WYBIERZ RÓ NORODNO PROMOWANIE POSTAW ANTYDYSKRYMINACYJNYCH W ORGANIZACJI, SZKOLE I MIEJSCU PRACY

Transkrypt

1 WYBIERZ RÓNORODNO PROMOWANIE POSTAW ANTYDYSKRYMINACYJNYCH W ORGANIZACJI, SZKOLE I MIEJSCU PRACY pd redakcj Anny Kamiskiej Stwarzyszenie Inicjatyw Niezalenych Mikuszew Mikuszew 2007

2 Wydanie w jzyku angielskim: Making a Difference. Training materials t prmte diversity and tackle discriminatin. Wydawca: Save the Children 1 st. Jhn s Lane Lndyn EC1M4AR UK Save the Children 2005 Wszelkie prawa zastrzene. Publikacja jest chrnina prawem autrskim, ale me by upwszechniana dla celów szkleniwych bez paty i uprzedniej zgdy pd warunkiem, e nie bdzie sprzedawana. W przeciwnym wypadku niezbdne jest uzyskanie wczeniejszej, pisemnej zgdy wydawcy, c me si wiza z pat. Wydanie w jzyku plskim: Wybierz Rónrdn. Prmwanie pstaw antydyskryminacyjnych w rganizacji, szkle i miejscu pracy. Redakcja: Anna Kamiska Tumaczenie: Aleksandra Slik Krekta: Iwna dak Stryjska Wydawca: Stwarzyszenie Inicjatyw Niezalenych Mikuszew Mikuszew 23, Misaw Wydanie I, nakad 500 egzemplarzy Stwarzyszenie Inicjatyw Niezalenych Mikuszew Wydawnictw zsta sfinanswane ze rdków Wspólnty Eurpejskiej raz Ministerstwa Pracy i Plityki Specznej w ramach Eurpejskieg Rku Równych Szans dla Wszystkich Wspólnta Eurpejska raz Ministerstw Pracy i Plityki Specznej nie pnsz adnej dpwiedzialnci w zwizku z infrmacjami znajdujcymi si w tej publikacji. Wydawnictw pwsta w ramach prjektu Galeria Tlerancji realizwaneg przez Stwarzyszenie Inicjatyw Niezalenych Mikuszew w ramach Eurpejskieg Rku Równych Szans dla Wszystkich Wydawnictw ukaza si za zgd i we wspópracy z rganizacj Save the Children ISBN

3 SPIS TREŚCI Przedmwa d wydania plskieg... 6 Przedmwa d wydania angielskieg... 8 Wprwadzenie d materiałów szkleniwych Część I Ćwiczenia budujące świadmść Ćwiczenie Wprwadzenie d sesji szkleniwej Ćwiczenie Kim jesteś? Ćwiczenie Linia władzy Ćwiczenie C znacza ten żargn? Ćwiczenie Zgadzam się nie zgadzam Ćwiczenie Jak wiele tych tematów?! Ćwiczenie Osbiste dświadczenie dyskryminacji Ćwiczenie Władza jak źródł dyskryminacji Ćwiczenie Gra w etykietki Ćwiczenie Opresja Część II Ćwiczenia z zakresu ceny i analizy Ćwiczenie Reklamując różnrdnść Ćwiczenie Bariery Schemat pdejścia parteg na analizie barier/rzwiązań Narzędzia d analizy kreślnych prblemów Ćwiczenie Rzwiązania i strategie Ćwiczenie W śrdku, jednak wciąż na zewnątrz Część III Planwanie działań Ćwiczenie Schemat planwania działań Ćwiczenie Nie jesteś sam, nie jesteś sama Część IV Zbieranie i weryfikwanie infrmacji Ćwiczenie Pdejrzany autbus Ćwiczenie Album ze zdjęciami

