III. GŁOS SAMORZĄDOWCÓW

Transkrypt

1 52 III. GŁOS SAMORZĄDOWCÓW Artykuły prezentują wypowiedzi przedstawicieli samorządu terytorialnego, zachowując formę i treść jaka wpłynęła do redakcji Biuletynu Informacyjnego. OBLIGACJE KOMUNALNE Sytuacja finansowa wielu gmin i powiatów nie pozwala na wygospodarowanie środków finansowych na wkład własny w ramach inwestycji współfinansowanych z pieniędzy unijnych. Często, więc władze samorządowe szukają zewnętrznych źródeł finansowania. Szansą ich zdobycia są obligacje komunalne. Obligacje komunalne to dłużne papiery wartościowe emitowane na podstawie Ustawy o obligacjach 1, umożliwiające jednostkom samorządu terytorialnego pozyskiwanie środków finansowych w średnim i długim okresie w celu finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych. Papiery dłużne w swej istocie dokumentują istnienie zobowiązania pieniężnego ich emitenta wobec właściciela papieru. Stanowią dowód przyjęcia pożyczki oraz zobowiązanie wystawcy do zwrotu pożyczonej kwoty, najczęściej wraz z wynagrodzeniem w postaci odsetek. Ich powstanie i rozwój zawdzięczamy procesowi tzw. sekuryzacji tradycyjnych stosunków kredytowych, czyli nadawania im formy papieru wartościowego. Coraz bardziej powszechne staje się pozyskiwanie środków nie poprzez zawieranie zindywidualizowanej umowy kredytowej, lecz poprzez emisję dłużnych papierów wartościowych. Forma ta ma wiele zalet zarówno z punktu widzenia emitenta (pożyczkobiorcy), jak i nabywcy papieru wartościowego. Do podstawowych zalet należy zaliczyć możliwość uwolnienia przez pożyczkodawcę części lub całości zaangażowanych środków poprzez sprzedaż posiadanych papierów dłużnych na rynku wtórnym. Wprowadza to znaczną elastyczność, czyli umożliwia o wiele bardziej swobodny transfer środków między poszukującymi a skłonnymi je oferować niż w przypadku tradycyjnej umowy kredytowej. Emisja obligacji komunalnych jako forma pozyskiwania funduszy finansowych nie jest nowa i bardzo dobrze znają ją gminy, które szczególnie aktywnie poszukują pieniędzy na sfinansowanie inwestycji na swoich terenach. Do tej pory gminy emitowały najczęściej obligacje z terminem wykupu od 3 do 10 lat. Obligacje te posiadają zazwyczaj roczny okres odsetkowy - oprocentowanie wypłacane jest raz w roku. Wartość nominalna obligacji spłacana jest jednorazowo w momencie wykupu obligacji. Oprocentowanie obligacji komunalnych najczęściej jest zmienne i oparte na rentowności 52-tygodniowych bonów skarbowych (instrument bazowy) powiększonej o marżę, z tytułu ryzyka kredytowego emitenta. Zamiana prawa spowodowała, że samorządy nie muszą już wybierać agenta emisji obligacji w drodze przetargu. Władze samorządowe korzystają jednak z tej możliwości. Przetargi dają im bowiem możliwość wyboru najtańszej oferty. W styczniu tego roku została uchwalona ustawa - 1 Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (Dz. U. z 2001 r. Nr 120, poz. 1300).

2 53 Prawo zamówień publicznych 2, która zastąpiła ustawę o zamówieniach publicznych. Zmienione zostały regulacje dotyczące emisji papierów wartościowych. Zmienionej ustawy nie stosuje się do usług finansowych związanych z emisją, obrotem lub transferem papierów wartościowych. Oznacza to, że władze samorządowe emitujące obligacje komunalne nie muszą już wybierać banku - agenta emisji w trybie przetargu. Sądzę, że prostsze emisje wciąż będą organizowane w formie przetargów, dają bowiem jednostkom samorządu terytorialnego możliwość wyboru najtańszej oferty. Emisje bardziej skomplikowanych instrumentów, tak jak w przypadku obligacji przychodowych będą odrębnie negocjowane z bankiem. Jednostka samorządu terytorialnego, która zaciąga kredyt musi korzystać z przetargu. Emisja obligacji jest także formą zadłużania się, są to takie same zobowiązania sektora publicznego jak w przypadku finansowania kredytem bankowym. Zestawienie emisji obligacji komunalnych stan na czerwiec 2004 r. Bank-agent Łączne zadłużenie emitentów z tytułu obligacji sprzedanych za pośrednictwem danego agenta w mln zł Liczba programów w których agent bierze udział Wartość programów w mln zł Wartość sprzedanych obligacji w IV do VI 2004 w mln zł 1. PKO BP 983, ,77 52,50 2. Bank Pekao S.A. 846, ,70 91,80 3. BRE Bank S.A. 185, ,00 0,00 4. BOŚ S.A. 188, ,60 16,60 5. BGK 162, ,70 5,30 6. Bank Zachodni WBK S.A. 139, ,00 0,00 7. Bank Millennium S.A. 110, ,40 1,80 8. Bank PBH-PBK S.A. 89, ,00 0,00 9. Nordea Bank Polska 33, ,70 0, Inne 39, ,83 0,20 Łącznie 2 779,30 257, ,70 168,20 Euroobligacje Bank BPH/WestLB 33 mln euro 1 33 mln euro 0,00 Źródło: banki i Fitch Polska Nabycie obligacji komunalnych wiąże się z ryzykiem kredytowym gminy, które jest w znacznym stopniu ograniczone przepisami prawa regulującymi maksymalny poziom zadłużenia gminy 3 w relacji do spodziewanych dochodów. Uważam, że wyłączenie emisji obligacji z procedury przetargów jest pewnego rodzaju lapsusem prawnym. 2 Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 19, poz. 177). 3 Ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148 z późn. zm.).

