RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA III

Transkrypt

1 Projekt pn. Foresight technologiczny rozwoju sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym realizowany w ramach: poddziałania Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego FUNDUSZE EUROPEJSKIE - DLA ROZWOJU INNOWACYJNEJ GOSPODARKI RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA III Scenariusze technologicznego rozwoju usług metropolitalnych Główny Instytut Górnictwa Katowice, kwiecień 2011 r.

2 ZESPÓŁ AUTORSKI: Zespół Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach: prof. dr hab. inż. Krystyna Czaplicka - Kolarz mgr inż. Jan Bondaruk dr Leszek Trząski mgr Anna Siwek-Skalny mgr inż. Paweł Zawartka mgr Małgorzata Kopernik mgr inż. Dariusz Zdebik mgr Katarzyna Wieczorek mgr inż. Krzysztof Korczak mgr Małgorzata Kantor dr Konrad Tausz prof. dr hab. inż. Barbara Białecka mgr inż. Ryszard Marszowski dr inż. Andrzej Krowiak mgr inż. Paweł Łabaj mgr Anna Mathea mgr Adam Hamerla mgr Rafał Góral mgr inż. Grzegorz Konopka Zespół Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach: prof. zw dr hab. Andrzej Klasik prof. UE dr hab. Florian Kuźnik dr Jerzy Biniecki dr Bogumił Szczupak mgr Marcin Baron dr Artur Ochojski Zespół Politechniki Śląskiej: prof. dr hab. inż. Andrzej Karbownik dr inż. Katarzyna Dohn dr inż. Anna Kwiotkowska dr Jan Sarna dr hab. inż. Marek Sitarz, prof. nzw. w Pol. Śl. mgr Waldemar Pudlo inż. Paweł Rolek

3 Strona 1 SPIS TREŚCI: 1 WPROWADZENIE ZAKRES PRAC BADAWCZYCH W RAMACH ZADANIA III OPIS SPOSOBU REALIZACJI Podstawy metodyczne i wykorzystane metody badawcze Przyjęte rozwiązania organizacyjne Harmonogram realizacji prac WIZJA ROZWOJU USŁUG PUBLICZNYCH W GOM Wizja rozwoju usług publicznych zagadnienia horyzontalne Wizja rozwoju usług transportowych w GOM Wizja rozwoju usług zdrowotnych w GOM Wizja rozwoju sektora TOMT w GOM Wizja rozwoju metropolitalnych systemów zarządzania środowiskiem WYNIKI BADANIA ANKIETOWEGO METODĄ DELPHI WARIANTOWE SCENARIUSZE UWARUNKOWAŃ ZEWNĘTRZNYCH ROZWOJU USŁUG METROPOLITALNYCH Opis scenariusza uwarunkowań zewnętrznych skok cywilizacyjny w poszczególnych obszarach tematycznych Opis scenariusza uwarunkowań zewnętrznych twarde dostosowania w poszczególnych obszarach tematycznych Opis scenariusza uwarunkowań zewnętrznych trudna modernizacja w poszczególnych obszarach tematycznych Opis scenariusza uwarunkowań zewnętrznych słabnący rozwój w poszczególnych obszarach tematycznych Scenariusze uwarunkowań zewnętrznych rozwoju sektora TOMT w GOM - wyniki pracy panelu tematycznego Kultura SCENARIUSZE ROZWOJU METROPOLITALNYCH USŁUG PUBLICZNYCH Scenariusz Skok cywilizacyjny Scenariusz Twarde dostosowania Scenariusz Trudna modernizacja MAPY POWIĄZAŃ WNIOSKI Z PRZEPROWADZONYCH ANALIZ I REKOMENDACJE DO DALSZYCH PRAC NAPOTKANE PROBLEMY SPIS MATERIAŁÓW... 61

4 Strona 2 SPIS TABEL: Tabela 3-1. Harmonogram realizacji prac w ramach III etapu... 7 Tabela 5-1 Procesy i zdarzenia przyczyniające się do specjalizacji miast na rzecz funkcjonowania Metropolii w podziale na obszary sektora usług publicznych Tabela 6-1. Zestawienie scenariuszy zewnętrznych na podstawie Narodowego Programu Foresight Tabela 6-2. Lista szans i zagrożeń dla realizacji docelowej wizji usług transportowych Tabela 6-3. Lista szans i zagrożeń dla realizacji docelowej wizji usług transportowych Tabela 6-4. Lista szans i zagrożeń dla realizacji docelowej wizji usług transportowych Tabela 6-5. Lista szans i zagrożeń dla realizacji docelowej wizji usług transportowych SPIS RYSUNKÓW: Rysunek 3-1 Schemat logiczny realizacji Zadania (etapu) III... 6 Rysunek 7-1 Schemat budowy scenariusza normatywnego Rysunek 7-2 Schemat obrazujący postęp w osiąganiu cech metropolii w scenariuszu Skok cywilizacyjny Rysunek 7-3 Schemat obrazujący postęp w osiąganiu cech metropolii w scenariuszu Twarde dostosowania 47 Rysunek 7-4 Schemat obrazujący postęp w osiąganiu cech metropolii w scenariuszu Trudna modernizacja. 50 Rysunek 8-1. Metropolitalny poziom zarządzania Rysunek 8-2. Powiązania pomiędzy elementami wizji a technologiami PT Rysunek 8-3. Powiązania pomiędzy elementami wizji a technologiami PT Rysunek 8-4. Powiązania pomiędzy elementami wizji a technologiami PT Rysunek 8-5. Powiązania pomiędzy elementami wizji a technologiami PT SPIS ZAŁĄCZNIKÓW: Załącznik 1 Strategia rozwoju sektora TOMT w GOM wraz z mapą drogową projektów innowacyjnych Załącznik 2 - Strategia rozwoju sektora TOMT w GOM wraz z mapą drogową innowacji technologicznych

5 Strona 3 1 WPROWADZENIE Projekt pn. Foresight technologiczny rozwoju sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym realizowany jest przez jednostkę badawczo-rozwojową i uczelnie wyższe, tworzące w ramach niniejszego projektu konsorcjum naukowe, którego koordynatorem jest Główny Instytut Górnictwa. Partnerami Projektu są: Politechnika Śląska w Gliwicach, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach. Przedmiotem badań z wykorzystaniem metod foresight jest określenie scenariuszy rozwojowych sektora metropolitalnych usług publicznych w perspektywie roku 2030 wraz z identyfikacją uwarunkowań procesu metropolizacyjnego. Celem projektu jest zatem wyznaczenie kierunków rozwoju technologicznego w sektorze metropolitalnych usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym przyczyniających się do osiągnięcia spójności społecznej i rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Wyniki projektu będą stymulowały proces tworzenia dynamicznie rozwijającego się wielkomiejskiego ośrodka, zdolnego do skutecznej i wielowymiarowej konkurencji z innymi ośrodkami metropolitalnymi w kraju i w Europie.

6 Strona 4 2 ZAKRES PRAC BADAWCZYCH W RAMACH ZADANIA III Zakres prac badawczych w ramach III etapu prac projektu pn. Foresight technologiczny rozwoju sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym odpowiadał założeniom opisanym w dokumentacji aplikacyjnej. Celem etapu III było sformułowanie scenariuszy rozwoju technologicznego usług metropolitalnych w perspektywie czasowej foresightu. Przedmiot prac w okresie do polegał na przeprowadzeniu spotkań panelowych oraz konsultacji ankietowych z udziałem ekspertów i interesariuszy zewnętrznych. Prace panelowe poszczególnych paneli tematycznych i panelu horyzontalnego służyły wypracowaniu wstępnych wizji docelowego rozwoju technologicznego w obszarach będących przedmiotem projektu, przewidywaniu wariantowych trendów/scenariuszy rozwoju usług publicznych warunkujących rozwój technologiczny. Następnie, dorobek tych spotkań posłużył do sformułowania wstępnych tez dla opracowania scenariuszy rozwoju usług metropolitalnych. Tezy zostały poddane weryfikacji poprzez badania ankietowe przeprowadzone metodą typu Delphi (2 rundy).

7 Strona 5 3 OPIS SPOSOBU REALIZACJI 3.1 Podstawy metodyczne i wykorzystane metody badawcze Zakres prac w ramach Zadania (etapu) III obejmował: wypracowanie wstępnych wizji docelowego rozwoju technologicznego w obszarach tematycznych, sformułowanie wstępnych tez dla opracowania scenariuszy rozwoju usług metropolitalnych, przygotowanie i przeprowadzenie zewnętrznych badań eksperckich dotyczących przyszłej wizji metropolii oraz metropolitalnych usług publicznych, przewidywanie wariantowych trendów/scenariuszy uwarunkowań zewnętrznych oraz rozwoju usług publicznych warunkujących rozwój technologiczny. Zgodnie z przyjętą metodyką realizacja Zadania III oparta była na pracach warsztatowych w ramach spotkań paneli tematycznych i panelu horyzontalnego, zewnętrznych badaniach eksperckich oraz na pracach własnych ekspertów uczestniczących w poszczególnych panelach, jak również Biura Kierownika Projektu (BKP) w GIG. Eksperci reprezentujący różne dziedziny wiedzy, grupy zawodowe, środowiska oraz instytucje w trakcie kolejnych sesji warsztatowych prowadzili merytoryczne dyskusje, uzgadniali stanowiska oraz formułowali wnioski w zakresie tematyki objętej Zadaniem (etapem) III. Szczegółowe techniki i procedury służące poprawnemu przeprowadzeniu spotkań panelowych dostosowane były do specyfiki podejmowanych zagadnień, uzgodnione pomiędzy kierownikami i moderatorami paneli, a także konsultowane z kierownikiem projektu. Umożliwiło to zachowanie spójności tematyki, podejścia metodycznego oraz końcowych rezultatów prac panelu horyzontalnego i paneli tematycznych. Podczas realizacji prac w Zadaniu III wykorzystano następujące metody badawcze: panele eksperckie, budowanie wizji, badanie ankietowe metodą Delphi, tworzenie scenariuszy rozwoju, roadmapping.

8 Strona 6 Poniżej na schemacie przedstawiono logikę realizacji Zadania (etapu) III. Rysunek 3-1 Schemat logiczny realizacji Zadania (etapu) III 3.2 Przyjęte rozwiązania organizacyjne Prace merytoryczne w ramach Zadania (etapu) III projektu odbywały się - podobnie jak w zadaniu wcześniejszym - w ramach 4 paneli tematycznych i panelu horyzontalnego, tj.: PT1 Transport PT2 Metropolitalne usługi zdrowotne PT3 Kultura PT4 Metropolitalne systemy zarządzania środowiskiem PH Horyzont2030 Realizacja tego etapu prac opierała się na doświadczeniu oraz wiedzy zespołu ekspertów i prowadzona była w formie cyklicznych, moderowanych spotkań. Spójną metodycznie realizację projektu zapewniały ramowe instrukcje metodyczne opracowywane i udostępniane zespołom panelowym przed każdym cyklem spotkań. Jednocześnie zapewniono możliwość indywidualnego podejścia do realizacji prac panelom tematycznym akceptując uzasadnione zmiany co do szczegółów realizacji poszczególnych elementów prac, mając jednak każdorazowo na uwadze, zarówno odrębność i specyfikę poszczególnych obszarów tematycznych, jak i cel nadrzędny jakim jest uzyskanie spójnego materiału wynikowego. Rola paneli eksperckich polegała na przeprowadzeniu analiz oraz badań w ramach przyjętej metodyki obejmującej etap III ale również wypracowaniu narzędzi debaty publicznej nad kierunkami rozwoju GOM. Eksperci reprezentujący różne dziedziny wiedzy, grupy zawodowe, środowiska oraz instytucje w trakcie kolejnych sesji warsztatowych prowadzili dyskusje w zakresie wstępnych wizji docelowego rozwoju technologicznego oraz scenariuszy zewnętrznych uwarunkowań rozwoju usług publicznych. Istotny element prac polegał na uzgadnianiu stanowisk na etapie formułowania tez delfickich, a następnie ich weryfikacji po pierwszej turze badań ankietowych.

9 Strona 7 W pracach panelowych brali udział przedstawiciele Górnośląskiego Związku Metropolitalnego a także przedstawiciele środowisk naukowych, fundacji, medycznych centrów badawczych, oddziałów szpitalnych, media, administracji samorządowej i rządowej, przedsiębiorstw realizujących usługi komunalne, instytucji gospodarczych a także kulturalnych i kościelnych. Przebieg oraz wyniki poszczególnych sesji zostały opisane w sprawozdaniach ze spotkań i każdorazowo uzgadniane z ekspertami, a następnie przekazywane do BKP. W ramach pracy samodzielnej eksperci zajmowali się studiami literaturowymi, analizą i uzgadnianiem wyników prac warsztatowych, a także wypełnianiem formularzy prac indywidualnych przygotowywanych przez biuro panelu. Podsumowanie wyników prac panelowych w ramach Zadania III dla każdego panelu zawarte zostało w formie raportów cząstkowych. Współpraca merytoryczna z ekspertami polegała ponadto na ciągłej interakcji z panelem horyzontalnym, którego rola w projekcie obejmowała m.in. krytyczną analizę i weryfikację dorobku paneli oraz określanie powiązań tematycznych. Stała koordynacja prac paneli prowadzona była przez BKP, które zapewniało m.in. prawidłowy obieg dokumentów oraz przepływ informacji. 3.3 Harmonogram realizacji prac Praca paneli w ramach Zadania (etapu) III opierała się na cyklicznych spotkaniach oraz pracy własnej ekspertów pomiędzy spotkaniami, której wyniki przedstawiane i uzgadniane były poprzez komunikację elektroniczną z biurami paneli. Poniżej w tabeli przedstawiono harmonogram realizacji etapu III. Tabela 3-1. Harmonogram realizacji prac w ramach III etapu Spotkanie Data Zakres spotkania Rezultat Weryfikacja wizji rozwoju danego sektora usług Spotkanie 10 publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym II-III kw. oraz wstępnych tez i zapytań do ekspertów zewnętrznych 2010 tzw. tez delfickich i w rezultacie opracowanie formularza delfickiego. Sprawozdanie 10 Weryfikacja wstępnych wizji rozwoju GOM, omówienie Spotkanie 11 IV kw wstępnych wyników I tury badań Delphi oraz przygotowanie tez i zapytań do ekspertów zewnętrznych w Sprawozdanie 11 ramach II tury badania Delphi. Spotkanie 12 I kw Opracowanie alternatywnych scenariuszy zewnętrznych uwarunkowań rozwoju usług metropolitalnych. Sprawozdanie 12

10 Strona 8 4 WIZJA ROZWOJU USŁUG PUBLICZNYCH W GOM W ramach Zadania III wypracowano wizje rozwoju usług metropolitalnych GOM w perspektywie roku Przedmiotowe wizje obejmują swoim zakresem zagadnienia horyzontalne, a także wizje rozwoju metropolitalnych usług transportowych, usług zdrowotnych, systemu zarządzania środowiskiem, jak również rozwoju kultury. Wizja ogólna rozwoju usług publicznych w GOM sformułowana w ramach prac panelu horyzontalnego ma charakter nadrzędny, a jednocześnie uzupełniający dla wizji rozwoju usług w poszczególnych obszarach tematycznych. 4.1 Wizja rozwoju usług publicznych zagadnienia horyzontalne W zagadnieniach horyzontalnych objętych wizją wyróżniono następujące aspekty: Delimitacja i powiązania zewnętrzne, Silesia jako metropolia europejska, Marka metropolii elementy marki metropolii, Cechy przestrzeni publicznej i usług, Zasady rozwoju, Struktura zarządzania. Delimitacja i powiązania zewnętrzne Metropolia Silesia to obszar w centralnej części województwa śląskiego, obejmujący przede wszystkim obecny GZM, ale także inne, powiązane funkcjonalnie tereny Subregionu Centralnego, tj.: Będzin, Czeladź, Mikołów, Pyskowice, Radzionków, Tarnowskie Góry, Koziegłowy, Zawiercie, Łazy, Sławków, Lędziny, Chełm Śląski, Bieruń, Łaziska, Orzesze, Ornontowice. Obszar ten ma korzystne powiązania transportowo-komunikacyjne, konkurencyjne w skali ponadkrajowej, tj.: ośrodki (węzły) logistyczno-transportowe (Gliwice: węzeł autostradowo-kolejowy + port wodny, Pyrzowice: lotnisko + węzeł autostrad, Sławków: węzeł logistyczny; Katowice: główny węzeł kolejowy wschód/zachódpółnoc/południe). Efektywne, wielokierunkowe układy drogowe (w tym transgraniczne), zapewniają skomunikowanie w skali regionalnej, krajowej i międzynarodowej. System transportu publicznego jest wysoce wydajny dzięki dywersyfikacji a zarazem zintegrowaniu wewnętrznemu i zewnętrznemu zapewnionemu przez jeden, metropolitalny podmiot koordynujący. Górnośląski Obszar Metropolitalny jako metropolia europejska Górnośląski Obszar Metropolitalny jest znaczącym w skali Europy eksporterem i importerem technologii oraz produktów i usług. Na jego obszarze mieszczą się centra dystrybucji znaczących firm międzynarodowych i centra zarządzania niektórych z nich. W Metropolii Silesia działają również centra kongresowe i kulturalne oraz środki masowego przekazu o zasięgu ponadregionalnym. GOM ma wysoki kapitał ludzki i społeczny. Przyciąga zagraniczne kapitały, inwestycje, wybitnych przedstawicieli świata nauki i kultury oraz ekspertów różnych dziedzin. Ma znaczącą pozycję w ponadnarodowej sieci współpracy między metropoliami; utrzymuje rozległe relacje gospodarcze, naukowe, kulturalne i paradyplomatyczne zarówno z metropoliami ościennymi jak i położonymi w innych częściach kontynentu oraz poza Europą.

11 Strona 9 GOM jest obszarem o najwyższych kompetencjach zawodowych i nowoczesnych technologiach, w którym działają silne centra transferu technologii i silny samorząd gospodarczy. Jest miejscem licznych wydarzeń kulturalnych, naukowych, przemysłowych i handlowych o znaczeniu międzynarodowym, zarówno cyklicznych, jak i organizowanych jako jednorazowe wydarzenia. Ma dobrze rozwinięty sektor usług w sferze kultury, biznesu i turystyki przemysłowej zarówno dla gości z całej Polski i spoza niej, przy czym posiłkuje się walorami innych obszarów województwa (Jura Krakowsko-Częstochowska, Beskid Śląski). Skuteczna współpraca nauki z przemysłem i sferą usług publicznych zapewnia metropolii innowacyjność i nowoczesność technologiczną. W obszarze metropolitalnym funkcjonują klastry przemysłów kreatywnych i przemysłów z nimi powiązanych (design, architektura, reklama, sektor ICT). Marka metropolii elementy marki metropolii GOM jest obszarem rozpoznawalnym w świecie poprzez jednoznaczne desygnaty (markę). Na obszarze metropolii rozwinęły się strategiczne kierunki studiów (np. medycyna, matematyka, informatyka oraz inne kierunki techniczne) i prestiżowe uczelnie (np. Akademia Muzyczna), uznawane w kraju i Europie. Istnieje kilka specjalistycznych rozwijanych na światowym poziomie dziedzin usług medycznych oraz nauk technicznych i nauk o ziemi. W Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym organizowane są liczne regionalne wydarzenia integrujące społeczności różnych miast (kultura, festiwale nauki itd.) a Metropolia postrzegana jest jako mecenas artystów, młodych naukowców, młodzieży uzdolnionej artystycznie. Cechy przestrzeni publicznej i usług Zminimalizowane zostały negatywne zjawiska towarzyszące metropolizacji - wykluczenie społeczne zostało skutecznie ograniczone a depopulacja obszaru została zażegnana. Zahamowano również żywiołową urbanizację stref podmiejskich i rozlewanie się miast Metropolii. Działają mechanizmy łagodzące napięcia między tempem życia z jednej strony a rozwojem rodzin i potrzebami socjalizacji zachowań z drugiej. W skali Metropolii funkcjonuje ciągły, wielofunkcyjny system terenów zieleni zintegrowany z czystymi zbiornikami i ciekami wodnymi. Znacznie zaawansowana jest rewitalizacja śródmieść oraz osiedli zabudowy wielorodzinnej, skuteczna zarówno pod względem przestrzenno-funkcjonalnym, jak pod względem społeczno-gospodarczym. Przestrzeń osiedli mieszkaniowych jest powszechnie dostępna i bezpieczna. Prężnie rozwija się standardowe budownictwo mieszkaniowe, co jest efektem rozwoju systemu taniego budownictwa mieszkań na wynajem (w tym również własności komunalnej i budownictwa społecznego) oraz rewitalizacji tzw. blokowisk. Funkcjonowanie usług metropolitalnych jest dostosowane do zmieniającej się struktury wiekowej mieszkańców, w tym do rozwiązywania problemów wynikających ze starzenia się społeczeństwa. Obiekty dziedzictwa kulturowego są chronione i wyeksponowane, w tym zwłaszcza zabytki poprzemysłowe (ze zmienioną funkcją usługową). Kształcenie na każdym poziomie jest odpowiednio sprofilowane do bieżących i przyszłych potrzeb metropolitalnego rynku pracy dzięki wykorzystaniu danych dostarczanych przez instytucje monitorujące. Niektóre szkoły ponadgimnazjalne - o innowacyjnych lub niszowych kierunkach kształcenia - są zarządzane i finansowane z poziomu metropolitalnego. Gospodarka odpadami komunalnymi jest prowadzona systemowo w oparciu o nowoczesne instalacje unieszkodliwiania/odzysku o zasięgu metropolitalnym. Wysoce specjalistyczne usługi medyczne są w dyspozycji mieszkańców jako zasoby metropolitalne. W skali Metropolii