4 6 Przedmwa d wydania plskieg Z radci ddajemy w Wasze rce ksik Wybierz rónrdn. Prmwanie pstaw antydyskryminacyjnych w rganizacji, szkle i miejscu pracy. Jest na parta na tumaczeniu i adaptacji pdrcznika Making a Difference. Training materials t prmte diversity and tackle discriminatin, wydaneg przez Save the Children 1 midzynardw rganizacj prwadzc dziaaln na rzecz pprawy sytuacji dzieci i mdziey. Zadaniem tej publikacji jest nauczenie sób pracujcych w prgramach realizwanych przez rganizacje pzarzdwe uwzgldniania w swich dziaaniach perspektywy rónrdnci i prmwania pstaw antydyskryminacyjnych. C t tak naprawd znaczy? Wiksz rganizacji zajmujcych si prac z sbami wyklucznymi i grupami dyskryminwanymi pstrzega swich beneficjentów i beneficjentki przez pryzmat jednej, krelnej, bcinej cechy i kncentruje si na niej, jak ródle i przyczynie nierówneg traktwania. Zapmina si czst, e kady czwiek pdlega wielu wpywm, wchdzi w róne relacje i w efekcie me dznawa wielkrtnej dyskryminacji w zalenci d teg, jakie steretypy i uprzedzenia dminuj w krelnym rdwisku. Planujc dziaania, naley kadrazw pamita tym, eby rzeczywist pstrzega wielwymiarw kady czwiek ma pe, jest w pewnym wieku, ma krelny klr skóry, pchdzi z grupy wikszciwej lub mniejszciwej, psuguje si pewnym jzykiem, jest sprawny lub nie, by me cierpi na jakie chrby, ma krelne pchdzenie speczne i status eknmiczny. Te, i inne elementy skadaj si na nasz tsam i determinuj nasze lsy, dlateg wic, dziaania, w których nie bierze si pd uwag kncepcji znej tsamci, nie s w stanie dpwiedzie na realne ptrzeby sób, które chcemy wspiera w deniu d prawa d równeg i sprawiedliweg traktwania. Zamieszczne w tej ksice wiczenia mg pmóc w zaeniu rónrdnciwych sczewek, dziki którym atwiej bdzie planwa, analizwa 1 Save the Children jest midzynardw rganizacj nn-prfit, prwadzc dziaaln humanitarn. Zstaa zana w 1919 przez Eglantyne Jebb i jej sistr Drthy Buxtn w Wielkiej Brytanii w dpwiedzi na tragedi I wjny wiatwej. Eglantyne Jebb jak pierwsza nalegaa na gólnwiatw chrn dzieci. Knwencja prawach dziecka, przyjta przez ONZ w 1989 i becnie ratyfikwana przez prawie wszystkie pastwa wiata, ma swje krzenie w jej pinierskiej dziaalnci. Opierajc swje dziaania na "Knwencji Praw Dziecka", Save the Children pracuje na caym wiecie na rzecz wprwadzenia nadzwyczajnych rdków pmcy jak równie dugfalweg rzwju midzynardweg i dziaalnci prewencyjnej na rzecz pmcy dziecim, ich rdzinm i wspólntm lkalnym, eby byy samwystarczalne. 27 rganizacji Save the Children pwa Midzynardwe Przymierze Save the Children, najwikszy na i mnitrwa prjekty, tak, eby bjy jak najwiksz grup i day wymierne efekty w wczaniu grup dyskryminwanych d gówneg nurtu. Wszyscy/wszystkie, którzy dziaaj na rzecz równci, sprawiedliwci i tlerancji, wiedz, e nie da si zmienia wiata z ludmi, którzy chc t rbi, ale nie uprali si ze swimi uprzedzeniami, czy te kieruj si i mnitrwa krzywdzcymi prjekty, steretypami. tak, eby Dlateg bjy te jak wane najwiksz jest, eby grup nie i day skupia wymierne si tylk efekty na prgramach, w wczaniu ale grup przede dyskryminwanych wszystkim na zespach, d gówneg które nurtu. je realizuj. Wszyscy/wszystkie, W pierwszej którzy czci pdrcznika dziaaj na rzecz znajdziecie równci, prpzycje sprawiedliwci zaj, i które tlerancji, maj wiedz, na celu e zwikszenie nie da si zmienia wiadmci, wiata czym z ludmi, jest rónrdn którzy chc t i dyskryminacja rbi, ale nie uprali raz jakie si s ze róda swimi nierówneg uprzedzeniami, traktwania. czy te kieruj Wybierz si krzywdzcymi rónrdn steretypami. jest wcem Dlateg prjektu te realizwaneg wane jest, eby przez nie Stwarzyszenie skupia si Inicjatyw tylk na Niezalenych prgramach, ale Mikuszew przede wszystkim z kazji Eurpejskieg na zespach, Rku które Równych je realizuj. Szans W dla pierwszej Wszystkich, czci pd nazw pdrcznika Galeria znajdziecie Tlerancji. prpzycje Celem prjektu zaj, które by maj wypracwanie na celu zwikszenie nwych metd wiadmci, i technik edukacji czym jest rónrdn rónrdnci, i dyskryminacja a take przeszklenie raz jakie grupy s róda trenerów nierówneg i trenerek traktwania. przygtwanych d Wybierz prwadzenia rónrdn zaj jest uczcych wcem jak prjektu edukwa realizwaneg na temat rónrdnci przez Stwarzyszenie i w jaki Inicjatyw spsób wczy Niezalenych t tematyk Mikuszew w prgramy z kazji szklne Eurpejskieg i plany pracy Rku pedaggicznej. Równych Szans dla Wszystkich, pd nazw W Galeria ramach Tlerancji. prjektu Celem pwstaa prjektu strna by internetwa wypracwanie nwych metd i technik zawierajca edukacji rónrdnci, baz materiaów a take dla nauczycieli przeszklenie i sób grupy pracujcych trenerów z i dziemi trenerek i mdzie przygtwanych (m.in. gtwe d prwadzenia knspekty zaj lekcyjne uczcych nt. jak grup edukwa wyklucznych na temat i rónrdnci prblemu nietlerancji i w jaki spsób wbec mniejszci) wczy t tematyk raz teksty w prgramy dla rdziców szklne z i plany pdpwiedziami pracy pedaggicznej. jak rzmawia z dzieckiem na tematy W zwizane ramach z prawami prjektu mniejszci, pwstaa strna rónrdnci internetwa czy nietlerancj. Inspiracj i cz tekstów zawierajca zaczerpnlimy, baz materiaów za zgd dla nauczycieli Teaching Tlerance, i sób pracujcych ze strny z wwww.tlerance.rg dziemi i mdzie 2. (m.in. Przygtwany gtwe knspekty zsta lekcyjne take pradnik nt. grup dla wyklucznych dziennikarzy i i dziennikarek prblemu nietlerancji Jak pisa i mówi wbec mniejszci) dyskryminacji. raz Pradnik teksty dla dla rdziców mediów. z pdpwiedziami jak rzmawia z dzieckiem na Prjekt tematy zwizane i wydanie z prawami niniejszej mniejszci, publikacji wspara rónrdnci Unia Eurpejska czy nietlerancj. raz Ministerstw Inspiracj i Pracy cz i tekstów Plityki zaczerpnlimy, Specznej. za zgd Teaching Tlerance, ze strny wwww.tlerance.rg 2. Przygtwany zsta take pradnik dla dziennikarzy i dziennikarek Jak pisa i mówi dyskryminacji. Pradnik dla mediów. Prjekt i wydanie niniejszej publikacji wspara Unia Eurpejska raz Ministerstw Pracy i Plityki Specznej. 2 Organizacja Teaching Tlerance pwstaa w 1991 z inicjatywy Suthern Pverty Law Center, jak dpwied na wzrst pzimu nietlerancji i liczby przestpstw na tle rasistwskim wród mdziey. Gównym celem rganizacji jest wspieranie wysików nauczycieli w prmwaniu, nie tylk w salach lekcyjnych, szacunku wbec drbnci. Strna zawiera infrmacje dtyczce prgramów nauczania prmujcych tlerancj i walk z uprzedzeniami, gtwe sylabusy zaj raz pisy dziaa wprwadzanych w rónych czciach Stanów Zjedncznych. Najciekawsze inicjatywy s prezentwane zarówn na strnie jak i w magazynie Teaching Tlerance, wydawanym dwa razy w rku. Znale tu mna równie najnwsze wiadmci z prasy amerykaskiej 2 Organizacja Teaching na temat Tlerance tlerancji i pwstaa walki z uprzedzeniami. w 1991 z inicjatywy Za: Suthern Pverty Law Center, jak dpwied na wzrst pzimu nietlerancji i liczby przestpstw na tle rasistwskim wród mdziey. Gównym celem rganizacji jest wspieranie wysików nauczycieli w prmwaniu, nie tylk w salach lekcyjnych, szacunku wbec drbnci. Strna zawiera infrmacje dtyczce prgramów nauczania prmujcych tlerancj i walk 2 z uprzedzeniami, gtwe sylabusy zaj raz pisy dziaa wprwadzanych w rónych czciach Stanów Zjedncznych. Najciekawsze inicjatywy s prezentwane zarówn na strnie jak i w magazynie Teaching Tlerance, wydawanym dwa razy w rku. Znale tu mna równie najnwsze wiadmci z prasy wiecie midzynardwy ruch na rzecz dzieci, dziaajcy w pnad 111 pastwach. Za: S t w a r z y s z e n i e I n i c j a t y w N i e z a l e ż n y c h M i k u s z e w amerykaskiej S t na wtemat a r z ytlerancji s z e n ii e walki I nz i uprzedzeniami. c j a t y w N iza: e zhttp://tlerance.research.uj.edu.pl a l e ż n y c h M i k u s z e w 7

5 Przedmwa d wydania brytyjskieg Pdrcznik Making a Difference. Training materials t prmte diversity and tackle discriminatin pracwan dla brytyjskiej rganizacji Save the Children, eby pmóc w dknywaniu analizy wpywu, jaki na ycie dzieci wywiera dyskryminacja, tak, by mna by w spsób planwy na ni reagwa. Materiay te przystswan d uytku w strukturach rganizacyjnych Save the Children UK, w tym d sprzdzania planów krajwych i tematycznych raz d ceniania i mnitrwania teg wpywu w ujciu glbalnym. Materiay zstay zebrane i pracwane przez Ingrid Lewis. Przetestwan je w ramach prgramów krajwych Save the Children UK w Angli, Bangladeszu i Walii. Dzikujemy zespm tam pracujcym za pwicenie swjeg czasu i za sugestie, które przyczyniy si d teg, e stay si ne lepsze. Opracwanie teg zbiru wicze nie byby take mliwe bez pracy wyknanej przez pierwszy zespó prjektu Issues f Difference and Discriminatin (zagadnienia rónicy i dyskryminacji). W aktualnej wersji skrzystan take z zaj pracwanych przez Enabling Educatin Netwrk EENET. Pmysów wpywajcych na stateczny ksztat materiaów dstarczyy równie inne, liczne dkumenty prgramwe Save the Children raz raprty z zaj warsztatwych. Dzikujemy wszystkim sbm, które wnisy ten wkad, a s zbyt liczne, by je tu wymienia. Cenne uwagi wnieli take: Shla Awlesi, Helen Bañs Smith, Guy Cave, Katharine Chambers, Michael Ethertn, Marin Mlten, Caitlin Sctt, Jez Stner, Eleri Thmas, Marilyn Thmsn, Duncan Rtter and Nayeem Wahra. Dzikujemy równie rganizacjm zaangawanym w twrzenie pdrcznika Get glbal! przedstawine w nim wiczenia zstay, za dpwiednim przyzwleniem, zaadaptwane i zamieszczne w tym pdrczniku. Ingrid Lewis Tina Hyder, Dradca ds. Rónrdnci Save the Children Padziernik

