Wielojęzyczność w Parlamencie Europejskim: przykład na przekład [ :33]

Transkrypt

1 Wielojęzyczność w Parlamencie Europejskim: przykład na przekład [ :33] UE jest wspólnotą 27 państw członkowskich, których jedność i różnorodność wyraża się poprzez 23 języki urzędowe oraz szereg innych języków narodowych, regionalnych i lokalnych. Unię zamieszkuje blisko 500 mln obywateli o różnym pochodzeniu etnicznym, posługujących się różnymi językami. Wielojęzyczność przyczynia się do realizacji europejskich wartości, jakimi są demokracja, równość, przejrzystość i konkurencyjność. Ochrona tej unikatowej różnorodności językowej to wielkie wyzwanie. Ponieważ od niedawna prace UE prowadzone są w 23 językach, warto przyjrzeć się bliżej znaczeniu wielojęzyczności, oraz kosztom i korzyściom, z jakimi się wiąże. UE jest wielokulturową i wielojęzyczną demokracją. Wykorzystuje trzy alfabety: łaciński, grecki i cyrylicę. Czytelnika na pewno zainteresują dane statystyczne na temat kosztów wielojęzyczności: W 2005 r. łączny koszt wszystkich tłumaczeń ustnych i pisemnych we wszystkich instytucjach UE stanowił 1 proc. budżetu ogólnego UE (ok. 1,123 mld euro, czyli mniej niż 2,3 euro na obywatela rocznie a zatem tyle, ile kosztuje jedna kawa). W roku 2006 koszt tłumaczeń pisemnych we wszystkich instytucjach UE szacuje się na 800 mln euro, w roku 2005 łączny koszt tłumaczeń ustnych wyniósł niecałe 190 mln euro. Wydatki związane z wielojęzycznością stanowią ponad jedną trzecią łącznych wydatków Parlamentu. W pierwszej połowie roku 2007 w PE przetłumaczono stron (z czego zewnętrznie.) Od roku 2005 w PE tłumaczy się ponad milion stron rocznie. System UE wymaga średnio pracy ponad 2000 tłumaczy pisemnych i 800 tłumaczy ustnych dziennie. PL Dział Prasowy Dyrekcja ds. Kontaktów z Mediami Dyrektor & Rzecznik Prasowy : Jaume DUCH GUILLOT Nr referencyjny: fcs11816 Numer centrali prasowej (32-2) /8

2 UE mówi twoim językiem UE jest prawdziwie wielojęzycznym bytem, który bywa czasem porównywany do skomplikowanej i wciąż rosnącej wieży Babel. Jednak to porównanie nie trafia w sedno różnorodność językowa ma bowiem na celu zapewnienie maksymalnego zrozumienia między instytucjami i obywatelami. Jest ona jedną z podstaw demokratycznych, na których opiera się UE. Każdy nowo przystępujący kraj określa, jaki jego język/języki zostaną uznane za języki urzędowe UE, a następnie rządy UE przyjmują pełną listę języków urzędowych. Każde rozszerzenie UE ma zatem charakter językowy i kulturowy. Warto wspomnieć, że przedmiotem pierwszego rozporządzenia UE (rozporządzenie nr 1 z 1957 r.) było właśnie określenie języków urzędowych. Od dnia 1 stycznia 2007 r. UE ma 23 języki urzędowe. 21. językiem urzędowym jest irlandzki, mimo że w początkowym okresie jego stosowanie jest ograniczone, a wraz z przystąpieniem Bułgarii i Rumunii liczba języków urzędowych wzrosła do 23. Są to: angielski, bułgarski, czeski, duński, estoński, fiński, francuski, grecki, hiszpański, holenderski, irlandzki, litewski, łotewski, maltański, niemiecki, polski, portugalski, rumuński, słowacki, słoweński, szwedzki, węgierski i włoski. Odpowiedzialność, dostępność i przejrzystość Legalność instytucji UE opiera się na ich odpowiedzialności, dostępności i przejrzystości. Wielu obywateli posługuje się tylko jednym językiem, dlatego UE musi zagwarantować im dostęp do prawodawstwa, procedur i informacji w ich języku ojczystym oraz możliwość komunikowania się ze wszystkimi instytucjami w dowolnym języku urzędowym. Każdy wybierany przedstawiciel zasiadający w PE ma prawo zabierać głos, słuchać wypowiedzi oraz czytać i tworzyć teksty w swoim języku. Pomaga to zapewnić pełną i sprawiedliwą reprezentację wszystkich obywateli. Dzięki temu reprezentują nas nie tyle najlepsi lingwiści, ile najlepsi politycy, którzy korzystają z tłumaczenia ustnego i pisemnego zapewnionego przez najlepszych profesjonalistów w Europie. Żaden inny organ na szczeblu regionalnym czy międzynarodowym nie posługuje się tyloma językami urzędowymi. Nie ma organizacji międzynarodowej, w której obowiązywałaby choćby połowa języków wykorzystywanych w UE podkreśla Olga Cosmidou, kierownik Dyrekcji ds. Tłumaczeń Ustnych Parlamentu Europejskiego. W Europie, gdzie mamy do czynienia z modelem społeczeństwa wielokulturowego, tłumaczenie ustne jest nieodzowne. Mimo że żaden inny organ nie wydaje tyle na tłumaczenie ustne i pisemne, w wartościach względnych koszty te są stosunkowo niewielkie FCS /8