3 54 Rentowność 52-tygodniowych bonów skarbowych 7,152 6,652 % 6,152 5,652 Podwyżka przez RPP o 0,5% stóp procentowych Podwyżka przez RPP o 0,25% stóp procentowych 5,152 4, źródło: Reuters 3000 Xtra W uchwale o emisji obligacji powinien znaleźć się termin spłaty obligacji, wielkość i sposób ich oprocentowania oraz źródła spłaty. Ważną rzeczą jest przeprowadzenie kontroli finansów i budżetu jednostek decydujących się na operację sprzedaży obligacji. Pomoże to określić sytuację finansową gminy czy powiatu, poznać poziom zadłużenia tych jednostek oraz w sposób najbardziej efektywny określić terminy spłaty zobowiązań. Ważne jest także dopasowanie spłat do terminów realizacji inwestycji. Władze samorządowe muszą również wybrać bank, który będzie organizatorem tej emisji. Bank jako organizator emisji ma za zadanie udzielić gwarancji, że zakupi wszystkie obligacje na rynku pierwotnym we wskazanym przez emitenta terminie. Emisja obligacji ma swoje pozytywne, jak i negatywne strony. Decyzja o przeprowadzeniu tej operacji musi zostać podjęta przez władze samorządowe w oparciu o sytuację finansową jednostek samorządu terytorialnego i możliwość wywiązania się ze swoich zobowiązań finansowych w przyszłości. Zabezpieczenie finansowania względnie niskim kosztem (zazwyczaj niższym niż ma to miejsce w przypadku kredytów bankowych), brak konieczności ustanowienia zabezpieczeń oraz rozłożenie spłat na dogodne, kilkuletnie terminy płatności (przez pozostały czas gmina spłaca tylko odsetki) to niewątpliwie plusy emisji obligacji. Do minusów należy zaliczyć przede wszystkim kosztowną i długotrwałą procedurę przygotowania emisji (analiza finansowa, wybór banku - trwa to około 2-3 miesiące), spłatę zobowiązań wraz

