Program Rewitalizacji Krynicy-Zdroju

Transkrypt

1 Załącznik nr 1 do Uchwały Nr Rady Miejskiej w Krynicy-Zdroju z dnia Program Rewitalizacji Krynicy-Zdroju na lata Urząd Miejski w Krynicy-Zdroju Ulica Kraszewskiego Krynica-Zdrój Telefon (018) Fax (018) Krynica-Zdrój - grudzień,

2 Spis treści WSTĘP STRESZCZENIE TYTUŁ DOKUMENTU LOKALIZACJA PROJEKTU OBSZAR PROJEKTU UZASADNIENIE WYBORU OBSZARU WRAZ Z MAPĄ SYTUACYJNĄ Obszar Centrum Osiedle Źródlana Osiedle Czarny Potok OPERATOR PROGRAMU PARTNERZY LICZBA MIESZKAŃCÓW OBSZARU CELE PROGRAMU I ŚRODKI ICH REALIZACJI CHARAKTERYSTYKA OBECNEJ SYTUACJI NA OBSZARZE WARUNKI MIESZKANIOWE I JAKOŚĆ ŻYCIA NA OBSZARACH OBJĘTYCH PROGRAMEM REWITALIZACJI STAN INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ NA OBSZARZE PRZEWIDZIANYM DO REWITALIZACJI SFERA SPOŁECZNA Sytuacja demograficzna i społeczna trendy Grupy społeczne wymagające wsparcia Stan i zróżnicowanie dochodowości gospodarstw domowych w 2002 roku Struktura organizacji pozarządowych Instytucje i organizacje działające w sferze społecznej Identyfikacja problemów GOSPODARKA Pracodawcy struktura, trendy Struktura podstawowych branż Zatrudnienie sektorowe Identyfikacja problemów ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE Granice stref ochrony konserwatorskiej Środowisko naturalne Własność gruntów i budynków, przekształcenia własnościowe Komunikacja Projekty w sferze przestrzeni publicznej Określenie funkcji stref na rewitalizowanym obszarze (mieszkania, przemysł, rekreacja, usługi) Identyfikacja problemów na obszarze rewitalizacji ANALIZA SWOT PODSUMOWANIE NAWIĄZANIE DO STRATEGICZNYCH DOKUMENTÓW DOTYCZĄCYCH ROZWOJU PRZESTRZENNO- SPOŁECZNO- GOSPODARCZEGO MIASTA I REGIONU ZAŁOŻENIA PROGRAMU REWITALIZACJI KRYNICY-ZDROJU ZADANIA PRZESTRZENNE (TECHNICZNO-MATERIALNE) ZADANIA GOSPODARCZE ZADANIA SPOŁECZNE ZARZĄDZANIE PROCESEM REALIZACJI DZIAŁAŃ REWITALIZACYJNYCH PLANOWANE ZADANIA NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM PLAN DZIAŁAŃ PRZESTRZENNO- MATERIALNYCH PLAN DZIAŁAŃ GOSPODARCZYCH PLAN DZIAŁAŃ SPOŁECZNYCH

3 6. OCZEKIWANE WSKAŹNIKI OCENY REALIZACJI PROJEKTU WSKAŹNIKI PRODUKTU WSKAŹNIKI REZULTATU WSKAŹNIKI ODDZIAŁYWANIA PLAN FINANSOWY REALIZACJI PROGRAMU REWITALIZACJI INSTRUMENTY WDRAŻANIA PROGRAMU I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ SYSTEM WDRAŻANIA POWIĄZANIE INSTYTUCJI Z ZADANIAMI REALIZOWANYMI W PROGRAMIE REWITALIZACJI SPOSOBY MONITOROWANIA, OCENY I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ Monitoring realizacji Programu Rewitalizacji (PR) Komunikacja społeczna Public relations programu rewitalizacji PODSUMOWANIE WYKAZ MAP, TABEL, WYKRESÓW I FOTOGRAFII

4 Wstęp Program Rewitalizacji Krynicy-Zdroju (zwany dalej równieŝ Programem) opracowano na podstawie Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata (Uchwała Nr 780/07 Zarządu Województwa Małopolskiego z dnia ) wraz z Uszczegółowieniem Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata (Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr 938/07 Zarządu Województwa Małopolskiego z dnia ) oraz zgodnie z Metodyką przygotowania i oceny programu rewitalizacji w ramach MRPO na lata Zarządu Województwa Małopolskiego z listopada 2007 r. Program Rewitalizacji Krynicy-Zdroju stanowi kompleksowy, wieloletni i interdyscyplinarny program zrównowaŝonego rozwoju miasta w określonych obszarach, w celu wyprowadzenia tych obszarów ze stanu kryzysowego poprzez realizację procesów przemian przestrzennych, technicznych, społecznych i ekonomicznych. Program Rewitalizacji Krynicy-Zdroju opracowano w celu sprecyzowania zadań, których realizacja podniesie konkurencyjność miasta, co powinno zaowocować długofalowym rozwojem objętych tym Programem obszarów. Jednocześnie właściwe określenie w Programie kierunków działań umoŝliwi władzom miasta i gminy ubieganie się o dofinansowanie określonych w nim zadań ze środków z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Działania niezbędne dla osiągnięcia określonych w planie rewitalizacji celów zostały określone w wyniku dogłębnej diagnozy stanu istniejącego na terenie nim objętym. Określone dzięki diagnozie potrzeby stanowią podstawę do określenia kierunków rewitalizacji. Narzędziem podstawowym słuŝącym realizacji przyjętych działań w ramach Programu Rewitalizacji Krynicy-Zdroju są środki z Funduszy UE rozdysponowywane w ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego (MRPO), który powstał w oparciu o Uchwałę Nr XLI/527/06 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 30 stycznia 2006 r. w sprawie przyjęcia Strategii Województwa Małopolskiego na lata Program Rewitalizacji Krynicy-Zdroju wychodzi naprzeciw celowi głównemu określonemu w MRPO, który zakłada tworzenie warunków dla wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Cel ten ma być osiągnięty przez inwestycje w infrastrukturze, które mają podnieść na wyŝszy poziom konkurencyjność oraz przyczynić się do wzrostu innowacyjności i tworzenia się społeczeństwa informacyjnego, a takŝe poprawę stanu środowiska naturalnego i kulturowego. Zadania realizowane w ramach MRPO mogą być współfinansowane przez 4

5 Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, natomiast interwencje komplementarne będą współfinansowane przez Europejski Fundusz Społeczny w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. W przypadku Program Rewitalizacji Krynicy-Zdroju zastosowanie mają następujące cele szczegółowe i cele operacyjne poszczególnych osi priorytetowych MRPO: 1. Cele szczegółowe: Podnoszenie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki Małopolski. Poprawa spójności wewnętrznej regionu osiągana przez zasadę zrównowaŝonego rozwoju. 2. Cele operacyjne: Poprawa dostępności do edukacji i rozwój społeczeństwa informacyjnego. Wzmacnianie konkurencyjności przedsiębiorstw. Podniesienie konkurencyjności turystycznej regionu. Rozwój infrastruktury sprzyjającej wzrostowi społeczno-gospodarczemu. Zmniejszenie infrastrukturalnych barier w dostępie do usług społecznych. Likwidowanie zaniedbań w ochronie środowiska i racjonalne gospodarowanie zasobami. Zapewnienie efektywnej realizacji MRPO W ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na wsparcie mogą liczyć te zadania, przyjęte w Programie Rewitalizacji Krynicy-Zdroju, które mają na celu: Podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudniania osób bezrobotnych lub biernych zawodowo Zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego Poprawę zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw do zmian zachodzących w gospodarce Upowszechnienie edukacji społeczeństwa na kaŝdym etapie kształcenia oraz poprawę poziomu usług edukacyjnych i ich silniejszym powiązaniu z potrzebami gospodarki opartej na wiedzy Podniesienie poziomu integracji społecznej wśród lokalnej społeczności. Efektem realizacji Programu realizowanego w oparciu o środki pochodzące z Funduszy Europejskich będzie pobudzenie gospodarcze miasta, poprawa bezpieczeństwa 5

6 ludności, stworzenie nowych miejsc pracy, ograniczenie występowania zjawisk destrukcyjnych w społeczeństwie, czyli rewitalizacja zidentyfikowanych obszarów zdegradowanych. Pod pojęciem obszary zdegradowane naleŝy rozumieć, Ŝe są to te obszary połoŝone na terenie miasta, na których występują zaległości w działalności remontowomodernizacyjnej obiektów kubaturowych, zły stan infrastruktury komunalnej i niedostatki w zakresie usług publicznych. O występowaniu obszarów zdegradowanych świadczy między innymi to, Ŝe występuje tam wysokie bezrobocie i towarzyszące temu zjawiska: alkoholizmu, narkomanii i wysokiej przestępczości. W tej sytuacji projekt objęty programem powinien uwzględniać: a) Tworzenie warunków lokalnych i infrastruktury dla rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości, działalności kulturalnej i edukacyjnej, w tym dla podniesienia kwalifikacji ludności na terenach zagroŝonych. Szczególne znaczenie będą miały działania zmierzające do przyspieszenia rozwoju gospodarczego na tych obszarach. b) Zagospodarowanie pustych obecnie przestrzeni w harmonii z otoczeniem. c) Renowację budynków, zwłaszcza obiektów infrastruktury społecznej. d) Renowację budynków o duŝej wartości architektonicznej i budynków o duŝym znaczeniu historycznym. e) Poprawę płynności ruchu kołowego, pieszego i estetyki przestrzeni publicznej. f) Przebudowę lub remonty publicznej infrastruktury mającej wpływ na prawidłowe działanie jej funkcji turystycznych, rekreacyjnych, kulturalnych i sportowych. g) Tworzenie stref bezpieczeństwa i zapobieganie przestępczości. Województwo Małopolskie na realizację 16. Regionalnych Programów Operacyjnych otrzyma kwotę euro. Sposób w jaki wymieniona kwota została podzielona na poszczególne osie priorytetowe MRPO, oraz źródła finansowania tych priorytetów przedstawia zamieszczona poniŝej tabela. 6

7 Tabela 1. Całkowita kwota przeznaczona na realizację MRPO w podziale na poszczególne osie priorytetowe oraz źródła finansowania w euro. Oś priorytet. 1. warunki dla rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy Oś priorytet. 2 Gospodarka regionalnej szansy Oś priorytet. 3 turystyka i przemysł kulturowy Oś priorytet. 4. infrastruktura dla rozwoju gospodarczego Poziom Wkład Wkład Indykatywny podział wkładu Finansowanie współ- wspólnoty krajowy krajowego ogółem finanso- Dla celów informacyjnych wania Krajowe Krajowe Inne źródła środki środki Wkład EBI finansowania publiczne prywatne % % O % O %

8 Oś priorytet. 5 Krakowski obszar metropolitarny O % Poziom Wkład Wkład Indykatywny podział wkładu Finansowanie współ- wspólnoty krajowy krajowego ogółem finanso- Dla celów informacyjnych wania Krajowe Krajowe Inne źródła środki środki Wkład EBI finansowania publiczne prywatne Oś priorytet. 6 Spójność % międzyregionalna Oś priorytet. 7 Infrastruktura O % ochrony środowiska Oś priorytet. 8 Współpraca % 0 międzyregionalna Oś priorytet. 9 Pomoc techniczna o69 85% 0 Ogółem %

9 Zgodnie z artykułem 65 lit. b rozporządzenia Komisji Nr 1083/2006 wybór projektu będzie uzaleŝniony od spełnienia kryteriów zatwierdzonych przez Komitet Monitorujący MRPO oraz od zatwierdzenia projektu do dofinansowania przez Instytucję Zarządzającą IZ (Zarząd Województwa Małopolskiego) lub Instytucję Pośredniczącą IP drugiego stopnia, która będzie zajmowała się wdraŝaniem 2. osi priorytetowej Gospodarka Regionalnej Szansy, na podstawie porozumienia z IZ. Wszystkie projekty będą rozpatrywane według tych samych kryteriów strategicznych, formalnych i merytorycznych przy zastosowaniu następujących trybów: indywidualnego, konkursowego, systemowego, pomocy technicznej. Szczegółowe informacje na temat zastosowania poszczególnych trybów w przypadku konkretnych osi priorytetowych i instytucji uczestniczących w procedurze wyboru projektu zostaną przedstawione w broszurze zatytułowanej Szczegółowy Opis Osi Priorytetowych Programu Operacyjnego, zaś szczegółowy opis procesów wyboru projektów zostanie zamieszczony w podręczniku przygotowanym przez IZ p. t. Podręcznik Instytucji Zarządzającej MRPO. Program Rewitalizacji Krynicy-Zdroju stanowi kompleksowy dokument, w którego skład wchodzi część analityczna i część projektowo-finansowa, która będzie stanowić podstawy do aplikacji o fundusze pomocowe ze środków Unii Europejskiej. Projekty zawarte w Programie Rewitalizacji Krynicy-Zdroju odzwierciedlają najpotrzebniejsze inwestycje, które naleŝy zrealizować w celu poprawienia warunków Ŝycia i pracy w mieście i zapewnienia mu pozycji konkurencyjnej w stosunku do podobnych ośrodków miejskich w innych krajach Unii Europejskiej. Wszelkie działania przy tworzeniu Programu Rewitalizacji Krynicy-Zdroju koordynował Pełnomocnik do spraw rewitalizacji oraz Zespół Zadaniowy powołany zarządzeniem Burmistrza Krynicy-Zdroju. Pomocny w tworzeniu Programu Rewitalizacji był Zespół Doradczy, w skład którego wchodziły organizacje społeczne i gospodarcze, duchowieństwo, przedstawiciele społeczeństwa krynickiego. Liczne konsultacje z wyŝej wymienionymi organami i społeczeństwem Krynicy-Zdroju pozwoliły stworzyć Program Rewitalizacji Krynicy-Zdroju w formie i treści odpowiadający potrzebom miasta Krynica- Zdrój. 9