3 Wiele języków, jedna Unia Równość językowa oznacza, że wszystkie języki mają jednakowy status. Karta Praw Podstawowych UE gwarantuje poszanowanie różnorodności językowej. Dyskryminacja ze względu na język jest zakazana, niezależnie od tego, czy obywatel pochodzi z małego czy dużego państwa członkowskiego. Strona PE jest regularnie aktualizowana i ma umożliwiać obywatelom dostęp do informacji w ich ojczystym języku. Równość językowa ma kluczowe znaczenie UE nie mogłaby funkcjonować bez wysokiej jakości tłumaczeń ustnych i pisemnych. Chociaż praca w 23 językach jest nie lada wyzwaniem, równość językowa ma kluczowe znaczenie. W przypadku języka irlandzkiego tłumaczenie wybranych aktów prawodawstwa wtórnego i tłumaczenie ustne podczas sesji plenarnych PE jest zapewnione od dnia 1 stycznia 2007 r., natomiast tłumacze bułgarscy i rumuńscy pracowali jeszcze przed przystąpieniem tych krajów, aby umożliwić obserwatorom pracę w ich językach ojczystych. Podczas posiedzeń plenarnych tłumaczenie ustne zapewniają 23 kabiny językowe, każda po trzech tłumaczy. Nawet jeśli posłowie mówią po angielsku, francusku czy niemiecku, kiedy w grę wchodzą niuanse języka politycznego, muszą dysponować całą gamą środków wyrazu, która z reguły jest możliwa tylko w języku ojczystym podkreśla Olga Cosmidou FCS /8

4 Parlament Europejski promotor wielojęzyczności Zgodnie z Regulaminem PE wszystkie dokumenty Parlamentu są sporządzane w językach urzędowych, a wszyscy posłowie mają prawo do wypowiadania się w Parlamencie w wybranym języku urzędowym". Każde rozszerzenie oznacza zwiększenie różnorodności językowej, a zatem również liczby tłumaczy ustnych i pisemnych. Parlament Europejski, Rada Ministrów, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny oraz Komitet Regionów wykorzystują wszystkie języki urzędowe UE, a utworzenie w dniu 1 stycznia 2007 r. urzędu Komisarza ds. Wielojęzyczności pokazuje, jak wielką wagę władze UE przywiązują do tej kwestii. Wysoka jakość i skuteczność językowa Parlament Europejski jest prawdziwym promotorem wielojęzyczności: zatrudnia najwięcej tłumaczy ustnych i pisemnych na świecie (ok ), którzy stanową jedną trzecią pracowników PE. Tłumaczenie ustne jest zapewnione podczas sesji plenarnych, posiedzeń organów zarządzających oraz w miarę możliwości posiedzeń komisji i delegacji. Rosnące uprawnienia PE i coraz większa liczba języków zwiększa rzecz jasna nakład pracy. Profesjonalni tłumacze ustni, pisemni oraz inni administratorzy, tacy jak weryfikatorzy tekstów prawnych, zapewniają najwyższą jakość od strony językowej oraz wierność przekładu. Jak udaje się zapewnić skuteczność mimo rosnącej liczby języków? Sekret to lata przygotowań i planowania, doświadczeni kierownicy i pracownicy posiadający silną motywację, a także nowi, pełni entuzjazmu tłumacze i kierownicy zdradza Helmut Spindler, dyrektor Dyrekcji ds. Tłumaczeń. Do tego dochodzi połączenie coachingu i ciągłych szkoleń zawodowych, skuteczne wykorzystywanie zasobów językowych, innowacyjne podejścia oraz połączenie zasobów wewnętrznych ze starannie kontrolowanymi zasobami zewnętrznymi." FCS /8