12 Strona 10 funkcjonuje powszechnie system: teoria-technologia-terapia (powiązanie badań naukowych, wdrażania/wykonawstwa i leczenia). Metropolitalny system bezpieczeństwa publicznego jest zintegrowany logistycznie, informacyjnie i zasobowo z systemami miejskimi i systemem wojewódzkim. Metropolia jest obszarem bardzo dobrze zapatrzonym w powszechnie dostępną infostrukturę. W skali całego obszaru realizowane są usługi e-administracyjne w oparciu o sieci elektroniczne. W pełni wdrożony jest system informacji przestrzennej i środowiskowej jako narzędzie wspomagające podejmowanie decyzji związanych z jej rozwojem. Zasady rozwoju Rozwój Metropolii postępuje w oparciu o pragmatyczne regulacje w zakresie gospodarowania przestrzenią, w tym przede wszystkim metropolitalny plan zagospodarowania przestrzennego - nadrzędny wobec lokalnych dokumentów planistycznych. Jest ona motorem rozwoju społecznego i wzrostu gospodarczego zarówno terenów przyległych, jak innych obszarów metropolitalnych województwa. Najważniejszymi partnerami spoza granic województwa śląskiego są metropolie: krakowska i ostrawska. Zrównoważony rozwój Silesii oparty jest na konsekwentnym wdrażaniu zintegrowanej, metropolitalnej polityki społecznej, gospodarczej, infrastrukturalnej i środowiskowej. Monitorowanie rozwoju całego obszaru oparte jest o system gromadzenia i przetwarzania danych statystyki publicznej obejmujący poziom metropolitalny. Struktura zarządzania W ramach ustawowo ustalonego statusu prawno-instytucjonalnego (struktura kompleksowa) Metropolia funkcjonuje jako układ sieciowy, w którym poszczególne jednostki samorządowe działają synergicznie i komplementarnie. Obszary wewnętrznej współpracy i konkurencji są jasno określone i zgodnie przestrzegane, a jednostki tworzące Metropolię aktywnie współdziałają w kreowaniu reguł funkcjonowania metropolii na miarę zmieniających się uwarunkowań. Na poziomie metropolitalnym koordynowane są: a) strategiczne planowanie rozwoju Metropolii, b) planowanie przestrzenne, c) gospodarka odpadami, d) gospodarka wodami powierzchniowymi i podziemnymi, e) gospodarka ściekowa, f) lokalne systemy energetyczne, g) transport publiczny, h) bezpieczeństwo publiczne (ochrona przeciwpowodziowa oraz niektóre zadania policji i straży pożarnej), i) promocja Metropolii. Metropolitalnym poziomem zarządzania objęte są niektóre kluczowe obiekty kultury, instytucje oświatowe i przestrzenie publiczne.

13 Strona Wizja rozwoju usług transportowych w GOM W obszarze GOM przecinają się europejskie szlaki drogowe i kolejowe biegnące w kierunkach północ-południe oraz wschód-zachód. Zapewnia to połączenia transportem drogowym i kolejowym w układzie ponadregionalnym, krajowym i międzynarodowym. Skomunikowanie GOM transportem lotniczym z innymi obszarami metropolitalnymi, krajami i kontynentami zapewniają lotniska Katowice-Pyrzowice, Kraków Balice oraz Ostrawa. Dobrej jakości infrastruktura drogowa zapewnia łatwy dostęp do lotnisk transportem drogowym. GOM posiada połączenie za pośrednictwem Kanału Gliwickiego z drogą wodną Odry, a ta z kolei z portami w Szczecinie i Świnoujściu, systemami dróg wodnych Europy Zachodniej oraz Wisłą i portami leżącymi w biegu i u ujścia Wisły. Jednak żegluga śródlądowa nie jest w Polsce gałęzią transportu mającą większy udział w obsłudze przewozów pasażerskich lub ładunków. Dobrze rozwinięta infrastruktura drogowa w miastach GOM w połączeniu z wzrostem liczby samochodów osobowych powodują, że istotne znaczenie w przemieszczeniach ma transport indywidualny. Oczekuje się modernizacji infrastruktury szynowej oraz odnowienia i rewitalizacji dworców kolejowych, tak aby to transport szynowy (koleje i tramwaje) zapewniały obsługę pasażerską na najbardziej obciążonych ciągach. Rozwój usług transportu zbiorowego w perspektywie roku 2030 determinowany będzie zmianami w zakresie rozwoju transportu drogowego (ograniczenia dostępności paliw płynnych i związane z tym zmiany w zakresie technologii napędzania pojazdów drogowych, rozwój technologii telematycznych oraz kongestia) oraz zmianami w zakresie popytu na usługi transportowe na obszarze metropolitalnym (zmiany w rozkładzie potoków pasażerskich oraz wzrost oczekiwań jakościowych). Wpływ na rozwój transportu zbiorowego i jego rolę w obsłudze potrzeb przewozowych będą miały też czynniki środowiskowe. W efekcie w perspektywie roku 2030 można zakładać funkcjonowanie na obszarze GOM zintegrowanego i nowoczesnego, oferującego usługi wysokiej jakości systemu transportu zbiorowego, który będzie podstawowym narzędziem zaspokajania potrzeb przewozowych. Wizja 1: Transport zbiorowy Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego w 2030 roku będzie integralną częścią zintegrowanego systemu transportowego Polski. Postrzegany będzie jako dobra inwestycja w rozwój gospodarczy, naukowy i kulturalny regionu. Zarządzany będzie centralnie z wykorzystaniem technologii teleinformatycznych i informacji przestrzennych. Stan techniczny środków transportu zbiorowego, infrastruktury liniowej i punktowej będzie odpowiadał wymaganiom bezpieczeństwa, ekologii i ergonomii ogólnie przyjętymi w Unii Europejskiej. Priorytety transportu zbiorowego Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego w 2030 będą oparte o wyliczenia kosztów zewnętrznych transportu. Transport zbiorowy będzie zdecydowanie podstawową częścią rynku usług transportowych. Wizja 2: Nowoczesny system transportowy zapewni sprawne połączenia w skali GOM, regionu oraz w układzie krajowym i międzynarodowym. Usługi metropolitalnego transportu zbiorowego będą zintegrowane z regionalnym i ponadregionalnym transportem zbiorowym oraz z transportem indywidualnym. Przemieszczenia realizowane będą zarówno transportem zbiorowym jak i indywidualnymi środkami transportowymi (samochody osobowe, jednoślady), tak aby zapewnić postulaty przewozowe przede wszystkim związane z czasem i komfortem oraz minimalizację negatywnych oddziaływań transportu na otoczenie.

14 Strona 12 System transportowy będzie zrównoważony i zintegrowany: poszczególne gałęzie transportu zbiorowego oraz transport indywidualny będą dostosowane do obsługi potoków pasażerskich o zróżnicowanej wielkości. Dostosowanie to będzie oparte na zasadzie hierarchizacji roli poszczególnych gałęzi transportowych oraz powszechnego, metropolitalnego priorytetu transportu zbiorowego przy jednoczesnym ograniczeniu na obszarach o największej urbanizacji dostępu motoryzacji indywidualnej. Transport będzie sektorem absorbującym i generującym nowoczesne rozwiązania oraz innowacje, zwłaszcza techniczne, technologiczne oraz w obszarze zarządzania. Pasażerowie w podróżach multimodalnych (wielogałęziowych) będą korzystać z udogodnień jakie daje integracja transportu rozwiązania taryfowe, ułatwienia podczas planowania podróży oraz przesiadek. Środki transportu, w tym w szczególności środki transportu drogowego będą w coraz mniejszym stopniu (w przeliczeniu na jednego pasażera i odległość przemieszczenia) oddziaływały negatywnie na środowisko naturalne. Technologie telekomunikacyjne i informatyczne usprawnią oraz poprawią efektywność usług transportowych zarówno w przewozach osób jak i ładunków. Dzięki powszechnemu zastosowaniu rozwiązań telematycznych i organizacyjnych transport zbiorowy będzie korzystał z priorytetów w ruchu drogowym, rozwiązania te pozwolą na uzyskanie wysokiej niezawodności systemu. Pasażerowie będą mogli korzystać z jednorodnej, łatwo dostępnej i szerokiej informacji o funkcjonowaniu systemu w tym w zakresie bieżącej realizacji przewozów (za pomocą personalnych urządzeń mobilnych oraz powszechnie dostępnych, publicznych tablic informacyjnych). Wzrośnie efektywność świadczenia usług transportowych poprzez wykorzystanie partnerstwa publiczno-prywatnego lub prywatnych kapitałów oraz know-how będących w dyspozycji podmiotów prywatnych. Zastosowanie telematyki pozwoli na wdrożenie złożonych rozwiązań organizacyjnych umożliwiających szerokie stosowanie partnerstwa publiczno-prywatnego. System ekonomiczny transportu oparty będzie o rozwiązania zapewniające w miarę w równych proporcjach finansowanie ze środków publicznych oraz przez korzystających z usług. Zapewni się rozwiązania eliminujące sytuacje dekapitalizacji majątku poprzez jego bieżące odtwarzanie i reprodukcję rozszerzoną. System finansowania transportu będzie stabilny i wkomponowany w system finansowania usług metropolitalnych. Koszty funkcjonowania systemu transportowego będą weryfikowane w warunkach rynkowych. Dzięki odpowiedniej organizacji transportu opartej na wykorzystaniu konkurencji w wyborze najkorzystniejszych ofert usługowych, system transportowy będzie miał wizerunek sektora innowacyjnego, świadczącego usługi wysokiej jakości, przyjaznego i zapewniającego sprawne i bezpieczne przemieszczenia. System transportu zbiorowego będzie nośnikiem promocji wizerunku GOM jako obszaru zintegrowanego i kreatywnego. Zmniejszy się energochłonność, kapitałochłonność oraz zapotrzebowanie na pracę ludzką w świadczeniu usług transportowych w tym w szczególności transportem zbiorowym. Współdziałanie instytucji badawczych, producentów oraz operatorów w sektorze transportu zapewni w regionie prowadzenie badań, projektowanie środków lub technologii transportowych. Region nasz będzie miał znaczny udział w kształceniu kadr dla potrzeb transportu. Transport będzie postrzegany przez mieszkańców, radnych gmin, powiatów i województwa, a także organy wykonawcze jednostek samorządu terytorialnego jako istotny czynnik rozwoju gospodarczego, poprawy jakości życia mieszkańców oraz wzrostu konkurencyjności jednostki administracyjnej.

15 Strona Wizja rozwoju usług zdrowotnych w GOM Górnośląski Obszar Metropolitalny jest najbardziej zurbanizowanym i uprzemysłowionym regionem w Polsce. Z jednej strony powoduje to szczególne nasilenie problemów zdrowotnych związanych z zagrożeniami cywilizacyjnymi (choroby układu krążenia, nowotwory, wypadki przemysłowe i komunikacyjne, itp.), z drugiej jednak stwarza wyjątkowy potencjał wynikający z silnej koncentracji kadry i ośrodków naukowo-badawczych z różnych dziedzin, w tym nauk i technologii medycznych. Dodatkowym czynnikiem jest postępujący proces starzenia się ludności, prowadzący do zmiany struktury społeczeństwa w większości krajów uprzemysłowionych, w tym także i w Polsce, obserwuje się systematyczny wzrost udziału osób starszych w ogólnej populacji. Pociąga to za sobą potrzebę rozwoju wysokokwalifikowanych usług dla tej grupy społecznej, co z kolei stymuluje wzrost innowacyjności technologicznej takich usług. Zapewnienie wysokiego bezpieczeństwa zdrowotnego społeczeństwa wymaga stosowania nowoczesnych technologii medycznych, co w rezultacie przyczyni się bezpośrednio do wzrostu jakości i długości życia. W obszarze usług medycznych kluczowymi czynnikami wpływającymi na realizację wizji technologicznej będą wzrost innowacyjności technologicznej oraz potrzeba rozbudowy i modernizacji sprzętu i aparatury medycznej. Czynniki te wpłyną na wzrost dostępności i zakresu usług medycznych, co w rezultacie spowoduje, że oferta tych usług będzie kompleksowa i adekwatna do pojawiających się potrzeb. Funkcjonujące w rejonie GOM różnorakie ośrodki naukowe medyczne i techniczne oraz rozwijająca się infrastruktura przemysłowa w kierunku obszarów Hi-Tech zapewnią szybki wzrost innowacyjności technologicznej usług medycznych. Istotny wpływ na realizację tej wizji będzie miała duża koncentracja jednostek usług medycznych w GOM oraz istniejąca infrastruktura telekomunikacyjna, informatyczna i komunikacyjna. Opierając się na istniejącym potencjale kadrowo-technicznym oraz biorąc pod uwagę zidentyfikowane potrzeby społeczne w obszarze usług zdrowotnych, w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym będą przede wszystkim rozwijane poniższe technologie związane z usługami medycznymi: - technologie wspomagania funkcji życiowych w warunkach pozaszpitalnych, - telemonitoring i teleinformatyczne systemy przesyłu danych medycznych, - technologie urządzeń zrobotyzowanych stosowanych w medycynie i rehabilitacji, - mechaniczne i biologiczne odzwierzęce protezy zastawek serca, - nanorobotyka medyczna i nanourządzenia terapeutyczne, - implantowane urządzenia terapeutyczne posiadające możliwości komunikacyjne, - technologie diagnostyczne do badań przesiewowych i diagnostyki molekularnej, - medyczne systemy doradcze. Stosowanie nowoczesnych technologii medycznych z pewnością spowoduje wzrost kapitałochłonności usług i technologii medycznych, jednak koszty te będą rosły także w przypadku braku wdrażania nowych technologii. Zastosowanie innowacyjnych metod leczenia powinno poprawić efektywność ekonomiczną usług zdrowotnych realizowanych na terenie GOM. Należy także wziąć pod uwagę fakt, że sektor nowoczesnych technologii biomedycznych jest obecnie nie tylko najszybciej rozwijającym się, ale także najbardziej dochodowym sektorem innowacyjnym na świecie. Korzyści ekonomiczne i społeczne wynikające z rozwijania i wdrażania nowoczesnych technologii medycznych z pewnością przewyższą koszty związane z tymi działaniami. Rozwój nowoczesnych technologii medycznych w GOM może stanowić przepustkę do zaistnienia regionu w czołówce nowoczesnej nauki i gospodarki światowej.

16 Strona 14 Wizje cząstkowe PT2: Wizja 1. Demograficzna Postępujący proces starzenia się ludności ujawniający się szczególnie w krajach rozwiniętych prowadzi do zmiany struktury społeczeństwa. W większości krajów uprzemysłowionych w tym także i w Polsce obserwuje się systematyczny wzrost udziału osób starszych w ogólnej populacji. Pociąga to za sobą potrzebę rozwoju wysokokwalifikowanych usług dla tej grupy społecznej, co z kolei stymuluje wzrost innowacyjności technologicznej takich usług. W Górnośląskim Obszarze Metropolitarnym, który jest regionem wysoce zurbanizowanym i uprzemysłowionym możliwe jest zapewnienie wymaganych warunków dla rozwoju sektora usług publicznych (w tym także medycznych) adresowanych do osób starszych. W obszarze usług medycznych kluczowymi czynnikami mającymi wpływ na realizację wizji demograficznej będzie zapewnienie wysokiej dostępności i kompleksowości tych usług. Funkcjonujące w rejonie GOM różnorakie ośrodki naukowe medyczne i techniczne oraz rozwijająca się infrastruktura przemysłowa w kierunku obszarów Hi-Tech powinny zapewnić szybki wzrost innowacyjności technologicznej usług medycznych. Wymaga to jednak długofalowego programu rozwoju sektora usług medycznych oraz wzrostu nakładów na usługi zdrowotne. Realizacja wizji demograficznej uzależniona jest od rozwoju krytycznych technologii obejmujących: technologie wspomagania funkcji życiowych w warunkach pozaszpitalnych, telemonitoring i teleinformatyczne systemy przesyłu danych medycznych, technologie zrobotyzowanych urządzeń stosowanych w medycynie i rehabilitacji oraz mechanicznych i biologicznych odzwierzęcych protez serca. Wizja 2. Ekonomiczna Ekonomiczna wizja rozwoju sektora usług medycznych w GOM zakłada zwiększenie liczby różnych źródeł finansowania tego typu usług, co powinno mieć bezpośredni wpływ na wzrost poziomu i dostępności świadczeń zdrowotnych w regionie. Istotnymi czynnikami mającymi wpływ na realizację tej wizji jest duża koncentracja jednostek usług medycznych w GOM oraz istniejąca infrastruktura telekomunikacyjna, informatyczna i komunikacyjna. Wizja ekonomiczna zakłada również istotny wzrost nakładów na usługi zdrowotne, co jest konieczne dla zapewnienia rozbudowy i modernizacji infrastruktury, sprzętu i aparatury w znacznym stopniu już zdekapitalizowanej. Spowoduje to jednak wzrost kapitałochłonności usług i technologii medycznych. Dlatego tak istotne jest zróżnicowanie mechanizmów finansowania usług medycznych, co powinno wpłynąć na stworzenie warunków odpowiedniego zabezpieczenia finansowego dla rozwoju metropolitalnych usług zdrowotnych. Realizacja wizji ekonomicznej uzależniona jest pośrednio od rozwoju krytycznych technologii, do których należy zaliczyć technologie wspomagania funkcji życiowych w warunkach pozaszpitalnych oraz systemy telemonitoringu i teleinformatycznego przesyłu danych medycznych. Wizja 3. Technologiczna Zapewnienie wysokiego bezpieczeństwa zdrowotnego społeczeństwa, wymaga stosowania nowoczesnych technologii medycznych, co w rezultacie przyczynia się bezpośrednio do wzrostu jakości i długości życia. W obszarze usług medycznych kluczowymi czynnikami wpływającymi na realizację wizji technologicznej będą wzrost innowacyjności technologicznej oraz potrzeba rozbudowy i modernizacji sprzętu i aparatury medycznej. Czynniki te wpłyną na wzrost dostępności i zakresu usług medycznych, co w rezultacie spowoduje, że oferta tych usług będzie kompleksowa i adekwatna do pojawiających się potrzeb.