10 1. Streszczenie 1.1 Tytuł dokumentu Dokument nosi tytuł Program Rewitalizacji Krynicy-Zdroju na lata Lokalizacja projektu Projekt jest zlokalizowany na terenie Krynicy-Zdroju. 1.3 Obszar projektu Gmina Krynica-Zdrój zajmuje obszar o powierzchni ha (w tym miasto Krynica Zdrój około 4000 ha). Projekt obejmuje swoim działaniem wyodrębnione w ramach miasta Krynica obszary, tj.: obszar Centrum o powierzchni 140 ha, osiedle Źródlana o powierzchni 80 ha osiedle Czarny Potok o powierzchni 90 ha 1.4 Uzasadnienie wyboru obszaru wraz z mapą sytuacyjną Obszar Centrum Obszar rewitalizacji określany jako Centrum Krynicy-Zdrój rozciąga się od Urzędu Miasta w kierunku Deptaka i dalej wzdłuŝ ulicy Piłsudskiego. Obszar ten wyróŝnia się koncentracją funkcji o charakterze publicznym skupiają się tutaj najwaŝniejsze dziedziny Ŝycia publicznego. Jest to równieŝ główny szlak komunikacyjny miasta. Perełką Centrum jest Deptak usytuowany w samym środku tego obszaru. Stanowi on miejsce szczególnie upodobane przez turystów jak i samych mieszkańców. Deptak jest miejscem handlowoturystycznym. WzdłuŜ tego szlaku spacerowego, po obu jego stronach, ulokowane są najstarsze domy wczasowe i sanatoria. Jest to miejsce, które skupia największą liczbę turystów. Na obszarze tym występują zjawiska kryzysowe w sferach środowiskowej, gospodarczej, społecznej i funkcjonalno-przestrzennej, które w perspektywie mogą prowadzić do zaburzenia centralnej roli w skali miasta. Jednocześnie obszar ten posiada duŝy potencjał, który stanowi gwarancję osiągnięcia dobrych rezultatów działań rewitalizacyjnych. Potencjał centrum miasta to głównie zaplecze gospodarcze i kulturalne, zespoły zabytkowych kamienic oraz obiektów uzdrowiskowych tworzących niepowtarzalny klimat 10

11 tego miejsca, istniejące instytucje kultury i administracji, moŝliwość rozwoju usług, turystyki i kultury, atrakcyjna lokalizacja dla inwestycji. ZagroŜenia występujące na tym obszarze to wzrastające zanieczyszczenie środowiska, nadmierny ruch kołowy, wysoki stopień dekapitalizacji starej zabudowy oraz infrastruktury, niski standard przestrzeni publicznych, wysoki wskaźnik przestępczości - 22,75% przestępstw w 2007 r. Mapa 1. Teren obszaru Centrum. 11

12 1.4.2 Osiedle Źródlana Osiedle Źródlana zostało zakwalifikowane do Programu Rewitalizacji z uwagi na to, Ŝe jest to jedno z najstarszych krynickich osiedli. Powstało w latach , wybudowane przez Krynicką Spółdzielnię Mieszkaniową i oddane do uŝytku mieszkańców członków spółdzielni. Na osiedlu jest 7 budynków mieszkalnych. KaŜdy z budynków mieści 35 lokali mieszkalnych. Ponadto na osiedlu znajduje się 17 budynków wybudowanych przez Gminę i Zakłady Pracy. W wymienionych 17 budynkach jest 385 lokali mieszkalnych. Około 50% mieszkań na osiedlu stanowi własność hipoteczną, około 47-48% mieszkań, to lokale lokatorsko-własnościowe, a 2-3% mieszkań ma status mieszkań spółdzielczych. Na terenie osiedla Źródlana są równieŝ posadowione domy jednorodzinne. Z kolei, na obrzeŝach osiedla znajdują się ogródki działkowe, które w przeszłości były wyłącznie w uŝytkowaniu mieszkańców osiedla. Obecnie część tych ogródków jest w uŝytkowaniu mieszkańców innych części miasta. Osiedle Źródlana do czerwca 2008 posiadała szkołę podstawową z klasami I-III. Szkoła ta mieściła się w budynku, który nie był przystosowany do takiej działalności i ze względu na rozmiar uniemoŝliwiało prowadzenie nauczania w pozostałych trzech klasach szkoły podstawowej. Była to sytuacja wielce niedogodna dla rodziców i dzieci, które musiały uczęszczać do szkoły połoŝonej na innym osiedlu. W czerwcu 2008r po zakończeniu się roku szkolnego z uwagi na zły stan techniczny postanowiono zamknąć budynek a klasy I-III i dzieci z tych klas przeniesiono do szkół podstawowych działających w innych częściach miasta. Na osiedlu Źródlana znajduje się równieŝ przedszkole w formie ochronki, którą prowadzą siostry zakonne. Przedszkole to zapewnia opiekę nad dziećmi w wieku 3-5 lat. PowaŜnym problemem stanowi opieka nad dziećmi starszymi i młodzieŝą szkolną, gdyŝ na tym osiedlu nie ma świetlicy. Funkcje świetlicy ma pełnić połoŝona na skraju osiedla harcówka, jednak wymaga ona gruntownego remontu. Obecnie w harcówce mieści się siłownia i świetlica środowiskowa. Nie spełnia ona jednak poŝądanej funkcji, gdyŝ jest otwarta tylko w niektóre dni tygodnia. Remont harcówki i przystosowanie jej do uŝytkowania przez dzieci i młodzieŝ rozwiązałoby wiele problemów rodzin zamieszkujących to osiedle. W harcówce mogłyby odbywać się róŝnego rodzaju zajęcia dla dzieci i młodzieŝy. Dane dostarczone przez policję wykazują, Ŝe osiedle Źródlana to jeden z niebezpiecznych terenów w Krynicy-Zdroju 6,87% przestępstw w 2007 r. Fakt, Ŝe na osiedlu jest wysoka przestępczość moŝna wytłumaczyć tym, iŝ zamieszkująca tam młodzieŝ 12

13 nie ma ani miejsca, moŝliwości, ani pomysłu na spędzanie wolnego czasu i znajduje sobie rozrywki, niekoniecznie zgodne z prawem (w tym rozboje i napady). Zarówno władze gminy jak i jej mieszkańcy są przekonani, Ŝe zagospodarowanie wyremontowanej harcówki, tak by mogła ona pełnić rolę świetlicy dla dzieci i młodzieŝy, pozwoli ograniczyć liczbę przestępstw, które popełniane są przez nieletnich z powodu nudy. Jeśli idzie o ograniczenie liczby przestępstw popełnianych przez ludzi niezainteresowanych zajęciami świetlicowymi, to cel ten moŝna by osiągnąć przez zainstalowanie tam policyjnych kamer. Monitoring zapewniałby stałą kontrolę nad tym zagroŝonym przestępczością osiedlem. Osiedle Źródlana jest nieco oddalone od centrum miasta. Jest to powodem zjawiska, które przejawia się tym, Ŝe właściciele sklepów i zakładów usługowych nie lokują swoich firm na tym terenie. Inną przyczyną jest brak odpowiednich lokali nadających się do prowadzenia działalności gospodarczej. Osiedle posiada kilka sklepów spoŝywczych i jeden przemysłowy. To w niewielkim tylko stopniu zaspokaja potrzeby mieszkańców i większość swoich spraw załatwiają oni w centrum. Osiedle Źródlana zostało wytypowane jako jeden z trzech obszarów miasta, który powinien być poddany rewitalizacji. Zabiegi rewitalizacyjne mają na celu przywrócenie atrakcyjnego wyglądu osiedla i podniesienie bezpieczeństwa jego mieszkańców oraz przebywających tam gości. Mapa 2. Teren osiedla Źródlana 13

14 1.4.3 Osiedle Czarny Potok Osiedle Czarny Potok jest najmłodszym osiedlem Krynicy-Zdroju. Jego budowę rozpoczęto w 1980 roku i do 1983 roku oddano do uŝytku mieszkańców 7 budynków mieszkalnych. W kolejnych latach przybywały nowe budynki. Obecnie na osiedlu stoi 15 budynków mieszkalnych, które mieszczą 690 lokali mieszkalnych. Budynki te zostały wybudowane przez Spółdzielnię Mieszkaniową. Własność tych lokali kształtuje się następująco: 50% własność hipoteczna, 48% to mieszkania lokatorskie własnościowe, a 2-3% spółdzielcze. W roku 2000 Wspólnota Mieszkaniowa wybudowała kolejne 5 budynków mieszkalnych, w których znajduje się około 100 lokali mieszkalnych. Większość tych lokali została nabyta przez mieszkańców Krynicy-Zdroju, jednakŝe część z nich weszła w posiadanie osób zamieszkujących na stałe poza Krynicą-Zdrój. Mieszkania, które zostały zakupione przez te osoby są zamieszkane głównie w sezonie letnim i zimowym, a pozostałą część roku stoją puste. Na osiedlu są równieŝ domki jednorodzinne, pensjonaty i domy wczasowe. Osiedle połoŝone jest w bliskim sąsiedztwie Jaworzyny Krynickiej, co czyni je bardzo atrakcyjnym dla turystów. Na osiedlu jest przedszkole, które oferuje opiekę nad dziećmi w wieku 3-6 lat. Na skraju osiedla znajduje się Szkoła Podstawowa, która została wyremontowana i docelowo ma być jedną z dwóch szkół dla miasta Krynica-Zdrój. Szkoła ta posiada nową, duŝą salę gimnastyczną jak równieŝ wiele pracowni, które ułatwiają dzieciom i młodzieŝy zdobywanie nowych umiejętności. Na osiedlu znajduje się kilkanaście sklepów i zakładów usługowych. Osiedle to posiada dobrze rozwiniętą infrastrukturę, ale jej stan techniczny jest niezadowalający. Drogi i place wymagają wymiany nawierzchni ze względu na powstałe tam dziury i liczne pofalowania. Pod względem bezpieczeństwa osiedle nie jest atrakcyjne. Jak wynika z policyjnych statystyk naleŝy ono do najbardziej niebezpiecznych osiedli Krynicy-Zdroju. Dane jakie posiada Policja to tylko niewielki odsetek zdarzeń, które rzeczywiście mają miejsce na osiedlu. Policja szacuje, ze zdarzenia zanotowane to 16,31% wszystkich zdarzeń na terenie Krynicy-Zdroju w 2007 r. Fakt ten jest istotnym argumentem przemawiającym, za tym aby Osiedle Czarny Potok zostało objęte monitoringiem. Ze względu na to, iŝ na osiedlu często przebywają turyści, są oni atrakcyjnym łupem dla kieszonkowców, a ich samochody i 14

15 mieszkania dla drobnych włamywaczy. Fakt ten obniŝa atrakcyjność tego terenu jak równieŝ stanowi zagroŝenie dla jego mieszkańców. Monitoring osiedla przyczyniłby się do większej wykrywalności przestępstw i w konsekwencji do większego poczucia bezpieczeństwa dla jego mieszkańców jak i dla turystów licznie odwiedzających ten zakątek Krynicy-Zdroju. Kolejnym waŝnym działaniem na tym obszarze będzie budowa placu zabaw i parku rekreacyjno-sportowego. Są to konieczne przedsięwzięcie z uwagi na fakt, iŝ na osiedlu mieszka wiele rodzin z małymi dziećmi, którym brakuje odpowiedniego miejsca do prawidłowego rozwoju. Dzieci potrzebują miejsca, gdzie mogą rozwijać swoje umiejętności, sprawność fizyczna, bawić się. Miejsce to musi być bezpieczne i spełniać podstawowe wymogi przepisów Unii Europejskiej. Na tak duŝym terenie, jakim jest Osiedle Czarny Potok brakuje takiego miejsca. KaŜde większe osiedle powinno być wyposaŝone w plac zabaw oraz boiska do gier zespołowych, na którym dzieci znajdą rozrywkę, a rodzice nie będę się martwić o ich bezpieczeństwo. Mapa 3. Teren osiedla Czarny Potok 15

16 1.5 Operator programu Zadania przewidziane do realizacji okresie będą koordynowane i zarządzane przez operatora, którym jest Gmina Krynica-Zdrój. 1.6 Partnerzy Partnerami Operatora w realizacji Programu Rewitalizacji będą: Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji Centrum Kultury w Krynicy-Zdroju Szkoły Podstawowe i Gimnazja Wspólnoty Mieszkaniowe z terenu miasta Komenda Małopolska Policji Komisariat w Krynicy-Zdroju Stowarzyszenia inne podmioty. 1.7 Liczba mieszkańców obszaru Według stanu na 31 grudnia 2007 r. obszar Gminy zamieszkiwało (wg stałego miejsca zameldowania) mieszkańców, w tym: 8862 kobiet oraz 8204 męŝczyzn. Na obszarze miejskim zamieszkiwało osób, a na obszarze wiejskim 5685 osób. Najmniej ludności liczy sołectwo Czyrna (ok. 1,6% ogółu), natomiast najwięcej Tylicz (ponad 10 %). Średnia gęstość zaludnienia wynosi ok. 125 os/km 2, przy średniej dla woj. małopolskiego 212 os./km 2. W samej Krynicy-Zdroju gęstość zaludnienia wynosi 326 osób/km 2. Liczba osób zamieszkujących tereny podlegające rewitalizacji to: Obszar Centrum 1067 os. Osiedle Źródlana 1951 os. Osiedle Czarny Potok 2743 os. O pozycji i potencjale miasta decyduje w znacznym stopniu czynnik ludzki i jego kondycja. To właśnie mieszkańcy obszaru, członkowie lokalnej społeczności, tworzą podstawy do jego rozwoju, przy wykorzystaniu wszelkich dostępnych zasobów naturalnych i technicznych. 16

17 1.8 Cele programu i środki ich realizacji Cele Programu Rewitalizacji zawarte są szczegółowo w przedstawionych dalej ZałoŜeniach Program Rewitalizacji Krynicy-Zdroju. Zarówno cele jak i działania nie mają charakteru planistycznego lecz strategiczny, słuŝący wyznaczeniu kierunku rozwoju danego obszaru. Zgodnie z okresami programowania przyjętymi w Unii Europejskiej na potrzeby lokalnego planu rewitalizacji przyjmujemy okres obejmujący lata W tym okresie zakłada się całkowitą przebudowę istniejących sieci infrastruktury technicznej, modernizację obiektów do celów ogólnospołecznych, kulturowych i turystycznych. Podjęte działania mają spowodować wzrost znaczenia miasta Krynicy-Zdrój na tle całego województwa małopolskiego. Realizacja załoŝonych działań podniesie atrakcyjność miasta zarówno dla regionalnej i lokalnej społeczności, jak i dla potencjalnego turysty lub kuracjusza. Ponadto działania te powinny stać się impulsem do dalszych pozytywnych przemian w obszarze, do kontynuowania procesu rewitalizacji, tak aby stymulować trwały rozwój tego obszaru. Przyjęte zadania i kolejność ich realizacji. Zadania w Programie Rewitalizacji Krynicy-Zdroju zostały wybrane w wyniku licznych konsultacji z Zespołem Zadaniowym i Zespołem Doradczym, a takŝe przez społeczeństwo krynickie. ZałoŜenia harmonogramu Programu Rewitalizacji są oparte przede wszystkim na moŝliwościach budŝetowych Miasta Krynica-Zdrój. Istotnym kryterium przy lokalizacji zadania w czasie było posiadanie aktualnej dokumentacji projektowej. ZałoŜenia Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego określają, Ŝe w momencie składania wniosku aplikacyjnego o dofinansowanie projektów, jako jeden z załączników, powinno być załączone pozwolenie na budowę lub kompletny projekt techniczny i kosztorys. Zadania przestrzenne w latach Budowa Parku Sportowo-Rekreacyjnego na Czarnym Potoku 2. Rewitalizacja Deptaku w Krynicy-Zdroju 3. Budowa Parku Jordanowskiego w Parku Zdrojowym 4. Remont i rozbudowa alejek Parku Zdrojowego wraz z odnową altan parkowych 5. Rewitalizacja Parku Słotwińskiego remont i rozbudowa istniejących alejek Parku Słotwińskiego wraz z urządzeniem zieleni i wymianą oświetlenia 17