4 55 z odsetkami w datach wymagalności, trudności w prolongacie zobowiązań np. w wyniku nagłego załamania się budżetu danej jednostki samorządowej. Warto także zwrócić uwagę na wysokość prowizji dla banku-agenta. Obrót instrumentami finansowymi, do których należą obligacje komunalne sprzedawane są na rynku zamkniętym lub w obrocie publicznym. Zalety obrotu obligacjami na rynku publicznym wynikają z jednej zasadniczej cechy - płynności. Płynność oznacza możliwość łatwej zamiany określonej pozycji aktywów na pieniądz. Z kolei zamiana ta następuje zazwyczaj w drodze sprzedaży. Inaczej mówiąc, płynność określonych rzeczy lub praw polega na możliwości łatwej, szybkiej i nie połączonej ze znacznymi kosztami sprzedaży tych rzeczy lub praw. Płynność obligacji komunalnych można zapewnić poprzez obrót papierem na aktywnym rynku, na którym jest wielu sprzedawców i nabywców. Ich działania powodują ujawnienie rynkowej wyceny papieru. Emisja zamknięta tworzy pewnego rodzaju namiastkę rynku, propozycje nabycia mogą być kierowane do maksymalnie 300 adresatów, a w praktyce do kilku lub kilkunastu. Czynnikiem decydującym o przewadze rynku publicznego nad niepublicznym jest między innymi uzyskanie przez jednostkę samorządu terytorialnego niższej rentowności emitowanych obligacji, a więc niższego efektywnego kosztu obsługi zadłużenia. Płynność na rynku publicznym ułatwia rynkową wycenę wyemitowanych walorów oraz zwiększa dostępność środków pożyczkowych. Tomasz Angielczyk Skarbnik Gminy Bukowiec TERMOMODERNIZACJA BUDYNKÓW MIESZKALNYCH DOŚWIADCZENIA Z REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘCIA TERMOMODERNIZACYJNEGO W LATACH 2002 i 2003 Inwestycje samorządowe są z reguły kapitałochłonne. Ograniczone środki budżetowe i duże potrzeby finansowe na realizację zadań bieżących, obligatoryjnie nałożonych na samorządy lokalne, są powodem do częstego zaniechania działań inwestycyjnych w gminach. Władze lokalne jednak nie są w tym zakresie zdane same na siebie, mają do dyspozycji szeroką gamę źródeł finansowania, które mogą wykorzystać w działalności inwestycyjnej. Janikowo od początku lat dziewięćdziesiątych zmieniło swój wizerunek. Z nieatrakcyjnego, powojennego miasteczka, dzięki podejmowanym inwestycjom samorządowym, przeistoczyło się w miejsce chętnie zamieszkiwane przez ludzi młodych. Działania władz samorządowych doprowadziły do zmiany wyglądu miasta, które spośród okolicznych miasteczek wyróżnia się odnowionymi budynkami użyteczności publicznej, budynkami mieszkalnymi, nowymi chodnikami i zadbaną zielenią. Atrakcyjność Janikowa podnoszą niewątpliwie dobrze wyposażone i odnowione szkoły oraz nowo wybudowana kryta pływalnia. Nie oznacza to jednak, że gmina Janikowo nie boryka się z trudnościami finansowymi, ale kreatywność władz samorządowych w pozyskiwaniu finansów na inwestycje ze źródeł obcych spowodowała, że

5 56 wiele przedsięwzięć udało się zrealizować, w tym termomodernizację i odnowienie elewacji budynków mieszkalnych w mieście. Realizacja zadania termomodernizacyjnego w roku 2002 objęła najpierw budynki wybudowane w latach Wykonano jednocześnie elewację na ocieplonych blokach mieszkalnych, co wraz z wymianą okien dało pozytywny efekt wizualny. Podstawą realizacji przedsięwzięcia termomodernizacyjnego jest audyt energetyczny czyli opracowanie określające zakres oraz parametry techniczne i ekonomiczne tego przedsięwzięcia. Audyt energetyczny winien wskazać optymalne rozwiązania w zakresie kosztów realizacji zadania inwestycyjnego oraz w zakresie oszczędności energii. Inwestor realizujący przedsięwzięcie termomodernizacyjne ma prawo do premii termomodernizacyjnej, czyli do spłaty przez Bank Gospodarstwa Krajowego kwoty stanowiącej 25% wykorzystanego kredytu na realizację zadania. Gmina Janikowo w roku 2002 wykonała termomodernizację 16 budynków mieszkalnych, zaciągając kredyt inwestycyjny w banku komercyjnym. W umowie kredytowej określono 10 - letni okres spłaty rat kapitałowych. W opracowanych audytach energetycznych dla każdego budynku wyliczone zostały bardzo precyzyjnie przewidywane oszczędności w zużyciu energii. Oszczędności te w poszczególnych latach powinny pokryć spłaty rat kapitałowych, które w wyniku uzyskanej premii termomodernizacyjnej zmniejszyły się o 25%. Korzystna wydaje się być także możliwość zaciągnięcia kredytu długoterminowego, który spłacany w równych ratach miesięcznych, równomiernie obciąża rozchody w budżecie gminy. Harmonogram spłat kredytu, określony przez bank, można bezpośrednio wpisać do harmonogramu rozchodów w budżetach gminy w kolejnych latach. Zachęceni korzyściami, zarówno tymi wymiernymi, jakimi są oszczędności w zużyciu energii przy ogrzewaniu poszczególnych budynków, jak i tymi niewymiernymi, ale bardzo istotnymi, jakim jest estetyka miasta, podjęliśmy decyzję o dalszej termomodernizacji 11 budynków w roku Wygląd naszego miasta jest najlepszą wizytówką w przedmiocie realizacji przedsięwzięcia termomoderniacyjnego, do czego gorąco zachęcamy inne samorządy. W opracowaniu wykorzystano następujące przepisy prawne: 1. Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych (Dz. U. Nr 162, poz z późn. zm.). 2. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 27 grudnia 2001 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia prowizyjnego, pobieranego przez Bank Gospodarstwa Krajowego z tytułu przyznania premii termomodernizacyjnej (Dz. U. Nr 156, poz. 1823). 3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 15 stycznia 2002 r. w sprawie weryfikacji audytu energetycznego (Dz. U. Nr 12, poz. 115). Bogumiła Szumacher Skarbnik Gminy i Miasta Janikowo