17 Strona 15 Wizja technologiczna bazować będzie na zaawansowanych technologiach. Krytyczne wiodące technologie warunkujące realizację wizji obejmują: nanorobotykę medyczną i nanourządzenia terapeutyczne, implantowane urządzenia terapeutyczne posiadające możliwości komunikacyjne, technologie diagnostyczne do badań przesiewowych i diagnostyki molekularnej, mechaniczne i biologiczne odzwierzęce protezy zastawek serca. Do realizacji wizji istotne będą również technologie wspomagające takie jak: telemonitoring i teleinformatyczny system przesyłu danych medycznych, medyczne systemy doradcze, technologie urządzeń zrobotyzowanych stosowanych w medycynie i rehabilitacji, technologie wspomagania funkcji życiowych w warunkach pozaszpitalnych. Wizja 4. Profilaktyczna Zgodnie z opiniami specjalistów z dziedziny zdrowia publicznego wpływ sektora medycyna naprawczej na ogólną zdrowotność społeczeństwa nie przekracza 15%, natomiast wpływ szeroko pojętego stylu życia i środowiska ocenia się na 70%. Wizja profilaktyczna generalnie związana jest z poprawą jakości i długości życia, a tym samym z rozwinięciem działań prozdrowotnych na rzecz społeczeństwa. Środkami do osiągnięcia tego celu jest edukacja prozdrowotna i masowe badania profilaktyczne. Wizja profilaktyczna wymaga odpowiedniego zarządzania i administrowania służbą zdrowia, infrastrukturą oraz zasobami ludzkimi i materialnymi. Ważnym elementem w realizacji wizji będzie rozwój edukacji prozdrowotnej społeczeństwa, w tym uruchomienie nowatorskich prozdrowotnych programów nauczania w szkołach oraz szerokie propagowanie tych założeń przez media, organizacje pozarządowe oraz instytucje samorządowe i państwowe. Wiodącymi technologiami umożliwiającymi realizację wizji będą badania przesiewowe, telemonitoring i diagnostyka. Realizacja wizji uzależniona jest od spełnienia kluczowych warunków, które dotyczą: zbudowania długofalowego programu rozwoju sektora usług medycznych, zapewnienia wzrostu nakładów na usługi zdrowotne, wytworzeniu kompleksowej oferty usług medycznych. Wizja profilaktyczna bazuje na następujących krytycznych technologiach, które mają wpływ na jej realizację: telemonitoring i teleinformatyczny system przesyłu danych medycznych, diagnostyka w badaniach przesiewowych i diagnostyka molekularna oraz technologie wspomagania funkcji życiowych w warunkach pozaszpitalnych. 4.4 Wizja rozwoju sektora TOMT w GOM Ranga kultury staje się aksjomatem w myśleniu władz samorządowych. TOMT (teatr-operamuzyka-taniec) staje się trwałym (rzeczywistym, a nie jedynie deklaratywnym) priorytetem polityki kulturalnej władz samorządowych. Władze samorządowe tworzą warunki dla rozwoju kształcenia artystów, menedżerów, animatorów i edukatorów kultury. W politykę władz samorządowych wpisane jest równocześnie trwałe wspieranie uczestnictwa w kulturze jak największej grupy odbiorców. Władze samorządowe wspierają finansowo technologiczną modernizację infrastruktury sektora TOMT. W zakresie rozbudowy infrastruktury sektora kultury nacisk jest kładziony na obiekty wielofunkcyjne, skoncentrowane w metropolitalnych strefach kultury. Wzrost nakładów na inwestycje infrastrukturalne w sektorze kultury jest trwałą tendencją w konstrukcji budżetów lokalnych i budżetu regionalnego. Inwestycje infrastrukturalne są

18 Strona 16 realizowane w partnerstwie publicznym władz samorządowych, krajowych i europejskich. Ważnym narzędziem rozwoju kultury staje się wspieranie i/lub inicjowanie przez samorząd lokalny projektów łączących środowiska kulturalne i środowiska biznesowe. Władze metropolitalne podnoszą swoje umiejętności prowadzenia polityki kulturalnej dzięki twórczemu transferowi i wykorzystywaniu dobrych praktyk międzynarodowych. Sektor kultury, w tym podsektor TOMT są dziedzinami spajającymi Katowice i Metropolię. Polityka władz samorządowych Katowic i Metropolii skupia się na wspieraniu zbioru prestiżowych i awangardowych wydarzeń kulturalnych. W Katowicach i Metropolii zachodzi ciągła modernizacja technologiczna oraz rozbudowa obiektów sektora TOMT. Proces ten uzupełnia pro-kulturowa rewitalizacja starych obiektów poprzemysłowych umożliwiająca realizację wydarzeń kulturalnych w przestrzeniach postindustrialnych. Ultranowoczesne wyposażenie i infrastruktura techniczna obiektów TOMT zapewniają realizację widowisk interdyscyplinarnych, maksymalizację przeżyć artystycznych i możliwości cyfrowego utrwalania wydarzeń kulturalnych. Następuje systematyczna poprawa poziomu funkcjonalności obiektów TOMT, w tym stopnia ich dostosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych. Z technologiczną modernizacją i rozbudową obiektów TOMT jest ściśle związana aranżacja otaczającej je przestrzeni publicznej. Atrakcyjne przestrzenie publiczne wokół obiektów TOMT tworzą symboliczne i wizytówkowe strefy tętniące życiem kulturalnym o wysokiej estetyce. Przestrzenie te są miejscami wydarzeń plenerowych, wystaw i spotkań. Metropolitalna infrastruktura transportowa ułatwia dostępność do obiektów TOMT. Wirtualna wizualizacja obiektów TOMT za pośrednictwem Internetu wprowadza sektor TOMT w GOM w przestrzeń globalną. Następuje znaczne wzmocnienie potencjału górnośląskich środowisk twórczych. Na proces ten wpływa podtrzymanie silnej pozycji tradycyjnych środowisk sztuk performatywnych, w tym górnośląskiego środowiska muzycznego, środowiska teatralnego, tanecznego i baletowego oraz środowiska sztuki wizualnej i graficznej, sztuki audiowizualnej oraz literackiej. Potencjał ten jest wzmacniany dopływem absolwentów szybko rozwijającego się w GOM szkolnictwa artystycznego. Pojawiają się nowe dziedziny aktywności kulturalnej realizowane przez twórców awangardowych i reprezentantów kultury alternatywnej. Wzrasta poziom i zakres współpracy między środowiskami reprezentującymi różne dziedziny i formy aktywności kulturalnej. Procesy kulturowego przenikania prowadzą do wzrostu różnorodności pojawiających się w GOM produktów kultury oraz powstawania nowych jakościowo zjawisk kulturalnych. Otwartość środowisk, korzystny klimat twórczy i sprzyjające warunki instytucjonalne stanowią czynniki przyciągania twórców z zewnątrz, a ich działalność realizowana indywidualnie i we współpracy z rodzimymi twórcami wzbogaca aktywność sektora kultury w GOM i sprzyja globalizacji jego oferty. Rozwój kultury wysokiej w GOM, wartość i atrakcyjność jej produktów tworzą skuteczną przeciwwagę dla ekspansji kultury popularnej. Starania o przyznanie Katowicom i Metropolii tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2016 zwiększają radykalnie ilość, różnorodność i jakość wydarzeń kulturalnych. Prowadzi to do przełomu kulturowego i umocnienia pozycji Katowic i Metropolii w przestrzeni krajowej i europejskiej. Katowice i Metropolia stają się centrum Górnośląskiej Wyżyny Kulturalnej na osi strategicznej z Krakowem i Wrocławiem. W przestrzeni aglomeracyjnej i lokalnej jest to źródłem wzmacniania tożsamości metropolitalnej i górnośląskiej. Nowe, wielkie wydarzenia kulturalne realizowane w GOM są efektem partnerskich przedsięwzięć górnośląskich i międzynarodowych środowisk twórczych. Stworzona została trwała sieć partnerstwa kulturalnego instytucji i miast GOM. Katowice i Metropolia są aktywnym uczestnikiem sieci światowych i europejskich stolic kultury i przemysłów kreatywnych. Trwała zmiana kulturalnego krajobrazu Katowic i Metropolii

19 Strona 17 sprawia, iż sfera kultury wysokiej jest marką i wizytówką GOM oraz prowadzi do wykreowania nowego sposobu postrzegania tego obszaru. Kulturalna ranga Katowic i Metropolii sprawiają, że są one obowiązkowym punktem tournee światowych artystów i zespołów artystycznych. Pojawia się coraz większa liczba prestiżowych i cyklicznych wydarzeń kulturalnych o zasięgu krajowym i międzynarodowym. Pojawiają się wielodyscyplinowe projekty kulturalne, powstają nowe typy spektakli oraz nowe formy uczestnictwa w nich publiczności. Następuje multimedialna globalizacja górnośląskiej oferty produktów TOMT. Wspomaga ją: upowszechnienie technologii digitalizacji dzieł, wydarzeń i produktów, medializacji i internetyzacji oferty wpisujących Katowice i Metropolię w globalne systemy dystrybucji i sprzedaży produktów kulturalnych TOMT. Kontynuowane są dotychczas organizowane w Katowicach i Metropolii imprezy festiwalowe sektora TOMT o renomie międzynarodowej z dążeniem do podniesienia ich jakości i rangi. Skutkiem poszukiwania nowych oryginalnych form festiwalowych jest pojawienie się w Katowicach i Metropolii nowej generacji festiwali będących efektem fuzji różnych dziedzin sztuki i technologii oraz cyklicznych festiwali technologicznych, postindustrialnych, przestrzeni holograficznych, itd. Metropolitalną stolicą festiwali są Katowice wspierane przez inne miasta rdzeniowe GOM. Wokół podsektora festiwali koncentrują się przemysły zależne i towarzyszące tworzące klastry przemysłów kreatywnych. W Katowicach i Metropolii funkcjonuje rozwinięty sektor wyspecjalizowanych i dysponujących międzynarodowymi kontaktami firm i instytucji zajmujących się organizacją i obsługą festiwali. Bogata, różnorodna oferta kulturalna umożliwia realizację różnych stylów życia i buduje więzi społeczne i kapitał kulturowy regionu. Beneficjentami nowej oferty kulturalnej GOM są mieszkańcy, ludzie biznesu oraz stali i incydentalni użytkownicy Katowic i Metropolii. Atrakcyjność oferty kulturalnej jest podnoszona dzięki przywróceniu pamięci o tradycjach kultury regionalnej i umiejętnemu dyskontowaniu specyfiki kulturowej Górnego Śląska. Unikatowości oferty kulturalnej GOM sprzyja niekonwencjonalne wykorzystanie elementów dziedzictwa duchowego i materialnego, w tym obiektów i przestrzeni postindustrialnych. Równolegle wzrost atrakcyjności oferty osiągany jest poprzez umiędzynarodowienie jej inspiracji oraz pozyskiwanie współpracy międzynarodowych środowisk twórczych i artystycznych. Na rozwój kulturalny GOM silnie wpływa sektor górnośląskiego biznesu internalizujący wartości kulturowe dla powiększenia swojej wartości dodanej i podnoszenia swojej konkurencyjności. Rozwija się biznes w kulturze, kultura staje się sektorem nowej gospodarki umożliwiającym wykorzystanie najlepszych kapitałów Katowic i Metropolii. W jego obrębie znajdują się przemysły kultury, których ostatnim ogniwem są działalności komercjalizujące produkty kulturalne. W Katowicach i Metropolii biznes oddziałuje na kulturę poprzez spełnienie funkcji: konsumenta dóbr kultury, inwestora, mecenasa, kreatora własnego wizerunku, tj. wykorzystującego kulturę jako element promocji. Katowice i Metropolia są obszarem rozwoju biznesu w kulturze i kultury w biznesie. Rośnie znaczenie sektora gospodarki kreatywnej, jako wyznacznika atrakcyjności społecznokulturowej Katowic i Metropolii oraz Górnego Śląska. Fundamentem wzrostu atrakcyjności społeczno-kulturowej GOM jest uwolnienie potencjału kreatywności społeczności lokalnych, odbudowa tożsamości śląskiej oraz przełamanie profilu kultury industrialnej miast górnośląskich. Istotnym czynnikiem kształtowania potencjału kreatywności i innowacji w GOM jest górnośląskie środowisko akademickie. Jest ono źródłem nowych form aktywności kulturalnej oraz czynnikiem kształtowania kompetencji kulturowych i wzrostu uczestnictwa mieszkańców w kulturze. Śląska tożsamość inspiruje inicjatywy kulturalne podejmowane przez organizacje pozarządowe tworzące silny sektor społeczny w GOM. Owocuje to nowymi formami animacji kultury w środowiskach miejskich. Wyłania się odrębny sektor instytucji otoczenia kultury pośredniczących w udostępnianiu różnorodnych nurtów i dzieł artystycznych z całego świata społeczności Katowic, Metropolii i Górnego Śląska. Katowice

20 Strona 18 i pozostałe ośrodki rdzeniowe Metropolii kreują nowe ścieżki rozwoju gospodarczego i społecznego, orientując się na dobra i usługi kulturalne. Markę kulturową Katowic i Metropolii tworzą wizytówkowe osobistości, instytucje, obiekty i przestrzenie oraz dzieła, wydarzenia i produkty. Jako swoiste magnesy przyciągają one twórców, inwestorów i turystów. Atrakcyjność społeczno-kulturową Katowic i Metropolii potęguje komfort i sprawność transportu publicznego, rozwinięty sektor hotelarsko-restauracyjny, różnorodność oferty rozrywkowej, wysoki standard czystości i porządku oraz wysoki poziom bezpieczeństwa publicznego. Aglomeracja Górnośląska skutecznie dokonała przejścia od stadium obszaru przemysłowego do stadium obszaru kultury. 4.5 Wizja rozwoju metropolitalnych systemów zarządzania środowiskiem Wizja Zrównoważona Metropolia Górnośląski Obszar Metropolitalny w 2030r. to obszar realizujący w pełni cele zrównoważonego rozwoju oraz kształtujący atrakcyjną przestrzeń zapewniając wysoką jakość życia i efektywność usług publicznych poprzez wdrożony metropolitalny system zarządzania środowiskiem. GOM w 2030 działa w oparciu o regulację prawną, która określa zakres jego kompetencji oraz instrumenty prawno finansowe służące realizacji działań proekologicznych. GOM zamieszkują mieszkańcy świadomi wartości jaką stanowi wysoka jakość zasobów i walorów środowiska, mający pełny dostęp do informacji o ich stanie z możliwością bieżącej informacji o zagrożeniach będących skutkiem antropopresji, jak i niekorzystnych zjawisk atmosferycznych. GOM w 2030r. to kreatywny obszar konkurujący z innymi ośrodkami metropolitalnymi w kraju i Europie poprzez rozwój mechanizmów komercjalizacji najnowszych osiągnięć naukowych i technologicznych oraz wspieranie produktów i usług wizytówek Metropolii. GOM funkcjonuje i kształtowany jest w oparciu o techniczne i organizacyjne rozwiązania w zakresie: zintegrowanego planowania przestrzennego, zarządzania środowiskiem i informacji o środowisku, monitoringu środowiska, instrumentów finansowych wspomagających działania proekologiczne. W GOM wdrożono: kompleksowy system planowania i zagospodarowania przestrzennego, system zarządzania i informacji o środowisku, kompleksowy, automatyczny i interaktywny system monitoringu środowiska, skuteczny i efektywny system przeciwpowodziowy, zintegrowany system zachęt proekologicznych dla inwestorów i mieszkańców, zintegrowany metropolitalny system gospodarki odpadami, Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych oraz rozwiązania odzysku i wykorzystania wody opadowej i roztopowej, rozbudowany i optymalnie wykorzystany system ciepłowniczy (w tym rynek ciepła oraz chłodu) umożliwiający wykorzystanie alternatywnych źródeł energii, rozwiązania proekologiczne w miejskim transporcie publicznym oraz rozwiniętą komunikację rowerową, systemowe rozwiązania w zakresie konwersji terenów poprzemysłowych oraz minimalizacji zagospodarowania terenów zielonych. Rezultatami wdrożenia systemowych rozwiązań są: rozwinięte i zachowane strefy ciszy i wypoczynku dla mieszkańców,

21 Strona 19 ochrona specyficznej bioróżnorodności i georóżnorodności (spójny system obszarów chronionych połączonych korytarzami ekologicznymi) o zróżnicowanym poziomie ochrony, rewitalizowane tereny poprzemysłowe z wykorzystaniem w nowych funkcjach gospodarczych, naukowo-edukacyjnych i kulturalnych, dobry stan ekologiczny zasobów wodnych przekładający się na ich zrównoważone użytkowanie, dotrzymane standardy jakości powietrza. Wizja minimalnej zmiany Górnośląski Obszar Metropolitalny w 2030r. to obszar realizujący oraz wdrażający strategiczne cele zrównoważonego rozwoju na drodze konsensusu i kompromisu społecznego. Podejmowane działania koncentrują się na poprawie jakości komponentów środowiska poprzez stopniowe wdrażanie metropolitalnego systemu zarządzania środowiskiem. GOM w 2030 działa w oparciu o dobrowolny związek miast i gmin określający zasady działania w zakresie wspólnych priorytetowych przedsięwzięć proekologicznych i dysponujący środkami celowymi na ich realizację. Mieszkańcy GOM mają pełny dostęp do informacji o środowisku. Realizowany jest program edukacyjny podnoszący świadomość i wiedzę ekologiczną wszystkich grup społecznych. GOM w 2030r. to obszar znajdujący się na ścieżce procesu metropolizacyjnego i mogący konkurować z innymi obszarami metropolitalnymi w kraju i Europie. GOM funkcjonuje i kształtowany jest w oparciu o techniczne i organizacyjne rozwiązania obejmujące: respektowanie prawnej ochrony siedlisk i gatunków, zintegrowane planowanie przestrzenne w zakresie przedsięwzięć strategicznych dla GOM, zaimplementowany system informacji o środowisku, zintegrowany system gospodarki odpadami oparty na selektywnej zbiórce odpadów komunalnych rewitalizację zdegradowanej przestrzeni miejskiej i poprzemysłowej, sprawny system monitoringu środowiska, racjonalizację działań w zakresie produkcji, dystrybucji i wykorzystania energii oraz ciepła. Rezultatami wdrożenia systemowych rozwiązań jest: częściowo zrewitalizowana zdegradowana przestrzeń miejska i przemysłowa i wykorzystana na nowe funkcje gospodarcze, naukowo-edukacyjne i kulturalne, stosunkowo dobry stan ekologiczny zasobów wodnych, poprawa jakości powietrza.

22 Strona 20 5 WYNIKI BADANIA ANKIETOWEGO METODĄ DELPHI Badania ankietowe metodą Delphi przeprowadzono wśród przedstawicieli środowisk naukowych oraz biznesu, sektora komunalnego, administracji, mediów i organizacji pozarządowych, będących mieszkańcami GOM, jak i spoza tego obszaru, posiadających dużą wiedzę merytoryczną i doświadczenie w obszarach tematycznych będących przedmiotem ankietowania, tj.: transport, metropolitalne usługi zdrowotne, kultura, metropolitalne systemy zarządzania środowiskiem, zagadnienia horyzontalne (w tym administracja, edukacja, bezpieczeństwo publiczne i mieszkalnictwo). Celem badań było poznanie opinii ekspertów, wyrażonej w formie odpowiedzi na zestaw pytań do tez obrazujących kierunki rozwoju usług metropolitalnych w wymienionych powyżej obszarach. Dodatkowo, udział w badaniu miał również na celu zwiększenie świadomości szerokiego grona interesariuszy odnośnie Metropolii, jak i włączenie ich w proces kształtowania warunków rozwoju usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym. Przeprowadzenie badań ankietowych w dwóch turach pozwoliło na uzyskanie zbieżnych stanowisk, co z kolei umożliwiło sformułowanie szerszych wniosków, przedstawionych poniżej: Skutki realizacji niemal wszystkich 69 przedstawionych tez związanych z rozwojem usług publicznych w GOM będą widoczne przed 2030 r. Wyjątek stanowi jedynie zagadnienie Zmniejszenie kosztów zewnętrznych transportu zbiorowego i obniżenie stanu degradacji środowiska w miastach GOM nastąpi poprzez wprowadzenie technologii alternatywnych źródeł energii, przewidywane do realizacji po 2030 r. Wśród zagadnień objętych badaniem Delphi nie wskazano takich, których realizacja mogłaby mieć negatywny wpływ na rozwój sektora usług publicznych Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego. Działaniami niezbędnymi dla rozwoju usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym są: zaangażowanie krajowych środków budżetowych; zwiększenie nakładów na badania podstawowe i wdrożeniowe; wzmocnienie ponadlokalnej współpracy miast tworzących Górnośląski Związek Metropolitalny; wdrażanie działań legislacyjnych. Duże znaczenie dla rozwoju usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym mają także działania powodujące zwiększenie społecznej świadomości przynależności do Metropolii. Wprowadzenie metropolitalnych mechanizmów fiskalnych (np. podatek metropolitalny), Przekazanie części kompetencji samorządu wojewódzkiego na poziom Metropolii oraz Przekazanie części kompetencji gmin na poziom Metropolii nie są istotne dla rozwoju sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym. Sukcesywny rozwój sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym będzie miał pozytywny wpływ na: proces metropolizacji GOM; wykorzystanie potencjału rozwojowego obszaru GOM; pozycję GOM w międzynarodowych sieciach współpracy; poprawę wizerunku Metropolii;

23 Strona 21 kreowanie metropolitarnej marki (produktów, usług, inicjatyw służących samoidentyfikacji GOM); osiągnięcie wysokiej jakości życia mieszkańców. Pozytywne przejawy realizacji tez objawią się w licznych dziedzinach życia i rozwoju Metropolii, szczególnie w odniesieniu do następujących zagadnień: dostępność komunikacyjna i telekomunikacyjna; rozwój infrastruktury obsługi biznesu oraz sektora usług; liczbę wydarzeń o randze krajowej i międzynarodowej; poziom wymiany technologii i usług z rynkami zewnętrznymi w stosunku do GOM; rozwój stosunków paradyplomatycznych. Do specjalizacji miast w wewnętrznej sieci współpracy przyczynią się procesy/zdarzenia związane z całokształtem funkcjonowania Metropolii i jej usług, jak i procesy/zdarzenia dające się opisywać na poziomie poszczególnych sfer usług metropolitalnych: transport, usługi zdrowotne, kultura oraz metropolitalne systemy zarządzania środowiskiem (Tabela 5-1). Tabela 5-1 Procesy i zdarzenia przyczyniające się do specjalizacji miast na rzecz funkcjonowania Metropolii w podziale na obszary sektora usług publicznych Obszary sektora usług publicznych Usługi publiczne (horyzontalne) Usługi transportowe Procesy i zdarzenia Górnośląski Obszar Metropolitalny jako atrakcyjny rynek pracy zarówno dla mieszkańców jak i osób z zewnątrz; Zagospodarowanie przestrzenne i użytkowanie terenu oparte o metropolitalny plan zagospodarowania przestrzennego, nadrzędny dla lokalnych dokumentów planistycznych; Formalnie / ustawowo ustalony status Metropolii (jako struktury kompleksowej lub zadaniowej); Delimitacja obszaru GOM: większość obszaru centralnego województwa (w tym centra logistyczne: Gliwice, Pyrzowice, Sławków); Skutecznie zrewitalizowane śródmieście zarówno pod względem funkcjonalnoprzestrzennym jak i społeczno-gospodarczym; Profil kształcenia na poziomie ponadpodstawowym i wyższym dostosowany do potrzeb bieżących i przyszłych metropolitalnego rynku pracy; Marka Silesii: niektóre kierunki studiów (np. medycyna) lub całe uczelnie (np. Akademia Muzyczna) należące do grupy prestiżowych, uznanych w kraju i Europie; Zarządzanie i finansowanie niektórych szkół ponadgimnazjalnych (o innowacyjnych / niszowych kierunkach kształcenia) z poziomu Metropolii; Rozwój zintegrowanego multimodalnego systemu transportu, z powszechnym udziałem transportu szynowego koordynowanego przez jedno centrum metropolitalne; Poprawa wewnętrznej dostępności transportowej GOM poprzez wykorzystanie systemu transportu zbiorowego obejmującego obszar GZM oraz powiaty i regiony ościenne; Rozwój trzech silnych ośrodków logistyczno-transportowych (Gliwice, Pyrzowice, Sławków); Nowe uregulowania prawne i rozwiązania ekonomiczne oraz wykształcona kadra kluczowa dla wdrażania innowacyjnych rozwiązań w transporcie oraz wykorzystania nowoczesnych technologii transportowych; Zewnętrzne układy drogowe (w tym transgraniczne), zapewniające efektywne powiązania GOM w skali regionalnej, krajowej i międzynarodowej;