18 6. Ocieplenie sztucznego odnowa elewacji ścian, remont muru oporowego i budowa ogrodzenia w budynku przy ul. Piłsudskiego Podniesienie walorów turystycznych poprzez wytyczenie szlaków turystycznych i organizację Święta Wód Mineralnych 8. Program wodno-ściekowy Gminy Krynica-Zdrój 9. Budowa Punktu Informacji Turystycznej 10. Iluminacja najatrakcyjniejszych obiektów na terenie miasta 11. Modernizacja budynku Urzędu Miejskiego 12. Budowa budynku Centrum Kultury 13. Budowa ścieŝki rowerowej na kierunku północ-południe w Krynicy-Zdroju 14. Budowa wielopoziomowych parkingów dla Krynicy-Zdroju 15. Budowa budynku socjalnego w Krynicy-Zdroju 16. Chodnik na ulicy Słonecznej w Krynicy-Zdroju Zadania gospodarcze w latach Budowa sztucznego toru saneczkowo-bobslejowo-skeletonowego w Krynicy-Zdroju 2. Regionalne Centrum Rozrywki etap II Park Wodny" 3. Realizacja wielofunkcyjnego obiektu na bazie istniejącego kina Jaworzyna w Krynicy- Zdroju Zadania społeczne w latach Budowa budynku o funkcji oświatowo-społecznej na ulicy Źródlanej 2. Budowa boiska wielofunkcyjnego o sztucznej nawierzchni w Parku Słotwińskim 3. Budowa Parku Rekreacyjnego na ulicy NadbrzeŜnej (boisko, plac zabaw, ścieŝka spacerowo-rowerowa) 4. Poprawa stanu bezpieczeństwa publicznego w Krynicy-Zdroju - Remont i adaptacja istniejącego budynku biurowo-administracyjnego oraz adaptacja nie uŝytkowej części warsztatowej Komisariatu Policji w Krynicy, obiektu usytuowanego przy ul. Polnej 4 oraz zakup i montaŝ systemu monitoringu na osiedlu Czarny Potok, Źródlane, Deptak, ul. Piłsudskiego 5. Budowa placu zabaw przy ulicach Źródlana i Kościuszki 6. Budowa boiska sportowego na ulicy Zieleniewskiego 7. Budowa boiska sportowego w Krynicy-Zdroju 18

19 Cele określone w Programie Rewitalizacji Krynicy-Zdroju zostaną osiągnięte przy pomocy środków, które są szczegółowo określone w planie finansowym realizacji planu rewitalizacji przedstawionym w rozdziale 7. Zakłada się, Ŝe źródłami finansowania zadań objętych Programie Rewitalizacji Krynicy-Zdroju będą: środki własne budŝetu miasta Krynicy-Zdroju, środki innych podmiotów współpracujących z Urzędem Miasta, środki z budŝetu państwa, fundusze strukturalne Unii Europejskiej. Funduszem strukturalnym, którego środki mogą być wykorzystane na zadania z zakresu rewitalizacji jest Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF), a w jego ramach Małopolski Regionalny Program Operacyjny, oraz Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Środki finansowe, które są przeznaczone na realizację projektów w ramach tego działania mogą zostać równieŝ wykorzystane do realizacji projektu rewitalizacji miasta Krynica-Zdrój. 19

20 2. Charakterystyka obecnej sytuacji na obszarze. Gmina Krynica-Zdrój leŝy w woj. małopolskim, w powiecie nowosądeckim, we wschodniej części Beskidu Sądeckiego, 32 km na południowy-wschód od Nowego Sącza, u podnóŝa Góry Parkowej (741 m). Krynica-Zdrój leŝy w dolinie Kryniczanki i jej dopływów. Zajmuje obszar o powierzchni ha (w tym miasto Krynica-Zdrój około 4000 ha). W jej skład wchodzą następujące sołectwa: Berest, Czyrna, Mochnaczka NiŜna, Mochnaczka WyŜna, Muszynka, Piorunka, Polany i Tylicz. Siedzibą władz gminy jest Krynica-Zdrój. Gmina Krynica-Zdrój jest jedną z 4 gmin miejsko-wiejskich powiatu nowosądeckiego. Granicę południowo-wschodnią gminy stanowi odcinek granicy państwowej Polski i Słowacji. Od wschodu gmina graniczy z gminą Uście Gorlickie (powiat gorlicki), a od północy z gminą Grybów, od zachodu styka się z gminą Piwniczna i graniczy z gminą Łabowa, od południowego zachodu z Muszyną. Dostępność komunikacyjną gminy zapewnia układ dróg krajowych i wojewódzkich. Przez teren gminy przebiega droga krajowa nr 75 Brzesko Krynica i droga Tarnów Grybów KrzyŜówka, która łączy się z waŝnym traktem karpackim biegnącym na linii śywiec Ustrzyki Dolne. Do dróg wojewódzkich na terenie gminy naleŝą: droga Polany Kotów, droga Berest Czyrna Mochnaczka, droga KrzyŜówka Tylicz granica państwa, droga Krynica Tylicz, droga Powroźnik Tylicz. Obszar Gminy jest drugim co do wielkości w powiecie nowosądeckim po gminie Grybów. Według stanu na 31 grudnia 2006 r. powierzchnia gruntów skomunalizowanych tworzących gminny zasób nieruchomości wynosiła 1073,8 ha. Powierzchnia gruntów skomunalizowanych przekazanych w trwały zarząd gminnym jednostkom organizacyjnym wynosiła 4,29 ha, powierzchnia gruntów skomunalizowanych przekazanych w uŝytkowanie wieczyste osobom prawnym 18,89 ha, a powierzchnia gruntów skomunalizowanych przekazanych w uŝytkowanie wieczyste osobom fizycznym 10,84 ha. Wykres 1. Procentowy udział powierzchni gmin w powierzchni powiatu nowosądeckiego. 20

21 Grybów Krynica - Zdrój Muszyna Łącko Piwniczna - Zdrój Łabowa Chełmiec Korzenna Stary Sącz Gródek nad Dunajcem Łososina Dolna Podegrodzie Kamionka Wielka Nawojowa Rytro Miasto Grybów 1,1 4,1 4,1 3,3 2,7 5,7 5,3 9,9 9,4 9,2 8,6 8,1 7,7 7,3 6,9 6, Źródło: Raport o stanie Powiatu Nowosądeckiego, Nowy Sącz 2002 r. Gmina i miasto Krynica-Zdrój, zwana Perłą polskich uzdrowisk, posiadają liczne walory turystyczne i uzdrowiskowe. Powszechnie znane, zarówno w kraju, jak i za granicą, są uwarunkowania klimatyczne tego regionu. Ugruntowaną pozytywną opinię mają równieŝ tutejsze sanatoria. Równocześnie występują tu liczne zagroŝenia, które utrudniają pełne wykorzystanie walorów uzdrowiska. Podstawą rozwoju funkcji uzdrowiskowych w Krynicy-Zdroju jest występowanie wód mineralnych. Ponadto surowcem leczniczym jest borowina ze złoŝa torfowego w Mochnaczce. Obecnie wody mineralne czerpie się z 23 ujęć, w tym z 5 źródeł naturalnych i 18 odwiertów. Główne wody mineralne to Zdrój Główny, Słotwinka, Jan, Józef, Mieczysław, Tadeusz, Zuber. Lecznicze właściwości wód mineralnych, znane i cenione od dawna, nadal znajdują się w centrum zainteresowania medycyny. Krynickie wody mineralne stanowią bogactwo kraju, przedstawiają wysoką wartość leczniczą i ekonomiczną. Na obszarze administracyjnym gminy aktualnie znajdują się 23 ujęcia wody mineralnej, z tego 7 źródeł nadaje się do kuracji pitnej lub do produkcji wody butelkowanej (Jan, Zuber, Słotwinka). Pozostałe ujęcia dostarczają wody mineralnej do leczenia wziewnego 21

22 (inhalacje) oraz zabiegów w postaci kąpieli mineralno-kwasowęglowych w punktach zabiegowych znajdujących się w Nowych Łazienkach Mineralnych oraz w niektórych sanatoriach. Krynica-Zdój, jako jedyne uzdrowisko w kraju, oferuje takŝe tzw. suche kąpiele gazowe stosując w tym zabiegu naturalny bezwodnik kwasu węglowego, pochodzący ze źródła Zuber. Krynica-Zdrój, bazująca w leczeniu na zasobach naturalnych, będących jej niezaprzeczalnym bogactwem, posiada jako leczenie wspomagające i uzupełniające, szeroki wachlarz zabiegów elektrolecznictwa, światłolecznictwa i wodolecznictwa. Dziedzictwo historyczne i kulturowe. Krynica-Zdrój bazuje na wspaniałym dziedzictwie kulturowym oraz historycznym. Krynica (pod nazwą Krzenycze) istniała juŝ przed 1547 r., o czym świadczy przywilej nadania sołectwa w tej miejscowości dla Danka z Miastka (dzisiaj Tylicz). Rozwój miasta w okresie późniejszym wiąŝe się juŝ z odkryciem w XVII w. leczniczych wartości źródeł mineralnych. Zaczątkiem uzdrowiska był zbudowany w 1794 r. "Mały Domek", który od 1804 r. pomieścił pierwsze zakłady kąpielowe. W 1807 r. Krynica została nazwana urzędowo zdrojem kąpielowym i zaczął tu wkrótce ordynować pierwszy stały lekarz. Wielką erę Krynicy jako uzdrowiska rozpoczęła w 1856 r. działalność Józefa Dietla - profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, uznawanego za ojca polskiej balneologii. JuŜ od 1858 r. stosowano tu kąpiele borowinowe, a kontynuatorzy dzieła Dietla przyczynili się do rozwoju technicznego uzdrowiska. W tym okresie powstały takie obiekty uzdrowiskowe jak: Stare Łazienki Mineralne, Stare Łazienki Borowinowe, Dom Zdrojowy, drewniana Pijalnia Główna z deptakiem, liczne pensjonaty i teatr modrzewiowy. Do rozwoju uzdrowiska przyczyniło się równieŝ wybudowanie w 1876 r. linii kolejowej do Muszyny, przedłuŝonej w 1911 r. do Krynicy. W końcu XIX w. Krynica była modnym i elitarnym miejscem pobytu i spotkań wielu sławnych Polaków (bywali tu m. in. J. Matejko, A. Grottger, H. Sienkiewicz, J. I. Kraszewski). W okresie międzywojennym przebywali tu równieŝ: L. Solski, H. Modrzejewska, W. Reymont, J. Tuwim, K.I.Gałczyński, J. Kiepura (miał tu własną willę "Patria"). Do częstych pobytów Kiepury w Krynicy nawiązują organizowane obecnie festiwale "Arii i pieśni" nazwane jego imieniem. W teatrze modrzewiowym (który niestety spalił się w 1943 r.) występowali L. Solski i H. Modrzejewska. Krynica znana jest z twórczości ludowego malarza Nikifora zwanego Krynickim, którego prymitywistyczna 22

23 twórczość malarska stanowi prawdziwą rewelację. Nikifor Krynicki (właściwe nazwisko Epifaniusz Drewniak) był malarzem prymitywistą nieodłącznie związanym z Krynicą, który tworzył w latach 50-tych i 60-tych swoje prymitywne i naiwne obrazki. Dziś trudno wyobrazić sobie Krynicę bez jego obrazków, które zdobią Muzeum jego imienia, uruchomione w 1995 r. w budynku "Romanówka". Po I wojnie światowej uzdrowisko przejęły władze polskie. Odrestaurowano wtedy część obiektów i wybudowano wiele nowych, np. "Nowe Łazienki Mineralne", pensjonat "Lwigród", "Nowy Dom Zdrojowy". Zbudowano teŝ schronisko na Jaworzynie Krynickiej i kolejkę na Górę Parkową, stadion zimowy oraz tor saneczkowy. Krynica stała się równieŝ ośrodkiem sportów zimowych, odbyły się tu m.in. Mistrzostwa Europy w saneczkarstwie i Mistrzostwa Świata w hokeju na lodzie. W 1919 r. na wczasy lub leczenie przybyło do Krynicy 10 tys. osób, a w 1938 liczba ta wzrosła do 40 tys. rocznie. Druga wojna światowa i okres okupacji przerwały rozwój uzdrowiska. Po wojnie nastąpiła rozbudowa kurortu, powstały nowe sanatoria branŝowe, efektowny zakład przyrodoleczniczy, Pijalnia Główna z salą koncertową, korty tenisowe, boiska. Krynica stała się największym kurortem w zespole Uzdrowisk Krynicko-Popradzkich. Parki na terenie Krynicy-Zdroju Park Zdrojowy - obejmuje swoim zasięgiem połoŝoną na wschód od centrum uzdrowiska Górę Parkową, osiągającą w swej kulminacji 741 m n.p.m. Od blisko dwóch wieków stanowi ona park uzdrowiskowy. Pierwsze alejki spacerowe wyznaczone zostały w 1810r. Wielokrotnie modernizowane i rozbudowywane są do dziś miejscem spacerów kuracjuszy i turystów. Najczęściej odwiedzany zachodni stok góry ma do zaoferowania cztery stawy uzdrowiskowe zwane Czaplimi Stawami. Największy spośród nich to Staw Łabędzi. Na południe od stawów znajduje się statua Matki Boskiej - łaskami słynąca wzniesiona w 1864 r. PowyŜej Polana Michasiowa, na skraju polany źródełko "Bocianówka". Na południe moŝna zejść do odwiertów "Zubera" i do pomnika z ławeczką Ignacego Józefa Kraszewskiego. Na północnym stoku góry, nad doliną Palenicy zachowały się dwie XIX wieczne altanki "Marzenie" i "Wanda". Największą atrakcją Góry Parkowej jest kolejka linowo-torowa oddana do uŝytku w 1937 r. Park im. Kazimierza Pułaskiego - usytuowany na zachodnim stoku Huzarów (przy drodze do Tylicza). Na szczególną uwagę zasługuje pomnik i kopiec ku czci Kazimierza Pułaskiego i konfederatów barskich wzniesiony w 1926 r. Wystawiony staraniem dr Franciszka 23