6 Wprwadzenie d materiaów szkleniwych Prawa czwieka pieraj si na pszanwaniu gdnci i wartci kadej sby i wszystkich ludzi Prawa czwieka bejmuj tak jak ycia, d której uprawnina jest kada sba, bez wzgldu na wiek, pe, ras, religi, nardw lub jakklwiek inn cech. The Internatinal Save the Children Alliance (2005) Child Rights prgraming 1. W czym te materiay mg pmóc? Zajcia warsztatwe zstay pdzielne na cztery kategrie: A. wiadm wiczenia przeznaczne s dla sób granicznej znajmci lub wiadmci zagadnie wicych si z innci i dyskryminacj. Zajcia z zakresu wiadmciweg mg si te przyda sbm psiadajcym szczegów wiedz na temat jedneg z zagadnie innci, którym brakuje jednak dwiadczenia w uwzgldnianiu w swjej pracy innych rónic. B. Ocena i analiza wiczenia plecane dla uczestników i uczestniczek psiadajcych pdstaww wiedz na temat rónrdnci i dyskryminacji, ale którym brakuje wiedzy jak zacz stswa teri dtyczc wczania i rónrdnci w praktyce pracy prjektwej na etapie planwania, wdraania i ewaluacji. Niektóre z tych zaj mna równie wykrzysta w pracy z partnerami lub innymi zaintereswanymi strnami, jak pdstaw d bada w prcesach planwania i ewaluacji dziaa. C: Dziaanie Zajcia z zakresu planwania dziaa dstarczaj ram pmagajcych uczestniczkm i uczestnikm wdraa dziaania ukierunkwane na prmcj rónrdnci i niedyskryminacji. D. Zbieranie i weryfikwanie infrmacji Zajcia prwadzne wedug zaprpnwanych przez nas wicze sprawi, e sby uczestniczce: 1) Pczuj si pewniej (mim braku specjalizacji) pdejmujc si dziaa na rzecz rónrdnci i walki z dyskryminacj. 2) Zrzumiej c czyni czwieczestw rónrdnym. 3) Zrzumiej skd bierze si dyskryminacja (uwiadamiajc sbie relacje wadzy i cykl presji). 4) Bd miay kazj pznania kncepcji barier i zrzumienia, w jaki spsób nierówne relacje wadzy, presja i dyskryminacja przejawiaj si w cdziennej rzeczywistci. 5) Przyjrz si ptencjalnym spsbm przeamywania barier. Dbrze sknstruwane warsztaty pzwl na wzajemne pwizanie wszystkich tych faz w jedn struktur, c umliwi uczestnikm i uczestniczkm analiz swich dziaa, pd ktem uwzgldniania perspektywy rónrdnci i prmwania antydysryminacji. Materiay te nie dstarcz wam gtwej recepty na rzwizanie specyficznych prblemów, z którymi mecie si sptka mierzc si z prblemem dyskryminacji w swjej pracy. w kadym prgramie pjawi si inne przyczyny i przejawy dyskryminacji, inne grupy uczestniczce, inna sytuacja wyjciwa. Nie jest, wic mliwe pracwanie takich rzwiza, które dpwiadayby na wszystkie ptrzeby. wiczenia pmg wam jednak sign pewn siebie i dpwiednie wyczucie, dziki czemu bdziecie w stanie sprsta knkretnym prblemm. Nie ma ptrzeby twrzenia specjalnych/drbnych prjektów ukierunkwanych na pszczególne zagadnienia innci Prblematyka innci jest w wikszym stpniu prblemem nastawienia ni zasbów. Kmentarze sób uczestniczcych w warsztatach Prblematyka rónic i dyskryminacji zrganizwanych przez Save the Children w Etipii w 1998 rku W tej czci przedstawiamy wiczenia uatwiajce zrzumienie zagadnie zwizanych ze zbieraniem i sprawdzaniem infrmacji dtyczcych dyskryminacji i rónrdnci

7 2. Jak krzysta z teg pdrcznika Nie pieszcie si Prezentwane w pdrczniku pdejcie ma suy wprwadzeniu zasadniczych zmian d spsbu, w jaki pstrzegamy dmienn i dyskryminacj raz d spsbu, w jaki realizujemy nasze prjekty. Teg nie mna zrbi w cigu kilku gdzin, tu przed zakczeniem prac nad planwaniem lub ewaluacj. Rzplanujcie krzystanie z teg pdrcznika na cay kres realizacji prjektu lub rzócie szklenia na kilka tygdni. Da t sbm uczestniczcym wicej czasu na przyswjenie teg, czeg si ucz i dniesienie tej wiedzy d rzeczywistych dwiadcze. Bdcie elastyczni/elastyczne Wybierajc zajcia z czterech czci pdrcznika dstsujcie je d pzimu wiadmci sób w nich uczestniczcych. Kade wiczenie ma jasn przedstawine cele. Mecie zdecydwa si na frmalne zajcia warsztatwe lub p prstu wprwadzi kilka wicze d prgramu regularnych sptka zespu. Metda te jest infrmacj Wiele sób wli, gdy si je naucza tradycyjn metd wykadów. Jednak pdczas teg szklenia naley zrezygnwa z relacji nauczyciel-ucze. Osby prwadzce pwinny dy d teg, by zajcia bazway na penym uczestnictwie i wczaniu wszystkich becnych na tyle, na ile bdzie t mliwe. Innymi swy, jeli sby uczestniczce pczuj si wczne i same dwiadcz swbdy wypwiedzi, wsparcia ze strny rówieników/wspóuczestników, itp., t - dziki metdm przekazu zastswanym pdczas zaj - atwiej zrzumiej i przyswj sbie infrmacje dtyczce rónrdnci, niedyskryminacji, uczestniczenia i speczneg wczania. Kwestie dtyczce zespu Jakklwiek pdrcznik ten nie jest przeznaczny d szkle dtyczcych prblematyki zasbów ludzkich, t sby uczestniczce w tym szkleniu bd zapewne zaintereswane przedyskutwaniem dwiadcze wicych si z dyskryminacj w swim miejscu pracy. Zachcamy, eby nie gasi takiej dyskusji, pniewa nie memy czekiwa prmwania rónrdnci i przeciwdziaania dyskryminacji, jeli nie bdziemy w stanie rbi teg w swjej rganizacji. Gdy wyczujecie, e dyskusje zbytni kncentruj si na tematyce zasbów ludzkich i w niewystarczajcym stpniu dnsz si d kwestii prgramwych, t radzimy utwrzy swisty parking. Umiecie na cianie arkusz, na którym uczestniczki i uczestnicy bd mgli zapisa kwestie dtyczce spraw pracwniczych, które ich zdaniem zasuguj na uwag, lecz nie zstay w dstatecznym stpniu mówine pdczas szklenia. List t bdzie mna póniej wykrzysta w prgramie jak pdstaw d przygtwania nastpnych sptka lub warsztatów lub te d pracwania strategii zmierzajcej d zbadania lub rzwizania prusznych prblemów. Czas trwania zaj Wiele zaj mna przeprwadzi w stsunkw krótkim czasie (k 45 minut). Mna je jednak przeduy, dpwiedni d teg dstswujc. Niektóre wiczenia wymagaj wicej czasu (zwaszcza sesje dtyczce wadzy, presji, barier i rzwiza). Pruszaj ne dsy zne kwestie i dlateg ppiech me sprawi, e nie zstan ne d kca zrzumiane. Pwinn si, wic przeznaczy na nie tyle czasu, ile t tylk mliwe. Tak jak przy kadym szkleniu me zaistnie ptrzeba przeznaczenia wikszej ilci czasu na jedne zajcia, gdy: Krzystacie z materiaów p raz pierwszy; W trakcie pracy krzysta si z tumaczenia jzykweg lub migweg lub te psuguje si jzykiem, który dla uczestniczek i uczestników jest ich drugim lub trzecim jzykiem; Pracujecie z sbami, które nie s zaznajmine technikami aktywneg nauczania (np. praca w grupie, dgrywanie ról, itp.); Pracujecie z sbami, których wiedza prblemach przedstawianych pdczas szkle jest bardz graniczna; Pracujecie z sbami, u których mawiane kncepcje budz pór. W niektórych sytuacjach zajcia wiadmciwe mna przeprwadzi w cigu jedneg dnia, a cen i analiz raz planwanie dziaa w czasie dwóch ddatkwych dni. Dla innych grup, zajcia wiadmciwe mg by na tyle trudne, e jeden dzie me nie wystarczy d signicia pdaneg efektu. Me te zaj ptrzeba wyduenia czasu