24 Strona 22 Obszary sektora usług publicznych Metropolitalne usługi zdrowotne Kultura Metropolitalne systemy zarządzania środowiskiem Źródło: Raport z wyników badań ankietowych metodą Delphi Procesy i zdarzenia Rozwój technologii wytwarzania urządzeń wspomagania serca; Rozwój technologii pozyskiwania i hodowli komórek macierzystych oraz ich zastosowanie w działaniach terapeutycznych; Szeroko wykorzystana w medycynie i rehabilitacji robotyka i mechatronika Wzrost innowacyjności technologicznej w obszarze usług diagnostycznych i terapeutycznych jako efekt lepszej współpracy z zapleczem naukowo-badawczym; Rozwój wysokiej jakości usług medycznych stanowiących produkt-wizytówkę Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego; Wysoce specjalistyczne usługi medyczne funkcjonujące na poziomie Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego w sferze zarządzania i informacji; Organizacja imprez kulturalnych w obszarze TOMT (teatr-opera-muzyka-taniec) w GOM na skalę krajową i międzynarodową; Organizacja na terenie GOM licznych regionalnych imprez kulturalnych integrujących społeczności różnych miast; Górnośląski Obszar Metropolitalny jako ważny ośrodek w sieci powiązań miedzy metropoliami w zakresie sektora kultury; Wdrożenie zintegrowanego planowania przestrzennego na poziomie GOM; Funkcjonujący na terenie GOM metropolitalny system przyrodniczy z zachowaniem ciągłości (korytarze ekologiczne, węzły itp.), w tym dziedzictwa poprzemysłowego Górnego Śląska; Wdrożenie spójnego metropolitalnego systemu gospodarki odpadami, pozwalającego na osiągnięcie wymogów unijnych w zakresie redukcji ilości generowanych odpadów kierowanych na składowiska; Wykorzystanie odpadów do produkcji energii (odpady komunalne jako paliwo dla elektrociepłowni) i surowcowe wykorzystanie odpadów jako determinanty działań w zakresie gospodarki komunalnej GOM; Wzrost zapotrzebowania na użytkowanie terenów podziemnych dla usług środowiskowych (np.: składowanie odpadów, oczyszczanie ścieków, magazynowanie paliw); W remediacji i rewitalizacji ekosystemów znaczący udział nowoczesnych technologii środowiska opartych na biotechnologii, inżynierii genetycznej oraz nanotechnologii; Przywracanie wartości wód powierzchniowych poprzez tworzenie atrakcyjnych przestrzeni rekreacyjnych i wypoczynkowych o wysokich walorach przyrodniczych; Funkcjonowanie spójnego systemu ciepłowniczego nakierowanego w przyszłości na wykorzystanie alternatywnych, odnawialnych źródeł energii; Zmniejszenie udziału terenów zdegradowanych większość zostanie zagospodarowana z uwzględnieniem ich wartości historycznej i kulturowej; Biotechnologia i bioinżynieria środowiskowa jako istotne kierunki rozwoju potencjału naukowego i badawczego GOM; Badanie przeprowadzone metodą Delphi pozwoliło na wstępne sformułowanie, a następnie przyczyni się do docelowego skutecznego wdrażania scenariuszy rozwoju metropolitalnych usług publicznych, obejmujących kluczowe obszary życia społecznego i gospodarczego GOM. Wyniki tych badań stanowią wartościowe źródło informacji co do oczekiwań społecznych ale również inspiracji na etapie formułowania polityk umożliwiających wzrost potencjału gospodarczego, społecznego, środowiskowego i kulturowego GOM. Szczegółowy opis oraz wyniki badania Delphi przedstawione zostały w Raporcie z wyników badań ankietowych metodą Delphi dostępnym na stronie internetowej projektu

25 Strona 23 6 WARIANTOWE SCENARIUSZE UWARUNKOWAŃ ZEWNĘTRZNYCH ROZWOJU USŁUG METROPOLITALNYCH Scenariusze uwarunkowań zewnętrznych rozwoju Metropolii i poszczególnych rodzajów usług metropolitalnych opracowane przez panel horyzontalny, a następnie uszczegółowione przez panele w poszczególnych obszarach tematycznych, zbudowano zgodnie z założeniami zawartymi w dokumentach aplikacyjnych projektu, tzn. przyjęto kilka alternatywnych, ogólnych hipotez przyszłości, w tym skrajnie optymistycznej i skrajnie pesymistycznej. Jednoznacznie przyjęto, że hipotezy te muszą uwzględniać możliwe scenariusze rozwoju kraju, a nie tylko regionu. Dlatego też za dokument bazowy do budowy wariantowych scenariuszy uwarunkowań zewnętrznych rozwoju usług metropolitalnych uznano Narodowy Program Foresight 2020 oraz opracowanie eksperckie Polska możliwe scenariusze rozwoju wykonane dla potrzeb NPF. Zestawienie scenariuszy, przywołane w tym dokumencie, zostały przyjęte jako zewnętrzna determinanta warunków rozwoju Metropolii. Wobec braku horyzontalnych scenariuszy dla perspektywy czasowej 2030 przyjęto, że scenariusze te determinują warunki rozwoju GOM również w perspektywie Alternatywne hipotezy (scenariusze) sformułowane w dokumencie Polska możliwe scenariusze rozwoju, tj.: skok cywilizacyjny, twarde dostosowania, trudna modernizacja, słabnący rozwój. zostały przyjęte jako zewnętrzna względem Metropolii, determinanta warunków jej rozwoju. Posłużyły one eksperckim zespołom panelowym jako punkt odniesienia w opracowaniu wariantowych scenariuszy uwarunkowań rozwoju usług metropolitalnych w ramach obszarów tematycznych. Podstawą budowy tych scenariuszy było przewidywanie zachowania się czynników motorycznych i pozostałych czynników kluczowych. Tabela 6-1. Zestawienie scenariuszy zewnętrznych na podstawie Narodowego Programu Foresight 2020 aspekty Integracja międzynarodowa Reformy wewnętrzne Gospodarka oparta na wiedzy Akceptacja społeczna scenariusze Skok cywilizacyjny Twarde dostosowania Trudna modernizacja Słabnący rozwój Opis scenariuszy: Scenariusz skok cywilizacyjny : Zrealizowano bardzo udany program modernizacji kraju, który polegał na połączeniu dobrej koniunktury zewnętrznej ze śmiałymi działaniami politycznymi wewnątrz i szerokim zaangażowaniem społecznym. Polska w roku 2020 jest krajem nowoczesnym, z rosnącym udziałem w gospodarce sektorów zaawansowanych technologii, o żywej i atrakcyjnej kulturze, która obok nowych technologii staje się ważnym czynnikiem rozwoju i budowy przewagi konkurencyjnej.

26 Strona 24 Scenariusz twarde dostosowania : Polska rozwija się i systematycznie modernizuje, jednak coraz większą barierą wzrostu jest niski poziom kapitału społecznego. Niedostatki te niweluje do pewnego stopnia zdeterminowana polityka rządu polegająca na dyskontowaniu dobrej koniunktury zewnętrznej, zwłaszcza pogłębiającej się integracji europejskiej, i prorozwojowych reformach, polegających m.in. na transformacji systemu wiedzy. Scenariusz trudna modernizacja : Mimo przeciągającego się globalnego kryzysu, który po 2010 r. z fazy ekonomicznej przeszedł do globalnego kryzysu politycznego i dezintegracji struktur międzynarodowych, polskie społeczeństwo zmobilizowało się do cywilizacyjnego skoku. Scenariusz słabnący rozwój : Relatywnie dobra, mimo globalnego kryzysu końca pierwszej dekady XXI w., koniunktura dla kraju nie została wykorzystana do prorozwojowych reform. Szczególnie dotkliwe okazały się zaniechania w transformacji systemu wiedzy. Szkolnictwo przeszło jedynie kosmetyczne zmiany, stan nauki systematycznie się pogarsza ze względu na odpływ młodej kadry. Pozostają również stare mankamenty: niska innowacyjność gospodarki i słabe jej związki z sektorem badań, a tradycyjne czynniki rozwoju, jak np. tania siła robocza, przestały odgrywać znaczenie. Każdy z powyższych scenariuszy został sformułowany w oparciu o odpowiedzi na pytania dotyczące różnych aspektów uwarunkowań rozwoju kraju: Integracja międzynarodowa. Czy świat zdoła pokonać aktualny kryzys i powróci na ścieżkę pokojowej integracji, wynajdując nowe instytucje ułatwiające przeciwdziałanie problemom globalnym i wspomagające trwały rozwój światowej gospodarki? Reformy wewnętrzne. Czy polskie elity polityczne zdołają wypracować i przeprowadzić program niezbędnych, głębokich reform instytucji życia publicznego, by odblokować rozwojowy potencjał naszego kraju? Gospodarka oparta na wiedzy. Czy zdołamy szybko zbudować najważniejszy dziś zasób rozwojowy wiedzę, rozwijając kapitał intelektualny, zwiększając potencjał badawczonaukowy, efektywność transferu wiedzy i innowacji do gospodarki oraz uczestnicząc w rozwoju nowych form produkcji i upowszechniania wiedzy? Akceptacja społeczna. Czy polskie społeczeństwo zaangażuje się w zmiany, popierając trudne, lecz niezbędne reformy, jak również uruchamiając zasoby innowacyjności i kreatywności? Panel horyzontalny opracował ogólne scenariusze uwarunkowań rozwoju Metropolii, które stanowiły materiał kierunkowy na potrzeby prac w ramach paneli tematycznych. Panel tematyczny Kultura, ze względu na specyfikę swojego obszaru badawczego zastosował inne podejście metodyczne w związku z czym eksperci opracowali następujące scenariusze uwarunkowań zewnętrznych: SCENARIUSZ 1: Ruchliwości środowisk kulturotwórczych i ekspansji biznesu kulturalnego w sieci starych metropolii europejskich i krajowych. SCENARIUSZ 2: Inwestowania w materialno-technologiczną infrastrukturę sektora kultury wysokiej oraz dywersyfikacji rynków dzieł, wydarzeń i produktów kulturalnych na obszarach metropolitalnych. SCENARIUSZ 3: Digitalizacji sektora kultury, wzrostu rangi kultury w metropoliach i przenikania się sfery kultury i biznesu. SCENARIUSZ 4: Technologicznej akceleracji w sektorze kultury, zwiększającej się aktywności międzynarodowych środowisk twórczych i kulturyzacji gospodarki na obszarze polskich metropolii.

27 Strona Opis scenariusza uwarunkowań zewnętrznych skok cywilizacyjny w poszczególnych obszarach tematycznych Scenariusz skok cywilizacyjny (Narodowy Program Foresight 2020): Zrealizowano bardzo udany program modernizacji kraju, który polegał na połączeniu dobrej koniunktury zewnętrznej ze śmiałymi działaniami politycznymi wewnątrz i szerokim zaangażowaniem społecznym. Polska w roku 2020 jest krajem nowoczesnym, z rosnącym udziałem w gospodarce sektorów zaawansowanych technologii, o żywej i atrakcyjnej kulturze, która obok nowych technologii staje się ważnym czynnikiem rozwoju i budowy przewagi konkurencyjnej. Zagadnienia horyzontalne: W warunkach szybko postępującej integracji międzynarodowej oraz modernizacji kraju, powszechnie akceptowane i jednoznacznie oczekiwane przez społeczność Metropolii będzie budowanie silnej pozycji konkurencyjnej. Wypracowana zostanie i w znacznym stopniu wdrożona wspólna polityka przestrzenna, czego wyrazem będzie zarówno dobre wykorzystywanie zarówno środków własnych Metropolii, jak i środków zewnętrznych (nie tylko na rozwój miast, ale także na działania w skali Metropolii) oraz znaczący wzrost atrakcyjności przestrzeni publicznej. Wzrost kapitału społecznego przejawiać się będzie m.in. w aktywnej współpracy miast na rzecz kompleksowego zarządzania Metropolią i rozwoju metropolitalnych usług publicznych oraz w zaniku hiperkonkurencji między miastami na rzecz komplementarności ich rozwoju. Równolegle z otwarciem się na świat rosnąć będzie jakość skomunikowania zewnętrznego. Instytucjonalizacji Metropolii, zachodzącej w naturalny sposób i bez wstrząsów, towarzyszyć będzie coraz lepsza promocja Metropolii i jej usług (czego skutkiem będzie rozpoznawalna marka, szczególnie w zakresie wydarzeń kulturalnych, czy pozycji instytucji naukowych np. medycznych). Usługi transportowe: Działania uprawdopodobniające realizację wizji w obszarze usług transportowych: - promocja i rozwój usług edukacyjnych dla kadry zarządzającej i eksperckiej, - wieloletnie planowanie i zabezpieczenie środków finansowych na inwestycje transportowe na szczeblu Metropolii i centralnym. Tabela 6-2. Lista szans i zagrożeń dla realizacji docelowej wizji usług transportowych Szanse - pozyskiwanie funduszy europejskich na inwestycje w Metropolii - pozytywne nastawienie społeczeństwa do transportu publicznego w Metropolii Zagrożenia - niedostateczne zasoby kadrowe realizujące zadania (kadra zarządzająca i eksperci) - brak wkładu własnego do realizacji inwestycji transportowych z funduszy europejskich Metropolitalne usługi zdrowotne: W warunkach postępującego rozwoju kraju nastąpi w ramach metropolii dynamiczna koncentracja jednostek działających w sektorze usług medycznych. Występowanie wielu różnorodnych mechanizmów finansowania usług medycznych doprowadzi do istotnego wzrostu nakładów zarówno na same usługi zdrowotne, jak również na prace badawczo-rozwoje w celu zachowania konkurencyjności innowacyjno-technologicznej, co w konsekwencji wpłynie na znaczny wzrost kapitałochłonności usług medycznych i technologii medycznych. Zwiększone

28 Strona 26 wydatki doprowadzą do przeznaczenia znacznego strumienia środków na rozbudowę i modernizację infrastruktury oraz zakup nowoczesnego sprzętu, urządzeń i aparatury medycznej podnosząc istotnie zasoby jednostek sektora usług medycznych. Koncentracja i współpraca sektora doprowadzi do wypracowania kompleksowej oferty usług medycznych sprawiając, że dostępność usług medycznych będzie wysoka i optymalna. Postępujący proces instytucjonalizacji Metropolii i szerokiej kooperacji sektora medycznego doprowadzi do podjęcia działań nad opracowaniem długofalowego programu rozwoju sektora usług medycznych. Działania, których podjęcie uprawdopodobni realizację wizji rozwoju metropolitalnych usług zdrowotnych: aktywne zaangażowanie władz Metropolii w stworzenie planu zabezpieczenia medycznego GOM oraz wparcie działań związanych z koncentracją, specjalizacją i profesjonalizacją usług w kluczowych placówkach ochrony zdrowia. Szanse: racjonalne wykorzystanie środków Metropolii i innych pozyskanych środków zewnętrznych, wsparcie władz województwa i administracji rządowej dla działań władz Metropolii związanych z koncentracją usług medycznych i rozwojem kluczowych placówek ochrony zdrowia. Zagrożenia: brak wsparcia władz województwa i administracji rządowej dla tych działań. Metropolitalny system zarządzania środowiskiem: W GOM istnieje metropolitalny rynek nakładów i rozwiązań funkcjonalnych, a także realizowana jest polityka finansowa stymulująca wdrażanie ekoinnowacji na poziomie europejskim, który przynosi wymierne korzyści Metropolii. Organy decyzyjne odpowiedzialne za ochronę i kształtowanie środowiska działają w sposób w pełni zintegrowany. Skonsolidowane w ramach budżetu Metropolii środki na ochronę środowiska umożliwiają realizację dużych, ponadlokalnych przedsięwzięć zwiększających atrakcyjność i konkurencyjność Metropolii w stosunku do innych metropolii Europy. Wzrost zapotrzebowania i chłonny rynek na technologie prośrodowiskowe (w tym poza metropolią) przekładają się na wzrost nakładów na ochronę środowiska oraz zwiększenie liczby firm wdrażających rozwiązania innowacyjne w zakresie ochrony środowiska i działających w nowych gałęziach gospodarki. Wzrost potencjału gospodarczego a także naukowo-badawczego w dziedzinie zarządzania i ochrony środowiskiem jest elementem przewagi konkurencyjnej metropolii, co z kolei przyczynia się do zwiększania poziomu innowacyjności polskiej gospodarki. Zapewnione są warunki i mechanizmy pełnej ochrony zasobów dla przyszłych pokoleń. Mieszkańcy Metropolii są świadomi znaczenia jakości środowiska i gotowi są ponosić z tego tytułu odpowiednie koszty oraz podejmować inicjatywy służące poprawie stanu środowiska w najbliższym otoczeniu miejsca zamieszkania i pracy. Wdrożone w skali Metropolii rozwiązania systemowe w zakresie zarządzania terenami poprzemysłowymi umożliwiają przywrócenie do obiegu społeczno-gospodarczego terenów zdegradowanych i składowisk odpadów (w tym niebezpiecznych) tak aby nie stanowiły zagrożenia dla środowiska.