24 Kmietowicza. Pomnik zniszczony podczas okupacji, odbudowany został z inicjatywy Koła Polskiego Związku Filatelistów w Krynicy. Ponownego odsłonięcia dokonano w 1969 r. Obecnie znajduje się na prywatnej posiadłości. Park im. Romana Nitribitta - ciągnie się na północny zachód od kościoła, wzdłuŝ ul. Piłsudskiego. W parku znajduje się pomnik "Obrońcom-Zwycięzcom" z 1986 r., autorstwa Bronisława Chromego. Patronem parku jest zasłuŝony dla Krynicy farmaceuta, animator wielu przedsięwzięć - Roman Nitribitt, publicysta i kronikarz Krynicy z dziedziny kultury, turystyki i sportu. Park Słowiński - znajduje się w północnej części Krynicy-Zdroju. W tym niewielkim parku zachowała się pijalnia wody mineralnej "Słotwinka". Obiekt ten, wzniesiony został w 1808 r., stanowi go drewniana rotunda na słupach z ozdobną balustradą zwieńczoną kioskiem dawniej aŝurowa, obecnie przeszklona. Ten egzotyczny akcent architektury parkowej to tzw. pawilon chiński wybudowany nad Zdrojem Głównym w 1808 r., a przeniesiony na obecne miejsce w 1836 r. Według spisu Krynickiej Organizacji Turystycznej główne zabytki gminy Krynica-Zdrój są następujące. Szlak Cerkwi Łemkowskich, obejmujący miesjcowości Krynica-Zdrój, Berest, Polany, Piorunka, Czyrna, Mochnaczka, Tylicz, Muszynka. Cerkiew greko-katolicka p.w. św Piotra i Pawła Zbudowana została w latach w tradycji cerkiewnej, murowany z cegły i kamienia, częściowo otynkowany. Cerkiew ta jest jednonawowa z transeptem, którą wieńczy węŝsze presbiterium z przylegającą do niego zakrystią. Budynek wieńczy dach sidłowy z siedmioma baniastymi wieŝyczkami ze ślepymi latarniami. Frontowa wieŝa nakryta jest baniastym hełmem z latarnią otoczoną z dwóch stron dwoma mniejszymi przybudówkami zwieńczonymi podobnie jak wieŝa główna. Całość kryta jest blachą. Z zabytków cerkiewnych zachowały się cztery ołtarze boczne z XIX wieku. Cerkiew prawosławna p.w. św. Równego Apostołom Księcia Włodzimierza 24

25 Zbudowana w latach z cegły w tradycji budownictwa cerkiewnego. Wewnątrz ikonostas oraz kilka ikon. W przedsionku zabytkowy obraz ze sceną sądu Chrystusa oraz wyciętą w drewnie sceną UkrzyŜowania pochodzącą prawdopodobnie za zwieńczenia ikonostasu. Dawna cerkiew p.w. Opieki Najświętszej Marii Panny Zbudowana w latach w miejscu spalonej w 1796 r. cerkwi. Jest to budynek drewniany, konstrukcji zrębowej z kwadratową wieŝą konstrukcji słupowej. Budynek wieńczą trzy baniaste kopuły ze ślepymi latarniami. Z wyposaŝenia cerkiewnego zachowało się jedynie barkowe XVIII w. tabernakulum z rzeźbionym tronem i wizerunek Chrystusa przy słupie oraz barokowo klasycystyczny lichtarz z XIX wieku Dawna cerkiew greko katolicka p.w. św. Kosmy i Damiana Berest Zbudowana została w 1842 r., w typie sakralnego budownictwa zachodnio łemkowskiego. To budynek drewniany, konstrukcji zrębowej, z wieŝą konstrukcji słupowej. Budynek wieńczą trzy baniaste wieŝyczki ze ślepymi latarniami dodatkowo ozdobione kopułkami i kutymi krzyŝami. Wnętrze nakryte kopulastymi sklepieniami pozornymi. Całość wyposaŝenia utrzymana została w tradycji cerkiewnej. Dawna cerkiew greko-katolicka p.w. Michała Archanioła Polany Wybudowana w 1820 r. w miejscu poprzedniej z 1667 r. w typie budownictwa zachodnio łemkowskiego. Jest to cerkiew drewniana, zrębowa z wieŝą konstrukcji słupowej o pochyłych ścianach z izbicą i babińcem. Całość wieńczą trzy baniaste wieŝyczki ze ślepymi latarniami. W dobrym stanie zachował się ikonostas regencyjno rokokowy z XVIII wieku i barokowa ambona z 1700 roku. Dawna cerkiew greko katolicka p.w. św. Kosmy i Damiana Piorunka Zbudowana w 1789 r. w typie sakralnego budownictwa zachodnio łemkowskiego. Jest drewniana, trójdzielna, jednonawowa, konstrukcji zrębowej z wieŝą o konstrukcji słupowej. Całość wieńczą trzy baniaste kopuły. Wewnątrz zachowany został wystrój cerkiewny. Wnętrze nakryte sklepieniami zwierciadlanymi. Najstarszym, a zarazem w całości zachowanym zabytkiem jest rokokowy ikonostas z XVIII w. Dawna cerkiew greko katolicka p.w. św. Paraskiewy Czyrna 25

26 Budowla z 1892 r. w typie zachodnio łemkowskim. To budynek trójdzielny, jednonawowy, z wieŝą słupową. Cały budynek jest konstrukcji zrębowej, zbudowany z drewna, szalowany. Dach nad presbiterium siodłowy, nad nawą kopuła zakończona wieŝyczka z latarnią i baniastym chełmem. Wnętrze utrzymane częściowo w tradycji cerkiewnej. Dawna cerkiew greko katolicka p.w. św. Michała Archanioła Mochnaczka NiŜna Cerkiew z 1846 r. w typie budownictwa zachodnio - łemkowskiego. Budynek konstrukcji zrębowej z wieŝą konstrukcji słupowej zwęŝającą się ku górze z nadwieszoną izbicą. Dach namiotowy, kryty blachą. Całość wieńczą trzy wieŝyczki ze ślepymi latarniami. Najstarszym zabytkiem w całości zachowanym jest barokowo klasyczny ikonostas z przełomu XVII/XVIII w. Dawna cerkiew greko katolicka p.w. Jana Ewangelisty Muszynka Zbudowana w 1689 r. częściowo odnowiona w XVIII wieku. To budynek drewniany konstrukcji zrębowej, trójdzielny, jednonawowy. Dachy nad nawą i presbiterium łamane, nad babińcem siodełkowe, zwieńczone baniastą wieŝyczką ze ślepą latarnią. WyposaŜenie wnętrz cerkiewne. Dawna cerkiew greko katolicka p.w. św. Kosmy i Damiana Tylicz Zbudowana w latach r. w typie sakralnego budownictwa zachodnio łemkowskiego. To budynek trójdzielny, jednonawowy z wieŝa konstrukcji słupowej podbita gontem. Cerkiew w całości jest drewniana o konstrukcji zrębowej. Wieńczą ją trzy wieŝyczki z baniastymi hełmami. Wnętrza cerkiewne. Najstarszym elementem jest ikonostas późnobarokowy z elementami współczesnymi. Mochnaczka NiŜna kaplica z 1787 roku. Pierwotnie słuŝyła jako cerkiew. Zbudowana jest z drewna, posiada ołtarz i ikonostas. Mochnaczka WyŜna kaplica z 1700 roku. Krynica-Zdrój kościół Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej. Zbudowany w latach wg projektu Jerzego Zawieyskiego w stylu wczesnego renesansu włoskiego. W prezbiterium figura Matki BoŜej Wniebowziętej ujęta w oprawę mozaikową, dzieło Henryka Burca. 26

27 Krynica-Zdrój pierwszy w Krynicy-Zdroju kościół zdrojowy pw. Przemienienia Pańskiego, zwany parkowym. Zbudowany został w 1862 roku wg projektu Feliksa KsięŜarskiego, na planie krzyŝa greckiego. Kryty gontem. W Krynicy-Zdroju znajduje się jeszcze wiele ciekawych zabytków i miejsc które warto zobaczyć. Są tu Łazienki Borowinowe z 1881 roku, Stare Łazienki Mineralne z lat , jedna z najbardziej charakterystycznych budowli Krynicy-Zdroju, Pijalnia Główna z 1971 roku. Wewnątrz jest sala koncertowa i ogród zimowy. Naprzeciw stoi neorenesansowy Stary Dom Zdrojowy z 1889 roku, w którym mieści się pijalnia wody "Mieczysław". Na tyłach tego domu, za potokiem Kryniczanka są wzniesione w 2 poł. XIX w. drewniane wille. Między innymi od 1995 roku w Romanówce mieści się Muzeum Nikifora, krynickiego malarza o światowej sławie. Obok Pijalni Głównej stoi muszla koncertowa z tablicą ku czci związanego z Krynicą Jana Kiepury ( ). Obok muszli stoi Nowy Dom Zdrojowy z 1939 roku oraz Nowe Łazienki Mineralne ( ). Pijalnia Słotwinka w Parku Słowińskim została zbudowana w 1806 roku na głównym źródle. Na kształt architektury, która powstała w 2 po. XIX w., decydujące znaczenia miała decyzja prof. Józefa Dietla o wycięciu drzew wokół źródeł i utworzeniu deptaku. Pozyskane w ten sposób drewno wykorzystano do budowania willi oraz krytego Deptaku Szwajcarskiego. Pensjonaty, które wówczas powstały budowano na podmurówce, a ich charakterystycznym elementem były bogato dekorowane drewniane ganki. Pod względem stylu powstałe wówczas wille moŝna podzielić na dwie grupy : zakopiańską - połączenie secesji ze sztuką ludowa oraz szwajcarska lub norweską, w której charakterystyczne są liczne balkoniki, misternie zdobione balustradki, oraz nadwieszone łuki i kratownice. Z tego okresu do czasów współczesnych zachował się cały ciąg willi, usytuowanych wzdłuŝ potoku Kryniczanki przy bulwarach Dietla. Najbardziej znane to: Węgierska Korona, Biała RóŜa, Pod Białym Orłem, Witoldówka, Wisła, Pod Zielona Górka. Obecnie pięknie odrestaurowane i pomalowane w charakterystycznej ostrej kolorystyce, są niewątpliwie jednym z piękniejszych elementów centrum Krynicy-Zdroju. W Krynicy-Zdroju moŝna równieŝ zobaczyć: figurę Matki Boskiej w Parku Zdrojowym wzniesiona w 1864 roku (wg proj. A. Grottgera). 27

28 pomnik Mickiewicza z 1906 roku dłuta Antoniego Popiela. pomnik J.I.Kraszewskiego na Edwardówce. Powstał w 1879 roku, został odsłonięty dwa lata później. Popiersie wykonał Franciszek Wyspiański (ojciec Stanisława). Z instytucji kultury wymienić warto: Muzeum Sztuki Nieprofesjonalnej im. Nikifora Galeria Sztuki Romanówka. Do zobaczenia stała wystawa prac Nikifora i pamiątek z nim związanych oraz wystawy okresowe prac artystów nieprofesjonalnych. Prace artysty zostały tak dobrane, aby móc przedstawić równocześnie wszystkie okresy twórczości Nikifora, techniki jakimi się posługiwał oraz charakterystyczne cykle tematyczne. Ciekawą częścią ekspozycji są pamiątki osobiste i warsztat pracy artysty, w tym skrzynki i kasety na farby i pędzle. TakŜe pieczęcie, które podkreślić miały rangę obrazka. Część dokumentalna wystawy to ksiąŝki, katalogi i plakaty z wystaw krajowych i zagranicznych, artykuły i notatki prasowe. Obrazy zgromadzone na wystawie pochodzą ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu Muzeum Turystyki Górskiej przy Schronisku PTTK na Jaworzynie Krynickiej. Działa od 1970 roku. Wewnątrz mieści się ekspozycja poświęcona historii turystyki w Beskidzie Sądeckim. Do najcenniejszych eksponatów naleŝy zachowana księga pamiątkowa uratowana ze spalonego przedwojennego schroniska. Osobne gabloty poświęcono najwybitniejszym działaczom turystycznym: Kazimierzowi Sosnowskiemu, Waleremu Goetlowi i Zygmuntowi Hepterowi. Eksponowana jest teŝ literatura turystyczna. Obraz walk partyzanckich w rejonie Jaworzyny Krynickiej obrazuje tryptyk partyzancki oraz mapa ukazująca miejsca potyczek. Oddzielna sala prezentuje dorobek czołowych organizatorów turystyki w Beskidzie Sądeckim: prof. Feliksa Rapfa, Romana Nitribitta i Juliana Zawadowskiego.Małopolskie Biuro Wystaw Artystycznych Willa Siedlisko. Klub Twórczy Galeria Pod Kasztanem Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych. Klub zrzesza twórców (malarzy, rzeźbiarzy oraz poetów) z Krynicy i okolic. Ich prace moŝna oglądać na wystawach w wspomnianej Galerii Pod Kasztanem oraz pijalni Mieczysław, która mieści się w Starym Domu Zdrojowym. Okazjonalnie moŝna je teŝ podziwiać w Muzeum Nikifora i galerii BWA Krynickie Towarzystwo Fotograficzne. Prowadzi stałą ekspozycję zdjęć w budynku Pijalni Głównej 28

29 Ponadto w Krynicy-Zdroju działa Centrum Kultury, Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna z czterema filiami oraz jedno kino stałe z 373 miejscami na widowni. W roku 2003 księgozbiór biblioteczny wynosił woluminów, z którego skorzystało 6208 czytelników. Ilość wypoŝyczeń wyniosła woluminów, w tym samym roku z kina skorzystało 2991 widzów, którzy w tym obejrzeli 47 sensów filmowych filmów polskich. 2.1 Warunki mieszkaniowe i jakość Ŝycia na obszarach objętych Programem Rewitalizacji. O pozycji społeczno-ekonomicznej gminy i jej potencjale rozwojowym świadczy jakość i warunki Ŝycia mieszkańców ujęta w róŝnych kategoriach opisowych. Jedną z tych kategorii jest ilość i dostępność mieszkań. W roku 2006 krynicki zasób mieszkaniowy wynosił 5712 mieszkań, razem pomieszczeń. Powierzchnia uŝytkowa mieszkań wynosiła m 2. Szczegółowa infrastruktura mieszkaniowa przedstawia się następująco: Mieszkania wyposaŝone w urządzenia techniczno-sanitarne wodociąg Mieszkania wyposaŝone w urządzenia techniczno-sanitarne ustęp spłukiwany Mieszkania wyposaŝone w urządzenia techniczno-sanitarne łazienki (urządzenia kąpielowe, prysznice z odpływem wody) Mieszkania wyposaŝone w urządzenia techniczno-sanitarne centralne ogrzewanie Mieszkania wyposaŝone w urządzenia techniczno-sanitarne gaz sieciowy W roku 2006 oddano do uŝytku 11 nowych budynków mieszkalnych, w tym 10 to budynki indywidualne o ogólnej powierzchni uŝytkowej m 2. Przeciętna powierzchnia uŝytkowa mieszkania na jedną osobę to 22,9 m 2. Tabela 2. Mieszkania zasiedlone, według wyposaŝenia w instalacje, gminy miejskie i miejsko-wiejskie powiatu, 2002 r. W tym mieszkania wyposaŝone w: wodociąg ustęp spłukiwany Ogółem w w tys. w tym z tym razem razem odprowadzeniem z do sieci sieci łazienkę ciepłą wodę z gaz z sieci butli centralne ogrzewanie zbiorowe indywidualne 29