8 zaj przeznacznych na cen i analiz raz planwanie dziaa, jeli chce si przeszkli kadr, a ptem wczy partnerów i inne strny zaintereswane prjektem. Odpwiedzialn sbista Rónrdn t zagadnienie dtyczce ludzi i relacji midzy nimi. Mna je tylk uj w zbiór zasad i zapisa na listach kntrlnych. Ale w pewnym mmencie, kada i kady z nas musi uwiadmi sbie sbist dpwiedzialn, jaka na nas spczywa za relacje, jakie mamy z innymi, aby pracwa nad budwaniem przumienia, uczestnictwem i wczaniem

9 I. wiczenia budujce wiadm (Zajcia wiadmciwe ) Cel gólny Zwikszenie wiadmci teg, czym jest rónrdn i dyskryminacja raz pmc sbm uczestniczcym w szkleniach w nabraniu zaufania, które pzwli im wcza t prblematyk d planwania prjektów, wdraania, mnitrwania i ewaluacji dziaa raz d swjej pracy zwizanej z rzecznictwem. S t w a r z y s z e n i e I n i c j a t y w N i e z a l e ż n y c h M i k u s z e w 1 17

10 WICZENIE Wprwadzenie d sesji szkleniwej Dda wam pewnci siebie, gdy bdziecie prsi swich klegów/kleanki, partnerów/partnerki, by take prmwali rónrdn i przeciwdziaali dyskryminacji, b nie mecie rbi teg sami. Cele Przedstawienie celów szklenia raz zebranie i uprzdkwanie czekiwa sób w nim uczestniczcych Przedstawienie grupie uczestniczek i uczestników Materiay i pmce Dugpisy Kartki papieru Przebieg zaj 1. Osba prwadzca szklenie prsi uczestników i uczestniczki przedstawienie si grupie. Me równie pprsi sby uczestniczce w zajciach dbranie si w pary. Nastpnie kada z sób pwinna przedstawi si partnerwi/partnerce (imi, miejsce pracy, rdzaj pracy). P czym kada z sób przestawia swj partnerk lub partnera pzstaej czci grupy. 2. Osba prwadzca rzdaje wszystkim p dwie kartki papieru (lub kartki samprzylepne pst-it ). Nastpnie prsi wypisanie na jednej z nich swich baw, a na drugiej czekiwa zwizanych ze szkleniem. 3. P kilku minutach prsi wszystkich przedstawienie grupie swich czekiwa, a ptem baw. 4. Nastpnie przdkuje i grupuje czekiwania i bawy, pczym przedstawia nastpujce stwierdzenia dtyczce m.in. celów szklenia: Ten warsztat nie me: Przygtwa was d rli ekspertów/ekspertek w kadej kwestii zwizanej z rónrdnci i dyskryminacj (Kmitet Praw Dziecka ONZ wydrbni pnad 50 takich zagadnie!). Przygtwa was d rli ekspertek/ekspertów w pszczególnych dziedzinach zwizanych z rónrdnci i dyskryminacj. Ten warsztat me: Pkaza róne mliwci pzwalajce uwzgldnia rónrdn i niedyskryminacj w waszej pracy zwizanej z prawami czwieka. Pzwli dbrze zrzumie c naprawd znacza pdejcie uwzgldniajce rónrdn i niedyskryminacj i dlaczeg jest n tak isttne dla waszej rganizacji. Sprawi, e pczujecie si pewniej pdczas mawiania tych zagadnie, jak równie wtedy, gdy bdziecie zwraca si d kg rad. W bu wypadkach wikszy zasób wiedzy wyjciwej pzwli unikn zaenwania, które si pjawia, gdy musimy przyzna, e nie znamy dpwiedzi na zadawane pytania

11 WICZENIE Kim jeste? Cele Pmc uczestniczkm i uczestnikm w zrzumieniu kncepcji znej tsamci (wielu tsamci). Zwikszenie wiadmci kniecznci adreswania dziaa d pdgrup wchdzcych w skad szerszych grup beneficjentów i beneficjentek. Materiay i pmce Kartki papieru Flipchart Dugpisy Opis przebiegu zaj 1. Osba prwadzca zajcia dzieli uczestniczki i uczestników na dwlne pary, p czym wrcza kadej sbie dwie kartki papieru i wydaje nastpujce plecenia: Na jednej kartce napisz swa, które pisuj, kim jeste (swa, które pisuj twj tsam). Pdkrel lub zakrel sw, które pisuje tsam, z któr najbardziej si identyfikujesz. Na drugiej kartce papieru napisz sw, które wedug ciebie najlepiej pisuje tsam sby, z któr jeste w parze. Nie mawiaj teg ze swim partnerem/partnerk i jeszcze nie pkazuj jemu/jej teg swa. Wskazówka dla sby prwadzcej Uczestniczki i uczestnicy mg czekiwa przykadów, które wska im, jakie rdzaje sów dnsz si d tsamci. Pmyl przykadzie, który pasuje d twjej sytuacji. Pniszy przykad stanwi wskazówk dla ciebie: Nszca kulary zamna matka, która pchdzi z maeg miasta i która pracuje jak krdynatrka prjektów w rganizacji pzarzdwej mgaby - eby pisa, kim jest (pisa swj tsam) - uy takich krele, jak kbieta, krdynatrka, sba majca wad wzrku, silna, matka, na, altruistka, pchdzca z maeg miasta. Mgaby pdkreli, e jest Plk, jeli czuaby si szczególnie zwizana ze swim krajem i chciaaby by pstrzegana jak cz grupy nardwciwej. 2. P kilku minutach sba prwadzca zajcia przekazuje nastpujce plecenia: Omówcie krelenia, które wypisalicie z partnerem lub partnerk. Czy uyli ni/ne tych samych, czy te innych sów, eby kreli wasz tsam? Jak ich spjrzenie na wasz tsam róni si d waszeg? C czujecie wiedzc, jak jestecie pstrzegani? Bdcie uczciwi, ale nie zcie si na siebie nawzajem, jeli kt kreli was w spsób, któreg nie lubicie. Skrzystajcie z kazji i przmawiajcie tym, dlaczeg kt was tak pstrzega i dlaczeg jest t nieprzyjemne i denerwujce. 3. P kilku minutach sba prwadzca zajcia pyta kad par t, czy ich wzajemne pstrzeganie by takie sam, czy róne. Na flipczarcie dntwuje ile razy tsamci byy zgdne, a ile razy nie. 4. Nastpnie prsi sby uczestniczce pisanie teg, c czuli, gdy dwiedzieli si jak partnerka lub partner pstrzega ich tsam. Ptem zapisuje t na flipczarcie. Jeli t mliwe, zaznacza krelenia, które si pwtarzaj lub - we wspópracy z uczestniczkami i uczestnikami - dzieli je wedug teg, czy wyraaj pzytywne, czy negatywne uczucia. 5. Osba prwadzca przedstawia nastpujce prblemy kluczwe: Wiksz z was uya prawdpdbnie, c najmniej trzech sów, eby siebie pisa. Pstrzegacie siebie jak sb zn mglicie mie nawet trudnci z wybrem teg jedneg, najwaniejszeg swa, z którym najbardziej si utsamiacie, pniewa wszystkie ne s dla was wane. Patrzc na t, c was napisan, mglicie si przekna, e ludzie mg was pstrzega zupenie inaczej ni wy sami. Przypinaj wam inn etykietk. Czulicie si tym braeni/dtknite, lub sprawi wam t przyjemn (trener/trenerka pwinien dstswa t wypwied d rzeczywistych wyników wiczenia!). Wszyscy mamy wiele tsamci. Nie mna nas kreli jednym swem lub przypisa tylk d jednej grupy. Niektóre z tsamci mg by dla nas waniejsze, inne mg by atwiej dstrzegane przez innych ludzi. Jeli nie znamy danej sby zbyt dbrze, mamy tendencj d zauwaania tylk tych jej tsamci, które s najbardziej widczne (kbieta, sba z niepensprawnci). W kntekcie pracy w naszych rganizacjach znacza t, e memy usiwa zaspki ptrzeby beneficjentów/beneficjentek pierajc si na pwierzchwnym pstrzeganiu ich tsamci. Ale przecie te sby mg mie inne tsamci, wic jeli nie pwicimy wicej czasu, eby dkry kim s nasi beneficjenci/beneficjentki, memy w rezultacie niewaciwie lub nie w peni dpwiedzie na ich ptrzeby