29 Strona Opis scenariusza uwarunkowań zewnętrznych twarde dostosowania w poszczególnych obszarach tematycznych Scenariusz twarde dostosowania (Narodowy Program Foresight 2020): Polska rozwija się i systematycznie modernizuje, jednak coraz większą barierą wzrostu jest niski poziom kapitału społecznego. Niedostatki te niweluje do pewnego stopnia zdeterminowana polityka rządu polegająca na dyskontowaniu dobrej koniunktury zewnętrznej, zwłaszcza pogłębiającej się integracji europejskiej, i prorozwojowych reformach, polegających m.in. na transformacji systemu wiedzy. Zagadnienia horyzontalne: Za integracją międzynarodową, prorozwojowymi reformami i modernizacją kraju nie nadąża wzrost kapitału społecznego. Kłopoty z akceptacją procesów modernizacyjnych nie omijają społeczności obszaru metropolitalnego, a podstawą rozwoju miast Metropolii jest dobra koniunktura zewnętrzna oraz wdrażane rozwiązania systemowe i legislacyjne wymuszające proces przekształceń. Dzięki zewnętrznym, ogólnopolskim reformom wdrażana jest i zaczyna funkcjonować, choć z oporami, metropolitalna polityka przestrzenna. Jej rezultatem jest poprawa (chociaż nie przełomowa) jakości przestrzeni publicznej, postępuje także rozwój zewnętrznych systemów transportowych, coraz lepsza jest też jakość asymilacji zewnętrznych środków finansowych na rozwój. Równocześnie jednak utrzymuje się izolacjonistyczne nastawienie poszczególnych miast, co objawia się brakiem wspólnych działań na rzecz ponadmiejskich systemów zarządzania usługami publicznymi. W rozwoju miast ciągle obecne są tendencje do hiperkonkurencji zamiast komplementarności. W rezultacie społeczna nośność oraz instytucjonalizacja Metropolii pozostaje na niskim poziomie, chociaż system zewnętrznej promocji Metropolii i jej usług funkcjonuje coraz lepiej. Usługi transportowe: Działania uprawdopodobniające realizację wizji w obszarze usług transportowych: - rozwój kapitału społecznego poprzez zapewnienie społeczeństwu rzeczywistego udziału w procesach decyzyjnych dot. rozwoju metropolitalnych usług i inwestycji transportowych, - dokładna analiza uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych poprzedzająca decyzje dotyczące rozdziału środków zewnętrznych. Tabela 6-3. Lista szans i zagrożeń dla realizacji docelowej wizji usług transportowych Szanse Zagrożenia - rozwiązania systemowe i legislacyjne wymuszające proces przekształceń - rozwój zewnętrznych systemów transportowych - implementacja nowoczesnych technologii transportowych - niski kapitał społeczny nie wymusi na władzach lepszej organizacji transportu publicznego - niewłaściwe ukierunkowanie dostępnych środków zewnętrznych Metropolitalne usługi zdrowotne: Rozwój i modernizacja kraju napotyka barierę w postaci niskiego poziomu kapitału społecznego, mimo tego proces koncentracji jednostek działających w sektorze usług medycznych postępuje niezmiennie. Nadal istnieje wiele różnorodnych mechanizmów finansowania usług medycznych, które wpływają na wzrost nakładów zarówno na usługi zdrowotne, jak również na prace

30 Strona 28 badawczo-rozwoje i innowacyjność branży. Dostępność środków sprawia, że kapitałochłonność usług medycznych i technologii medycznych pozostaje w dalszym ciągu na wysokim poziomie. Podobna tendencja występuje w działaniach związanych z inwestycjami dotyczącymi rozbudowy i modernizacji infrastruktury oraz zakupem nowoczesnego sprzętu, urządzeń i aparatury medycznej, powiększając przy tym istotnie potencjał jednostek sektora usług medycznych. Kompleksowa oferta usług medycznych odpowiadająca potrzebom społecznym sprawia, że dostępność usług medycznych nadal będzie wysoka. Niski poziom procesu instytucjonalizacji Metropolii doprowadza do odłożenia działań związanych opracowaniem długofalowego programu rozwoju sektora usług medycznych. Działania, których podjęcie uprawdopodobni realizację wizji rozwoju metropolitalnych usług zdrowotnych: koordynowanie przez władze miast na poziomie Metropolii działań związanych z rozwojem kluczowych placówek ochrony zdrowia, podejmowanie działań mających na celu wzrost kapitału społecznego (edukacja społeczna, zaangażowanie ekspertów), wprowadzenie specjalistycznych programów czy kierunków w szkołach wyższych w celu wykształcenia kadr administracyjnych i zarządzających gotowych skutecznie działać i koordynować proces metropolizacji, budowa nowoczesnej infrastruktury informatycznej dla wykształcenia społeczeństwa informacyjnego w celu szybkiej i skutecznej wymiany, przetwarzania i wykorzystania informacji i wiedzy. W konsekwencji doprowadzi to do wzrostu świadomości społecznej i pełnego zrozumienia potrzeby podejmowania działań integracyjnych w regionie. Szanse: zwiększający się popyt na nowoczesne usługi zdrowotne przyczyni się do rozwoju produktów-wizytówek. Zagrożenia: poczucie, przez mieszkańców Metropolii, braku korzyści z istnienia metropolitalnej opieki medycznej, dokonywanie nieskoordynowanych inwestycji w placówkach opieki zdrowotnej. Metropolitalny system zarządzania środowiskiem: Wzrost poziomu innowacyjności polskiej gospodarki przekłada się na rynek nakładów i rozwiązań funkcjonalnych stymulujących ekoinnowacje również w wymiarze metropolitalnym W ramach budżetu Metropolii część środków na ochronę środowiska jest skonsolidowana umożliwiając realizację wybranych przedsięwzięć ponadlokalnych, zwiększających atrakcyjność i konkurencyjność Metropolii w stosunku do innych regionów Polski oraz generując popyt na technologie ochrony środowiska. Uwarunkowania zewnętrzne umożliwiają stymulację rozwoju rynku badań i usług w dziedzinie ochrony i zarządzania środowiskiem oraz wdrażanie korzystnych rozwiązań prawnych mających bezpośredni wpływ na wzrastającą liczbę firm wdrażających rozwiązania innowacyjne w zakresie ochrony środowiska i działających w nowych gałęziach gospodarki z wykorzystaniem potencjału badawczego GOM, co przyczynia się do stabilnego rozwoju Metropolii. Jednak istotnym ograniczeniem w tym procesie są relatywnie wysokie koszty wdrożeń rozwiązań innowacyjnych. Pomimo wysokiej świadomości społecznej w zakresie jakości środowiska, organy decyzyjne odpowiedzialne za ochronę i kształtowanie środowiska, działają wprawdzie w sposób zintegrowany ale jedynie w ramach obowiązującego prawa, co nie przekłada się na kompleksową ochronę zasobów przyrodniczych zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Dominuje

31 Strona 29 postawa braku inicjatywy ze strony społeczeństwa stąd też działania prośrodowiskowe są w pełni sformalizowane. W skali Metropolii prowadzone są natomiast skuteczne działania mające na celu sukcesywne zagospodarowanie terenów zdegradowanych oraz eliminację największych zagrożeń dla środowiska. 6.3 Opis scenariusza uwarunkowań zewnętrznych trudna modernizacja w poszczególnych obszarach tematycznych Scenariusz trudna modernizacja (Narodowy Program Foresight 2020): Mimo przeciągającego się globalnego kryzysu, który po 2010 r. z fazy ekonomicznej przeszedł do globalnego kryzysu politycznego i dezintegracji struktur międzynarodowych, polskie społeczeństwo zmobilizowało się do cywilizacyjnego skoku. Zagadnienia horyzontalne: Modernizacja kraju postępuje pomimo globalnego kryzysu i dezintegracji struktur międzynarodowych, w tym Unii Europejskiej. Rozwój miast Metropolii możliwy jest dzięki ogólnokrajowym reformom, które odblokowały przedsiębiorczość i innowacyjność. Wobec powszechnej w Europie dezintegracji struktur ponadregionalnych i ponadlokalnych, konkurencyjność buduje się z pozycji poszczególnych miast, a niekoniecznie z pozycji Metropolii; dlatego integracja naszego obszaru metropolitalnego nie jest już imperatywem. Rezultatem braku wspólnej polityki przestrzennej jest brak poprawy, a nawet tendencja do pogarszania się jakości przestrzeni publicznej. Brak nacisku na wytwarzanie i pozyskiwanie wspólnych środków finansowych Metropolii. Zewnętrzne środki finansowe pozyskiwane są raczej na rozwój poszczególnych miast niż na realizację zadań metropolitalnych. Trwa stagnacja procesu instytucjonalizacji Metropolii, nie ma także jakościowej zmiany w promowaniu Metropolii i jej usług. Nie nastąpiło pogorszenie jakości zewnętrznego skomunikowania, a nawet dzięki realizacji inwestycji zainicjowanych przed kryzysem istnieją przejawy poprawy jej jakości. Wyzwania wewnętrzne powodują, że pojawiają się oddolne działania miast na rzecz integracji usług publicznych w obszarze metropolitalnym oraz inne działania nakierowane na komplementarny rozwój, choć trudno mówić o przełomie. Usługi transportowe: Działania uprawdopodobniające realizację wizji w obszarze usług transportowych: - dokładna analiza uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych poprzedzająca decyzje dotyczące rozdziału środków zewnętrznych, - realizacja zintegrowanego systemu zarządzania transportem, - internalizacja kosztów zewnętrznych transportu niepublicznego poprzez wprowadzenie finansowych mechanizmów regulacyjnych, - organizacja struktur ukierunkowanych na pozyskiwanie środków finansowych na rozwój transportu metropolitalnego.

32 Strona 30 Tabela 6-4. Lista szans i zagrożeń dla realizacji docelowej wizji usług transportowych. Szanse Zagrożenia - naciski zewnętrzne spowodują częściową realizację scenariusza 1 - doświadczenie w pozyskiwaniu i wydatkowaniu środków zewnętrznych na transport publiczny - ograniczone fundusze na rozwój transportu metropolitalnego - brak struktur metropolitalnych - brak pozytywnych zmian w zakresie organizacji i zarządzania transportem publicznym Metropolitalne usługi zdrowotne: Pomimo globalnego kryzysu modernizacja kraju stopniowo postępuje. Proces koncentracji jednostek działających w sektorze usług medycznych pozostaje na niskim poziomie. Występowanie stałych mechanizmów finansowania usług medycznych sprawia, że wielkość nakładów na usługi zdrowotne utrzymuje się na stałym poziomie, w konsekwencji kapitałochłonność usług medycznych i technologii medycznych pozostaje również niezmieniona. Zauważalny jest natomiast wzrost innowacyjności technologicznej. Podobna tendencja występuje w działaniach związanych z inwestycjami dotyczącymi rozbudowy i modernizacji infrastruktury oraz zakupem nowoczesnego sprzętu, urządzeń i aparatury medycznej, gdzie potencjał jednostek sektora usług medycznych nie ulega istotnemu zwiększeniu. Kompleksowa oferta usług medycznych sprawia, że ich dostępność jest na poziomie wystarczającym. W wyniku stagnacji procesu metropolizacji działania związane z opracowaniem długofalowego programu rozwoju sektora usług medycznych zostały zawieszone, tym samym nie są zagwarantowane zabezpieczenia finansowe w zakresie realizacji metropolitalnych usług zdrowotnych. Działania, których podjęcie uprawdopodobni realizację wizji rozwoju metropolitalnych usług zdrowotnych: wspieranie przez władze miast inwestycji we własnych placówkach ochrony zdrowia, promocja działań proinnowacyjnych poprzez rozwój przedsiębiorczości, pozyskiwanie środków ze źródeł zewnętrznych na badania, rozwój i inwestycje w ochronę zdrowia, przygotowanie i realizacja programów prozdrowotnych. Szanse: inwestycje miejskie w dziedzinie ochrony zdrowia (poprawa infrastruktury sektora medycznego w regionie). Zagrożenia: brak systemowego podejścia do modernizacji placówek ochrony zdrowia, koncentracji i specjalizacji usług nieoptymalne wydatkowanie środków w sektorze ochrony zdrowia. Metropolitalny system zarządzania środowiskiem: Pomimo wzrostu poziomu innowacyjności polskiej gospodarki wynikającego z wdrożonych rozwiązań systemowych, rynek nakładów i rozwiązań funkcjonalnych stymulujących ekoinnowacje nie jest kształtowany na poziomie metropolitalnym a jedynie z poziomu poszczególnych miast. Skonsolidowana część środków na ochronę środowiska umożliwia jedynie realizację niezbędnych przedsięwzięć i zapewnia ograniczony popyt na technologie ochrony środowiska zakupione zazwyczaj poza Metropolią, przy braku metropolitalnej polityki w tym zakresie. Stąd też, wielkość i dostępność środków finansowych na ochronę środowiska nie stanowi istotnego impulsu dla zwiększenia potencjału popytowego na usługi prośrodowiskowe również w skali lokalnej. Przekłada się to na niskie wykorzystanie potencjału badawczego GOM.

33 Strona 31 Organy decyzyjne odpowiedzialne za ochronę i kształtowanie środowiska działają w sposób zintegrowany w ramach obowiązującego prawa. Ochrona zasobów przyrodniczych ma charakter ograniczony do minimum lub nawet poniżej minimum określonego w przepisach prawnych. Jakość środowiska jest istotnym elementem świadomości społecznej i pomimo podejmowanych lokalnie inicjatyw społecznych i instytucjonalnych działania prośrodowiskowe w skali Metropolii są w pełni sformalizowane, co pozwala na utrzymanie jej statusu w kluczowych sferach ochrony środowiska. Obserwowany jest powolny, i realizowany głównie na poziomie lokalnym, postęp w ograniczaniu presji terenów zdegradowanych i składowisk odpadów (w tym niebezpiecznych) na tereny przyległe. 6.4 Opis scenariusza uwarunkowań zewnętrznych słabnący rozwój w poszczególnych obszarach tematycznych Scenariusz słabnący rozwój (Narodowy Program Foresight 2020): Relatywnie dobra, mimo globalnego kryzysu końca pierwszej dekady XXI w., koniunktura dla kraju nie została wykorzystana do prorozwojowych reform. Szczególnie dotkliwe okazały się zaniechania w transformacji systemu wiedzy. Szkolnictwo przeszło jedynie kosmetyczne zmiany, a stan nauki systematycznie się pogarsza ze względu na odpływ młodej kadry. Pozostają również stare mankamenty: niska innowacyjność gospodarki i słabe jej związki z sektorem badań, a tradycyjne czynniki rozwoju, jak np. tania siła robocza, przestały mieć jakiekolwiek znaczenie. Zagadnienia horyzontalne: Pomimo niezłej koniunktury zewnętrznej, w Polsce nie nastąpiły reformy, które pomogłyby zwiększyć innowacyjność gospodarki, nie dokonano również zmian systemowych wspierających metropolizację obszarów miejskich. Nie nastąpił też wzrost kapitału społecznego ani wzrost kreatywności ludzi. Wszystko to sprawiło, że w regionie nie zdołano dokończyć modernizacji gospodarki i praktycznie zarzucono ideę wspólnej polityki rozwoju, w tym polityki przestrzennej; wycofano się z idei instytucjonalizacji Metropolii i zaprzestano prób integrowania oraz promowania ponadmiejskich usług publicznych. Jakość skomunikowania zewnętrznego osiągnięta do 2011 r. zasadniczo nie zmienia się, co oznacza regres w stosunku do ościennych obszarów metropolitalnych. Środki zewnętrzne pozyskiwane są wyłącznie z myślą o rozwoju poszczególnych miast, a nie całego obszaru niedoszłej Metropolii. Brak jest również środków własnych Metropolii. W sferze usług publicznych dominującą postawą jest izolacjonizm miast, a w sferze rozwoju hiperkonkurencja. Usługi transportowe: Działania uprawdopodobniające realizację wizji w obszarze usług transportowych: - podjęcie rzeczywistych działań (prawnych, organizacyjnych, finansowych) zmierzających do utworzenia Metropolii.

34 Strona 32 Tabela 6-5. Lista szans i zagrożeń dla realizacji docelowej wizji usług transportowych. Szanse Zagrożenia - brak szans na powstanie i rozwój transportowych usług metropolitalnych - brak funduszy na transport metropolitalny - pogorszenie jakości transportu zbiorowego i stanu infrastruktury transportowej - pogorszenie bezpieczeństwa transportu publicznego i indywidualnego - dezintegracja organizacji transportu publicznego - wzrost negatywnego oddziaływania transportu na środowisko Metropolitalne usługi zdrowotne: Pomimo relatywnie dobrej koniunktury zewnętrznej w kraju nie wprowadzono istotnych mechanizmów wspierających działania rozwijające metropolie. Proces koncentracji jednostek działających w sektorze usług medycznych został zahamowany. Nakłady przewidziane na realizację usług zdrowotnych zostały utrzymane na niezbędnym poziomie, w konsekwencji kapitałochłonność usług medycznych pozostała niezmienna. Natomiast innowacyjność technologiczna wykazała tendencję rosnącą, gdyż zaniechanie rozwoju technologicznego mogłoby wpłynąć na rozwój branży jako takiej. Ograniczona liczba środków na rozwój istotnie wpłynęła na działania inwestycyjno-modernizacyjne, a tym samym na potencjał jednostek sektora usług medycznych. Oferta usług medycznych oraz ich dostępność spełnia wymagane minimum i nie ma charakteru metropolitalnego. Izolacjonistyczna postawa miast regionu, która zatrzymała proces metropolizacji w konsekwencji doprowadziła do tego, że zaniechano opracowania długofalowego programu rozwoju sektora usług medycznych. Działania, których podjęcie uprawdopodobni realizację wizji rozwoju metropolitalnych usług zdrowotnych: władze Metropolii i jej miast członkowskich prowadzą działania zmierzające do zwiększenia finansowania ochrony zdrowia ze środków budżetu państwa. Szanse: scentralizowanie źródeł finansowania ochrony zdrowia (wymusi efektywne wydatkowanie środków na usługi realizowane przez najlepsze ośrodki). Zagrożenia: finansowanie ochrony zdrowia wyłącznie na bieżące realizowane usługi spowoduje dekapitalizację i brak działań rozwojowych w tym sektorze, narastanie izolacjonizmu miast i wzrostu hiperkonkurencji. Metropolitalny system zarządzania środowiskiem: Metropolitalny rynek nakładów i rozwiązań funkcjonalnych stymulujących ekoinnowacje nie istnieje, co skutkuje wzrostem udziału rozwiązań generowanych poza obszarem GOM. Potencjał badawczy GOM jest niewykorzystany i ukierunkowany na działania poza Metropolią. Środki budżetowe na ochronę środowiska pozostają na poziomie gmin, co uniemożliwia realizację dużych, ponadlokalnych przedsięwzięć (priorytetem jest samowystarczalność każdej jednostki administracyjnej), utrzymując niewielki lokalny popyt na technologie ochrony środowiska np. w zakresie ograniczania presji terenów zdegradowanych i składowisk odpadów (w tym niebezpiecznych). Organy decyzyjne odpowiedzialne za ochronę i kształtowanie środowiska realizują fragmentaryczne i rozproszone działania mając na uwadze wyłącznie interes lokalny. Stąd też ochrona zasobów przyrodniczych ma charakter ograniczony i wymuszony jedynie rygorem kar.

35 Strona 33 Brak struktur metropolitalnych i dominujący lokalny charakter działań prośrodowiskowych skutkuje ograniczeniem dostępności środków finansowych na ochronę środowiska i zmniejszającym się potencjałem popytowym na usługi prośrodowiskowe również w skali lokalnej. Powoduje to systematyczny spadek liczby firm wdrażających rozwiązania innowacyjne w zakresie ochrony środowiska i działających w nowych gałęziach gospodarki. Brak odpowiednich rozwiązań instytucjonalnych i prawnych przekłada się na wzrost kosztów wdrożeń rozwiązań innowacyjnych. Jakość środowiska jest istotnym elementem świadomości społecznej jednak tylko na poziomie teorii wyniesionej z edukacji szkolnej przy jakimkolwiek braku zewnętrznych czynników motywujących. 6.5 Scenariusze uwarunkowań zewnętrznych rozwoju sektora TOMT w GOM - wyniki pracy panelu tematycznego Kultura SCENARIUSZ 1: Ruchliwości środowisk kulturotwórczych i ekspansji biznesu kulturalnego w sieci starych metropolii europejskich i krajowych Jest to scenariusz dynamiki zewnętrznych uwarunkowań politycznych, społecznych i społeczno - gospodarczych rozwoju kulturalnego Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego (P SS SG). Myślami przewodnimi tego scenariusza są: konkurencyjność globalna, przestrzenna koncentracja środków publicznych, wzrost znaczenia sektora kultury, jako funkcji metropolitalnej, utrwalenie europejskich oraz krajowych struktur i hierarchii metropolitalnych, szybki wzrost przemysłów kreatywnych w reakcji na poszerzanie się pro-kulturalnych stylów życia, koncentracja przemysłów kreatywnych w globalnych stolicach europejskich, wzrost atrakcyjności Metropolii, wysoka mobilność międzynarodowych środowisk artystycznych, napływ międzynarodowego biznesu kulturalnego do Polski. Czynniki napędowe P1. Wspieranie przez Unię Europejską rozwoju sektora kultury i przemysłów kreatywnych jako nowego czynnika wzmacniania konkurencyjności Europy S3. Orientowanie funkcji metropolitalnych wielkich miast na sektor kultury w skali europejskiej i krajowej Wiodące tendencje W polityce Unii Europejskiej dominować będzie myślenie w kategoriach konkurencyjności globalnej. Jej konsekwencją będzie zachodzący w ciągu całego okresu wzrost środków finansowych przeznaczanych na wspieranie rozwoju sektora kultury i przemysłów kreatywnych. Koncentracja środków finansowych z różnych źródeł, w tym środków publicznych, dotyczyć będzie globalnych stolic europejskiej kultury. Europejska polityka rozwoju kulturalnego będzie impulsem dla powstawania w skali państw członkowskich i ich regionów programów operacyjnych rozwoju sektora kultury i przemysłów kreatywnych. W okresie następować będzie stały wzrost znaczenia funkcji kulturalnej w rozwoju europejskich i krajowych obszarów metropolitalnych. Zachowana i utrwalona zostanie dominacja starych metropolii kultury w przestrzeni europejskiej i krajowej.

36 Strona 34 Czynniki napędowe S4. Ranga przemysłów kreatywnych, w szczególności przemysłów kultury, w rozwoju krajów i obszarów metropolitalnych Europy S5. Przyciąganie osób kreatywnych przez atrakcyjne metropolie europejskie i krajowe G4. Rozwój współpracy środowisk artystycznych i biznesu międzynarodowego w dziedzinie designu, projektowania architektonicznego i promocji biznesu z wykorzystaniem wydarzeń kulturalnych Wiodące tendencje Orientowanie funkcji starych metropolii europejskich i krajowych na sektor kultury indukować będzie wzrost przemysłów kreatywnych i podaży produktów kulturalnych. Równolegle następować będzie wzrost popytu na dobra i usługi kulturalne dzięki ciągłemu wzrostowi zamożności społeczeństw europejskich i poszerzaniu się pro-kulturalnych zmian stylów życia. Popyt ten zaspokajany będzie przez różnorodne systemy udostępniania wydarzeń i produktów kulturalnych. Wzrastająca atrakcyjność metropolii europejskich i krajowych powodować będzie coraz silniejsze przyciąganie przez nie osób i instytucji kulturotwórczych. Pociągnie to za sobą wzrost międzynarodowej i międzyregionalnej mobilności środowisk kulturotwórczych. W konsekwencji, w skali krajowej zachodzić będzie dwustronny proces - z jednej strony zaznaczy się trend do zagranicznej migracji rodzimych środowisk artystycznych, a z drugiej strony wzrastać będzie poziom umiędzynarodowienia środowisk kulturotwórczych w metropoliach krajowych. W długim okresie maleć będzie wpływ władzy publicznej i instytucji sektora publicznego na rozwój kultury wysokiej na korzyść rosnącego w tej dziedzinie znaczenia sektora biznesowego. Nasili się ekspansja międzynarodowego biznesu kulturalnego, której biegunami staną się metropolie krajowe. Rozwinie się współpraca biznesu z lokalnymi, regionalnymi i krajowymi środowiskami artystycznymi. SCENARIUSZ 2: Inwestowania w materialno-technologiczną infrastrukturę sektora kultury wysokiej oraz dywersyfikacji rynków dzieł, wydarzeń i produktów kulturalnych na obszarach metropolitalnych Jest to scenariusz dynamiki zewnętrznych uwarunkowań politycznych, technologicznych i społeczno - gospodarczych rozwoju kulturalnego Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego (P TT SG). Myślami przewodnimi tego scenariusza są: konkurencyjność technologiczna, przestrzenna koncentracja infrastruktury kultury, wzrost dostępności do wydarzeń kulturalnych zapewniany rosnącą funkcjonalnością i postępującą standaryzacją systemów teleinformatycznych, ciągły wzrost liczby odbiorców produktów kultury on-line, postępujący rozwój technologii internetowych, dywersyfikacja rynków dzieł i wydarzeń kulturalnych oraz ich odbiorców, wzrost infrastrukturalnej atrakcyjności Metropolii, transfer technologicznego know-how międzynarodowego biznesu kulturalnego, współpraca środowisk biznesowych, technologicznych i artystycznych.