30 w % Powiat nowosądecki Grybów miasto 43,1 94,4 33,2 84,5 21,6 85,8 83,1 49,0 37,1 7,4 63,8 1,6 87,5 43,8 81,3 37,5 87,5 81,3 75,0 12,5 18,8 50,0 Krynica-Zdrój 5,1 98,0 80,4 92,2 74,5 92,2 94,1 84,3 7,8 37,3 51,0 Muszyna 2,8 96,4 46,4 92,9 71,4 92,9 89,3 64,3 25,0 10,7 71,4 Piwniczna- Zdrój 2,3 100,0 17,4 82,6 13,0 82,6 82,6 0,0 69,6 4,3 52,2 Stary Sącz 5,1 96,1 51,0 86,3 19,6 88,2 86,3 62,7 27,5 7,8 64,7 Źródło: Plan Rozwoju Lokalnego dla Powiatu Nowosądeckiego, Nowy Sącz, 2004 r. W porównaniu z infrastrukturą mieszkaniową innych gmin miejsko-wiejskich powiatu Krynica wykazuje jeden z najwyŝszych wskaźników. 2.2 Stan infrastruktury technicznej na obszarze przewidzianym do rewitalizacji Gospodarka wodno-ściekowa Zaopatrzenie w wodę Długość czynnej sieci rozdzielczej w gminie Krynica-Zdrój w 2006r. wynosiła 62,2 km, a liczba przyłączy do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania wynosiła 1802 szt. Obecnie publiczny system zaopatrzenia w wodę posiada miasto Krynica-Zdrój (poza 3 osiedlami), Tylicz, Muszynka i Czyrna. Miejscowości Mochnaczka NiŜna, Berest, Polany i Piorunka nie posiadają zbiorczego systemu zaopatrzenia w wodę. Stopień zwodociągowania gminy wynosi ok. 73% (odsetek ludności korzystającej z sieci wodociągowej). Źródłem wody pitnej są zarówno wody podziemne (takŝe wody źródlane), jak i wody powierzchniowe. Miasto Krynica-Zdrój zaopatrywane jest w wodę z 3 ujęć powierzchniowych (w Krynicy na potoku Czarny Potok i w Powroźniku na potoku Muszynka oraz Stupne) oraz z 4 studni i 4 źródeł. Tylicz zaopatrywany jest w wodę z 3 ujęć powierzchniowych U1, U2 i U3: 1 ujęcie na potoku Bradowiec i 2 ujęcia na dopływie potoku Mochnaczka. Natomiast Muszynka zaopatrywana jest z jednego ujęcia powierzchniowego na 30

31 dopływie potoku Muszynka oraz Czyrna równieŝ z jednego ujęcia powierzchniowego. Zdolność produkcji wszystkich ujęć wynosi ok m3/d. Woda z ujęć powierzchniowych uzdatniana jest na stacjach uzdatniania wody Czarny Potok w Krynicy-Zdroju (dla ujęcia na Czarnym Potoku) oraz Powroźnik w Powroźniku (dla ujęć na potoku Muszynka i Stupne). Zły stan techniczny urządzeń na stacjach uzdatniania wody oraz konieczność ograniczania czasu ich pracy w ciągu doby nie pozwalają spełnić wymogów prawnych odnośnie jakości wody przeznaczonej do spoŝycia w trakcie nawalnych opadów atmosferycznych lub w czasie roztopów. Dlatego preferuje się korzystanie z wód podziemnych oraz źródlanych jako źródeł wody pitnej dla gminy Krynica-Zdrój. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych Obecnie w gminie skanalizowane jest miasto Krynica-Zdrój (w ok. 95%) oraz Tylicz, Mochnaczka WyŜna, Mochnaczka NiŜna i Muszynka. Kanalizacji sanitarnej nie posiadają do tej pory 4 wsie: Berest, Polany, Piorunka i Czyrna. Wg stanu na dzień r. długość czynnej sieci kanalizacyjnej wynosiła 89,1 km (87,1 km w 2003r.), a liczba połączeń do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania 1659 szt. (1545 szt. w 2003r.). Wskaźnik skanalizowania gminy w 2006r. wynosił ok. 73,4% (odsetek ludności korzystający z sieci kanalizacyjnej). Ok. 88% ludności korzystało z oczyszczalni ścieków. Średni wskaźnik dla powiatu nowosądeckiego wg stanu na dzień r. wynosił 23,7%. Obecny system kanalizacyjny miasta Krynicy-Zdroju funkcjonuje od okresu międzywojennego i jego stan techniczny jest zły ze względu na pęknięcia rur betonowych i kamionkowych, przez które przedostają się wody deszczowe i roztopowe. Szacuje się, Ŝe ok. 70% ścieków kierowanych na oczyszczalnię w Powroźniku to wody infiltracyjne i przypadkowe. Ścieki z miasta Krynicy-Zdroju oraz z czterech skanalizowanych miejscowości są doprowadzane na oczyszczalnię w Powroźniku, zlokalizowanej tuŝ za granicą miasta w gminie Muszyna. Przebieg sieci kanalizacyjnej w mieście pokrywa się z biegiem potoków, a więc ścieki grawitacyjnie dopływają do oczyszczalni. Natomiast ścieki z czterech skanalizowanych miejscowości są pompowane do oczyszczalni w Powroźniku 31

32 (wysokość podnoszenia ok. 100 m), co generuje znaczne koszty funkcjonowania przepompowni ścieków. Na oczyszczalnię dopływają ścieki z Krynicy-Zdroju, Mochnaczki NiŜnej, Tylicza, Muszynki i Mochnaczki WyŜnej. Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna z podwyŝszonym usuwaniem biogenów, oddana do eksploatacji w 1996 roku. Główne urządzenia: krata rzadka, krata gęsta, piaskownik, reaktory wielofunkcyjne, osadnik wtórny. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest potok Kryniczanka (0+380km). Projektowana przepustowość oczyszczalni: m 3 /d. Średnia ilość oczyszczanych ścieków wynosiła: 2005 rok m 3 /d 2006 rok m 3 /d 2007 rok m 3 /d W zakresie infrastruktury technicznej niezbędne jest kontynuowanie zadań zawartych w Programie wodno-ściekowym gminy Krynica-Zdrój oraz modernizacja sieci rozdzielczej ze względu na jej wiek i zły stan techniczny. ZałoŜenia tego programu są następujące: podłączenie do zbiorczego systemu wodociągowego powyŝej 96% gospodarstw domowych, pozostałe będą korzystać z własnych ujęć wody, podłączenie do zbiorczego systemu kanalizacyjnego powyŝej 99% gospodarstw domowych, pozostałe będą gromadzić ścieki w szambach i wywozić do oczyszczalni lub oczyszczać je w oczyszczalniach przydomowych, 100% zuŝywanej wody będzie trafiało do kanalizacji, realizacja wszystkich zadań umoŝliwi podłączenie do kanalizacji ok nowych mieszkańców, a do wodociągów 3160 osób. Efektami rzeczowymi Programu wodno-ściekowego gminy Krynica-Zdrój będą: ok. 58 km sieci kanalizacji sanitarnej i ok. 13 km przyłączy kanalizacyjnych, ok. 12 km sieci kanalizacji deszczowej, modernizacja oczyszczalni ścieków w Powroźniku. budowa lokalnej oczyszczalni ścieków w Polanach, 32

33 ok. 68 km sieci wodociągowej i ok. 10 km przyłączy wodociągowych, modernizacja stacji uzdatniania wody Powroźnik i Czarny Potok, Do czasu wybudowania kanalizacji sanitarnej, mieszkańcy będą korzystali z indywidualnych rozwiązań, w tym zbiorników szczelnych (szamb) z obowiązkowym wywozem nieczystości na oczyszczalnię ścieków w Powroźniku. Po zrealizowaniu kanalizacji oraz oczyszczalni w Polanach szamba będą likwidowane. Zatem obecnie waŝnym działaniem jest rzetelna i pełna inwentaryzacja stanu technicznego szamb, bowiem często istniejące zbiorniki, ze względu na ich zły stan techniczny (nieszczelność), są źródłem zanieczyszczenia środowiska (gleby, wód podziemnych i wód powierzchniowych). Tam gdzie ze względów ekonomicznych nie ma moŝliwości odprowadzenia ścieków do systemu kanalizacji mieszkańcy będą korzystali z indywidualnych systemów oczyszczania ścieków. Szacuje się, Ŝe będzie to ok. 80 mieszkańców wsi Berest, Polany i Piorunka. Trudności związane z właściwym uzdatnianiem wody z ujęć powierzchniowych w okresach deszczy nawalnych oraz roztopów determinują konieczność modernizacji stacji uzdatniania wody w zakresie wprowadzenia koagulacji, modernizacji filtrów i sposobów dezynfekcji wody przed wprowadzeniem do sieci. MoŜliwe jest takŝe pozyskanie nowych, tanich źródeł wód podziemnych, zasilających istniejącą sieć (4 nowe ujęcia w mieście Krynicy-Zdroju (łączna wydajność 80m 3 /h), 6 nowych ujęć na terenie gminy (łączna wydajność 46m 3 /h). 2.3 Sfera społeczna Sytuacja demograficzna i społeczna trendy O pozycji i potencjale miasta decyduje w znacznym stopniu czynnik ludzki i jego kondycja. To właśnie mieszkańcy członkowie lokalnej społeczności tworzą podstawy do jego rozwoju, przy wykorzystaniu wszelkich dostępnych zasobów naturalnych i technicznych. Z tego teŝ względu konieczne jest prześledzenie platformy rozwojowej gminy Krynica-Zdrój, właśnie pod kątem zasobów ludzkich i szerzej warunków społeczno-ekonomicznych. Według stanu na 31 grudnia 2006 r. obszar gminy zamieszkiwało (wg stałego miejsca zameldowania) mieszkańców, w tym: 8862 kobiet oraz 8204 męŝczyzn. Na obszarze miejskim zamieszkiwało osób, a na obszarze wiejskim

34 Wykres 2. Struktura płci, w rozbiciu na obszar miejski i wiejski. 17% 36% 16% 31% Kobiety, obszar miejski MęŜczyźni, obszar miejski Kobiety, obszar wiejski MęŜczyźni, obszar wiejski Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS Wykres 3. Stan ludności według faktycznego miejsca zamieszkania w latach, cały obszar gminy, S1 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS Na przestrzeni sześciu lat, do roku 2001, liczba ludności gminy utrzymywała się na w miarę jednolitym poziomie powyŝej 18 tys. osób, następnie spadła nagle i od roku 2002 oscyluje na poziomie ponad 17 tys. Według danych Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 przyrost naturalny ludności powiatu nowosądeckiego jest bardzo wysoki (6,18 ) w skali województwa tylko w powiecie limanowskim wskaźnik ten jest nieznacznie wyŝszy. NaleŜy podkreślić, Ŝe we wszystkich gminach powiatu nowosądeckiego przyrost naturalny jest 34

35 dodatni. Największy przyrost naturalny w 2002 r. odnotowano w gminach Łabowa (12,00 ), Kamionka Wielka (10,56 ) oraz Łososina Dolna (9,77 ), a najniŝszy w gminie Krynica- Zdrój (0,92 ), mieście Grybów (1,42%) i gminie Muszyna (1,91 ). W roku 2006 w gminie Krynica-Zdrój zanotowano dodatni przyrost naturalny, który w liczbach bezwzględnych wyniósł 56 osób. Ilość urodzeń Ŝywych wyniosła 187, a zgonów 131. Większy jest przyrost naturalny dziewcząt 33, mniejszy chłopców 23. Liczba zawartych małŝeństw w roku 2006 wyniosła 124. Saldo migracji wewnętrznych w gminie ogółem wynosiło minus 115 osób. W liczbie tej męŝczyźni stanowili minus 41 osób, a kobiety minus 74. Saldo migracji zagranicznych ogółem wyniosło minus 28 osób. Szczegółowe wskaźniki statystyczne w 2006 r. przedstawia się następująco: Napływ ludności do gminy ogółem 151 osoby Napływ ludności do gminy z zagranicy 30 osób Odpływ ludności z gminy ogółem 266 osób Odpływ ludności z gminy za granicę 30 osób Kolejnym waŝnym wskaźnikiem sytuacji demograficznej i szerzej społecznej jest struktura wiekowa ludności gminy. Wykres 4. Struktura wiekowa ludności całej gminy, 2006 r. 35

36 0-14 6% 7% 4% 7% 4% 7% 10% 6% 6% 19% 7% 8% 9% i więcej Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS W strukturze wiekowej w przedziale wiekowym przedprodukcyjnym, to znaczy do 14 lat (19%), było w 2006 roku ogółem 2989 osób, a powyŝej 59. roku Ŝycia (kobiety) i 64. roku Ŝycia (męŝczyźni), czyli w wieku poprodukcyjnym, 2734 osoby (16,3%). W wieku produkcyjnym, czyli w przedziale kobiety i męŝczyźni było w gminie w 2006 roku osób (65,9%). Bardzo waŝnym wskaźnikiem sytuacji demograficznej jest stosunek liczby ludności w kategoriach grup ekonomicznych. Liczba ludności w wieku produkcyjnym utrzymuje się na stosunkowo stałym wysokim poziomie. Liczba osób w wieku przedprodukcyjnym lekko opada kosztem wzrostu liczby osób w wieku poprodukcyjnym Starzenie się społeczeństwa oraz wskazane powyŝej ujemne tendencje przyrostu naturalnego powodują, iŝ zaleŝności w kategoriach grup ekonomicznych wykazują raczej negatywne trendy. Wielkości poszczególnych kategorii grup ekonomicznych w podziale na kobiety i męŝczyzn dla całego obszaru gminy przedstawiają się następująco (2006): Ludność w wieku przedprodukcyjnym, męŝczyźni 1557 osób Ludność w wieku przedprodukcyjnym, kobiety 1432 osób Ludność w wieku produkcyjnym, męŝczyźni 5632 osoby Ludność w wieku produkcyjnym, kobiety 5444 osoby Ludność w wieku poprodukcyjnym, męŝczyźni 870 osoby Ludność w wieku poprodukcyjnym, kobiety 1864 osoby. 36