12 WICZENIE Jeli chcecie, mecie i tym razem dyskutwa z innymi sbami. Linia wadzy Cele Przedstawienie kncepcji wadzy i tsamci, które maj kluczwe znaczenie dla zrzumienia zagadnie wicych si z wykluczeniem i dyskryminacj Zajcia te mna ptraktwa jak rzgrzewk Materiay i pmce Etykietki lub kartki samprzylepne Dwa znaki z kartek (patrz punkt 1) Tama malarska lub kreda (pcjnalnie) Przebieg zaj 1. Osba prwadzca zajcia rysuje lini wzdu sali (rzeczywist lub umwn). Na jednym kcu linii umieszcza znak z napisem najatwiej im dnie sukces, na drugim znak mówicy najtrudniej im dnie sukces. Nastpnie wrcza kadej sbie etykietk z nazw jej zawdu (lub zawdu, który maj zamiar zdby) i wydaje nastpujce plecenia: Pmylcie nadanej wam przed chwil tsamci. Ustawcie si w takim miejscu na linii, które, wedug was, dpwiada temu, na jak duy sukces me liczy sba z waszym zawdem na ile atw, lub na ile trudn, bdzie jej ten sukces dnie. Mecie swbdnie wymienia uwagi z innymi sbami, jeli sdzicie, e umiejscwiy si na linii zbyt wysk lub zbyt nisk. 2. Osba prwadzca rzdaje wszystkim klejne etykietki, które infrmuj ich tym, jak maj pe, p czym wydaje nastpujce plecenia: Pmylcie, czy ta ddatkwa tsam (bycie kbiet lub mczyzn) wpywa na wasz pzycj na linii. Czy pe uatwi wam lub utrudni signicie sukcesu? Mecie przemieci si na linii lub pzsta w tym samym miejscu. Take i tym razem mecie rzmawia z innymi uczestnikami/uczestniczkami swich decyzjach. 3. Prwadzcy/prwadzca daje kadej sbie statni etykietk (np. HIV-pzytywny/pzytywna, samtny rdzic, niewidma/niewidmy, analfabeta/analfabetka, ma bgatych rdziców, abslwent/abslwentka wyszej uczelni, itp.). Ptem wydaje nastpujce plecenia: Przesucie si w gór lub w dó linii alb pzstacie na swim miejscu, w zalenci d teg, jak ta trzecia tsam wpyna na wasze szanse na sukces. 4. Gdy ju wszystkie sby uczestniczce w zajciach zajm swje stateczne pzycje, mna pprwadzi dyskusj, która bejmie nastpujce prblemy: Dlaczeg ustawia/ustawie si wanie w tym miejscu na linii? Czemu sdzisz, e twja tsam zmniejszya lub zwikszya szans na dniesienie sukcesu? Dlaczeg zmienia/zmienie swj pzycj lub pzstae/pzstaa w tym samym miejscu, gdy ujawnine zstay twje nwe tsamci? Jakie dziaania z twjej strny lub ze strny innych sób, mna byby pdj, eby zwikszy twje szanse na sukces? Wskazówka dla sby prwadzcej T wiczenie pwinn by wiczeniem aktywnym, sprawiajcym przyjemn. Nie ma w nim zych ani dbrych dpwiedzi. Ma n jednak d wyknania pwane zadanie i czekuje si, e sby, które w nim uczestnicz prusz pdczas dyskusji nastpujce, przykadwe zagadnienia: Otrzymaem tsam lekarza. Przesunem si w dó linii, gdy kaza si, e jestem uchdc i prawdpdbnie miabym prblemy z certyfikwaniem dyplmu. Pza tym menaderwie placówek zdrwtnych czst zakadaj, e lekarze uchdcy nie bd w stanie pprawnie kmunikwa si z pacjentami. Sdz wic, e mam mniejsz szans na dniesienie sukcesu w zawdzie lekarza z pwdu steretypów dminujcych wród menaderów i instytucjnalnej dyskryminacji uchdców. Alternatywne wykrzystanie brazków Zamiast psugiwa si etykietkami z napisami, mna wykrzysta sylwetki sób wycite z gazet lub czaspism. Osby uczestniczce w zajciach mgyby umieszcza te rysunki na linii sukcesu i mawia pwdy, które wpyny na ich decyzj