37 Strona 35 Czynniki napędowe P1. Wspieranie przez Unię Europejską rozwoju sektora kultury i przemysłów kreatywnych jako nowego czynnika wzmacniania konkurencyjności Europy T3. Wzrost dostępności do wydarzeń kulturalnych na żywo i za pośrednictwem innych nośników odtwarzania dzięki nowym możliwościom projektowania i realizacji zintegrowanego systemu teleinformatycznego T5. Udostępnianie dzieł sztuki i wydarzeń kulturalnych za pośrednictwem zaawansowanych, interaktywnych i wielowymiarowych technologii informacyjno komunikacyjnych S5. Przyciąganie osób kreatywnych przez atrakcyjne metropolie europejskie i krajowe G4. Rozwój współpracy środowisk artystycznych i biznesu międzynarodowego w dziedzinie designu, projektowania architektonicznego i promocji biznesu z wykorzystaniem wydarzeń kulturalnych Wiodące tendencje Istotnym priorytetem europejskiej polityki rozwoju kulturalnego będzie infrastruktura materialno-technologiczna sektora kultury i przemysłów kreatywnych. Inwestowanie w tę infrastrukturę oparte będzie na współpracy środowisk artystycznych i technologicznych. Powstanie nowa generacja infrastruktury sektora kultury skoncentrowana w znacznej mierze w globalnych stolicach europejskich. Realizacja projektów infrastrukturalnych spowoduje wzrost funkcjonalności i standaryzacji systemów teleinformatycznych. W rezultacie, w całym okresie przed i po 2020 r., wzrośnie dostępność do dzieł, wydarzeń i produktów kulturalnych w całej przestrzeni europejskiej oraz będzie miał miejsce ciągły wzrost liczby odbiorców kultury on-line. W okresie do 2020 r. nastąpi zwiększenie udziału technologii internetowych w udostępnianiu dzieł, wydarzeń i produktów kulturalnych. W konsekwencji wzrostu technologicznej dostępności do kultury, rodzić się będą nowe wzorce i style życia. Pojawią się nowego typu odbiorcy kultury o zindywidualizowanych oczekiwaniach i preferencjach. Powszechnie stosowanymi staną się strategie użytkowania wielowymiarowych technologii informacyjno-komunikacyjnych zapewniające dostęp do dywersyfikujących się rynków dzieł, wydarzeń i produktów kulturalnych. Rozwój technologiczny dokonujący się w infrastrukturze sektora kultury i przemysłów kreatywnych oraz w sposobach użytkowania technologii informacyjno-komunikacyjnych przez odbiorców kultury wywoływać będzie wzrost atrakcyjności metropolii europejskich i krajowych jako miejsca tworzenia i miejsca podaży oferty kulturalnej. Metropolie europejskie i krajowe staną się uprzywilejowanymi miejscami mariażu kreatywności artystycznej i kreatywności technologicznej. Wzmocni to wywoływane czynnikami społecznymi procesy przyciągania przez europejskie i krajowe metropolie osób i instytucji kulturotwórczych oraz wzrostu ich międzynarodowej i międzyregionalnej mobilności. W horyzoncie do 2030 r. nastąpi równoważenie udziału sektora publicznego i sektora prywatnego w rozwoju kultury wysokiej i kształtowanie się nowych form partnerstwa publiczno-prywatnego orientowanego na rozwój infrastruktury materialno-technologicznej sektora kultury i przemysłów kreatywnych. Intensyfikacji podlegać będzie transfer wiedzy i umiejętności międzynarodowego biznesu niezbędnych dla projektowania i realizacji obiektów infrastruktury kultury. Odbywać się to będzie we współpracy ze środowiskami artystycznymi. SCENARIUSZ 3: Digitalizacji sektora kultury, wzrostu rangi kultury w metropoliach i przenikania się sfery kultury i biznesu Jest to scenariusz dynamiki zewnętrznych uwarunkowań technologicznych, społecznych i społeczno - gospodarczych rozwoju kulturalnego Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego (T SS SG). Myślami przewodnimi tego scenariusza są: proces digitalizacji wydarzeń i produktów sektora kultury wysokiej,

38 Strona 36 wzrost znaczenia funkcji kulturalnej w rozwoju metropolii europejskich i krajowych, modernizacja infrastruktury materialnej i technologicznej sektora kultury, upowszechnienie i wzrost różnorodności nowych nośników i mediów, dominacja starych metropolii europejskich i krajowych, gospodarka kreatywna jako nowy, silny sektor aktywność metropolii globalnych, przemysły kultury jako silna składowa gospodarki metropolii europejskich i krajowych, wzrost aktywności międzynarodowych środowisk twórczych. i biznesowych w metropoliach krajowych, wzmocnienie procesów ekonomizacji kultury i kulturyzacji biznesu w Polsce. Czynniki napędowe T4. Zarządzanie procesem digitalizacji wydarzeń i produktów sektora kultury wysokiej S3. Orientowanie funkcji metropolitalnych wielkich miast na sektor kultury w skali europejskiej i krajowej S4. Ranga przemysłów kreatywnych, w szczególności przemysłów kultury, w rozwoju krajów i obszarów metropolitalnych Europy S5. Przyciąganie osób kreatywnych przez atrakcyjne metropolie europejskie i krajowe G4. Rozwój współpracy środowisk artystycznych i biznesu międzynarodowego w dziedzinie designu, projektowania architektonicznego i promocji biznesu z wykorzystaniem wydarzeń kulturalnych Wiodące tendencje Do roku 2030 nastąpi pełna digitalizacja wydarzeń i produktów sektora kultury wysokiej w całości wielostadialnego procesu od ich kreacji do konsumpcji. Upowszechni się dostęp do wydarzeń i produktów kultury wysokiej w skali globalnej. Skutkiem procesu digitalizacji będzie rosnące zapotrzebowanie na bezpośredni kontakt z wydarzeniami sektora kultury wysokiej W okresie następować będzie stały wzrost znaczenia funkcji kulturalnej w rozwoju europejskich i krajowych obszarów metropolitalnych. Znajdzie to odzwierciedlenie w ofercie wydarzeń i produktów kultury wysokiej, wykorzystującej nowe nośniki i media. Zachodzić będzie stały proces modernizacji infrastruktury materialnej i technologicznej w starych metropoliach kulturalnych. Utrwali to ich dominację w przestrzeni europejskiej i krajowej. W całym okresie po 2020 r. w globalnych stolicach europejskich kształtować się będzie nowa struktura gospodarcza, w której silną pozycję zajmie sektor gospodarki kreatywnej. Ciągły wzrost zamożności społeczeństw europejskich spowoduje zwiększenie popytu na produkty przemysłów kultury, konsumowanych w różnych systemach udostępniania wydarzeń i produktów kulturalnych. W starych metropoliach europejskich i krajowych wzmocni się sektor kultury popularnej, produkcji i dystrybucji rynkowych dóbr i usług kulturalnych. Wzrastająca w całym okresie atrakcyjność metropolii europejskich i krajowych powodować będzie coraz silniejsze przyciąganie osób i środowisk kulturotwórczych w metropoliach krajowych. Nasili się aktywność międzynarodowych środowisk kulturotwórczych zarówno w sferze kultury wysokiej, jak i kultury popularnej. Towarzyszyć temu będzie wzrost znaczenia sektora prywatnego w finansowaniu kultury popularnej oraz w coraz większym zakresie dzieł i wydarzeń kultury. Postępować będzie także ekspansja międzynarodowego biznesu kulturalnego w Polsce. Procesy te przełożą się na realizację wielu projektów artystycznych i infrastrukturalnych. We wzajemnym sprzężeniu wzmocnieniu ulegną dwie równolegle zachodzące tendencje: ekonomizacji kultury i kulturyzacji biznesu.

39 Strona 37 SCENARIUSZ 4: Technologicznej akceleracji w sektorze kultury, zwiększającej się aktywności międzynarodowych środowisk twórczych i kulturyzacji gospodarki na obszarze polskich metropolii Jest to scenariusz dynamiki zewnętrznych uwarunkowań technologicznych i społeczno - gospodarczych rozwoju kulturalnego Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego (T TT SG). Myślami przewodnimi tego scenariusza są: proces digitalizacji wydarzeń i produktów sektora kultury wysokiej, modernizacja infrastruktury materialnej i technologicznej sektora kultury, upowszechnienie i wzrost różnorodności nowych nośników i mediów, dyspersji odbiorców kultury w przestrzeni europejskiej, koncentracja kreacji dzieł i produkcji wydarzeń w metropoliach globalnych, europejskich i krajowych, rozwój technologii internetowych oraz wielowymiarowych technologii informacyjno komunikacyjnych, kreacja nowych rynków i odbiorców dzieł i wydarzeń kulturalnych, nadrabianie dystansu technologicznego przez polskie metropolie, terytorialne zróżnicowanie napływu międzynarodowych środowiska twórczych i biznesu kulturalnego, proces kulturyzacji gospodarki. Czynniki napędowe T4. Zarządzanie procesem digitalizacji wydarzeń i produktów sektora kultury wysokiej T3. Wzrost dostępności do wydarzeń kulturalnych na żywo i za pośrednictwem innych nośników odtwarzania dzięki nowym możliwościom projektowania i realizacji zintegrowanego systemu teleinformatycznego T5. Udostępnianie dzieł sztuki i wydarzeń kulturalnych za pośrednictwem zaawansowanych, interaktywnych i wielowymiarowych technologii informacyjno komunikacyjnych Wiodące tendencje Do roku 2030 nastąpi pełna digitalizacja wydarzeń i produktów sektora kultury wysokiej w całości wielostadialnego procesu - od kreacji do konsumpcji. Upowszechnieni się dostęp do wydarzeń i produktów kultury wysokiej w skali globalnej. Skutkiem procesu digitalizacji będzie rosnące zapotrzebowanie na bezpośredni kontakt z wydarzeniami sektora kultury wysokiej. Digitalizacja wydarzeń i produktów kultury wysokiej i kultury popularnej oraz wzrost funkcjonalności i standaryzacji systemów teleinformatycznych doprowadzi do zwiększenia uczestnictwa społeczności europejskiej w kulturze: na żywo, on-line i w systemie recorded. Dyspersji odbiorców kultury w przestrzeni europejskiej towarzyszyć będzie koncentracja kreacji dzieł i produkcji wydarzeń w metropoliach wszystkich poziomów: globalnych, europejskich i krajowych. Powszechny w skali europejskiej wzrost dostępności do produktów i wydarzeń kulturalnych będący konsekwencją rozwoju technologii internetowych oraz wielowymiarowych technologii informacyjno-komunikacyjnych spowoduje kreację nowych rynków dzieł i wydarzeń kulturalnych zorientowanych na zaspokajanie kulturalnych potrzeb nowego typu odbiorców realizujących zindywidualizowane wzorce i style życiowe. Stymulowany przez metropolie rozwój technologiczny spowoduje wzrost różnorodności i jakości oferty kulturalnej oraz upowszechnienie nowych form jej promocji i sprzedaży.

40 Strona 38 Czynniki napędowe S5. Przyciąganie osób kreatywnych przez atrakcyjne metropolie europejskie i krajowe G4. Rozwój współpracy środowisk artystycznych i biznesu międzynarodowego w dziedzinie designu, projektowania architektonicznego i promocji biznesu z wykorzystaniem wydarzeń kulturalnych Wiodące tendencje Generowane w metropoliach europejskich i krajowych zmiany technologiczne wzmacniać będą silę przyciągania przez nie osób i środowisk kulturotwórczych. Zmniejszanie przez polskie metropolie dystansu technologicznego dzielącego je od metropolii europejskich spotęguje obecność w nich i aktywność międzynarodowych środowisk kulturotwórczych. Terytorialne zróżnicowanie tempa nadrabiania zaległości technologicznych przez polskie metropolie rzutować będzie na skalę napływu na ich obszar międzynarodowych środowisk twórczych i proporcje tego napływu między stare metropolie i metropolie kształtujące się. W ślad za wzrostem aktywności międzynarodowych środowisk kulturotwórczych w metropoliach krajowych postępować będzie ekspansja międzynarodowego biznesu kulturalnego. Pojawią się nowe formy partnerstwa i współpracy tego biznesu z miejscowymi środowiskami artystycznymi. Wzmocnieniu ulegnie proces wzajemnego przenikania sektora kultury i sektora biznesu na obszarze aglomeracji. W szczególności w krajowych aglomeracjach pojawią się silne impulsy dla procesu kulturyzacji gospodarki, co w połączeniu ze wzrostem znaczenia rodzimego sektora biznesowego w rozwoju kultury wysokiej doprowadzi do stopniowego zmniejszania wpływu władzy publicznej w tej sferze. Wynikiem prac zmierzających do sformułowania rekomendacji w zakresie polityki rozwoju funkcji metropolitalnej w dziedzinie Kultura będą: Sformułowanie strategicznych opcji polityki rozwoju funkcji metropolitalnej w dziedzinie Kultura w powiązaniu z segmentami wizji rozwoju sektora TOMT w GOM i z wykorzystaniem mapy drogowej projektów innowacyjnych. Sformułowanie technologicznych opcji polityki rozwoju funkcji metropolitalnej w dziedzinie Kultura w powiązaniu z segmentami wizji rozwoju sektora TOMT w GOM i z wykorzystaniem mapy drogowej innowacji technologicznych. Sformułowanie wniosków pod adresem publicznych podmiotów polityki rozwoju funkcji metropolitalnej w dziedzinie Kultura oraz selektywnie określonych aktorów sektora TOMT w GOM. Sformułowanie przestrzennego modelu rozwoju sektora TOMT w GOM ze względu na czynniki koncentracji i dekoncentracji środowisk twórczych, infrastruktury, przestrzeni i wydarzeń tego sektora. Rekomendacje sposobu, w jaki sektor TOMT powinien być zarządzany/rozwijany z poziomu Metropolii zostały szczegółowo określone w rozdziałach 5 i 6 raportu cząstkowego PT3. W zarządzaniu strategicznym rozwojem sektora TOMT w GOM oznacza to: bądź uruchomienie procesu konsultacji społecznych z udziałem wszystkich znaczących podmiotów sektora TOMT w GOM, bądź uspołecznienie procesu zarządzania rozwojem z udziałem przedstawicieli władz regionalnych, metropolitalnych i miejskich, środowisk twórczych i instytucji kulturalnych oraz przedstawicieli biznesu z dziedziny przemysłów kultury i przemysłów kreatywnych. Obydwa wymienione procesy mogą w różnym stopniu wykorzystać strategie i mapy drogowe, przedstawione w Załączniku 1 i Załączniku 2.

41 Strona 39 7 SCENARIUSZE ROZWOJU METROPOLITALNYCH USŁUG PUBLICZNYCH Analiza scenariuszy uwarunkowań zewnętrznych doprowadziła do wniosku, że w uwarunkowaniach najbardziej pesymistycznych ( słabnący rozwój), w perspektywie 2030 roku wizja usług metropolitalnych nie urzeczywistni się. Stąd też w formułowaniu scenariusza normatywnego wariant ten nie będzie szczegółowo rozwijany. Dla sformułowania scenariusza normatywnego, określającego pełne urzeczywistnienie nakreślonej wizji usług w horyzoncie docelowym, niezbędne było sformułowanie scenariuszy rozwoju metropolitalnych usług publicznych w poszczególnych obszarach tematycznych w trzech wariantach, z których każdy opierał się na innym scenariuszu uwarunkowań zewnętrznych, tj.: skok cywilizacyjny, twarde dostosowania, trudna modernizacja. Podstawą budowy scenariuszy rozwoju usług metropolitalnych były charakterystyczne elementy wizji. Dodatkowo, do sformułowania scenariuszy rozwoju usług metropolitalnych posłużyły wyniki badania ankietowego metodą Delphi oraz sformułowane w ramach Zadania 2 obszary technologiczne/technologie w publicznych usługach w poszczególnych obszarach tematycznych. Następnie, w oparciu o przedmiotowe scenariusze, opracowano jeden zbiorczy scenariusz normatywny, zgodnie ze schematem przedstawionym poniżej (Rysunek 7-1). Wizje usług metropolitalnych (szczegółowe i horyzontalna) PT4 Scenariusze uwarunkowań zewnętrznych PT3 PT2 PT1 PH Wyniki badań metodą Delphi Rysunek 7-1 Schemat budowy scenariusza normatywnego Scenariusz normatywny rozwoju usług metropolitalnych Scenariusz ogólny oraz rozwoju usług z obszaru zainteresowań PH Scenariusz rozwoju usług PT1 Scenariusz rozwoju usług PT2 Scenariusz rozwoju usług PT3 Scenariusz rozwoju usług PT4 Szczególnie istotną rolę w urzeczywistnieniu scenariusza normatywnego będą pełniły zidentyfikowane w ramach realizacji przedmiotowego projektu takie mechanizmy jak: ukształtowany ustrój Metropolii, rozwój priorytetowych obszarów technologicznych,

42 Strona 40 wyznaczenie flagowych projektów w obszarach tematycznych oraz wskazanie powiązań o charakterze horyzontalnym przyczyniających się zarówno do rozwoju poszczególnych usług metropolitalnych jak i samej Metropolii. 7.1 Scenariusz Skok cywilizacyjny Lata to czas, w którym stworzone zostają ramy instytucjonalne, organizacyjne i formuła finansowania rozwoju Metropolii; jednoznacznie określona zostaje delimitacja obszaru. Ustawa metropolitalna zostaje przygotowana wysiłkiem regionalnych i lokalnych liderów wywodzących się ze środowisk samorządowych, gospodarczych, naukowych i politycznych. W sferze usług publicznych wielkiemu przyśpieszeniu ulega integracja na poziomie ponadlokalnym, przy czym pozytywne skutki rozwiązań legislacyjnych potęgowane są przez oddolną inicjatywę władz miast i przychylne nastawienie środowisk gospodarczych. W większości obszarów usług pojawia się metropolitalny poziom zarządzania. Środki zewnętrzne na rozwój usług pozyskiwane są z uwzględnieniem skali metropolitalnej. W obszarze transportu publicznego prowadzone są ciągłe, intensywne prace obejmujące etapy: badawczo - rozwojowy, wdrożeniowy, przygotowawczy oraz etap eksploatacji krytycznych technologii. Do 2015 roku pierwsze pozytywne skutki przyśpieszenia procesu metropolizacji widoczne są we wszystkich obszarach usług. W porównaniu z rokiem 2011 szczególnie wyraźna jest poprawa stanu Metropolii zarówno w aspekcie wewnętrznym (jakość życia mieszkańców, poziom integracji środowisk gospodarczych, stan środowiska, bezpieczeństwo publiczne) jak zewnętrznym (jakość wizerunku, pobudzanie rozwoju obszarów sąsiednich, pozycja w europejskiej sieci metropolii). Zaawansowane są prace nad metropolitalnym planem zagospodarowania przestrzennego, a do czasu jego uchwalenia polityka rozwoju i polityka przestrzenna Metropolii kształtowana jest w oparciu o strategię rozwoju GZM z 2010 roku i nowo opracowane studium zagospodarowania przestrzennego Metropolii. Zażegnane zostają potencjalne spory między władzami Metropolii i samorządem wojewódzkim. Jeszcze przed rokiem 2015 powołany zostaje podmiot integrujący metropolitalny system transportu publicznego, a w roku 2015 funkcjonują już podstawowe elementy infrastrukturalne systemu. W tym samym czasie zbudowane zostają organizacyjne zręby metropolitalnego systemu gospodarki odpadami, trwają prace nad utworzeniem brakujących kluczowych obiektów infrastrukturalnych (np. regionalnej instalacji termicznego unieszkodliwiania). Wdrożonych zostaje wiele inwestycji oraz projektów mających na celu podniesienie jakości, bezpieczeństwa oraz dostosowanie publicznych usług transportowych do standardów panujących w Unii Europejskiej. Około 2015 roku wymiar metropolitalny mają zarówno usługi administracyjne (w tym e-administracja) jak powszechnie dostępny metropolitalny system e-informacji przestrzennej i środowiskowej. W tym samym czasie na poziom metropolitalny przechodzi administrowanie niektórymi specjalistycznymi usługami zdrowotnymi. W sferach edukacji i kultury postępuje koordynacja działań miast wyrażająca się m.in. przekazaniem na poziom metropolitalny zarządzania niektórymi szkołami oraz kierunkami studiów. TOMT (teatr-opera-muzyka-taniec) staje się jednym z istotnych priorytetów polityki kulturalnej władz samorządowych. Odbywają się liczne wydarzenia kulturalne o znaczeniu międzynarodowym, krajowym oraz wydarzenia o zasięgu regionalnym, integrujące mieszkańców Metropolii. W sferze bezpieczeństwa publicznego przejawem integracji jest wydzielenie zadań metropolitalnych w ramach istniejących służb, zaawansowane są też prace nad utworzeniem metropolitalnego systemu ochrony przeciwpowodziowej. Postępującej integracji Metropolii towarzyszą coraz lepsze działania promocyjne i w 2015 roku można mówić o wdrożonym systemie promocji oraz kształtowania