37 2.3.2 Grupy społeczne wymagające wsparcia Główną grupą społeczną na terenie gminy Krynica-Zdrój wymagająca wsparcia są niepełnosprawni. Dodatkowo za taką grupę moŝna uznać bezrobotnych, których sytuacja będzie poddana analizie w następnym rozdziale. W powiecie nowosądeckim zamieszkiwało w roku 2002 (dane na podstawie Spisu Powszechnego przeprowadzonego w 2002 roku) osób niepełnosprawnych. Oznacza to, iŝ co piąty mieszkaniec nowosądecczyzny zalicza się do tej kategorii. NajwyŜszy odsetek osób niepełnosprawnych zamieszkuje gminy: Korzenna (22,53% wszystkich mieszkańców gminy), Podegrodzie (22,19%), Piwniczna-Zdrój (22,05%) oraz Łososina Dolna (22,04%). Z kolei najmniej niepełnosprawnych mieszka w gminach: Łabowa (17,40% wszystkich mieszkańców), Kamionka Wielka (17,49%) oraz Rytro (17,84%). W gminie Krynica-Zdrój zarejestrowano 2828 niepełnosprawnych, co jest średnią liczbą w skali powiatu. Tabela 3. Osoby niepełnosprawne prawnie w gminach miejskich i miejsko-wiejskich powiatu nowosądeckiego, 2002 r. Aktywni Ogółem MęŜczyźni Kobiety zawodowo Udział osób niepełnosprawnych w ludności ogółem Udział aktywnych zawodowo niepełnosprawnych w niepełnosprawnych ogółem Powiat nowosądecki ,98% 15,25% Grybów miasto ,88% 14,93% Krynica-Zdrój ,48% 12,52% Muszyna ,82% 9,44% Piwniczna-Zdrój ,42% 6,77% Stary Sącz ,04% 12,71% Źródło: Plan Rozwoju Lokalnego dla Powiatu Nowosądeckiego, Nowy Sącz, 2004 r. Spośród najczęściej występujących dysfunkcji społecznych pracownicy gminnych ośrodków pomocy społecznej z terenu powiatu nowosądeckiego, a w tym takŝe gminy Krynica-Zdrój wymieniają: ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność oraz alkoholizm. 37

38 Szczególnie niepokojącym ze społecznego punktu widzenia na przestrzeni ostatnich lat jest proces utrwalania się ubóstwa. Popadanie w ubóstwo zaleŝy od szeregu czynników zarówno demograficznych jak i społeczno ekonomicznych. Są to zarówno takie czynniki jak: wzrost kosztów utrzymania, niekorzystna w rodzinie relacja osób posiadających własne źródło utrzymania do liczby osób utrzymywanych, jak i inne czynniki związane z procesem transformacji ustrojowej, np. z bezrobociem. Powiat nowosądecki naleŝy do regionów o szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Innym niepokojącym zjawiskiem, którego nasilenie obserwuje się od kilku lat, jest wzrost liczby osób niepełnosprawnych, zwłaszcza w młodszych grupach wiekowych. Przyczyn takiego stanu rzeczy naleŝy upatrywać w stale pogarszającym się stanie zdrowia mieszkańców, zwłaszcza terenów wiejskich o wysokim poziomie bezrobocia. 38

39 Tabela 4. Zestawienie najczęściej występujących dysfunkcji społecznych w gminach miejskich i miejsko-wiejskich powiatu nowosądeckiego wg stanu na dzień r. Ubóstwo Sieroctwo Ochrona macierzyństwa Niepełnosprawność Gmina W liczbach bezwzględnych w % do ogółu mieszkańców w liczbach bezwzględnych w % do ogółu mieszkańców Bezdomność w liczbach bezwzględnych w liczbach bezwzględnych w % do ogółu mieszkańców w liczbach bezwzglę-dnych w % do ogółu mieszkańców Piwniczna 540 5, , , ,07 Stary Sącz 158 0, , ,79 Muszyna 30 0,27 1 0, , ,86 Krynica 476 2,62 5 0, , ,00 Grybów miasto 199 3,24 1 0, , ,08 RAZEM , , , ,23 Źródło: Plan Rozwoju Lokalnego dla Powiatu Nowosądeckiego, Nowy Sącz, 2004 r Stan i zróŝnicowanie dochodowości gospodarstw domowych w 2002 roku. Według danych uzyskanych w wyniku przeprowadzonego w 2002 roku spisu powszechnego w tymŝe roku w gminie Krynica-Zdrój było ogółem 5799 gospodarstw domowych. Dochody z pracy najemnej w sektorze publicznym poza rolnictwem czerpało 1344 gospodarstw domowych, a 856 w sektorze prywatnym. Dochody z pracy w rolnictwie w sektorze prywatnym uzyskiwało 12 gospodarstw domowych. 428 gospodarstw domowych utrzymywało się z pracy na własny rachunek poza rolnictwem, a 158 we własnym gospodarstwie rolnym i 8 w rolnictwie poza własnym gospodarstwem rolnym. Z róŝnego typu emerytur utrzymywały się 1374 osoby, z czego z emerytury rolnej 79, z renty inwalidzkiej 902, z renty socjalnej 13, a z renty rodzinnej 141 gospodarstw domowych. Ponadto z zasiłku dla bezrobotnych utrzymywało się 106, a z zasiłku z pomocy społecznej 40 gospodarstw domowych. Z innych niezarobkowych źródeł dochodów utrzymywało się 93 gospodarstwa domowe. 39

40 2.3.4 Struktura organizacji pozarządowych. Na terenie Gminy Krynicy-Zdroju działały w 2007 roku dwie fundacje oraz 60 stowarzyszeń i organizacji społecznych. KRS/nr rej. Nazwa Ulica Forma prawna FUNDACJA ROZWOJU SZPITALA MIEJSKIEGO IM. DR JÓZEFA DIETLA W KRYNICY KRASZEWSKIEGO Fundacja FUNDACJA "KRYNICKIE ZDROJE" PIŁSUDSKIEGO Fundacja UCZNIOWSKI LUDOWY KLUB SPORTOWY "HALNY KRYNICA ZDRÓJ" W LIKWIDACJI NOWOSĄDECKIE STOWARZYSZENIE PEDAGOGÓW NA RZECZ PROMOCJI ZDROWIA "STOP" SZKOLNA STARA DROGA Nie posiadająca osobowości prawnej Stowarzyszenie TOWARZYSTWO PRZYJAŹNI MIAST "KRYNICA-AMERSHAM" KRASZEWSKIEGO Stowarzyszenie STOWARZYSZENIE UŻYTKOWNIKÓW DZIAŁEK OSIEDLOWYCH OGRÓD DZIAŁKOWY "CZARNY POTOK" W KRYNICY CZARNY POTOK Stowarzyszenie POLSKI KLUB EKOLOGICZNY - KOŁO W KRYNICY LUDOWA Stowarzyszenie KLUB SPORTOWY "ASTRA" ŻRÓDLANA Stowarzyszenie KRYNICKIE TOWARZYSTWO KULTURALNE IM. JANA KIEPURY W KRYNICY PUŁASKIEGO Stowarzyszenie SOKÓŁ - DOROŻKARZE Z KRYNICY MOCHNACZKA N. Stowarzyszenie KRYNICKIE STOWARZYSZENIE DOROŻKARZY KONNYCH DĄBROWSKIEGO Stowarzyszenie POLSKIE TOWARZYSTWO TURYSTYCZNO-KRAJOZNAWCZE ODDZIAŁ W KRYNICY-ZDROJU IM. ROMANA NITRIBITTA ZDROJOWA Stowarzyszenie STOWARZYSZENIE KUPCÓW, RESTAURATORÓW I HOTELARZY "ŚWIAT BLIŻEJ KRYNICY" CZARNY POTOK Stowarzyszenie TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ KRYNICY ZIELENIEWSKIEGO Stowarzyszenie STOWARZYSZENIE KRYNICKA ORGANIZACJA TURYSTYCZNA PIŁSUDSKIEGO Stowarzyszenie STOWARZYSZENIE GMIN UZDROWISKOWYCH RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ CZARNY POTOK Stowarzyszenie STOWARZYSZENIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH "JESTEŚMY RAZEM" W KRYNICY-ZDROJU JAWOROWA Stowarzyszenie REGIONALNE TOWARZYSTWO OŚWIATOWE "PRYMUS" ŻRÓDLANA Stowarzyszenie KRYNICKIE TOWARZYSTWO FOTOGRAFICZNE KRASZEWSKIEGO Stowarzyszenie STOWARZYSZENIE POMOCY BEZROBOTNYM ŹRÓDLANA Stowarzyszenie ŚWIATOWE STOWARZYSZENIE KULTURY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ IM JANA PAWŁA II CZARNY POTOK Stowarzyszenie POROZUMIENIE NA RZECZ ROZWOJU MIASTA I GMINY KRYNICA ZDRÓJ CZARNY POTOK Stowarzyszenie KRYNICKIE TOWARZYSTWO SPOŁECZNO-KULTURALNE "MODERATO" ZAMKOWA Stowarzyszenie AKTYWNĄ BĄDŹ ŹRÓDLANA Stowarzyszenie KLUB SPORTOWY"ZUBER"Z/S W KRYNICY PARK SPORTOWY KRYNICKIE TOWARZYSTWO HOKEJOWE KLUB MŁODZIEŻOWY KRYNICA PARK SPORTOWY KLUB SPORTOWY "ERBET NOWY SĄCZ - KRYNICA" 1000-LECIA KLUB SPORTOWY "JAWORZYNA" KRÓTKA KLUB NARCIARSKI GONDOLA KRYNICA ŹRÓDLANA KLUB SPORTOWY KRYNICKIE TOWARZYSTWO HOKEJOWE KRYNICA- ZDRÓJ PARK SPORTOWY Stowarzyszenie kultury fizycznej Stowarzyszenie kultury fizycznej Stowarzyszenie kultury fizycznej Stowarzyszenie kultury fizycznej Stowarzyszenie kultury fizycznej Stowarzyszenie kultury fizycznej 40

41 MAŁOPOLSKI OKRĘGOWY ZWIĄZEK SPORTÓW SANECZKOWYCH WYSOKA Związek sportowy MIĘDZYZAKŁADOWY ZWIĄZEK ZAWODOWY PRACOWNIKÓW KRASZEWSKIEGO Związek zawodowy OCHRONY ZDROWIA W KRYNICY NIEZALEŻNY SAMORZĄDNY ZWIĄZEK ZAWODOWY PRACOWNIKÓW PODGÓRNA Związek zawodowy SANATORIUM "LEŚNIK-DRZEWIARZ" W KRYNICY NIEZALEŻNY SAMORZĄDNY ZWIĄZEK ZAWODOWY PRACOWNIKÓW ŁĄCZNOŚCI DOMU WCZASOWEGO HAJDUCZEK W KRYNICY ZWIĄZEK ZAWODOWY PRACOWNIKÓW KRYNICKIEJ SPÓŁDZIELNI MIESZKANIOWEJ LOKATORSKO WŁASNOŚCIOWEJ W KRYNICY ODDZIAŁOWA ORGANIZACJA ZWIĄZKOWA PRACOWNIKÓW FUNDUSZU WCZASÓW PRACOWNICZYCH SPÓŁKA Z O.O. PUŁASKIEGO WSPÓLNA PUŁASKIEGO Związek zawodowy Związek zawodowy Związek zawodowy NIEZALEŻNY SAMORZĄDNY ZWIĄZEK ZAWODOWY PRACOWNIKÓW J.KIEPURY Związek zawodowy SANATORIUM "ENERGETYK" W KRYNICY-ZDROJU ZWIĄZEK ZAWODOWY PRACOWNIKÓW SANATORIUM "LEŚNIK PODGÓRNA Związek zawodowy DRZEWIARZ" OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W MOCHNACZCE NIŻNEJ MOCHNACZKA N. Stowarzyszenie STOWARZYSZENIE WSPIERANIA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W MOCHNACZCE MOCHNACZKA N. Stowarzyszenie OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W MOCHNACZCE WYŻNEJ MOCHNACZKA W. Stowarzyszenie OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W BEREŚCIE BEREST Stowarzyszenie OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W PIORUNCE. PIORUNKA Stowarzyszenie STOWARZYSZENIE NA RZECZ ROZWOJU WSI CZYRNA CZYRNA Stowarzyszenie OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W CZYRNEJ CZYRNA Stowarzyszenie STOWARZYSZENIE NA RZECZ SPORTU CZYRNA Stowarzyszenie STOWARZYSZENIE NA RZECZ ROZWOJU WSI MUSZYNKA MUSZYNKA Stowarzyszenie OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W MUSZYNCE MUSZYNKA Stowarzyszenie OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W TYLICZU TYLICZ Stowarzyszenie KLUB SPORTOWY "PRZEŁĘCZ" TYLICZ TYLICZ rej. Starostwa rej. Starostwa rej. Starostwa rej. Starostwa rej. Starostwa rej. Starostwa rej. Starostwa rej. Starostwa rej. Starostwa rej. Starostwa rej. Starostwa rej. Starostwa UKS "KRYNICA" przy Publicznym Gimnazjum w Krynicy-Zdroju UKS "DWÓJKA" przy SP Nr 2 w Krynicy-Zdroju Krynicki Klub Snowboardu "NORLYS" przy ZSP w Krynicy-Zdroju Klub Kolarski "BESKID" w Krynicy-Zdroju Klub Sportowy "JAWORZYNA" w Krynicy-Zdroju Ludowy Klub Sportowy "WIKTORIA" w Polanach Strażacki Klub Sportowy "MUSZYNKA" UKS "GEM" w Krynicy-Zdroju UMKS "PARKOWA" w Krynicy-Zdroju UKS "ARCUS" przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w Krynicy- Zdroju Ludowy Uczniowski Klub Sportowy "JASPOL" Curling Klub "NIKIFOR" SZKOLNA KRASZEWSKIEGO NADBRZEŻNA RZEŹNIANA KRÓTKA POLANY MUSZYNKA SZKOLNA NOWOTARSKIEGO NADBRZEŻNA WIEJSKA ŚWIDZIŃSKIEGO Stowarzyszenie kultury fizycznej Stowarzyszenie kultury fizycznej Stowarzyszenie kultury fizycznej Stowarzyszenie kultury fizycznej Stowarzyszenie kultury fizycznej Stowarzyszenie kultury fizycznej Stowarzyszenie kultury fizycznej Stowarzyszenie kultury fizycznej Stowarzyszenie kultury fizycznej Stowarzyszenie kultury fizycznej Stowarzyszenie kultury fizycznej Stowarzyszenie kultury fizycznej Stowarzyszenie kultury fizycznej 41