13 WICZENIE C znacza ten argn? Cele Refleksja nad kluczwymi swami/pjciami, które bd stswane pdczas klejnych zaj raz stwrzenie atmsfery zachcajcej d dyskusji i zadawania pyta. Materiay i pmce Osba prwadzca me chcie psuy si arkuszem z definicjami (patrz Zacznik A1) Flipchart i dugpisy Przebieg zaj 1. Osba prwadzca zajcia dzieli uczestniczki i uczestników na pary. (Me te przydzieli pszczególnym parm wybrane terminy, p t, eby wszystkie zstay mówine). Wywiesza na cianie list kluczwych terminów wicych si z prblematyk rónrdnci i dyskryminacji, p czym zwraca si d grupy z nastpujcymi pleceniami: Omówcie w swich parach znaczenie jedneg z tych terminów. Jak, wedug was, naley je zdefiniwa w jednym, lub dwóch zdaniach? Przedyskutujcie t i zantujcie w parach, a nastpnie przyklejcie na cianie definicje, które uzgdnicie. 3. Osby uczestniczce chdz p sali gldajc definicje i mawiajc wyaniajce si prblemy. 4. Osba prwadzca przedstawia wersj nastpujcych kluczwych zagadnie, w zalenci d charakteru klejnych zaplanwanych zaj: Terminlgia dnszca si d rónrdnci i dyskryminacji me by mylca i skmplikwana. T szklenie pme wam zrzumie wszystkie kluczwe pjcia, tak ebycie nabrali/nabray pewnci siebie stsujc je w swjej pracy. Jeli w jakimklwiek mmencie nie zrzumiecie znaczenia sów wypwiadanych przeze mnie lub przez inne sby uczestniczce, mecie swbdnie tym pwiedzie i pprsi wyjanienia. Alternatywa W zalenci d wiedzy i wiadmci grupy, sba prwadzca me graniczy si d pkazania listy definicji i zrezygnwa z tej czci zaj, w której prsi uczestników/uczestniczki dyskusj na temat definicji pj. Wskazówka dla sby prwadzcej Lista kluczwych terminów d wykrzystania bejmuje: - Rónrdn - (nie)dyskryminacj - Wczanie - Uprzedzenia - Wadz - Speczn tsam - Steretyp - Sprawiedliw - Opresj Swnik kluczwej terminlgii mna znale w aneksie A1 upewnij si, e masz g ze sb pdczas zaj. Mesz pprsi sby uczestniczce przedyskutwanie zamieszcznych tam pj, jeli masz dpwiedni du czasu. 2. Osba prwadzca umieszcza definicje pbrane z Zacznika A1 przy definicjach pracwanych przez uczestników/uczestniczki zaj

14 ZACZNIK Definicje Kultura: wartci, pstawy, nrmy, idee, przyswjne zwyczaje i wybraenia, jak równie knkretne frmy jakie przybieraj (np. rle speczne, struktury i zwizki, kdy zachwa i wyjanienia zachwa pdzielane w znaczcym stpniu przez grup ludzi). Niepensprawn: brak lub graniczenia mliwci uczestniczenia w gównym nurcie ycia specznci, spwdwane zewntrznymi barierami fizycznymi i specznymi. Dyskryminacja: systematyczne i zinstytucjnalizwane nierówne i niesprawiedliwe traktwanie pewnych grup przez grupy dminujce w speczestwie (lub w danej sytuacji) p t, eby dmówi im równeg dstpu d zasbów. Rónrdn: zrónicwanie bejmujce takie aspekty jak: pchdzenie etniczne i nardwciwe, ras, niepensprawn i stan zdrwia, pe, rientacj seksualn, wyznanie religijne itp. Pdejcie uwzgldniajce rónrdn zakada dcenianie rónic midzy grupami i wewntrz grupy (i dpwiednie reagwanie na te rónice), a take jednlite pdejcie d zwalczania przyczyn i skutków dyskryminacji. Równ: jeli jedna grupa nie jest uprzywilejwana wbec innych lub prirytetw traktwana. O równci pci mówimy, gdy nie istnieje dyskryminacja ze wzgldu na pe. Niedyskryminacja: termin stswany w dkumentach praw czwieka znaczajcy pdejcie, któreg celem jest zapbieganie dyskryminacji. Pjcie niedyskryminacji znacza aktywne przeciwdziaanie przyczynm i skutkm dyskryminacji. Opresja: dyskryminacja, która ma charakter strukturalny, systematyczny, instytucjnalny (naladuje pewien schemat), i piera si na specznej tsamci (tzn. tsamci partej na przynalenci d pewnej grupy). Uprzedzenie: tendencyjny sd jakiej grupy lub sby. Pgldy, zachwanie, pinie lub nastawienia parte na ignrancji i bdnych infrmacjach. Rasa/rasizm: termin rasa jest kwestinwany, pniewa dzielenie ludzi na rasy jest pstrzegane jak dziaanie, które nie jest neutralne plitycznie. Rasizm me bejmwa nastawienia, zachwania lub praktyki instytucjnalne, które prwadz d wykluczania cznków i cznkinie grup z pwdu klru skóry, rasy lub rónic etnicznych. Pe: bilgiczne i fizjlgiczne cechy i waciwci kbiet i mczyzn. Steretyp: nadmiernie uprszczne i niezmienne ugólnienie dtyczce danej grupy i parte na pci speczn-kulturwej, przynalenci etnicznej, religii, wieku, niepensprawnci, seksualnci, kntakcie z wirusem HIV i innych rdzajach rónic. Równe mliwci (równe szanse): pdejcie, w którym przyznaje si, e cznkwie, czy cznkinie pewnych grup dwiadczaj dyskryminacji i presji. Pdejcie z perspektywy równych szans ma na celu zapbieenie skutkm dyskryminacji pprzez czynne przyznanie, e na istnieje i prmwanie równci w yciu gspdarczym, specznym, plitycznym i kulturwym. Sprawiedliw: sprawiedliw róni si d równci tym, e kncentruje si na bezstrnnej uczciwci i dstpie d dóbr. Oznacza, e s rónice w tym, czeg grupy i jednstki bd ptrzebwa, eby naprawi szkdy spwdwane dyskryminacj. Etniczn: pjcie - parasl krelajce grup na pdstawie wspólnych cech takich, jak rasa, kultura, jzyk, religia, wartci, zwyczaje, kraj pchdzenia itp. Gender (Speczn-kulturwa tsam pci): kulturwa interpretacja i knstrukcja ról, zachwa i wyidealizwanych cech charakterystycznych dla kbiet i mczyzn, chpców i dziewczynek. Tsam (speczna tsam): cechy charakterystyczne narzucne przez speczestw lub pdtrzymywane przez same jednstki jak wyraz tsamci. Tsamci maj charakter zny i wielwarstwwy, ale czst jedynie ich pjedyncze elementy s uwypuklane w frmie etykietki charakteryzujcej dan sb, np. kbieta, sba z niepensprawnci, ciemnskóry, dzieck. Wczanie: akceptwanie i dcenianie rónic prwadzce d peneg speczneg, plityczneg i materialneg uczestnictwa w speczestwie grup dznajcych presji. Wykluczenie lub speczne wykluczenie jest jednym ze skutków dyskryminacji