43 Strona 41 wizerunku Metropolii w kraju i zagranicą. Dzięki modernizacji infrastruktury liniowej, odnowieniu i rewitalizacji dworców kolejowych i utworzeniu centrów obsługi pasażerskiej system transportowy ma wizerunek sektora innowacyjnego, świadczącego usługi wysokiej jakości, przyjaznego, zapewniającego sprawne i bezpieczne przemieszczanie się. System transportu publicznego jest wysoce wydajny dzięki dywersyfikacji, a zarazem zintegrowaniu wewnętrznemu i zewnętrznemu zapewnionemu przez jeden, metropolitalny podmiot koordynujący. Poprzez funkcjonowanie trzech silnych ośrodków logistyczno-transportowych (Gliwice Pyrzowice- Sławków) zapewniona jest bardzo dobra zewnętrzna dostępność GOM. W latach coraz bardziej oczywiste stają się korzyści z przyśpieszenia procesu metropolizacji. Jakość życia mieszkańców Metropolii ulega znacznej poprawie. Rośnie również międzynarodowy prestiż Silesii. W tym czasie prawie wszystkie obszary usług publicznych mają swój metropolitalny wymiar zarządzania (wyjątek system zaopatrzenia w energię elektryczną). Jakość usług publicznych, zarówno w wymiarze lokalnym jak metropolitalnym jest zdecydowanie wyższa niż przed 2015 rokiem. Władze samorządowe tworzą warunki dla rozwoju kształcenia artystów, menedżerów, animatorów i edukatorów kultury. W politykę władz samorządowych wpisane jest równocześnie trwałe wspieranie uczestnictwa w kulturze jak największej grupy odbiorców. Następuje systematyczna poprawa poziomu funkcjonalności obiektów kultury, w tym stopnia ich dostosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych, co powiązane jest z aranżacją otaczającej je przestrzeni publicznej, tworzącej symboliczne i wizytówkowe strefy tętniące życiem kulturalnym o wysokiej estetyce. Przestrzenie te są miejscami wydarzeń plenerowych, wystaw i spotkań. Zdecydowanie wyższa jest też jakość pozostałych przestrzeni publicznych z rozwiniętymi i zachowanymi strefami ciszy i wypoczynku. Wprowadzone są systemowo rozwiązania proekologiczne w transporcie publicznym, rozwinięta jest również komunikacja rowerowa. W perspektywie 2018 roku uchwalony zostaje metropolitalny plan zagospodarowania przestrzennego, jako prawo regionalne, a zarazem najważniejsze narzędzie wdrażania polityki rozwoju Metropolii. W planie zagospodarowania odzwierciedlone są, rysujące się już w praktyce, przejawy specjalizacji miast Metropolii w ramach sieci współpracy, jak i działania wspierające rozwój i postępującą integrację otoczenia Metropolii. W tym samym czasie zaczyna funkcjonować metropolitalny wymiar statystyki publicznej, jako narzędzie monitorowania i programowania rozwoju. Przed rokiem 2020 w skali Metropolii funkcjonują systemowe rozwiązania w gospodarce odpadami komunalnymi (wyodrębniony region gospodarki odpadami) oparte m.in. o nowoczesny zakład termicznego przetwarzania. W pełni wdrożony i publicznie dostępny jest system informacji przestrzennej i środowiskowej, wspomagający procesy decyzyjne i zarządcze. Rezultatem realizacji zapisów metropolitalnego planu zagospodarowania przestrzennego jest skuteczne funkcjonowanie systemu konwersji terenów poprzemysłowych przywracającego im walory środowiskowe, społeczne i gospodarcze. Ustawicznie poprawia się jakość środowiska w kategoriach ochrony zdrowia i około 2020 roku jest zadowalająca na całym obszarze Metropolii, co przejawia się m.in. dotrzymanymi standardami jakości powietrza. Metropolia staje się obszarem, gdzie następuje koncentracja jednostek działających w sektorze usług medycznych oraz, gdzie występuje wysoka dostępność i kompleksowość usług medycznych na wysokim poziomie, zwłaszcza poprzez rożne mechanizmy i źródła finansowania tych usług. Zmodernizowana infrastruktura oraz sprzęt i aparatura medyczna zapewnia rozwój sektora medycznego, a zwłaszcza kluczowych placówek ochrony zdrowia. W Metropolii jest rozwijana i szeroko propagowana profilaktyka i edukacja prozdrowotna społeczeństwa a jednocześnie zapewniony jest wysoki poziom bezpieczeństwa zdrowotnego społeczeństwa co przekłada się na wysoki poziom jakości życia.

44 Strona 42 Około roku 2020 powszechna jest w Silesii dostępność infostruktury i usług e-administracyjnych. Tutejsze środowiska gospodarcze są silnie zintegrowane i tworzą złożone, międzysektorowe struktury sieciowe. Fundamentem dalszego rozwoju obszaru staje się innowacyjność technologiczna zapewniona przez skuteczną współpracę nauki, przemysłu i sfery usług. Bogata, różnorodna oferta kulturalna, dostępna dzięki funkcjonalnym obiektom kultury oraz wykorzystaniu nowoczesnych technik przesyłu informacji i transmisji on-line umożliwia realizację różnych stylów życia i buduje więzi społeczne i kapitał kulturowy regionu. Unikatowości oferty kulturalnej GOM sprzyja niekonwencjonalne wykorzystanie elementów dziedzictwa duchowego i materialnego, w tym obiektów i przestrzeni postindustrialnych. Ugruntowana jest znacząca pozycja Silesii w polskiej metropolii sieciowej. Wielokierunkowe zewnętrzne układy drogowe zapewniają efektywne powiązania GOM w skali regionalnej, krajowej jak i międzynarodowej. Skomunikowanie GOM transportem lotniczym z innymi obszarami metropolitalnymi, krajami i kontynentami zapewniają lotniska Katowice-Pyrzowice, Kraków Balice oraz Ostrawa. Dobrej jakości infrastruktura drogowa zapewnia łatwy dostęp do lotnisk transportem drogowym. GOM posiada połączenie za pośrednictwem Kanału Gliwickiego z drogą wodną Odry, a ta z kolei z portami w Szczecinie i Świnoujściu, systemami dróg wodnych Europy Zachodniej oraz Wisłą i portami leżącymi w biegu i u ujścia Wisły. W latach ugruntowana zostaje znacząca pozycja Silesii w sieci metropolii europejskich i jej pozytywny wizerunek. We wszystkich przejawach życia Silesii dokonuje się znaczący postęp, w którym nowoczesność pozostaje w harmonii z ochroną i wykorzystaniem dziedzictwa epoki przemysłowej. W pełni funkcjonują mechanizmy współpracy między miastami a systemowe rozwiązania w tym zakresie są ustawicznie dostosowywane do zmieniających się okoliczności zewnętrznych. Zasięg terytorialny Metropolii ulega zwiększeniu w wyniku dążeń oraz procesów integracji gospodarczej i społecznej niektórych miast i powiatów sąsiednich. Urzeczywistniają się kolejne elementy wizji Metropolii, np. obejmujące systemowe dostosowanie profili kształcenia do metropolitalnego rynku pracy, a także intensywny rozwój turystyki, w tym przemysłowej i biznesowej stanowiące jeden z markowych produktów Metropolii. W skali GOM i terenów przyległych około 2025 roku następuje odwrócenie spadku liczby mieszkańców, co wynika z dodatniego salda migracji. Do roku 2025 następuje znaczne wzmocnienie potencjału górnośląskich środowisk twórczych. Na proces ten wpływa podtrzymanie silnej pozycji tradycyjnych środowisk sztuk performatywnych, w tym górnośląskiego środowiska muzycznego, środowiska teatralnego, tanecznego i baletowego oraz środowiska sztuki wizualnej i graficznej jak również sztuki audiowizualnej oraz literackiej. Potencjał ten jest wzmacniany dopływem absolwentów szybko rozwijającego się w GOM szkolnictwa artystycznego. Pojawiają się nowe dziedziny aktywności kulturalnej realizowane przez twórców awangardowych i reprezentantów kultury alternatywnej. Wzrasta poziom i zakres współpracy między środowiskami reprezentującymi różne dziedziny i formy aktywności kulturalnej. GOM staje się ważnym ośrodkiem kulturalnym w sieci powiązań między metropoliami. Ośrodki naukowo-badawcze medyczne i techniczne w kooperacji z sektorem przemysłowym i medycznym generują innowacje technologiczne, w tym technologie krytyczne, w obszarze usług medycznych. Powstaje długofalowy metropolitalny program rozwoju sektor usług medycznych w GOM. Dzięki wdrożeniu nowoczesnych systemów organizacji i zarządzania oraz technologii inteligentnych systemów transportu, a przede wszystkim środkom finansowym (europejskim, rządowym i metropolitalnym) na rozwój infrastruktury, stworzono nowoczesny system transportowy zapewniający sprawne połączenia w skali GOM, regionu oraz w układzie krajowym i międzynarodowym. Sprawny i dogodnie funkcjonujący transport zbiorowy wraz z systemowymi

45 Strona 43 rozwiązaniami komplementarnymi, liczne działania skierowane na poprawę jakości i bezpieczeństwa oraz zapewnienie efektywnej obsługi pasażerów pozwoliły na znaczne ograniczenie intensywności ruchu pojazdów osobowych w GOM. Działania te w dużej mierze miały wpływ na ograniczenie emisji hałasu i zanieczyszczeń do środowiska a tym samym poprawę komfortu bytowania. W wyniku konsekwentnego wdrażania zintegrowanego systemu planowania i zagospodarowania przestrzennego, jakościowej i funkcjonalnej zmianie podlegają przestrzenie publiczne i związane z nimi usługi. Około 2025 roku są one w pełni dostosowane do potrzeb mieszkańców Metropolii. Wyróżniającą cechą przestrzeni publicznych są obiekty dziedzictwa kulturowego funkcjonujące w sferze usług. Powszechnie znane są, w skali Europy i świata produkty markowe GOM związane z nauką, edukacją, kulturą, turystyką, opieką zdrowotną, produkcją dóbr materialnych czy też ochroną środowiska. W sferze usług metropolitalnych oraz związanych z nimi produktów wyraźna jest komplementarna specjalizacja miast. Funkcjonuje pakiet instrumentów finansowych wspomagających działania proekologiczne oraz system zachęt proekologicznych dla inwestorów i mieszkańców. Wdrożony zostaje skuteczny i efektywny system przeciwpowodziowy. Oczyszczanie ścieków oraz odzysk i wykorzystanie wody opadowej i roztopowej jest rozwiązane systemowo. Zasoby wodne uzyskują dobry stan ekologiczny przekładający się na ich zrównoważone wykorzystanie. Zintegrowane planowanie i zagospodarowanie przestrzenne pozwoliło na utworzenie spójnego systemu obszarów chronionych połączonych korytarzami ekologicznymi umożliwiającego ochronę specyficznej bioróżnorodności i georóżnorodności. Obszary podziemne są wykorzystywane dla komunalnych usług środowiskowych. Zastosowane rozwiązania w zakresie wykorzystania alternatywnych źródeł energii umożliwiają wprowadzanie wspólnego systemu ciepłowniczego, który w wyniku wzmacniania współpracy ponadlokalnej miast jeszcze przed 2030 rokiem obejmuje cały obszar metropolii. Do roku 2030 urzeczywistnione są wszystkie elementy wizji GOM, a uwieńczeniem wspólnych wysiłków miast jest wyeliminowanie lub znaczące ograniczenie negatywnych zjawisk uważanych dotąd za nieodłączny koszt procesu metropolizacji. Najważniejsze osiągnięcia to powstrzymanie rozlewania się miast oraz zasadnicze ograniczenie wykluczenia społecznego, skuteczna rewitalizacja tradycyjnych śródmieść, powszechna dostępność przestrzeni osiedli mieszkaniowych. Już kilka lat przed rokiem 2030 Metropolia jest postrzegana jako obszar przyjazny i bezpieczny dla ludzi. W polityce rozwoju Metropolii priorytetami pozostają: ustawiczne podtrzymywanie i podnoszenie jakości życia mieszkańców poprzez zapewnienie szerokiego spektrum usług, dbałość o zasoby środowiskowe, kształtowanie najwyższej jakości przestrzeni publicznych, rozwijanie różnych form sieciowej współpracy oraz pobudzanie rozwoju terenów sąsiednich, a także konkurencyjna współpraca z innymi metropoliami. Transport zbiorowy Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego jest integralną częścią systemu transportowego Polski. Wdrażane są złożone rozwiązania organizacyjne umożliwiające szerokie stosowanie partnerstwa publiczno-prywatnego. Prowadzona jest ścisła współpraca sektorowa (transport, przemysł, nauka) zapewniająca skuteczną realizację procesów inwestycyjnych, wykorzystania nowych technologii oraz wdrażania innowacyjnych rozwiązań, w tym również proekologicznych.

46 Strona 44 Na poniższym schemacie temperaturowym przedstawiono przewidywane postępy procesu metropolizacji GOM w warunkach scenariusza Skok cywilizacyjny. Rysunek 7-2 Schemat obrazujący postęp w osiąganiu cech metropolii w scenariuszu Skok cywilizacyjny W warunkach scenariusza Skok cywilizacyjny wszystkie cechy definiujące obszary metropolitalne zostaną osiągnięte w perspektywie roku Sprzyjające uwarunkowania zewnętrzne oraz wysiłek środowisk zaangażowanych w proces wzmacniania metropolitalnych usług publicznych oraz budowania struktur Metropolii przyczynią się do osiągnięcia, na przełomie lat , wysokiej pozycji GOM w polskiej i europejskiej sieci metropolii, integracji środowisk gospodarczych oraz znaczącej poprawy stanu środowiska. 7.2 Scenariusz Twarde dostosowania W latach na obszarze GOM trwają dyskusje nad potrzebą głębszej integracji. Tworzenie wspólnej polityki rozwoju pozostaje na etapie ogólnych zapisów i realizacji pojedynczych projektów. W sferze transportu publicznego do 2015 roku nie udaje się wyjść poza etap uzgodnień na rzecz utworzenia spójnego systemu. Funkcjonują także zręby metropolitalnego systemu gospodarki odpadami, jednak odsuwa się perspektywa budowy kluczowych obiektów infrastrukturalnych. Do 2015 roku brak jest postępu w koordynacji usług zdrowotnych, w sferze bezpieczeństwa, kultury i edukacji. Przychylne integracji nastawienie środowisk gospodarczych nie znajduje odzwierciedlenia w działaniach władz samorządowych poszczególnych miast. Pomimo braku metropolitalnej polityki rozwoju, korzystne uwarunkowania zewnętrzne oraz lokalne działania poszczególnych miast prowadzą do zauważalnej poprawy jakości środowiska, polepszenia stanu bezpieczeństwa publicznego, a także do postępu w sferze dostępności infostruktury, e-usług informacji przestrzennej oraz gospodarki odpadami. Dostrzeżenie przez biznes wspólnoty interesów z nauką i sferą usług publicznych owocuje próbami profilowania kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy. Pomimo korzystnych okoliczności zewnętrznych, brak postępu w jakości współpracy miast staje się barierą dla poprawy jakości usług publicznych i przestrzeni w której te usługi są realizowane. GOM postrzegany jest z zewnątrz ciągle tylko jako potencjalna Metropolia, a jego pozycja w krajowej i międzynarodowej sieci Metropolii pozostaje słaba. GOM nie pobudza do rozwoju obszarów sąsiednich lecz raczej korzysta z ich potencjału rozwojowego i zasobów nie dając wiele w zamian. Bezpowrotnie utracona zostaje część zasobów dziedzictwa kulturowego GOM, w tym zwłaszcza zabytków epoki przemysłowej. Promocja Metropolii prowadzona jest systemowo, jednak rozdźwięk między założeniami i realiami nie służy jej skuteczności, a tym bardziej budowaniu trwałego i rozpoznawalnego wizerunku. Niski

47 Strona 45 kapitał społeczny, będący barierą rozwoju i modernizacji w skali kraju daje o sobie znać także w sferze metropolitalnych usług Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego: niedostatek wzajemnego zaufania i współpracy prowadzi do niewykorzystania szans na wspólne inwestycje w skali Metropolii. Prace badawczo-rozwojowe, jak i wdrożenie nowych technologii zwiększających bezpieczeństwo, komfort i dostępność GOM prowadzone są w ograniczonym zakresie w zależności od pozyskanych środków na ich finansowanie. Inwestycje związane z infrastrukturą transportową są skierowane głównie na jej utrzymanie i w niewielkim stopniu na rozwój. Status prawny i delimitacja Metropolii zostają narzucone około roku 2015 poprzez odgórne rozwiązanie ustawowe. Formalnie wykonane zostają postanowienia ustawowe przewidziane dla początkowego okresu funkcjonowania Metropolii w sferze administracyjnej a wkrótce po roku 2015 wymiar metropolitalny uzyskuje sfera e-administracji oraz system e-informacji przestrzennej i środowiskowej. Do roku 2020 istotna poprawa funkcjonowania usług metropolitalnych następuje w sferze objętej ustawowo narzuconą integracją, zwłaszcza w zakresie gospodarki odpadami, gdzie metropolitalny system nabiera realnego kształtu dzięki inwestycjom w nowoczesną infrastrukturę, m.in. zakład termicznego przetwarzania odpadów. Rozwija się multimodalny system transportu publicznego, jednak realizacja wspólnych zadań inwestycyjnych i organizacyjnych ciągle napotyka na opory ze strony poszczególnych miast. Sprzyjające zewnętrzne okoliczności pozwalają na utrwalenie tendencji poprawy jakości środowiska. Rozwija się turystyka, w tym przemysłowa. Pojawiają się nowe dziedziny aktywności kulturalnej realizowane przez twórców awangardowych i reprezentantów kultury alternatywnej. Wzrasta poziom i zakres współpracy między środowiskami reprezentującymi różne dziedziny i formy aktywności kulturalnej. Postępująca integracja środowisk gospodarczych przekłada się na przenikanie innowacyjności do sfery usług publicznych i coraz powszechniejsza staje się ich informatyzacja. Korzystnie przebiega także dostosowywanie profilu kształcenia do potrzeb metropolitalnego rynku pracy. W obszarach specjalistycznych usług zdrowotnych i bezpieczeństwa publicznego względy pragmatyczne decydują o pojawieniu się elementów zarządzania na poziomie metropolitalnym. Pomimo korzystnych uwarunkowań zewnętrznych i postępu technologicznego, podstawy metropolitalnej polityki rozwoju tworzone są z trudem, a kontrowersje między samorządami miast powodują, że do roku 2020 nie udaje się uchwalić metropolitalnego planu zagospodarowania przestrzennego. Nie następuje jakościowy przełom jakości życia mieszkańców Metropolii a coraz powszechniej uświadamiana jest niewystarczająca jakość usług publicznych i ogólnie zła jakość przestrzeni publicznych. Brak spójnych polityk, zwłaszcza przestrzennej i społecznej powoduje, że nasilają się takie problemy jak wykluczenie społeczne, żywiołowa urbanizacja stref podmiejskich, upadek tradycyjnych śródmieść, fragmentacja przestrzeni w związku z gettoizacją i gentryfikacją, coraz bardziej dotkliwe są także przejawy niedostosowania usług do potrzeb osób starszych i innych grup potencjalnie wykluczonych. Depopulacja niektórych terenów w Metropolii staje się źródłem problemów gospodarczych i politycznych. Ogólna kondycja gospodarcza a zarazem narastające negatywne konsekwencje braku integracji miast Metropolii to okoliczności powodujące, że zewnętrzne postrzeganie GOM raczej jako potencjalnej niż rzeczywistej Metropolii nie zmienia się. Nie ulega również znaczącej zmianie poślednia pozycja GOM w krajowej i międzynarodowej sieci Metropolii. Coraz wyraźniejsze są przejawy rozwoju GOM kosztem marginalizacji terenów przyległych. W obliczu narastających problemów oraz wyzwań gospodarczych i społecznych towarzyszących metropolizacji, w działaniach władz Metropolii i poszczególnych miast około 2020 roku następuje zwrot ku integracji i wspólnej polityce rozwoju. Krótko po 2020 roku uchwalony zostaje metropolitalny plan zagospodarowania przestrzennego. Wymiar metropolitalny zyskuje statystyka