42 2.3.5 Instytucje i organizacje działające w sferze społecznej. WaŜnym wyznacznikiem jakości Ŝycia jest takŝe dostęp do edukacji oraz świadczeń zdrowotnych. Są to główne zadania samorządu lokalnego i pozostając w jego gestii stanowią pole, na którym stopień ingerencji jest znaczny. W roku 2006 do dyspozycji mieszkańców gminy Krynicy-Zdroju było: 8 przedszkoli, z 372 miejscami; 7 szkół podstawowych, z 1252 uczniami; 3 gimnazja, z 835 uczniami; 1 liceum ogólnokształcące ponadgimnazjalne dla młodzieŝy, z 180 uczniami; 1 liceum ogólnokształcące ponadgimnazjalne dla dorosłych, z 42 uczniami; 1 ponadgimnazjalne technikum dla młodzieŝy, z 545 uczniami; 1 szkoła zasadnicza dla młodzieŝy, z 69 uczniami; 1 szkoła policealna dla dorosłych z 123 słuchaczami. 42

43 W zakresie dostępności do słuŝby zdrowia, z racji uzdrowiskowego profilu samej Krynicy, sytuacja gminy na tle całego powiatu przedstawia się bardzo korzystnie. Tabela 5. Placówki ambulatoryjnej opieki zdrowotnej w 2006 r. Zakłady opieki zdrowotnej Ogółem ob. 12 Publiczne ob. 1 Niepubliczne ob. 11 słuŝby medycyny pracy ob. 0 praktyki lekarskie w miastach Osoba 5 praktyki lekarskie na wsi Osoba 2 Placówki podległe samorządowi terytorialnemu przychodnie, ośrodki zdrowia, poradnie ob. 1 Porady ogólnodostępne Ogółem jed Podległa samorządowi terytorialnemu jed. 0 Apteki i punkty apteczne Apteki Apteki ob. 8 mgr farmacji Osoba 13 Apteki wskaźniki ludność na aptekę ogólnodostępną Osoba Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS. Tabela 6. Dane statystyczne na temat słuŝby zdrowa, obszar całej gminy, 2003 r. Szpitale ogólne bez sanatorium leczenia gruźlicy, chorób płuc i hospicjum liczba 1 ogółem / ob. Szpitale ogólne bez sanatorium leczenia gruźlicy, chorób płuc i hospicjum szpitale 1 publiczne / ob. Szpitale ogólne bez sanatorium leczenia gruźlicy, chorób płuc i hospicjum łóŝka 193 ogółem / łóŝko Szpitale ogólne bez sanatorium leczenia gruźlicy, chorób płuc i hospicjum leczeni bez 7451 ruchu międzyoddziałowego / osoba Szpitale ogólne bez sanatorium leczenia gruźlicy, chorób płuc i hospicjum osobodni leczenia / os.dzień Szpital uzdrowiskowy, sanatorium uzdrowiskowe ogółem / ob. 11 Szpital uzdrowiskowy, sanatorium uzdrowiskowe średnia liczba łóŝek czynnych / łóŝko

44 Szpital uzdrowiskowy, sanatorium uzdrowiskowe leczeni (kuracjusze) stacjonarnie / osoba Szpital uzdrowiskowy, sanatorium uzdrowiskowe osobodni leczenia / os.dzień Zakład przyrodoleczniczy, przychodnia uzdrowiskowa ogółem / ob. 2 Zakład przyrodoleczniczy, przychodnia uzdrowiskowa kuracjusze lecznictwa 368 ambulatoryjnego / osoba Placówki ogółem przychodnie ogółem / ob. 8 Placówki ogółem przychodnie niepubliczne / ob. 8 Placówki ogółem praktyki lekarskie w miastach / osoba 2 Placówki ogółem praktyki lekarskie na wsi / osoba 2 Podstawowa opieka zdrowotna ogółem porady ogólnodostępne razem / jed Podstawowa opieka zdrowotna ogółem porady ogólnodostępne lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej / jed. Podstawowa opieka zdrowotna ogółem porady ogólnodostępne w poradniach 6042 stomatologicznych / jed. Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS, Warszawa 2003 r. Kolejnym wskaźnikiem mówiącym o jakości i poziomie Ŝycie na obszarze gminy jest ilość, a tym samym dostępność do sklepów. W roku 2006 liczba sklepów wyniosła 239. Zatrudniały one 539 osób. Ponadto zarejestrowano 4 punkty sprzedaŝy paliw, zatrudniających 16 osób oraz 2 targowiska, o łącznej powierzchni 2130 m 2, z 16 miejscami stałych punktów sprzedaŝy detalicznej. Ponadto dostępne jest jedno targowisko sezonowe. Ostatnim wyznacznikiem poziomu i jakości Ŝycia w gminie jest stan bezpieczeństwa. Poziom ten zaleŝy od czynników społecznych lokalnej substancji społecznej, zakresu i skali patologii, które występują na danym obszarze, stopnia ingerencji lokalnych słuŝb, odpowiedzialnych za ich wykrywanie (np. wykrywalność) i resocjalizację. Dane o charakterze ilościowym, których źródłem są w głównej mierze statystyki policyjne, mówią tylko o wycinku tej problematyki, ale wycinek ten najbardziej dotyka Ŝycia codziennego danej społeczności. Na podstawie danych Komendy Miejskiej Policji w Nowym Sączu, która zasięgiem swym obejmuje teren gminy moŝna scharakteryzować stan bezpieczeństwa na tle całego powiatu. W Krynicy-Zdroju działa jeden z siedmiu terenowych Komisariatów Policji w powiecie nowosądeckim. 44

45 Tabela 7. Ilość zgłoszonych przestępstw na terenie poszczególnych komisariatów. KOMISARIAT LICZBA ZGŁOSZONYCH PRZESTĘPSTW Krynica-Zdrój Stary Sącz Grybów Chełmiec Piwniczna Łososina Dolna Muszyna Źródło: dane KM Policji w Nowym Sączu, Nowy Sącz, grudzień 2008r. Z analizy powyŝszych danych wynika, Ŝe liczba zgłoszonych przestępstw od roku 2005 zaczęła systematycznie maleć, jednak nadal jest ona jedną z najwyŝszych wartości w skali całego powiatu. Na terenie gminy Krynicy-Zdroju zadania z zakresu ochrony przeciwpoŝarowej realizuje Komenda Miejska Państwowej StraŜy PoŜarnej (KM PSP) w Nowym Sączu, wspomagana przez jednostki Ochotniczych StraŜy PoŜarnych z terenu powiatu. W strukturach organizacyjnych KM PSP funkcjonują 3 Jednostki Ratowniczo Gaśnicze (2 na terenie Nowego Sącza i 1 w Krynicy-Zdroju). Ponadto na terenie powiatu działa 99 Ochotniczych StraŜy PoŜarnych, z których 24 naleŝy do Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego. Tabela 8. Ilość zdarzeń na terenie wybranych gmin powiatu nowosądeckiego GMINA LICZBA PODJĘTYCH AKCJI Krynica-Zdrój Stary Sącz Chełmiec

46 Piwniczna Źródło: KM PSP w Nowym Sączu grudzień 2008r. W analizowanym okresie w gminie Krynica-Zdrój podejmowano najwięcej akcji w skali powiatu, a w prowadzonych przez Komendę Miejską Państwowej StraŜy PoŜarnej w Nowym Sączu akcjach udział brało załóg oraz straŝaków Identyfikacja problemów Rynek pracy i bezrobocie Całościowe rozwiązywanie problemów rynku pracy wymaga kompleksowego działania i współdziałania nie tylko urzędów pracy, ale wszystkich partnerów rynku pracy, tj. administracji państwowej, instytucji gospodarczych, społecznych, samorządowych mających wpływ na kształtowanie się i rozwój tego rynku. Dla sytuacji na rynku pracy w gminie Krynica-Zdrój jak i całym regionie kluczowa była II połowa lat dziewięćdziesiątych. Wówczas to dały o sobie znać reformy związane z przechodzeniem od gospodarki planowanej centralnie do gospodarki rynkowej, charakteryzującej się efektywnością działania, konkurencyjnością ekonomiczną, w której praca ludzka stała się specyficznym towarem podlegającym takŝe prawom rynku. W efekcie tych zjawisk coraz bardziej palącym problemem stawał się problem bezrobocia jako niewykorzystania w pełni racjonalnie czynnika pracy oraz jako zjawisko negatywne społecznie. Pojawiająca się na rynku coraz większa konkurencja zmusiła wszystkie podmioty gospodarcze do obniŝania cen swoich wyrobów, poszukiwania sposobów obniŝania kosztów wytwarzania. Wówczas to wiele jednostek gospodarczych, mimo podjęcia postępowań naprawczych prowadzonych przez organy załoŝycielskie, uległo likwidacji, bądź restrukturyzacji, powodującej między innymi znaczne zmniejszenie poziomu zatrudnienia. Równolegle z tym zjawiskiem obserwowano stagnację w dziedzinie powstawania nowych zakładów pracy powodującą brak przyrostu miejsc pracy. W tym samym czasie liczba młodzieŝy wchodzącej w wiek produkcyjny znacznie przewyŝszała liczbę osób osiągających wiek poprodukcyjny. Musiało to zaowocować dynamicznym wzrostem liczby bezrobotnych, determinowanym dodatkowo masowymi zwolnieniami pracowników w zakładach. Nasilenie zwolnień grupowych ujawniło znaczne rezerwy zasobów pracy 46

47 w większości przedsiębiorstw i instytucji, szczególnie tak waŝnej dla Krynicy branŝy turystycznej. PołoŜenie bezrobotnych w gminie jest odbiciem sytuacji, jaka odnotowywana jest w powiecie, województwie, a takŝe w całym kraju. Dane na temat stopy bezrobocia na końcu roku 2006 wyglądały następująco: Polska osób; woj. małopolskie osób; pow. nowosądecki osób; gmina Krynica-Zdrój 912 osób. Na przestrzeni lat równieŝ w gminie Krynica-Zdrój daje się zauwaŝyć spadek bezrobocia. Zjawisko to jest powiązane z trendem ogólnokrajowym, na który składa się zarówno odpływ znacznej liczby poszukujących pracy za granicę, jak i ze wzrostem gospodarczym w kraju. W gminie Krynica-Zdrój ilość bezrobotnych na koniec roku 2003 wyniosła osoby. Ilość bezrobotnych od roku 1993 do roku 1998 malała, po czym zaczęła wzrastać. Od roku 2001 obserwuje się lekki spadek ilości bezrobotnych w Krynicy. Na przestrzeni lat zjawisko spadku bezrobocia w Krynicy-Zdrój podobnie jak w skali całego kraju nasiliło się znacznie. W końcu 2006 roku bez pracy pozostawało jeszcze 912 osób, co oznacza, Ŝe od roku 2003 pracę znalazło 660 osób. Wykres 5. Ilość bezrobotnych, obszar całej gminy, lata Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS Sytuacja bezrobocia na obszarze Krynicy-Zdroju w porównaniu z innymi miastami i gminami powiatu przedstawia się stosunkowo nienajgorzej. 47

48 Tabela 9. Bezrobotni zarejestrowani wg miejsca zamieszkania, gminy powiatu nowosądeckiego w latach Wyszczególnienie/lata Grybów miasto Krynica-Zdrój Muszyna Piwniczna Stary Sącz Chełmiec Gródek nad Dunajcem Grybów gmina Kamionka Wielka Korzenna Łabowa Łącko Łososina Dolna Nawojowa Podegrodzie Rytro Źródło: opracowanie własne w oparciu o dane GUS. 48

49 W powiecie nowosądeckim w 2006 roku zarejestrowanych było osób bezrobotnych. W tym: osoby w wieku poniŝej 24 lat 3.267; w przedziałach wiekowym lat 4.149; lat 3.373; ; powyŝej 55 lat 349. W roku 2006, w Gminie Krynica-Zdrój zarejestrowanych było: 125 bezrobotnych w wieku poniŝej 24 lat; w przedziałach wiekowym lat - 160; lat - 126; lat 168; i powyŝej 55 lat Wiekowo w roku 2006 najwięcej bezrobotnych na obszarze Krynicy stanowiły osoby w wieku lat oraz w wieku Poziom wykształcenia bezrobotnych warto prześledzić w rozbiciu na obszar miejski i wiejski gminy. I tak na obszarze miejskim przewaŝają zdecydowanie bezrobotni z wykształceniem zasadniczym zawodowym, ale stosunkowo duŝo jest osób z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym. Tutaj teŝ więcej jest osób z wykształceniem wyŝszym oraz średnim ogólnokształcącym. Na obszarze wiejskim kolejność jest podobna, lecz stosunkowo mniej jest bezrobotnych z wykształceniem wyŝszym, policealnym i średnim zawodowym oraz średnim ogólnokształcącym. PrzewaŜają zdecydowanie osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym i podstawowym. W mieście Krynica-Zdrój zarejestrowanych było w 2006 roku: 38 bezrobotnych z wykształceniem wyŝszym; 154 bezrobotnych z wykształceniem średnim zawodowym i policealnym; 70 bezrobotnych z wykształceniem średnim ogólnokształcącym; 210 bezrobotnych z wykształceniem średnim zawodowym; 142 bezrobotnych z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym. Na obszarze wiejskim gminy Krynica-Zdrój zarejestrowanych było w 2006 roku: 14 bezrobotnych z wykształceniem wyŝszym; 64 bezrobotnych z wykształceniem średnim zawodowym i policealnym; 24 bezrobotnych z wykształceniem średnim ogólnokształcącym; 49

50 111 bezrobotnych z wykształceniem średnim zawodowym; 85 bezrobotnych z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym. Warto takŝe spojrzeć na rynek pracy od strony osób pracujących. W powiecie nowosądeckim ponad połowa mieszkańców (53,86%) posiada własne źródło utrzymania, natomiast 45,65% osób jest utrzymywanych przez innych. Gmina Łabowa jest jedynym przypadkiem w skali powiatu, gdzie liczba osób posiadających własne źródło utrzymania (48,40% mieszkańców) jest mniejsza od liczby osób utrzymywanych (51,60%), w pozostałych gminach przewaŝają osoby posiadające własne źródło utrzymania. Tabela 10. Ludność gmin miejskich i miejsko-wiejskich powiatu nowosądeckiego według głównego źródła utrzymania (w %), 2002 r. Utrzymująca się z pracy z pozostałych źródeł na rachunek własny w tym Ogółem w tym nie razem najemnej w razem ustalono razem swoim z emerytury z rent gosp. rolnym Powiat nowosądecki 100,00 59,49 43,76 15,73 9,95 40,02 10,65 21,46 0,49 Grybów miasto 100,00 59,16 50,53 8,63 3,22 40,84 13,32 20,11 0,00 Krynica-Zdrój 100,00 58,83 45,86 12,97 4,69 39,68 15,60 16,66 1,49 Muszyna 100,00 62,22 53,00 9,22 3,45 37,20 10,94 18,51 0,58 Piwniczna-Zdrój 100,00 49,80 40,85 8,96 2,24 49,62 10,11 29,24 0,58 Stary Sącz 100,00 60,15 47,25 12,90 5,27 39,74 10,80 20,53 0,11 Źródło: Plan Rozwoju Lokalnego dla Powiatu Nowosądeckiego, Nowy Sącz, 2004 r. Pomimo tego, Ŝe stopa bezrobocia w gminie Krynica-Zdrój, podobnie jak w całym kraju, spada, to i tak plasuje się ona powyŝej średniej krajowej, a nawet wojewódzkiej. Dla dalszej walki z tym niekorzystnym i demoralizującym zjawiskiem konieczna jest realizacja zadań inwestycyjnych w infrastrukturze komunalnej oraz działania perspektywiczne: 50

