. cit., s Stowarzyszenie Energii Odnawialnej, M. Plakwicz 37