15 WICZENIE Zgadzam si nie zgadzam si Cele Sknienie uczestników i uczestniczek d refleksji na temat swich wierze, uprzedze, itp. Materiay i pmce Lista twierdze zwizanych z dyskryminacj uwzgldniajcych sytuacj, w której pracujecie (przykadwe twierdzenia w zaczniku ) Dwa znaki: Zgadzam si i Nie zgadzam si Kreda lub tama malarska (pcjnalnie) Przebieg zaj 1. Osba prwadzca zajcia umieszcza na cianie p jednej strnie sali znak z napisem zgadzam si. Na przeciwnej cianie wiesza znak nie zgadzam si. Pmidzy tymi znakami przeprwadza lini (prawdziw lub umwn). 2. Nastpnie trener/trenerka czyta kilka twierdze zwizanych z rónrdnci i dyskryminacj. Wskazówka dla sby prwadzcej Kilka przykadów takich twierdze mna znale w zaczniku, ale zachcamy d twrzenia wasnych, pasujcych d warunków, w których pracujecie. Twierdzenia pwinny ddawa negatywne i pzytywne punkty widzenia. Niektóre pwinny by typwymi steretypami, z którymi - czym wiesz - uczestniczki i uczestnicy czst si sptykaj. Cz z nich pwinna zawiera ekstremalne treci, inne pwinny by bardziej wielznaczne. Twierdzenia pwinny dnsi si d szeregu grup dyskryminwanych (tak czywistych jak np. kbiety, sby hmseksualne i mniej czywistych jak np. dzieci, które mówi w dmu innym jzykiem ni w szkle). Wskazówka dla sby prwadzcej Pniewa t zadanie wymaga aktywnci fizycznej, zastanówcie si jak je pprwadzicie, jeli w zajciach bd uczestniczy sby bninej sprawnci fizycznej. Upewnijcie si, e nikt nie zstanie wykluczny, pniewa nie bdzie móg sta lub szybk przemieci si na drugi kniec sali. Upewnijcie si równie, e bszar midzy znakami bdzie wlny d mebli i pzwli na atwe pruszanie si. Jeli cz uczestników/uczestniczek nie bdzie mga si przemieszcza, rzwacie dpwiednie dstswanie wiczenia tak, eby kada sba psiadaa znaki zgadzam si i nie zgadzam si, które mgaby pdnsi w miar teg, jakie twierdzenia byyby czytane. 4. Osba prwadzca zajcia zadaje uczestniczkm i uczestnikm nastpujce pytanie: Dlaczeg wybrae/wybraa t miejsce na linii? Uczestnicy i uczestniczki wyjaniaj swje decyzje, sby przeciwnych pgldach zachca si d dyskusji i d przedstawiania swich stanwisk. Osby uczestniczce mg zmienia pzycje, jeli usysz przeknujcy argument, który sprawi, e zmieni zdanie na temat twierdzenia, które wczeniej zsta dczytane. Wskazówka dla sby prwadzcej Nie jest celem teg wiczenia signicie stanu, w którym wszyscy si zgadzaj lub nie zgadzaj z danym twierdzeniem zgdnie z zasad plitycznej pprawnci. Celem jest sknienie ludzi d dyskusji nad pszczególnymi kwestiami i d uznania faktu, e nie wszyscy maj te same pinie na temat pewnych grup w speczestwie. Jeli jednak pdczas zaj pjawi si pgldy, które uznacie za niepkjce (np. rasistwskie, czy hmfniczne), a nikt z becnych ich nie zakwestinuje, bdziecie musieli/musiay pdj decyzj, jaka reakcja jest najlepsza, eby wyjani, dlaczeg takie pgldy nie s d zaakceptwania. 2. P przeczytaniu kadeg twierdzenia uczestniczki i uczestnicy pwinni stan przy znakach zgadzam si lub nie zgadzam si alb gdzie na linii midzy nimi, gdy tylk w czci zgadzaj si lub nie, wzgldnie nie maj wyrbineg zdania

16 ZACZNIK Twierdzenia d wykrzystania w wiczeniu Pdczas zaj warsztatwych mna skrzysta z przytcznych pniej twierdze. Mecie spród nich wybra i dstswa te, które dpwiadaj waszym ptrzebm lub utwrzy nwe. Wszystkie dzieci s takie same i maj pdbne dwiadczenia. Dzieci pwinny si uczy w jzyku swjej matki. Niewidme sby nie ptrafi siebie zadba i pwinny mie piek przez cay czas. Dstp d zatrudnienia/edukacji nie pwinien by uzaleniny d etnicznci. T naturalne, e mczyni s przywódcami, a kbiety s bardziej ulege. Osby z niepensprawnci nie ptrzebuj edukacji na temat HIV, pniewa nie bd prwadzi ycia seksualneg. Ludy wdrwne pwinn si zmusza d siedlania si. WICZENIE Jak wiele tych tematów?! Cele Uwiadmienie sbm uczestniczcym wielci rdzajów rónic istniejcych w speczestwie, które t rónice mg, ch nie musz, czy si z dyskryminacj lub wykluczeniem. Zwikszenie wiadmci dtyczcej pzytywnych i negatywnych strn zagadnie zwizanych z rónrdnci. Zdefiniwanie grup dzieci naranych na wykluczenie i dyskryminacj. Zwrócenie uwagi uczestnikm i uczestniczkm na niektóre przyczyny dyskryminacji i rzwizania, które mg jej zaradzi. Dziewczynki rdz si p t, eby zsta nami i matkami. Dzieci, które maj trudnci w uczeniu si, wprwadzaj zamieszanie d klasy/prjektu i pwinn si pracwa z nimi ddzielnie. Uchdcy przyczyniaj si d wzrstu ubóstwa i liczby przestpstw. By(a)bym szczliwa/szczliwy, gdyby mje dzieck plubi sb niepensprawn. Z agdnych chpców nie wyrsn prawdziwi mczyni. Dzieci pwinny uczy si innych religiach. W naszych prgramach musimy traktwa prirytetw dzieci nrmalne. Jzyk migwy pwinien by traktwany jak drbny jzyk psiadajcy swje prawa. Materiay i pmce Kpie listy Kmitetu Praw Dziecka ONZ (Cmmittee n the Rights f the Child CRC) zawierajcej pnad 50 rdzajów ptencjalnych przyczyn dyskryminacji dzieci (patrz Zacznik) Flipchart i mazaki Kartki i dugpisy Przebieg zaj 1. Osba prwadzca zajcia prsi uczestniczki i uczestników przedyskutwanie w parach lub maych grupach nastpujceg zagadnienia: Kt w waszym kraju dwiadcza dyskryminacji? 2. Prwadzca/prwadzcy prsi sby uczestniczce, eby pdzieliy si swimi przemyleniami z wiksz grup. Nastpnie nansi pen list sób dwiadczajcych dyskryminacji na flipchart. 3. Gdy lista wydaje si ukczna prwadzcy/prwadzca pyta sby uczestniczce ich pinie na temat teg, jakie s przyczyny dyskryminacji (np. przesdy, ignrancja, bdne infrmacje). 4. Osba prwadzca zajcia pdsumwuje: Na flipcharcie wida wiele rónych typów rónic i przyczyn dyskryminacji. Czy na tej licie czeg nie zabrak? (zapytajcie t uczestników i uczestniczki, pczekajcie na dpwiedzi, przedstawcie list CRC z pnad 50-cima rdzajami rónic

17 i przyczyn dyskryminacji tak, jak zstay ne przedstawine Kmitetwi w raprtach znych przez Pastwa-Strny Knwencji). Nie wszystkie przyczyny wykluczenia i dyskryminacji wystpuj w kadej sytuacji. Musimy mie czy twarte, by dstrzec czywiste i mniej czywiste rdzaje rónic i ptencjalnych przyczyn dyskryminacji w miejscach, w których pracujemy. ZACZNIK róda dyskryminacji dzieci, lista pracwana przez CRC 1 Pe (gender) Niepensprawn Klr skóry, przynalen etniczna Orientacja seksualna Przynalen d pszczególnych kast, plemin Kastwa niedtykaln Jzyk Dzieci nierejestrwane p urdzeniu Dzieci urdzne 2 : jak bliniak/bliniaczka pechweg dnia na skutek prdu pladkweg w nietypwych klicznciach Plityka pastwa dtyczca dzietnci np. plityka jedneg dziecka Dzieci siercne Miejsce zamieszkania Rzrónienia midzy rónymi prwincjami/terytriami/pastwami, itp. Pchdzenie wiejskie Pchdzenie miejskie Dzieci yjce w slumsach Dzieci z dlegych terenów/wysp Dzieci - przesiedlecy Dzieci przucne Dzieci umieszczne w rdkach pieki alternatywnej Dzieci z mniejszci etnicznych umieszczne w rdkach pieki alternatywnej Dzieci umieszczne w instytucjach pieki specznej/szpitalnej Dzieci yjce i/lub pracujce na ulicy Dzieci, które maj d czynienia z wymiarem sprawiedliwci dla nieletnich Dzieci, których wln jest graniczna Dzieci dtknite przez knflikty zbrjne Dzieci pracujce Dzieci bdce fiarami przemcy Dzieci ebrzce Dzieci dtknite przez HIV/AIDS Dzieci rdziców z HIV/AIDS Mde samtne matki Dzieci rmskie/ dzieci ze specznci wdrwnych/nmadzkich Dzieci ze specznci ludnci rdzennej Dzieci bez bywatelstwa, w tym: 1 Kmitet Praw Dziecka Organizacji Nardów Zjedncznych 2 Dyskryminacja majca ród w róneg rdzaju lkalnych wierzeniach, przesdach