5 Słowo pisane i słowo mówione Wysoka jakość i wierność przekładu jest niezbędna, aby zapewnić przejrzystość procesu podejmowania decyzji, a kluczem do tego są zrozumiałe i zwięzłe teksty oryginału. Weryfikacja, korekta i nadzór gwarantuje wysoką jakość tłumaczeń, natomiast spójność tłumaczeń zapewniają pamięci tłumaczeniowe i bazy danych zawierające terminologię wspólnotową. Miliony stron Zdecydowana większość z ponad 2 mln stron tłumaczonych co roku w instytucjach UE przypada na Parlament. Po rozszerzeniu w roku 2004 zapotrzebowanie na tłumaczenia wzrosło ponad pięciokrotnie. Tłumaczenie pisemne w PE wykonują zasadniczo rodowici użytkownicy poszczególnych języków. Stosuje się system tłumaczenia pośredniego ( system języków pośrednich ), czyli tłumaczenia za pośrednictwem najpopularniejszych języków. Dokument sporządzony w mniej popularnym języku niekoniecznie zostanie zatem przetłumaczony na wszystkie pozostałe języki - bardziej prawdopodobne jest, że zostanie najpierw przetłumaczony na jeden z najpopularniejszych języków, a za jego pośrednictwem na wszystkie pozostałe. Dzięki temu tłumacze nie muszą pracować bezpośrednio w 506 możliwych kombinacjach językowych, co byłoby konieczne w przypadku bezpośredniego tłumaczenia z każdego języka urzędowego UE na wszystkie pozostałe. Relay w tłumaczeniu ustnym Ponieważ zakres tematów poruszanych podczas debat w Parlamencie jest właściwie nieograniczony, tłumacz ustny musi dysponować solidną wiedzą ogólną na temat UE oraz wiedzą fachową na temat właściwie wszystkich dziedzin jej działalności: od wrażliwych obszarów polityki zagranicznej do gatunków ryb. Tłumaczenie symultaniczne jest niezwykle złożonym procesem, zwłaszcza podczas sesji plenarnych, co wynika z ograniczonego czasu wystąpień przydzielanego posłom. Tłumaczenie ustne jest zapewnione w trzech miejscach pracy Parlamentu (Brukseli, Strasburgu i Luksemburgu) oraz w innych miejscach, np. podczas delegacji międzyparlamentarnych. Im więcej języków, tym bardziej skomplikowane staje się tłumaczenie ustne. Parlament zatrudnia około 400 tłumaczy stałych, a w najbardziej pracowitych okresach może korzystać z takiej samej liczby tłumaczy pomocniczych. Pełen zespół tłumaczy ustnych na posiedzenie, z 23 językami aktywnymi i pasywnymi, składa się 69 tłumaczy ustnych: każda trzyosobowa kabina zapewnia bezpośrednie tłumaczenie z maksymalnej liczby języków. Liczba tłumaczy, którzy mogą tłumaczyć z niektórych mniej popularnych języków, bywa ograniczona, dlatego zespół korzysta z tzw. tłumaczy jezyków pośrednich, których przekład służy innym tłumaczom za komunikat źródłowy. W innych przypadkach, zwłaszcza jeśli chodzi o nowe państwa członkowskie, zdarza się, że tłumacze tłumaczą nie tyko na swój język ojczysty, lecz również z języka ojczystego (tzw. retor, czyli tłumaczenie w obie strony) FCS /8