48 Strona 46 publiczna oraz kilka sfer usług jak zarządzanie bezpieczeństwem publicznym, edukacja oraz mecenat w sferze kultury. Ważnym narzędziem rozwoju kultury staje się wspieranie i/lub inicjowanie przez samorząd lokalny projektów łączących środowiska kulturalne i środowiska biznesowe. Kontynuowana jest organizacja w GOM imprez festiwalowych o renomie międzynarodowej. Sektor kultury, w tym podsektor TOMT staje się dziedziną spajającą Metropolię. Wcześniejsze zaniedbania skutkują opóźnieniem w podnoszeniu jakości usług metropolitalnych oraz zwiększonymi trudnościami w rozwiązywaniu problemów związanych z metropolizacją. Mimo wszystko, jeszcze przed 2025 rokiem w pełni ukształtowany jest metropolitalny system gospodarki odpadami, elektroniczny system informacji przestrzennej i środowiskowej, dobrze rozwinięta jest sieć stref ciszy i wypoczynku dla mieszkańców oraz obiektów turystyki, w tym biznesowej i przemysłowej. Nie jest ona jednak powszechna, co wynika z niespójnego w skali metropolii wykorzystania elementów dziedzictwa duchowego i materialnego, w tym obiektów i przestrzeni postindustrialnych. Mimo tego, oferta kulturalna Metropolii jest bogata i różnorodna, między innymi dzięki nowym formom animacji kultury w środowiskach miejskich. Funkcjonuje multimodalny system transportowy, ukierunkowany na rozwiązania proekologiczne w miejskim transporcie publicznym oraz rozwój komunikacji rowerowej, przyczyniając się tym samym do polepszenia jakości powietrza. Jakość życia mieszkańców jest w 2025 roku zdecydowanie wyższa niż jeszcze kilka lat wcześniej, przede wszystkim dzięki poprawie jakości i dostępności usług publicznych oraz wzrostowi poziomu bezpieczeństwa publicznego. We wszystkich obszarach usług widoczne są próby dostosowywania oferty do struktury wiekowej mieszkańców. Najważniejsze obiekty dziedzictwa kulturowego funkcjonują w sferze usług publicznych. Do 2025 roku coraz więcej jest przykładów skutecznej rewitalizacji śródmieść i zabudowy wielorodzinnej, choć problem jest jeszcze daleki od docelowego rozwiązania. Zauważalne, choć nie satysfakcjonujące, jest ograniczenie wykluczenia społecznego oraz fragmentacji przestrzeni poprzez gettoizację lub gentryfikację. Proces urbanizacji stref podmiejskich jest pod coraz skuteczniejszą kontrolą. Szczególnie istotna staje się współpraca z sektorem prywatnym poprzez stwarzanie dogodnych warunków do inwestycji, przekazywania tzw. know-how, wdrażania nowych rozwiązań i podnoszenia jakości świadczonych usług transportowych. Dostępność i kompleksowość usług medycznych, głównie dzięki występowaniu wielu różnorodnych mechanizmów ich finansowania usług, pozostaje na poziomie niezmienionym w obszarze Metropolii. Działalność wielu referencyjnych placówek ochrony zdrowia oraz popyt na nowoczesne usługi medyczne sprawia, że są świadczone usługi zdrowotne na wysokim poziomie tworzące usługi/produkty wizytówki regionu. Ośrodki naukowo-badawcze medyczne i techniczne w kooperacji z sektorem medycznym tworzą innowacje technologiczne, w tym technologie krytyczne, które są wdrażane w obszarze usług medycznych. W regionie podejmowane są działania związane z promowaniem edukacji prozdrowotnej. Koncepcja stworzenia metropolitalnego programu rozwoju sektora usług medycznych w GOM zostaje odłożona na okres późniejszy. GOM ma w 2025 roku liczne produkty markowe czyniące go obszarem rozpoznawalnym w Europie i świecie. Jego pozycja w krajowej Metropolii sieciowej jest silna, rośnie też znaczenie międzynarodowe. Tereny przyległe zaczynają zyskiwać na sąsiedztwie Metropolii. W skali GOM i terenów przyległych około 2025 roku następuje odwrócenie spadku liczby mieszkańców co wynika z dodatniego salda migracji. Do roku 2030 udaje się urzeczywistnić większość elementów wizji Metropolii. Realizowana jest ochrona specyficznej bioróżnorodności i georóżnorodności. Wprowadzony zostaje system zachęt proekologicznych dla inwestorów i mieszkańców. Tereny poprzemysłowe są rewitalizowane i wykorzystywane na nowe funkcje gospodarcze, naukowo-edukacyjne i kulturalne. Brak jest natomiast rozwiązań systemowych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Niedokończona pozostaje rewitalizacja tradycyjnych śródmieść, terenów podziemnych nie udaje

49 Strona 47 się wykorzystać na potrzeby świadczenia usług środowiskowych a stan ekologiczny zasobów wodnych ulega tylko nieznacznej poprawie. Wiele do życzenia pozostawia rozwiązywanie problemu wykluczenia społecznego, nie wszędzie zapewniona jest publiczna dostępność przestrzeni mieszkaniowych, problemem jest także pełne dostosowanie usług publicznych do potrzeb osób starszych. Brak wymiaru metropolitalnego w systemie zaopatrzenia w energię i ciepło, gospodarce wodno-ściekowej, systemie przeciwpowodziowym staje się źródłem rosnących kosztów i uciążliwości. Prowadzone są intensywne prace nad poszczególnymi etapami wdrażania technologii w obszarze transportu publicznego, ale ze względu na ograniczenia finansowe prace te są prowadzone etapami, po zgromadzeniu odpowiednich funduszy. Na poniższym schemacie temperaturowym przedstawiono przewidywane postępy procesu metropolizacji GOM w warunkach scenariusza Twarde dostosowania. Rysunek 7-3 Schemat obrazujący postęp w osiąganiu cech metropolii w scenariuszu Twarde dostosowania W warunkach scenariusza Twarde dostosowania obszar Metropolii nie osiąga większości cech definiujących rozwinięte obszary metropolitalne. Odczuwalna poprawa stanu środowiska nastąpi po roku Pomimo barier i niekorzystnych uwarunkowań wewnętrznych na przełomie lat Metropolia uzyska znaczącą pozycję GOM w polskiej sieci metropolii głównie ze względu na postępujący proces integracji środowisk gospodarczych. Do roku 2030 uda się wypracować zadowalającą jakość usług publicznych oraz znaczącą poprawę wizerunku zewnętrznego GOM. Niestety w warunkach scenariusza nie może być mowy o przełomie w takich obszarach jak jakość przestrzeni publicznych czy bezpieczeństwo publiczne stanowiących istotną składową jakości życia w Metropolii. 7.3 Scenariusz Trudna modernizacja Do 2015 roku status prawny Metropolii pozostaje nieusankcjonowany, a zapisy strategii rozwoju GZM z 2015 nie są realizowane. Względy pragmatyczne powodują jednak, że w warunkach ostrej konkurencji o środki na rozwój poszczególne miasta dostrzegają interes we współpracy i koordynacji działań na rzecz systemów transportowych i usług środowiskowych. Do 2015 zaczynają funkcjonować zręby systemu gospodarki odpadami komunalnymi w skali GOM (w ramach regionów gospodarki odpadami). Znacznie poprawia się jakość koordynacji transportu publicznego, jednak wobec braku pieniędzy na inwestycje nie jest możliwa budowa systemu multimodalnego. Postępująca integracja środowisk gospodarczych przekłada się na wdrażanie innowacji technologicznych i organizacyjnych w usługach publicznych w skali

50 Strona 48 poszczególnych miast. Zwiększa się publiczna dostępność infostruktury, co znajduje częściowe odzwierciedlenie w rozwoju usług e-administracyjnych. Dzięki wykorzystaniu środków zewnętrznych trwa ożywienie w sferze rewitalizacji niektórych obszarów śródmiejskich, a w niektórych miastach rozwija się turystyka przemysłowa. Na większości obszaru Metropolii postępuje poprawa jakości środowiska. Pomimo braku systemowej promocji idei metropolitalnej, w potocznej świadomości utrwala się potrzeba integracji miast GOM dającej nadzieję na złagodzenie skutków negatywnych zjawisk i trendów zewnętrznych, jak również skuteczne konkurowanie na arenie krajowej i europejskiej. W latach okoliczności zewnętrzne nie sprzyjają inwestycjom o skali metropolitalnej a równocześnie wymuszają proinnowacyjne nastawienie środowisk gospodarczych. Na rozwój kulturalny GOM silnie wpływa sektor górnośląskiego biznesu internalizujący wartości kulturowe dla powiększenia swojej wartości dodanej i podnoszenia konkurencyjności. W prawie całej sferze usług publicznych trwa stagnacja, a znaczący postęp dokonuje się jedynie w dziedzinach bezpośrednio zależnych od rozwoju infostruktury, zwłaszcza w e-administracji oraz systemach informacji przestrzennej i środowiskowej. Jakość przestrzeni publicznych ulega pogorszeniu wraz z upadkiem tradycyjnych śródmieść, żywiołową urbanizacją, oraz dekapitalizacją infrastruktury zachodzącą w większości obszarów usług. Utracona zostaje znaczna część dziedzictwa kulturowego związanego z epoką przemysłową. GOM postrzegany jest z zewnątrz jako grupa miast nie tworzących organizmu metropolitalnego choć starających się współpracować. Najbardziej znaczącym przejawem współpracy jest inicjatywa liderów wywodzących się ze środowisk samorządowych, gospodarczych, naukowych i politycznych prowadząca do usankcjonowania statusu prawnego, finansowego i delimitacji Metropolii jako struktury zadaniowej. Uzgodnienia obejmują wspólną politykę rozwoju, planowanie przestrzenne i sukcesywne wprowadzanie metropolitalnego poziomu zarządzania w tych usługach publicznych, których rozwój wymaga koordynacji ponadlokalnej. Niedobór środków finansowych stanowi barierę dla skutecznego wdrażania rozwiązań innowacyjnych w sektorze usług. W zakresie rozwoju transportowych usług publicznych realizowane są jedynie niezbędne inwestycje, a większość długoterminowych inwestycji zostaje zawieszona. Przed 2020 rokiem status Metropolii uzyskuje ramy prawne. Usługi e-administracyjne oraz zręby zintegrowanego systemu informacji przestrzennej i środowiskowej są skutecznie wdrażane w skali Metropolii. W nowych realiach bardzo szybko poprawia się jakość współpracy między miastami. Działania Metropolii koncentrują się na poprawie jakości oraz dostosowaniu oferty usług publicznych. Bardzo szybko postępuje też wdrażanie wspólnej polityki gospodarczej i społecznej. Dzięki realizacji inwestycji rozpoczętych przed kryzysem gospodarczym zauważalne są oznaki poprawy jakości zewnętrznego skomunikowania GOM. Rozwój metropolii możliwy jest głównie dzięki przeprowadzeniu reform mobilizujących przedsiębiorczość i innowacyjność. Efekty wspólnych działań widoczne są już przed 2025 rokiem. Realnych kształtów, dzięki wspólnemu wysiłkowi finansowemu, nabiera metropolitalny system gospodarki odpadami oraz transportu publicznego. Poprawę efektywności oraz postrzegania transportu zbiorowego zapewnia nowoczesny system informacji przestrzennej w zakresie sterowania i zarządzania ruchem pojazdów. Działaniem zmierzającym do zmniejszenia kosztów zewnętrznych transportu zbiorowego i obniżenia stanu degradacji środowiska jest stopniowe wprowadzenie technologii alternatywnych źródeł energii. Widocznym efektem zapewniającym wzrost efektywności świadczenia usług transportowych jest rozdzielenie funkcji organizacji i wykonywania przewozów, liberalizacja dostępu do rynku usług transportowych oraz prywatyzacja operatorów transportowych. Poprawia się ogólna dostępność różnych rodzajów usług publicznych i są one coraz lepiej przystosowane do potrzeb struktury wiekowej mieszkańców. Widoczne są pierwsze oznaki złagodzenia problemów wykluczenia społecznego, rośnie kontrola nad urbanizacją stref podmiejskich, pojawia się coraz więcej przykładów skutecznej rewitalizacji tradycyjnych

51 Strona 49 śródmieść i osiedli zabudowy wielorodzinnej. Ocalona zostaje znaczna część obiektów dziedzictwa kulturowego epoki przemysłowej. Tereny przyległe zaczynają zyskiwać na sąsiedztwie Metropolii, zaczyna się też poprawiać zewnętrzny wizerunek GOM postrzeganego jako obszar innowacyjności technologicznej i ożywienia gospodarczego, choć niekoniecznie jako Metropolia. Rozwinięte są strefy ciszy i wypoczynku dla mieszkańców oraz komunikacja rowerowa. Znaczącemu osłabieniu ulega natomiast spadkowy trend demograficzny a tereny, które uprzednio ulegały depopulacji coraz licznie zasiedlane są przez przybyszy spoza regionu. Profile kształcenia na różnych poziomach sukcesywnie dostosowywane są do potrzeb metropolitalnego rynku pracy Świadomość nowych szans i nowych wyzwań rozwojowych sprawia, że szybko postępują prace nad wspólną polityką przestrzenną i krótko po 2025 roku Metropolia ma jednolity plan zagospodarowania przestrzennego, stający się przyczynkiem do systemowego zarządzania środowiskiem oraz formułowania celów rozwojowych. Występowanie stałych mechanizmów finansowania usług medycznych sprawia, że wielkość nakładów na usługi zdrowotne utrzymuje się na stałym poziomie zapewniającym bezpieczeństwo zdrowotne mieszkańców Metropolii i regionu. Proces koncentracji jednostek działających w sektorze usług medycznych pozostaje na dotychczasowym poziomie. Poprawa infrastruktury ochrony zdrowia następuje przede wszystkim w formie inwestycji samorządowych i prywatnych. Kooperacja pomiędzy ośrodkami badawczymi, przemysłem i sektorem medycznym przyczynia się do powstawania innowacji technologicznych, które znajdują swoje zastosowania w obszarze usług medycznych. Działania związane z promowaniem profilaktyki i edukacji prozdrowotnej podejmowane są z poziomu miast. Utworzenie spójnego metropolitalnego programu rozwoju sektora usług medycznych w GOM na obecnym etapie rozwoju Metropolii jest mało prawdopodobne dlatego prace nad nim zostają zawieszone i odłożone na okres późniejszy. Po 2025 roku rośnie pozycja GOM w polskiej Metropolii sieciowej oraz w międzynarodowej sieci Metropolii. Znacząco poprawia się jakość życia mieszkańców, na co składa się poprawa jakości usług publicznych, poziomu bezpieczeństwa publicznego oraz dostępności przestrzeni osiedli mieszkaniowych. Udaje się zrewitalizować większość tradycyjnych śródmieść i osiedli zabudowy wielorodzinnej, zapanować nad procesami urbanizacji stref podmiejskich, pobudzić rozwój turystyki i zaadaptować obiekty dziedzictwa kulturowego do nowych funkcji w przestrzeni publicznej. Przed 2030 rokiem następuje odwrócenie spadku liczby mieszkańców. Metropolitalny wymiar uzyskuje statystyka publiczna, zarządzanie bezpieczeństwem publicznym i zarządzanie edukacją. Na poziomie metropolii koordynowana jest ochrona bioróżnorodności i georóżnorodności. Do 2030 urzeczywistniona jest tylko część docelowej wizji Metropolii. Nie udaje się satysfakcjonująco ograniczyć problemu wykluczenia społecznego, wiele do życzenia pozostawia także jakość przestrzeni publicznych. Na systemowe rozwiązanie oczekują problemy zaopatrzenia w energię i ciepło, gospodarki wodno-ściekowej, ochrony przeciwpowodziowej, konwersji terenów poprzemysłowych i wykorzystania terenów podziemnych dla usług komunalnych, a najpoważniejszym źródłem trosk jest finansowanie kosztów utrzymania infrastruktury wytworzonej w fazie niekontrolowanej urbanizacji terenów podmiejskich, wynikającej m.in. z braku wdrożonego zintegrowanego systemu planowania i zagospodarowania przestrzennego Problemy te decydują, że niedoinwestowane pozostają specjalistyczne usługi zdrowotne i sfera kultury. W tych ostatnich dziedzinach nie udaje się stworzyć markowych produktów metropolitalnych.

52 Strona 50 Na poniższym schemacie temperaturowym przedstawiono przewidywane postępy procesu metropolizacji GOM w warunkach scenariusza Trudna modernizacja. Rysunek 7-4 Schemat obrazujący postęp w osiąganiu cech metropolii w scenariuszu Trudna modernizacja W warunkach scenariusza Trudna modernizacja obszar GOM, do roku 2030, nie osiąga większości cech definiujących rozwinięte obszary metropolitalne. Mimo, iż pewne korzystne zmiany w obszarze stanu środowiska zachodzić będą już przed rokiem 2015, nie osiągną one optymalnego stanu do roku Odpowiedni poziom integracji środowisk gospodarczych Metropolii zostanie osiągnięty na przełomie lat , dzięki czemu, pomimo barier i niekorzystnych uwarunkowań zewnętrznych przed rokiem 2030 GOM uzyska znaczącą pozycję w polskiej sieci metropolii.

53 Strona 51 8 MAPY POWIĄZAŃ W niniejszym rozdziale przedstawiono mapę obrazującą Metropolitalny poziom zarządzania oraz mapy powiązań zidentyfikowanych innowacji technologicznych z elementami wizji poszczególnych obszarów tematycznych. Mapa Metropolitalny poziom zarządzania przedstawia charakterystyczne elementy wizji wraz z umiejscowieniem ich na osi czasu oraz uwzględnieniem 3 scenariuszy uwarunkowań rozwoju usług metropolitalnych Skok cywilizacyjny, Twarde dostosowania i Trudna modernizacja. Mapa ta wskazuje także powiązania krytyczne, które warunkują spójny rozwój Metropolii a tym samym powinny znaleźć odzwierciedlenie w treści rekomendacji strategicznych dla władz publicznych (Zadanie IV). Mapy powiązań innowacji technologicznych z elementami wizji poszczególnych paneli tematycznych opracowane zostały na podstawie wyników prac panelowych zarówno w ramach Zadania II, jak i III. Celem przedmiotowych map jest graficzne przedstawienie potencjalnych powiązań w różnych obszarach tematycznych pomiędzy grupami technologii lub technologiami oraz elementami wizji, wpływającymi na rozwój usług metropolitalnych w danym obszarze, wraz ze wskazaniem komplementarnych dziedzin usług. Mapy w sposób schematyczny ujmują powiązania pomiędzy konkretnymi technologiami i opracowanymi elementami wizji rozwoju danego obszaru usług, a także sytuują realizację danego elementu na osi czasu, przedstawiając równocześnie niezbędne w tym celu działania. Dla każdego obszaru tematycznego przedstawiono okres realizacji urzeczywistniania się elementów wizji oraz momentu wdrożenia technologii dla 3 scenariuszy rozwoju usług metropolitalnych Skok cywilizacyjny, Twarde dostosowania, Trudna modernizacja, charakteryzujących się następującymi cechami: Skok cywilizacyjny: połączenie dobrej koniunktury zewnętrznej ze śmiałymi działaniami politycznymi wewnątrz i szerokim zaangażowaniem społecznym; Twarde dostosowania: znaczną barierą wzrostu jest niski poziom kapitału społecznego. Niedostatki te niweluje do pewnego stopnia zdeterminowana polityka rządu polegająca na dyskontowaniu dobrej koniunktury zewnętrznej; Trudna modernizacja: mimo niekorzystnych uwarunkowań zewnętrznych, w warunkach ostrej konkurencji, poszczególne miasta dostrzegają interes we współpracy i koordynacji działań na rzecz rozwiązań systemowych w zakresie usług publicznych. Logiczny schemat powiązań funkcjonalnych pomiędzy działaniami niezbędnymi, a poszczególnymi elementami wizji uwypukla zależności przyczynowo skutkowe, jak również ukazuje (poprzez zróżnicowanie kolorystyczne) zachowanie się poszczególnych elementów wizji pod wpływem zróżnicowanych uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych. Schematy obrazujące Metropolitalny poziom zarządzania oraz powiązania między technologiami, a elementami wizji w poszczególnych obszarach tematycznych zostały przedstawione na poniższych rysunkach.

54 Strona 52 Legenda:

55 Strona 53 Rysunek 8-1. Metropolitalny poziom zarządzania

56 Strona 54 Rysunek 8-2. Powiązania pomiędzy elementami wizji a technologiami PT1

57 Strona 55 Rysunek 8-3. Powiązania pomiędzy elementami wizji a technologiami PT2

58 Strona 56 Rysunek 8-4. Powiązania pomiędzy elementami wizji a technologiami PT3

59 Strona 57 Rysunek 8-5. Powiązania pomiędzy elementami wizji a technologiami PT4