18 Dzieci imigranckie Dzieci bdce nielegalnymi imigrantami Dzieci migrujcych pracwników Uchdcy/ubiegajcy si azyl Dzieci-uchdcy, którym nikt nie twarzyszy Dzieci dtknite klskami naturalnymi Dzieci yjce w ubóstwie/skrajnym ubóstwie Nierówny pdzia nardweg bgactwa Status speczny/ upledzenie speczne/nierównci speczne Dzieci dtknite przez prblemy gspdarcze/przemiany Status eknmiczny rdziców przyczyniajcy si d dyskryminacji raswej w szkle Stan psiadania rdziców Religia rdziców Prawa dtyczce statusu sbisteg parte na religii Dzieci urdzne pza maestwem Dzieci z rdzin samtnych rdziców Dzieci ze zwizków kazirdczych Dzieci z maestw mieszanych pd wzgldem etnicznym, wyznaniwym lub nardwciwym WICZENIE Osbiste dwiadczenie dyskryminacji Cele Uwiadmienie uczestniczkm i uczestnikm, c si czuje, gdy si dwiadczy dyskryminacji (wykluczenia) i dcenienia (wczenia). Materiay i pmce Kartki papieru A 4 i dugpisy Materiay d ryswania (jeli wybierzemy alternatywn pcj) Przebieg zaj 1. Osba prwadzca prsi uczestniczki i uczestników, eby pdzielili si na pary. Kada sba trzymuje kartk. 2. Osba prwadzca zajcia wydaje nastpujce plecenia: Na jednej strnie kartki piszcie w kilku zdaniach sytuacj, w której dwiadczyycie/dwiadczylicie dyskryminacji. Wybierzcie trzy swa, które najlepiej ddaj wasze uczucia pdczas i p tym wydarzeniu. Na drugiej strnie kartki piszcie sytuacj, w której szczególnie mcn czulicie si czci specznci (czulicie si dcenieni) i szanwani, pmim e pmidzy wami a innymi ludmi bdcymi czci tej sytuacji istniay rónice. Wybierzcie trzy swa najlepiej pisujce wasze uczucia pdczas teg wydarzenia lub tu p nim. 3. P kilku minutach sba prwadzca zajcia wydaje klejne plecenia: Przmawiajcie ze sb w swich parach. Mecie zechcie pda partnerce/partnerwi wicej szczegóów na temat pisaneg wydarzenia, ale jeli nie czujecie takiej ptrzeby, nie musicie teg rbi. Pkacie sbie nawzajem te trzy swa, którymi pisalicie swje emcje pdczas lub p pisywanym wydarzeniu. Czy uylicie pdbnych sów lub sów ddajcych pdbne uczucia? Przmawiajcie tym, jak zareagwalicie/zareagwaycie na t sytuacj i na ludzi w niej uczestniczcych

19 W zalenci d teg, ile jest czasu, sba prwadzca me zechcie pprwadzi góln dyskusj. Me przedstawi na flipczarcie list rónych sów uywanych d krelenia uczu twarzyszcych dwiadczeniu dyskryminacji i dwiadczeniu wczania raz uatwi dyskusj na temat teg, jak reagujemy na takie sytuacje. WICZENIE Wadza jak ród dyskryminacji Frma alternatywna wykrzystanie rysunków Jeli uczestnicy i uczestniczki wleliby nie pisa lub pisanie sprawia im kpt, mna ich pprsi naryswanie brazka lub scenek kmikswych przedstawiajcych sytuacj dyskryminacji lub speczneg wczenia. Cele Refleksja na temat teg, czym jest wadza. Pkazanie, e wadza nie jest zasbem skcznym mna j pdzieli i mna si ni dzieli, eby uczyni speczestw sprawiedliwszym i mnie dyskryminujcym. Materiay i pmce Filpczart (z wypisanymi wczeniej definicjami wadzy) Kserkpie dla uczestniczek i uczestników z definicjami wadzy Dugpisy Przebieg zaj 1. Trener/trenerka dzieli sby uczestniczce na pary lub mae grupy i wydaje nastpujce plecenia: Przygtujcie krótk scenk trwajc najduej dwie minuty. Scenka pwinna dtyczy wadzy. Mecie zdecydwa, kim bd jej bhaterwie i bhaterki i w jakiej si znajd sytuacji. 2. P 10 minutach pracy uczestniczki i uczestnicy dgrywaj swje scenki. Jeli nie ma wystarczajcej ilci czasu lub jest du grup, sba prwadzca pwinna pprsi tylk kilka lsw wybranych grup przedstawienie swich skeczy. 3. P degraniu scenek, naley przeprwadzi krótk dyskusj p t, eby wydby kilka kluczwych cech przedstawinych sytuacji (kt mia wadz, a kmu jej zabrak, w jaki spsób wadza bya manifestwana, itp.). Naley równie pprsi sby uczestniczce w zajciach uwagi na temat definicji wadzy przestawinej na flipczarcie. 4. Trener/trenerka przedstawia zasadnicze punkty: Jest wiele rónych róde wadzy i czynników, które ludzim wadz zapewniaj, a którymi my, sby indywidualne, wiadmie lub nie, psugujemy si. S t m.in.: Wiedza Umiejtn suchania

20 Zdlnci analityczne Dwiadczenie zawdwe Pzycja w hierarchii Kntrla nad zasbami Status i bgactw Umiejtn przeknywania innych Umiejtn rzwizywania prblemów Wadza t umiejtn frmuwania sbistych celów i wpywania na innych p t, eby te cele sign. Jest t zdln trzymywania teg c chcemy, zachwania teg c trzymalimy i ksztatwania zdarze w spsób, w jaki chcemy je ksztatwa. Na pzimie grupwym wadza jest zdlnci czenia rónych róde wadzy jednstek, p t, eby sign cel, który w wikszym stpniu suy caym grupm ni sbm indywidualnym. Jak wynika z pniszej definicji, wadza me by jednsbwa lub grupwa (klektywna): Wadz, rzumian równie jak mc, mliwci i si, mna pdzieli na cztery róne kategrie: Wadza nad (innymi): wiksz prób pszerzenia wadzy jednstki bierze si z przeknania, e jest na zasbem granicznym gdy jedna z sób lub grup zyskuje wicej wadzy, inne musz mie jej mniej; Wadza d wadza jak sia któr daj nam nasze mliwci: ten rdzaj wadzy dtyczy kwestii indywidualneg uwasnwlnienia, czyli teg, w jakim stpniu jednstka jest w stanie kntrlwa sytuacj lub ni kierwa, by dnie krzy; Wadza z: ta kategria bejmuje wadz zbirw, z któr mamy d czynienia, gdy grupa wspólnie mierzy si z prblemami i zyskuje si, której jest wicej, ni t wygldaby mierzc sam liczb sób, które d niej nale; Sia wewntrzna: ten rdzaj wadzy drzemie w jednstkach i jest zwizany z ich wewntrzn si. Jest party na samakceptacji i szacunku dla siebie, z czeg z klei rdzi si szacunek dla innych i uznanie, e wszyscy s równi