6 Kontrolowana i pełna wielojęzyczność Korzyści płynące z wielojęzyczności bez wątpienia przeważają nad wykonywaną w celu jej zapewnienia pracą i ponoszonymi kosztami, dlatego wielojęzyczność jest demokratycznym obowiązkiem Parlamentu. Instytucje UE zapewniają tłumaczenie ustne i pisemne na największą skalę na świecie, stwarzając podstawy funkcjonowania UE. Unia, w której obowiązywałaby ponadnarodowa lingua franca, alienowałaby obywateli od instytucji UE. Dlatego też instytucje dążą do promowania różnorodności językowej i kulturowej w swoich ramach i poza nimi, starając się unikać eurożargonu. Rzecz jasna, nie można i nie należy ignorować kosztów i praktycznych trudności związanych z zapewnianiem równości językowej. Zwiększają się one wraz z każdym kolejnym rozszerzeniem UE, trzeba bowiem nie tylko pozyskać personel lingwistów o odpowiednich kwalifikacjach, ale także stworzyć odpowiednią infrastrukturę na przykład sale posiedzeń wyposażone w odpowiednią liczbę kabin dla tłumaczy. Rozszerzenia stworzyły zatem duży bodziec do zwiększenia skuteczności w funkcjonowaniu wielojęzyczności. Powoli zmienia się na przykład ogólna zasada, zgodnie z którą tłumacze ustni i pisemni tłumaczą jedynie na swój język ojczysty. Całe podejście do tłumaczeń pisemnych i ustnych zmienia się, w miarę jak praca staje się coraz trudniejsza i bardziej wymagająca. Pragmatyczne podejście Pełne tłumaczenie pisemne i ustne jest zapewniane w przypadku sesji plenarnych i wszystkich oficjalnych dokumentów przyjmowanych przez Izbę i jej organy. Bardziej elastyczne podejście obowiązuje w przypadku dokumentów i posiedzeń o charakterze przygotowawczym, ponieważ nie wszystkie dokumenty muszą być tłumaczone na wszystkie języki, nie jest również konieczny pełen zakres tłumaczenia ustnego. Komisje parlamentarne określają na przykład profile językowe swoich członków, aby wykorzystywano tylko języki, których rzeczywiście potrzebują członkowie danej komisji. W przypadku mniejszych posiedzeń bywa, że z przyczyn pragmatycznych posłowie decydują się na prace w mniejszej liczbie języków lub wręcz wybierają tylko jeden język. To pragmatyczne podejście znalazło odzwierciedlenie w ostatnich aktach prawnych przyjętych przez PE. Zgodnie z Kodeksem postępowania w kwestii wielojęzyczności przyjętym przez Parlament w 2006 r. kontrolowana i pełna wielojęzyczność, oparta na zgłaszaniu potrzeb z wyprzedzeniem i określaniu priorytetów dla użytkowników, jest jedyną drogą do zachowania wielojęzyczności przy jednoczesnym utrzymaniu jej kosztów w granicach możliwych do przyjęcia dla budżetu oraz zachowaniu równości posłów i obywateli. PE przyjął również rezolucję opartą na sprawozdaniu fińskiego posła Alexandra Stubba z grupy PPE-DE, dotyczącą wydatków na tłumaczenia ustne i sposobów ulepszenia metod pracy. W rezolucji podkreślono, że wielojęzyczność i możliwość zrozumienia innych mówców w PE jest warunkiem europejskiej demokracji, określono obszary, w których można poczynić oszczędności dzięki uwrażliwieniu na koszty tłumaczeń ustnych, zmniejszeniu liczby przypadków odwoływania tłumaczeń w ostatniej chwili i dyżurów tłumaczy ustnych oraz optymalnemu zarządzaniu poprzez osiągnięcie równowagi między potrzebami a zasobami. W 2003 roku 16 proc. kosztów tłumaczeń ustnych stanowił koszt dyżurów oraz koszt usług udostępnionych, lecz niewykorzystanych. W rezolucji w sprawie projektu budżetu na rok 2007 posłowie do PE uznali, że wielojęzyczność odgrywa zasadniczą rolę w pracy posłów oraz ma duże znaczenie dla obywateli, jednak stwierdzili, że koszty stanowiące ok. 33 proc. łącznych wydatków PE wymagają kontroli. W rezolucji w sprawie wydatków na rok 2008 rozważono możliwość restrukturyzacji służb tłumaczeniowych oraz zaproponowano sankcje za niewłaściwe używanie usług wielojęzycznych w PE. Większa skuteczność Osiągnięcia technologii takie jak tłumaczenie wspomagane komputerowo, wspólne pamięci tłumaczeniowe i systemy rozpoznawania głosu są pomocne, jednak maszyny nie zastąpią ludzi FCS /8