51 1. Wskazywanie moŝliwości jakie posiadają gminy w likwidacji i przeciwdziałaniu bezrobociu w świetle obowiązujących przepisów, jak i szeregu inicjatyw i doświadczeń z całego kraju. 2. Przysyłanie cykliczne (przynajmniej raz na kwartał) raportów o stanie bezrobocia w gminie, z podaniem równieŝ informacji zamówionej. 3. Poradnictwo w zakresie bezrobocia dla mieszkańców (osób zarówno bezrobotnych, jak i zajmujących się bezrobociem) gminy, w konkretnych, stałych terminach. 4. Wspieranie osób i podmiotów restrukturyzowanych zakładów i instytucji. 5. Wystąpienie do reprezentatywnej grupy podmiotów gospodarczych z pytaniami (ankietą), jakie działania gminy (w świetle obowiązującego prawa) mogą wpłynąć na polepszenie sytuacji bezrobocia. 6. Wytypowanie i skierowanie pracowników lub podmiotów na szkolenia do instytucji zajmujących się szkoleniem w zakresie przygotowywania (opracowania) programów pozyskiwania środków z Unii Europejskiej. 7. Opracowanie szczegółowego harmonogramu czynności przy zakładaniu działalności gospodarczej. 2.4 Gospodarka Pracodawcy struktura, trendy O pełnym potencjale rozwojowym danego regionu i całej zamieszkującej go społeczności decyduje między innymi zaplecze gospodarcze, które generuje podstawy lokalnego rozwoju. Współczesne podejście do zasobów gospodarki lokalnej jako siły napędowej jakości Ŝycia w regionie obejmuje nie tylko sektory tradycyjnej gospodarki, ale takŝe sferę usług, w tym turystykę oraz wszystkie te obszary Ŝycia, które opierając się na wiedzy mogą przyczyniać się do rozwoju lokalnego i podnoszenia konkurencyjności danego regionu. Idea gospodarki opartej na wiedzy obejmuje zatem uwzględnienie wszystkich czynników rozwojowych danej lokalnej gospodarki. Z tego teŝ względu warto spojrzeć na dynamikę wszystkich podmiotów zarejestrowanych na terenie Gminy Uzdrowiskowej Krynica-Zdrój w systemie REGON. I tak w roku 2006 liczba tych podmiotów wynosiła 1744 jednostki. W tej liczbie najwięcej, bo aŝ 1695 podmiotów zaliczonych było do sektora prywatnego osób fizycznych. Warto spojrzeć na dynamikę tego wskaźnika w latach na tle całego powiatu nowosądeckiego oraz województwa małopolskiego, a takŝe w rozbiciu na obszar miejski i wiejski gminy. 51

52 Tabela 11. Podmioty zarejestrowane w województwie małopolskim, powiecie nowosądeckim oraz Gminie Krynica-Zdrój w bazie REGON w latach Wyszczególnienie dynamika 2006/2003 Woj. małopolskie ,54% Powiat nowosądecki ,62% Krynica-Zdrój ,24% Krynica miasto ,50% Krynica obszar wiejski ,64% Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Krakowie Wg Spisu Powszechnego w roku 2002 najwięcej podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON działało na terenie gmin: Krynica-Zdrój (1644 podmioty), Stary Sącz (1192 podmioty) i Chełmiec (1099 podmiotów). Według miejscowości najwięcej podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON w 2002 r. było na terenie miasta Krynica (1349 podmiotów). W 2007 r. ilość podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON wyniosła 1800 dla gminy Krynica-Zdrój, 1355 dla gminy Stary Sącz oraz 1328 dla gminy Chełmiec. Gmina Uzdrowiskowa jest zatem najbardziej uposaŝoną w podmioty gospodarcze gminą powiatu nowosądeckiego. Na przestrzeni lat liczba podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON w gminie Krynica systematycznie rosła, by w 2007 roku osiągnąć liczbę 1800 podmiotów. 52

53 Wykres 6. Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w latach , cały obszar gminy Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Krakowie Główni pracodawcy na obszarze gminy Krynica-Zdrój to następujące zakłady: 1. Uzdrowisko Krynica-śegiestów S.A zatrudnia 490 osób (posiada: domy uzdrowiskowe i urządzenia lecznicze, hotele o róŝnym standardzie, wszystkie pijalnie, ujęcia oraz rozlewnię wód mineralnych), 2. pięć rozlewni wód mineralnych ( w tym 1 w Tyliczu), 3. Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej (szpitale uzdrowiskowe sanatoria), 4. budŝet publiczny: oświata, administracja, usługi komunalne, 5. budŝet prywatny: 1695 firm, w tym 70 spółek prawa handlowego. W strukturze pracodawców dominują zakłady o własności prywatnej o charakterze produkcyjno-usługowym, profilu turystycznym, w tym znane powszechnie zakłady uzdrowiskowe oraz jednostki komunalne nastawione na obsługę mieszkańców miasta i regionu oraz ewentualnych turystów. Profil ekonomiczny gminy oprócz grupy przedsiębiorstw turystycznych wyznaczają restrukturyzujące się mniejsze przedsiębiorstwa. Gmina posiada silną tkankę małych firm oraz rzemiosła. Są to zarówno firmy produkcyjne jak i handlowo-usługowe. 53

54 2.4.2 Struktura podstawowych branŝ Wskazani powyŝej główni pracodawcy Krynicy-Zdroju określają charakter ekonomiczny miasta i gminy i wyznaczają strukturę podstawowych branŝ. Najlepiej specyfikę profilu gospodarczego miasta w zakresie struktury branŝ dostrzec moŝna na tle całego powiatu nowosądeckiego. Dynamikę wzrostu liczby podmiotów na terenie powiatu nowosądeckiego w latach odzwierciedla zamieszczona poniŝej tabela, z której wynika Ŝe na trzecim miejscu znalazły się wiejskie obszary gminy Krynica-Zdrój ustępując jedynie wiejskim obszarom gminy Piwniczna-Zdrój i gminie Korzenna. Tabela 12. Kolejność według dynamiki wzrostu liczby przedsiębiorstw Lp. Obszar. Liczba Liczba Dynamika wzrostu przedsiębiorstw w przedsiębiorstw w w %. roku roku Piwniczna wieś ,51 2. Korzenna ,54 3. Krynica-Zdrój wieś ,10 4. Muszyna wieś ,28 5. Stary Sącz wieś ,66 6. Łącko ,07 7. Chełmiec ,49 8. Nawojowa ,96 9. Grybów , Łabowa , Łososina Dolna , Piwniczna miasto , Podegrodzie , Stary Sącz miasto , Krynica-Zdrój miasto , Rytro , Grybów ,56 106, Muszyna miasto , Gródek n. Dunajcem ,87 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS 54

55 Krynica-Zdrój, jako całość wykazuje dynamikę na poziomie 114,06 %, co w przypadku umieszczenia jej w poniŝszej tabeli dawałoby jej 15. miejsce po Starym Sączu miasto. Mniejsza niŝ w wielu gminach dynamika wzrostu liczby przedsiębiorstw bierze się stąd, Ŝe gmina Krynica-Zdrój, a zwłaszcza obszar miasta juŝ w poprzednich latach znacznie wyprzedził pozostałe gminy powiatu nowosądeckiego. Wysokie miejsce jakie w tej tabeli zajął obszar Krynica-Wieś uwarunkowane jest tym, Ŝe w porównania do obszaru Krynicamiasto był on zapóźniony pod względem ilości zarejestrowanych przedsiębiorstw i obecnie nadrabia zaległości w tym względzie. Podmioty gospodarcze w gminie działają w ramach róŝnych form organizacyjnych. Przyjęto podział na następujące formy organizacyjne: dla podmiotów sektora publicznego: o jednostki budŝetowe państwowe i komunalne, w tym gospodarstwa pomocnicze, o przedsiębiorstwa państwowe, o spółki prawa handlowego, o w tym spółki z udziałem kapitału zagranicznego, o gospodarstwa pomocnicze; dla podmiotów sektora prywatnego: o osoby fizyczne, o spółki prawa handlowego, o w tym spółki z udziałem kapitału zagranicznego, o spółdzielnie, o fundacje, o stowarzyszenia i organizacje społeczne. Optymistycznie prezentuje się duŝa liczba podmiotów prowadzonych przez osoby fizyczne. W 2007 r. na 1800 działających podmiotów, 1750 stanowiło własność prywatną. Szczególnie waŝnym faktem jest ukierunkowanie na wzrost udziału podmiotów osób fizycznych w ogólnej liczbie przedsiębiorstw zarejestrowanych. W 2006 r. wskaźnik ten wynosił 75,57%. Jest to efekt rosnącej mobilności zawodowej ludności w kierunku samozatrudnienia oraz tworzenia nowych miejsc pracy. Efekt ten jest prawdopodobnie wynikiem działań zarówno aktywizujących bezrobotnych, jak i promujących podejmowanie własnej działalności gospodarczej. Bardzo 55

56 korzystnie przedstawia się tutaj działalność Powiatowych i Wojewódzkich Urzędów Pracy, prowadzących pośrednictwo przy zatrudnieniu, szkoleniu i przekwalifikowywaniu się osób pozostających bez pracy. Tabela 13. Struktura sekcji jednostek zarejestrowanych w systemie REGON, obszar całej gminy, 2007 r. Jednostki zarejestrowane w systemie REGON ogółem / jed.gosp Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w sekcji A ogółem / jed.gosp. 61 Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w sekcji B ogółem / jed.gosp. 0 Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w sekcji C ogółem / jed.gosp. 0 Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w sekcji D ogółem / jed.gosp. 110 Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w sekcji E ogółem / jed.gosp. 0 Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w sekcji F ogółem / jed.gosp. 197 Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w sekcji G ogółem / jed.gosp. 386 Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w sekcji H ogółem / jed.gosp. 220 Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w sekcji I ogółem / jed.gosp. 153 Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w sekcji J ogółem / jed.gosp. 35 Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w sekcji K ogółem / jed.gosp. 244 Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w sekcji L ogółem / jed.gosp. 10 Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w sekcji M ogółem / jed.gosp. 37 Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w sekcji N ogółem / jed.gosp. 153 Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w sekcji O ogółem / jed.gosp. 194 Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w sekcji P ogółem / jed.gosp. 0 Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w sekcji Q ogółem / jed.gosp. 0 Sektor rolniczy (A+B) 61 Sektor przemysłowy (C+D+E+F) 307 Usługi rynkowe (G+H+I+J+K+O+P+Q) 1432 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS, Warszawa 2007 r. Struktura podmiotów Gminy Krynica-Zdrój zarejestrowanych w bazie REGON jest zróŝnicowana. Reprezentowane są prawie wszystkie sekcje PKD, z wyjątkiem sekcji: rybołówstwo i rybactwo oraz organizacje i zespoły eksterytorialne. Podobnie jak w skali kraju i województwa, mimo wyraźnie większej dynamiki wzrostu liczby podmiotów sektora publicznego niŝ sektora prywatnego w gminach powiatu nowosądeckiego, struktura własnościowa podmiotów zmieniła się nieznacznie, a udział podmiotów sektora prywatnego w dalszym ciągu jest dominujący. 56

57 W kraju, w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim i w gminie Krynica-Zdrój udział podmiotów sektora prywatnego w ogólnej liczbie podmiotów w latach nieznacznie się obniŝył (o 1%). W skali kraju podmioty prywatne, w ogólnej liczbie zarejestrowanych podmiotów gospodarczych, stanowią 96%, w skali województwa małopolskiego 97%, w skali powiatu nowosądeckiego 95%, a w gminie Krynica-Zdrój 97%. Analizując zmiany w strukturze własnościowej podmiotów gmin powiatu nowosądeckiego w analizowanym okresie moŝna stwierdzić, Ŝe ulegała ona nieznacznym wahaniom oraz, Ŝe jest nieco zróŝnicowana. Udział podmiotów sektora publicznego w 2002 r. zawiera się w przedziale od 1,02% na obszarze wiejskim gminy Krynica-Zdrój do 8,26% w gminie Rytro. Osobnej analizie warto poddać sektor rolniczy gminy, który szczególnie na jej części wiejskiej odgrywa waŝną rolę obok sektora turystyki. W roku 2005 ogólna powierzchnia uŝytków rolnych wg granic administracyjnych gminy Krynica-Zdrój wynosiła 4746 ha. Powierzchnia lasów i gruntów leśnych 8123 ha. Powierzchnia pozostałych gruntów i nieuŝytków 1661 ha. Razem ha. Wykres 7. Struktura gruntów. 11% 7% 0% 18% 7% 57% Grunty orne Sady Łąki Pastwiska Lasy i grunty leśne Pozostałe grunty i nieuŝytki Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS 57

58 W strukturze gruntów w gminie dominują lasy i tereny leśne oraz łąki trwałe. Funkcja rolnicza gminy jest zatem raczej w odwrocie i moŝe spełniać rolę uzupełniającą, jako dodatkowe źródło dochodów ludności miasta i gminy Zatrudnienie sektorowe Struktura branŝ i sekcji podmiotów gospodarki narodowej przekłada się na strukturę zatrudnienia i źródeł utrzymania ludności miasta i gminy Krynica-Zdrój. I tak liczba pracujących ogółem wynosiła w 2006 roku 3672 osoby, w tym 2054 kobiet. Dane dotyczące zatrudnienia w poszczególnych sektorach działalności zostały opracowane podczas Narodowego Spisu Powszechnego Wykres 8 Struktura pracujących w sekcjach, obszar całej gminy, 2003 r. 37% 0% 29% Pracujący sektor rolniczy sekcja A+B Pracujący sektor przemysłowy sekcja C+D+E+F 34% Pracujący sektor usługowy - usługi rynkowe sekcja G+H+I+J+K+O+P+Q Pracujący sektor usługowy - usługi nierynkowe sekcja L+M+N/ Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS 58