7 Bez wątpienia jakaś część przekazu gubi się w tłumaczeniu. Jednak bez niego stracilibyśmy znacznie więcej FCS /8

8 Jedność w różnorodności: środki UE na wielojęzyczność UE wspiera naukę języków obcych i różnorodność językową w ramach UE i poza jej granicami. Każdy obywatel europejski uczący się lub pracujący w UE powinien władać co najmniej dwoma językami obcymi, zgodnie ze sprawozdaniem PE z dnia 27 kwietnia 2006 r., w którym powtórzono konkluzje Rady Europejskiej w Barcelonie z marca 2002 r. UE chce, by programy nauczania w państwach członkowskich obejmowały naukę przynajmniej dwóch języków obcych od wczesnych lat, aby zapewnić zainteresowanie i motywację do opanowania innych języków, co będzie sprzyjać wzajemnemu zrozumieniu i empatii w Europie. Wspieranie wielojęzyczności Finansowane przez UE programy w dziedzinie edukacji i szkoleń zawodowych, takie jak Socrates (Lingua i Comenius) oraz Leonardo da Vinci, aktywnie promują nauczanie języków obcych i ich uczenie się przez całe życie oraz różnorodność językową. Program Media ma na celu finansowanie tworzenia dubbingu i napisów do europejskich filmów. W ramach działań promujących uczenie się przez całe życie języków obcych, 26 września został ustanowiony Europejskim Dniem Języków. Inicjatywa UE w sprawie Europejskiego znaku innowacyjności w zakresie nauczania języków obcych (program wspierający kreatywne inicjatywy w zakresie nauczania i uczenia się języków obcych) również przyczynia się do wzrostu wielojęzyczności, natomiast rok 2008 będzie Europejskim Rokiem Dialogu Międzykulturowego. Do realizacji tych celów potrzebne są dalsze działania, dlatego posłowie do PE z zadowoleniem przyjęli utworzenie europejskiego wskaźnika kompetencji językowych, który pozwoli na porównanie umiejętności językowych i polityk państw członkowskich w tej dziedzinie. Badania mają rozpocząć się w roku Zgodnie z badaniem Eurobarometru Europejczycy i ich języki, opublikowanym w lutym 2006 roku, 28 proc. obywateli UE deklaruje znajomość dwóch języków obcych, a 56 proc. jest w stanie prowadzić konwersację w jednym języku obcych. Prawie połowa respondentów przyznała, że nie zna żadnego języka poza ojczystym. Prawie jeden na pięciu Europejczyków uczy się języka obcego. Inne języki narodowe, regionalne i języki mniejszości Różnorodność językowa nie jest przeszkodą dla zjednoczonej Europy, ale raczej atutem. Unia z ok. 60 językami regionalnymi i językami mniejszości, którymi posługuje się prawie 50 mln Europejczyków wspiera języki regionalne i języki mniejszości poprzez programy nauczania języków i wsparcie finansowe. PE dał wyraz swemu zaangażowaniu w ochronę języków rzadziej używanych, przyjmując szereg rezolucji już od początku lat 80. ubiegłego stulecia. Zgodnie ze specjalnymi przepisami od roku 2006 obywatele mogą zwrócić się do Parlamentu Europejskiego i otrzymać odpowiedź w językach mających również status języka urzędowego Hiszpanii (tzn. językach innych niż hiszpański/kastylijski, mających w Hiszpanii status zagwarantowany konstytucyjnie). Rząd hiszpański zgodził się pokryć wszelkie dodatkowe koszty tłumaczeń, zapewnia także przekład szeregu tekstów unijnych na te języki. W Parlamencie działa intergrupa ds. tradycyjnych języków mniejszości i języków regionalnych, a wiceprzewodniczący PE Miguel Ángel Martínez jest odpowiedzialny za wielojęzyczność. Dnia 28 czerwca wraz z komisarzem Leonardem Orbanem udostępnił do użytku ogólnego bazę IATE (Interaktywna Terminologia dla Europy). W bazie znajduje się 8,7 mln terminów, skrótów i fraz we wszystkich 23 językach urzędowych UE FCS /8